Formuli & Pa Varaqi

‫‪ . 1 -2‬تاریخچه تحولت اقتصاد بخش عمومی‬ ‫در این جا ضمن اشاره ای تاریخی به مراحل تکامل این شعبه از اقتصاد ‪،‬‬ ‫بهبیان دیدگاه های برخی صاحب نظران اقتصادی می پردازیم ‪.‬‬ ‫به طور کلی اگر گفته شود که در چارچوب بخش عمومی ‪ ،‬به ارزیابی‬ ‫دامنه ی حضور دولت در اقتصاد می پردازیم ‪ ،‬می توان ریشه ی آن را به‬ ‫سال های قبل از میلد نیز مرتبط ساخت ‪ .‬دست کم ‪ ،‬اندیشه صاحب‬ ‫نظرانی چون افلطون و ارسطو ‪ ،‬در محدوده ی دخالت دولت ‪ ،‬قابل‬ ‫توجه است ‪ .‬از قرن هفتم میلدی ‪ ،‬که حکومت اسلمی نیز تشکیل گردید‬ ‫‪ ،‬در قالب اندیشه اسلم ‪ ،‬محدوده ی دخالت دولت و تامین هزینه های آن‬ ‫و چگونگی تصمیم گیری در بخش عمومی ‪ ،‬به صورت های خاصی معین‬ ‫گردیده است ‪ .‬حتی در مواردی ‪ ،‬مخارج و در آمد های خاص مربوط به‬ ‫منابع در دسترس دولت ‪ ،‬مشخص گردیده است ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫اگر از دیدگاه مکابت اقتصادی به موضوع نگاه کنیم ‪ ،‬مشهر است که از‬ ‫زمان « مر کانتیلیست ها » ( سوداگران )‪ 2‬یعنی از اولیل قرن شانزدهم ‪،‬‬ ‫مساله حضور دولت در اقتصاد ‪ ،‬به طور مشخص مطرح بوده است ‪.‬‬ ‫البته حضور دولت در این دوره ‪ ،‬بسیار افراطی و همه جانبه ( دست کم‬ ‫در وارداد و صادرات فلزهای قیمتی وروابط اقتصاد بین المللی ) بوده‬ ‫است ‪.‬‬ ‫جالب توجه است که در قرن چهاردهم میلدی پایه های مکتب اقتصادیی و‬ ‫نقش دولت در آن ‪ ،‬توسط ابن خلدون ‪ ،‬متفکر مسلمان ‪ ،‬تدوین شده‬

‫‪ . 1‬ر ‪ .‬ک ‪ :‬تاریخ الکامل ابن اثیر ‪ ،‬تاریخ عرب بعد السلم دکتر جواد علی ‪ ،‬تاریخ یعقوبی احمد بن ابی یعقوب و تاریخ ابن خلدون‬ ‫‪ ،‬تحت عنوان « العبر ‪ ،‬تاریخ ابن خلدون » ‪.‬‬ ‫‪ . 2‬دوره ی زمانی یی که که معروف است مکتب سودا گری حاکم بوده ‪ ،‬در سال های ‪ 1500‬تا ‪ 1776‬میلدی است ‪ .‬برای اطلع‬ ‫بیش تر ‪ ،‬ر ‪ .‬ک ‪ :‬ید ال دادگر ‪ ،‬ترجمع ی ایدوئولوژی و ‪ ...‬مجله نامه ی مفید ‪ ،‬ش ‪ ، 2‬ص ‪. 192-190‬‬

