Prezentacija Osnovna Sredstva

OSNOVNA SREDSTVA PREDUZEĆA PREDMET MIKROEKONOMIJA STUDENT

Bilo da imaju fizičku supstancu ili da je nemaju osnovna sredstva imaju neprocjenjivu vrijednost kada je u pitanju poslovanje preduzeća i buduća ekonomska korist

Reprodukcija 



Funkcionisanje preduzeća kao sistema započinje pribavljanjem njegovih elemenata: radne snage, sredstava za rad i predmeta rada (materijala) u cilju izvršavanja određenog zadatka. U sklopu toga možemo reći da se sredstva za rad, i predmeti rada stalno angažuju u proizvodnji i na taj način se obezbjeđuju materijalni uslovi za reprodukciju. Reprodukcija je u biti stalno, permanentno, neprekidno obnavljanje procesa proizvodnje kao preduslova za opstanak i razvoj svakog društva.

SREDSTVA SREDSTVA - određeni ekonomski resursi koje kontroliše pravno lice. Rezultat su nekih prošlih događaja čijom upotrebom u budućnosti se očekuje priliv budućih ekonomskih koristi, tj. prihoda. Sredstva u preduzeću mogu se podijeliti sa dva stanovišta:  Prema pojavnim oblicima;  Prema roku trajanja;

PREMA POJAVNOM OBLIKU  Stvari, to su sredstva koja se javljaju u

konkretnom materijalnom obliku i to mogu biti zgrade, zemljišta, mašine, materijal, proizvodi, roba, sredstva za transport i slično;  Prava, to su sredstva koja nisu materijalnog karaktera, ne mogu se opipati i to mogu biti potraživanja na primjer proizvoda i robe, zatim patenti i slično;  Novac, efektivni novac (gotovina) u blagajni i na žiro računu;

PREMA ROKU TRAJANJA Prema roku trajanja sva sredstva preduzeća se dijele u dvije osnovne kategorije:  osnovna (stalna) i  obrtna (tekuća).

SREDSTVA PREDUZEĆA OSNOVNA SREDSTVA (stalna) Stvari (materijaln a sredstva) - mašine, - oprema, - postrojenja, - zgrade, - zemljišta, - šume, -dugogodišnji zasadi, -osnovno stado

Prava (nematerijaln a sredstva)

- koncesija, -patenti, -licence, - franšize, - osnivački izdaci, -izdaci za razvoj, gudvil, projekti,

OBRTNA SREDSTVA (tekuća) Stvari

- mat. za reprod. -proizv. -gotovi proizv. - roba, i.t.d.

Prava

Novac

-kratkor. plasmani, -tekuća potraž. -dionice, -particip. i.t.d.

-novac u blagajni, -novac na ž.r. -devize, -akredit. i.t.d.

OSNOVNA SREDSTVA KARAKTERISTIKE 1. Osnovna sredstva u preduzeću su trajna osnova za rad. To su: - sva sredstva koja preduzeće koristi duži vremenski period, - u više ciklusa reprodukcije, - najmanje godinu dana.

Dužina vijeka trajanja pojedinih sredstava je različita i zavisi od više faktora:  Vrste sredstava;  Intenziteta korišćenja;  Razvoja nauke i tehnike u proizvodnji sredstava;  Kvaliteta sredstava i sl.;

KARAKTERISTIKE 2.

Ona postepeno prenose svoju vrijednost na gotove proizvode ili usluge, a da pri tome ne mijenjaju svoj osnovni oblik.

Ovdje ne spadaju neka sredstva kao što su: -

zemljište, stalna sredstva u pripremi, javni putevi, upisani a neuplaćeni kapital, učešća i potraživanja, dugoročni krediti i zajmovi, kaucije, potraživanja i slično.

KARAKTERISTIKE 3. pojedinačna vrijednost prelazi određeni zakonski određen iznos novca (u BiH je taj iznos 250,00 KM). ZAKLJUČAK: - U periodu korištenja cijelom upotrebnom snagom učestvuju u procesu rada. - Samo jedan dio svoje vrijednosti prenose na gotove proizvode u obliku amortizacije. - Na kraju vijeka trajanja, zadržavaju svoj prvobitni oblik a cijelu vrijednost prenose na proizvode ili usluge. Za taj proces potrebno je više godina.

