Nieuwsmagazine Nr 50 April 2008

NIEUWSMAGAZINE Nr. 50 april 2008

INHOUD Pag. 4

Naar het Culemborg Symposium; kom met het OV!!!

Pag. 5

Ten Geleide

Pag. 6

Programma van het 50ste HCC Beleggen Symposium

Pag. 8

Notulen van de Algemene Ledenvergadering van de GG Beleggen op 21 april 2007

Pag. 10

Jaarverslag hcc! Beleggen gg in 2007

Pag. 11

De financiën van hcc! Beleggen gg over 2007

Pag. 13

Bericht van Jeroen Geerts, manager Verenigingszaken HCC

Pag. 14

De krediet draai

Pag. 16

De CEO van Smit Internationale op ons beleggerssymposium

Pag. 17

Smit Internationale vergeleken met de sector

Pag. 19

Introductie Willem Middelkoop

Pag. 20

Subprime en andere sprookjes

Pag. 21

Hoe gebruik je technische analyse

Pag. 22

Inleiding presentatie Eppo R. Kooi

Pag. 23

Issue select, wat en hoe?

Pag. 24

De oorzaken van winst

Pag. 25

Waarom handelssystemen U zelden de geprognosticeerde winst opleveren

Pag. 26

Bankencrisis is symptoom

Pag. 27

Prille opkomende markten bieden het hoogste rendement

Pag. 30

Indicatoren opbouwen? Doe het zelf met TA-script!

Pag. 32

Opties schrijven. Wanneer wel, wanneer niet?

Dit Nieuwsmagazine is een publicatie van de HCC Gebruikersgroep Beleggen. Raadpleeg de internetsite, WWW.BELEGGERSONLINE.NL voor adressen en informatie over het lidmaatschap.

HCC_april2008_A4.indd 1

Continenten op drift 21-04-2008 17:50:17

Bele het r opge prak nem

HCC_april2008_A4.indd 2

21-04-2008 17:50:21

Alex is onderdeel van de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank B.A., geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam.

Beleggen is risico’s nemen. En beleggen op gevoel maakt het risico niet kleiner. Daarom heeft Alex de Alex Academy opgericht, een trainingsprogramma over de theorie en praktijk van beleggen. Zo leert u de juiste beslissingen nemen. Want zomaar wat gokken, daar geloven wij niet in.

Er is altijd wel een Alex Academy bij u in de buurt en een trainingsniveau dat bij u past. Profiteer nu van ons kennismakingsaanbod: twee personen voor de prijs van een. Een mooi moment om in te stappen! Kijk voor meer informatie op alex.nl of bel 0800 235 25 39.

Beter beleggen. HCC_april2008_A4.indd 3

21-04-2008 17:50:22

4

Naar het Culemborg Symposium; kom met het OV!!! Naar de scholengemeenschap Lek en Linge (Multatulilaan 6, 4103 NR Culemborg) Op een CulemborgSymposium ontmoet u exposanten, sprekers en medebeleggers. Voor trouwe bezoekers is het een bekende weg hoe er te komen. Gaat u voor het eerst of komt u sporadisch dan is de kans groot dat u de weg er naar toe zult moeten zoeken.

Gezien de grote groep mensen die er elke keer komen is het niet moeilijk voor te stellen dat als iedereen met eigen auto komt, een en ander een lichte parkeerdrukte oplevert.... Het alternatief is natuurlijk om gebruik te maken van het openbaar vervoer. Tja zult u zeggen, van waar ik niet ben: het station in uw eigen woonplaats, naar de plek waar ik niet naar toe moet het station Culem-

Komt u toch met eigen auto dan volgt u via de A2 de afslag (13) Culemborg. Ga na 300 meter linksaf richting Culemborg op de Rietveldweg (N320). Dan 5,8 kilometer rechtdoor, onder de spoorbaan door. Bij de eerstvolgende rotonde linksaf de Multatulilaan in en op nummer 6 vindt u de scholengemeenschap Lek & Linge, nabij het zwembad.

borg. En hoe kom ik dan op de plaats van bestemming? Daar is aan gedacht. Want hieronder vind u ook plattegrond met daarop het Stationsplein en de Multatulilaan.... U ziet: met een korte wandeling van ca. 5 minuten kunt u er al zijn.... Vanaf station Utrecht Centraal en Den Bosch vertrekt zaterdags om het half uur een stoptrein naar Culemborg. Plan uw eigen reis gemakkelijk via www.ns.nl.

Scholengemeenschap Lek & Linge beschikt over een grote aula met autovisuele hulpmiddelen, een ruimte voor grote parallelsessies en diverse lokalen die als ontvangstruimte door bedrijven worden gebruikt. Er zijn kantinefaciliteiten, waar ook broodjes voor de lunch verkrijgbaar zijn.

CULEMBORG

HCC_april2008_A4.indd 4

21-04-2008 17:50:23

5

Ten Geleide Door: interim bestuur HCC Beleggen

Welkom in het Nieuwsmagazine van HCC GG Beleggen: Ons eerste in 2008 en tevens 50e Symposium in de historie van GG Beleggen. De GG Beleggen is opgericht door Pierre Dolmans die de steen heeft gelegd tot deze bloeiende gebruikersgroep binnen de HCC. Onder leiding van het voorzitterschap Krijn J. Poppe, Teun Haeser, Hans Kupers, Fred de Nijs en Patrick Witteveen is deze gebruikersgroep niet meer weg te denken binnen de HCC. Ondanks roerige tijden binnen de HCC en de financiële markten is weer gelukt door een enthousiaste kern van leden opnieuw een uitzonderlijk goed programma samen te stellen. Hieruit blijkt weer dat de HCC en GG Beleggen veerkrachtig genoeg blijken te zijn om in 2008 een voortreffelijke doorstart te maken met zeer goede vooruitzichten. Uit de response op onze nieuwsbrieven blijkt nu al dat we meer bezoekers kunnen verwachten dan voorheen door een voortreffelijk programma.

Allereerst hebben we de jaarlijkse algemene leden vergadering van de HCC van de Gebruikersgroep Beleggen(ALV). Het blijkt wederom zeer moeilijk om nieuwe energieke bestuursleden te vinden voor deze leuke actieve gebruikersgroep van de HCC om nog veel meer interessante activiteiten te ontwikkelen en nieuwe lijnen voor de toekomst uit te zetten. Onderaan dit artikel vindt u de te vervullen vacatures. Op het thema van dit symposium ‘Continenten op drift’ hebben de sprekers enthousiast op gereageerd om hun visie te geven over de ontwikkelingen van de huidige situatie, de mogelijke gevolgen voor ons als beleggers en inwoners van euroland, en vooral hoe de toekomst eruit kan zien: welke mogelijkheden en uitdagingen op ons pad kunnen komen. Ook nu hebben we weer een aantal toppers uit de beleggerswereld bereid gevonden interessante bijdragen te leveren aan ons symposium. In de hoofdsessies zullen Ben Vree CEO van Smit Internationale NV, Corné van Zeijl van SNS Asset Management, Willem Middelkoop is auteur, analist en presentator onder andere bij RTL Z en Edward Loef van Theodoor Gilissen Bankiers (TGB) zullen vanuit hun eigen invalshoek op het thema ingaan. Kortom: bent u benieuwd naar het hele programma schrijf u in op www.hccbeleggen.nl voor een reserveringsbewijs en kom op ons symposium 26 april te Culemborg.

Vacatures hcc!Beleggen gg

Ons bestuur bestaat idealiter uit leden die meer dan een gemiddeld lid tijd en energie wil investeren in onze vereniging om u als belegger een meeting point en kennisplatform te bieden. Na een periode van drie jaar treden bestuursleden statutair af. Er komen dus voortdurend vacatures vrij. Bij het aantreden van nieuwe bestuursleden worden vervolgens de functies opnieuw onderling verdeeld.

HCC_april2008_A4.indd 5

Profiel omschrijvingen: Voorzitter: Als voorzitter bent u het gezicht, de trekker van onze gebruikersgroep. U bent thuis in de beleggingswereld, creëert meerwaarde voor de leden, geeft inspirerend leiding aan een boeiende en actieve gebruikersgroep en weet mensen te werven en te motiveren zich in te zetten voor de vereniging. Penningmeester: Als penningmeester moet u nauwkeurig de inkomsten en uitgaven van de gebruikersgroep vastleggen en deze periodiek rapporteren aan het verenigingskantoor van HCC in Haarlem. Daarnaast ben u het centrale punt in het opstellen en werven van budgetten voor de activiteiten van onze gebruikersgroep. Secretaris: Als secretaris bent u een veelzijdig iemand. U bent de directe sparringpartner van de voorzitter en de spreekwoordelijke spin in het web. Algemeen bestuurslid Geen vereniging kan zonder mensen die op gezette tijden de club helpen. Daarom zijn wij op zoek naar mensen die bereid zijn zo nu en dan iets te doen. Enkele voorbeelden van ad hoc-taken zijn: • het verrichten van (deel)taken tijdens beurzen; • schrijven van een artikel voor ons nieuwsmagazine en onze website; • het actueel houden van (een deel van) onze website; • redacteur of verslaggever worden voor ons nieuwsmagazine; • een deeltaak op zich nemen tijdens onze HCC Beleggen Symposia door bijvoorbeeld sprekers te begeleiden, aankondigen en bedanken etc. etc.

21-04-2008 17:50:24

6

Programma van het 50ste HCC Beleggen Symposium; Thema ‘Continenten op drift’ Van 10:00 tot 10:50 uur houden we in de aula de Algemene Ledenvergadering van de HCC Beleggen.

Agenda ALV

1. Opening en mededelingen 2. Notulen van vorige Vergadering (21 april 2007) 3. Jaarverslag van het bestuur 4. Financiële verantwoording over 2007 5. Toelichting op 2008 6 Verkiezingen bestuursleden 7. Rondvraag en sluiting De stukken voor de ALV zijn opgenomen in dit blad. De definitieve begroting voor het jaar 2008 wordt uitgereikt op de ALV en indien nodig toegelicht. Vervolgens worden de volgende presentaties gehouden:

Van 11:00 tot 11:50

Corné van Zeijl van SNS Asset Management Corné van Zeijl begon zijn carrière als analist voor Staalbankiers in 1986. In 1989 maakte hij de overstap naar vermogensbeheerder Robeco. Tussen 1994 en 2003 was hij hoofd beleggingen voor verzekeraar Zurich Financial Nederland. Sinds 2004 beheert hij het SNS Nederland Aandelenfonds bij de SNS Bank en daardoor is Corné een echte oude rot in de beleggingswereld te noemen. Corné probeert u altijd fundamentele beleggingsinformatie te geven die u ergens anders niet vindt en is mede daardoor een geliefd spreker tijdens symposia en congressen. Het artikel ‘De krediet draai” dat in dit blad is opgenomen is geschreven door Corné van Zeijl en de titel van zijn presentatie is; “Een vooruitblik op de markten, een financiële crisis of niet?”

Van 12:45 tot 13:35

Ben Vree CEO van Smit Internationale NV. Ben Vree is de uiterst succesvolle CEO van het over de hele wereld opererende bedrijf Smit Internationale en hij ziet als geen ander wat er in de wereld aan de hand is. Smit Internationale is één van de weinige fondsen die het jaar 2007 heeft afgesloten met koerswinst. Het bedrijf maakt een enorme groei door en ‘schreeuwt’ om meer sleepboten, maar Smit heeft meer peilers dan het bergingsbedrijf en de havensleepdiensten. Topman Ben Vree geeft tijdens ons symposium een presentatie over zijn boeiende bedrijf, dat zonder enige twijfel betiteld mag worden als Hollands Glorie in een turbulente wereld. Elders in dit blad zijn twee redactionele artikelen opgenomen te weten “De CEO van Smit Internationale op ons beleggerssymposium” en “Smit In-

HCC_april2008_A4.indd 6

ternationale vergeleken met de sector”.

Van 13:50 tot 14:40

Willem Middelkoop is auteur, analist en presentator onder andere bij RTL Z Wij kennen Willem Middelkoop van het beurscommentaar dat hij levert op RTL Z, van de diverse columns die hij schrijft en/of van zijn boek “Als de dollar valt” waaraan wij in juni 2007 aandacht hebben besteed. Willem heeft een uitgesproken mening over een crash van het financiële systeem. Misschien is de crash al begonnen. Dat neemt niet weg dat er nog wel geld kan worden verdiend met beleggen. Willem gaat tijdens zijn presentatie in op de beleggingsmogelijkheden tijdens deze moeilijke marktomstandigheden. In dit blad is een column van Willem Middelkoop opgenomen en een redactionele introductie.

Van 15:00 tot 15:50

Edward Loef van Theodoor Gilissen Bankiers (TGB) Edward Loef is technisch analist bij Theodoor Gilissen Bankiers (TGB). Sinds de beurscrash van 1987 houdt hij zich bezig met beleggingsadvisering, technische analyse en gedragswetenschappen. Edward is freelance medewerker van het maandblad Technische & Kwantitatieve Analyse en heeft een wekelijkse column in de bijlage ‘GELD’ van Het Financiele Dagblad. Dagelijks wordt via de website van Inveztor een technische analyse gepubliceerd met betrekking tot de koersontwikkeling van de AEX. Daarnaast wordt hij regelmatig gevraagd als gastspreker (o.a. voor de zakenzender CNBC Europe). Ter objectivering van zijn subjectieve inzichten als ‘chartist’ maakt hij als ‘technician’ gebruik van een systematische methode, waarbij hij gebruik maakt van specialistische computersoftware. De titel van zijn presentatie luidt “beleggen zonder emoties” en het inleidende artikel “Hoe gebruik je technische analyse?” is opgenomen in dit blad. Naast voornoemde sprekers hebben wij de volgende personen bereid gevonden om interessante presentaties te geven:

Mr. Gerald Perez

Gerald Perez is managing partner/director of Interactive Brokers UK Limited and a visiting fellow professor at Queen’s Mary University (Economics Department). Further, Mr. Perez sits on the European Chapter of the Options Industry Council and Futures Industry Editorial Advisory Board Magazine (which is the largest futures organization in the world). Considering all the challenges in global markets

21-04-2008 17:50:25

7

Mr. Perez will speak in his session about those challenges in North America, Europe and Asia. Also how these challenges affect investors in these markets (Mr. Perez will be speaking on personal title and not on behalf of Interactive Brokers). [Let op: Lezing in het Engels]

Max Vreedenburg

HCC Beleggen lid Max Vreedenburg heeft op diverse HCC Beleggen Symposia blijk gegeven van zijn diepgaande kennis over rente en risico. Over het thema continenten op drift zegt Max Vreedenburg: “Dat de continenten in beweging zijn is meer dan duidelijk. Welke kant het opgaat is de vraag! De financiële markten zitten zo aan elkaar vast, dat als Amerika beweegt het de andere continenten meesleept. Het verloop van de rente is hier een afspiegeling van. Er zijn op dit moment drie risico’s die belangrijk zijn voor de belegger. De begrippen symetrisch risico, systematisch risico en systeemrisico beginnen alle drie met Sy. Ik ga tijdens mijn presentatie op 26 april deze begrippen uitleggen aan de hand van actuele gebeurtenissen.”

Eppo R. Kooi

HCC Beleggen lid Eppo R. Kooi is een gewaardeerd en kundig spreker die eerder presentaties heeft gegeven over derivaten en de NAIC methode. Eppo gaat tijdens zijn presentatie in op sectorallocatie, want dat markten steeds hechter met elkaar verbonden zijn is wederom duidelijk geworden doordat de markten massaal dezelfde dalende richting zijn ingeslagen. Daardoor is het belangrijker geworden om de meest interessante bedrijven te identificeren binnen een bepaalde sector dan te kiezen voor beleggen binnen een bepaalde regio. Kortom, we kunnen meer rendement halen uit een geslaagde sectorallocatie dan uit een goede geografische allocatie. Een inleiding van de presentatie van Eppo R. Kooi is opgenomen in dit blad.