‫بود‪ 3‬و این حالی است که پس از مکاتب سوداگری و فیزیوکرات ‪ ،‬اندیشه‬ ‫ی کلسیک ‪ ،‬به عنوان اولین نظام اقتصادی جامع شناخته می شود‪ ( 2‬هر‬ ‫چند قبل از آن ‪ ،‬چه در قرون وسطی و در اندیشه متفکران مسیحی و چه‬ ‫در اندیشه ی مسلمانان ‪ ،‬مکاتب غیر رسمی تر نیز وجود داشته است ‪) .‬‬ ‫به همین علت ‪ ،‬برخی آغاز تدوین تفکر بخش عمومی را انتشار کتاب‬ ‫ثروت ملل آدام اسمیت ( از مکتب کلسیک ) در سال ‪ 1776‬می دانند ‪.‬‬ ‫آلفرد مارشال ‪ 3،‬اقتصاد دان معروف اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن‬ ‫بیست م نیز به همراه پیگو‪ ، 4‬اقتصاد دان نامدار دیگر ‪ ،‬در تکامل بخش‬ ‫عمومی نقش داشته اند ‪ .‬هم چنین ویکسل ‪5 ،‬فرانک نایت ‪ ،‬هنری‬ ‫سایمون‪ 6‬و لینداهل نیز هر کدام گام های بلندی در این راه برداشته اند ‪.‬‬ ‫اقتصاد دان معاصر ‪ ،‬پروفسور ماسگریو در سال ‪ ، 1938‬پایه های اقتصاد‬ ‫بخش عمومی مدرن را مستحکم ساخت ‪ .‬در ادامه تکامل اندیشه بخش‬ ‫عمومی ‪ ،‬در سال ‪ ، 1943‬کار برجسته بوئن ( در باره تقاضا برای کالهای‬ ‫عمومی و موضوع رای گیری ) انجام گرفت ‪ .‬بوکانان در ‪ 1949‬بر اساس‬ ‫مبانی فکری ویکسل بحث های جدید ی را در اقتصاد بخش عمومی – به‬ ‫ویژه درباره با انگیزه ی دولت مردان – احیا کرد ‪ .‬در دهه های ‪ 1950‬و‬ ‫‪ . 1‬حتی درادبیات اندیشه ی اقتصادی ‪ ،‬خود صاحب نظران غربی ‪ ،‬از ابن خلدون به عنوان اقتصاد دان قرن چهار دهم نام برده اند‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ 2‬حد اقل پس از مکتب مرکانتیلیسم و فیزیوکرات ‪ ،‬مکتب کلسیک را باید سومین مکتب اقتصادی دانست ‪.‬‬ ‫‪ . 3‬آلفرد مارشال ( ‪ ) 1924 – 1842‬اقتصاد دان مشهور و در عین حال ‪ ،‬صاحب نظر در اخلق ‪ ،‬روان شناسی و ریاضیات و از‬ ‫سردمداران مکتب کمبریج ( شعبه ای از اقتصاد نئو کلسیک ) در انگلستان است ‪ .‬برای مطالعه بیشتر ‪ ،‬ر ‪ .‬ک ‪ :‬ید ال داد گر نامه‬ ‫ی مفید ‪ ،‬ش ‪ 202‬و ‪. 219‬‬ ‫‪ . 4‬آرثر سیل پیگو ( ‪ ) 1959 – 1877‬اقتصاد دان مشهوری است که پس از مارشال ‪ ،‬کرسی استادی اقتصاد در دانشگاه کمبریج را‬ ‫به خود اصتصاص داد و از صاحب نظران اقتصاد رفاه نیز محسوب می شود و در عین حال ‪ ،‬از پیشگامان اقتصاد بخش عمومی‬ ‫است ‪.‬‬ ‫‪ 5‬نات ویکسل ( ‪ ) 1926 – 1861‬اقتصاد دان معروف سوئدی است ‪.‬‬ ‫‪ . 6‬فرانک نایت ( ‪ ) 1973 – 1886‬و هنری سایمون ( ‪ ) 1946 – 1899‬از صاحب نظران اقتصاد بخش عمومی و از رهبران‬ ‫برجسته اقتصاد نئو کلسیک ‪ ،‬از مکتب شیکاگو محسوب می شوند ‪ .‬گفتنی است مکتب شیکاگو در واقع ‪ ،‬شعبه ی آمریکایی نئو‬ ‫کلسیک است ( و بخش چهارمی از آن محسوب نمی گردد ) ‪ .‬از سال ‪ 1950‬به بعد ‪ ،‬رهبران بر جسته ی این شعبه از نئو کلسیک‬ ‫عبارتند از ‪ :‬فرید من ‪ ،‬استیگلر ‪ ،‬کاوز ‪ ،‬بکر ‪ ،‬و بوکانان ‪ .‬اینان اعتقاد دارند که بازار می تواند مشکلت اقتصادی را حل کند و لذا‬ ‫طرفدار کم ترین حضور و نقش دولت در اقتصاد هستند ‪ .‬برای اطلع بیشتر از شعبات مختلف نئو کلسیک ‪ ،‬ر ‪ .‬ک ‪ :‬ید ال‬ ‫دادگر ‪ ،‬نامه ی مفید ‪ ،‬ش ‪ ، 2‬تابستان ‪ ، 1374‬ص ‪ 221‬به بعد ( به ویژه پاورقی شماره ی ‪) 100‬‬