OSNOVNA SREDSTVA (STALNA)

Stvari (materijalna sredstva)

- mašine, - oprema, - postrojenja, - zgrade, - zemljišta, - šume, -dugogodišnji zasadi, -osnovno stado

Prava (nematerijalna sredstva) - Koncesija -pravo na korištenje nekog dobra u određenom roku; - Patenti - pravo pronalazača da proizvede i proda izum; - Licence - pravo korištenja tuđeg izuma ili proizvoda; - Franšize -pravo na ekskluzivne teritorije ili tržište; - Osnivački izdaci -izdaci u vezi osnivanja preduzeća - Izdaci za razvoj – projekti koji nose profit - Gudvil- pozitivna razlika između tržišne vrijednosti i fer procjenjene vrijednosti kupljenog preduzeća; - Potraživanja iz osnovnih sredstava, - Avansi dati proizvođačima opreme ili izvođačima građevinskih radova; -Upisani a neuplaćeni kapital, vrijednost upisanih dionica koje nisu uplaćene; - Ostala dugoročna razgraničenja, - Ulaganja za istraživanja, - softver,

PREMA FUNKCIJI prema funkciji koju obavljaju mogu biti:  Sredstva u pripremi, - sredstva u fazi nabavke, izgradnje i osposobljavanja za upotrebu. Ove stvari će u budućnosti obavljati funkciju osnovnih sredstava. To mogu biti i nedovršene zgrade, investiciona ulaganja u toku i slično;  Sredstva u upotrebi, - stvari koje su u trenutku posmatranja sposobna za upotrebu. To može biti zemljište ako služi u privredne svrhe, zatim građevine (zgrade, saobraćajni putevi, piste, dalekovodi...), Oruđa za rad (mašine uređaji, instalacije, inventar, namještaj, kompjuteri i slično), zasadi i stado kod poljoprivrednih preduzeća (voćnjaci, vinogradi, plantaže, goveda, konji i slično);  Sredstva van upotrebe, - sredstva koja se obično rashoduju ili prodaju jer nemaju perspektivu daljeg korištenja;

VRIJEDNOST OSNOVNIH SREDSTAVA Naturalno - u komadima, kilogramima, kilovatima.. (radi inventura i utvrđivanja stanja u magacinu, održavanja, izračunavanja proizvodnih kapaciteta i slično.)  Vrijednosno - izraženo u novcu, (kako bi se mogao izvršiti obračun amortizacije, kako bi se znala knjigovodstvena vrijednost, kalkulisati cijena koštanja i sl.) 

Vrijednost osnovnih sredstava se prati preko cijena izraženih u novcu i vodi se u poslovnim knjigama i to po:  nabavnoj;  amortizovanoj; 

sadašnjoj vrijednosti;



NABAVNA VRIJEDNOST - najznačajnija kategorija vrijednosti osnovnih sredstava.

- Vodi se u poslovnim knjigama - Osnovica je za amortizaciju

Kvantitativno je određena: FV- fakturnom vrijednosti ZTN- zavisnim troškovima nabavke

(troškovi

dopreme, montaže, osiguranja, carine i sl.)

NV = FV + ZTN Nabavna vrijednost = Fakturna vrijednost + zavisni troškovi nabavke

 AMORTIZOVANA

VRIJEDNOSTpotrošeni, iskorišćeni iznos vrijednosti osnovnog sredstva prilikom upotrebe, a u toku vijeka njegovog trajanja. Zbir godišnjih amortizovanih vrijednosti jednak je ukupno amortizovanoj vrijednosti (UAM) u posmatranoj godini korišćenja.

NV = UAM + SV Nabavna vrijednost = ukupna amortizovana vrij. + sadašnja vrijednost

 SADAŠNJA

VRIJEDNOSTneamortizovana, nepotrošena, neiskorišćena vrijednost osnovnog sredstva - vrijednost koja izražava koliko ono stvarno vrijedi u određenom momentu.

Na kraju vijeka trajanja - iznos njegove sadašnje (stvarne) vrijednosti je jednak nuli.

