Elebitasuna Eta Hezkuntza

ELEBITASUNA ETA HEZKUNTZA

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

1

1.Gaia: Oinarrizko Kontzeptuak 1.1.Gizabanakoaren elebitasuna • Definizioa • Elebidunaren ezaugarriak • Elebitasunaren sailkapena: Hamers eta Blanc 1983

1.2.Gizarte elebitasuna • Definizioa: beste termino batzuk • Soziolinguistikako kontzeptuak o Hizkuntza komunitateak o Diglosia  Definizioa eta egoera diglosikoaren ezaugarriak  Siguan eta Mackey diglosia kontzeptuari buruzko aipamena (1986) o Hizkuntza planifikazioa, hizkuntza normalizazioa: 3 arlotako lana o Kontzeptu berriak gizarte elebitasunaz hitzegiteko

2.Gaia: Elebitasunaren jabetza (psikolinguistika)

2.1.Lehenengo hizkuntz(ar)en jabetzea 2.1.1.Komunikazioaren hastapenak eta garapena 2.1.2.Keinutik hitzera pasatzea eta hizkuntzaren garapena Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

2

2.1.3.Eskolako hizkuntzaren garapena

2.2.Elebitasun goiztiarra (aldi berekoa)

2.3.Bigarren hizkuntzaren jabetze goiztiarra (elebitasun goiztiar kontsekutiboa)

3.Gaia: Hezkuntza elebiduna 3.1.Hezkuntza elebidunaren onurak eta arriskuak 3.1.1.Hezkuntza elebidunaren bilakaera • Luxenburgoko konferentzia • St. Lamberteko esperientzia 3.1.2.Elkarmenpekotasunaren teoria 3.1.3.Elebitasuna eta adimena

3.2.Hezkuntza elebidunaren programak 3.2.1.Azpiratzea 3.2.2.Murgiltzea 3.2.3.Mantentzea

4.gaia: Hezkuntza Elebiduna Euskal Herrian 4.1. Egoera Soziolinguistikoa

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

3

4.2. Hezkuntza Elebidunaren Hastapenak: Ikastolak 4.3. Hezkuntza Elebiduna Hiru Lurraldeetan 4.3.1. Hegoaldea a) EAE b) Nafarroa 4.3.2. Iparraldea

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

4

1.Gaia: Oinarrizko Kontzeptuak

1.1.Gizabanakoaren elebitasuna • Definizioa • Elebidunaren ezaugarriak • Elebitasunaren sailkapena: Hamers eta Blanc 1983

BILBAO XABIER (1998). Hezkuntza elebiduna. Zenbait oinarri. Arabako Foru Aldundia eta UPVEHU. ETXEBERRIA FELIX (2005). Elebitasuna eta hezkuntza euskararen herrian. Erein. Donostia HAMERS, J. F. eta BLANC, M. (1983) Bilingualité et bilinguisme. Pierre Mardaga. Brusela

Elebitasunaren zenbait definizio: -

-

Bloomfield (1933): Elebitasuna bi hizkuntza jaiotzezko hiztunek bezala menperatzea da. MacNamara (1967): Ama hizkuntza ez den bestelako batean, lau hizkuntza gaitasunetako bakoitzean, hau da, ulertu, hitz egin, irakurri eta idaztekoan, gutxieneko gaitasuna izatea. Mackey (1976): Bi hizkuntza, normal normal eta bietako edozeinetarako lehenespenik gabe baliatzen dituen pertsona edo herriaren nolakotasuna.

“… elebitasuna maila edo mota ezberdinak daude eta tokian tokiko helburu edo beharrizanen arabera erabakitzen da zein den bilatzen den elebitasun mota.” Elebitasun mota zehazteko bi era daude:

1. Hizkuntz trebetasuna: Elebiduna hizkuntzarekin zer egiteko gai den. 2. Kontestua: Elebiduna hizkuntza bakoitza non erabiltzeko gai den.

1. Hezkuntza alorreko elebidunak lau trebetasun menperatu behar ditu:

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

5

Hizkuntzaren lau trebetasunak Ahozkoak

Idatzizkoak

Hartzaileak

Ulermena

Irakurmena

Ekoiztekoak

Mintzamena

Idazmena

2. Kontesuaren arabera sailkapen hau egiten da (Baker, 1996): -

Kontestu barruko komunikazioa: Hizkuntza kontestu ezagun eta errepikakorretan erabiltzeko gai izatea. Kontestu murritzeko komunikazioa: Kontestu berrietan erabiltzea eta hizkuntzaren bidez bistan ez ditugun gauzen arteko harreman logikoak ulertzea eta adieraztea.

Beraz, hezkuntza elebiduna jaso duenari dagokion elebitasunaren definizioa ondoko hau litzake: “… hizkuntza bietan hizkuntzaren lau trebetasunak (ulermena, irakurmena, mintzamena eta idazmena) erabiltzeko eta kontestudun zein kontestugabeko komunikazioan aritzeko gai den pertsona.” Hezkuntza elebiduna jaso duen pertsonaren hizkuntza maila honi, elebidun orekatua deritzogu, hau da, hizkuntza bietan maila beretsua eta kontestu ezberdinetan aritzeko gai dena. Errealitatean bi hizkuntzen arteko oreka hau nekez gerta daiteke eta horregatik, erreferentzia teoriko moduan erabiltzen den utopia bat litzateke. Elebidunaren gaitasunak dituen hiru ezaugarri orokor (Siguán eta Mackey, 1986): 1. Independentzia: Bi hizkuntza edo sistema ditu elebidunak, eta sistema biak era independientean erabiltzeko gai da, hau da, hitz egiterakoan ez ditu sistema bateko eta besteko ezaugarriak eta elementuak (ahoskera, egiturak, hiztegia) nahasten. Arlo honetan, gaitasun orokorrean bezala, maila ezberdinak erakusten dituzte elebidunek; zenbat eta hobeto menperatu hizkuntza biak, orduan eta gutxiago nahastuko dituzte (interferentzia gutxiago sartu dituzte). 2. Alternantzia: Bi sistemak tartekatzeko gai da elebiduna, hau da, berehala eta ahalegin handirik gabe hizkuntza batetik bestera aldatzeko gai da, inguruan dituen entzuleak edo egoerak eskatzen duenaren arabera. Hizkuntza aldaketa hau, gainera, esaldiaren erdian egin dezake, esaldia hizkuntza batean hasiz eta bestean bukatuz. 3. Itzulpena: Sistema batean esandakoa edo entzundakoa beste sisteman adierazteko gai da elebiduna. Hau pertsona elebidunen ezaugarri garrantzitsuena eta nabariena dela esan daiteke.

Hamers eta Blanc-ek (1983) elebitasun egoeraren taula sintetiko bat egin zuten:

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

6

Abiapuntua (dimentsioa) A. Hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko erlazioa B. Bi hizkuntzetan lortutako gaitasuna

Elebitasun mota 1. Konposatua 2. Koordinatua 1. Orekatua 2. Menderatzailea a. Aldi berekoa

1. Goiztiarra C. Bi hizkuntzak eskuratzeko adina

b. Kontsekutiboa

2. Nerabezarokoa 3. Helduarena

D. Bi hizkuntzen status soziokulturala

E. Atxikimendu eta identitate kulturala

1. Gehigarria 2. Kengarria 1. Bi kulturakoa 2. Kultura bakarrekoa H1-ean 3. Kultura bakarrekoa H2-an 4. Akultural anomikoa

Hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko erlazioa: Hizkuntzaren eta pentsamenduaren diskurtsoa eraikitzeko moduaren artean dagoen erlazioari begiratuz, elebitasuna konposatua dela esango da, hizkuntza bakoitzari funtzionamendu logiko edo arrazoitzeko modu diferente bat dagokionean. Eta elebitasuna koordinatua dela esango da, diskurtso logikoak inolako aldaketarik jasaten ez duela erabiltzen direnean bi hizkuntzak.

Mezua A hizkuntzan jaso

Mezua A hizkuntzan ulertu

Mezua A hizkuntzan erantzun

Mezua B hizkuntzan jaso

Mezua A hizkuntzan ulertu eta A hizkuntza itzuli

Mezua B hizkuntzan erantzun

Mezua A hizkuntzan jaso

Mezua A hizkuntzan ulertu

Mezua A hizkuntzan erantzun

Mezua B hizkuntzan jaso

Mezua B hizkuntzan ulertu

Mezua B hizkuntzan erantzun

KONPOSATUA

KOORDINATUA

Elebitasunaren dimentsio honi bi kritika egin zaizkio eta beraz sailkapen askotan ez da kontutan hartzen:

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

7

-

Esparruaren arabera pertsona beraren portaera aldatu daiteke konposatu edo koordinatu artean. Elebidun konposatua ez da benetan elebiduna, baizik eta bigarren hizkuntza ikasten ari den hiztuna.

Bi hizkuntzetan lortutako gaitasuna: Elebitasuna orekatua izango da bi hizkuntzek antzeko garapen maila baldin badute, hau da, batak bestea menderatzen ez badu edo bietako batek ez badu besteak baino maila altuagoa edo protagonismo handiagoa. Eta elebitasuna menderatzailea izango da bi hizkuntzetako batek besteak baino askoz garapen maila altuagoa lortzen duenean, zenbaitetan “diglosi” gisa ezagutu izan denera iritsiz, hau da, komunitateko eremu jakin batzuetan bi hizkuntzetako bat bakarra erabiltzen deneko egoerara, beste hizkuntzaren kaltetan noski, hau bigarren mailako rola edo estatusa betetzera baztertua geratzen baita. Diglosiaren definizioa, hizkuntza menderatzaile eta menderatu arteko elebitasuna dagoen egoera edo ingurune fisikoari atxikitzen zaion terminoa da. Bi hizkuntzak eskuratzeko adina: Elebitasun goiztiarra, hau da, bi hizkuntzak (ama hizkuntza H1 eta familia edota eskola bidez lortutakoa H2) lehen haurtzaroan ikasten direnekoa. Elebitasun goiztiar horretan bi hizkuntzak batera ikasten badira (esate baterako aitak hizkuntza bat eta amak edo beste familiartekoek, eskolak… beste bat erabiltzen duenean) elebitasun goiztiar aldi berekoa dela esango da. Aldiz, aurrena hizkuntza bat ikasten bada eta geroago besterekin hasten, baina lehen haurtzaroan beti ere, elebitasun goiztiar kontsekutiboa izango da. Aldi bereko elebidun goiztiarra edo etxeko elebiduna ere deitzen zaio. Elebidun goiztiar kontsekutiboa: 4/5 – 10/11 urte Nerabezarokoa: 10/11 – 16/17 urte Helduarokoa: > 16/17 urte Bi hizkuntzen estatus soziokulturala: Bi hizkuntzetako bakoitzak komunitatean duen estatusari egiten dio erreferentzia. Gehigarria edo aditiboa izango da, bi hizkuntzek gizartearen aldetik balio berekoak izateko adinako errekonozimendua eta prestigioa dutenean. Hizkuntzetako batek ez badu behar adinako baliorik edo baztertuta edo alboratuta baldin badago, elebitasun hori kengarria edo sustraktiboa dela esango dugu, zeren eta bi hizkuntzak ikastean ez baita bi hizkuntzek dituzten alderdi aberasgarrietatik onurarik aterako. Atxikimendu edo identitate kulturala: Bi hizkuntza kultur arau edo portaera jakin batzuekin erlazionatuta daudenean, gerta daiteke elebitasun bikulturaleko kasua, hau da, hizkuntzetako bakoitzak berekin kultura jakin bat daramanean gertatu ohi dena. Baina bi hizkuntzaren ezagutzak eraman dezake lehen hizkuntza edo bigarren hizkuntzako egoera kulturabakarra, edota bietako ezeinekin identifikatzen ez den anomia kultural batera. Beraz, mota hauek bereizten dira: -

Bikulturala: Hiztuna bi kulturetako partaide sentitzen da, bietan integratua dagoelarik.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

8

-

Kultura bakarrekoa H1-ean: Jatorrizko hizkuntzari dagokion kulturarekin atxikimendu handia dago eta bigarren hizkuntzakoa aldiz baztertu edo errefuxatu egiten da. “ Ni andaluza naiz, frantsesarekin ez dut ezer jakin nahi, eta andaluza soilik naiz kulturalki”

-

Kultura bakarrekoa H2-an: Jatorrizko hizkuntzari dagokion kultura baztertu edo errefuxatu egiten da, bigarren hizkuntzarenarekin identifikatua sentituz. “Ni andaluza naiz, baina orain Frantzian bizi naizenez, frantses kulturarekin identifikatzen naiz eta ez nire benetakoarekin”

-

Akultural anomikoa: Familiaren jatorrizko kulturarekin identifikaziorik ez dago, ezta bizi den lurraldeko kultura berriarekin ere. Bi hizkuntzei dagozkien kulturekiko desintegratua dago.

1.2.Gizarte elebitasuna • Definizioa: beste termino batzuk • Soziolinguistikako kontzeptuak o Hizkuntza komunitateak o Diglosia  Definizioa eta egoera diglosikoaren ezaugarriak  Siguan eta Mackey diglosia kontzeptuari buruzko aipamena (1986) o Hizkuntza planifikazioa, hizkuntza normalizazioa: 3 arlotako lana BILBAO, XABIER (1998). Hezkuntza Elebiduna. Zenbait oinarri. Arabako Foru Aldundia eta UPV – EHU HUGUET, A eta MADARIAGA, J. M. (2005). Fundamentos de educación bilingue. UPV- EHU. Bilbo

Gizarte elebitasuna edo kolektiboa (Siguan eta Mackey. 1986): Komunikazio bide moduan bi hizkuntza erabiltzen diren giza taldea edota lurralde egoera.

“… en una sociedad o un grupo o institucion social determinada se utilizan dos lenguas como medio de comunicacion…”

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

9

Gizarte elebiduna bi hizkuntza elkarbizitzen diren lurralde eremuak edo gizarteak. Hizkuntza bakoitzak hiztun kopuru finkoa du, hauetarik batzuk bigarren hizkuntza ezagutu eta erabiliko dutelarik.

“Sociedades bilingues: Territorios y sociedades en las que coesxisten al menos dos lenguas. Cada lengua tiene un numero determinado de hablantes e incluso algunos de ellos conocesn y utilizan ambas lenguas.” Siguan ez zegoen ados kontzeptu honen erabilpenarekin eta bere arrazonamendua 3 puntu hauekin argudiatzen zuen (1996): 1) Gizarte batek ezin ditzake bi hizkuntza kode izan, ezta batetik bestera aldatu ere, eta ezinezkoa zaio itzulpenak egitea. 2) Gizarte elebiduna ezin da ulertu hiztun elebidunak nagusi diren lurralde bat modura. 3) Bi hizkuntza elkarbizitzen diren egoera behin behinekoa da, eta bi hizkuntzetako baten desagerpenarekin amaitzen da. Argumentazio honetan oinarrituz, Siguan-ek ukipen egoeran dauden hizkuntzak terminoa proposatu zuen (lenguas de contacto) Soziolinguistika: Gizartea hizkuntzaliratzen alorra.

eta

hizkuntzaren

arteko

Hizkuntza komunitatea: Hizkuntzaren ikuspegitik Hizkuntza komuniate bat osatzen dute: -

harremana

aztertzen

duen

batasuna duten jende multzoa.