Lousin Mehrabi

Lousin Mehrabi is Vice President Equity Derivatives bij Citi en zal een presentatie geven over hoe u van de mogelijkheden van Speeders en Limited Speeders kunt profiteren. Met deze producten kunt u immers met een klein bedrag, versneld beleggen in zowel stijgende als dalende markten. Ook kunt u het risico van uw portefeuille afdekken en meer.

Ronald Kok

Ronald Kok, M. sc. is hoofd research Analist.nl en aspirant VBA-lid. Ronald doet geregeld onderzoeken naar de prijsvorming op de aandelenmarkten. Tijdens het symposium zal Ronald een presentatie geven over de factoren die het rendement op de aan-

HCC_april2008_A4.indd 7

delenmarkten het meeste kunnen verklaren. Aan de hand van een analyse over het aandeel Royal Dutch Shell zullen de belangrijkste value drivers van het aandeel aan bod komen. Tevens wordt de link met portefeuillemanagement gelegd. Een inleiding van de presentatie van Ronald Kok genaamd “Issue selectie, wat en hoe?” is opgenomen in dit blad.

Michael Groenewoud

Michael Groenewoud is van oorsprong hoofdofficier, logistiek manager en technisch analist. Sinds 2007 is hij oprichter en directeur van Weekendbeleggers bv. De grote internationale beursdalingen van 2000/2003 hebben hem destijds aan het denken en aan het werk gezet. Hij raakte er steeds meer van overtuigd dat er een indicator (wiskundige afgeleide van de koers) moest bestaan die geheel zou voldoen aan zijn wensen. Na lang zoeken vond hij wat hij zocht. Een indicator die ervoor zorgt dat de belegger tijdig wordt gewaarschuwd voor een trendomkeer van de koers bij stijging EN bij daling. Sindsdien wordt winst gemaakt met dit unieke kwantitatief analyse belegging systeem. Michael gaat tijdens zijn presentatie “De oorzaken van winst” in hoe op eenvoudige, emotievrije en effectieve wijze winst kan worden gemaakt bij stijging EN daling van de beurs. Een inleiding van de presentatie van Michael is opgenomen in dit blad.

Hans Calf

HCC Beleggen lid Hans Calf is een actief belegger altijd op zoek naar handelssystemen en de optimalisatie daarvan. Hans laat andere HCC Beleggen leden meeprofiteren van de door hem opgedane kennis. Zo heeft Hans op 4 maart 2006 een presentatie gegeven tijdens ons symposium en presenteert tijdens ons 50ste symposium een vervolg hierop met de titel “Waarom handelssystemen U zelden de geprognosticeerde winst opleveren. Zin en onzin over het backtesten van handelssystemen en optimaliseren van indicatoren & handelssystemen”. Een inleiding van zijn presentatie is opgenomen in dit blad. De aanvangs- en eindtijden van de presentaties van deze sprekers zijn nog niet bekend, maar zullen spoedig worden gepubliceerd op onze website. U bent welkom vanaf 10.00 tot 16.30 uur in Scholengemeenschap Lek en Linge, Multatulilaan 6, Culemborg en de toegang is gratis, maar inschrijven is verplicht! U kunt zich inschrijven via onze website

www.beleggersonline.nl

21-04-2008 17:50:26

8

Notulen van de Algemene Ledenvergadering van de GG Beleggen op 21 april 2007 Locatie: Culemborg - Aanvang: 13:40 Aanwezige bestuursleden: P. Witteveen (voorzitter), F. Huijsser (penningmeester), F.J. Boonstra (secretaris + verslag), W. van Heemskerck Düker (lid) H. Zwanziger (lid) en R. van der Maale (lid). 1. Opening, mededelingen en ingekomen stukken De voorzitter opent de vergadering en heet iedereen welkom. Aan de voorgestelde agenda worden de volgende onderwerpen toegevoegd: notulen van de vorige algemene ledenvergaderingen en rondvraag. Er zijn geen mededelingen te doen en er zijn geen ingekomen stukken. 2. Notulen vorige alv (d.d. 4 maart en 5 juli 2006) De verslagen van de vergadering d.d. 4 maart en 5 juli 2006 worden zonder opmerkingen goedgekeurd. 3. Jaarverslag Het jaarverslag is in de Nieuwsbrief afgedrukt. Er zijn vorig jaar 2 landelijke dagen in Culemborg georganiseerd in plaats van 3 dagen. De door het bestuur gestelde doelen zijn gehaald en de geplande activiteiten zijn uitgevoerd. We zijn hierbij binnen de begroting gebleven. Gevraagd wordt wat de ervaring is met het organiseren van 2 dagen in plaats van 3. De heer Zwanziger antwoordt dat als je kijkt naar de opkomst van vandaag, het duidelijk is dat 2 dagen volstaan. Onze doelgroep c.q. onze leden zijn over het algemeen oudere mensen. Zij gaan vroeg op vakantie; in mei gaat de grootste groep al op vakantie. De Culemborgdag in mei werd dan ook altijd al het slechtst bezocht. Opgemerkt wordt dat de publiciteit voor deze dag (21 april 2007) slecht was. Er wordt daarom opgemerkt dat het goed zou zijn als de datum voor de volgende dag in elk geval alvast op de website wordt vermeld. Het bestuur neemt dit advies mee en geeft aan dat er problemen waren met het verzenden van de e-mail aan de leden. Een verbeterpunt dat al is ingezet, is dat de themaís voor de eerst volgende landelijke dagen al zijn vastgesteld. Dit maakt dat je gerichter naar deze dagen en de invulling daarvan kan toewerken. De heer Zwanziger merkt op dat de bezetting van het bestuur c.q. het gebrek aan bereidheid van de leden om actief behulpzaam te zijn, een groot probleem is en blijft. Verder merkt de heer Zwanziger op dat het versturen van een zogenoemde bulkmail enorm veel werk is. De heer Van Heemskerck Düker merkt op dat het regelen en organiseren van een Culemborgdag steeds meer werk vergt doordat de eisen van de sprekers aan de faciliteiten steeds hoger wordt. Zo wordt tegenwoordig bijna standaard om een beamer gevraagd. De heer Van Heems-

HCC_april2008_A4.indd 8

kerck Düker kan het organiseren van een Culemborgdag dan ook al lang niet meer alleen af. Verder zijn er in 2006 diverse bijeenkomsten bezocht en zijn wij in contact getreden met de NCVB (Nederlandse Centrale Vereniging van Beleggingsstudieclubs). De activiteiten hebben helaas niet geleid tot meer actieve leden. Er is daarom door het bestuur voor gekozen activiteiten nog wel te bezoeken maar dan als bezoeker en op die manier contacten te leggen. Er is in 2006 geen papieren versie van het Nieuwsmagazine uitgegeven. Gevraagd wordt waaraan het hiermee bespaarde bedrag is uitgegeven. Het antwoord is dat met deze besparing bezuinigingen van de HCC zijn opgevangen en dat hierdoor geld in kas is gebleven. De penningmeester merkt op dat de begroting voor 2007 een flink tekort kent. Dit komt met name door de het bedrag dat is opgenomen om te kunnen investeren in apparatuur. Vroeger gebruikte 1 of 2 mensen een beamer, tegenwoordig maakt elke spreker bijna gebruik van een beamer. Deels neemt de school ons werk uit handen, deels neemt apparatuur ons werk uit handen. Beide factoren maken het investeren in apparatuur belangrijk en noodzakelijk. 4. Financiën De penningmeester is nu 3 jaar penningmeester geweest en treeft daarom statutair af. De heer Huijsser is echter bereid aan te blijven als ad interim penningmeester tot er een opvolger is gevonden. 2006 In 2006 zijn de achterstanden weggewerkt. We zijn ruim binnen de begroting gebleven en de kascommissie heeft haar goedkeuring uitgesproken over het gevoerde financiële beleid. Balans Op de balans is nu ook een post `inventaris` opgenomen. De post nog te ontvangen gelden is inmiddels nog maar e 1.200,00. De penningmeester verwacht het gehele openstaande bedrag alsnog te kunnen incasseren. Er wordt een discussie gevoerd over de vraag in hoeverre er een `blokkade` rust op het vermogen in die zin dat de HCC de begroting af zou kunnen keuren. Gevraagd wordt of van die `blokkade` melding moet worden gemaakt bij de balans. Naar het oordeel van het bestuur hoeft hiervan geen melding te worden gemaakt.

21-04-2008 17:50:27

9

Winst/ en verliesrekening Opgemerkt wordt dat alleen het opmaken van een Nieuwsmagazine al circa e 600,00 kost. Dus nog afgezien van het drukken en versturen. Kascommissie Zoals hiervoor al werd opgemerkt heeft de kascommissie haar goedkeuring uitgesproken en vastgelegd in een verklaring. De kascommissie stelt de algemene ledenvergadering voor om de penningmeester alsmede het bestuur decharge te verlenen voor de boekhouding respectievelijk het gevoerde beleid. De voorzitter verleent de penningmeester decharge voor zijn werk en de algemene ledenvergadering verleent het bestuur decharge. Het bestuur is de kascommissie zeer erkentelijk voor haar werkzaamheden. De kascommissie bestaat nu nog uit 2 leden: Gerard Louter en Adrie de Graaf. Beide leden stellen zich herkiesbaar. Daarnaast meldt zich de heer Hans Calf om de kascommissie te versterken. Begroting De Gebruikersgroep heeft ruimschoots geld over gehouden in 2006. Er is voor 2007 een verlies begroot van e 9.675,00 met name doordat er geld is begroot om te investeren in hardware. Opgemerkt wordt dat het het mooiste zou zijn als elke afdeling een eigen beamer zouden kopen zodat een Gebruikersgroep niet haar eigen beamer hoeft mee te nemen als zij voor een lezing een afdeling bezoekt. Dan hoeft een Gebruikersgroep niet zoveel beamers aan te schaffen. Het bestuur neemt dit aandachtspunt mee en zal terughouden zijn bij de aanschaf van een of meer beamers als blijkt dat afdelingen ertoe overgaan zelf beamers aan te schaffen. Een ander merkt hierbij op dat afdelingen hun eigen beamer soms niet makkelijk ter beschikking stellen van anderen. Ook gebeurt het geregeld dat een beamer al in gebruik is. De begroting biedt dus veel ruimte voor investeringen. Hiermee is echter niet gezegd dat het gereserveerde geld ook daadwerkelijk wordt opgemaakt. Na deze opmerking keurt de algemene ledenvergadering de begroting goed. 5. Bestuur Statutair treden de volgende leden af omdat zij 3 jaar bestuurslid zijn Frank Huijsser, Rob van der Maale en Henk Zwanziger. Allen stellen zich opnieuw beschikbaar als bestuurslid. De heer Huijsser stelt zich wel herkiesbaar als bestuurslid, maar niet langer beschikbaar als penningmeester. De heer Huijsser blijft de functie van penningmeester wel ad interim vervullen tot er voor hem een opvolger is gevonden. De heer Boonstra, de secretaris, is nog maar 2 jaar in functie maar treedt zelf af. Gelukkig is voor hem een opvolger gevonden in de persoon van Hendrik Oude Nij-

HCC_april2008_A4.indd 9

huis, die zichzelf kort introduceert. De heer Oude Nijhuis heeft onder andere bestuurservaring opgedaan bij een beleggingsstudieclub en is op dit moment bezig met het oprichten van een fonds. De algemene ledenvergadering stemt in met alle voornoemde bestuurswisselingen. 6. Beleid Het bestuur heeft voor de volgende uitgangspunten gekozen: • Culemborg is vooral `meeting point`. Daar naast gebeurt veel via internet; • We zijn intern, op de huidige leden geconcentreerd. Liever een kleine club met actieve leden dan een grote club met inactieve leden; • We willen jongere leden aantrekken. We willen dus instroom van mensen die jonger zijn dan het huidige gemiddelde om vergrijzing van het ledenbestand te voorkomen; • Het eerder opgestelde beleidsplan wordt door gezet; • Daar waar mogelijk en zinvol wordt samenwerking gezocht, bijvoorbeeld met de NCVB. We blijken met de NCVB zeer complementair te zijn. De leden van de NCVB doen minder met de computer dan de leden van de Gebruikersgroep Beleggen en zijn met name bezig met fundamentele analyse. Ook zijn de leden van de NCVB meer lokaal of regionaal georganiseerd en actief. De overlapping tussen de leden blijkt minder dan 10% te zijn. Er valt in principe dus nog veel te winnen voor iedereen bij samenwerking met de NCVB. 6. Rondvraag en sluiting Hans Calf heeft problemen met de e-mail en verzoekt het bestuur om dit probleem bij HCC aan de orde te stellen. Het bestuur zegt dit toe. Hans Calf verzoekt het bestuur om ook het service level van de HCC aan de orde te stellen. Het bestuur Het bestuur neemt kennis van deze klacht en vraagt de heer Calf om dit punt aan de orde te stellen in de afdeling waarbij hij is aangesloten. Lidwien van Spanje biedt aan op ad hoc basis het bestuur te ondersteunen. Willem Heemskerck van Düker neemt contact met haar op om hierover nader met haar te praten. Ook bij de heer Zwanziger heeft zich iemand aangemeld om het bestuur behulpzaam te zijn. Lidwien van Spanje merkt verder op dat het uitgereikte schema misschien de indruk wekte dat deze nevensessie alleen bedoeld was voor het bestuur. Verder vraagt zij of de datum voor de volgende Culemborgdag (8 december 2007) al definitief is. Geantwoord wordt dat deze datum nog niet definitief is bevestigd door de school. De voorzitter dankt een ieder voor zijn/haar inbreng en sluit de vergadering.

21-04-2008 17:50:28

10

Jaarverslag hcc! Beleggen gg in 2007 hcc! Beleggen gg dankt zijn bestaan aan de inzet van vrijwilligers. Dat is mooi, zeker in deze tijd waarin iedereen die een actief leven lijdt het druk heeft en waardoor zelfs clubs en verenigingen die dichterbij de leden staan dan HCC! (zoals een lokale voetbalclub) veel moeite hebben de vacatures vervult te krijgen. Na het vertrek van het bestuur rond de jaarwisseling werd weer duidelijk hoe moeilijk dat is om geschikte mensen te vinden die het ook nog willen doen. Gelukkig waren de kaderleden niet afgetreden en hebben ze de continuïteit samen met het interim-bestuur kunnen waarborgen. De afgetreden bestuursleden, Patrick Witteveen, Hendrik Oude Nijhuis, Rob van der Maale en Henk Zwanziger is dank verschuldigd voor hun inspanningen. Het beleidsplan dat op initiatief van Henk door het vorige bestuur is geschreven was een goede start; je zet iets op de horizon en daar ga je heen. Dit plan was geschreven vanuit de meerjaren visie van het bestuur en een enquÍte onder onze leden. Het wilde niet uit de verf komen om diverse redenen w.o. de genoemde tekorten aan vrijwilligers; het bestuur moest dus veel zelf uitvoeren naast het besturen. Ook de gebrekkige e/o slechte communicatie tussen bepaalde kader- en bestuursleden werkte niet mee. Dit alles leidde tot een terugloop in activiteiten en tenslotte tot een brandbrief van een aantal leden & kaderleden naar het HCC! Verenigingskantoor in Haarlem (hierna verder aangeduid als HCC!). De brief stuurde men vlak voor het bestuur daar haar (te) hoge begroting voor 2008 ging verdedigen. Dit werd gezien als een aanval in de rug omdat het moment zeer goed gekozen leek. Het, daardoor vleugellamme bestuur trad af waarna Willem van Heemskerck-Düker aangaf te willen blijven in de tijdelijke rol van voorzitter. Hans van Kleef was gelukkig bereid om tijdelijk het bestuur te versterken als secretaris. Penningmeester Frank Huijsser besloot te blijven waarnemen tot een opvolger gevonden was e/o tot (ten laatste) de ALV van 26 april 2008; dit om 2007 administratief te kunnen afronden.