REVALORIZACIJA OSNOVNIH SREDSTAVA usklađivanje ili ponovna procjena vrijednosti osnovnog sredstva, - ima za cilj očuvanje vrijednosti osnovnih sredstava, kako bi se na kraju vijeka trajanja akumulacijom ukupne amortizovane vrijednosti, dobio iznos koji će moći pokriti nabavku istog osnovnog sredstva. Može biti:  Potpuna – kada se revalorizuju sva osnovna sredstva  Djelimična – kada se revalorizuju samo pojedine podgrupe osnovnih sredstava -

REVALORIZACIJA 

Metoda koeficijenta – primjenjuje se na osnovu zakonski propisanih koeficijenata za sva (potpuna) ili samo određene vrste osnovnih sredstava (djelimična revalorizacija) zakonski obavezna. NV x K = RR Nabavna vrijednost x Koeficijent revalorizacije = Rezultat revalorizacije

RR + NV = RV Rezultat revalorizacije + Nabavna vrijednost = Revalorizovana vrijednost (novostvorena) Primjenjuje se i na amortizovanu vrijednost: AV x K = RRAV amortizovana vrijednost x Koeficijent revalorizacije = Rezultat revalorizacije amort.vrij.

REVALORIZACIJA  Metod

procjene – metod koji daje preciznije rezultate. Obavlja se u preduzeću na osnovu specifičnih iskustava uz specijalan tim stručnjaka. Ovaj metod je precizniji ali i sporiji, skuplji i kompleksniji. Može se vršiti na osnovu Odluke ili Pravilnika o osnovnim sredstvima preduzeća.

Revalorizovana (novostvorena) vrijednost vodi se

u poslovnim knjigama. Znači revalorizuje se i amortizovana sadašnja vrijednost osnovnog sredstva i nova je osnovica za amortizaciju.

AMORTIZACIJA Proces postepenog trošenja sredstava i prenošenja vrijednosti sa osnovnog sredstva na uslugu ili proizvod koji je nastao korišćenjem sredstva.  Alokacija nabavne vrijednosti/cijene koštanja materijalnog stalnog sredstva (osim zemljišta i prorodnih resursa) u toku njegovog procijenjenog vijeka upotrebe. 

(Procijenjeni vijek upotrebe je ukupan broj jedinica koristi koje se očekuju od stalnog sredstva)



Sa ekonomskog gledišta - amortizacija je vrijednosni izraz trošenja stalnih sredstava.

OSNOVNI ZADACI AMORTIZACIJE Prikazivanje trošenja osnovnih sredstava i smanjivanje njihove vrijednosti;  Sredstva koje služi za određivanje količine vrijednosti osnovnih sredstava koji je prešao na proizvod ili usluge;  Sredstvo koje služi da se osigura mogućnost obnavljanja ili zamjene dotrajalih sredstava; 

Osnovica za obračun amortizacije:  nabavna,  revalorizovana  procijenjena vrijednost osnovnog sredstva koje je predmet amortizacije.

Neki ekonomisti je nazivaju još i

deprecijacija.

izraz koji je nastao od engleske riječi depreciation (amortizacija)

Amortizacija se u BiH obračunava na osnovu Računovodstvenih Standarda definisanih u Zakonu o računovodstvu i na osnovu Nomenklature sredstava za amortizaciju, Pravilnik o nomenklaturi sredstava i stopama amortizacije (Službeni glasnik RS, 03/01, Službene novine federacije 2/95), gdje su stalna sredstva grupisana u amortizacione grupe i za svaku grupu je propisana stopa amortizacije.

Nomenklatura je uvedena kako bi obračun amortizacije bio jednoobrazan u svim privrednim subjektima.

Stopa amortizacije je procenat istrošenosti nekog osnovnog sredstva. Ona se može izračunati ako znamo vijek trajanja stalnog sredstva ili ako znamo stopu može se izračunati vijek trajanja sredstva. 100 100 VT (vijek trajanja) = -------------------------------- = ----------- = 8 godina. SA ( stopa amortizacije) 12,5

100 100 SA ( stopa amortizacije) = -------------------------------- = ----------- =12,5 VT (vijek trajanja) 8

U PRAKSI POSTOJI  Fizičko

amortizovanje – nastaje zbog fizičkog trošenja usljed funkcionisanja, zbog dejstva prirodnih činilaca, klimatskih faktora, zbog raznih oštećenja, nestručnog rukovanja i sl.  Moralno amortizovanje – nastaje usljed naučnog i tehničko-tehnološkog progresa, pri čemu dolazi do proizovodnje novih sredstava čija je funkcionalna namjena ista ali je njihova efikasnost mnogo veća.