Hizkuntza bateko hiztunak Hizkuntza baten aldaki batekoak Gizarte batean elebidun edo eleaniztunak diren hiztunak

Munduko estatu gehienak elebarrak dira, munduan indarrean dagoen politika erea “estatu bat = hizkuntza bat” baita. Diglosia: Gizarte berean bi hizkuntza elkarbizitzen diren egoera. (Ferguson, 1959) Hizkuntza nagusia: Diglosi egoeran hizkuntzetako bat “goi mailako” funtzioetarako erabiltzen da: adiministrazioa, kultura, komunikabide arloak, merkataritza, etxetik kanpoko lana, etab. Hizkuntza menperatzailea izango da. Hizkuntza gutxitua: “behe mailako” funtzioetarako erabiltzen da: etxeko eta lagunarteko harremanak… Hizkuntza hau menperatua izango da, eta gaur egun Europa maila hizkuntza erregionala moduan ere deitzen zaio. Harreman diglosikoa: Gizarte bateko hizkuntzen arteko funtzio banaketa. (1972an Fishman) Egoera diglosikoaren ezaugarriak (Siguán eta Mackey 1986): 1) Funtzio banaketa:

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

10

Hizkuntza batek (A) gizarteko goi mailako funtzioak betetzen ditu, bizia eta indartsua da, bai ahozko erabileran eta bai idatzizkoan. Beste hizkuntza (B) etxeko edo lagunarteko harremanetarako erabiltzen da. Ahoz asko eta kasu askotan idatziz ez da erabiltzen. 2) Prestigio banaketa- banaketa geografikoa: Betetzen dituen funtzioen ondorioz, A hizkuntzak prestigioa du eta, B hizkuntzak ez du prestigiorik, hizkuntza gutxitua edo minorizatua da. Ondorioz, banaketa geografikoa gertatzen da gizarte askotan: o A hirietakoa o B herri txiki eta nekazari guneetakoa 3) Gizarteko pertsona elebidunen banaketa: Etxean B ikasten dutenen artean elebidun gehiago daude, A hizkuntza ere jakin behar baitute gizarte horretan bizi ahal izateko. Etxean A hizkuntza ikasten dutenen artean elebidun gutxiago daude, normalean ez baitute beste hizkuntzarik behar gizartean moldatzeko. Egoera diglosikoaren beste ezaugarri azpimarragarri bat hizkuntzen arteko desoreka da. Izan ere, desberdintasun honek egoera egonkor bat sortzen du, hizkuntza bakoitzak bere tokia eta funtzioa baititu eta ez baitago banaketa aldatzeko joerarik. Siguan eta Mackey-ek gizarte elebitasunari edo diglosiari buruz egiten duten aipamenean ezaugarri hau azpimarratzen dute diglosi egoera definitzeko: diglosi terminoa zaharkiturik geratu da, egoera oso desberdinak deskribatzeko termino bera erabiltzen baita. Espainean bertan Euskal Herriko diglosia (euskarak hiztun gutxiago ditu baina ofiziala da) eta galiziako (gailegoak hiztun gehiago ditu baina estatus txikiagoa du) esaterako oso desberdinak diren egoerak dira. Hizkuntza planifikazioa edo hizkuntza politika: Hizkuntza baten estatusa aldatzeari buruzko teoria eta estrategiak, gutxituen dagoen hizkuntza bat berrindartzeko. Hizkuntza normalizazioa: Gutxiturik edo hilzorian dagoen hizkuntza bat berrindartzeko eman behar diren pausoak, indarra eman eta gizarteko arlo ezberdinetara hedatzeko prozesua: ekintza positiboko politika (discriminacion positiva) Hizkuntzaren planifikazio prozesu hau 3 arlotako lana da:

1) Corpusa lantzea: Hizkuntza bat gizarteko arlo formaletan erabili ahal izateko eredu estandar bat behar da idazteko orduan (gramatika, ortografia…), hizkuntza nola ahoskatzean, hitz berriak funtzioak hedatzeko…

2) Estatusa jasotzea: Gizartean duen toki eta funtzioei dagokio. Hizkuntza hori ofizial

izendatu behar da legez, herrialde edo lurralde horretako berezko hizkuntzatzat hartuz, bertako jendeak eskubidea duelarik hizkuntza hori erabiltzeko. Hau da, estatus ofiziala eman behar zaio. Honela arlo berrietara hedatzeko ahaleginak egingo dira: arlo formaletara, hezkuntza, komunikabideak, merkataritza …

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

11

3) Hiztun kopurua handitzea: Hizkuntza ikasteko zentroak irekiko dira. Honela hizkuntza ikasi daiteke, eta ahoz soilik darabilen jendeak alfabetatu daitezke.

Hizkuntza hori ikastearen edo erabiltzearen garrantziaz jabetzeko, hizkuntzaren aldeko kanpainak sustatuko dira. Hezkuntza programa elebidunen bidez, etxean gizarteko hizkuntza nagusia ikasten duten haurrek eskolan hizkuntza ahula ikastea, bai eta etxean hizkuntza gutxitua ikasten dutenak hizkuntza biak menperatzera iristea lortuko da. Diglosi egoeraren azterketa egitea prozesu konplexua izan daiteke, eta ondo azaldu ahal izateko, honako puntu hauek jorratu behar dira:

1) Lurraldea eta datu geografikoak Ama hizkuntza bakoitzak duen lurraldearen bolumena neurtu behar da. Horretarako kontuan izan behar dira: hizkuntza taldeen erreprodukzio tasa, inmigrazioa, aldeko eta kontrako joera soziala… Gainera, hizkuntza bakoitzeko hiztunen banaketa geografikoa eremu konkretuetan, hiztunen mailaketa soziala, elebidun kopurua… ere ikertuko dira.

2) Faktore soziopolitikoak Hizkuntza taldeak erlazio sozialekin, ekonomikoekin eta politikoekin erlazionatuak daude. Harreman honek hizkuntza bakoitzak duen gizarte funtzioetan eta prestigioan eragina du eta diglosia terminoa definitu beharra sortu zen, hizkuntza indartsu bat eta hizkuntza ahul baten presentzia onartuz. Diglosi egoerak ezaugarri hauek ditu: 

 

Hizkuntza indartsua A, gizarte bizitzako funtzio nagusiei dagokio: administrazioa, kultura, informazioa… hizkuntza idatziari. B hizkuntza ahula da eta eguneroko bizitzako funtzio pertsonalak, bizi familiarra, laguntasuna… betetzen ditu; hala nola, ahozko hizkuntzari dagokio, ez idatzia eta ezta normalizatua ere. A gizarte maila altuetan erabiltzen da eta kultura eta hezkuntzarekin, hiritasun mailarekin erlazionatua dago. B berriz maila baxuagoetan, nekazaritza guneetan. Ama hizkuntza A dutenen artean elebidun gutxiago daude, bizitza arruntean premiarik ez dutelako. Hala ere, B ama hizkuntza dutenak, behartuta daude A hizkuntza ikastera eta beraz elebidun gehiago egongo dira.

Diglosia: (Vallverdú (1988) ) A hizkuntzaren nagusitasuna dago, komunikazio formalaren adierazgarri delarik. Aldi berean, B hizkuntzaren ahulezia dago, eguneroko bizitzako eta familiarteko hizkuntza delarik. Bi aldaera hauek guztiz ezberdinduak daude. Diglosia terminoak lurraldearen hizkuntza eta politikaren deskribapena ere azaltzen du. Izan ere, hizkuntza bakoitza erabiltzen den gizarte ekintzak (komunikabideak, administrazioa, hezkuntza…), mailaketa sozial bakoitzean erabiltzen den hizkuntzaren funtzioak, hizkuntza- kontzientzia… ere azaldu beharko lituzke.

3) Hizkuntza- faktoreak

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

12

Harremanetan dauden hizkuntza bien arteko distantzia linguistikoari dagokio, erlazio honek eragina baitu hizkuntzarekiko giza jokabideetan:  

Bi hizkuntzen arteko gertutasun linguistikoak batetik besterako aldaketa, ikasketa eta esfortzu handirik gabeko ulermena ahalbidetzen ditu. Bi hizkuntzen artean urruneko harreman linguistikoa badago, ikaskuntza eta ulermena zailtzen dira, hizkuntza talde bakoitzaren independentzia bultzatuz.

4) Kanpoko testuingurua Eremu elebidun batean dauden hizkuntza bakoitzaren kanpo prestigioa bi faktoreren menpe dago:  

Eremu horretatik kanpo dago hizkuntza bereko hiztun kopurua Beste estatuetan hizkuntza hori ofiziala bilakatzeko dagoen esku- hartze politikoa

5) Faktore kulturalak Hizkuntzak ez dira komunikazio bideak soilik, baizik eta kultura baten adierazpen bide ere badira.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

13

o Kontzeptu berriak gizarte elebitasunaz hitz egiteko Hizkuntzaren aniztasuna hizpide Bartzelonako Forumean. PAULA KASARES, Argia. 2004ko ekainaren 6a. 1947.alea Gizarte elebitasunak hitz egiteko kontzeptu berrien artean garrantzitsuenak bi hauek dira: hizkuntza ekologia eta hizkuntza eskubideak.

Hizkuntza ekologia: Ekologia hitzaren terminologia hau da: - Eco: etxea (planeta) grekaraz - Logia: zientzia Beraz, hizkuntza ekologia hizkuntzaren zaintzaz arduratzen den zientzia moduan definitu daiteke. Izan ere, munduko hizkuntza asko ia desagertzear daudenez, zerbait egin beharra dago hori saihesteko. Hizkuntza eskubideak (www.behatokia.org): Web orrialde honetan, txostenak ataldean (berezituak) 5. Txostenean (Hizkuntza eskubideak eta hezkuntza Euskal Herrian) 4. Orrialdea, 1.1. atalean definizioa hau proposatzen da: “Hizkuntza erabiltzeko eskubidea” Bi mailatan banatzen da ahalmen hau: - Maila indibidualean: Edonori eta edonon aitortu beharreko hizkuntza eskubideak: maila pribatuan eta publikoan hizkuntza erabiltzeko eskubidea. (norbanakoari dagokiona) - Maila kolektiboan: Hizkuntza talde baten garapenerako edo biziraunerako beharrezkoak dituen eskubideen aitortza eta bermea. Laburbilduz: Herritarren beren hizkuntzan mintzatzeko eskubidea arlo guztietan: osasunean, hezkuntzan, pertsonalean, sozialean, politikoan, ekonomikoan, zerbitzuetan … (normalizazioa) Beste termino berritzaile batzuk: Subsidiaritatea: Hizkuntza normalizazioa bultzatzeko printzipio bat da (arau, gomendio, lege, ohitura …)

“ Egin tokiko hizkuntza (txikian) egin daitekeen guztia, eta utzi hizkuntza handian egiteko soilik hizkuntza txikian egin ezin daitekeena.” Hizkuntza hiritartasuna (linguistic citizenship): Hiritar garen puntutik eskubide batzuk ditugu, eta horien artean GURE HIZKUNTZA propioaren erabilerarako eskubidea dugu.

Hizkuntza iraunkortasuna (sustainability) Biziberritzea (revitalitation)

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

14

Biziraupena (maintenance) Aktibismoa

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

15

o Hizkuntza planifikazioa / politika: Irakurgai Osagarriak

EUSKARA 21 EKIMENA. EUSKO JAURLARITZAREN HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAREN EUSKARAREN AHOLKU BATZORDEA.2008-IV-29

Helburua: XXI. mende hasierako hizkuntza politikaren oinarriak finkatzea. Orain arte hizkuntza politikaren alorrean egindako bidea aztertu eta ondorengo urteetan eman beharreko pausoak zehaztu, euskararen normalkuntzaren inguruan adostasun politiko eta sozial berri bat lortzeko. Euskara 21: Euskararen hizkuntza politika oinarriak finkatzeko partaidetzarako tresna. Oinarrizko txostena: Euskara Legea mamituz, euskara indartzeko, biziberritzeko eta geroratzeko ondorengo ekintzak gauzatuko dira: • • • • •

euskararekiko atxikimendua hizkuntza propioa, euskararen ofizialtasuna herritarren eskubideak gizarte elebidun / eleaniztun baten proiektua

Euskal kultura eta gizarteko pertsona kualifikatuek egin dute. Euskara 21 wegunea: www.euskadi.net/euskara21: aniztasuna ditu ezaugarri. • •

Atzeraelikatzea,

bizitasuna eta

Oinarrizko txostena kontsultatu Bloga: iritzia adierazi eta harremanak ezarri

HIZKUNTZA PAISAIAREN IKERKETA. JASONE www.euskara.euskadi.net/berripapera. 2008ko martxoa.190

CENOZ

ETA

DURK

GORTER.

Hizkuntza paisaia: Herrialde edo eskualde bateko hizkuntza egoeraz hitz egiteko edo eremu jakin batean hainbat hizkuntza egoteari (hizkuntzen merkatua, hizkuntza mosaikoa, hizkuntzen ekologia eta hizkuntza aniztasuna) erreferentzia egiteko. (Sciriha eta Vasallo, 2001; Kreslins, 2003) Bide publikoetako errotulazioek bi funtzio dituzte:

1. Funtzio informatiboa: Hizkuntza talde baten lurralde mugak zehazten ditu, komunikazioan hizkuntza bat ego gehiago erabil daitezkeela adieraziz.

2. Funtzio sinbolikoa: Hizkuntzen balioa eta estatusa islatzen da, taldeen alderapenaz hizkuntzen bizitasunaren isla da eta, testuinguru soziolinguistikoa ezagutzeko informazio iturri osagarria.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

16

Hizkuntza paisaia (errotulazioa), hizkuntza batzuen erabilera mantentzea eta biziberritzea xede duen hizkuntza politikaren parte da: hedabide eta hezkuntzan oso garatua dago. Hizkuntza paisaia honetan kontuan hartu beharreko ezaugarriak dira: • • •

Errotuluko hizkuntza Hizkuntza bakoitzaren kokapena Hizkuntza bakoitzari dagokion letra tamaina eta mota

Honela, hizkuntzaren erabilera eta boterea edo estatusaren adierazlea bilaktzen da. Hizkuntza paisaia hizkuntza ikasteko prozesu ez- formalaren parte da. Ikasgeletako eta ikastetxeetako hizkuntza aniztasunaren garapenari ekarpena egiten dio.

paisaiak

eleaniztasunaren

eta

kultur

EUSKAL HERRIKO (Donostia) HIZKUNTZA PAISAIA Gaztelania

Euskara

Ingelesa

Presentzia

%80- 95

%34- 50

%9- 28

Testu mota

Elebakar

Elebidun eta eleanitzetan (gaztelaniarekin)

Elebidun eta eleanitz

Non?

Erakunde publiko eta pribatuetan

Ohikoagoa erakunde publikoetan

Erakunde pribatuetan eta merkataritza kale nagusietan

 Etorkinen hizkuntzek presentzia oso urria. Hizkuntza paisaia ikertzea tresna osagarria da, testuinguru soziolinguistikoan hizkuntzen aniztasuna ezagutzeko. Gainera, eragina izan dezake errotulu edo testu horiek ikusten dituzten pertsonengan, jendeak hizkuntzei buruz duen pertzepzioan eta hizkuntzaren aldeko jarreretan eragina baitu. Hau da, gizartearen erabilera baldintza dezake.Hizkuntza paisaiaren ikerketak lagungarriak dira hizkuntzen erabilera eta hizkuntzen hartu- emanak ulertzeko.

2.Gaia: Elebitasunaren jabetza Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

17

2.1.Lehenengo hizkuntz(ar)en jabetzea 2.1.1.Komunikazioaren hastapenak eta garapena 2.1.2.Keinutik hitzera pasatzea eta hizkuntzaren garapena 2.1.3.Eskolako hizkuntzaren garapena

XABIER BILBAO. (1998). Hezkuntza elebiduna. Zenbait oinarri. Arabako Foru Aldundia eta UPV - EHU

Lehenengo hikuntz(ar)en kabetzea:

Haur jaioberriak jabetzen dituen hizkuntza edo/eta hizkuntzen jabekuntzaren arabera, elebakar, elebidun edo eleanitz izango dira. Hala ere, hizkuntz(ar)en terminoaz, guztiak bateratzen dira, jabekuntza prozesuaren ezaugarriak orokorrean, berdinak baitira.

Haurrak hizkuntza bat bereganatzen duenean, pentsamenduaren tresna bihurtzen da eta hizkuntza gaitasuna haurraren adimen gaitasun edo gaitasun kognitiboaren ispilu da.

Hizkuntzaren jabekuntzaren oinarria giza harremanak dira eta hizkuntza ingurugiroarekin dituen harremanak gauzatzeko eta kontrolatzeko tresna bezala bereganatzen du haurrak. Hau da, sozializazioa hizkuntzaren bidez egiten da eta ondorioz, hizkuntza gizartean garatzen da; gizarterik ezean hizkuntza gaitasunak ez dira eskuratzen. Vigotski 1962, J.

Bruner 1986 (El Habla del Niño), I. Vila 1990

Haurra hizkuntza erabiltzen den ingurune batean kokaturik egote hutsez ez da hitz egiteko gai bihurtzen, ezinbestekoa baita harremana, parte hartze aktiboa, estimulazioa eta feedback-a. Horren adibide dira orfanatoetan hazitako haurtxoak garai batean.

Hizkuntza jabekuntzaren prozesuan 3 urrats antolatzen dira:



Komunikazioaren hastapenak eta garapena

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

18

Haur jaioberria izaki guztiz “bizia” eta aktiboa da eta giza ahotsaren aurrean erantzun / erreakzionatu egiten du: estimuluak bilatzen ditu, informazioa antolatzen du, gai da gizarte- harreman sinpleak izaten hasteko … Komunikazioaren hasiera honetan “jolas” ek izugarrizko garrantzia dute eta bi ezaugarri dituzte: errepikakorrak dira eta helduarekiko harreman

kode bat bereganatzea

ahalbidetzen die. Hasieran, haurraren erantzunak erreflexu hutsak dira, erantzun inkontzienteak. Baina berehala, erantzun horiek kontzienteki kontrolatzen ditu. Haurrak jokaera ezberdina du gizaki eta objektuekin: gizakiekin giza harreman argiak ditu (irribarrea, aurpegi keinuak, begirada …) eta objektuekin aldiz, jaramon gutxi egiten die.

