Euskalkiak Eta Azpieuskalkiak

azpieuskalkiak

Ahurti

BAIONA

Miarritze Angelu

Bidaxune

Basusarri

AT

URRIALDEA

Erango

Beskoitze

Arbona A

Bidarte

Akamarre

Bardoze

Urketa Mugerre Lehuntze

Arrangoitze

Bastida

Arrueta Oragarre Martxueta

A

T

U

Sara

Bera

Olano

B ARRU NDI

BAR

Eribe Luku

RUN

Lekunberri

R

Etxaleku

E

HEGOSARTALDEA

DIA

Bakaiku

Altsasu

Araia

Ziordia

GASTEIZ Dulantzi

Lakuntza Uharte Arakil Arbizu Irañeta Arruazu

TXU

PA

Etxarri Aranatz

N A K A S A

Senosiain OLLOI

E RG O IENA

Arteta G

Agurain

BAR

O Ñ E R R I

IN

A

Eulate K

S

GES

O

A

L

I

A

Ñ

N

Lizarra

A

U

Bernedo

N A

R UR

T

Agoitz

G

LO

UI

Obanos

Zirauki

TZ

IB

Elo

TZ

Altzorritz IT

IB A

Artazu

Añorbe

Mendigorria

R

IB

Muru Artederreta

Gares Mañeru

Kanpezu

I N Z O A L I

AR Ezperun Iharnotz Gerendiain

BA

Galbarra

B

Abaurreagaina

R

ITZAG ELOR

MA Ñ

E

BA

UN

R

AN

ESI

Noain

Girgillao T

AR

Z

Estenotz Muzki

Puentelarra

ZUBEROTARRA

Ezkaroze

Orotz-Betelu

EGU

R

A

Otsagabia

E

A

Argantzon

A

Z

Ostitz

IRUÑEA

A

A

Zubiri

O L T Z A

Ü

A KI

I

T

Z

U

RRA AFA N Uztarroze KO

Itzaltzu

LD

E

I

R

Izaba

Espartza Urzainki

L AU

GO

I TI

Erronkari Ongotz Adoain

Galoze Bidankoze

Garde

Lareki

AO

Arrakaxgoiti NG IDA

Uskartze Burgi

Artaxo

DO

E

T

O

K

Z

E

Aribe

Erro

N

M

LA

A

N

Larraona

Pobes Gesaltza Añana

Genbe

Leranotz

R

Santa-Grazi

Garralda

Lintzoain Mezkiritz

RE

Iturgoien

A

Usetxi

E

I B A R R O E R

Jaurrieta

Amunarriz

Langraitz Oka Espejo

LA

U

N

Ziaurritz

I E T A O D

Irurtzun

Zilbeti

Ü

B

Orbaizeta

SORTALDEA

Eugi

A

Larraine

U

Euskararen eremuaren muga 1850-1870 epean (L-L. Bonaparte)