Hiervoor ook dank! Er moet nu een nieuw bestuur komen... Meldt u aan; het kost u wat (tijd)! maar het brengt ook wat! hcc! beleggen gg is een grote, diverse groep van HCC-leden waar heel veel originele ideeÎn leven, veel kennis en ervaring is Èn waar een aantal leden maar een klein zetje nodig hebben om iets mooi te delen. U kunt dat zetje geven als bestuurslid met behulp van wat er allemaal al is! Namens het (tijdelijk) bestuur, Frank Huijsser, waarnemend penningmeester hcc! Beleggen

Zoals gezegd heeft het jaar zich gekenmerkt door minder zichtbare activiteiten dan voorgaande jaren. Dit had grotendeels met ALLE onrust binnen HCC! en hcc! beleggen gg te maken; we moesten ons beraden op de toekomst wanneer onverhoopt HCC -als geheel- zou omvallen. Verder waren wij al intensief aan het onderzoeken in hoeverre samenwerking met de NCVB mogelijk zou zijn (Qua activiteiten zouden we namelijk heel aanvullend op elkaar kunnen zijn. Tevens er is maar weinig tot geen ledenoverlapping). Toen alle problemen in HCC! en hcc! beleggen duidelijk werden hebben we e.e.a. in overleg bevroren. Sinds het vertrek van het bestuur is er door het tijdelijk bestuur en (kader)leden als Leo Rasch, Michel Hupkens, Lidwien van Spanje en Aernout Thomson veel werk verzet om door te gaan en de lopende activiteiten tussen de rails te houden.

HCC_april2008_A4.indd 10

21-04-2008 17:50:34

11

De financiën van hcc! Beleggen gg over 2007 Vorig jaar had ik statutair mijn periode erop zitten en heb me tijdens de ALV toen bereid verklaard e.e.a. waar te nemen tot zich een opvolger zou aandienen of gevonden zou worden; ik was niet herkiesbaar voor een volgende termijn.

Bijgestelde begroting november 2007

Het jaar 2007 was turbulent en moeilijk voor de hele HCC (heroriëntatie, reorganisatie, tegenvallende inkomsten via IDG, etc.). In het voorjaar resulteerden e.e.a. in een brief waarin stond dat alle groeperingen hun reserves/spaargelden dienden af te dragen omdat er acute liquiditeitsproblemen bij de HCC dreigden. Door deze problemen werd het ook verplicht gesteld dat alle groeperingen hun begrotingen “budget neutraal” zouden maken voor zover dit niet al het geval was. Onze begroting voor 2007 -goedgekeurd op de vorige ALV- had een nadelig saldo van e 9.675 om allerlei investeringen te doen om na invoering van de WIA voorbereid te zijn om het 50ste, lustrum Beleggen symposium te kunnen bekostigen. Hiervoor was een ruime post opgenomen voor drukwerkmailingen (per TNT) omdat wij onze leden niet goed konden bereiken op andere wijzen. Daarnaast was ook een extra post opgenomen voor de aanschaf van hardware die wij nu niet meer via het verenigingsbureau van HCC kunnen lenen en tenslotte ook nog een extra bedrag voor public relations.

Bijgestelde bestuursbegroting november 2007

Toen HCC! ons opdracht gaf de begroting “budget neutraal” te maken heeft het toenmalige bestuur gesneden in de goedgekeurde begroting zodat we op nul (overschrijding) uitkwamen. Tegelijkertijd hebben wij e 16800 uit onze reserve overgemaakt naar HCC! te Haarlem om hun liquiditeit direct te helpen verbeteren. Uit ongerustheid over de totale, onzekere toestand hebben wij niet onze hele reserve overgemaakt zoals men wilde; we hebben in reserve gehouden een bedrag ter grootte van het nog benodigde budget voor de rest van 2007. Hierdoor heeft HCC! hierna geen budgetbetalingen meer aan ons verricht. Door dit laatste lijken de resultaten van onze gg slechter dan ze in feite zijn omdat de inkomstenkant achterblijft bij de geprognosticeerde begroting.

Vergelijking Begrotingen WIA -vs- Werkelijke inkomsten & uitgaven over 2007

Belangrijkste dat uit het bovenstaande en bijgaande financiële jaaroverzichten geconcludeerd mag worden m.b.t. onze resultaten is dat de kosten e 9105 lager uitvallen dan begroot in de bijgestelde, budgetneutrale begroting en dat de inkomsten waar we zelf verantwoordelijk voor zijn geweest (rente en verkopen) nagenoeg conform deze begroting waren. E.e.a. bij minder dan het begrote aantal activiteiten.

HCC_april2008_A4.indd 11

21-04-2008 17:50:38

12

Balans per ultimo 2007

Staat van inkomsten en uitgaven 2007

De begroting voor dit jaar 2008 wordt uitgereikt op de ALV en indien nodig toegelicht. Hoofddorp, april 2008 Frank Huijsser, waarnemend penningmeester hcc! Beleggen gg

HCC_april2008_A4.indd 12

21-04-2008 17:50:43

13

Bericht van Jeroen Geerts, manager verenigingszaken HCC

Beste leden van de HCC Beleggen Gebruikersgroep, In de afgelopen maanden zijn er heel wat veranderingen geweest in de bestuurssamenstelling van HCC Beleggen. Gelukkig zijn er enkele mensen geweest die zich als interim-bestuurder hebben aangemeld om de voortgang van een aantal projecten niet in gevaar te laten komen. De projecten voor 2008 staan dus nu op de rails, de begroting is bijgesteld en het ziet er naar uit dat alle geplande zaken doorgang kunnen vinden. Op de algemene ledenvergadering van HCC Beleggen kan een nieuw bestuur gekozen worden waardoor de HCC Beleggen in rustiger vaarwater de toekomst in kan gaan. Ik wens jullie veel succes in de komende tijd! Ook het Verenigingsbureau zit niet stil en is momenteel druk bezig met allerlei projecten die bijdragen aan een vernieuwd HCC. Wij informeren je graag over de voortgang van de belangrijkste lopende projecten. Nieuwe pand De eerste week in het nieuwe pand zit erop. De verhuizing is goed verlopen en vanaf afgelopen maandag konden we weer volop aan de slag. Het nieuwe pand is helemaal naar wens. De afgelopen week hebben al een aantal HCC-leden het pand bezocht en de eerste bijeenkomst heeft zelfs al plaatsgevonden: vorige week donderdag vond de jurering van de fotowedstrijd Zaanse Schans plaats (zie foto). De portal Testronde 5 is afgerond. De werkzaamheden aan de nieuwe site lopen volgens planning, de opleverdatum is naar verwachting 26 mei. HCC!hulp Één van de onderdelen van HCC!hulp is het onderdeel ‘Leden helpen leden’. Hiervoor zijn we nog op zoek naar vrijwilligers en we zullen deze maand dan ook actief onder de leden werven. Wil je je nu al aanmelden, stuur dan een e-mail met je naam naar [email protected]. Training Contentmanagementsysteem Smartsite In de nieuwe portal kan iedere groepering straks zelf pagina’s bij houden door: • het aanmaken van nieuwsitems (bijvoorbeeld een verslag over een open dag) • het plaatsen van activiteiten (bijvoorbeeld een aankondiging van een open dag) Voor de nieuwe portal gebruiken we Smartsite als content management systeem (CMS). Een CMS is een systeem voor het beheren en publiceren

HCC_april2008_A4.indd 13

van informatie. Om straks goed met Smartsite te kunnen werken, worden enkele trainingsinloopdagen of ñavonden georganiseerd. Voor deze training worden binnenkort de webmasters van de groeperingen uitgenodigd. HCC!magazine De ontwikkelingen voor de derde editie van HCC!magazine zijn in volle gang. Het magazine staat deze keer in het teken van vakantieí. Zowel in het magazine als op de website komen interessante achtergrondartikelen en handige tips aan bod over vakantie Ën de pc. Het magazine valt naar verwachting eind mei op de deurmat. HCC!regiodag Afgelopen zaterdag vond de eerste HCC!regiodag plaats. Terugkijkend op de dag kunnen we spreken van een geslaagd initiatief. Zowel de bezoekers als de deelnemers waren enthousiast over het aanbod en de samenwerking van de 5 afdelingen en ondersteunende gebruikersgroepen. Het bezoekersaantal lag iets lager dan verwacht, maar is waarschijnlijk te verklaren doordat de regiodag een nieuw initiatief is. De voorbereidingen voor de volgende regiodag (in het zuiden van het land) zijn inmiddels in volle gang. Een datum en locatie zijn nog niet bekend. Via Kadernet zullen we je op de hoogte houden. Handig om te weten • Deze ‘Stand van Zaken’ verschijnt iedere maand op Kadernet. • De Database Activiteitenfinanciering wordt wekelijks op donderdag ververst.

21-04-2008 17:50:46

14

De krediet draai

De turnaround van de credit cycle Door: Corné van Zeijl De afgelopen maande praten veel strategen over de turnaround van de credit cycle. Dat klinkt heel interessant, maar wat is het precies? Iedereen weet dat de Amerikaanse veel leent en weinig spaart. Iedere dollar geleend is een dollar extra geconsumeerd. Het is in auto´s, flat screen tv´s en vooral in huizen gestoken. Dat laatste geldt misschien niet helemaal als consumptie, maar het heeft hetzelfde effect op de economie. Negatief effect op de economie Als de leencyclus omdraait dan betekend dat meer sparen en minder consumeren. En iedere dollar gespaard is een dollar niet uitgegeven. Dat heeft een negatief effect op de economische groei. Mocht Amerikaanse consumenten naar bijvoorbeeld de standaard van de spaarkoningen in Duitsland gaan, dat was voor het laatst in 1961 (!), dan hebben ze nog een flink stuk te sparen. Een zelfde fenomeen hebben we ooit in Japan gezien. Ook daar hadden we begin jaren negentig te maken met een banken crisis en een sterke afbouw van de schulden. Consumenten gaven niets meer uit en een lange deflatie periode was het gevolg. Joe Sixpack moet meer lenen Kan de FED er nog wat aan doen? Ja, ze kunnen de rente verlagen, zodat consumenten ver-

HCC_april2008_A4.indd 14

leid worden om alsnog te gaan lenen. Maar Joe Sixpack zit al tot zijn oren in de schuld. De totale schuld van de Amerikaanse consument is al even groot als de totale economie. 50 jaar geleden was dat nog maar 0,3 keer de economie. Voor de goede orde, in Nederland zijn de schulden nog hoger dan die in de USA, maar er zijn toch een paar dingen duidelijk anders. Als eerste is de schuld vooral fiscaal gedreven. Hoeveel mensen hebben geen hypotheek en toch een aanmerkelijk spaartegoed bij de bank? Door de aftrekbaarheid van de rente een winstgevende zaak. Als tweede is de hypotheekschuld veel meer gefinancierd met een vaste rente. In de USA is dat ongebruikelijk. Daar heeft men liever een variabele rente. Maar dat betekend wel, dat als de FED de rente verhoogd, de hypotheeklast flink meestijgt. En dat is in de jaren 2003 – 2006 dan ook gebeurt.

21-04-2008 17:50:46

15

Crisis geëxporteerd Nu de FED de rente weer verlaagt zou dat een flinke verlichting moeten zijn voor de arme Amerikaanse huizenbezitter. Nou niet dus. De Amerikaanse banken steken dit voordeel vrijwel geheel in hun eigen zak. Dat lijkt diefstal, maar bedenk dat de banken wel met een hoop problemen zitten. Ze hebben in het verleden veel te veel risico genomen en willen dat nu niet meer. En als er dan iemand langs komt om toch een hypotheek te nemen, dan willen ze ook een flinke risicopremie ook. Ik kan ze daar niet eens ongelijk in geven. Maar slecht voor de economie is het wel. Bovendien kunnen ze ook minder geld uitlenen. Gemiddeld wordt aangenomen dat kapitaal – kredietverlening een verhouding van grofweg 1 op 10 heeft. Dus als de bank 1

Duitse banken, Europese verzekeraars en Noorse stadsbesturen met dit financiële afval. De Amerikaanse regering zal veel minder geneigd zijn om de problemen op te lossen.

miljard aan kapitaal vernietigd, dan kunnen ze U$ 10 miljard minder uitlenen. En dat betekent minder consumptie of minder investeringen door bedrijven. In beide gevallen is het niet goed voor de economie. En als u bedenkt dat de marktverwachting is dat de banken een schade van U$ 400 miljard hebben opgelopen, dan kunt u zelf wel uitrekenen wat dat betekend voor de economie. Voordat u denkt dat daarmee de hele financiële wereld plat gaat. Dat is gelijk aan 3% van de totale Amerikaanse economie en gelijk aan de schade tijdens de Savings & Loan crisis begin jaren negentig. Maar dit was en lokaal fenomeen en deze rekening is ook uiteindelijk grotendeels betaald door de Amerikaanse belastingbetaler. Maar bij deze crisis hebben de Amerikaanse bankiers het probleem voor een groot deel geëxporteerd. Nu zitten domme

flinke afwaardering van de huizenprijzen zien. Dat zal geen positief effect op de Amerikaanse economische groei geven. De mogelijkheid bestaat dat dit deleveraging effect nog jarenlang als een sleepanker achter Amerika zal blijven aanslepen. En eigenlijk was dat achteraf gezien misschien wel het meest logische scenario.