Gutxi gorabehera lau- bost hilabeteren bueltan, inguruko objektuei erreparatzen hasiko da eta jolasen bidez komunikazio linguistikorako bidea urratzen dute. Brunerrek horretarako formatu hitza darabil, eta bi eratakoak bereizten dit:



Arretazko formatoa: seinalatzea, gorde gordeka egitea, “kuku” …



Ekintzako formatoa: gauzak hartu eta ematea, sartu eta ateratzea, eraiki eta desegitea …

Formatoetan haur helduek “negoziatu” egiten dituzte helburu jakin bat lortzeko eman beharreko pausoak, elkarrizketa egitura izango dutelarik. Haurra mintzamenerako “entrenatzen” ari dela esan daiteke. Horregatik, helduak hitzez lagunduko ditu elkarrrekintza hauek, egoera bakoitzerako hitz gutxi baina egokiak erabiliaz. Hizkuntza jabekuntza sarreran, jolas honen adibide litzateke seinalatzearen inguruan sortzen den jokaera; hau da, seinalatzeko keinu kulturala erabiltzen hastea (hatz erakuslea lutzatzea). Haurrak ezinbestekoa du helduarekiko harreman hau gaitasun sozialak eta hitz egiteko gaitasuna garatzeko, eta ondorioz, garapen kognitiboak aurrera egiteko.



Keinutik hitzera pasatzea eta hizkuntzaren garapena

4- 6 hilabetetik 2 urte inguru arte, bokalizazio hutsen ordez hitzak erabiltzen hasten da. Bilakaera hau, designative insight (izendatzearen intuizioa) moduan izendatzen da: haurra gauza eta ekintzen izenaz galdetzen hasten da.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

19

Urtebete edo urte eta erdi inguruan, bokalizazioen ostean hitzak agertuko dira eta ondoren, hitz desberdinen konbinazioarekin hasiko da. Aldi prelinguistikoa gainditua du eta hitz konbinazioak eratuko ditu, hitzak kontestu berrietan erabiltzen hasiko da … Haurrak 2 urteko adinean 60- 80 hitzeko hiztegia du. Liburuen irakurketan garrantzi handia du (ipuintxoak).

Haurrak 3 urteren inguruan aurrerapen handia egiten du. Hizkuntza honen garapenean, hizkuntz gaitasunetan pauso hauek ematen dira:

(Hezkuntza mailako elebidun definizioak gaitasun hauen menperatzea adierazten zuen, 1.gaia)

1) Hiztegia: izendatzailearen intuizioa agertzen denetik, haurrak ikasten dituen hitzen kopurua asko ugaritzen da. Hitzen erabilea desegokia izan daiteke, kasu batzuetan gainerabilera eta besteetan azpierabilera agertuz; haur da, hitza behar den baino kontestu gehiagotan erabiltzea, edo behar baino kontestu gutxiagotan. Jokaera hau esperimentazio eta praktikaz gaindituz joango da. 2) Semantika: Konplexutasun semantiko txikiagotik handiagora doaz hitzak ikasteko orduan eta esanahi konkretua duten izen eta aditzak adjetiboak baino lehenago ikasten dituzte. 3) Morfologia eta sintaxia: Esaldiak osatzen hasiko da eta hitzak egoki lotzeko behar diren elementuak sartzen joango da. Horregatik, bakarkako hitzen garaietik abiatuz, hitzak kateatzen hastera igaroko da. Hasieran hitzak bata bestearen ondoren jartzen hutsetik hasiko da eta geroago, “eta” eta “baina” erabiltzen ditu, harreman konplexuagoak adieraziz. Haurrak heldu batekin elkarrizketan ari denean, forma eta aditzak zuzen emateko joera handiago izaten du, bere kabuz ari denean, huts gehiago egiten dituelarik.



Eskolako hizkuntzaren garapena

Haurrak gutxi gorabehera 5 urte dituenean, egiten den aurrerapen bakarra hiztegia handitzea dela esan ohi da, baina uste okerra da: haurrak hizkuntzaz duen jakintza eraikitzen eta antolatzen jarraitzen baitu, 10 – 12 urte bete arte.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

20

Hizkuntzaren garapen mailan Karmiloff- Smith-ek (1979) hiru urrats bereizten dituzte ( U itxurako prozesua) :



5 urte inguruan, helduek bezala erabiltzen dute hizkuntza, imitazio hutsez errepikatzeko gai delako. Ez da formen funtzionaltasunaz jabetzen eta imitazio soilarekin bide zuzen xamar batean hitz egiteko gai da.



5- 7 urte artean, hizkuntza sistema berrantolatzen da, hau da, formen funtzioaz jabetzen doa. Ondorioz, lehenago baino huts gehiago egiten du, hizkuntza maila jeitsi egiten delarik.



7- 8

urte dituenean, hizkuntza sistema berrantolaturik du jada eta formen

funtzionalitateaz baliatzen da. Berriro helduek bezala hitz egingo du, baina oraingoan,

formak

beraren

hizkuntza

sistemaren

barruan

egoki

kokaturik

dituelarik, harreman eta funtzio propioak aplikatuz.

Bestalde,

diskurtsoa lotzeko estrategia ere aldatu egiten da. Haurrak, hasieran,

pertsonaia baten inguruan antolatzen du bere diskurtsoa eta geroago, erreferentzia hori aldatu egiten da. Darabilen diskurtsoa sinpleago bihurtzen da eta aldi berean, ekonomikoagoa, malguagoa eta helduagoa, hizkuntzak sintaxi, pragmatika etab. aldetik gure eskura jartzen dituen aukerez hobeto baliatzen baita horrela.

Eskolaren helburua giza jakintzaren transmisioa lortzeko oinarrizko tresna moduan hizkuntzaz baliatzea da. Hizkuntzaren alde funtzionalari erreparatzen zaio, hau da, hizkuntzaz gauza ezberdinak egiteko gaitasunari. Vilak honela zion:

“Eskolan irakasle

guztiak dira hizkuntza irakasleak.”

Bide hau luzea da, erabat hizkuntza menperatzera iritsi arte.

2.2.Elebitasun goiztiarra (aldi berekoa)

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

21

XABIER BILBAO. (1998). Hezkuntza elebiduna. Zenbait oinarri. Arabako Foru Aldundia eta UPV - EHU

Haur jaio- berria, bere inguruan hizkuntza bakarra aurkitu beharrean bi (edo gehiago) aurkitzen dituenean sortzen den egoera da eta oraindik oso gutxi dakigu, ikerketa gutxi egin baitira haur elebidunen hizkuntza eskurapen prozesuaz (elebakarrak gehiago ikertu dira).

Haurtxoak aldi berean bi hizkuntza jabetzearen inguruan bi ikuspegi daude:

Volterra eta Taeschner (1978) eta Vila (1984): Hasieran haurrak ez ditu bereizten hizkuntza biak, hau da, kode bakar bat moduan ikasten du; baina berehala, bi hizkuntzak bereiztuko ditu. Hizkuntza biak bereiztea eta ez bereiztearen araberako 3 aldi daude haur elebidunetan:

1.

aldia (2 urte arte): Haurrak ez ditu bi hizkuntzak bereizten; sistema lexikal bera erabiltzen baitu edozein kasutan, nahasturik.

2. aldia (2- 3 urte): Hizkuntza biak bereizten hasten da, bai forma aldetik (lexikoak bereizten hasten da, sintaxia eta morfologia artean nahastu arren) eta bai erabilera aldetik (zein hizkuntza erabili pertsona bakoitzarekin edo egoera bakoitzean).

3. aldia (3 urtetik aurrera): Hizkuntza biak ondo bereizten ditu haurrak, bai forma aldetik eta bai erabilera aldetik. Erabateko bereizkuntza egitera iristen diren unean, hala ere, nahikoa ezberdina da haur bakoitzaren kasuan.

Vilaren arabera (1984) hasieran sistema lexikalaren nahasketa dagoela onartzen du, baina ez beste arloetan. Hitzak erabiltzen hastean, haurrak ez ditu bereizten hizkuntza batekoak eta bestekoak; haur elebidunak, inguruko gauza eta ekintzak izendatzeko hitzak ez bikoizte aldera jotzen du (hizkuntza batekoak ala bestekoak aukeratuz) eta jokaera ekonomikoa litzateke. 20- 24. Hilabetean, izendatzearen intuizioa bereganatzean, bi lexikoak banatu egingo ditu. Izan ere, garai honetan arlo semantikoa banatzen hasten da,

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

22

eta haur elebidunentzat zailago gertatzen da, hitzen esanahiaren hedaduraz gain, hizkuntza bietako hitzen baliokidetasuna mugatu behar baitute.

Beste ikuspegia J. Meisegel –ena da. Bere hitzetan, haur elebidunak hasieratik bereizten ditu bi sistemak. Nahasketa gertatzen da, baina haurragandik kanpokoak diren eraginen ondorioz.Haur hauek bi hizkuntzak bereizteko sistema biak, benetako ELEBIDUNA izatea ezinbestekoa da; horretarako, baldintza hauek bete behar ditu:

1. Grandmond-en legea: Pertsona bat, hizkuntza bat. Hizkuntza bakoitza zer testuingurutan erabili behar den argi izatea, hizkuntza bakoitza beti pertsona berak erabiltzea, gutxienez 3 urte bete arte. 2. Hizkuntza biek haurraren ingurunean pisu bera izatea, kantitate eta kualitatean; hizkuntza bien kulturek pisu bera izatea. 3. Hizkuntzak antzekoak izateak erraztu egiten du nahasketa.

Nahasketa hauek hizkuntzaren arlo batzuetan besteetan baino errazago gertatzen dira. Gutxien fonologian eta gehiago morfosintaxian, eta nagusiki lexikoan.

Haur elebidunen lehen hizkuntza “elebitasuna” bera esaten da, bi hizkuntzak ez baitira banaturik ikasten eta erabiltzen, baizik eta sakonean bat eginik. Hizkuntza sistema bakarra berenganatzen du haurrak, sakoneko sistema horren agerpen ezberdinak direlarik bi hizkuntzak. Beraz, ez da bi hizkuntza ikaste hutsa, baizik eta hizkuntza gaitasun bi era ezberdinetan azaleratzea.

2.3.Bigarren

hizkuntzaren

jabetze

goiztiarra

(elebitasun

goiztiar kontsekutiboa) Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

23

RUIZ BIKANDI, U. (2000). “La adquisición del lenguaje y el bilinguismo temprano” in RUIZ BIKANDU, U (arg.) Didáctica de la segunga lengua en educación infantil y primaria. Sintesis editorial. Madril

Elebitasun goiztiar kontsekutiboa: Bigarren hizkuntzaren jabetza aldi berekoa ez den egoera da. Prozesu hau bi testuingurutan eman daiteke: 1.

Testuinguru naturala:Hizkuntza eskuratze prozesua eta garapen kognitiboa lehen hizkuntzaren oso antzekoak izan ohi dira: etxean, familian …

2. Eskola testuingurua: Hizkuntzaren jabetze prozesua motelagoa izango da; izan ere, eskola denbora dezente txikiagoa da eta hizkuntzarekiko kontaktua laburragoa. Bestalde, entzule askoren artean banatua dago esposizio hori, eta ondorioz, hizkuntza berriarekiko elkarrekintza (entzun eta ekoiztu) urriagoa da. Hizkuntzaren

jabekuntza

prozesu

honetan,

entzundakoaren

errepikapen

bidezko

ikaskuntzaz eta ikaslearen ahalegin kognitiboez gain, gizakion jaiotzezko hizkuntza gaitasunak (Noam Chomsky, capacidades linguisticas innatas) daude.

Bigarren hizkuntzaren ikaskuntzaren eragileak hauek lirateke:

Bigarren hizkuntzaren ikaskuntzako eragileak INPUT-a

OUTPUT-a Hizketan esperientzia aberatsa

-

Kantitat ean Kalitatea

INTERLENGUA Ordena konkretu batean Zuzendu behar diren akatsekin

Norberaren ezaugarriak

-

Adina Aptitud Motibazioa Jarrerak Personalid ad Inputa - Estrategie n erabilera Input-a: Hiztun berriaren eskutan jartzen diren hitz guztiak lirateke. Hala ere, input eta intake bereizketa egiten da. Izan ere, hiztunak entzundako hiztegi osoaren artetik aukeraketa bat burutuko du adierazpen, esaldi, hizkuntza erakusketa … artean.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

24

Input- a: Hizkuntza batean entzuten den guztia. Intake- a: Asimilatu edo ulertutako input-aren zatia. Aukeraketa hau eragile pragmatikoen araberako da, bere interesak, ulermen beharrak eta hizkuntza erabilpenaren premiak. Inputak intake moduan funtzionatzeko ezinbestekoa da ulertua izatea, eta horretarako, modifikazioak egin behar izaten dira. (ez diogu azalpen bera emango gure amari herriko denda batera helarazteko, edo turista bati; ahotsa ozenago, esaldi laburragoak, hiztegi sinpleagoa, argibide zehatzagoak …) Horregatik, inputa eskuratzean elebiduna definitzen duten 2 hizkuntza gaitasun barneratzen ditu: hizkuntza gaitasun hartzaileak: 1.

Ahozko ulermena

2. Irakurmena

Elkarrizketa exolinguea: Elkarrizketako hiztunetako bat gutxienez hizkuntza horretan maila baxukoa denean. Elkarrizketa hauetan beti dago hizkuntza berria irakasteko asmoren bat.

Inputaren kantitate eta kalitatearen garapena, murgiltze programatan ikusten da, hau da, hizkuntza berriaren presentzia denboran. Kantitatea hizkuntza berriaren jabekuntzan ezinbestekoa da, baina hala ere ez da nahikoa. Kalitatea berriz, ikaslearen ulermen eta adierazpenean inputa finkatzearekin erlazionatua dago. Elkarrizketetan partaideak interesatuak egon behar dira. Eta bestalde, irakaslean hizkuntza ongi dominatu behar du, ikaslearen eredua izango baita.

Hizkuntza adierazpen gaitasuna, hiztun berriekin izango diren elkarrizketetako hartueman ahalmena litzateke.

Outputa Output-a: Ikasten ari garen hizkuntzaren ekoizpena. Inputaren bidez eskuratutako hizkuntzari arauak eta ulermena gehitzean, egiten da hizkuntza berriaren ekoizpena. Ulermena gauzatzeko, ikaslearen garunean kontzeptu eta ekintzen arteko erlazioa ezartzen da, eskema mentalak eratuz; hau da, prozesamendu semantikoa deritzo. Ikasleak bere buruan argi dituen ideiak bigarren hizkuntzan adieraziko ditu. Outputak elebiduna definitzen duten beste bi hizkuntza gaitasunak ditu, ekoizpenezko hizkuntza gaitasunak:

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

25

1.

Idatzizkoa

2. Hitz egitea Inputa jasotzean outputa ere eskuratzen dela pentsatzen den arren, uste okerra da. Izan ere, hizkuntza berria erabili ezean, ez da lortzen hitz egiteko gaitasuna. (Yo entender, entiendo todo, pero hablar … me cuesta mucho)

Laburbiduz, INPUT eta OUTPUTa independienteki garatzen dira: -

Inputarekin semantika eta lexikoa, hau da, hizkuntza ulertzeko gaitasunak trebatzen dira.

-

Outputarekin sintaxia lantzen da (hitz eginez eta idatziz), hau da, hizkuntza ekoizteko gaitasuna.

Haurren akatsen zuzenketa Fenomeno honetan bi jarrera daude Haur Hezkuntzan: 1.

Akatsak zuzendu

2. Akatsak bere horretan utzi Egia esan, Haur Hezkuntza ez da eraginkorra akatsen zuzenketa, hau da, gaizki egindakoaren zuzenketa errepikakorrak ez du emaitza esanguratsurik uzten.

Interlingua: Bigarren hizkuntza ikasten ari diren haurrek egiten duten bidaian ekoiztu eta garatuko dutena, benetan euskaraz hitz egitea lortu arte.

Norberaren ezaugarriak 1. Motibazioa: Barne gogoa, dauzkagun usteekin erlazionatua. 2. Jarrera: Plazaratzen dugun portaera, dauzkagun usteekin erabat erlazionatua. Adibidez, etxean esaten badute euskarak ez duela ezertarako balio, haurrak hizkuntza hau ikastearen guztiz aurkako jarrera agertuko du.

3. Gaitasuna (aptitud): Adituek ez diote horrenbesteko garrantzi ematen; koefiziente altua duten haurrek hizkuntza ikaskuntza motela izan dute; eta alderantziz, koefiziente baxukoek, hizkuntza ikaskuntza azkarra.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

26

4. Izaera: Outputerako ekoizpenean ezinbesteko garrantzia du, irekia izateak gehiago praktikatzea ahalbidetzen baitu. Gainera, ausarta izatea lagungarri izango da.

