Lec3

Èëòãýë, ò¿¿íä áýëòãýõ Èëòãýõ óðëàã ãýäýã ¿ã íü ãðåê õýëíèé ðåòîðèê õýìýýõ ¿ãíýýñ ¿¿äýëòýé. Èëòãýõ óðëàãèéã ýçýìøèíý ãýäýã íü õóâü õ¿í îëîí íèéòèéí òóñûí òóëä õèéæ áàéãàà ¿ãýýð óðëàõ ÷àäâàð þì. ªºðººð õýëáýë àëèâàà ñýäâýýð ÷ºëººòýé èëòãýæ ñóðàõ, èòãýë ¿íýìøèëòýé ÿðèõ, ¿íýí çºâ ¿íäýñëýëèéã îíîâ÷òîé ñîíãîíî ãýñýí ¿ã þì. Èëòãýëèéí ãîë çîðèëãî íü àëü áîëîõ îëîí òîîíû ñîíñîã÷äîä èõ õýìæýýíèé ìýäýýëëèéã õ¿ðãýõýä îðøäîã: Èëòãýëèéí ¿ð ä¿í íü ñîíñîã÷èä ÿìàð õýìæýýíèé ìýäëýèéã îëîæ àâñàí, òýäíèéã õýð çýðýã ¿íý.ìø¿¿ëæ ÷àäàâ ãýäãýýð õýìæèãäýæ áàéäàã. Èëòãýë áýëòãýõ Èëòãýë áýëòãýõèéí òóëä èëòãýëèéíõýý çîðèëãî, çîðèëòûã çºâ òîäîðõîéëîõ íü ÷óõàë. ªºðººð õýëáýë “Áè þóã õ¿ñýæ áàéíà? ßàãààä? “ãýñýí àñóóëòàíä õàðèóëàõ õýðýãòýé áîëäîã. Èëòãýëèéí ãîë çîðèëãî, çîðèëòûã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõéîëîõ áîëîìæòîé. ¯¿íä: 1. ßìàð õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàõ 2. Õýäýí ñîíñîã÷ èðýõ 3. ßìàð ñýäâýýð ÿðèëöàõ 4. ßìàð îíîëûí ¿íäýñ áàéíà 5. Èëòãýë õýäýí ìèíóò ¿ðãýëæëýõ 6. Èëòãýëèéí òºãñãºëä ñàíàë ñîëèëöîõ ìýòãýëöýýí õèéãäýõ ýñýõ 7. Ìèíèé ºìíº áîëîí äàðàà õýí ¿ã õýëýõ 8. Èíäðèéí àðààñ óó? èë èëòãýõ ¿¿? Ýñâýë òýðã¿¿ëýã÷äèéí øèðýýíýýñ ÿðèõ óó 9. Áóñàä èëòãýã÷èä õýí áàéõ 10. Ñîíñîã÷èä áîëîí èëòãýã÷èä ÿìàð æóðìààð ñóóöãààõ 11. Èëòãýë òàâèõ òàíõèìä ¿ç¿¿ëýõ òåõíèê õýðýãñýë áàéãàà ýñýõ Ýäãýýðèéã èëòãýëèéã çîõèîí áàéãóóëàã÷òàé õàìòðàí øèéäýõ ¸ñòîé. Èëòãýëèéí á¿òýö Èëòãýë á¿ð õÿëáàð á¿òýöòýé áàéäàã.  Îðøèë õýñýã  ¯íäñýí õýñýã  Òºãñãºë õýñýã Îðøèë õýñýã ¯íäñýí õýñýã Òºãñãºë õýñýã 15 õ¿ðòýë õóâü 70õ¿ðòýë õóâü 15 õ¿ðòýë õóâü Èëòãýëèéí ýõýíä ñîíñîãñ÷äûí àíõààðàë õàìãèéí ºíäºð áàéäàã. Èéìýýñ òàíû îðøèë õýñýã ñîíñîã÷äûí “ñîíñîõ äóð”-ûã õºäºëãºõ¿éöýýð áàéæ, òýäíèé ç¿ãýýñ òàíààñ õ¿ëýýõ õ¿ëýýëò, òýäíèé àíõààðëûã òàòàõ ãîë àðãàìæààã áèé áîëãîõ ¸ñòîé. 1. Îðøèë õýñýã Îðøèë õýñãèéã ýõëýõäýý ñîíñîã÷ òàíòàé “äàñàí çîõèöîõ”íýãýýñ õî¸ð ìèíóòûí õóãàöààã òýäýíä îëãîîðîé. Ñîíñîã÷èä òàíû äóó õîîëîéíû ºíãº, äîõèî çàíãàà,