HCC_april2008_A4.indd 15

Psychologie van bankiers De Amerikaanse professor Roosa publiceerde in 1951 al een onderzoek waaruit de conclusie werd getrokken dat monetaire politiek meer te maken had met de beschikbaarheid van krediet dan met de verandering in de rente. Daar zit wel een probleem. De FED kan heel makkelijk de rente veranderen, maar niet zo gauw de psychologie van bankiers. Banken hebben door de krediet crisis flink de kous op de kop gekregen. Daardoor zijn ze erg huiverig geworden om krediet uit te lenen. Voorlopig zullen we nog een

Amerikaan moet gaan sparen Ik kan me nog herinneren dat een economie professor bij Staal Bankiers een lezing gaf. Dat was zo rond 1986. Hij kondigde aan dat de Amerikaanse consument echt minder moest gaan consumeren en meer gaan sparen want anders zou het fout gaan. Het lijkt erop alsof hij na 22 jaar eindelijk gelijk krijgt. Maar ja, zoals Keynes het al zei ´In the long run we are all dead.`

21-04-2008 17:50:47

16

De CEO van Smit Internationale op ons beleggerssymposium Door: [email protected] We hebben zeer interessante sprekers bereid gevonden een bijdrage te leveren aan ons 50ste beleggerssymposium dat op 26 april aanstaande wordt gehouden. …Één van die sprekers is de heer Ben Vree, Chief Executive Officer van Smit Internationale NV. Een profiel van de heer Vree is onder andere te vinden op de website van FEM Business. De historie van Smit Internationale Het oorspronkelijke sleepbedrijf waaruit Smit Internationale NV is voortgekomen, werd in 1842 te Kinderdijk opgericht onder de naam Fop Smit. Het bedrijf hield zich aanvankelijk bezig met het slepen van zeilschepen van zee naar de haven van Rotterdam en startte met één sleepboot. In 1866 overleed Fop Smit en zijn zoons Jan en Leendert zette het bedrijf voort. Het bedrijf bezat toen zes sleepboten, maar ging zich steeds meer richten op sleepdiensten en het bouwde in de loop der jaren een flink aantal sleepboten. In het begin van de twintigste eeuw was er zware concurrentie tussen L. Smit & Co. (zoals het bedrijf toen heette) en Internationale Sleepdienst. In 1923 fuseerden de beide bedrijven en ontstond Smit Internationale. Sindsdien is de onderneming uitgegroeid tot een wereldwijd opererende organisatie op het gebied van de maritieme dienstverlening. Het huidige Smit Internationale Smit Internationale heeft zijn activiteiten op het gebied van maritieme dienstverlening ondergebracht in vier divisies. Harbour Towage richt zich op havensleepdiensten en aanverwante maritieme dienstverlening. De divisie Terminals levert eveneens sleepdiensten, maar richt zich op terminalassistentie en kust- en riviersleepvaart. De divisie Salvage omvat de bergingsactiviteiten, wrakopruiming, milieuzorg en advisering. Ten slotte houdt Transport & Heavy Lift zich bezig met onder andere de verhuur van pontons, zwaar transport en zwaar hijswerk. Daarnaast heeft Smit Internationale kapitaalbelangen in enkele bedrijven. Het bedrijf heeft momenteel 398 (hijs)vaartuigen. Geografische verdeling omzet in 2006 Europa Afrika Amerika Australië en Azië overig

38% 17% 32% 12% 1%

Uit deze tabel is op te maken dat Smit een mondiaal bedrijf is en de heer Vree zal dan ook een presentatie geven die ingaat op het thema van ons symposium “Continenten op drift”. Laatste ontwikkelingen; een bod op de Terminals-divisie van Smit Internationale Kennelijk zijn niet alleen de continenten op drift

HCC_april2008_A4.indd 16

geraakt maar ook een concurrent van Smit, de Lamnalco Group. De aandeelhouders van Lamnalco Group, baggerconcern Koninklijke Boskalis Westminster NV en het Saoedi-Arabische concern Rezayat Group, hebben op 25 februari 2008 een bod uitgebracht op de mondiale olie- en gasterminalactiviteiten van Smit Internationale nv. Het bod bedraagt USD 300 miljoen in contanten. Peter Berdowski bestuursvoorzitter van Boskalis noemde het bod op de Terminals-divisie van Smit Internationale ‘fair, maar Smit wees het bod echter direct van de hand. Boskalis stelde eerder vandaag al dat ‘de aandeelhouders van Lamnalco overtuigd blijven van de voordelen van een samenvoeging van de wederzijdse terminal activiteiten’. Berdowski geeft aan dat Lamnalco op dit moment verdere opties aan het afwegen is. Hij wil deze echter niet specificeren. Een bod op heel Smit is volgens de bestuurder op dit moment niet aan de orde. ‘Dat we opties op een rijtje aan het zetten zijn wil zeggen dat het boek wat ons betreft nog niet gesloten is’, aldus Berdowski. Reactie van Smit op het bod Het uit elkaar trekken van de divisies van Smit Internationale maakt veel kapot. Dat zegt bestuursvoorzitter Ben Vree tijdens een persconferentie naar aanleiding van vragen over het afgewezen bod van aandeelhouders van Lamnalco op de Terminals-divisie. ‘De divisies zijn sterk met elkaar verweven. Er is veel onderlinge synergie. Het is niet in het belang van de onderneming om het geheel uit elkaar te trekken. Het kan mooi zijn voor de aandeelhouders dat ze veel geld kunnen krijgen, maar het is zeker minder goed voor de groei van het bedrijf als geheel’, zo vervolgt de bestuursvoorzitter. Vree heeft na de afwijzing van Lamnalco’s bod contact gehad met een aantal aandeelhouders. ‘De gesproken aandeelhouders staan achter ons, zij staken mij een hart onder de riem.’ Hij kon desgevraagd niet aangeven wat het totale belang van deze groep aandeelhouders is. Nadat Smit Internationale het bod op Terminals heeft afgewezen, is er overigens geen contact meer geweest tussen Lamnalco en de onderneming. Wel zegt de bestuurder dat Smit als geheel in ieder geval niet te koop staat. ‘Het is natuurlijk wel zo dat wanneer er een bod komt we dat, ook in het belang van de aandeelhouders, zullen bekijken.’

21-04-2008 17:50:50

17

Smit Internationale vergeleken met de sector Door: [email protected] Voor de echte cijferaars onder ons is dit artikel en feest om te lezen. Mensen die cijfers haten of menen dat ze niets zeggen dan wel de werkelijkheid maskeren moeten dit artikel direct overslaan. We beginnen met de meerjaren kerncijfers van Smit Internationale.

beurs. Op basis daarvan hebben we de Franse bedrijven Financiere Odet, Saga Nom, Viking en de Portugese bedrijven Orey Antunes Esc. en Transinsular we buiten de vergelijking gelaten. Dan blijven er nog voldoende bedrijven over voor de vergelijking namelijk, Compagnie Maritime Belge (CMB), Exmar, Euronav, Vopak en ñuiteraard- Smit Internationale.

Vervolgens een staatje met daarin de bijdragen van de diverse bedrijfsonderdelen aan het resultaat.

Vergelijking met de sector Uit de voorgaande cijfers is op te maken dat Smit Internationale goed presteert. De vraag is echter; kan Smit Internationale zich meten met bedrijven die in dezelfde sector actief zijn? Om een vergelijking te kunnen maken hebben wij de bedrijven gekozen die volgens de indeling van de website NYSE Euronext in dezelfde subsector actief zijn. Dat is de subsector 2773, Marine Transportation We hebben alleen de bedrijven vergeleken uit de subsector 2773 waarvan de aandelen met behoorlijke omzetten worden verhandeld op de

HCC_april2008_A4.indd 17

21-04-2008 17:50:53

18

Verschillen in de cijfers Opvallend is dat de zowel de resultaten na belasting per aandeel als de omzetten (verkopen) van alle Belgische bedrijven verschillen tussen de gegevens van de website NYSE Euronext en de jaarverslagen van de betreffende bedrijven. Waarschijnlijk worden die verschillen veroorzaakt door eenmalige lasten of baten. Bij CMB zijn er bijvoorbeeld schepen verkocht en het verschil tussen de boekwaarde en de verkoopprijs is als eenmalige bate bij de omzet opgeteld. Mogelijk schoont het bedrijf dat de consensus opinies op de website van NYSE Euronext verzorgt - FactSet - de cijfers van eenmalige opbrengsten en kosten. Doel van dit artikel Dit artikel is niet bedoeld als een individueel beleggingsadvies, maar ter voorbereiding van de presentatie op het HCC Beleggen Symposium door de heer Ben Vree de CEO van Smit Internationale.

HCC_april2008_A4.indd 18

21-04-2008 17:50:55

19

Introductie Willem Middelkoop Door: [email protected] Wij kennen Willem Middelkoop van het beurscommentaar dat hij levert op RTL Z, van de diverse columns die hij schrijft en/of van zijn boek “”Als de dollar valt”. Wat maar weinig mensen weten is dat Willem ook een succesvolle carriËre als fotograaf achter de rug heeft. Voor de kenners en liefhebbers zijn op de website www.willem-middelkoop.nl enkele foto’s van hem te bewonderen. Willem bleek nog tijdens zijn carriËre als fotograaf over een goed zakelijk inzicht te beschikken. Om dat te illustreren volgt hierna een deel uit een interview dat Willem had met Onno van Buuren van Loopbaan.nl. Deel van het interview “Ik was ervan overtuigd dat appartementen in Amsterdam heel goedkoop waren vergeleken met die in andere Europese hoofdsteden. Ik wilde profiteren van de toekomstige waardestijging. Het bleek dat je makkelijk meerdere hypotheken kon afsluiten; zo kocht ik acht appartementen, en verhuurde die aan buitenlandse expats. Die markt groeide toen enorm. Zo’n appartement kostte me zo’n tweeduizend gulden per maand, en verhuurde het voor het dubbele.” “Ik vertelde dat verhaal elke week aan m’n vrienden; die zeiden: ‘als het zo makkelijk was, zou iedereen het doen’. Ze dachten dat er een addertje onder het gras zat, maar dat was niet zo. Op basis van m’n blauwe ogen had ik miljoenen geleend bij de ING. Die werkte er graag aan mee. Ik boekte fantastische rendementen. Maar omdat het risico groot was dat de huizenmarkt net als de beurs zou instorten, heb ik tussen 2001 en 2003 alles weer verkocht.” Waarom was je daar zo bang voor? “Ik ben beÔnvloed door de Indiase econoom Ravi Batra, die halverwege de jaren tachtig al schreef dat het wereldwijde financiÎle systeem zal instorten. Er is voor mij een ervaring geweest, die heel vormend was. Eind 1987 was ik met m’n vriendin in Turkije. Daar riep een Amerikaan in paniek: ‘Did you hear the news? Wall Street just crashed!” Dat was het enige dat ik wist. Ik belde Reuters, waar ik als fotograaf voor werkte. Het bleek wel mee te vallen, de koersen herstelden de volgende dag alweer, maar het maakte zoveel indruk op me dat ik er veel over ben gaan lezen.” “Wat betekent het als het als een financieel systeem instort? Ik ben me gaan verdiepen in conjunctuurgolven. Op reizen in Amerika kocht ik er veel boeken over. In 1999 leidde ik een beleggingsclubje. De gekte was toen zo groot, zoals met de beursgang van World Online, dat ik er zeker van was dat de beurzen zouden gaan crashen. Ik was op dat moment chef van de fotoredactie bij Het Parool. Ik zei tegen de economieredactie dat de situatie veel gevaarlijker was dan in 1929, en heb toen over een dreigende crash geschreven. Iedereen lachte me uit (‘Willem waarschuwt nog ÈÈn keer’), maar een half jaar later begon de sluipcrash.” “Na dat artikel werd ik gevraagd columns te schrijven voor IEX.nl. Daarin ben ik blijven waarschuwen voor die dreigende crash. Ik kreeg alles over me heen: wie dacht ik wel niet dat ik was? Maar ik voelde me heel

HCC_april2008_A4.indd 19

onafhankelijk en had weinig te verliezen, want verdiende nog goed met m’n huizen en foto’s.” Hoe ben je bij RTL Z terechtgekomen? “In de krant las ik dat RTL Z zou gaan beginnen in juni 2001. Toen was de beurs al aardig wat gedaald, en dacht iedereen dat je weer in moest stappen. Ik heb ze gebeld, omdat ik als verslaggever wilde freelancen. RTL Z wilde dat ik ging presenteren, maar ik had geen zin andermans tekstjes voor te lezen. Wel werd ik steeds vaker gevraagd als commentator, omdat ik de ontwikkelingen op de beurs zo goed kon uitleggen. Dankzij al die boeken die ik had gelezen.” “Sinds dit jaar werk ik nog maar twee dagen bij RTL Z, want ik wil meer tijd hebben voor het schrijven van columns en boeken. En ik ben twee nieuwsbrieven begonnen. Ik had eerst een weblog op de site van RTL Z. Die werd door de hoofdredactie verboden. De grootste adverteerder, Terra Vitalis, klaagde over mijn kritische verhalen. Toen die weblog niet meer mocht, stuurde ik mijn nieuwsbrief gewoon direct naar de bijna duizend vaste lezers. Die loopt nu al drie jaar.” Verwacht je serieus een crash van het financiële systeem? “Mensen die er verstand van hebben verwachten dat. Dit systeem kan nog maximaal twintig jaar mee. Maar het kan ook volgend jaar instorten. Het rare is dat mensen denken dat het kapitalistische systeem altijd zal blijven bestaan. Dat zal wel, maar het huidige dollarsysteem niet. In de geschiedenis zijn al 220 keer niet door goud gedekte geldsystemen ingestort. Waarom zou dat bij dit systeem niet gebeuren? Zelfs de RABO-bank heeft inmiddels een rapport over de komende dollarcrash geschreven.” Tot zover een deel van het interview dat in zijn geheel is te vinden op www.loopbaan.nl

21-04-2008 17:50:55

20

Column Door: Willem Middelkoop

Subprime en andere sprookjes Tussen de dagelijkse onzin op de economische paginaís staat er zo heel af en toe een bericht dat duidelijk maakt hoe de werkelijke stand van zaken is. ‘The worst isn’t over, the worst is just beginning. We all know that.’ Dat was het zorgwekkende antwoord van de Amerikaanse minister van financiën Paulson op de vraag van een journalist of we het ergste nu achter de rug hebben. Zijn woorden lijken te worden bevestigd door een uitgelekt bericht dat de Bank of America het congres heeft gewaarschuwd dat miljoenen Amerikaanse gezinnen hun huizen dreigen te verliezen. De begeleidende vraag was of de overheid niet even een noodfonds op kon richten die voor een kleine 1000 miljard aan hypotheken over kan nemen. De website www.youwalkaway.com geeft Amerikanen huizenbezitters inmiddels even simpele als doeltreffende advies, de sleutels van hun huis naar hun bank te sturen en simpelweg weg te lopen van alle hypotheekproblemen. Onverantwoord leengedrag heeft geleid tot onverantwoord betaalgedrag. Boontje komt om zijn loontje noemen we dat. In tegenstelling tot in Europa kunnen in de VS de hypotheekschulden dan niet meer op de klant worden verhaald, maar zijn voor rekening van de bank. Volgens Han de Jong, chef-econoom bij ABN Amro, dreigt het risico dat de problemen onbeheersbaar gaan worden: ìMen kan niet om de conclusie heen dat er een duidelijk systeemrisico is. Hoe groot het risico precies is, kan ik met geen mogelijkheid zeggen, maar het lijkt me redelijk te stellen dat het gevaar van een bankencrisis hoger is dan verwaarloosbaar. Wie in eigen land de afgelopen jaren regelmatig naar de commentaren van AFS Capital analist Kees de Kort op BNR radio heeft geluisterd kan niet zeggen geheel verbaast te zijn. De Amerikaanse Kees de Kort heet Nouriel Roubini, professor aan de Universiteit van New York. Hij heeft het huidige scenario al in 2006 voorspeld maar werd toen voor gek verklaard. Volgens Roubini is er nu een `toenemende waarschijnlijkheid op een catastrofaal financieel en economisch resultaatî. Volgens hem dreigt een scenario waarbij een diepe recessie de totale verliezen tot boven de 1000 miljard laten oplopen. Ook hij vreest een ìmeltdownî van het kredietsysteem. Zijn theorie werd door zeer gerespecteerde Financial Times columnist Martin Wolf als volgt beschreven.