Faktori koji utiču na trošenje vrijednosti osnovnih sredstava 

Faktori koji utiču na fizičko trošenje:     



Tehničko-tehnološka svojsta konkretnih sredstava; Funkcija sredstva u reprodukciji; Način na koji se sredstvom rukuje; Način na koji se sredstvo održava; Uslovi u kojim se sredstvo koristi;

Faktori koji utiču na moralno amortizovanje: (ekonomsko zastarijevanje)  Pojava novih sredstava koja su u stanju da efikasnije vrše iste funkcije;  Pojava na tržištu novih proizvoda čija je upotrebna vrijednost veća;

SISTEMI OBRAČUNA AMORTIZACIJE 

Sistem vremenske amortizacije koji može imati sljedeće metode obračuna: –

Metoda ravnomjerne, konstantne (proporcionalna) amortizacije; – Metoda progresivne amortizacije; – Metoda degresivne amortizacije;

Sistem funkcionalne amortizacije;  Kombinovani sistem; 

1.

a.

VREMENSKI SISTEM OBRAČUNA AMORTIZACIJE

kao bazu za obračun uzima vrijeme, odnosno vijek trajanja osnovnih sredstava. Bilo koja metoda vremenske amortizacije da je u pitanju, zbir amortizacionih stopa na kraju vijeka trajanja i korišćenja osnovnog sredstva treba biti jednak 100%. Metoda ravnomjerne, proporcionalne amortizacije je u tome da je amortizacija ravnomjerno raspoređena u iznosima koji su jednaki (linearni) u cijelom periodu amortizovanja osnovnog sredstva. Prednost - jednostavno izračunavanje amortizacionih iznosa koji su linearni, Nedostatak - osnovna sredstva u stvarnosti se ne troše linearno jer njihova funkcionalnost nije uvijek ista.

– METODA PROPORCIONALNE AMORTIZACIJE

– Godišnji iznos amortizacije:

–

 

Nabavna vrijednost x stopa

amortizacije Amortizacija A = --------------------------------------------------100

    

ili nabavna vrijednost Amortizacija A = -----------------------vijek trajanja

 Primjer

1. obračun amortizacije pomoću metode ravnomjerne amortizacije. 2000. godine nabavljena je mašina u čija je nabavna vrijednost 20.000 KM. Vijek trajanja je 8 godina. Izračunati godišnju stopu amortizacije, godišnji iznos amortizacije, sadašnju vrijednost mašine i otpisanu vrijednost mašine.  Godišnja stopa amortizacije: 100 100 % amortizacije = ------------------- = ------------- = 12,5% VT 8

Godišnji iznos amortizacije: Nabavna vrijednost x stopa amortizacije Amortizacija A = --------------------------------------------------- = 100 20.000 x 12,5 = ------------------------------- = 2.500KM 100 ili nabavna vrijednost 20.000 ------------------------ = ------------------------ = 2.500KM vijek trajanja 8

 Sadašnja

Iz

vrijednost i otpisana vrijednost:

ovog primjera možemo vidjeti da je na kraju vijeka trajanja osnovnog sredstva vrijednost jednaka 0.

VREMENSKI SISTEM OBRAČUNA AMORTIZACIJE b.

Metoda progresivne amortizacije - stopa amortizacije raste progresivno a ujedno i iznos amortizacije u periodu korišćenja osnovnog sredstva. Obično ovu metodu koriste novoformirana preduzeća ili kada tek nabave novo sredstvo. Polazeći od pretpostavke da radnici nisu dovoljno osposobljeni da to sredstvo koriste u punom kapacitetu ili nedovoljne razrađenosti sredstva pa preduzeće donosi odluku da obračun rade po ovoj metodi.

Ova metoda se može raditi na dva načina:  metodom stalne stope  metodom dijelova.