í¿¿ðíèé õóâèðàë, ãàäàä òºðõ áàéäàëä äàñàæ çîõèöîæ, òà áîëîí ñîíñîã÷äûí õîîðîíä õàðèëöàí èòãýëöýë áèé áîëîõîä äýýðõ õóãàöàà ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã. Òàíä áàñ òàíõèì áîëîí òàíõèìûí äóó àâèàíû îéëò, òàðõàëò,ñîíñãîëä ÷èíü äàñàæ, ñîíñîã÷äîî òàéâàí àæèãëàõ, òýäýíòýé õýðõýí îéëãîëöîõ õóãàöààã îëãîæ, ñýòãýë ò¿ãøèõ áàéäëûã äàâàí òóóëàõàä òóñàëíà. Òà ñîíñîã÷èäòîéãîî íºõºðñºã õàðüöààã òîãòîîõ õýðýãòýé. Èëòãýëýý àÿòàéõàí /õýò ÷àíãà, õýò ñóë áèø/ ºí㺺ð ýõýëæ, òýäýíòýé õàðöààðàà õàðüöàà òîãòîîõ íü ÷óõàë. ªºðòºº “Èíýýìñýãëý” “Õàìãèéí ÷óõàë íü èíýýìñýãëýë” ãýñýí çàð÷ìûã áàðèìòëàí õýðýãæ¿¿ëýýðýé. Èëòãýëèéí ýõëýë íü èëòãýã÷, ñîíñîã÷ õî¸ðûí õîîðîíäîõ ãîë ã¿¿ð áîëæ èëòãýëèéí óòãà, ñîíñîã÷äûí ñîíèðõîë õî¸ðûã õîëáîí ºãäºã. ¯¿íä äàðààõ àðãóóä ÷óõàë.  Òóõàéí íºõöºë áàéäàëòàé óÿëäóóëàí ýõëýëýý õèéõ Òà àðãà õýìæýý áîëæ áóé ãàçàð,íóòàã, öàã àãààðûí áàéäàë, òóõàéí ºäðèéí òºëºâëºãººíä îðñîí õàìòàðñàí õîîë, ýñâýë ºìíºõ èëòãýã÷èéí óð ÷àäâàðòàé óÿëäóóëàí ýõëýëýý õèéæ áîëíî.  Õîøèí ò¿¿õ, îíèãîî Èëòãýëèéí ýõýíä àëèà õîøèí ç¿éë ÿðèõ íü ÿìàãò ñàéí ¿ð äàãàâàðòàé áàéäàã. Òýãýõäýý îëîíä òàíèãäñàí õîøèí ò¿¿õ, îíèãîîã ñîíãîâîë äýýð. Õýí ÷ ìýäýõã¿é õîøèí ò¿¿õ, îíèãîîã ÿðèâàë áàéäàë ýñðýãýýðýý ýðãýæ, òàíòàé õàìò èíýýõã¿é áîë òà ººðºº ýâã¿é áàéäàëä îðíî.  Èøëýë òàòàæ ýõëýõ Ñàéí ýõ ñóðâàëæààñ èøëýë òàòàõ íü áîëîâñðîëòîé õ¿íèé íýã øèíæ áàéäàã. ªºðèéí ñýäýâò òîõèðñîí “Æèã¿¿ð óðãóóëàõ” èøëýë ñîíãîîðîé. Ôðàíöûí èõ çîõèîë÷ Æîçåô Ðî¿êñ “Ǻâ ñîíãîñîí èøëýë óõààíòàé õ¿íèé õóðóóíä ãÿëàëçàõ àëìàç ýðäýíý ìýò, áóðóó ñîíãîñîí èøëýë òýíýãèéí ãàðò áàéãàà áóë ÷óëóó ìýò “ ãýæýý.  