5. Estrategien erabilera: Helburua lortzeko asmoa, lana edo planifikazioari deritzao, hizkuntza ikaskuntza prozesua errazteko. Hau da, hizkuntza menderatu ahal izateko jorratzen diren bideak lirateke. 6. Adina: Adinak bigarren hizkuntzaren ikaskuntzan duen eraginari buruz hitz egiterakoan, bi ikuspuntu desberdin daude: 1.

Aditu batzuen ustetan, adinak zerikusia du hizkuntzen ikaskuntzan. Izan ere, euren ustetan, haurtzaroan errazago ikasten da.

Baieztapen hau argudiatzeko,

arrazoi neurologiakoa onartzen dute. Hau da, garunaren plastizitatea haurtzaroan handiago dela diote. Ondorioz, aro kritikoa deritzon etapa bat finkatzen dute; non hizkuntza ikasteko egokiena den aldia legokeen. Aro kritikoaren amaiera ere eztabaidatua izan da eta bi joera daude:

2.

o

6-7 urterekin amaitzen da.

o

11-12 urterekin amaitzen da.

Gaur egungo usteen arabera, ez dago hizkuntzak ikasteko adin mugarik, ezta garunaren plastizitate handiagorik ere, eta beraz , ezta aro kritikorik ere.

Azken ikuspuntu hau da egun indarrean dagoena, eta Carmen Muñoz- ek (Bartzelonako Unibertsitateko Irakaslea) bere artikuluan defendatzen duena. Adinak hizkuntza bat ikasteko orduan duen eragina misterio bat da, ez baitakigu oraindik eragin zehatza. Dakiguna da, hizkuntzak ikasteko orduan ez dagoela adin mugarik.

Bigarren hizkuntza eskolan ikasteko bi modu daude: •

Murgiltze eredua: Irakasgai guztiak hizkuntza berrian egitean datza. D eredua

•

Ordu batzuk soilik ematea hizkuntza berri horretan. A eta B ereduak

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

27

Ume txikia bigarren hizkuntzan guztiz murgiltzen den kasuetan, oso umetan hasita emaitza onak lortuko ditugu. Baina, hizkuntzak eskola ordu gutxi batzuetan ikasten diren kasuetan, ume nagusiak hobeto moldatzen dira txikiak baino … Prestatuagoak daude.

Helduaroan, bigarren hizkuntzaren ikaskuntza zailagoa da, murgiltze eredua ezin delako lortu, ez baitu ez denborarik ezta ingurunerik ere eredu hori landu ahal izateko. Horretarako baliabide bakarra, BARNETEGIA litzateke.

Helduak ere gai gara hizkuntza berriak ikasteko, motelago egingo da akas, eta beste sistema batzuk erabiliko dira. (Haurrek jolasen bidez ikasten baitute)

Aditu gehienak adosten diren puntua, eskurapen fonetikoetarako haurtzaroa egokiagoa dela da. Batez ere, ikasi beharreko hizkuntzaren doinuak gure ama hizkuntzarenarekin antzekotasunik ez dutenean. Baieztapen hau argudiatzeko, bi joera daude: -

Haurtzaroan plastizitatea handiagoa da

-

Haurtxoek

lotsa

gutxiago

dute

euren

ahotsarekin

doinu

desberdinak

esperimentatzeko

ELEBITASUNAREN JABETZA: GALDERAK UME ELEBIDUNEN GURASOENTZAKO GIDALIBURUA: www.euskalnet.net/guerenu/lanak/elebitasuna.pdf http://www.erabil.com/zer_berri/berriak/dokumentuak/2008/duzun_onena_gida.pdf IRIONDO, POLOKO IKASTOLA (BAIONA). Hik Hasi, 116.zenbakia. 2007ko martxoa (24, 25, 26)

1.Zer egin behar dugu gure seme- alabak elebidunak izan daitezen eta bai euskara eta bai gaztelania menpera ditzaten?

Kontuan izan, gurasoak oso garrantzitsuak direla haurren garapen linguistikoan. Horregatik, hainbat jarraibide daude:

•

Haur bat benetako elebiduna izan dadin, benetako esperientzia estimulatzailea izan behar du bi hizkuntzetan (hitz egin, irakurri, entzun eta ulertu, bi hizkuntzetan idatzi …).

•

Bi hizkuntzen balorazio positiboa izan behar du eta horretarako kultura esperientziak behar ditu bi hizkuntzetan (musika, zinea, antzerkia …)

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

28

•

Benetako elebitasuna garatzeko garrantzia handia du irakurketak; eta batez ere, guraso biek hizkuntzetako bat menderatzen ez duten kasuetan. Oso aproposa da irakurri dutena kontatzeko eskatzea.

•

Haurrek bi hizkuntzak erraztasunez menderatzeko, oso garrantzitsua da egoera eta kontestu desberdinetan erabili ahal izatea: hizkuntza menderatzen dutenekin elkarrizketak, grabazioak entzun, bideoak, telebista programak … Hala ere, baliabide hau pasiboa denez, kontuan izan behar da elkarrekintzarik gabe ez duela eraginik, eta beraz, denbora neurtzea komeni da.

2.Bi gurasook euskaldunak gara. Zein hizkuntzatan hitz egin behar diogu gure semealabari?

Hizkuntza bat menderatzeak, bigarren hizkuntzaren ikaskuntzan laguntzen duenez (Cummins- en sakoneko gaitasunak garatzen dira; eta azaleko gaitasunak garatzeko bidea errazten du).

Bigarren hizkuntza indartsua denez, eta gizartean presentzia handia duenez, ez dute zailtasunik izango berau ikasteko. Beraz, hitz egin euskaraz.

3.Guraso bat euskalduna eta bestea erdalduna. Zein hizkuntzatan egin behar diogu gure seme- alabari?

Egokiena guraso bakoitza hizkuntza berean BETI hitz egitea da, haurrari ere hizkuntza horretan erantzutea eskatuz.

4.Gure seme- alabari bi hizkuntzatan hitz egin ahal diogu euskaraz eta gaztelaniaz, batera?

Bi hizkuntzak menderatu bitartean, egokiena guraso bakoitza hizkuntza berean BETI hitz egitea da. Behin hizkuntzak menderatutakoan, guraso berarekin bi hizkuntzak erabiltzeko joera ere agertuko da.

5.Ez dut euskara oso ondo menderatzen. Nire seme- alabarekin erabili behar dut?

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

29

Hizkuntza menderatzen ez bada, egokiagoa da menderatzen den hizkuntza irakastea haurrari. Hala ere, beti izan daiteke aproposa edozein tartetxo bigarren hizkuntza horren (euskara) prestigioa goraipatzeko eta ereduak erabiltzeko.

6.Nire seme- alabak bi hizkuntzak nahasten ditu, euskara eta gaztelania. Zer egin behar dugu? Hizkuntza ikaskuntza prozesuan oso ohikoa den prozesua da, eta beraz ez zaio garrantziarik emango.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

30

7.

Bigarren

hizkuntza

bat

ikasteak

gutxitzen

al

du

lehenengo

hizkuntzaren

errendimendua?

Bigarren hizkuntzaren ikaskuntzak ez du gutxitzen lehenengo hizkuntzaren errendimendua. Izan ere, bi hizkuntzen artean sakoneko gaitasunen transferentzia gertatzen baita.

8.Gure seme- alabei eskolako etxerako lanak egiten lagundu nahi diegu, baina euskaraz ez dakigu. Ikasiko genuke baino mundu osoak daki hizkuntza berri bat ikasteko nagusioi umeei baino gehiago kostatzen zaigula.

Etxerako lanak haurrek egin behar dituzte, ez gurasoek. Garrantzitsuena, hizkuntzarekin ezin bada lagundu, jarrerarekin laguntzea da. Galdetzea zertan diren ea ulertzen duten. Gainera, haurrek jadanik kontzeptuak landuta izan behar dituzte gelan, eta etxean aplikatu egiten dituzte, ez dira kontzeptuak etxean sortzen. Garrantzitsuena da sentitzea norbait badela atzetik, komunikazioa egoera egotea gurasoen eta seme alaben artean.

3.Gaia: Hezkuntza elebiduna

3.1.Hezkuntza elebidunaren onurak eta arriskuak 3.1.1.Hezkuntza elebidunaren bilakaera Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

31

• Luxenburgoko konferentzia • St. Lamberteko esperientzia 3.1.2.Elkarmenpekotasunaren teoria 3.1.3.Elebitasuna eta adimena

XABIER BILBAO. (1998). Hezkuntza elebiduna. Zenbait oinarri. Arabako Foru Aldundia eta UPV - EHU

Hezkuntza elebidunaren onurak eta arriskuak Hezkuntza elebidunaren bilakaera: R. Wardhaugh- ek zioen (1986), gaur egun mendebaldeko gizarte askotan hain errotua dago elebakartasuna, edota herrialde bakoitzean hizkuntza bakarra hitz egin behar delako ustea, elebitasuna edo eleaniztasuna gauza berezitzat hartzen dutela jende askok. XIX. mendearen amaieran eta XX. mende hasieran, elebitasunaren aurkako jarrera indartu zen, gizakiaren adimena murriztu zezakeela pentsatuz, izaera aldetiko arazoak eta antzeko sineskerak zabalduz. 1928 Luxenburgoko konferentzia Konferentzia = jardunaldia = bilera 1928an Luxenburgon, Elebitasunari Buruzko Nazioarteko Jardunaldiak antolatu ziren, eta hezitzaileak elkartu eta elebitasunaz hitz egin zuten. Haurra ama hizkuntza ez zen batean eskolaratzea erabat kaltegarria zela erabaki zuten, bai adimenaren eta bai pertsonalitatearen garapenerako. Beraz, iritzi txarra zuten haurrei bigarren hizkuntza bat irakastearen inguruan. Baieztapen hauek onartzeko, Amerikako Estatu Batuetako etorkinekin eta Erresuma Batuko galestarrekin egindako ikerketetan oinarritzen ziren: haur elebidunek elebakarrek baino emaitza txarragoak eskuratzen baitzituzten. Haur hauen ama hizkuntza, hizkuntza gutxitua zen eta eskolan hizkuntza ofizialean ikasten zuten, ia ulertu gabe. Euskal Herrian frankismo garaian gazteleraz ikasten zuten haur euskaldunen egoera inposatuaren antzekoa izan liteke. Ondorioz, euren emaitza akademikoak oso kaskarrak izaten zirelarik. 1962 St. Lamberteko esperientzia Bigarren Mundu Gerraren ostean, batez ere 60.hamarkadako zenbait esperientzien arabera, 1962an abian jarri zuten Montrealen murgiltze programa bat, haurrak etxekoa ez zen hizkuntza batean eskolaratzeko. Honela, beste era bateko emaitzak lortu ziren.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

32

Quebec-eko hiriburuan, Montreal, Saint Lambert eskolan garatu zen murgiltze programa hau. Kanadan herrialdearen zati handian ingeles hiztunak dira nagusi, baina probintzia honetan frantsez hiztunak gehiago dira. Beraz, hizkuntza komunitate biak banatuta daude. Quebec herrialde frantsesa da nagusi, eta ama hizkuntza hau zuten familien haurren sortutako ekimena izan zen esperientzia hau. Haur frantsesek, etorkizunean komunitate batekoekin zein bestekoekin eroso izan zitezen, ingeles hizkuntzan txikitatik murgiltzea erabaki zuten. Honela, helduaroan hizkuntza biak menderatuko zituztenez, lana bilatzeko aukera gehiago izango baitzituzten. W. Lambert eta E. Peal-ek programa honek sortutako egoera erabili zuten haur hauek ikertzeko eta ondorio honetara iritsi ziren: “ Bai etxean ikasitako ingelesa eta bai eskolako frantsesa ederki menperatzera iritsi ziren, eskolako ikasgeletan ingeles elebakarren maila bera edo hobea eman zutelarik, adimen probatan haiek baino emaitza hobeak lortuz”. Beraz, hizkuntzaren irakaskuntzarako giltza aurkitu zuten, elebitasunak adimenaren garapenerako zekartzan abantailak ere frogatuz. Kritika ugari jaso zituzten; hala nola, gobernu totalitarioek hizkuntza txikietako haurrak estatuko hizkuntza eta kultura nagusira sartarazteko betidanik erabili zuten sistema bera zela egotziz. Murgiltze programen arrakasta ezinbestekoak zirela ezarri zen:

ziurtatzeko,

elebitasunaren

baldintza

batzuk

1. Haurren jatorri soziokulturala: Gurasoak heziketaz eta lanbidez maila altukoak baldin badira, estimulu indartsuagoa eskaini ahal izango diote normalean haurrari, bai eskolako ikasgaietan aurrera egiteko, bai eta etxeko hizkuntza eta kultura estimatzeko.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

33

2. Haurren jatorrizko hizkuntza: Haurren ama hizkuntza gizartean indarrean baldin bada, etxez kanpoko toki eta kontestu ezberdinetan erabiltzeko aukera izango du, eta beraz, aukera handiagoa izango du bere baitan hura indartzeko, bai eta haren balioaz jabetzeko.

•

Elebitasun kentzailea (substractive bilingualism): Hizkuntza batek besteari lekua kentzen dio. Hizkuntza bat ahula eta hedadura gutxikoa denean, hiztun kopuru nahiz funtzio aldetik, indarra duen hizkuntza izan ohi da hezkuntzan erabiltzen dena. Beraz, ama hizkuntzak eta kulturak balio txikiagoa du eta haurrak baztertzea gerta liteke, eskolako hizkuntza eta kultura barneratzen saiatuz. Egoera hau ez da benetako elebitasuna, izan ere, bigarren hizkuntza hori ez bada behar bezala menperatzen, ikaslea ez da hizkuntza batean ez bestean funtzio formalak burutzeko gai izango.

•

Elebitasun gehitzailea ( additive bilingualism): Ama hizkuntza indartsua denean, haurrak ez du etxeko hizkuntza baztertuko, etxetik kanpo ere indarra eta prestigioa baitu. Horrela, eskolako hizkuntza ikasteak ere ez dio lekurik kentzen, baizik eta aurrekoari gehituko zaio. Ondorioz, elebidun on bihurtuko da, bi hizkuntzak ondo menperatuz.

3. Guraso eta haurren motibazio/ jarrera: Gurasoek haurrak jasoko duen hezkuntza motan sinesten badute eta haren alde agertzen badira, eta bereziki haurrak bi hizkuntzak ondo ikasteari balioa ematen badiote, errazagoa izango da haurrak ere eskolan aurrera egitea eta hizkuntza biak menperatzera iristea. 4. Eskolako programa eta irakasleak: Funtsezkoa da eskolako programak etxean eskolakoa ez den hizkuntza bat ikasten dituzten haurren beharrak kontuan izatea: hizkuntzaren tratamendua, baldintza didaktikoak, irakaslearen jarrera … Eskolako programak haurren behar linguistikoak aintzat hartzen ez baditu, nekez lortuko da hauek elebidun bihurtzea, batez ere kultura edo hizkuntza gutxitu batetik badatoz. 1979 Elkarmenpekotasun teoria (1993 J. Cummins) Lehen hizkuntzaren ikaskuntza eta bigarrenarena lotuta daudelako ikuspegia du oinarrian, ama hizkuntza indartsua izateak bigarren hizkuntza ere ondo ikasteko (elebitasun gehitzailea) lagungarria delarik. Haurrak eskolako hizkuntzan lortuko duen gaitasun maila etxeko hizkuntzan lortzen duenarekin lotua dago. Hala ere, tradizioz pentsatu izan da, ikasten dugun hizkuntza bakoitza bere aldetik barneratzen dugula, bakoitza bere aldetik, beste hizkuntzetatik aparte. Cumminsek beste eredu bat proposatzen du: hizkuntza gaitasunak burmuinean nola antolatzen diren azaltzeko, hizkuntza gaitasuneak iceberg baten antza dute: azalean, hizkuntza erabiltzen dugunean, hizkuntza bakoitza gauza bat dela eta besteekin loturarik ez duela ematen du, baina sakonean, agerian ez den mailan, komunikaziorako gaitasuna bat bera da hizkuntza guztietarako. Beraz, azaleko gaitasun eta erabilera aldetik bi hizkuntzak banatuta daude, baina sakoneko gaitasunetan bat egind

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

34

H1 Azaleko Gaitasuna

H2 Azaleko Gaitasuna

Azaleko maila

Sakoneko Gaitasuna

Cummins-en Elkarmenpekotasunaren Teoriaren grafikoa. Baker, C. 1996

Hizkuntza ezberdinak ikasi eta erabiltzeko dugun gaitasuna azaltzeko, hizkuntza bat baino gehiago ikasi eta gordetzeak ez du gure burmuinaren “zama” gehiegi handitzen, tradizioz uste zenaren kontra.

sakon eko

H1 gaitasun H2 gaitasun

Elebitasuna eta Hezkuntza

H1 kanala

H2 kanala

Haur Hezkuntza

35

Eredu zaharra: hizkuntza bakoitzeko gaitasun gaitasunak leku bat. ezberdinetarako.