HCC_april2008_A4.indd 20

Huishoudens zullen minimaal $4.000 miljard aan rijkdom verliezen door de daling van de huizenprijzen met 20 tot 30 procent. Dit leidt tot oplopende subprimeverliezen van minimaal $250$400 miljard waardoor banken nu onder druk staan en daardoor minder nieuw krediet aan kunnen bieden. Banken zullen de komende jaren ook worden geconfronteerd met grote verliezen op consumentschulden zoals creditcards, autoleningen en studentenleningen. Bijkomend probleem is de dreigende neerwaartse bijstelling van de ìmonolineverzekeraarsî. Hun AAA- status is onhoudbaar, omdat zij met een eigen vermogen van rond de 15 miljard garant staan voor risicoís van meer dan 1000 miljard. Een afwaardering van de kredietwaardigheid heeft grote gevolgen voor de financials. Het is een kwestie van tijd voordat ook commercieel vastgoed in waarde begint te dalen. Al snel komen dan de eerste bankfaillissementen om de hoek kijken, zeker gezien de grote verliezen op leveraged buy-outs deals die binnenkort ook te verwachten zijn. Honderden miljarden dollars aan overnamefinancieringen staan nu nog op de balansen van financiÎle instellingen maar moeten nog worden geherfinancierd. Door de recessie wordt de Amerikaanse economie getroffen door een golf van faillissementen. Veel Amerikaanse bedrijven hebben een lage rentabiliteit en zware schulden. Sommige kredietverzekeraars zullen dat niet kunnen overleven. Daarnaast dreigt een ìmeltdownî in het “schadow banking system”. Problemen in de wereld van hedgefondsen en andere partijen die niet direct in het banksysteem zitten kunnen niet makkelijk worden opgelost omdat zij geen directe toegang hebben tot centrale banken leningen. Door de totaal aangerichte schade droogt de liquiditeit op in een waaier van financiële markten. Uiteindelijk dreigt een vicieuze cirkel van verliezen, afboekingen en gedwongen liquidaties waarbij bezittingen tegen ramsjprijzen worden gedumpt. Roubini besluit zijn analyse met de geruststellende woorden dat centrale bankiers niet bij machte zullen blijken te zijn deze neerwaartse spiraal te laten keren.

21-04-2008 17:50:56

21

Hoe gebruik je technische analyse? Door: Edward Loef Om het antwoord op de hierboven gestelde vraag te kunnen geven, is het van belang eerst even stil te staan bij wat technische analyse is en waarvoor deze gebruikt kan worden. Technische analyse is volgens een gangbare definitie een studie naar prijsveranderingen in de markt primair door gebruik te maken van koersgrafieken, handelsvolumes en openstaande handelscontracten met het doel om de meest waarschijnlijke richting van de toekomstige beweging te voorspellen. De technische analyse is niet geïnteresseerd in de achterliggende oorzaken. De technische analyse veronderstelt namelijk dat alle informatie in de koers is verdisconteerd, koersen bewegen in trends en dat de geschiedenis zich neigt te herhalen. De technisch analist bestudeert dus het koersverloop uit het verleden om de toekomst te voorspellen. Het verleden is het enige referentiekader wat we hebben. Hoe u de technische analyse kunt gebruiken, toont het volgende voorbeeld uit de praktijk aan. Stel, u heeft nog nooit van technische analyse gehoord en u besluit op 11 februari 2005 aandelen Ahold te kopen, omdat het Amerikaanse effectenhuis JP Morgan het koersdoel de dag ervoor heeft verhoogd van e 6,75 naar e 7,75. U wilt graag profiteren van het opwaarts potentieel van 15% en koopt de aandelen voor e 6,73. Maar vanaf het moment van aankoop denkt u niet meer aan het argument waarom u gekocht heeft. Nee, u kunt alleen nog maar denken aan de mogelijke winst. Het koersdoel van e 7,75 heeft u in uw geheugen gegrift of in een aantekening vastgelegd. Helaas moet u lang wachten (zie grafiek) om uw gelijk te halen. Een half jaar later staat Ahold weliswaar op een ongerealiseerde winst van ruim 10% rond e 7,40 maar dat is nog geen e 7,75 (hebzucht). Tot uw afgrijzen valt het aandeel Ahold echter in snel tempo terug richting het laagste punt van 2005. Eind oktober 2005 raakt Ahold zelfs in een vrije val. Angstig raadpleegt u

HCC_april2008_A4.indd 21

de krant. De financiële pagina meldt dat het laagste niveau op 3 januari tot stand is gekomen op e 5,67. Om het papieren verlies (of de spijt van uw investering) te verzachten, besluit u uw gemiddelde aankoopprijs te verlagen door op een limiet van e 5,70 evenveel aandelen bij te kopen. Dit keer zit het gelukkig mee. Het aandeel Ahold loopt weer op. U besluit niet dezelfde fout te maken als de vorige keer door af te wachten tot het aandeel e 7,75 noteert. U weet inmiddels ook dat de hoogste koers in 2005 is bereikt op e 7,48. Daarom legt u een doorlopende verkoopopdracht op een iets lager niveau in bij uw bank op e 7,30. De opdracht wordt in maart 2006 uitgevoerd. Als de koers van Ahold vrijwel direct daarna instort, slaat u zichzelf op de borst (en uw ego groeit). U hoopt daarna de aandelen terug te kunnen kopen op e 5,70. Hoop is slechts een vierletterwoord. In juni 2006 zet ineens een herstel in, maar u verwacht toch weer winstnemingen rond de vorige top op e 7,34. In de derde week van augustus 2006 lijkt deze gedachte even terecht, maar dan opeens stijgt Ahold door. De gederfde winst voelt nu aan als een verlies en vraagt zich af hoe deze ‘misser’ te herstellen. In december 2006 noteert Ahold eindelijk weer e 7,30. Bang om een nieuwe stijging te missen, koopt u de aandelen. En u bent duidelijk niet de enige die zo denkt, getuige de grafiek. Deze zegt meer dan duizend woorden: de oude koerstop (= weerstand) fungeert na een koersuitbraak als nieuwe bodem (= steun). Wordt dit proces verstoord, zoals begin november 2007, dan treedt het omgekeerde mechanisme in werking. Nu u de psychologie achter de toppen en bodems beter begrijpt, begrijpt u ook de technische analyse beter.

21-04-2008 17:50:58

22

Asset allocatie toegepast op het roteren van trackers op basis van koersgroeisnelheid en groeiversnelling Door: Eppo R. Kooi Leden van HCC Beleggen zijn bijna per definitie hobbybeleggers die graag gebruik maken van PC’s en beleggingsprogramma’s. Ze beleggen veelal niet alleen om met geld geld te verdienen, maar beoefenen het daarnaast voor hun plezier. De hobbyist mag graag experimenteren en ontwikkelt zelf systemen om te beleggen en maakt daarop gebaseerde beleggingsprogrammaís. Die systemen kunnen gebaseerd zijn op eigen ideeën of ze zijn geïnspireerd door de ideeën van anderen. Dit laatste is het geval bij het handelssysteem dat ik in de presentatie zal laten zien. Vorig jaar heeft Juus de Kempenaer op het 49ste beleggerssymposium te Culemborg een presentatie*) gegeven over asset allocatie door trackers (ETF’s) van Europese sectoren te roteren in een beleggingsportefeuille. Het interessantste onderdeel van die presentatie was naar mijn mening het laten zien van tweedimensionale diagrammen met de posities van genoemde sectorindices ten opzichte van een norm, de DJ Stoxx Europa600-index. Die presentatie heeft me aan het denken gezet en dat resulteerde in de volgende gedachtegang.

In plaats van de norm die Juus de Kempenaer hanteert (DJ Stoxx Europa600-index) om te bepalen wanneer een positie kan worden ingenomen of moet worden verlaten, worden in mijn model absolute rendementsnormen voor het in- en uitstappen gehanteerd. Dit betekent dat de keuze van trackers niet wordt beperkt tot de sectoren die behoren tot de Europa600.

Vergelijk beleggen met rijden in een auto op een heuvelachtige, onverlichte weg tijdens een maanloze, bewolkte nacht. Het schijnsel van de koplampen verschaft een beperkt zicht op de weg voor je. Zolang de snelheid constant is kun je, gebruikmakend van de kilometerteller, de snelheidsmeter en je horloge, uitrekenen wat de kilometerstand over een minuut zal zijn. Wil je de toekomstige kilometerstand ook kunnen berekenen als je moet afremmen of versnellen, dan heb je naast een snelheidsmeter ook een versnellingsmeter nodig.

In de presentatie zal ik laten zien hoe je op deze wijze de prestaties van verschillende indices en daarop geÎnte trackers (ETF’s) goed met elkaar kunt vergelijken. Het verschaft de middelen om op basis van asset allocatie te beslissen welke trackers geschikt zijn om in de portefeuille te worden opgenomen en welke uit de portefeuille moeten worden verwijderd.

Het systeem is zowel geprogrammeerd in Excel als in Vesticode, de programmeertaal van Vestics.

*) www.beleggersonline.nl

Het door mij ontwikkelde beleggingssysteem is naar analogie van het voorgaande opgezet. Van elke potentieel interessante tracker wordt een aantal opeenvolgende koerswaarden gebruikt om de momentane koersgroeisnelheid te berekenen. Het verschil tussen twee koersgroeisnelheden op twee verschillende momenten verschaft ons de groeiversnelling. De combinatie van momentane koerswaarde, momentane groeisnelheid en momentane versnelling maakt het mogelijk om de eerstvolgende waarschijnlijke koerswaarde te berekenen. Uiteraard is dat een prognose, want een abrupte diepe kuil of een rotsblok kan roet in het eten gooien. Om het idee verder te ontwikkelen heb ik de koersgroeisnelheid en groeiversnelling naar analogie met Juusí aanpak tweedimensionaal in een grafiek weergegeven om aldus het gedrag van koersen ook visueel beter te kunnen analyseren. Als voorbereiding op de presentatie zou je alvast eens kunnen nadenken hoe zo’n grafiek er uit gaat zien.

HCC_april2008_A4.indd 22

21-04-2008 17:51:06

23

Issue selectie, wat en hoe? Door: Ronald Kok van www.analist.nl Beleggen is een delicaat werk. Er zijn diverse invloeden die van significante invloed zijn welke de meeste beleggers negeren. Aan de hand van deze presentatie maakt Ronald Kok duidelijk wat het belang aan aandelen in de portefeuille zou moeten zijn gegeven een bepaalde looptijd en hoe men tot de keuze van de specifieke aandelen komt. Daarnaast wordt aangetoond wat de juiste gewichten van de diverse aandelen moeten zijn. Beleggen is geld investeren in diverse asset classes. Iedere asset class heeft haar eigen karakteristieken. Zo hebben aandelen een veel hoger risico dan bijvoorbeeld obligaties en vastgoed. De factor die het meeste van invloed is op de samenstelling van de portefeuille is de factor Tijd. Hoe langer de looptijd, hoe meer risicovollere assets er in de portefeuille opgenomen kunnen worden. Na 10 jaar mag de belegger pas meer aandelen gaan opnemen dan obligaties. Dit betekent dat portefeuilles met horizonnen van korter dan 10 jaar altijd overwogen moeten zitten in obligaties of andere asset classes met lagere risicoís. Wanneer is vastgesteld wat de beleggingshorizon is en wat de samenstelling is van de asset classes, dient de beleger over te gaan tot de issue selectie.

Issue selectie

Er zijn 2 stromingen in beleggersland dat tracht aandelenkoersen te voorspellen, de ene groep hanteert technische analyse, de andere groep fundamentele analyse. Technische analyse biedt de aandelenbelegger echter geen perspectief; het gemiddelde rendement op de aandelenbeurzen is 0% op de korte termijn (een normale verdeling). Het voorspellen van een normale verdeling is statistisch onmogelijk omdat er weinig tot geen correlatie is van de koersen in het verleden met die van de toekomst. Beleggers die volgens de technische analyse beleggen zullen bijna niet tot nooit in staat zijn om de index te verslaan. Dit wordt in diverse academische studies aangetoond.

koers/winstverhouding 15 (over de afgelopen 200 jaar). Dit betekent dat beleggers 15 maal de winst voor 1 aandeel betalen. Dit betekent dat beleggers na 15 jaar 100% van hun inleg erbij hebben. Dit komt neer op een rendement van 6,67% op jaarbasis. Het rendement op aandelen is gemiddeld 6,98% op jaarbasis, deze rendementen komen sterk met elkaar overeen. Andere variabelen met een sterk verklarende kracht zijn de marktkapitalisaties (size) en de market to book ratio’s (Fama & French, Three factor model, 1996). Het blijkt dat op zowel op size als op de market to book ratio een premie zit. Dit betekent dat beleggers deze aandelen met een premie ontvangen voor hun aandelen met een lage size en een lage market to book ratio. Andere variabelen die verklarende kracht hebben zijn de winstgevendheid en de solvabiliteiten. Wanneer de issue selectie afgerond is, is de belegger echter nog niet klaar. Hierna dienen de gewichten in de diverse aandelen nog bepaald worden. Uitgangspunt is Harry Markowitz’s moderne portefeuilletheorie die stelt dat beleggers hun portefeuilles efficiënt dienen te maken.

Fundamentele analyse is de enige manier om aandelenkoersen proberen te voorspellen. Fundamentele analyse gaat uit van diverse value drivers die een bepaald verband hebben met de beurskoersen van het bedrijf. Ook hier zijn diverse gradaties in de voorspelbaarheid. De meest significante voorspeller is de koers/winstverhouding. Op de lange termijn (vanaf 3 jaar) is de R2 hiervan zo’n 30%. Dit betekent dat 30% van het aandelenrendement wordt verklaard door de koers/winstverhouding en 70% door andere factoren. Uiteraard is dit per sector afhankelijk. De relatie van de koers/winstverhouding met het aandelenrendement komt goed tot uitdrukking in de historie. Historisch gezien is de gemiddelde

HCC_april2008_A4.indd 23

21-04-2008 17:51:14

24

De oorzaken van winst Door: Michael Groenewoud Directeur weekendbeleggers bv Van alle beleggers verliest 90%. De oorzaken van verlies zijn door de Universiteit van Maastricht onderzocht tijdens een groot onderzoek in 2007 onder 100.000 beleggers. De genoemde redenen zijn het onvoldoende geïnformeerd zijn, het onnodig vaak handelen en het beleggen met emotie. Met andere woorden, slechts 10% verslaat de index. Kennelijk heeft maar een zeer kleine groep de oorzaken van winst ontdekt. Maar hoe doen deze beleggers dat dan? Beter geïnformeerd zijn Een van deze beleggers heet Michael Groenewoud. De grote beursdalingen van 2000/2003 hebben hem destijds aan het denken en aan het werk gezet. Ook toen waren de continenten op drift. Hij raakte er steeds meer van overtuigd dat er een indicator (wiskundige afgeleide van de koers) moest bestaan die geheel zou voldoen aan zijn wensen. Na lang zoeken vond hij wat hij zocht. Een indicator die ervoor zorgt dat de belegger tijdig wordt gewaarschuwd voor een trendomkeer van de koers bij stijging EN bij daling. Hierdoor is de belegger beter geïnformeerd dan anderen die er geen gebruik van maken. Groenewoud werd zo enthousiast over de resultaten van deze indicator dat hij besloot in 2007 zijn eigen bedrijf op te richten Weekendbeleggers bv. Minder transacties Door in het handelssysteem tevens gebruik te maken van een weekgrafiek i.p.v. de gebruikelijke daggrafiek wordt niet meer dagelijks belegd maar wekelijks. Als gevolg daarvan wordt niet belegd op de korte termijn, maar op de middellange termijn. Mede hierdoor wordt beduidend minder vaak gehandeld waardoor er minder aan- en verkoopkosten zijn. Hierdoor blijft er dus meer rendement over.