Øèíýëýã, èëòãýëèéí ñýäýâòýé õîëáîîòîé ýõëýë Òà îðøèëã¿éãýýð òîî áàðèìò, ñóäàëãàà òîî÷èí ýõýëæ “øóóä ¿¿äíèé íü òîãøèëã¿é” îðæ áîëíî. Òàíä èëòãýõ õóãàöàà ìàø áîãèîíîõí áàéõ ¿åä ýíý èõ ¿ð ä¿íòýé.  Ñýäýâò õîëáîîòîé àñóóëòààð èëòãýëýý ýõëýõ Æèøýý íü Õîã õàÿãäëûí ñýäâýýð ÿðèõ áîë “Òà õîãîî õàÿõäàà øèë õóâàíöàð, áóñàä õîãîíäîî ÿëãàëò õèéäýã ¿¿?” ãýõ çýðãýýð ýõýëæ áîëíî.  Òóõàéí ñýäýâòýé õîëáîîòîé ººðò òîõèîëäñîí æèøýýãýð ýõëýõ Øèéäâýðëýõýä õ¿íäðýëòýé àñóóäàë ÿðèãäàæ áàéãàà ¿åä èíãýæ ýõëýõ íü èë¿¿ àøèãòàé. Æèøýý íü: Ãàçðûí àñóóäëààð ÿðèëöàæ áàéãàà áîë :ºíãºðñºí äîëîî õîíîãò áè Ñå¿ëèéí ãóäàìæèéã óðóóäàààä ÿâæ áàéòàë îëîí õ¿í Ẻãíºðñºí áàéãààã îëæ õàðààä áè îñîë àâààð ãàð÷ýý ãýæ áîäëîî. Òýãñýí ÷èíü îñîë áóñ, îðîí ñóóã÷èä ãàçðûí àñóóäëààð öóãëàðàí çîãñîæ áàéæýý” ãýõ ìýò. Òà èëòãýëýý õýðõýí ýõýëñíýýñ òàíû èëòãýëèéí ¿ð íºëºº èõ øàëòãààëíà. “Ãàðàà ñàéí áîë áàðèà ñàéí” ãýäýã øèã îðøèë õýñýãò ¿íäñýí õýñãýýñ äóòàõààðã¿é à÷ õîëáîãäîë ºãºõ õýðýãòýé. Òàíû ýíý ç¿òãýëèéã ñîíñîã÷èä óðàìøóóëàí õ¿íäýòãýí àâäàã. Òà ÿìàð ÷ ¿åä “Áè” ãýäýã ¿ãèéã õýðýãëýõã¿é áàéõûã áîäîîðîé. 2. ¯íäñýí õýñýã

Èëòãýëèéí ¿íäñýí õýñýã òàíû èëòãýëèéí çîðèëãûã òîäîðõîéëæ áàéäàã. Òà èëòãýëèéíõýý ¿íäñýí õýñãèéã áýëòãýõäýý äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã õàðãàëçàí ¿çâýë çîõèíî. ¯¿íä: 1. ßìàð ¿íäýñëýëèéã ãàðãàí òàâèõ 2. ßìàð ¿íäýñëýë õàìãèéí ñàéí ¿íäýñëýë áîëæ ÷àäàõ 3. ¯íäýñëýë¿¿äýý ÿìàð äýñ äàðààëëààð ãàðãàí òàâèõ íü ç¿éòýé 4. ¯íäýñëýëèéí ÿìàð õýëáýðèéã / æèøýý, òîî áàðèìò, ñóäàëãàà ãýõ ìýò/ ñîíãîí àâàõ Òà ¿íäýñëýë¿¿äýý ñîíãîí àâàõäàà äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã àíõààðààðàé. 1. Ìèíèé ñîíñîã÷èä ÿìàð õ¿ì¿¿ñ áàéõ 2. Òýä ýíý ñýäâèéí òàëààð þó ìýäýõ 3. Òýä ñîíãîí àâñàí ñýäâèéí òàëààð ÿìàð /ýåðýã-ñºðºã/ ñýòãýãäýëòýé áàéäàã. Èëòãýëèéí ¿íäñýí õýñýã íü ñîíñîã÷äûí ñýòãýëèéã õºäºëãºì áàéâàë ¿ð ä¿íòýé áîëäîã. Òà ñîíñîã÷äîä õýçýý ÷ áýëýí õîîë ñàíàë áîëãîîðîé.