Cummins-en eredua: sakoneko Bakarra

hizkuntza

Hizkunza gaitasunaren ereduak. Vila. 1983 

Azaleko gaitasunak:

Hizkuntza bakoitzarentzat desberdinak dira: ahoskatzea, hiztegia ezagutzea, gramatikako arauak aplikatzea … Trebetasun hauek gauzatzeko adimen gaitasun batzuen laguntza behar da: hiztegia gogoratu, entzundakoa ulertzea, gramatika arauak aplikatzea …

Hizkuntza bat hitz egiteko ez da beharrezkoa gaitasun maila biak lantzea, nahikoa baita azaleko gaitasunak lortzea, oinarrizko komunikazio trebetasunak (Basic Interpersonal Comunicative Skills : BICS) lantzeko. Hau da, egoera errepikakorrak, kontestuaren laguntza handia duten komunikazio harremanak … etxean edo kalean egunero ditugun egoerei aurre egiteko. Hizkuntza erabiltzean kontestuaz baliatzen garenean (bistan edo inguruan ditugun gauza materialez aritzean, galde erantzun errazetan, eguneroko egoera edo harreman arruntetan …) azaleko gaitasunak erabiltzen ditugu.



Sakoneko gaitasunak:

Sakoneko gaitasunean edozein hizkuntza hitz egiteko, idazteko eta irakurtzeko egin beharreko adimen operazioak burutzen dira, adimen gaitasun orokorrak dira, komunikazioarekin loturarik ez dutenak, adimenaren beste operazio batzuk burutzeko erabiliak, sintesia, analisia, arrazoitzea, ebaluatzea … Horregatik, hizkuntza batean landutako sakoneko gaitasunek bigarren hizkuntzarako ere balio dute. Adierazi behar duguna hitzetan jartzeko inguruan dugun kontestuaren laguntzarik ez dugunean (gure iritzia azaltzeko, arrazoitzeko, olerki baten esanahiaz hitz egiteko, zenbait operazio matematiko eta logiko egiteko …) sakoneko gaitasunen laguntza behar dugu. Hizkuntzaren bidez adimen operazio sakonagoak egiteko eta adierazteko, gaitasun sakonagoak erabili behar dira, hau da, hizkuntza gaitasun akademiko kognitiboa (Cognitive/ Academic Language Proficiency: CALP) . Eskolako jarduera eta ariketetarako,

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

36

hau da, kontestuaren laguntzarik gabeko adimen operazio landuagoak burutu eta hitzez adierazteko ezinbestekoak dira. Cummins: “ Haurrak eskolak X hizkuntza erabiliz lantzen dituen gaitasun komunikatiboak Y hizkuntza batean ere erabili ahal izango ditu, baldin eta Y hizkuntza hori eskolan edo gizartean erabiltzeko aukera egokirik eta hura ikasteko motibazio nahikorik badu.” Autore honen iritziz, errazagoa da hizkuntza gutxitu batean landutako sakoneko gaitasunak bigarren hizkuntza indartsu batera iragatea alderantziz baino, haurrak aukera handiagoa izango baitu hizkuntza indartsu hori gizartean erabiltzeko, bai eta gizartearen bultzada handiagoa hura ikasteko. Transferentzia hau hizkuntza indartsutik ahulera ere egin daiteke, motibazio eta esposaketa egokiaz. Hizkuntza gaitasunak sakonean loturik daude, eta beraz, etxeko hizkuntza ongi indartua izateak lagundu egiten du bigarren hizkuntzan (eskolakoa) maila ona izaten. Beraz, gurasoek har dezaketen jokaera lagungarriena, berea duten hizkuntza erabiltzea da, eskolako hizkuntza bera izan zein ez izan, zeren hizkuntza horretan izango baitira gai haurrei eredu ona eskaintzeko, eta beraz, lehen hizkuntza ongi menperatzen laguntzeko. Hizkuntza gutxituko haurrak bigarren hizkuntza batean murgildu nahi badira, programaren hasieran haurren etxeko hizkuntza sendotzeari denbora eskaini behar zaio. Gizartean indarra ez duen hizkuntza eskolan lantzen ez bada, eskolatik kanpo are aukera gutxiago izango du haurrak, erabilera formaletara zabaltzeko. Gizartean sendoa eta prestigiotsua den hizkuntza batek ordea, ez du eskolan halako tratamentu berezirik behar. Beraz, programa elebidun batean aritzeko, haurrak ezinbestekoa du hizkuntza batean eskolako lanak eskatzen duen mailako sakoneko gaitasuna lortzea. Sakoneko gaitasun komunikatibo eta logiko hauek hizkuntza batean ongi lantzen dituen haurrak, beste hizkuntzan ere erabili ahal izango ditu, orokorrak baitira gaitasunok hizkuntza guztietarako. Horregatik, hizkuntza batean irakurtzen eta idazten, buruketak egiten, isotrio baten laburpenak egiten edo iritziak arrazoitzen ikasten duen haurrak ez ditu trebetasun horiek berrikasi beharko beste hizkuntza batean gauza berak egin ahal izateko. 70.hamarkada amaieran aurkeztu zuen Cumminsek Elkarmenpekotasunaren Teoria. Ez zuen gaia bere horretan utzi, hala ere: hurrengo hamarkadan, 80koa alegia, teoriaren zenbait alde eta ondoriotan sakondu zen: haurrak ezinbestekoa du hizkuntza bat gutxienez ondo garatzea, edota komunikazio bide bat egoki zabaldua izatea eskolan ondo aritu ahal izateko. Hala ere, egoki zabaldutako bi bide baditu, indartsuagoa izango da bere adimen gaitasunen lanketa. Bi hizkuntzak ondo menperatzen dituzten haurrek, elebidun orekatuek, lehenago eta hobeto gara ditzakete komunikazio gaitasuna eta adimenarekin loturiko beste zenbait gaitasun, haur elebakarrek eta elebidun ez orekatuek baino. Elebitasuna eta adimena Bilakaera historikoa: -

XIX. Mendean eta XX. hasieran elebitasuna haurraren adimenerako kaltegarria. 1950 hamarkadan, W.R. Jones-ek Galesen hainbat haur elebidunen adimena neurtzeko proben ondorioz, ez zuten desabantailarik erakusten.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

37

-

1960 – 1970 Peal eta Lambert, Montrealgo (Canada) St. Lamberten murgiltze programak izan zuen arrakastaren eraginez egindako ikerlanean, murgiltze esperientziak haur elebidunek maila hobea zutela erakutsi zuen, elebidunen adimena malguagoa baitzen, kulturbitasunaren eta hizkuntza bien arteko transferentziaren eraginez.

1996 C.Baker eta 1991 C. Hoffman : Elebitasunak pertsonaren adimenean duen eragina ikertzean, indarturik aurkitu zituzten adimen gaitasunak 3 ziren (hezkuntza elebidun orekatua denean soilik):

1. Pentsaeraren malgutasuna: Pentsaera konbergente eta dibergentearen arteko bereizketan oinarritzen zen eta proba dibergenteetan haur elebidun orekatuek emaitza hobeak lortu zituzten. Ondorioa: Bi hizkuntza edo gehiago erabiltzeak pentsamenduaren jariakortasuna, malgutasuna, originaltasuna eta landutasuna indartzen du.

!

2. Kontzientzia metalinguistikoa: Hitzekin hizkuntza era analitikoan erabiltzeko gaitasuna adierazten du, hizkuntza osagai eta funtzio jakin batzuk dituen “objektu” edo tresna moduan ikusteko gaitasuna = hizkuntzari berari buruz gogoeta edo hausnarketa egitea. Diskurtsoaren esanahia ulertu, huts gramatikalez ohartu, forma eta esanahien arteko lotura arbitrarioa dela konturatu, hizkuntza era analitikoan hartu … Ondorioa: Haur elebidunek goizago garatzen dute kontzientzia metalinguistikoa, haur elebakarrek baino.

3. Komunikaziorako sentimena: Haur elebidunek gaitasun handiagoa dute komunikazio egoera berrietara moldatzeko, hau da, lehen hizkuntzatik bigarrenera igarotzeko (Elebitasunaren 3 ezaugarrietako bat). Ingurukoek komunikazio aldetik dituzten baldintza eta beharrizanez konturatzeko eta beren hizkuntza ezaugarri horien arabera moldatzeko gaitasun handiagoa dute haur elebidunek. Izan ere, elebidunak goiz goizetik kontestu bakoitzean zein hizkuntza hitz egin behar duten bereizten ikasten dute, bien arteko interferentziak saihestuz, eta hizkuntza bakoitza egokia noiz den somatzeko seinaleak ezagutuz. Beraz, ezagugarriez jabetu behar honek indartu egiten die, hizkuntzaren funtzio eta erabileren kontzientzia.

Elebidunen abantailak: Bi hizkuntza eta kulturaren partaide izanik, aberatsagoak dira esperientzia aldetik. Etengabe hizkuntza batetik bestera aldatu behar izateak indartu egiten du elebidunen adimen malgutasuna - Darabiltzan hitzen hedadura eta balioak neurtzen ohituak daude. - Gramatika ezberdin bien funtzionamendua konparatzen dute. - Interferentziak saihesten ibili beharra dute. Beraz, elebidunei hizkuntzak “objektu” bezala hartzeko gaitasuna sortzen zaie, goiz goizetik haurraren kontzientzi metalinguistikoa garatuz. -

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

38

Atalasearen teoria: Cummins, Toukomaa eta Skutnabb- Kangas. 70.hamarkada Elebitasunaren maila eta adimeneko abantailen artean lotura azaltzen dute.

Elebitasun maila

Elebitasuna adimen garapenerako onuragarria noiz den zehaztu nahi zuten, hezkuntza elebidun guztiek ez baitute adimen maila hobea garatuko. Bi atalase bereizi zituzten haur batek izan dezakeen elebitasun mailan:

Elebitasun maila

Adimen aldetiko ondorioak

Elebidun orekatua Gaitasun ona H1 eta H2an

Adimen aldetiko abantailak Bigarren atalasea

Elebakarra Maila ona hizkuntza batean

Ez kalterik ez abantailarik Lehen atalasea

Semilinguismoa Maila baxua H1 eta H2an

1991)

Adimen aldetiko gaitasunentzako kaltea

Atalasearen teoria diagrama: Cummins, Toukomaa eta Skutnabb- Kangas. (Hoffman

1) Elebidun orekatua: Bigarren atalasea bi hizkuntzekin gainditzen badu, hizkuntza

bietan gaitasuna ona lortzen badu, elebidun orekatua bihurtuz, abantailatsua izan daiteke elebitasunaren eragina adimenaren garapenean. Izan ere, sakoneko hizkuntza adimen aldetiko gaitasunak indartzeko bide bikoitz hori indartua du. (3.irudia)

2) Elebakarra: Hizkuntzetako batean gutxieneko maila lortu behar du, hau da, lehen

atalasea gainditu behar du eskolan bigarren hizkuntza bat erabili beharrak adimen gaitasunerako kalterik ekar ez dezan. Atlas hau hizkuntza batekin behintzat gainditzen badu, sakoneko gaitasunak lantzeko adinako maila lortzen badu, ez du desabantailarik izango adimen aldetik, ezta onurarik ere. (1.irudia)

3) Semilinguismoa: Maila baxua du lehen eta bigarren hizkuntzetan. Ondorioz ez du hizkuntza bat bera ere menperatzen eta adimenaren garapena mugatua egongo da. Izan ere, hizkuntza ezagutza eskuratzeko tresna denez, ez ditu baliabideak izango berau jorratzeko. (4.irudia)

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

39

Elebitasunaren abantailez ados egoteko ez dira nahikoa froga bildu.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

40

Elebakarra: Gurpil batek in nonbaitera joan zaitezke. “Gutxienez hizkuntza bat ongi menperatu behar da adimena garatu ahal izateko” J. Cummins

1.

Elebidun menperatzaile a: Gurpil handia eta txikiarekin ere. Hizkuntza bat gutxienez menderatuz, adimena garatu daiteke. Adb. Etxean gaztelera eta eskolan ingelesa (elebitasun kentzailean)

3.

Semilinguismoa; Gurpilak egin zituztenek zertan ari ziren bazekiten behintzat. Hizkuntza garatzeko gizartea eta elkarrekintza (harremana) ezinbestekoak dira. Kasu hauetan, H1 eta 2. Elebidun orekatua: Halere, gurpila k guztiz H2an ez du hizkuntza behar bezala garatu. Ondorioak puztuta daudenean, urriturago joango zara. ezagutzan eta pentsamenduan atzerapenak daude. Izan Elebitasuna onuragarria izan daiteke, bi hizkuntzak ere HIZKUNTZA- EZAGUTZA- PENTSAMENDUA ongi menderatzen badira. elkarreraginak daude. ELEBITASUNAREN EZAGUPEN ONDORIOAK CUMMINS, J (1993) Hezkuntza eleaniztunaren alde psikolinguistikoak Hezkuntza Eleaniztunari Buruzko I. Nazioarteko Jardunaldiak. Gaztelueta Fundazioa. Getxo

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

41

3.2.Hezkuntza elebidunaren programak 3.2.1.Azpiratzea 3.2.2.Murgiltzea 3.2.3.Mantentzea XABIER BILBAO. (1998). Hezkuntza elebiduna. Zenbait oinarri. Arabako Foru Aldundia eta UPV – EHU BAKER, C. (1993). Foundations of Bilingual Education and Bilingualism. Clevedon. Multilingual Matters. CAMPS, ANNA. GUASCH, ORIOL. Diversitat de LLengues a l´escola. Didactica dela Llengua i de la Literatura. Num. 28. (2006)

Arlo honetan aditu ugarik egin dituzte sailkapenak eta oso multzoketa ezberdinak sortu dira. Programa elebidunak hainbat kokaleku, baldintza eta helburu ezberdinez antolatu izan dira, eta kontuan hartzen ditugun irizpideen arabera, oso sailkapen ezberdinak sortu dira. Aztertuko ditugun programa elebidunen teorien oinarrian, sailkapena bi ezaugarriren arabera egina dago: 1.