Emotievrij handelen Bovendien is het mogelijk gebleken het beleggen met emotie voor een belangrijk deel te verminderen. Die laatste oplossing zit ‘m vooral in de indicator waarbij het de bedoeling is consequent te handelen op elk gekleurd pijltje die op de site van Weekendbeleggers staat aangeven. Met behulp van deze indicator en het speciaal daarvoor geselecteerde fondsenbestand is beleggen dan ook gelijk een stuk eenvoudiger geworden. Weekendbeleggers bv geeft GRATIS seminars. In september wordt een gezamenlijk seminar met ABN-AMRO Markets gegeven op het hoofdkantoor van ABN-AMRObank te Amsterdam. Daarnaast biedt Weekendbeleggers GRATIS nieuwsbrieven aan. Belangstellenden die op middellange termijn willen beleggen met dit systeem kunnen een halfjaar of jaarabonnement afsluiten via de website http://www.weekendbeleggers.nl/

Gezocht: digitale teletekstkaart In verband met het weer opstarten van mijn programma Wall Street voor Windows 3.0 ben ik op zoek naar een digitale teletekstkaart( ISA-V3/DGT ) om enkele buitenlandse indices in te lezen. Graag Uw reactie naar F.J.Tuitert email: [email protected]

HCC_april2008_A4.indd 24

21-04-2008 17:51:20

25

Handelssystemen Door: Hans Calf

Waarom handelssystemen U zelden de geprognosticeerde winst opleveren U hoort over een handelssysteem beschreven in TKA, Stocks & Commodities of een bijeenkomst van HCCBeleggen. Het handelssysteem laat over een periode, in een koersgrafiek met stijgende en dalende koersen, een constante winst zien van 15%, met een kleine drawdown en een Rendement Risico Ratio boven de 0,5. U denkt: Dat is een goed en robuust systeem!!!!! Wat doet U? • U bent nieuwsgierig, koopt TKA of Stocks & Commodities, schaft de benodigde software aan en bouwt het systeem na. (! ?) • U abonneert zich op de nieuwsbrief & e-mail service die op het handelssysteem gebaseerde adviezen geeft. • U investeert in een op het systeem gebaseerd beleggingsfonds. Maar u behaalt NIET de winsten die U voorgespiegeld zijn en U denkt... (Deze stelling zal worden onderbouwd door een praktijk voorbeeld.) Winsten uit het verleden??? Of Uw conclusie is: Een handelssysteem (HS) met goede backtestresultaten (WINST) kan onder andere omstandigheden langdurig matig winstgevend of verliesgevend zijn. Aan de hand van twee voorbeelden van een Portefeuille rotatiesysteem, met MSCI landen indices of met DJ Stoxx indices geïmplementeerd in VESTICS zal dit worden aangetoond. Is hier iets aan te doen? • NIET BELEGGEN als het jaarlijks rendement lager is dan 10%. • Indicator of Handelssysteem optimaliseren. • In de verliesgevende periode een ander(e) Indicator / HS gebruiken. • Beleggen in andere fondsen [universum uitbreiden]. The Trend is your friend De grondgedachte van Technische analyse is: De huidige trend zal zich continueren in de komende periode. Van deze hypothese wordt gebruik gemaakt bij het optimaliseren van indicatoren. Hierbij vindt optimalisatie plaats gedurende de huidige trend waarna er met de gevonden indicatorparameter, in de hierop volgende handelsdagen, wordt gehandeld. Een betere aanpak is om met de beste of Favoriete indicator te werken. De Favoriete indicator is de indicator die bij optimalisatie de hoogste handelsresultaten oplevert. Door deze indicator te gebruiken tijdens de vol-

HCC_april2008_A4.indd 25

gende handelsperiode wordt de kans vergroot op een hogere winst en een lagere drawdown. Trendbreuk Verandering van de trend c.q. trendbreuk zal bij de optimalisatie van een aantal indicatoren en andere îgroep / typeî indicatoren de hogere handelsresultaten opleveren. Dit zal er in resulteren dat er ook een andere favoriete indicator naar voren komt. Een en ander zal worden gedemonstreerd gebruik makend van de implementatie van de Favoriete indicator in Hermes, een softwarepakket van Intelligent Investment Solutions. Portefeuille rotatiesysteem Maar de vraag blijft: Hoe selecteren we fondsen voor onze portefeuille en op welk moment nemen we weer afscheid? Is een portefeuille rotatiesysteem geïmplementeerd in VESTICS de oplossing? De portefeuille wordt samengesteld uit een aantal van de geselecteerde fondsen. De beste fondsen, winnaars, worden geselecteerd uit een universum op basis van bijvoorbeeld de rate of change. In dit portefeuille rotatiesysteem wordt de portefeuille op regelmatige basis, eenmaal per maand, geÎvalueerd. Van niet performende fondsen wordt afscheid genomen en nieuwe fondsen voor de portefeuille worden geselecteerd op basis van vaste regels. Het handelssysteem voor het portefeuille rotatiesysteem kent money management functionaliteiten en heeft een generieke entry en stop loss per fonds. Indien niet vol belegd, wordt het geld op deposito gezet. Het portefeuille systeem houdt rekening met dividend uitkering en aan- en verkoopkosten. Ook kent het portefeuille rotatiesysteem instellingen die kunnen worden geoptimaliseerd. Deze presentatie is een vervolg op mijn presentatie gegeven op 4 maart te Culemborg: “Beleggen zonder beleggingssoftware kan dat? Beperken van het verlies door actief beleggen”. Deze presentatie kunt u downloaden van de HCC Beleggen site.

21-04-2008 17:51:20

26

Bankencrisis is symptoom Door: Tom Lassing van www.beursbox.nl Deze crisis is het symptoom van een vallende wereldmacht. Eerdere grote machten gingen steeds ten onder aan het eigen gewicht. In plaats van produceren wordt er in oudere wereldmachten steeds meer geld heen en weer geschoven. Ze maken niets meer, maar laten het maken van spullen aan armere landen over. Die worden daar dan langzaam maar zeker steeds rijker mee, terwijl in het rijke land het geld schuiven steeds extremere vormen gaat aannemen en steeds meer fraude veroorzaakt. Immers, geld trekt vreemde snuiters aan. Bankiers zijn de weg kwijt De bankencrisis is niets anders dan bankiers die vergeten zijn welke rol ze in de economie spelen. Er zitten nu geen bankiers meer als CEO bij banken, er zitten zeer duurbetaalde managers die zijn aangenomen om een bedrijf te runnen. Ze weten dat ze daar slechts enkele jaren voor hebben en in die paar jaar is bijna alles toegestaan, als de winst maar omhoog gaat. Ze lieten de basisprincipes van bankieren dus los. Die managers gaan namelijk voor hun eigen snelle winst en zitten er niet voor de lange termijn visie van die bank. De grote banken hebben dan ook geen lange termijn visie meer. CEO’s weten namelijk dat ze een gemiddelde levensduur van slechts 5 jaar hebben en slechts zelden meer dan 10 jaar op een plek zitten. Hun volledige aandacht gaat dus naar maximering van hun eigen bonus. Dat alles is geen aardige constatering, maar helaas is het wel een rake. Amerika gaat ten onder aan frauderende CEO’s die slechts duurbetaalde huurlingen zijn. China grijpt de macht China neemt de wereld over, omdat daar nu vrijwel zonder uitzonderingen ondernemers aan het roer van de ondernemingen staan. China wil groeien, maakt spullen en is serieus aan het werken aan het vergaren van enorme hoeveelheden aan waarde. Zo zien we dat China het goud koopt dat Amerika en de Westerse landen aan het verkopen is. Zo zien we dat China en andere opkomende landen enorme pakketten aandelen kopen van Westerse ondernemingen, terwijl juist de Westerse overheden hun bezittingen verkopen. Daarmee worden de Westerse overheden op de korte termijn wel geholpen, maar de waardevermeerdering door bezittingen in goedlopende ondernemingen is straks voor China en niet meer voor de Westerse overheden. De Amerikaanse en Westerse landen worden financieel uitgehold door slechte CEO’s en kortzichtige politici. China kent geen democratie Hoewel China geen democratie kent, hetgeen wij in het Westen als een enorm gemis zien, is het wel zo dat hun overheid een veel verdere horizon kent voor wat betreft de visie waar het heen moet. De Westerse politici komen niet veel verder

HCC_april2008_A4.indd 26

dan de eerstvolgende verkiezingen. Ze vertellen vooral wat de bevolking wil horen, want anders raken ze hun baantje kwijt en iets anders dan politicus zijn, hebben ze niet geleerd. Puur op lange termijn visie wint China het van welke democratie dan ook. Hun systeem mag dan gebreken kennen, ook democratie kent haar gebreken en juist die gebreken van de democratie kunnen ons wel eens lelijk gaan opbreken. Afschrijven versnelt het proces De bankencrisis is niet de eerste. Al vaker zagen we vanuit juist de financiële sector bubble neigingen richting vastgoed en banken. Het is nu wel de duurste crisis, want zoveel miljarden die nu al zijn afgeschreven is nog nooit vertoont. De vraag of alle afschrijvingen ook terecht zijn, valt nu nog niet te beantwoorden. Men is nu driftig aan het wegschrijven, maar het zou best kunnen dat een deel van de markt binnenkort toch weet te herstellen en dat daarmee een aantal van de meest heftige afschrijvingen overbodig bleek te zijn. We weten het simpelweg nog niet. Het kan ook net zo goed zijn dat we nog altijd volkomen terecht aan het afwaarderen zijn en dat het uiteindelijke te bereiken punt nog altijd zuidwaarts ligt. Wat wel duidelijk is, is dat de verschuiving van de rijkdom in de wereld van Amerika naar China door deze bankencrisis een enorme versnelling te zien heeft gegeven. Waren we eerst nog van mening dat we pas halverwege deze eeuw de economische nummer één plek naar China zouden zien gaan, het lijkt nu reëel te verwachten dat de nummer één plek al in 2020 naar China zal zijn gegaan. Dat is dus nog slechts twaalf jaar van ons verwijderd. We krijgen de aankomende jaren dus nog een enorme schok te verwachten. Europa ook niet goed bezig Amerika doet het niet goed, maar ook Europa is niet goed bezig. Onze belastingen zijn te hoog en onze overheid wordt te afhankelijk van alleen de directe belastingen, terwijl de schuldenlast steeds meer toeneemt. Het afstoten van aandelen pakketten van zeer degelijke ondernemingen is korte termijn denken en houdt in dat de overheid in de toekomst veel minder meerwaarde zal creëren vanuit bezittingen van grote waarde. Het feit dat we een flink deel van onze nationale

21-04-2008 17:52:14

27

goudvoorraad op het meest ongunstige moment in de geschiedenis verkochten is tekenend. Tientallen jaren hebben we op die voorraad gezeten en op de laagste koers was de Nederlandse overheid verkoper. Hypotheek voor het nageslacht Het gaat zwaar worden de aankomende jaren. De overheidsschuldenlast moet in het Westen omlaag, maar de middelen zijn er niet om dat te realiseren. We geven het nageslacht een enorme hypotheek mee en leven op kosten van onze kinderen en kleinkinderen. Die zullen straks hun leven slijten in steeds armer wordende landen met vergane glorie. Zolang we hier niet drastisch willen veranderen van strategie zullen we steeds verder achterop raken bij China en andere opkomende markten. In theorie groeit de Europese

economie nog altijd, maar in onze inflatiecijfers nemen we gemakshalve zoiets als energie prijzen niet mee. Wie nemen we hiermee in de maling? Alleen onszelf toch? Beleggen in de nieuwe wereldmacht Beleggers doen er goed aan hun geld te zetten op de hoeksteen aandelen van onder andere China. Had u niet gewild dat uw overgrootvader 100 jaar geleden een paar aandelen Koninklijke Olie gekocht had? U kan in China nu hetzelfde doen voor uw nageslacht. Doet u het, of laat u het? De kans is er nu. U kan dus zelf bepalen hoe uw nageslacht over u gaat spreken. Als u nog lang genoeg leeft, kunt u zelf ook nog profiteren van uw juiste beleggingskeuze. Het is onze laatste kans, want eenmaal arm is er weinig kans weer rijk te worden.

Voetnoot van de redactie Dit artikel is geschreven door Tom Lassing van Beursbox. Wie op zoek is naar een nieuwsbrief met een brede en eigenzinnige kijk op de -beurs- wereld kan terecht bij de gratis nieuwsbrief van Beursbox.nl. Elke ochtend van Marktbeeld met wetenswaardigheden die niet snel ergens anders te vinden zijn, maar ook helder beschreven technische Analyses van Nederlandse aandelen en de AEX-index.

Prille opkomende markten bieden het hoogste rendement Door: Gerard Jager Beleggen in jonge opkomende aandelenmarkten is niet nieuw. Een van de eerste was Hong Kong in de jaren zestig. In de jaren tachtig volgden Japan, Singapore, MaleisiÎ, enz. De laatste jaren doen met name landen als China, India, Rusland en Turkije zich gelden. Biedt een gewone aandelenbelegging op langere termijn een aantrekkelijk rendement (gemiddeld 11% over de laatste vijftig jaar in Nederland), emerging markets komen met een rendement van ca 14% daar ruim bovenuit. Tussentijdse beursdalingen in emerging markets zijn navenant. Na de valutacrisis in de jaren negentig bijvoorbeeld viel er enige jaren weinig te verdienen in opkomende markten. Vandaag de dag zijn beleggers die periode al weer vergeten. Dat wil niet zeggen dat er weinig risicoís zijn. In tegendeel. Ook de meeste emerging markets hebben sinds de zomer van vorig jaar 20 tot 40% aan koerswinst moeten inleveren. Mee omlaag gesleurd dus met de westerse aandelenmarkten. Voor een belegger is het de kunst om landen te vinden die zich qua economische ontwikkeling nog maar in de beginfase bevinden. Dan zijn immers de winstkansen het grootst. Als mooiste voorbeeld van een continent dat nog maar net in beweging is, noem ik Afrika. Niet te verwarren met Zuid Afrika. Dat land is inmiddels een fase verder. Concreet heb ik het dan over Marokko, Egypte, Tunesië , Ghana, Kenia, Botswana, Nigeria, Mauritius, NamibiÎ en voor een deel ook natuurlijk Zuid Afrika. Afrika is een regio waar de meeste westerlingen (inclusief investeerders) nog betrekkelijk weinig

HCC_april2008_A4.indd 27

van weten. Daarom onderstaande informatie voor u op een rij gezet. Nu reeds groeit de Afrikaanse economie sneller dan de wereldeconomie. Dit werelddeel heeft een overvloed aan natuurlijke rijkdommen. Om deze reden is er op dit moment een ware invasie gaande van Chinese investeerders die in Afrika alles opkopen wat met grondstoffen te maken heeft. Pas sinds vorig jaar hebben westerse investeerders op wat grotere schaal Afrika ontdekt, met als effect dat beurskoersen in diverse Afrikaanse landen oplopen, terwijl die in de rest van de wereld als gevolg van de kredietcrisis en economische teruggang in het westen, dalen. Voorts is er thans voor het eerst sprake van een bredere opkomende (consumenten) klasse. Buitenlandse investeringen zijn de laatste jaren verviervoudigd. 12% van de wereldproductie aan olie wordt gewonnen in Afrika. Verder beschikt dit continent over grote voorraden goud, platina, zilver, koper, nikkel en diamant.