Òà òýäýíòýé õàìò îþóí ñàíààíû àÿëàë õèéæ, áîäîë ñàíààã óäèðäàæ õàìòäàà òàíû ìýäýæ áóé òýð ò¿âøèíä õ¿ðýõèéã çîðèîðîé. 1. Òà ýíý àñóóäëûã õýðõýí íýýñýí òóõàéãàà 2. Øèéäýõ ãàðöàà îëîõã¿é áàéñàí òàëààðàà 3. Õýðõýí øèéäýõ ãàðöàà îëñîí òàëàà𠺺ðèéí ñàíàëàà õýëýõ Õ¿ì¿¿ñ ñýòãýë õºäºëºì ò¿¿õ ñîíñîõ äóðòàé áàéäàã. Òà ººðèéí èëòãýëýý ñîíñîã÷äûí ÷èõýýð ñîíñîæ, áèåýð òóóëàõ ¿éë ÿâäàë áîëãîí õóâèðãàæ ÷àäàõ õýðýãòýé. Èëòãýë òàâèõ áîëñîí øàëòãààí èëòãýëèéí óòãûã òîäîðõîéëäîã. Èëòãýë á¿õýí ººðèéí îðãèë öýãòýé áàéäàã áºãººä ýíý íü èëòãýëèéã àìüäðóóëæ ºãäºã. Èëòãýëèéí îðãèë öýã¿¿ä äàðààõ õýëáýðòýé áàéæ áîëíî.  Õàìãèéí ¿íýìøèëòýé ¿íäýñëýë  ªä㺺ã õ¿ðòýë íóóöàëæ áàéñàí ¿éë àæèëëàãààíûõàà òàéëàíã íèéòýä äýëãýí òàâèõ  Õÿìðàëûí ¿åä ººðèéí áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëýõ  Ñýòãýë õºäëºëºº èëýðõèéëñýí ò¿ð çàâñàðëàãà ýñâýë äîõèî çàíãàà õèéõ Èëòãýëèéí õýð ¿íýìøèëòýé áîëîõ íü èëòãýëèéí îðãèë öýã òóõàéí íºõöºë áàéäàëòàé /ñîíñîã÷äûí á¿òýö, èëòãýë òàâèõ áîëñîí øàëòãààí, èëòãýã÷ ãýõ ìýò/ õýðõýí çîõèöîæ áàéãààãààñ øóóä õàìààðíà. 3. Òºãñãºë õýñýã Èëòãýëèéí òºãñãºë ñîíñîã÷äûí îé òîéíä õàìãèéí óäààí õàäãàëàãäàí ¿ëääýã. Èéìä èëòãýëèéí òºãñãºë õ¿÷òýé áàéõ ¸ñòîé. Òºãñãºë õýñýã íü èëòãýëèéí ãîë ñàíààã àãóóëæ áàéäàã áºãººä ò¿¿íèéã ñîíñîã÷äîä õàìãèéí îéëãîìæòîé òîâ÷ õýëáýðýýð õóðö ºðíºëòýéãýýð õýëýõ õýðýãòýé. Èëòãýëèéí òºãñãºë äàðààõ õýëáýðòýé áàéæ áîëíî. ¯¿íä:  Èëòãýëèéí îðøèë õýñýãòýé óÿëäàæ áàéõ  Ó÷èð øàëòãààíóóäûã íýãòãýí çàíãèäàõ  ªºðèéí äýâø¿¿ëñýí ñàíàëûí ººð ººð õóâèëáàðûã ñàíàë áîëãîõ  Á¿õ õ¿íèé ýâ íýãäýë ñýòãýë ñàíààíä òóëãóóðëàñàí ñýòãýë õºäºëãºì óðèàëãûã ãàðãàõ  Õàìðòàí àæèëëàõûã ñàíàë áîëãîõ

  

Õàðèëöàí áóóëò õèéõ ñàíàëóóäûã ãàðãàõ Èðýýä¿éã ñàéí ñàéõíààð òºñººëºõ Àëèà õîøèí ò¿¿õ ÿðèõ