‫‪ ، 1960‬توسعه ی اقتصاد بخش عموم د ر محدوده ی سنت های نئو‬ ‫کلسیک تشدید گردید ‪ .‬درسال ‪ 1948‬کارها و آثار بوئن توسط بلک تعمیم‬ ‫داده شد ‪ .‬در سال ‪ 1950‬اقتصاد دان مشهور ‪ ،‬ارو مسائل و مشکلت‬ ‫منطقی انتخاب دسته جمعی و تابع رفاه اجتماعی را بررسی کرد ‪.‬‬ ‫پل سامئلسون ‪ ،‬اقتصاددان معروف دیگر در سال ‪ ، 1954‬نظریه ی «‬ ‫تقاضا برای کالهای عمومی » را تدوین کرد ‪ .‬گفتنی است که کار‬ ‫مشابهی ‪ ،‬مقدم بر وی به دست بوئن صورت گرفته بود که تقدم زمانی‬ ‫مطالعه مذکور ‪ ،‬بر کار ساموئلسون ‪ ،‬قابل توجه است ‪ 1.‬بوکانان ‪ ،‬تالوک‬ ‫و برنان با ترکیب انتخاب دسته جمعی و روش های رای گیری ‪ ،‬مبادرت‬ ‫به توین نظریه ی « انتخاب اجتماعی » کردند ‪ .‬تحزیه و تحلیل اقتصاد‬ ‫خردی رفتار احزاب سیاسی در سال ‪ 1957‬توسط داونز ارائه گردید ‪ .‬این‬ ‫نیز از بحثهای جدید اقتصاد بخش عمومی است ‪ .‬در سال ‪ 1965‬نظریه «‬ ‫بورکراسی » توسط تالوک و به صورت دیگری در سال ‪ 1971‬توسط‬ ‫نیسکانن تدوین گردید ‪.‬‬ ‫در کنار تحولت نظری در اقتصاد بخش عمومی چارچوب های اجرایی و‬ ‫روابط بخش خصوصی و عمومی نیز به نحوی شکل می گرفت ‪ .‬همان‬ ‫طور که اشاره شد ‪ ،‬دولت در زمان مرکانتیلیست های نقش فراگیری را‬ ‫در اقتصاد داشت ‪ .‬هنگام حاکمیت فیزیوکرات ها و کلسیک ها ‪ ،‬این‬ ‫نقش به کم ترین حد ‪ ،‬کاهش یافت ‪ .‬در زمان سوسیالیست ها زمینه های‬ ‫حضور گسترده ی دولت ( به گونه ای افراطی ) دوباره فراهم گردید ‪ .‬لذا‬ ‫در آستانه ی حاکمیت نظریه کینزی ها دولت صاحب محدوده ی دخالتی‬ ‫نسبتا گسترده ای گردید که شاید بتوان آن را در مقایسه با کلسیک ها و‬ ‫‪ . 1‬زیرا در بحث مذکور ‪ ،‬تنها نام ساموئلسون پر آوازه گردیده است ‪.‬‬

‫سوسیالیست ها ‪ ،‬امری بینابین تلقی کدر ‪ .‬در هر حال ‪ ،‬تا اواسط دهه‬ ‫‪ ، 1980‬دولت حضور قابل ملحظه ای در اقتصاد داشت ‪ .‬البته زمینه های‬ ‫جنگ های جهانی ( به ویژه جنگ دوم ) و هم چنین رکود کبیر دهه ‪1930‬‬ ‫تاثیر قابل ملحظه ای در توجیه حضور بیش تر دولت ‪ ،‬در اقتصاد داشته‬ ‫است ‪.‬‬ ‫از اواسط دهه ‪ 1980‬به بعد ‪ ،‬توعی تحول ایدئولوژیک علیه بخش عمومی‬ ‫مطرح گردید ‪ .‬نمود این تحول که بیش تر در تعابیر سیاسی و در میان‬ ‫سیاست مداران منعکس گردیده است ‪ ،‬طرح این بحث ( یا ادعا ) بود‬ ‫کهبه خاطر ورود دولت و دخالت بخش عمومی ‪ ،‬زیان ها و خسارت هایی‬ ‫از نظر کا آیی ‪ ،‬بر بخش خصوصی و اقتصاد به طور کلی ‪ ،‬تحمیل شده‬ ‫است ‪.‬‬ ‫این امور ‪ ،‬به نوعی زمینه ساز محدود شدن نقش دولت در اقتصاد گردید‬ ‫‪ .‬نتیجه روند مذکور ‪ ،‬به گونه ی دیگری موجب تشدید و در مواردی‬ ‫تاسیس روند خصوصی سازی و گسترش حضور بخش خصوص در اقتصاد‬ ‫گردید ؛ به ویژه در کشورهای سوسیالیستی وضعیت به جایی رسید که‬ ‫پس از تحولت سال ‪ ، 1987‬توسط گورپاچف ‪ ،‬در آستانه ی دهه ‪1990‬‬ ‫فروپاشی اقتصاد آن سامان ( به ویژه شوروی و بلوک اروپای شرقی ) به‬ ‫وقوع پیوست ‪.‬‬ ‫به نظر ما هر دو روند ( هم خصوصی سازی به طور کلی و هم تحولت‬ ‫کشورهای سوسیالیستی ) دستخوش افراط و تفریط هایی شد ‪ .‬یاد‬ ‫آوری این نکته اهمیت دارد که امام خمینی ( ره ) در آستانه تحولت‬ ‫شوروی ‪ ،‬در پیامی خطاب به گورباچف هشدار دادند که مواظب باشید‬ ‫حال که از سوسیالیسم رها شده اید ‪ ،‬گرفتار سرمایه داری نشوید ؛‬