Programa elebidunek, irakaskuntza elebidunean, izan dezaketen helburua: • •

Haurrek eskolatzearen bukaeran bi hizkuntza ondo menderatzea: benetako elebitasuna edo elebitasun orekatua Haurrek eskolatzearen bukaeran ezagutzen duten hizkuntzetako bat bakarrik menperatzea

2. Eskolak hizkuntzei ematen dien tratamendua (Siguan eta Mackey): • • •

Irakaskuntza haurraren ama hizkuntzan Irakaskuntza bigarren hizkuntza batean, baina eskolak kontuan hartzen du haurraren ama hizkuntza Irakaskuntza bigarren hizkuntzan, baina eskolak ez du kontuan hartzen haurraren ama hizkuntza

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

42

Hizkuntzaren trataera

Elebidun orekatu

Mantentze programa

Hizkuntzetako bat menperatzea

Hezkuntza elebidunaren helburua

Irakaskuntza ama hizkuntzan

Irakaskuntza bigarren hizkuntzan, ama hizkuntza kontuan hartuz

Irakaskuntza bigarren hizkuntzan, ama hizkuntza kontuan hartu gabe

Murgiltze programa

Azpiratze programa

Azpiratze programak

Hezkuntza elebidunaren helburua, hizkuntzetako bat soilik menperatzea denean, azpiratze programak garatzen dira. Hezkuntza honek ez badu hezkuntza elebiduna eskaintzen ere, guztiz lagungarriak izan dira benetako hezkuntza elebidunak izan behar lituzkeen ezaugarriak ikertzeko. Azpiratze programa hauen bidez, haurrak eskolan ikasitako hizkuntzak etxean ikasitakoa ordezkatzea (azpiratzea) bilatzen dute. Mantentze programetan irakaskuntza ama hizkuntzan ematen denez, haurrak mantendu egiten du etxeko hizkuntza (gutxitua) eta eskolan gizartekoa ere ikasten du. Ondorioz, emaitza elebitasuna da. Murgiltzen programetan irakaskuntza bigarren hizkuntzan ematen da, ama hizkuntza ere kontutan izanik. Horregatik, haurrak bigarren hizkuntza ikasten du eskolan, etxekoa (gehiengoarena) galdu gabe; hemen ere, emaitza elebitasuna da. Azpiratzen programetan, irakaskuntza bigarren hizkuntzan ematen da eta ama hizkuntza kontuan izan gabe. Ondorioz, haurrak bigarren hizkuntza (gehiengoarena) ikasten du eskolan, etxekoa (gutxitua) baztertuz. (elebitasun menperatzailea)

Azpiratze programak Ez dira benetako programa elebidunak, izan ere, bere helburua ez da haurrek bi hizkuntza menperatzea. Hizkuntza gutxituko haurrek beren hizkuntza eta kultura alboratu eta gehiengoarenaz ordezkatzea dute helburu. Horretarako, ez da beharrezkoa programa berezirik diseinatzea, edozein kultura indartsuko hezkuntza elebakar arruntak ordezkatze hori gauzatzen baitu. Ondorioz, programaren emaitza hizkuntza ordezkapena da.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

43

Hala ere, komunitate txikietako haurrek hezkuntza ofizial arruntean sarritan zailtasunak eta emaitza txarrak izaten dituzte; eta horregatik programa bereziak antolatzen dituzte etorkinen haurrentzat. Helburua ez da haurrak ama hizkuntzan alfabetatzea, baizik eta gerora bertako hezkuntza sistema eta gizartearekin zailtasun handiegirik gabe bat egin dezaten lortzea. Beraz, helburua hizkuntza nagusi bakar bat ongi menperatzea da eta hizkuntza bakar horretan ezagutza lortzea. Eragin kaltegarri orokorra haurrek beren jatorrizko hizkuntza alboratu eta gutxietsi ohi dutela da, eskolako hizkuntzan ere maila apala lortuz gainera: elebitasun kentzailea da ondorioa. Hizkuntzen gaitasuna alde batera utzita, oso emaitza ezberdinak lortu dira eskola gaietan. Eskolak hizkuntzen arloan duen jokabideaz gain, baldintza sozioekonomiko, kulturak eta abarrek eragina dute. Orokorrean, arrakasta gutxikotzat hantzen dira, bertan aritutako haur askook ez baitu eskolatzea bukatzen, eta gutxi iristen baitira, gehiengoaren kulturako haurrekin alderatuz, goi mailako hezkuntzara. Ondorio txar hauen arrazoiak ugariak dira: • Irakasleek ikasleen ama hizkuntza ez ulertzea eta are gutxiestea • Eskolako hizkuntza eta edukiak aldi berean ikasi behar izatea • Gehiengoaren hizkuntzan eta kulturan duten mailaren arabera ebaluatuak izatea • Beharrizanetarako egokia den programa eta prozedurarik ez erabiltzea

Murgiltze programak Murgiltze programak Canadako St. Lambert-en izandako esperientzia arrakastatsuen ostean hasi ziren aplikatzen. (Azterketan esperientzia kontatu laburki galde hau agertzean) Ama hizkuntza sendoa duten haurrentzat hezkuntza motarik aberasgarriena da, bai hizkuntzen ikaskuntzaren aldetik, bai eta eskolako emaitzen aldetik. Oinarrian haurra bigarren hizkuntza batean guztiz barneratzea da, baina azpiratze programetakoekin alderatuz, guztiz prozedura ezberdina da. Izan ere, programa hauen oinarrian haurren jatorrizko hizkuntzarekiko begirunea dago, ez helburutzat haurra bi hizkuntzetan alfabetatzea eta trebatzea dute, hizkuntzetako bat bera ere alboratu gabe. Kasu gehienetan ama hizkuntza nagusia izan ohi da, eta eskolan ikasten dutena berriz hizkuntza gutxitua. (Canadako esperientzia ere, lurralde hartan ingelesak hiztun gutxiago zituenez, familia anglofonoek euren haurrak eskolan frantsesez ikastera eraman zituzten, hau da, eremu hartako hizkuntza nagusian). Ondorioz, elebidun orekatua bihurtzea da helburua. Honela, bigarren hizkuntza ongi ikasi eta lantzen du eskolaren bitartez, eta ama hizkuntza ere gorde eta landu egiten du eskolan ematen zaion tratamenduagatik eta eskolatik kanpo duen pisu eta erabilera zabalagatik. Haurren beharrizan linguistikoak betetzen saiatu behar dute, hizkuntza bakoitzari tokian tokiko haurrek dituzten ezaugarrien araberako denbora eta tratamendua emanez.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

44

Irakasleek haurren ama hizkuntza ezagutu behar dute, haren arazo eta beharrizanez era egokian jabetzeko. Bigarren hizkuntza jokabide komunikatiboaz irakasten zaio, hau da, hizkuntza bera gai bat balitz bezala irakatsi beharrean, haurra bigarren hizkuntza ulertzera eta erabiltzera eramaten duten ekintza eta egoeretan barneratuz; haurrarentzat hizkuntza hori erabiltzea gauza naturala bihurtzen duten testuinguruak sortuz. Gurasoek eskolako programaren aldeko jarrera izateak lagundu egiten du. Haurrak murgiltze programan sartzeko adinari dagokionez, adituen arabera (Siguan eta F. Zabaleta) komeni da murgiltzea Haur Hezkuntzan hastea, arrazoi ugarirengatik: • • •

Adin honetan haurrek malgutasun linguistiko handia dute Haurrek harreman estua dute irakasleekin Haur Hezkuntzako jarduerek duten jolas izaerak erraztu egiten du hizkuntza berria zailtasunik gabe eta eskolako ekintzetan integraturiko komunikazioaren bidez irakastea

Murgiltze programak era ezberdinetan antolatzen dira, tokian tokiko gizartearen eta hizkuntzen beharrizanen arabera:

1. Murgiltze goiztiarra: Eskolatzea hasten denetik (Haur Hezkuntzatik) bigarren hizkuntza erabiltzen da haurrarekin. Bi aldaera ditu:

•

•

Erabateko murgiltze goiztiarra: Denbora guztian eta gai guztietarako bigarren hizkuntza erabiltzea. Ama hizkuntza beranduago lantzen da, beti bigarrena baino denbora gutxiago eskainiz. Euskal Herrian D eredua litzateke, ama hizkuntza gaztelera dutenentzako. Canadako eredua ere bera litzateke. Erdizkako murgiltze goiztiarra: Orokorrean banatu egiten ditu denbora eta gaiak bi hizkuntzen artean.

2. Murgiltze atzeratua edo berantiarra: Eskolatzearen hasieran haurraren ama hizkuntza erabiltzen da, bigarren hizkuntza pixkanaka sartuz. Murgiltze osoa beranduago egiten da, Lehen Hezkuntzako 5.mailan (atzeratua) edo Bigarren Hezkuntza hasieran (berantiarra) Emaitzen aldetik, murgiltze programak arrakasta handikoak dira, maila ona lortzen baita bai eskolako hizkuntza eta baita etxekoan ere. Eskolako irakasgaien aldetik, hezkuntza elebakarreko ikasleen emaitza beretsuak lortzen dituzte. Hau da, elebitasun gehitzailea sortzen da. Hezkuntza elebakarrekoen maila beretsua erakusten dute ama hizkuntzan, nahiz eta askoz denbora gutxiago eskaini. Emaitza hauen azalpena, hizkuntza gaitasunen arteko transferentzia litzateke. (Cummins- en Elkarmenpekotasun teoria) Erabateko murgiltze goiztiarrak eskaintzen ditu emaitzarik onenak, bigarren hizkuntzan maila hobea lortzen baitute programa honetako haurrek erdizkako murgiltzekoek eta

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

45

murgiltze berantiarrekoek baino. Izan ere, emaitza onak lortzearen gakoa hizkuntza gaitasunak era egokiak sendotzea da, gero eskolako ikasgaiak behar bezala lantzeko. Bi hizkuntza era egokian elkartu eta lantzean, bakarka erabilirik izango ez luketen indarra hartzen dute giza adimenean. Murgiltze programa: Ikasgelarako estrategiak Murgiltze programen oinarria lehen hizkuntza oharkabean jabetzen dela da eta prozesu hau eskolatzearen lehen etapan aurrera eramatea bultzatzen dute. Horregatik, hizkuntza jabekuntzan edukiari garrantzia ematen diote, eta ez hizkuntza jabetze konszienteari. Beraz, noiz eta lehenago jaso hizkuntza berriaren jabekuntza, prozesua hobea izango da, arrazoi ugarigatik: • •

Haurrek helduek baino hobeto eskuratzen dute hizkuntzaren benetako pronuntziazioa. Hizkuntza jabetzarekin estuki lotuak dauden giza garunaren ezker hemisferioko gune batzuetan malgutasun eta plastizitate handiagoa dute.

Murgiltze programetako irakasleek ez dituzte haurrak hizkuntza berrian hitz egitera bultzatuko, naturalki hori egiteko ekimena sortzen zaien arte. Izan ere, behartuz gero, hizkuntza berriarekiko jarrera ezkorra garatu dezakete eta baita orokorrean hezkuntzarekiko ere. Murgiltze programen lehen bi urteetan, haurrek hizkuntza berriaren ulermena garatzen dute, eta ondoren, hizkuntza honetan hitz egiten hasiko dira (nagusiki irakasleari zuzentzerakoan). Lehen etapa honetan ezinbestekoa da irakasleak haurren egoera ulertzea, ikasleen hiztegi eta gramatika maila onartu behar du eta bere hizkuntza egoera horretara egokitu. Programa honen lehen etapan erabiltzen den hizkuntzari hitzaldi zaintzailea (caretaker speech) deritzo eta ezaugarri hauek ditu: • • • • •

Murgiltzearen lehen eta bigarren urteetan hiztegia mugatua egongo da Gramatika eta sintaxia modu erraztuan aurkeztuko dira Irakasleak erabiltzen dituen hitzak eta ideiak behin eta berriz errepikatuko dira, modu batean baino gehiagotan azalduz Irakasleak mantso hitz egingo du, ikasleak mezua ulertzeko eta inputa prozesatzeko denbora gehiago izan dezan Irakasleak etengabean baieztatu behar du haurrak ulertu duela mezua

Ezaugarri hauek amak haurrei egiten dien hizkuntzaren eta baita atzerritarrei zuzentzeko erabiltzen den hizkuntzaren oso antzekoak dira. (motherese and foreigner talk) Bestalde, irakasleak gai bat jorratu aurretik unitatean erabiliko den hizkuntza landu behar du: hitzak, kontzeptu berriak … Irakasleak hitzik gabeko feedback –ari arreta berezia jarri behar dio: jarrera, arreta galtzeak, begirada izoztuak edota galduak … Honela, ikasleek ulertzen ez dutenean irakasleari azalpenak eskatuko dizkie eta bi helburu garrantzitsu lortuko dira:

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

46

1. Input ulertuaren, intakearen, garrantzia sustatu 2. Esanahia ulertzeko irakaslearekin “negoziatzeak” duen garrantzia Murgiltze programaren ikasgela eraginkorraren oinarria, irakasle eta ikasleen arteko ulertzean oinarritzen da. Honela, hizkuntza garatuko da, curriculumeko konpetentziak lortuko dira eta ikasleak motibatuagoak egongo dira. Irakasleak begirunea izan behar du hizkuntza akatsekiko, hizkuntza ikaskuntza prozesuaren atala baita eta guztiz arrunta; ez dira hutsegite sintomak. Akats hauek behin behinekoak dira eta denborarekin zuzenduz joango dira. Horregatik, irakasleak akatsen zuzenketa konstantea ekidin behar du, ikaslearen hizkuntza jabekuntzarekiko motibazioan eragin negatiboa baitu. Programaren lehen etapan, haurren artean tarteko- hizkuntza (interlanguage) naturala sortuko da, hau da, haurrak esaldiaren ordena egokia aldatuko du, forma zuzena eskuratu bitartean. Joera hau ere ez da akatsa, baizik eta hizkuntza - sormen edo kreatibitatearen adierazlea da. Haurrak lehen hizkuntzaren ulermenaz baliatzen dira bigarren hizkuntza egituratzeko. Lehen hizkuntzan garaturiko gaitasunek bigarren hizkuntza gaitasunetan lagunduko dute: • •

Lehen hizkuntzako hitzen kontzeptuak ulertzean, bigarren hizkuntzara transferitzen dira. (Cummins) Lehen hizkuntzako alfabetatze gaitasunek bigarren hizkuntzako alfabetatze gaitasunen jabekuntza errazten dute.

Hala ere, hizkuntza gaitasun guztiak ez dira lehenengotik bigarrengora transferituko (sintaxi arauak, ortografia …) Beraz, noiz eta antzekotasun handiagoa izan bi hizkuntzek, orduan eta maizago gertatuko dira transferentzia hauek. Murgiltze programetako curriculumaren eduki eta eginkizunei dagokienez, Harley (1991) – ek zion lehen eta bigarren hizkuntzen eskurapen analitikoa lortzen dela. Bigarren hizkuntza oharkabean eskuratzen da, hizkuntzaren forma , hiztegia eta gramatika analizatzen dira eta modu sistematikoak metalinguistika lantzeko joera garatzen da. Murgiltze programetako irakasleen jarraibideak, Snow (1990): 1. 2.

3. 4.

5.

Gaia jorratzean erabiliko den hizkuntza eta kontestua azalpenak hasi aurretik landuko dira. Murgiltze programetako ikasleei klaseetako errutina eta organizaziorako prozedura urratsak argi eta garbi azalduko zaizkie. (Klase hasieran hiztegia errepasatu, amaieran beti etxeko- lanak azaldu …) Material berria ikaslearen jakintza eta ulermenarekin estuki lotua dagoenez, kontzeptu ezezagunak ezagunekin erlazionatuko dira. Ikus- material ugari erabiliko da (material visual). Saioak ilustratzeko objektuak, marrazkiak, ikus- entzunezko materialak … Honela, heziketa esperientziaren baitan zentzumen guztiak landuko direla ziurtatzen da. Ikaslearen ulermen mailaren araberako etengabeko feedback –a. Ikaslearen hizkuntza mailaren diagnosia.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

47

6. Ikasleak irakaslearen mezua ulertu dezan, errepikapenak, laburpenak, baieztapenak … erabiliko dira. 7. Irakaslea ikaslearen hizkuntza imitaziorako rol modeloa izango da. 8. Akatsak zeharkako moduan zuzenduko dira (etengabean akatsak egiten dituzten kasuetan izan ezik). Zuzenketa horiek ikasleen hizkuntzan barneratuak izan direla ziurtatu behar da. 9. Aldaera posible guztiak erabiliko dira hizkuntzaren eginkizunetan eta hizkuntza ikasteko edukietan. 10. Ikasleak ulertu duela etengabe baieztatuko da, metodo anitz erabiliaz.

Mantentze programak Eskolan gizarteko hizkuntza nagusia ikasteaz gain, etxekoa ere mantendu eta landu egiten da. Haurren ama hizkuntza da irakaskuntzaren oinarria, baina gizarteko hizkuntza nagusia ere sartzen da, tokian tokiko eran eta neurrian. Honela, eskolan hizkuntza biak lantzen eta erabiltzen dituzte eta elebitasun maila ona lortzen dute. Programa hauek sortzearen arrazoia, gizarteko hizkuntza nagusian irakasten duten eskoletan, hizkuntza komunitate txikietako haurrek ama hizkuntza baztertu edo galdu egiten dutela da. Herrialde askotako hezkuntza ofizialaren akats honen aurrean, hezkuntza sistemarengan eragina izateko aukera zuten hizkuntza komunitateek haien haurrak jatorrizko hizkuntzan eskolatzen dituzten programak sortarazi dituzte. Euskal Herrian programa honen adibidea dugu, EAE eta Nafarroako D ereduan. Emaitzen aldetik, arrakasta handikoak dira arrazoi ugarirengatik: • • • •

Haurrek gorde eta landu egiten dute ama hizkuntza Gizarteko hizkuntza ere irakaskuntza elebakarreko haurrek menperatzera iritsi dira Eskola gaietan elebakarren pareko emaitzak lortzen dituzte Beren jatorrizko hizkuntza eta kultura ongi estimatzen dituzte

bezain

ondo

Hezkuntza elebiduna: Eskolen panorama Hizkuntza irakaskuntza birpentsatu beharra dago; izan ere, gaur egun eman diren aldaketak ugariak dira: 1.

Globalizazioa dela eta, beharrezkoa da hizkuntza bat baino gehiago jakitea.