21-04-2008 17:53:06

28

Beste investeringsmogelijkheden in Afrika Olie en aardgas Afrika neemt ongeveer 12% van de wereldproductie van olie en 6% van de wereldproductie van aardgas voor haar rekening. Sinds de olie- en aardgasprijzen in 2001 hun laagste peil bereikten, zijn ze meer dan verdriedubbeld; deze prijsstijging heeft in Afrika grote economische groei tot gevolg gehad. Verder bevinden zich in Afrika grote olie- en gasvelden die nog niet zijn ontgonnen. De geschatte voorraad in de West-Afrikaanse landen is ongeveer 110 miljard vaten (net zoveel als Irak en meer dan Koeweit). Op het continent zijn 10% van ‘s werelds productieve oliebronnen en 8% van ‘s werelds productie aardgasbronnen te vinden. De aardgasproductie is Afrika ligt achter vergeleken bij die van andere gebieden, maar dit is vooral te wijten aan het feit dat er in Afrika zelf weinig vraag is geweest naar aardgas. Door de groeiende vraag naar aardgag zal de aardgasproductie in Afrika de komende jaren naar alle waarschijnlijkheid stijgen. Financiële dienstverlening Afrikaanse bedrijven in de financiÎle dienstverlening staan klaar om hun voordeel te halen ui de diversificatie van de Afrikaanse economie. Naarmate bedrijven zich ontwikkelen en op zich op mondiaal terrein begeven, wordt de vraag naar financiering groter. Bovendien zal de stijging van het inkomen per hoofd langzaam leiden tot de ontwikkeling van een consumentenklasse. Het feit dat de marktpenetratie op het gebied van retail credit slecht is, levert bedrijven in financiÎle dienstverlening enorme groeimogelijkheden op. Mijnbouw Door de uitbreiding van de mondiale infrastructuur met China en India op kop blijft de vraag naar grondstoffen als koper, aluminium en nikkel voor de bouwsector groot. De laatste jaren zijn ook de prijzen van edelmetalen als goud, zilver en platina gestegen. Metalen en ertsen als goud, zilver, diamanten, platina, mangaan, titaan, kobalt, koper, nikkel en aluminiumoxide zijn in Afrika in overvloede te vinden. De prijzen van goud, platina zijn sinds 2002 gestegen met respectievelijk 150%, 134% en 374%. Hierdoor zijn de exportopbrengsten van de exporterende landen aanmerkelijk gestegen.

HCC_april2008_A4.indd 28

Telecommunicatie De telecommunicatie-industrie breidt zich snel uit in Afrika. De groeiende vraag naar meer en betere communicatiediensten word verder aangewakkerd door de bevolkingsgroei en de stijging van het inkomen per hoofd. Op het gebied van vaste telefoonlijnen, mobiele-telefooncontracten (ongeveer 10! van de bevolking in het Afrika ten zuiden van de Sahara vergeleken met 28% in Oost-AziÎ en het Pacifische gebied, en 70% in de ontwikkelde landen) en internetgebruik wordt de markt momenteel tot een van de minst gepenetreerde ter wereld gerekend- dit beidt de industrie enorme mogelijkheden voor groei. Infrastructuur In een onlangs opgesteld plan adviseert de VN dat Afrika de inkomsten van de grondstoffenhausse moet blijven gebruiken om haar op grondstoffen gebaseerde exporteconomie te diversifiÎren tot een meer ontwikkelde en geïntegreerde mondiale economie. Voor de hervorming van de Afrikaanse economie is het bouwen van materiÎle infrastructuur zoals irrigatiedammen,

21-04-2008 17:53:07

29

woonruimte, wegen, elektriciteitscentrales of afvalverwijdering belangrijk. Ook moet er doorlopend in de infrastructuur worden geïnvesteerd om ervoor te zorgen dat Afrika goedkoper en productiever wordt. Informatietechnologie Als Afrika zich minder richt op export van grondstoffen en gaat diversifiëren is het belangrijk, is het belangrijk dat de IT-infrastructuur goed wordt ontwikkeld om een grotere productiviteit te creÎren. In landen als Egypte, Marokko en Tunesië wordt al geïnvesteerd in grote IT-projecten. Het doel van deze investeringen is om de technologische afgrond te overbruggen die door jarenlange verwaarlozing is ontstaan. Detailhandel, toerisme en vrije tijd De stijging van het inkomen per hoofd in Afrika leidt naar alle waarschijnlijkheid in het volgende decennium in bepaalde Afrikaanse landen ook tot de ontwikkeling van een consumentenklasse. De ongelijke verdeling van de rijkdom schept dan mogelijkheden voor een “dichotomie economie”, waarin de rijken in veel Afrikaans landen het grootste percentage van het nationale inkomen blijven opeisen en reÎle mogelijkheden scheppen voor handelaars in kwaliteitsgoederen. Op het gebied van toerisme en reizen vindt er ook vooruitgang plaats. Naarmate de Afrikaans economische stelsels gedijen, zullen meer mensen naar dat gebied reizen en zal er binnen het gebied zelf ook meer worden gereisd, met als gevolg dat de toeristen- en reisindustrie opbloeit. Bron: Merrill Lynch Wenst u te beleggen in Afrika dan staan er diverse beleggingsfondsen en bankproducten tot uw beschikking. Persoonlijk geef ik de voorkeur aan bankproducten met 90 ‡ 100% hoofdsomgarantie. Die verminderen de risicoís. Een aanrader vind ik de Merrill Lynch 90% Protected Afrika Lions Index Certificaat. met een looptijd van vijf jaar en 90% hoofdsomgarantie. Recente koers 102 euro. ISIN code DE000ML0BZ47 .

Gerard Jager is eigenaar van Advance ( www.amail.nl ) en werkzaam als vermogensbeheerder bij Onafhankelijk Vermogensbeheer ís-Gravenhage ( www.ovgbeheer.nl ). Voor meer informatie (en disclaimer) ga naar www.amail.nl Reacties welkom op [email protected]

HCC_april2008_A4.indd 29

21-04-2008 17:53:08

30

Indicatoren bouwen? Doe het zelf met TA-script! Door: Eric Jansen, Wall Street-developer TA-script is een jonge programmeertaal (begin 2006) om zelf indicatoren en handelssystemen te programmeren. Op dit moment is deze programmeertaal standaard aanwezig in de softwareprogramma’s: Wall Street Professional, Alex Pro en de TA-module van Alex Advanced Plus. TA-script is een programmeertaal voor het maken van indicatoren en handelssystemen en is vooral bedoeld voor hen die zelf systemen willen ontwikkelen. Hebt u die ambitie niet, maar bent u wel geïnteresseerd in handelssystemen, dan kunt u van de TA-script website www.ta-script.com ook heel eenvoudig kant-en-klare systemen overnemen. Qua mogelijkheden is TA-script vergelijkbaar met EasyLanguage, de programmeertaal van het bekende Amerikaanse pakket TradeStation; TA-script en EasyLanguage zijn echter niet compatibel. TAscript onderscheidt zich van andere TA-ontwikkeltalen door zijn snelheid en doelgerichte structuur. Hierdoor kunnen ook gecompliceerde systemen geoptimaliseerd worden zonder extreem lange wachttijden. In 2007 is TA-script uitgebreid met de speciale ColorBars functie om de kleur van een koersbar te kunnen koppelen aan bijv. bepaalde trading-condities. Tevens zijn de grafische mogelijkheden nog uitgebreider en zijn nu ook stop- en limietorders te backtesten. TA-script ontwikkeling TA-script is gebaseerd op de programmeertaal Pascal, waaraan allerlei functies zijn toegevoegd voor het berekenen van indicatoren, het geven van signalen, etc. Verder kunnen vanuit een TA-script steun- en weerstandslijnen worden getrokken, andere programma’s of DLL’s worden aangeroepen, etc., etc. Door deze uitgebreide mogelijkheden is enige ervaring met programmeren, batchfiles of scripts wel een voorwaarde om vlot een indicator te kunnen bouwen. Overigens kunt u bij vragen of problemen terecht op het forum van www.tascript.com, waar andere TA-script ontwikkelaars u wellicht verder kunnen helpen. De TA-script ontwikkelomgeving is uiteraard voorzien van een uitgebreide online help, die ook als gedrukte gebruikershandleiding kan worden besteld op de site www.keyword.nl. Begin eenvoudig Laten we eens beginnen met een eenvoudige opgave. We willen een indicator die de volatiliteit bepaalt door het verschil tussen hoog en laag te nemen. Verder willen we van dit verschil nog een 30-daags MA (Voortschrijdend Gemiddelde) berekenen.

{- Filename: High-Low volatility -} var sBarSize: TSeries; begin sBarSize := SubtractSeries(High, Low); CreateLine(sBarSize).Color := clLime; CreateLine(MA(sBarSize, maSimple, 30)).Color := clRed; end. >

In dit script wordt eerst een variabele sBarSize gedeclareerd. Deze is van het type TSeries, waarmee een reeks waarden wordt aangeduid. De functie SubtractSeries berekent het verschil tussen High en Low (hoog en laag, ook van het type TSeries), waarna de CreateLine-functie ervoor zorgt dat het verschil als indicatorlijn wordt getekend. Tenslotte wordt ook het 30-daags Moving Average van het verschil getekend. In de grafiek ziet dit er als volgt uit:

Combinaties van indicatoren Het volgende TA-script is gemaakt naar aanleiding van een vraag op website van TAscript. Het systeem moet een signaal geven als aan twee voorwaarden wordt voldaan: 1. De lijn DI+ moet boven de lijn DI- staan. 2. De MRI moet boven de MA-lijn staan.

HCC_april2008_A4.indd 30

21-04-2008 17:53:09

31

Dit systeem is in TA-script als volgt te maken: {- Filename: DMI, MA, MRI -} var MAPeriode, DMIPeriode, i: integer; sMA, sMRI, sDMIPlus, sDMIMinus: TSeries; begin { Indicator parameters } MAPeriode := CreateParameterInteger (‘MA periode’, 1, 999, 30, true); DMIPeriode := CreateParameterInteger (‘DMI periode’, 1, 999, 14, true); { Indicator eigenschappen } with Indicator do begin { korte naam in grafiek } ShortName := ‘DMI/MRI/MA’; { Aantal benodigde koersen om eerste indicatorwaarde te berekenen } RequiredBars := MaxInt(MAPeriode, DMIPeriode); { geen indicatorlijn, dus geen nieuwe grafieksectie maken } NewBand := false; { geen indicatorlijn, dus signalen bij de koersgrafiek laten zien } SignalView := svShowInMain; end; { bereken alle benodigde indicatorwaarden } sMA := MA(Close, maSimple, MAPeriode); sMRI := MovingRegression(Close, MAPeriode); sDMIPlus := DIPlus(High, Low, Close, DMIPeriode); sDMIMinus := DIMinus(High, Low, Close, DMIPeriode); for i:=0 to BarCount-1 do begin { controleer of alle indicatorwaarden geldig zijn } if IsValid(sMA[i]) and IsValid(sMRI[i]) and IsValid(sDMIPlus[i]) then begin { bepaal aan/verkoopsignalen } if (sDMIPlus[i] > sDMIMinus[i]) and (sMRI[i] > sMA[i]) then EnterLong(i); if (sDMIPlus[i] < sDMIMinus[i]) and (sMRI[i] < sMA[i]) then EnterShort(i); end; end; end.

Dit is trouwens een voorbeeld van een indicator zonder lijnen. Op de website van TA-script vindt u een scala van indicatoren, waarmee regressielijnen worden getekend,waarmee een moving stop-loss op diverse manieren kan worden bewaakt en waarmee visueel fraaie oplossingen kunnen worden gecreëerd, zoals de implementatie van de Darvas boxes:

Als u de nieuwste tradingsystemen wilt bekijken, raden wij u aan om te surfen naar www.ta-script. com en eens een systeem uit te proberen. En loopt u al tijden rond met een idee voor een handelssysteem, en wilt u dat systeem zelf eens proberen te maken? Start dan in bijv. Wall Street of Alex pro de TA-script developer, bekijk de online help of de apart te bestellen gebruikershandleiding (te bestellen op de site van www.keyword.nl) en ga aan de slag. Wie weet slaagt ook U er in om uw eigen systeem te bouwen met een gezond rendement!

Wanneer u bovenstaande code voor het eerst ziet, denkt u wellicht: Dit is niets voor mij. Maar wanneer u eenmaal een basisindicator hebt, dan is het relatief eenvoudig om bijvoorbeeld de aan- en verkoopmomenten iets anders te kiezen. Om dit systeem in Bijv. Excel te maken zou een flinke klus zijn, terwijl dit met TA-script veel sneller en handiger gaat. De aan- en verkoopsignalen van dit systeem zien er in de grafiek als volgt uit:

HCC_april2008_A4.indd 31

21-04-2008 17:53:10

32

Opties schrijven. Wanneer wel, wanneer niet? Door: Jim Tehupuring, Beleggingstrainer bij Alex Beleggersbank Degenen die wel eens een beleggingstraining bij mij hebben gevolgd zal het niet ontgaan zijn dat ik een groot voorstander ben van het schrijven opties om zo premie te ontvangen. Om te begrijpen wanneer het nu wel en wanneer het niet verstandig is om opties te schrijven of juist toch te kopen moet in mijn beleving worden gekeken naar de volatiliteit. Historische volatiliteit Over de toekomstige beweeglijkheid van een onderliggende waarde kan niets gezegd worden. Wel kan de beweeglijkheid over een afgelopen periode worden bepaald op basis van historische logaritmische rendementen. De historische volatiliteit geeft dus de beweeglijkheid van een afgelopen periode weer. Veel beurshandelaren gaan ervan uit dat de beweeglijkheid in een afgelopen periode een goede indicatie is voor de volatiliteit in de aankomende periode. Zij veronderstellen daarbij dat in de aankomende periode met eenzelfde tijdslengte de beweeglijkheid een vergelijkbaar verloop zal kennen. Implied volatility De Implied volatility is de volatiliteit die besloten ligt in de optiepremie. Hier zit dus wel een verwachting in. De implied volatility kan dus ook hoger of lager liggen dan de historische volatiliteit. Door alle bekende variabelen als looptijd, rente etc. in te vullen in de Black & Scholes-formule - op de volatiliteit na - en deze gelijk te stellen aan de koers van de optie is te berekenen welke volatiliteit in de optie is berekend. Zo vinden we de implied volatility. De implied volatility is dus de volatiliteit welke is berekend in de optieprijs. Beweeglijkheid van de AEX-index Wat de toekomstige volatiliteit is weet de belegger niet. We kunnen enkel berekenen wat de optieprijs op basis van historische volatiliteit zou moeten zijn. Om toch iets te kunnen zeggen over de toekomstige volatiliteit kunnen we kijken naar de VIX-index. Dit is een indicator voor de verwachte volatiliteit. De VIX-index geeft de verwachte volatiliteit in de S&P 500-index weer gemeten over 30 dagen. Wat hierbij erg belangrijk is dat wanneer we naar de historie van de VIX-index kijken we zijn dat de huidige volatiliteit erg laag is. In de jaren í05 en í06 lag de volatiliteit steeds rond de 15%, terwijl in de jaren daarvoor de volatiliteit continue ruim 25% en zo nu en dan zelfs 50% bedroeg. Doordat de beurzen in die tijd zeer beweeglijk waren, lagen de optiepremies toentertijd ook vele malen hoger dan vandaag de dag. In jaar 2006 was de beweeglijkheid zelfs zo laag dat het aantal dagen waarin de AEX-index een beweging liet zien van meer dan 2% geteld kan worden op 11 vingers. Met name in de daling die plaatsvond in mei ‘06, liep de volatiliteit licht op. In het hele jaar was er slechts een dag waar-

HCC_april2008_A4.indd 32

op de index met 3% fluctueerde. De volatiliteit is dus erg laag. Vergelijkt u onderstaande grafieken maar eens.