‫اما به این هشدار توجهی نشد و روسیه عمل گرفتار دشواری های تسلیم‬ ‫در برابر نسخه های سرمایه داری گردید ‪ .‬اخیرا یکی از مسولن روسیه ‪،‬‬

‫‪1‬‬

‫این عدم توجه به نصیحت امام خمینی(ره) را خاطر نشان ساخت ‪.‬‬ ‫گورباچف نیز در مصاحبه ای با شرق الوسط اعلم کرد ‪ « :‬واقعا می‬ ‫گویم ‪ :‬فریب غرب را خوردم‪ » .‬خلصه ‪ ،‬این که افراط و تفریط یاد شده‬ ‫‪ ،‬آثار منفی خود را به ویژه بر کشورهای ضعیف جهان سوم باقی گذاشت‬ ‫‪ 2.‬در فصل پایانی این کتاب ‪ ،‬به برخی از پیامدهای فوق اشاره می کنیم ‪.‬‬

‫‪ 1‬این مطلب را معاون دومای روسیه در پایان ‪ 1998‬رسما اعلم کرد ‪.‬‬ ‫‪ . 2‬پرتو آثار مذکور ‪ ،‬حتی اقتصاد ایران را نیز در بر گرفت و از سال ‪ 1368‬به بعد ( ‪ 1989‬میلدی ) ‪ ،‬برنامه ی خصوصی‬ ‫سازی در آن ‪ ،‬به صورت ناقص اجرا گردید ‪.‬‬

‫الف ) کارآیی بهینه درمصرف‬ ‫رفاه و حد اکثر آن ‪ ،‬برای هر قشری می تواند مفهوم خاصی داشته باشد‬ ‫‪ .‬معمول در مصرف فرض می شود که رفاه ‪ ،‬همان کسب مطلوبیت و‬ ‫رضایت مندی از کاربرد کالها و خدمات است ‪ .‬از این رو اگر قرار باشد‬ ‫مصرف کنندگان در یک الگوی مصرفی ‪ ،‬به وضع بهینه ی پاراتویی‬ ‫(حداکثر رفاه) نایل آیند ‪ ،‬یاید شرایطی فراهم گردد که مطلوبیت آنان ه‬ ‫حداکثر مقدار ممکن برسد ‪ .‬با فرض وجود یک اجتماع کوچک شامل دو‬ ‫مصرف کنند ی ‪ A‬و ‪ B‬و دو کالی تولید شده ی ‪ X‬و ‪ Y‬به استخراج شرط‬ ‫یاد شده می پردازیم ‪.‬‬ ‫معمول فرض می شود که هر مصرف کننده ‪ ،‬دارای نقشه بی تفاوتی‬ ‫خاص خود (در این جا به صورت منحنی های خوش رفتار و محدب نسبت‬ ‫به مبدا) بوده و با توجه به امکانات بودجه ای و قیمت های بازار ‪ ،‬رفتار‬ ‫حداکثر کردن مطلوبیت را پیش می گیرد ‪.‬‬ ‫حال در یک بازار مبادله ای آزاد ‪ ،‬دو مصرف کنند در تلشند تا توزیع کال‬ ‫را در یک قالب بهینه ‪ ،‬بین خود انجام دهند‪ .‬این امر ‪ ،‬زمانی تحقق می‬ ‫یابد که نرخ های نهایی جانشینی مصرف ‪ ،‬نسبت به کالهای مذکور برای‬ ‫هر دو مصرف کننده ‪ ،‬برابر گردد ‪ .‬از این رو می توان نشان داد ‪:‬‬ ‫‪ . 1‬فرمول شماره ی ‪ 1‬را در واقع می توان به صورت ‪= MRS xy B‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ MRS xy a‬نیز نشان داد ‪ .‬همان طور که در اقتصاد خرد‬

