M1 Mircea Eliade

Mircea Eliade Mit jako historia prawdziwa

Mircea Eliade – ur. 1907 w Rumunii, zm. 1986 w Chicago. W czasie II wojny światowej sympatyzuje z faszystami i pracuje jako dyplomata dla rumuńskiego rządu. Po wojnie nie pozwolono mu wrócić do ojczyzny i resztę życia spędził na emigracji.

Dzieła: ♦ Historia wierzeń i idei religijnych (3 tomy); ♦ Joga. Nieśmiertelność i wolność; ♦ Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy; ♦ Mit wiecznego powrotu; ♦ Mefistofeles i androgyn; ♦ Kowale i alchemicy; ♦ Mity, sny i misteria;

Przyjaciele: ♦ Carl Gustav Jung; ♦ Samuel Beckett; ♦ Eugene Ionesco; ♦ Emil Cioran; ♦ Paul Ricoeur;

Myśl Eliadego – główne wątki: ♦ religia, mistycyzm, duchowość, magia ♦ sacrum vs profanum ♦ archetypy religijne ♦ mity ♦ rytuały

Struktura, znaczenie i funkcja mitów. M. Eliade, Aspekty mitu, 1998.

Do XX wieku oraz – potocznie: mit oznacza „baśń”, zmyślenie”, „fikcja”, historia nieprawdziwa.

W badaniach XX-wiecznych pojawia się nowe rozumienie mitu:

Mit jest historią prawdziwą, która ma niezwykłą wartość, ponieważ jest święta, brzemienna w znaczenia i pouczająca.

W społecznościach tradycyjnych, pierwotnych, mit jest „żywy”, ponieważ dostarcza wzorców zachowań lub nadaje znaczenie i wartość ludzkiej egzystencji.

Definicja mitu: ♦ historia święta, ♦ opisuje wydarzenie z czasu początków (in

illo tempore), ♦ jej bohaterami są Istoty Nadprzyrodzone (bogowie, herosi itp.), ♦ opowiada, w jaki sposób zaistniała nasza rzeczywistość (jej całość – kosmos – lub część – człowiek, roślina, wyspa itp.).

Funkcja mitu: Przedstawienie pouczających modeli dla wszystkich rytuałów i ważnych czynności: sposobu odżywiania się, zawierania małżeństw, pracy, wychowania, sztuki i wiedzy.

Przykłady: ♦ u Indian Navaho kobiety siadają na

podwiniętych do boku nogach, mężczyźni z nogami skrzyżowanymi, bo tak usiedli na początku bogowie; ♦ w innych plemionach ludzie łowią i smażą ryby albo uprawiają ryż w określony sposób, ponieważ u początków Istoty nauczyły ich to robić w taki właśnie sposób;

Funkcja wyjaśniająca: Mity wyjaśniają, dlaczego rzeczywistość jest dziś taka, jaka jest, podając przyczynę tego stanu rzeczy (in illo tempore).

Przykłady: ♦ człowiek stał się śmiertelny, ponieważ u

początków coś się wydarzyło – gdyby nie to, były nieśmiertelny, jego życie nie kończyłoby się lub zmieniałby skórę jak węże itp. ♦ ludzie muszą zabijać i jeść zwierzęta, ponieważ coś się wydarzyło in illo tempore;

Dzięki mitom pierwotnie bezsensowny świat jawi się człowiekowi jako mowa. Przestaje być przypadkowym zbiorem przedmiotów, a staje się kosmosem – ma strukturę i sens, jest całością.

Znając historię i prawdziwe imię (istotę) każdej rzeczy, rozumiemy ją i ona „przemawia” do nas. Staje się przez to realna i znacząca – uczestnicząc w świecie sensu.

Świat, zamiast budzić grozę, staje się czymś bliskim, zrozumiałym, a ostatecznie – przejrzystym. Ponieważ każda z rzeczy odsyła do swych początków, wszystkie one opowiadają o tym, co się za nimi ukrywa.

Mit jest oknem na sacrum Świat mityczny jest jednocześnie pełen tajemnic i „otwarty” na to, co jest jego źródłem, czyli – sacrum. Poprzez mity człowiek doświadcza boskiej, transcendentnej rzeczywistości, która jest początkiem tego świata i nadaje mu sens.

Mit jako doświadczenie: ♦ żyjąc mitami człowiek przekracza czas

profanum i wkracza w czas sacrum: pierwotny i odnawialny w nieskończoność; ♦ życie mitami jest doświadczeniem religijnym, różnym od doświadczenia pospolitego; ♦ świat sacrum doświadczany jest jako rzeczywistość nadludzka, absolutna, istniejąca realnie, nadająca życiu sens;

Sfera sacrum ♦ jest stała i trwała, w przeciwieństwie do

przemijającej sfery profanum; ♦ jest nośnikiem sensu, prawdy – nadaje porządek chaotycznemu światu potocznemu; ♦ jest przestrzenią wartości – mówi o tym, jak powinno się żyć;

Mit umożliwia dialog ze światem ♦ wspólnym językiem jest symbol; ♦ świat mówi do mnie poprzez gwiazdy,

rośliny, pory roku – czuję, że świat patrzy na mnie i rozumie mnie; ♦ ja odpowiadam światu – poprzez sny, wyobraźnię, obrzędy, rytuały;

Życie mitem w społecznościach tradycyjnych.

Mit opowiada się w szczególny sposób: mówiący, słuchacze, okoliczności, czas itp.

Mit jest odtworzeniem, reaktualizacją wydarzeń, które miały miejsce in illo tempore. To odtworzenie ma skutki magiczne – człowiek wkracza w czas sacrum, kontaktuje się z przodkami, zyskuje panowanie nad rzeczami.

Podsumowanie – mit w społecznościach archaicznych: ♦ jest historią działalności Istot

Nadprzyrodzonych; ♦ która uznawana jest za absolutnie prawdziwą i świętą; ♦ opowiada, jak coś zaczęło istnieć lub uzasadnia zachowania, instytucje, sposób pracy;

♦ znając mit, znamy początek rzeczy, a co za

tym idzie, jesteśmy w stanie panować nad rzeczami i kierować nimi poprzez recytację mitu lub odprawianie rytuału; ♦ żyjemy mitem w tym sensie, że stanowi on dominującą nad nami świętą potęgę sławiącą wydarzenia, które przypominamy i ponawiamy.

W kulturze pierwotnej mit jest nieodzowny: wyraża, wzbogaca i kodyfikuje wierzenia; chroni i wzmacnia moralność; gwarantuje skuteczność rytuału i zawiera reguły praktyczne, którymi człowiek powinien się kierować. Mit jest więc żywotnym składnikiem cywilizacji ludzkiej; nie jest czczym opowiadaniem, ale aktywną, stale działającą siłą. Nie jest rozumowym wyjaśnieniem ani wyobrażeniem artystycznym. Jest natomiast pragmatycznym dokumentem pierwotnie wiary i mądrości moralnej (...) dla tubylców stanowią one dowód istnienia pierwotnej, ważniejszej i bardziej istotnej rzeczywistości, która determinuje obecne życie, losy i działania ludzi... (B. Malinowski, Mit w psychice człowieka pierwotnego, 1990)