2. Europar Batasunean egotean ondorioz, hezkuntza sistema eleaniztuna beharrezko da. Ondorioz, gizarteak eskolari hainbat eskaera egin dizkio: o o o

Lurraldeari dagozkion hizkuntz(a)en menderatzea Ingelesaren ezagutza garatua hizkuntza globala baita Atzerriko hizkuntza bat ezagutzea.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

48

3. Fenomeno migratorioaren ondorion, eskola esparruan hizkuntza eta kultura ugari elkarbizitzen dira, eta ikasleak jatorri kultural eta linguistiko heterogeneoa osatzen dute. Ondorioz, kontaktuan dauden hizkuntzak ditugu. 4. Gure herrialdean, hizkuntza gutxitua dugu: Euskara Hizkuntza gutxituekiko hizkuntza politika ere landu da, eskola aldiko lehen etapetan ikasleen hizkuntza formazioaren planteamendu berri bat zabalduz, gizarteak ere hizkuntza gutxitu hori ezagutzeko. Ekimen honetan eragile ugari izan dira: administrazioa, irakasleak, ikasleen familiak eta ikasleak. Ondorioz, hezkuntza elebidunarekiko zen ikuspuntua aldatzea lortu da eta murgiltze programak nabarmenki ugaritu dira. Guzti hau aurrera eraman ahal izan da, ikasleria aldatu egin delako eta gizartearen ezaugarri nagusiak ere desberdinak direlako, duela urte batzuetakoarekin alderatuz; gure arazoen irtenbidea nahi baitzen. Hala ere, gaur egun sineskera oker bat zabaldua dago, bigarren hizkuntzaren ikaskuntza goiztiarra hezkuntza elebidunaren arrakastarako ezinbestekoa dela onartzen baita.

Hezkuntza elebiduna: Erronka berriak Hezkuntza eraginkorra lortu nahi da, ikasle eleanitzak izan daitezen, euren jatorrizko hizkuntzarekiko eta kulturarekiko begirunea izan dezaten eta lurraldean zehar banaturiko gainontzeko hizkuntza eta kulturak ere ezagutu eta errespetatzeko. Hezkuntza elebidunaren egoera berri honetan erantzun gabeko galdera asko daude oraindik, erantzun argirik ez baitute. Hala ere, hezkuntza eleanitzaren irakaskuntzan oinarrizko irizpide batzuk ezarrita daude, abiapuntu gisa: 1.

Hizkuntza jakintzaren inguruan, hezkuntza elebakarraren aldeko iritzi zen hasiera batean. Baina ondoren, hezkuntza eleanitzaren aldeko apustua egin zen. Hizkuntza ikaskuntzan guztientzako baliagarria den oinarrizko sistema bakar bat dagoela onartu zen eta ikasitako hizkuntza guztiek sistema bakar hori konpartitzen dute.

2. Hizkuntza baten ikaskuntza, ikasleak aurrez dakien hizkuntzaren gaitasunekin erlazionatua dago. Horregatik, hizkuntza irakaskuntzarako proposamen berriek arreta berezia eskaintzen diote interlinguistikari eta prozesu hau ahalbidetzen duten egoerei.

3. Hizkuntza irakaskuntza planifikazioa: Curriculumean zehaztutako hizkuntza desberdinen irakaskuntza koordinatu behar da, materia instrumentalean konkrezio ugari jarraituz: ahozko hizkuntza, hizkuntza bakoitzaren helburuak antzekoak izatea, hizkuntzaren erabilgarritasuna ezagutzea …

Hizkuntza bakoitza, ezagutza ahalbidetzen duen instrumentu bezala ikusi behar dute ikasleek, hizkuntzarekin zuzenean erlazionatuak ez daude curriculum helburuak lortzeko tresna gisa. Horregatik, hizkuntza gaiak, eta hizkuntzarekin erlazionatua ez dauden arloak osagarriak izango dira.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

49

Eskola kultura zabaltzearen arduradunak irakasleak izango dira, eta ikasleen jarrera baikorraren bultzatzaileak. Horregatik, irakasleriaren oinarrizko formazioa eta formazio jarraia ezinbestekoak izango dira.

4.gaia: HEZKUTZA ELEBIDUNA EUSKAL HERRIAN

4.1.Egoera Soziolinguistikoa Biztanleriari buruzko 2006ko datuen arabera, Euskal Herrian 3.015.558 pertsona bizi dira guztira. Horietako %71 Euskal Autonomia Erkidegoan (EAEn), %20 Nafarroan eta gainerako %9 Iparraldean.

Biztanleriaren hizkuntza gaitasunari dagokionez, 2006ko datuen arabera, 16 urte edo gehiagoko 2.589.600 pertsona bizi dira Euskal Herrian. Horietatik %25,7 (665.800 lagun) elebidunak dira, hau da, ondo hitz egiten dute euskaraz eta erdaraz. Badira, halaber, beste 397.900 pertsona (%15,4) euskaraz ondo mintzatzen ez badira ere, ondo ulertzeko gai direnak. Horiek elebidun hartzaileak dira. Gainerako guztiak (1.525.900 pertsona, %58,9) erdaldun elebakarrak dira, hau da, ez dakite euskaraz hitz egiten. (1. irudia)

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

50

Euskal Herriko elebidunen ehunekorik eta kopururik handiena (%83,7 eta 557.600 pertsona, hurrenez hurren) EAEn bizi da. Nafarroako elebidunak (56.400 pertsona) Euskal Herriko elebidunen %8,5 dira. Euskal Herriko elebidunen ehunekorik eta kopururik txikiena (%7,8 eta 51.800 hurrenez hurren) Iparraldean bizi da.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

51

Elebidunen lurraldekako banaketari dagokionez, Gipuzkoa da elebidunen ehunekorik eta kopururik handiena duena (%49,1 eta 291.900 pertsona, hurrenez hurren). Bizkaiko elebidunak %23,0 dira, hau da 228.500 pertsona. Arabak du EAEko elebidunen ehunekorik eta kopururik txikiena (%14,2 eta 37.182 hurrenez hurren).

EAEko euskal hiztunen hizkuntza gaitasunaren banaketa lurraldeka ondorengoa da:

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

52

4.2. Hezkuntza Elebidunaren Hastapenak: Ikastolak Ikastolak irakaskuntza euskaraz emateko eta euskara transmititzeko ikastetxeak dira. Egoera juridiko berezia dute, publikoaren eta pribatuaren artekoa. Herri mugimenduetan oinarrituta sortu ziren, eta beren burua antolatzeko parte hartzea eta modu kooperatiboak hartu izanak gizarte euskaldunaren mugimendu berezia bihurtzen ditu, publikoaren eta pribatuaren arteko jabego egoerarekin. Beren historia oso lotuta dago nazionalismoaren eta euskal kultur balioen pizkundearekin. Ikastolen sorrera Euskal Herrian: 1. Gipuzkoan berpiztu ziren ikastolak, 1960an 2. Gero, parrokien babesean Bizkaia eta Arabara zabaldu ziren 1963an 3. Nafarroara 1965ean 4. Ipar Euskal Herrira 1969an Berpizkunde prozesua etapa desberdinetan banatu izan da: (Garmendia, M.K. 1985; Etxeberria, F. 1986; Fernandez, I. 1996)

1. Etapa: Gerra aurreko garaia: “Euzko Ikastola- Batza” 1932

Aurreneko ikastola erreferentziak 1910 eta 1920bitartean daude, baina 1932an osatu zen lehendabiziko ikastola, “Euzko Ikastola Batza” izenarekin. 1936 urteraino egin zuen lana Bizkaian, ikastola eredu honela definituz: - “herrikoia” -

“gizarte maila guztientzat irekia”

-

“osoro euskaldun eta kristaua”

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

53

-

“joera pedagogiko berrietara irekia”

1936ko estatu kolpeak ekarri zuen gerrak eta legeria frankistak desegin zuten ikastola haien antolamendu kolektiboa.

2. Etapa: 60 eta 70eko urteetako hastapenak eta zabalkundea

Ikastolen mugimendua 60ko hamarkadan gorpuztu zen, 50eko urteetan guraso eta irakasle gutxi batzuek egindako lanari jarraipena eta hedapena emateko. Mugimendu hau euskararen herrialdea osatzen duten hiru lurraldeetan agertu zen: EAE, Nafarroa eta Ipar Euskal Herrian. Ikastolen zabaltze garaia da, izan ere, Francoren kontrako erresistentzia sinbolizatzen baitu. Euskal Herriko bazter guztietara zabaldu zen eta berritualdi ona ere eman zitzaion pedagogiari, Freinet- en metodo kooperatiboaren eragina bitarteko. 70.hamarkadan biziro ugaldu ziren ikastolak EAEn, eta Nafarroa eta Ipasrraldean, polikipoliki hasi ziren eskolatzeak igotzen.

3. Etapa: Konfederaziotik beste sareetan txertatzera

80ko hamarkadan lortuko du ikastolak hiru lurraldeetako konfederazio bezala antolatzea, 90.hamarkadan ikasle eskolatu guztien %20a inguru bilduz. Antolamendu prozesuak aurrera jarraitu zuen eta hainbat batzar egin ziren 90eko urteetan, koiuntura berriaren aurrean. Izan ere, egoera berriak, eskola publikoa sartu ala eskola pribatuan jarraitzearen arteko aukera egitera behartzen baitzituen ikastolak, Euskal Eskola Publikoaren Legearen ondorioz. EAEko ikastola gehienak (%68) erabaki zuten ez zirela sare publikoan sartuko eta ikastetxe pribatu bihurtuko zirela, ikastola autonomoaren ereduari eustearren.

4. Etapa: Oraingo egoera

Ikastolek EAEn Francoren garaian betetzen zituzten funtzio berak betetzen dituzte orain ere, hau da, euskara eta euskaraz ikastea bultzatzen dutela irakaskuntza publiko elebidunik ez dagoen eremuetan (Ipar Euskal Herrian kasu), eta Nafarroako zona misto eta euskara hitz egiten ez den haietan. Bietan ere, erdi legezko egoeran daude ikastolak, irakasle gutxi eta finantza eta beste hainbat eratako arazo askorekin.

Irakaskuntza aldaketak: hizkuntza eredu berriak

Hasieran ume euskaldunen euskara “kontserbatzeko” premiari erantzutea zuten helburu. Ikastolara joaten diren ikasle erdaldunak oso gutxi dira hasieran eta hizkuntza murgiltze edo hizkuntza “inbertsioa” sartu zen berehala. Baina 70ko hamarkadan izugarri ugaldu ziren eta aldaketa kualitatibo garrantzitsua gertatu zen: kontu a ez da ume euskaldunei euskaraz irakastea soilik, baizik eta beren ama hizkuntza erdara hutsa duen ume mordo bati euskara irakastea.

4.3. Hezkuntza Elebiduna Hiru Lurraldeetan Euskaldun elebidunak, euskaldun- gaztelaniadun eta euskaldun- frantses elebidunak, sortzen dituzten hezkuntza programak dira. Euskal Herria, politika eta administrazio aldetik, hiru lurraldetan banatuta dago: • Euskal Autonomia Erkidegoa •

Nafarroa

•

Ipar Euskal Herria

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

54

Legeria ezberdin bat dago lurralde bakoitzeko eta beraz zabalkunde ezberdina jasan dute hezkuntza programek. Gaur egun, hezkuntza elebidun publikoa EAEn soilik dago haur guztien eskura, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian mugatuagoa den bitartean. Euskarazko irakaskuntza 60ko hamarkadan hasi zen, ikastolen sorrerarekin. F. Zabaletak (1994) Hegoaldeko ikastolez zera esan zuen: “ikastolek haur euskaldunentzako mantentze programak eskaintzeaz gain, haur erdaldunentzako murgiltze programak eskaini behar izan dituzte”. Hegoaldean, 1975an diktadura bukatu ondorengo antolakuntza politiko berriaren ondorioz hartu zuen euskarazko irakaskuntzak eta beraz, irakaskuntza elebidunak, izaera ofiziala eta publikoa du EAE eta Nafarroan. 1. Lege aldetiko aldakuntza honen lehen urratsa 1978ko Espainiar Konstituzioan dago, gaztelania ez ziren beste hizkuntzei ofizialtasuna eman baitzien, bai eta babestuak izateko eskubidea onartuz.

2. 1979ko Errege Dekretuak euskarari irakaskuntzan erabilia izateko legezko ahalmena eman zio.

3. Hala ere, horren ondorengo Hezkuntza eta Zientziaren Ministeritzaren Agindu batek bereziki zaintzen zuen gaztelania hezkuntzan bazterkeriak jasatetik, L. Erriondok eta besteek (1993).

4. Hurrengo urratsa Komunitate Autonomo bakoitzak eman behar zuen, bere lurraldeko irakaskuntza elebiduna antolatzeko legeak sortuz. EAEko hizkuntza legeak eta haren arabera sortutako hezkuntza programa edo eredu elebidunak finkatuz.

4.3.1. Hegoaldea a) Euskal Autonomia Erkidegoa 1979ko Gernikako Estatutuaren 6.aritkuluak zehaztu zuen EAEko gizartean euskarak izango zuen izaera: Articulo 6 1) El euskera, lengua propia del Pueblo Vasco, tendrá como el castellano, carácter de

lengua oficial en Euskadi y todos sus habitantes tienen el derecho a conocer y usar amabas lenguas. 2) Las instituciones comunes de la Comunidad Autónoma, teniendo en cuenta la diversidad sociolingüística del País Vasco, garantizarán el uso de ambas lenguas, regulando su carácter oficial, y arbitrarán y regularán las medidas y medios necesarios para asegurar su conocimiento. 3) Nadie podrá ser discriminado por razón de la lengua.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

55

Legeria horren menpean sortu zen 1982ko “Euskararen Normalkuntzako Legea”k adierazi zuen, era zehatzagoan, hezkuntzaren bidez bermatuko zitzaiela etorkizunean bi hizkuntza horiek jakieko aukera EAEko haurrei. Azkenik, 1983ko uztailaren 11n, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza eta Kultura Sailak kaleratutako Dekretu batek zehaztu zituen EAEko unibertsitatez kanpoko hezkuntza elebidunaren oinarriak: A, B eta D hizkuntza ereduak: Bai euskara eta bai gaztelania gutxienez ikasgaitzat irakastearen derrigortasuna ezarri zuen unibertsitate aurreko hezkuntza maila guztietan, haur bakoitzak hizkuntza garapenaren aldetik gehien komeni zitzaion hezkuntza eredua jasotzeko aukera izan zezan. Beraz, jatorriz eredu hauek ikasle mota bakoitzari zuzenduak zeuden: •

D eredua haur euskaldunentzat sortu zen

•

A eta B ereduak erdaldunentzat

Praktika, jatorri ezberdinetako haurrak eskolatu ziren eredu guztietan. Hizkuntzak ea eskolako gaien banaketa, ereduen arabera: A eredua: Irakasgai guztiak gaztelaniaz irakasten dira funtsean, euskara bera izan ezik. Euskara ikasgai modura ematen da, beste edozein gai bezala. B eredua: Bai euskara eta bai gaztelania erabiltzen dira eskolako irakasgaiak lantzeko. Printzipioz, banaketa honakoa da: - Gaztelaniaz: Irakurketa- idazketa eta matematika bezalakoak -

Euskaraz: Esperientziak, plastika eta dinamika bezalakoak.