‫مطالعه شده ‪ MRS xy a ،‬نرخ نهایی جانشین بین کالهای ‪ x‬و ‪ Y‬بوده که مورد مصرف شخص ‪ A‬قرار دارند ‪ ( .‬همین طور )‬ ‫محاسبه ی آن ها بر اساس ‪ MRS xy B‬حد اکثر کردن توابع مطلوبیت هر کدام از افراد حاصل شده است ‪ .‬عملیات استخراج آن ها‬ ‫را می توان به این صورت نشان داد ‪:‬‬

‫( ‪U A = U A ) X,Y‬‬ ‫‪∂u A‬‬ ‫‪∂u A‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪dy = 0‬‬ ‫‪∂u x‬‬ ‫‪∂u y‬‬ ‫‪dy MUx A‬‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬ ‫‪= MRS XY A‬‬ ‫‪dx MUy A‬‬ ‫= ‪dU A‬‬

‫‪B‬‬

‫( ‪) 1-2‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪B‬‬

‫‪ MUx ‬‬ ‫‪ MUx ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ = ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪MUy‬‬ ‫‪MUy‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫تعابیر مذکور و یا ‪ MRS xy‬و ‪ MRS xy‬از لحاظ هندسی ‪ ،‬در واقع‬ ‫شیب منحنی های بی تفاوتی هستند ‪.‬‬ ‫در شرایط بهینه ‪ ،‬شیب منحنی مذکور ‪ ،‬برابر شیب خط بودجه مصرف‬ ‫کننده (نسبت قیمت کالها) است ‪ ،‬یعنی مثل در مورد شخص ‪ B‬می توان‬ ‫نوشت ‪:‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪B  Px ‬‬ ‫‪ =  ‬ظ‬ ‫‪xy  Py ‬‬

‫که شکل هندسی آن ‪ ،‬در نمودار (‪)2-1‬نشان داده شده است ‪ .‬در نقطه ‪E‬‬ ‫شیب خط بودجه ‪ ،‬برابر شیب منحنی بی تفاوتی است ‪.‬‬

‫در نتیجه نهایی ‪ ،‬کارآیی بهینه در مصرف ‪ ،‬زمانی است که دو مصرف‬ ‫کننده ‪ ،‬در مبادله آزادانه کالها به وضعیت برسند که دیگر نتوان با تغییر‬ ‫مبادله ‪ ،‬وضع یکی را بهتر کرد بدون آن که وضع دیگری بدتر نشود ‪ .‬در‬ ‫اقتصاد رفاه (و کسب بیش ترین منافع و مطلوبیت ها) است ‪.‬‬

‫همان نتیجه با روش مشابهی برای شخص ‪ B‬نیز حاصل می گردد ‪.‬‬

‫موضوع یاد شده را می توان به راحتی در قالب «جعبه اجورث» نیز‬ ‫نشان داد ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫در قالب جعبه مذکور ‪ ،‬افراد ‪ ،‬منحنی های بی تفاوتی خود را به عنوان‬ ‫سطوح ترجیحاتشان نسبت به کالها منعکس می کنند ‪ .‬هر نقطه در‬ ‫داخل جعبه مذکور ‪ ،‬نشانگر توزیع کل کالها (‪ X‬و ‪ )Y‬بین افراد (‪ A‬و ‪)B‬‬ ‫است ‪.‬‬ ‫همان طور که در نمودار ‪ 2-2‬ملحظه می کنید ‪ ،‬ترکیب موجود در نقطه‬ ‫‪( M‬که نوعی توزیع اولیه است) به این صورت است که کالی ‪ Y‬مقدار‬ ‫در اختیار شخص ‪ A‬و بقیه مربوط به شخص ‪ B‬است ‪.‬‬