Èëòãýëèéíõýý òºãñãºëèéã çàðëàñàí ë áîë õýëñýíäýý õ¿ð÷ èëòãýëýý äóóñãàõ õýðýãòýé. Èëòãýëèéí òºãñãºë õýò ¿äààí ¿ðãýëæëýõ íü óòãàã¿é áàéäëûã ¿¿ñãýäýã. 4. Èëòãýëèéí òºëºâëºãºº Ñàéí èëòãýë áè÷èõèéí òóëä òºëºâëºãºº ãàðãàæ, óã òºëºâëºãººíèé ¿íäñýí äýýð áýëòãýõ áîëîìæòîé. ¯¿íä:  Èëòãýëèéí ñýäâèéã íàðèéí òîäîðõîéëîõ  Èëòãýëèéí çîðèëãûã òîäîðõîéëîõ  Ñîíñîã÷äûí ç¿ãýýñ àñóóæ áîëçîøã¿é àñóóëòûí æàãñààëò ãàðãàõ  Òýäãýýð àñóóëòûí õàðèóëòûã òîâ÷ òýìäýãëýõ  Èëòãýëèéí çîðèëãûã çºâ òîäîðõîéëñîí ýñýõýý äàõèí õÿíàæ ¿çýõ  5. Èëòãýëèéí áè÷ìýë ýõèéã áýëòãýõ Èëòãýã÷ ººðèéíõºº èëòãýëèéí ýõèéã áýëäñýí áîë ººðòºº èòãýëòýé áàéäàã. ׺뺺òýé, ñîíñîã÷îî òàòàõààð èëòãýõèéí òóëä ººðèéí òóñëàõ áîëîõ ýõ áè÷ìýëýý àøèãëàààðàé. Ýõ áè÷ìýë èëòãýã÷ íàðò õàðàõàä îéëãîìæòîé áàéõ òºäèéã¿é ãîë ç¿éëýýñýý õàçàéõã¿é ÿðüæ ººðòºº èòãýëòýé áàéõàä òóñàëäàã. Ýõ áè÷ìýë äàðààõ á¿òýöòýé áàéíà. Îðøèë á¿ðýí íàéðóóëãàòàé ýõ áè÷èã ¯íäñýí õýñýã Òîâ÷ õýëáýðýýð Òºãñãºë

á¿ðýí íàéðóóëãàòàé ýõ áè÷èã á¿ðýí íàéðóóëãàòàé ýõ áè÷èã

Îðøèë õýñãèéã á¿ðýí ýõýýð íàéðóóëàí áýëòãýõ íü òàíûã èëòãýëäýý èòãýëòýé áîëîõîä íü òóñàëíà. Èëòãýëèéí ¿íäñýí õýñãèéã òîâ÷èëñîí ¿ã /ãîë ñàíààã òîâ÷ëîõ/ á¿ðýí ýõ ãýæ õî¸ð áàãàíàä õóâààí áè÷ñýíýýð òàíä òîâ÷ òýìäýãëýëèéí òóñëàìæòàéãààð ÷ºëººòýé ÿðèõ áîëîìæ á¿ðäýíý. Ñàíäðàõ ýñâýë ìàðòàõ ¿åä á¿òýí ºã¿¿ëáýðýýð áè÷ñýí ýõ áè÷ìýëýý õàðààðàé. Èëòãýëèéí òºãñãºë õýñãèéã á¿òýí ºã¿¿ëáýðýýð òºãñ íàéðóóëàí áýëäñýíýýðýý äýìèé þì ÿðèõààñ ººðèé㺺 àâàðíà. Ýõ áè÷ìýë íü ãàðãàöòàé, óíøèõàä õÿëáàð, òîä õýâëýìýë ¿ñãýýð áè÷èãäñýí áàéâàë ñàéí. Îíö à÷ õîëáîãäîëòîé ãýñýí õýñãýý ºíãèéí õàðàíäàà, òîäðóóëàã÷ààð òîäîòãîõ õýðýãòýé. Óðò èëòãýëèéí ýõ áè÷ìýëèéã áýëòãýõäýý øèíý ñàíàà á¿ðèéã øèíý ìºð ýñâýë øèíý õóóäàñíààñ ýõëýõ íü ç¿éòýé. Òýãýõäýý ýõ áè÷ìýëèéí äàðààãèéí õóóäñàíä áè÷èãäýõ ñàíààíû ýõíèé ¿ãèéã õóóäàñíûõàà òºãñãºëä òýìäýãëýí áè÷âýë èëòãýë öààøàà õýðõýí ºðíºõ, ÿìàð ºí㺺ð õýðõýí ÿðèõàä òóñ áîëíî.