 



Primjer 2, Obračun amortizacije metodom progresivne amortizacije. 2000. godine nabavljena je mašina u čija je nabavna vrijednost 20.000 KM. Vijek trajanja je 8 godina. Stopa amortizacije u prvoj godini je 9% a svake naredne godine raste za 1%. Izračunati godišnju stopu amortizacije, godišnji iznos amortizacije, sadašnju vrijednost mašine i otpisanu vrijednost mašine. Metoda stalne stope:

Metoda dijelova:

Obračun dijelova: 1+2+3+4+5+6+7+8 = 36 dijelova 20.000 Vrijednost jednog dijela = ------------------------ = 555,55 36

VREMENSKI SISTEM OBRAČUNA AMORTIZACIJE c. Metoda degresivne amortizacije - u prvim godinama korištenja ima najveći iznos amortizacije, a svake naredne iznos se smanjuje. Oni koji primjenjuju ovu metodu smatraju da su sredstva u početku korištenja najsposobnija i daju najveći efekat pa se u tom periodu i najviše troše. Kod ove metode stope opadaju ali ne smiju biti manje od propisanih u Nomenklaturi. Ova metoda se može raditi na dva načina:  metodom stalne stope 

metodom dijelova.

FUNKCIONALNI SISTEM 2. FUNKCIONALNI SISTEM - zasniva se na očekivanom korišćenju ili učinku sredstva Koristi se za obračun amortizacije sredstava, čiji se intezitet korišćenja može mjeriti: - u broju komada, - u pređenim kilometrima, - u satima rada itd. Znači - zavisnost između trošenja i intenziteta upotrebe. Obračun ovim sistemom znači da se amortizacija obračunava isključivo na osnovu upotrebe stalnog sredstva.



Primjer 3. Obračun amortizacije funkcionalnim siatemom amortizacije. Nabavna vrijednost kamiona je 150.000KM. predviđa se da kamion može u toku vijeka trajanja 5 godina prevesti 75.000 t/km robe. Godišnji plan prevoza je 15.000 t/km. Izračunati amortizaciju na osnovu planiranog i ostvarenog prevoza robe za svaku godinu. *Obračun amortizacije ovim sistemom doprinosi realnijem utvrđivanju dobiti preduzeća jer je vrlo blizu realnom prenošenju vrijednosti osnovnog sredstva na gotove proizvode ili usluge.

150.000 Amortizacija po 1 t/km = ------------------- = 2KM 75.000

3. Kombinovani sistem obračuna amortizacije zasniva se kombinovanju metoda vremenskog i funkcionalnog sistema. Cilj je da se što tačnije obračuna amortizacija.

POVLAČENJE SREDSTAVA IZ UPOTREBE Osnovno sredstvo se iz upotrebe može povući na tri načina:  Rashodovanjem;  Prodajom za gotovinu;  Zamjenom za drugo sredstvo.

ZNAČAJ OSNOVNIH SREDSTAVA 



Potrebno je pažljivo planiranje i rukovanje osnovnim sredstvima u knjigovodstvu i donošenje odluka o osnovnim sredstvima u preduzeću. Od njih se očekuje priliv budućih ekonomskih koristi i ukoliko se pogrešno procijeni njihov tok i upravljanje s njima, budući finansijski rezultat preduzeća može vrlo lako biti podcjenjen ili precijenjen. Mnoga preduzeća ne pridaju važnosti osnovnim sredstvima i planiranjima nabavke i rashodovanja ovih sredstava te dolazi do bankrota zbog nestručnog rukovanja ovim sredstvima. Posebno se to odnosi na nematerijalna sredstva, jer će buduće koristi pristizati u preduzeće ako se može dokazati kakvu ulogu ima to nematerijalno sredstvo, kakva je njegova efektivnost te mogućnost i namjera preduzeća da to sredstvo koristi na adekvatan način koji će omogućiti buduće ekonomske koristi.

LITERATURA        

Branko Radulović, Kružni tok ekonomske aktivnosti, prezentacija, Pravni fakultet u Beogradu , 2007; Boban Melović Osnovna sredstva, prezentacija, Ekonomski fakultet Podgorica, 2007.; Mira Šunjić – Beus, Ekonomika preduzeća, 1998.; Sidney J.Gray, Belverd E. Needles Jr., Finansijsko računovodstvo, SRRS 2002.; www.pufbih.ba/ poreska uprava Federacije,2008; Zakon o računovodstvu i reviziji Republike Srpske. Zakon o računovodstvu i reviziji Federacije BiH. Zakon o računovodstvu i reviziji BiH.

KRAJ