‫اکنون فرض کنید این دو نفر (با داشتن مقادیری از دو کال) آزادانه به‬ ‫مبادله بپردازند ‪ .‬اگر به گونه ای ‪ A‬و ‪ B‬به مبادله اقدام کنند که نقطه ‪M‬‬ ‫کارآمد پاراتویی (در مصرف) نبوده است ‪( .‬منحنیهای را با و را با‬ ‫مقایسه کنید)‪.‬‬ ‫در نقطه(جایی که منحنی های بی تفاوتی ‪ A‬و ‪ B‬بر هم مماس هستند) هر‬ ‫دو به بال ترین میزان رضایت مندی از کالها رسیده اند ‪ .‬خروج از این‬ ‫‪ . 1‬جعبه ی اجورث دستگاهی ساده است که توسط اقتصاد دان مشهور ‪ ،‬فرانسیس اجورث ( ‪ ) 1926-1845‬برای بررسی های‬ ‫مربوط به مبادله ی کالها و نهاده ها طراحی گردیده است ‪.‬‬

‫نقطه ‪ ،‬برای بهتر کردن وضع یکی ‪ ،‬مستلزم بدتر کردن وضع دیگری‬ ‫خواهد بود ‪ .‬لذا نقطه‬

‫کارآمد پاراتویی است ‪.‬‬

‫اتصال نقاط بهینه ‪ ،‬همانند ‪( E3‬مثل ‪ ، )E1،E2 ، E3،E5‬منحنی را تشکیل‬ ‫می دهد که به منحنی قرار داد ‪ ،‬معروف است ‪ .‬این منحنی ‪ ،‬نشانگر بی‬ ‫نهایت نقطه کارآمد ممکن در مبادله دو فرد ‪ A‬و ‪ B‬است ‪ .‬توجه داشته‬ ‫باشید که در مکانیسم مبادله آزادانه در بازار ‪ ،‬فرض رقابت کامل در نظر‬ ‫گرفته می شود ‪ .‬ثمره این فرض ‪ ،‬وجود رابطه مساوی بین قیمت های‬ ‫نسبی کالهای مربوطه ‪ ،‬برای مصرف کنندگان است ‪.‬‬ ‫منحنی امکانات مطلوبیت‬ ‫همان طور که ملحظه می شود ‪ ،‬همه نقاط روی منحنی قرارداد ‪ ،‬برای‬ ‫هر دو مصرف کننده ‪ ،‬دارای وضعیت کارآمد پاراتویی است ‪ .‬به بیان دیگر‬ ‫‪ ،‬بی نهایت نقطه بهینه پاراتو روی منحنی قرارداد وجود دارد که توضیع‬ ‫های مختلفی از کالهای ‪ X‬و ‪ Y‬را مقابل افراد نشان می دهد ‪.‬‬ ‫نکته در خور دقت این است که نقاط روی منحنی قرارداد ‪ ،‬با وجود‬ ‫کارآمد بودن ‪ ،‬معرف مطلوبیت های مختلفی برای افراد هستند ‪ ،‬یعنی‬ ‫ممکن است در یک نقطه ‪ ،‬مطلوبیت شخص ‪ A‬بیش تر باشد و در نقطه‬ ‫دیگر ‪ ،‬مطلوبیت شخص ‪ . B‬این موضوع ‪ ،‬در قالب منحنی امکانات‬ ‫مطلوبیت قابل برسی است که در نمودار (‪ )3-2‬ملحظه می شود ‪ .‬در‬ ‫نمودار مذکور ‪ ،‬روی محور های مختصات ‪ ،‬مطلوبیت های دو فرد ‪ A‬و ‪B‬‬ ‫نشان داده شده است ‪.‬‬