Muskitz

Iragi

Olague A

Eritze

Goñi Villanueva Gobiaran

Z

T

O

M

A T E T Z

Oskotz

R

Lizaso

Beuntza

Lantz

R AIBA

Urdiain B U R U N D A

I

R

OL

Larrea

A T Z A M U L

Larraintzar Iraizotz

I

Zegama

Hermua

Ozeta

Boveda

Errazkin

Ataun

R

N

Eltzaburu Alkotz Arraitz

S

A

A

Z U -U

R

Jauntsarats

Montori Ligi

K

A

RAT

E

U

A R

AR

I

A

I B

Murgia

Legutiano

O

R

R

Izarra

G

R

E

Segura Leintz Gatzaga

A

T

L

A

Beruete

Azpirotz

Betelu

Eskoriatza

Urduña Z I Gopegi G O IT IA

Uitzi T Z A I Lezaeta A R

Zaldibia Lazkao

S

Idiazabal

E

Oñati Aretxabaleta

Atharratze

Altzai Lakarri

N

I

Aloze

O

A

M

A R

O

R

E

B

B

ERDIGUNEA

U R U A S A B B A

A

R

Otxandio Ubide

Lezama

SORTALDEA

L

Urepele

ER

Amurrio

Legazpi

Arrasate

O

Ezterenzubi

Luzaide

Almandoz

Beintza-Labaien

Eratsun

Areso Gorriti

Orendain Baliarrain Gaintza Abaltzisketa Amezketa

Saldias

Ezkurra

Legorreta Ordizia Beasain

I

Aldude Leitza

R R A T A

Urdiñarbe Altzürükü

Lekunberri Eiheralarre Mendibe

Arnegi

Eskiula

Barkoxe

R

Baranbio

Antzuola

Doneztebe

Donaixti-Ibarre

E

A

Oleta

Lasa

Berastegi Alegia

MAULE

F

D E B A

I

Zeanuri

Zubieta

Donazaharre

Ospitalepea

A

Gotaine

DONIBANE GARAZI

Banka

Irurita

A

T

Luiaondo

Ikaztegieta

SARTALDEA

Urretxu Zumarraga

Tolosa

Albiztur

Izpura

Elizondo

Ituren

R

A

SORTALDEA

T

Beizama

Sunbilla

L E R R E K A Oronoz-Mugairi M A

B

D

R

R

A

I B

R

Areatza

Orozko

Bergara

Azkarate Anhauze

R

Garindaine

Muskildi

A

Elorrio

Baigorri

Arizkun

R

Sohüta

Larzabale

Suhuskune Irulegi

Amaiur Erratzu

A

Pagola

R

R

Abadiño

B E R T I Z A R A N A

N

A

SARTALDEA Artziniega

D

Dima

Arantza

O

Arrosa

T E T P Bildoze

Izura Landibarre

U

Etxalar

IPAR-SARTALDEA Goizueta

SORTALDEA

R

A

O

Zeberio Laudio

U

A

I

D

L

Iholdi Irisarri

Ortzaize

Lesaka Igantzi

Sarrikotapea Lohitzüne-Oihergi Ezpeize Mitikile

Uhartehiri

A

I

Lanestosa

A

A

Armendaritze

Jeztaze Etxarri

Arüe-Ithorrotze-Olhaibi

Bithiriña

Heleta

L

T

B

Karrantza

-

P

I R I A K R T Z B O

O A E K ERDIGUNEA

R

Bidarrai

Zugarramurdi Urdazubi

Garrüze Donapaleu

Mehaine

Luhuso

Ozaraine-Erribareita

E

Aiziritze DomintxaineBerroeta

Lekorne Makea

Arboti Z

R

R N E

M E N D E B A LE KO

Lüküze

Ainhoa

Oiartzun

I

Turtzioz

Zuraide Ezpeleta Itsasu

Izturitze

A

Azkaine

Irun

Lezo Ispaster Getxo Mungia Arrieta Pasaia A L D E A U R I Abanto-Zierbena S T Ondarroa DONOSTIA U Santurtzi Mutriku Fruiz Gizaburuaga B Nabarniz Getaria Errenteria Loiu Leioa Zumaia L E Portugalete Gernika A Errigoiti Deba Sestao A Erandio Zarautz R Gamiz-Fika Morga Muskiz Derio T Astigarraga Ortuella I B Barakaldo Sondika Mendata Aulesti Usurbil Orio Muxika A R I E R R I Hernani X O Trapagaran T Aizarnazabal Lasarte-Oria Zamudio Mendaro BILBO Lezama Urnieta Markina Munitibar B E T E R R I Larrabetzu Etxebarri Galdakao Aia Zestoa Andoain Elgoibar Basauri L D E A O L A Zornotza U R Asteasu Zaratamo Arano Lemoa Zalla Gueñes Villabona Larraul Arrigorriaga Azpeitia I Iurreta I Berriz Errezil Balmaseda Ermua B Eibar A Alkiza Okondogoiena Zaldibar Azkoitia R Soraluze Durango Ugao R L D E A Igorre A S A L D E A Okondo N G A Bidania-Goiatz L O R A

SARTALDEA

O

K

Lekuine

N A F A

S

Urruña Biriatu

Lekeitio

Ereño

Senpere

B

Gatika

R

Hendaia

Ea

N G I A L D E A M U Meñaka

Urduliz

Ziburu

R

E

B

Hondarribia

Mundaka

Ilharre

A M I K U

Z

I

T A

Aiherra

Hazparne

Z

Sopela Berango

K

S

O

Jatsu Haltsu Larresoro Kanbo

A

Plentzia

Donibane Lohizune

Uztaritze

Ahetze

A

Gorliz

Bermeo

T

Bakio

Burgue-Erreiti

Sarrikota

R

R

Getaria

Milafranga

A

eta

Samatze

U

uskalkiak

Gixune Bokale

Abintzao

Turrillas Indurain

Nabaskoze

Zilegieta ARGOITI

Izko

Bariain Leotz Oloritz Iratxeta Mendibil O R B A Artariain Garinoain Orisoain

Irunberri

Zangoza

Bastida Artaxoa

Los Arcos

Puiu

Guardia Tafalla Viana

Eltziego Oion Lapuebla de Labarca

MENDEBALEKOA

Erriberri

Petilla de Aragón

ERDIALDEKOA

Sartaldeko azpieuskalkia

Sartaldeko azpieuskalkia

Sortaldeko azpieuskalkia

Erdiguneko azpieuskalkia

Sartalde eta sortaldeko azpieuskalkien tarteko hizkerak

Sartalde eta erdiguneko azpieuskalkien tarteko hizkerak

Mendebaleko eta erdialdeko euskalkien tarteko hizkerak

Sortaldeko azpieuskalkia (erdialdekoaren eta nafarraren tarteko eremua)