Verloop AEX-index 2006

Verloop AEX-index 2000

Waar in het 2006 een beweging van meer dan 2% in een dag uitzonderlijk was, hebben we in de afgelopen periode bijna geen dag gekend waarin de AEX niet met 2% fluctueerde. In het jaar 2000 kwamen zelfs regelmatig bewegingen van meer dan 5% die vervolgens tot een ‘freeze’ leiden. Ten opzichte van toen zijn opties op dit moment dan ook veel lager gewaardeerd. Met name putopties zijn in perioden van hoge volatiliteit erg hoog geprijsd omdat het risico in geval van een daling erg groot is. Waar ik naar toe wil is het volgende. Wat ik erg vaak tegen kom is dat mensen geschreven posities aanhouden zonder dekking. Met name wanneer de beurzen weinig beweging laten zien. U zult zeggen, dat dit ook logisch aangezien het risico op een grote stijging of daling dan laag is. Dit is niet helemaal waar. Wanneer we historisch gaan kijken zien we dat perioden van lage volatiliteit vaak leiden tot perioden van zeer hoge volatiliteit. En andersom. We zouden dit effect kunnen betitelen als ëstilte voor de stormí. En daar zit nu juist het gevaar. Ik zou u bij lage volatiliteit afraden om lange termijn opties te schrijven. Wanneer de markt heftiger gaat beweging zal de premie tegen u inlopen doordat de optie zich vol zuigt met implied volatility. En dan hebben we het nog niet eens over de richting die de markt uit gaat. Als deze tegen u in is verliest u dubbel zo hard. De gevolgen zullen niet te overzien zijn. Hier moet u dan ook zeer voorzichtig mee zijn! De vraag is natuurlijk, wanneer schrijf ik dan en wanneer koop ik? Op basis van het bovenstaande is het antwoord hierop eenvoudig te geven. We kopen opties wanneer de implied volatility laag is en we verkopen bij hoge implied volatility. U

21-04-2008 17:53:12

33

handelt dus eigenlijk in tegen hetgeen de optiepremie u vertelt te doen. Kopen Laat ik een voorbeeld geven uit het verleden. In de periode 2003 - 2005 liet het aandeel Heineken jaren lang een zijwaartse beweging zien. De volatiliteit daalde en de optiepremies dus ook. Het wachten was op de uitbraak. In dit geval aan de bovenkant. De volatiliteit is enorm toegenomen. Bekijkt u maar eens wat een lange termijn calloptie met een uitoefenprijs op 20 in Heineken zou hebben opgeleverd.

Heineken

Wanneer u een in-the-money call onvoldoende hefboom vindt hebben, kunt u uiteraard kiezen voor out-of-the money calls. Want wat bij Heineken kon, was ook mogelijk bij ABN AMRO. Zo vertienvoudigde de calloptie AAB dec e10 in een jaar tijd van e1,- naar maarliefst bijna e10,-. Achteraf klinkt dit natuurlijk allemaal eenvoudig, maar de theorie is zeker bruikbaar in de toekomst. Kijkt u maar eens naar langlopende out-of-the-money calls op Aegon, Unilever of Fortis. Verkopen Andersom kies ik voor het schrijven van opties als de volatiliteit zeer hoog is. Bij het aandeel TomTom is dit bijvoorbeeld het geval. In de opties zitten zeer hoge premies die interessant zijn om te ontvangen. Wanneer u stukken in bezit heeft op e21 dan ontvangt u voor de call TTM mei ‘08 22 e1,40 terwijl deze nog slecht een looptijd heeft van een maand. We schrijven dus een call die licht out-of-the money is. Dit biedt een erg interessant rendementsperspectief. U verdient in een maand tijd maximaal e2,40 (=11%)met deze combinatie. Het voordeel is bovendien dat het aandeel mag dalen tot e19,60 voordat de positie verliesgevend wordt. In mijn beleving veel interessanter dan het aanhouden van enkel het aandeel. Een ding moet u wel altijd rekening mee houden en dat is de dekking. Het schrijven van ongedekte calls is in mijn beleving namelijk onverantwoord. Ik herinner met nog als de dag van gisteren de ongedekt geschreven calls die ik had op P&O Nedlloyd vlak voordat ze werden overgenomen. Short-posities op de Index Opties kopen bij lage volatiliteit en schrijven in perioden van hoge volatiliteit klinkt eenvoudig. Toch is het in praktijk lastig, omdat deze strategie indruist tegen het gevoel van de belegger. Hij

HCC_april2008_A4.indd 33

verwacht immers in perioden van grote koersuitslagen dat er de komende tijd ook grote uitslagen zullen zijn. Hij zal dus het liefst deze ëdure optiesí kopen. En andersom zal hij schrijven wanneer de beurs rustig voortkabbelt, in de verwachting dat dit zo blijft. De opties geven echter een lage premie en de opbrengst is in mijn ogen daarmee vaak te laag. Een jaar geleden stelde ik daarom aan mijn cursisten voor om opties te kopen op de AEX-index, Royal Dutch en ABN AMRO. Het koersverloop van alle drie was toen zeg maar gerust saai. De call RD dec ‘11 20 steeg van e6,40 naar e12,- (en is nu weer gedaald naar e6,50). De call AAB dec í11 steeg van e1,75 naar maarliefst e9,25. En de volatiliteitsindex VIX steeg van 10 naar 25%! Dit heeft allemaal niets te maken met een richting voorspellen, maar puur met contrair handelen. Dit heeft tot gevolg dat het in mijn beleving nu absoluut niet interessant is om aan de koopkant te opereren, maar juist aan schrijfzijde. De implied volatility (volatiliteit besloten in de optiepremie) is momenteel hoog en levert het beste rendementspotentieel. Zoals te zien in figuur 1 waren er in 2006 elf dagen waarop intraday een uitslag van meer dan 2% voorkwam. Wanneer we die grafiek vergelijken met het huidig beeld, zien we direct dat de beweeglijkheid in de markt enorm is toegenomen.

Waar een jaar geleden de 30-daags volatiliteit nog een dergelijk 10% bedroeg, is deze inmiddels gestegen tot boven de 25% en is zelfs ruim 30% geweest. Deze beweging begon in de zomer van 2007, maar zette echt door begin 2008. De VIX noteert nu ruim 25%. Wanneer we kijken naar het aantal dagen waarin een intradaybeweging van meer dan 2% voorkwam, dan zien we direct dat dit aantal flink is toegenomen. Om precies te zijn 29 keer in de eerste maanden van 2008! Volgens mijn theorie betekent dit maar een ding. Zoveel mogelijk aan de schrijfzijde opereren. Shortposities aandelen Wanneer we aan de schrijfzijde opereren is het echter van belang altijd de risicoís onder controle te hebben. Want die zijn hoog. Zo schrijf ik nooit (meer) ongedekte calls op aandelen. Ik kom veel beleggers tegen die dit wel doen, maar dit is in mijn ogen op aandelen levensgevaarlijk. Bij het ongedekt schrijven van calls op aandelen gaan we de verplichting aan aandelen te leveren die we niet bezitten en waar we alleen maar

21-04-2008 17:53:15

34

aan kunnen komen door deze op de beurs te kopen. Bij veel beleggers gaat dit regelmatig goed en soms wordt er een beetje verloren, totdat het moment komt dat er naked calls in portefeuille zitten, het onderliggende aandeel wordt overgenomen en de koers met 40% stijgt! Wanneer dit gebeurt verdwijnt alle langzaam opgebouwde winst in een klap als sneeuw voor de zon. En vaak nog veel meer dan dat. Aandelen moeten tegen een veel hogere beurskoers worden aangekocht dan verwacht en direct worden geleverd. Er is geen enkele kans dat er uit deze situatie nog een winstgevende positie ontstaat. Inmiddels heb ik op deze wijze al een aantal faillissementen zien voorbij komen. Calls schrijven zonder dekking: Pennywise, poundfoulish! Het schrijven van puts op aandelen zonder dekking brengt minder risicoís met zich mee. Wanneer een aandeel daalt, waardoor we ge-assigned worden en aandelen moeten afnemen, betekend dit in eerste instantie een verlies. In deze situatie kopen we echter aandelen die in de toekomst wellicht nog stijgen. Het verlies kan uiteindelijk dus nog een winst worden. Dit is de reden waarom ik een felle tegenstander ben van ongedekt geschreven calls, maar het gebruik van geschreven putopties wel steun. Het schrijven van puts is in mijn beleving ook de ideale manier om aandelen te kopen met korting. Shortposities Indices Voor index-opties geldt een heel ander verhaal. Hier vind ik juist ongedekt schrijven van puts levensgevaarlijk en een ongedekt geschreven callopties minder riskant. Bij index opties is sprake van cash settlement. Er wordt afgerekend in contanten. Dit impliceert dat zowel in geval van een geschreven index-call als in geval van een geschreven index-put er geen kans is op herstel. De reden dat ik schrijven van putopties zonder dekking op de index afraad is dat historisch gezien dalingen altijd ontzettend snel, onvoorspelbaar en heftig zijn. Het risico op een enorm verlies dat in zeer korte tijd ontstaat is daarmee zeer groot. Dit is duidelijk waarneembaar in figuur 3. Stijgingen in een index vinden geleidelijk plaats. Wanneer we een index-call schrijven betekent dit dat er voldoende tijd is om de positie tijdig af te breken of voor een hedge te zorgen.

Indexoptiestrategie Momenteel is het dus zeer interessant om shortpositie in portefeuille aan te houden vanwege de premies. Het is echter wel zaak om alle risicoís onder controle te houden en vooraf na te denken over een eventuele hedge. Een strategie die ik zelf

HCC_april2008_A4.indd 34

vaak toepas is de volgende: Short strangles op de AEX-index met dekking en hedge mogelijkheid die zelfs kan leiden tot een enorme winst. 1. Schrijf callopties met een korte looptijd en een strike vlak boven de weerstand 2. Schrijf putopties met een korte looptijd en een strike vlak onder de steun 3. Koop als dekking putopties met een strike onder de geschreven putoptie 4. Koop als dekking callopties met een strike boven de geschreven calloptie De vierde stap is optioneel. Degenen die hun maximale verlies aan beide zijden vooraf willen weten en de risicoís zoveel mogelijk willen beperken passen ook stap vier toe. Momenteel (AEX 460) zou de positie er als volgt uit zien: Schrijf call AEX mei ‘08 480 +2,40 Schrijf put AEX mei ‘08 400 +2,30 Koop put AEX mei ‘08 390 -1,35 (Koop call AEX mei ‘08 490 -1,00) Opbrengst +2,35 Dit leidt tot onderstaand winst/verlies-scenario Maximale winst: e2,35 Risico: e7,65 (10 e 2,35) Break-even: AEX 387,65 of AEX 482,35 We schrijven puts op steunniveau 400 en schrijven calls net boven de weerstandzone 470-480. Door het kopen van een put met een lagere strike en een call met een hogere strike is ons maximale verlies beperkt tot Ä10. We hebben direct Ä2,30 ontvangen, waarmee het risico Ä7,70 is. We nemen deze positie in omdat we verwachten dat in de komende weken de index tussen de 400 en 480 zal bewegen en de opties uiteindelijk waardeloos aflopen. Om optimaal te profiteren van hoge volatiliteit en het verlies aan tijdswaarde kiezen we voor opties met de hoogste vega en de hoogste theta. Natuurlijk bestaat het risico dat de index toch buiten de bandbreedte komt. Doet u niks, dan kan dit leiden tot een verlies van Ä7,70. Ik geef er zelf echter voorkeur aan om zodra de AEX-index onder de 400 zakt, of boven de 480 stijgt de strategie uit te breiden door een hedge te creÎren met behulp van een index-future. Op het moment dat de weerstand wordt gebroken koop ik per 2 geschreven calls een FTI. Andersom, bij een daling ga ik een FTI short per 2 geschreven puts op het moment dat de steun niet houdt. Op deze manier creÎren we een hedge. Ons risico is 100% gedekt. Vanaf dat moment moet u eigenlijk op nog meer een ding hopen. Een explosieve stijgen, of een beurscrash. In het eerste geval zal namelijk van 490 de gekochte calloptie in-the-money raken en winst opleveren. In geval van een flinke daling zal de winst oplopen wanneer de index onder de 390 punten zakt omdat dan de gekochte putoptie intrinsieke waarde krijgt. En deze winst is onbeperkt!

21-04-2008 17:53:18

HCC_april2008_A4.indd 35

21-04-2008 17:53:18

NIEUWE VERSNELLERS:

LIMITED SPEEDERS

Wat zijn Limited Speeders? Met Limited Speeders wordt de belegging

versneld. Net als opties, Turbo’s en Futures hebben Limited Speeders een hefboom die de performance van de onderliggende waarde versterkt.

Wat zijn de verschillen tussen Limited Speeders en opties? Net als

bij opties heeft een Limited Speeder een uitoefenprijs en een vervaldatum. Echter, bij een Limited Speeder zijn de tijds- en volatiliteitswaarde te verwaarlozen. Bij Limited Speeders fungeert de uitoefenprijs eveneens als Knock Out-niveau (KO).

Is de Knock Out te vergelijken met een Stop Loss op Speeders/Turbo’s? Ja, maar omdat bij Limited Speeders het Knock Out niveau gelijk

is aan de uitoefenprijs, wordt de belegging pas gestopt wanneer de intrinsieke waarde daadwerkelijk nul is en kan de belegger een hogere hefboom behalen. Ook is het makkelijker te onthouden omdat het altijd hetzelfde niveau is. De uitoefenprijs verandert niet dagelijks zoals het financieringsniveau van Unilimited Speeders/Turbo’s.

Is dit niet riskant voor Citi? Limited Speeders zijn voor de uitgever riskan-

Lousin Mehrabi, Vice President Equity Derivatives, is verheugd dat Citi als eerste emittent dit product nu ook in Nederland aanbiedt.

ter dan Speeders/Turbo’s. De bank heeft immers geen « marge » om de dekking te doen wanneer het product door het Knock Out-niveau gaat. Bij sterke koersbewegingen waardoor de onderliggende waarde scherp door het Knock Out-niveau breekt, kan dit veel geld kosten. Om deze reden neemt niet iedere bank het risico om deze producten uit te brengen.

Waarom brengt Citi naast de Limited Speeders ook de (Unlimited) Speeders uit? De Limited Speeder is een nieuwe variant die erg succes-

vol is in Europa. In Nederland bestaat de Speeder al enige tijd en groeit de belangstelling nog met de dag. Beide producten hebben hun eigen voordelen en risico’s. Op beide producten is Citi competitief. We hanteren momenteel bijvoorbeeld op de AEX een spread vanaf slechts 0,03 en op de EUR/USD slechts e 0,05. Bij Citi kunnen beleggers kiezen.

Voor wie zijn Speeders en Limited Speeders bestemd? Voor zowel

particuliere als institutionele beleggers. Door de hefboomwerking worden winsten versneld, maar dit geldt ook voor verliezen. Deze producten zijn dan ook vooral geschikt voor de actieve belegger die bereid is een hoger risico te nemen voor versneld rendement. Daarnaast zijn Speeders en Limited Speeders ook prima geschikt voor het afdekken van een portefeuille tegen een daling.

Hoe kunnen Speeders en Limited Speeders van Citi worden verhandeld? Alle producten zijn genoteerd op Euronext Amsterdam. Via de eigen bank of broker kan een belegger een order plaatsen.

Land

Marktaandeel Limited Speeders*

Marketing naam

Positie Citi

Duitsland Portugal Frankrijk

30% 50% 50%

Turbo Turbo Warrant Turbo

Nummer 1 Nummer 1 Nummer 1

* Gemiddeld over 2007

HCC_april2008_A4.indd 36

Meer informatie is te vinden op www.citiwarrants.com. Potentiële beleggers moeten zich bewust zijn van de risico’s verbonden aan financiële producten, welke een geheel verlies op de investering kunnen inhouden en moeten alleen een investeringsbeslissing nemen met betrekking tot deze producten na voldoende beraad van het basisprospectus die verkregen kan worden bij de emittent, in overleg met hun eigen deskundige adviseurs, waarbij ze in overweging moeten nemen of deze producten passen binnen hun beleggingsbeleid. Gaarne de disclaimer te lezen op www.citiwarrants.com, voornamelijk wat betreft de risico’s verbonden aan deze producten.

21-04-2008 17:53:29