‫در نقطه ‪( E‬روی منحنی یا مرز امکانات مطلوبیت) ‪ ،‬مقدار مطلوبیت‬ ‫شخص ‪ B‬بیش تر از شخص ‪ A‬است ‪ .‬و این در حالی است که هر دو‬ ‫سطح مطلوبیت کارآمد است ‪.‬‬ ‫نقطه ‪ E‬در واقع ‪ ،‬متناظر نقطه ‪ E‬از نمودار (‪ )2-2‬است ‪ .‬در آن جا نیز‬ ‫قابل دقت است که میزان مطلوبیت فرد ‪ B‬بیش تر است ‪ ،‬زیرا منحنی‬ ‫بی تفاوتی آن با فاصله دورتری از مبدا (نسبت به فرد ‪ )B‬قرار دارد ‪.‬‬ ‫ملحظه می شود که نقاط ‪ M‬و ‪ N‬به ترتیب ‪ ،‬متناظر نقاط ‪ M‬و ‪ N‬در‬ ‫نمودار (‪ )2-2‬هستند ‪ .‬در آن جا نقاط مذکور ‪ ،‬در وضع غیر کارآمد به سر‬ ‫می برند ‪ ،‬یعنی در صورتی که از نقطه ‪ M‬یا ‪ N‬به سوی ‪ E‬حرکت می‬ ‫کردیم ‪ ،‬مطلوبیت های افراد افزایش پیدا می کرد ‪ .‬جالب است که در‬ ‫نمودار (‪ )2-3‬نیز نقاط فوق ‪ ،‬در زیر منحنی امکانات مطلوبیت قرار‬ ‫گرفته اند ‪.‬‬ ‫به بیان دیگر (همان طور که بیان شد) منحنی امکانات مطلوبیت ‪ ،‬از‬ ‫طریق چارچوب مبادله ای جعبه اجروث قابل استخراج است ‪ 1.‬ملحظه‬ ‫‪ . 1‬برخی از نقاط منحنی امکانات مطلوبیتی نمودار ( ب ) ‪ ،‬از طریق جعبه ی اجورث نمودار ( الف ) به دست آمده است ؛ مثل در‬ ‫نقطه ی ‪ K 1‬از جعبه ی اجورث ‪ ،‬مطلوبیت شخص ‪ B‬در بالترین مقدار خود است و متناظر آن ‪ ،‬نقطه ی ‪ K 1‬روی نمودار‬ ‫( ض – ‪ – 1‬ب ) می باشد که آن نیز بالترین میزان در مقایسه با نقاط ‪ K 2‬و ‪ K 3‬را برای شخص ‪ B‬به همراه دارد ‪ .‬استخراج‬

‫می شود که شیب منحنی مطلوبیت ‪ ،‬منفی است ‪ ،‬زیرا با توجه به‬ ‫سطوح کارآمد پاراتویی ‪ ،‬داشتن مقدار مطلوبیت بیش تری یک فرد ‪ ،‬به‬ ‫معنای داشتن مطلوبیت کم تر طرف دیگر است ‪.‬‬ ‫در ضمن ‪ ،‬در همه نقاط روی منحنی مذکور ‪ ،‬شرط تساویها برای همگی‬ ‫محقق است ‪.‬‬

‫ب) کارآیی بهینه در تولید‬ ‫همان طور که پیدا است ‪ ،‬علم اقتصاد ‪ ،‬برای استاده ی بهینه از منابع‬ ‫کمیاب به وجود آمده است ‪ .‬به بیان دیگر ‪ ،‬در همه ی فعالیت ها ‪ ،‬افراد و‬ ‫این چند نقطه ‪ ،‬به طور نمونه انجام شد و بقیه نقاط نیز همانند آن استخراج می گردد که از ترکیب آن ها منحنی امکانات مطلوبیت به‬ ‫دست می آید ‪.‬‬

‫گروه های باید بر اساس محدودیت ها ‪ ،‬نیاز ها و خواسته ها ی خود تلش‬ ‫کنند تا از منابع و ابزار های در دسترس ‪ ،‬بهترین استفاده را بکنند ‪ .‬تحقق‬ ‫این امر ‪ ،‬چند شرط دارد که در قالب مصرف ‪ ،‬تولید و مصرف و تولید‬ ‫( به طور همزمان ) مطرح هستند ‪.‬‬ ‫در زیر بخش قبلی ‪ ،‬شرط اول ‪ ،‬یعنی شرط کارآیی در مصرف ‪ ،‬بیان‬ ‫شد ‪ .‬زیر بخش دوم ‪ ،‬به مطالعه ی کار آیی در تولید می پردازد ‪ .‬ابتدا‬ ‫شرط حداکثر تولید یا حداکثر سود یا به طور کلی ‪ ،‬حد اکثر منفعت در‬ ‫بنگاه های تولیدی را بیان می کنیم ‪.‬‬ ‫اگر ‪ K‬ر ا به صورت نهاده ی سرمایه و ‪ L‬را نهاده ی نیروی کار در نظر‬ ‫بگیریم و هزینه معینی را برای بنگاه قرار دهیم ‪ ،‬می توان شرط لزم‬ ‫کارآیی در تولید را با فرض ثبات دیگر شرایط ‪ ،‬به این صورت نشان داد ‪:‬‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫‪Y‬‬