Mendavia Lodosa

Sartaguda

Azkoien

D

E

A

San Adrian

B

A

R

Milagro

NAFARRA Ipar-sartaldeko azpieuskalkia

Hego-sartaldeko azpieuskalkia

NAFAR-LAPURTARRA Sartaldeko azpieuskalkia

Sortaldeko azpieuskalkia

Erdiguneko azpieuskalkia

Sartalde eta sortaldeko azpieuskalkien tarteko hizkerak

Sortaldeko azpieuskalkia

Kostatarra (erdialdekoaren eta nafarlapurtarraren tarteko hizkera)

Burunda (mendebalekoaren, erdialdekoaren eta nafarraren tarteko hizkera)

Amikuze (nafar-lapurtarraren eta zuberotarraren tarteko hizkera)

Baztan (nafarraren eta nafarlapurtarraren tarteko hizkera) Aezkoa (nafarraren, ekialdeko nafarraren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera)

Euskararen gaur egungo bost euskalkiak erakusten dira mapa honetan: mendebalekoa (Bizkaian, Arabako iparraldean eta Gipuzkoako mendebalean mintzatua), erdialdekoa (Gipuzkoan eta Nafarroako mendebalean mintzatua), nafarra (Nafarroa gehienean mintzatua), nafar-lapurtarra (Lapurdin, Nafarroa Beherean, Zuberoako ipar-mendebalean eta Nafarroako Luzaiden mintzatua) eta zuberotarra (Zuberoan eta Biarnoko alderdi batean mintzatua). Azken hamarkadotan galdu da ekialdeko nafarra, Zaraitzu eta Erronkari ibarretan mintzo zena. Kolore tonalitate desberdinekin, berriz, euskalki horietan diren hamaika azpieuskalkiak agertzen dira: bi dira mendebalekoan, hiru erdialdekoan, bi nafar-lapurtarrean eta lau nafarrean. Oso

homogeneoa da zuberotarra. Lerroen bidez, azkenik, tarteko hizkerak erakusten dira, hau da, euskalki biren edo gehiagoren ezaugarriak aldi berean dituztenak. Nafarroako Aezkoa eta Burunda ibarretakoak dira denetan berezienak: hiru euskalkiren arteko lotura egiten dute. Oso hizkuntza berezia da euskara, ez baita ez latindarra ez indoeuroparra, inguruko guztiak bezala. Harritzekoa da bizirik iraun izana, hizkuntza txikia delako, eta oso handiak, berriz, haren ondoko frantsesa eta gaztelania. XVIII. mendeaz gero, gainera, bi horiexek ezarri dira Frantzia eta Espainiako estatu-hizkuntza, eta guztiz baztertu dira gainerakoak: katalana, bretoia, alemana, okzitaniera... Euskarari dagokionez, bereziki gogorra izan zen 193639 bitarteko Espainiako Gerra Zibila eta, haren

ondoren, 1975 arte iraun zuen Francoren diktadura militarra: erabat desagertzeko zorian egon zen. Hobera egin du azken hamarkadotan, nahiz eta Nafarroan eta Frantziako estatuko hiru herrialdeetan (Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa) oraindik ere oso egoera larrian dagoen. Euskarak izan duen atzerakadaren lekuko, Louis-Lucien Bonaparteren mapan (1850-1870) euskarak zeuzkan mugak ere erakusten dira, eta agerian gelditzen da Araban eta Nafarroan izan den atzerakada. Puntu bidez adierazten da eremu hori.

© KOLDO ZUAZO © EUSKAL EDITOREA E. M. © ELKARLANEAN, S.L. GRAFIKOAK

Corella

Koldo Zuazo, Joxean Apeztegia, Udane Ansa

Cintruenigo

Koldo Zuazok idatzi eta Elkar-ek argitaraturiko “Euskalkiak. Euskararen dialektoak” liburuaren osagarria.

Tutera

Fitero

ESKALA Murchante

0

Ribaforada Cascante

Cortes

2

4

6

8

10

12

14 16 km