Euskara eta gaztelania irakasgai modura ere lantzen dira. D eredua: Irakasgai guztiak euskaraz irakasten dira, gaztelania izan ezik. Gaztelania irakasgai modura ematen da, beste edozein gai bezala. Euskara bera ere irakasgai bat da. Ereduok derrigorrezko hezkuntzarako sortu ziren, eta hortik gorako irakaskuntzan (Batxilergoa, Lanbide Heziketa eta Unibertsitatean) A eta D ereduak eskaintzen ziren soilik. B ereduko ikasgai banaketan kritikak jaso ditu, gaztelania ikasgai “teknikoak” irakasteko erabiltzen baita, eta euskara berriz, “giza alorrekoak” irakasteko, nolabaiteko balorazioa edo hizkuntzekiko aurreiritzia sortaraziz. B eredua ama hizkuntzatzat gaztelania zuten haurrengan pentsaturik sortu zen, A ereduak eskaintzen duena baino euskarazko maila altuagoa bermatu nahi zuten ikasleentzat. D eredua, haur euskaldunentzat sortu zen, euskara aldetik maila onena sortzen duenez, guraso erdaldun askok eredu honetan sartzen dituzte seme alabak. Hortaz, haur euskaldun nahiz erdaldunak sartu izan dira hiru ereduetan, eta alde pedagogikotik aurreikusi ez ziren desegokitasun eta arazoak ekarri ditu. Programa elebidun tipologian, B eredua da benetako programa elebidun bakarra, honetan soilik erabiltzen baitira bi hizkuntzak eskolako gaiak irakaseko; A eta D ereduetan hizkuntza bakarra erabiltzen den bitartean. Hala ere, D eredua ere elebiduntzat har daiteke hizkuntza emaitzei begira, eredu horretan aritutako haurrek maila ona lortzen

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

56

baitute bai euskaran eta bai gaztelanian. Aldiz, A ereduaz, euskarari eskaintzean dion tratamendua ez da nahikoa , ereduak berak helburutzat duen hizkuntza ezagutza praktikoa lortzeko hizkuntza horretan. D eredua: Haur euskaldunentzat mantentze programa da, etxean ikasitako euskara (gure gizartean hizkuntza gutxitua edo ahula) mantendu egiten duelako, eta gaztelania ere ondo menderatzera iristen direlako. Haur erdaldunentzat erabateko murgiltze goiztiarreko programa da, bigarrena den hizkuntzan (euskaraz) ikasten baitute gai guztiak eskolatzearen hasieratik. Hala ere, ama hizkuntzan (gaztelanian) ere maila ona lortzen dute, hizkuntzak eskolan duen tratamenduagatik eta gizartean duen pisuagatik. B eredua: Haur euskaldunentzat mantentze programa da hau ere, etxeko euskara landu egiten baitute eskolan, gaztelania bezala. Haur erdaldunentzat erdizkako murgiltze programa da, ikasgaiak lehen hizkuntzaren eta bigarrenaren artean “erdi eta erdi” banaturik ikasten dituztelako. Haurra elebidun bihurtzen da programa honen bidez ere. A eredua: Haur euskaldunentzat azpiratze programa da, ez baitute ama hizkuntza (euskara) behar beste lantzen eskolan, eta beraz, ez dira gai bihurtzen euskara kontestu formaletan erabiltzeko. Eskolako hizkuntzak (gaztelaniak ) “azpiratu” egiten du beraz etzekoa, eta programaren emaitza elebakartasuna dela esan daiteke. Haur erdaldunentzat berriz, eredu hau, euskara ikasteari begira, atzerriko hizkuntzekin erabiltzen den berbera da: euskara ikasgai hutsa da, astean lauzpabost orduz landua. Haur hauek ere ez dute elebiduntzat hartuak izateko maila nahikorik lortzen euskaraz. Ama hizkuntzatzat euskara ala gaztelania izateak eskolako hizkuntza tratamenduaren emaitzekin duen zerikusia argi geratu da. Beraz, noraino esan daiteke etxean euskara ikasten duten haurrek, D edo B ereduetara sartzean, landu egiten dutela etxeko hizkuntza? Eskoletan lantzen den euskara “ euskara batua” da eta ezin esan daiteke haur euskaldun askoren etxean ikasten dena izango denik. Euskararen baitako ezberdintasun honek ondorioak dakartza, nekez esan baitaiteke euskalki eta aldaki askotako haurrentzat D edo B ereduak “mantentze programak” direnik, eskolan lantzen duten euskarak etxekoarekin zerikusi gutxi duelako. Haur horien kasuan, berez euskaldunak badira ere, egokiagoa litzateke murgiltze hitza erabiltzea, horrela egokiago adierazten baita haien kasuan gertatzen de etxea / eskola “hizkuntza aldaketa”. Egoera honek ondorio handiak ditu, euskalki batzuetatik datozen haurrek, azken batean, bi hizkuntza berri ikasten baitituzte eskolan, bat beharrean: gaztelania eta euskara batua. Ezin dira ondorioak azaldu, ezer gutxi baitago azterturik euskalkiek hezkuntza arloan nahiz gure gizarteko beste zenbait arlotan behar duten tokiaz eta tratamenduaz. Hezkuntza eredu hauek hizkuntza ezagupenaren aldetik ekarri dituzten emaitzak: • Euskara maila: o

B eta D ereduetakoek maila ona

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

57



D eredukoek normalean maila hobea Bkoek baino, euskarari denbora gehiago eskaintzen baitzaio D ereduan.

o

•

A eredukoek maila eskasa

Gaztelania maila:

Pareko emaitzak lortzen dituzte hiru ereduetan. Emaitza hau harrigarria da, A ereduan askoz denbora gehiago eskaintzen baitzaio besteetan baino gaztelaniari. Lanketa denbora luzeago horrek hizkuntza gaitasunen isla izatea espero zitekeen, baina ez da halako korrelaziorik gertatzen. Hau azaltzeko, Cummins-en Elkarmenpekotasunaren Teoria erabili daiteke, hau da, D eta B eredukoek euskaraz lortutako hizkuntza gaitasuna gaztelaniazko gaitasunean ere ispilatzen dela esan daiteke. Emaitza hauek D eta B ereduen aldekoak dira erabat. Irakaskuntza etxekoa ez den hizkuntza batean jasotzeak, programa ongi antolatua bada, ez dio haurrari atzerapenik ekartzen eta bai ordea, bi hizkuntzaren jabe egitearen abantaila. EAEko eredu elebidunek gabezia batzuk ere badituzte: 1) B et D ereduetan haur erdaldunek nekez lortzen dute jatorriz euskaldun direnen gaitasun maila euskaran, eta halako gaitasun maila jakin batera iritsiz gero, ez dute hobekuntzarik erakusten, kateaturik geratzen baitira. Inoiz konpontzen ez dituzten hutsak egiten dituzte eta adierazkortasun eskasa dute. Sierrak eta beste autore batzuk, arrazoi bat baino gehiago ikusten dute hizkuntza gaitasun mugatu honen sorreran: • Hizkuntza irakasteko jokabide komunikatiboak hutsen zuzenketari ematen dion garrantzia eskasa •

Ikasleak euskara ulertzeko gaitasun ona dutelako ondo hitz egiteko ere gai izango direlako ustea

•

Programa elebidun askotan ikasleek hizkuntzaren jatorrizko hiztunekin hitz egiteko duten aukera urria

2) Programa elebidunen B ereduetan euskara lantzeari ematen zaio denbora. B ereduan printzipioz, irakurketa eta idazketa gaztelaniaz egiten dira, B eredu ofizialean. B eredu indartuetan euskarari denbora gehiago eskaintze zaio. Jatorriz, eredu hori haur erdaldunentzat sortu zen, eta beraz, segurtatu egin nahi zen horrela haur horien ama hizkuntzako gaitasun ona.

Trebetasun horiek gaztelaniaz irakasteak murriztu egiten du eskolatzearen lehen urteetan bigarren hizkuntzari emandako denbora. B ereduko haur erdaldunen euskara emaitza apalak ikusita, eskolatzearen hasierako sasoi horretan bigarren hizkuntzari (euskara) denbora murrizteak kalte egiten diola pentsatu behar da.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

58

Hizkuntzen Elkarmenpekotasunari buruz jakiten zenari begira, ez zen halako emaitza txarrik espero, gaztelanian landutako gaitasun horiek euskara iragango zirela uste baitziren, baina ez zen hala gertatu. Izan ere, hizkuntza gaitasunen arteko transferentzia ez da edozein baldintzatan gertatzen:; hizkuntza bateko gaitasuna lantzeak bigarrenekoa ere indartu dezan, beharrezkoa da haurrak bigarren hizkuntza horretan (euskaran, B ereduko haurren kasuan) gutxieneko maila edo “atalase” batera iristea. B eredu ofizialetan ordea, irakaskuntzaren hasieran euskara, haurren hizkuntza ahula, atalase horretara eramateko landu beharrean, gaztelaniako irakurketa idazketa lantzeko erabiltzen da denbora. Ondorioz beraz, euskara maila eskasa lortzen da, gaztelaniaren mailan abantailarik erakutsi gabe. Arrazoibide honen zuzentasuna erakusten dute B eredu indartuek, hau da, euskara lantzeari denbora gehiago eskaintzen dioten B ereduek. Ez dute batere atzerapenik erakusten gaztelaniari denbora gehiago eskaintze dioten ereduekin alderatuta. EAEko gizartean hezkuntza eredu bakoitzak duen zabalkunde eta eskaerari dagokionez, B eta D ereduek gorantz egin dute eta A ereduak behera.

b) Nafarroa Nafarroan euskarak babes gutxiago du EAEn baino legearen aldetik. 1988arte ez zuen Gobernu Foralak euskara unibertsitatez kanpoko irakaskuntzan erabiltzea legeztatu eta arautu. Gainez, legeak mugatu egiten du euskarak Nafarroako hezkuntza publikoan izan dezakeen zabalkundea, euskararen eta euskarazko irakaskuntza lurralde jakin batzuetan soilik baimentzen baitu. Euskarazko irakaskuntza 60ko hamarkadan hasi zen Nafarroan, ikastolen eskutik, Euskal Herri osoan bezala. Iruñean sortu ziren lehenengo ikastolak eta euskara hutsez egiten dute irakaskuntza. Beraz, haur euskaldunentzat mantentze erako hizkuntza tratamendua eskaintzen dute. Haur erdaldunentzat berriz, erabateko murgiltze programa da. Espainiako antolamendu politikoak 70ko hamarkadan izan zuen aldakuntzarekin batera, Nafarroan ere zenbait lege sortu ziren. Hiru legek zehartzen dute Nafarroan euskarak eta euskal hezkuntzak izango duen tratamendua:

1) 1982ko Ley de Reintegración y Amejoramiento del Régimen Foral: euskarari izaera ofiziala onartu zion, baina geroago zehaztu behar izan ziren lurralde batzuen soilik.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

59

2) 1986ko Euskararen Legea ego Ley Foral del Vascuence: Hiru lurraldetan banatu zen Nafarroa eta erabilera oinarritzat harturik: 

Eremu euskalduna: Euskara ofiziala da, gaztelaniarekin batera. Nafarroa iparraldeko 61 herri hartzen ditu eta lurraldearen %25 da.



Eremu mistoa: Iruñea eta inguruko 47 herri, gehi nafar ekialdeko muturra. Euskarak eskubide batzuk soilik ditu.



Eremu ez euskalduna: Gainerako eremua. Euskarak eskubide batzuk soilik ditu.

3) 1988an hezkuntza elebiduna arautzeko lege edo Dekretua: 

Hizkuntzaren

erabileran

oinarritutako

hezkuntza

eredu

ezberdinak

arautzen ditu. 

Eredu horien zabalkundea mugatzen du, 1986ko Euskararen Legearen bereizi zituen lurraldeen arabera.



Lau hezkuntza eredu jarri zituen abian.

Nafarroako hizkuntza irakaskuntza ereduak lau dira: 1. A eredua: EAEkoa bezalakoa

2. B eredua: Ia irakasgai guztiak euskaraz irakasten dira, eta beraz, murgiltze programa da ikasle erdaldunentzat. Hala ere, teoriazko eredu hutsa dela esan daiteke, oso guraso gutxik hautatu izan baitute. Gaur egun, ia desagertua dago.

3. D eredua: EAEkoa bezalakoa. B eredua ia desagertzear dagoenez, euskarazko irakaskuntza eskaintzen duen bakarra da. Hala ere, eredu hau ez dago Nafarroako haur guztien eskura, hizkuntza lurralde bitan soilik eskaini baitaiteke..

4. G eredua: Gaztelania hutsean. Legeak eredu hauei lurralde bakoitzean ematen dien tokia:  Eremu euskaldunean derrigorrezkoa da euskararen irakaskuntza eta berez, A eta D ereduen artean aukeratu behar dute gurasoek. 

Eremu mistoan euskara ez da derrigorrezkoa irakaskuntzan, baina legeak dionez, D eta A ereduko ikastaldeak antolatuko dira baldin eta eredu horietako ikastaldeak osatzeko gutxienezko eskaera kopurua jasotzen bada guraso edo tutoreen aldetik. Bestela, gaztelania hutsez eskaintzen da irakaskuntza.



Eremu ez euskaldunean ezin da D eredurik antolatu. A ereduko taldeak antola daitezke, horretarako eskaera nahikorik jasotzen den eskoletan. Ondorioz, irakaskuntza pribatuan (ikastoletan) soilik eskolatu daitezke haurrak euskaraz eremu honetan.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

60

Banaketa hau kritikagarria da euskaldunen hizkuntza eskubideen ikuspegitik ( Arnau, Vila eta besteak 1992) eta aspalditik ari dira Euskararen Legearen aldaketa eskatzen hainbat guraso eta elkarte, bai eta zenbait alderdi politiko ere. Eredu bakoitzean eskolatzen diren haur kopuruari dagokionez, D ereduan eskolatzen diren haurrak erdara hutsez eskolatzen direnak baino askoz gutxiago dira. Baina bestalde, etengabe egin dute gora bai D eta A ereduek, eta G ereduak aldiz behera. D ereduko haur gehienak ikastoletako ikasleak dira, eta Nafarroan desoreka handia dago ikastolen alde. Ikastolez kanpo, gainera, euskara ia ez da irakasten ikastetxe pribatuetan. Nafarroan euskaldunen kopurua (1991) %17koa da, eta haur erdiak A eta D ereduetan matrikulatzeak euskararen berreskurapenerako joera dakarki. Honen alde jokatzen du, euskarak Nafarroan duen transmisio ona (hizkuntza gurasoetatik seme alabetara igarotzea).Hala ere, euskarak laguntza orain duena baino laguntza handiagoa beharko luke euskara agintari eta erakundeen aldetik, hezkuntza mugez gain, hesi ugari aurkitzen baitu euskarak gizarteko arlo ezberdinetara zabaltzeko orduan.

4.3.2. Iparraldea Euskarak ez du izaera ofizialik Ipar Euskal Herrian. Izan ere, Frantziar Estatu osoan frantsesa da hizkuntza ofizial bakarra. Gainera, Ipar Euskal Herria deritzogun lurraldea ez da izaera administratibo edo politikorik, Frantziar estatuko Pirinees Atlantiques departamentuaren zati bat baino ez da.

Biztanle kopuruz txikia da eta eremu horretan frantsesa da nagusi gizarte arlo guztietan. Hizkuntzen eskubideei dagokienez, Frantziar Estatuak ez die inoiz baliorik eman eta are gutxiago, legearen babesik onartu bere lurraldean erabiltzen diren hizkuntzei. Beraz, frantziar gobernuak ez du debekurik ez eta babesik eman, herritarren erabilera hutsean utziz. Ondorioz, Ipar Euskal Herrian euskararen erabilera eta harenganako atxikipena erabat ahuldu da. Gaur egungo frantziar politikariek hizkuntza gutxituekiko sentsibilizazio handiago erakusten dute. Hala ere, euskararen aldeko elkarteek ohartarazten dutenez, aldeko joera horrek ez du berez euskara sendotzea eta arlo berrietara zabaltzea ekarriko, baldin eta atzetik jendearen eskakizuna ez badago. Hala ere, hemen dago Ipar Euskal Herrian euskarak duen ahuleziaren gakoa: euskaldun askok ez dio euskarari behar duen balioa ematen. Honen erakusle bat euskararen trasmisioa Ipar Euskal Herrian galduz doala da, hau da, guraso euskaldun guztiek ez diete seme alabei euskara irakasten eta euskararen galera hori handia da, batez ere, euskara guraso baietako batek bakarrik dakienean.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

61

1969an hasi zen Ipar Euskal Herrian, ikastolen sorrerarekin. Ipar Euskal Herriko ikastolek Seaska elkartea osatzen dute eta Hegoaldeko D ereduaren parekoa den irakaskuntza eskainiz. Gaur egun, ikastoletatik kanpo ere erabiltzen da euskara hezkuntzan: eskola publikoetan azken urteotan Ikas- Bi izeneko eredu elebiduna antolatu da. Euskaraz hiru irakasgai eskaintzen ditu: matematika, historia eta euskara. Eredu horretaz gain, euskara ikasgaitzat eskaintzen duen “iniziazio” eredua ere badago (Hegoaldeko A ereduaren parekoa) zenbait eskola publiko eta pribatuetan. Hortaz hiru eredu euskaldun daudela esan liteke: 1. Seaska ikastoletako euskarazko irakaskuntza 2. Ikasbi –Bi eredu elebiduna eskola publikoetan 3. Iniziazio eredua: euskara irakasgai soiltzat eskaintzen duena Eredu euskaldunek biltzen duten ikasle kopuruari dagokionez, Ipar Euskal Herriko haurren %20a eskolatu ziren eredu euskaldunen batean, eta eredu horietara bidaltzen diren haurren kopurua handituz doa urtero. Hala ere, euskaldunen portzentaia beherantz doa, transmisio eskasagatik eta etorkinen ugaltzeagatik.

Hezkuntza elebidunak eta euskarazko hezkuntzak Euskal Herri osoan erakusten duen zabalkundea bultzada handia da euskararen berreskurapenerako. Hala ere, eskola eta ikastolen euskalduntze lana alferrikakoa da, baldin eta haurrek ikasgelatik kanpo euskara erabiltzeko aukerarik ez badute. Izan ere, gaur egun hezkuntza euskaraz jasotzen duten haur askok, hirietan batez ere, ez dute euskara ikasgelatik kanpo beste inon erabiltzen. Haientzat euskara “eskolako gauza” da soilik, ikasgelatik kanpoko bizimoduarekin zerikusi gutxi daukana. Argi dago eskola/ kalea hizkuntza haustura hori konpondu beharra dagoela, eskolako hizkuntza lana neurri handi batean gal ez dadin, eta orokorrean, euskarak Euskal Herriko gizartean bizia har dezan.

Elebitasuna eta Hezkuntza

Haur Hezkuntza

62