‫‪X‬‬

‫‪ MPk ‬‬ ‫‪ MPk ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ =‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ MPi ‬‬ ‫‪ MPi ‬‬

‫که ‪ MP‬بهره وری نهایی نیروی کار و ‪ MP‬بهره وری نهایی سرمایه ‪ ،‬در‬ ‫تولید کالهای ‪ X‬و ‪ Y‬هستند ‪ .‬بدیهی است که می توان رابطه ی مذکور را‬ ‫به صورت تساوی نرخ های نهایی جانشینی فنی ‪ ،‬بین نهاده های ‪ K‬و ‪ L‬به‬ ‫صورت‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪= MRTS‬‬ ‫‪kl‬‬ ‫‪kl‬‬

‫‪MRTS‬‬

‫نیز نشان داد ‪.‬‬

‫از نظر هندسی ‪ ،‬تحلیل موضوع فوق ‪ ،‬شبیه کارآیی در مصرف است ‪ .‬در‬ ‫آن جا خط بودجه ی مصرف کننده ‪ ،‬محدودیت مدل مورد نظر محسوب‬ ‫می شد و در این جا هزینه ی بنگاه ‪ ،‬همان نقش را دارد ‪ .‬در بخش‬ ‫مصرف ‪ ،‬از طیق منحنی های بی تفاوتی ( محدب به مبدا ) عمل می شد‬

‫و در بخش تولید ‪ ،‬منحنی های تولید یک سان ( باز هم به صورت محدب )‬ ‫در بررسی مورد نظر به کار می رود ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫برای تخصیص بهینه ی نهاده های تولید ‪ ،‬بین کالهای مختلف نیز ‪ ،‬نظیر‬ ‫تخصیص کالها بین افراد ‪ ،‬می توان از جعبه ی اجورث استفاده کرد ؛ اما‬ ‫در آن جا جعبه ی اجورث در یک فضای کالیی مورد نظر بود و در این جا‬ ‫از جعبه ی اجورثی استفاده می شود که جنبه ی نهاده ای داشته باشد ‪.‬‬ ‫به این صورت که وجوه جعبه ی مذکور ‪ ،‬در حال حاضر ‪ K ،‬و ‪ L‬هستند و‬ ‫مبدا ‪ OX‬و ‪ Oy‬قرار می گیرند ‪.‬‬ ‫همان طور که در نمودار ( ‪ ) 2-4‬ملحظه می شود ‪ ،‬نوعی منحنی‬ ‫( مشابه منحنی قرار داد ) به صورت ‪ Oy OX‬به دست می آید که‬ ‫مجموعه ای از نقاط کار آمد در تولید را نشان می دهد ‪.‬‬

‫ملحظه می شود که باز توزیع و تخصیص اولیه ‪ ،‬در نقطه ی ‪ V‬است ‪،‬‬ ‫ولی با تخصیص دوباره می توان به سوی نقطه ی ‪ M2‬رفت ‪ .‬در آن نقطه‬ ‫‪ ،‬هر دو منحنی تولید یک سان ‪ ،‬از مبدا خود فاصله بیش تری می گیرند‬ ‫‪ 1‬به دانشجویان عزیز توصیه می شود برای تمرین و یا آوری بیش تر مطالب گذشته ( در درس خرد ) ‪ ،‬اول نمودار بهینه ی تولید (‬ ‫مشابه نمودار بهینه در مصرف ) را استخراج کنند و سپس با فرض هزینه ی معینی ‪ ( C=rk+wl‬که ‪ r‬هزینه اجاره ی سرمایه و ‪w‬‬ ‫نرخ دستمزد است ) شرایط لزم برای حداکثر تولید ‪ B‬یا حداقل هزینه را به دست آورند ‪.‬‬

‫که نشان دهنده ی تولید بالتری است ؛ اما اگر از نقطه ای مانند ‪M3‬‬ ‫اقدام به تخصیص دوباره گردد ‪ ،‬در آن صورت ‪ ،‬با وجودی که یک تولید در‬ ‫سطح بالتری قرار می گیرد ‪ ،‬منحنی تولید یک سان کالی دیگر ‪ ،‬در‬ ‫سطح پایین تری قرار خواهد گرفت ‪ .‬لذا نقاطی مانند ‪ M3‬خاصیت کار‬ ‫آمد پاراتویی دارند ‪.‬‬