Eit Santika Report 20090121

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ โดย พิชญะ จันทรานุวัฒน ประธานอนุกรรมการมาตรฐานความปลอดภัยอาคาร วิศวกรรมสถานแหงประเทศไทยฯ (วสท.) รองประธานอนุกรรมศึกษาวิจัย และพัฒนาอุบัติภัย ในคณะกรรมการอุบัติภัยแหงชาติ (กปอ.)

ไมมีใครสักคนเดียวในคืนวันที่ 31 ธันวาคม 2551 ขณะยางเขาสูวันปใหมในซานติกาคาดวาจะไป รวมเปนจุดจบพรอมกันกับสถานบันเทิงแหงนี้ ในขณะนั้นดวยรอยยิ้ม เสียงหัวเราะของการเฉลิมฉลองอยาง สนุกสนานของเยาวชนกลุมหนึ่งจํานวนประมาณ 1,000 - 1,200 คน แตไดเลิกลาดวยโศกนาฎกรรมครั้ง รายแรง ที่มีชีวิตที่สูญสิ้นไปพรอมกับสถานบันเทิงแหงนี้จํานวน 68 คน และไดรับบาดเจ็บอีกจํานวนกวา 229 คน ตามขอมูลทางวิชาการและประสบการณเหตุเพลิงไหมที่เกิดขึ้น นับวาโชคดีมากที่เสียชีวิตไป จํานวนเพียงเทานี้ บุคคลที่ควรไดรับคําชมเชยมากที่สุดแตไมมีคนกลาวถึงเทาไหรนัก คือ หนวยกูภัยและ บรรเทาสาธารณภัยซึ่งไดเขาชวยเหลือผูที่ไดรับบาดเจ็บอยางไมคิดชีวิตรวมทั้งการปฏิบัติงานอยางรวดเร็ว ทําใหลดจํานวนผูเสียชีวิตลดจํานวนลงมาก เพราะขณะนั้นเวลาทุกวินาทีมีความสําคัญมากตอการรอดชีวิต ของผูบาดเจ็บและผูที่กําลังหนีตายออกจากอาคาร ในอดีตประเทศสหรัฐอเมริกาไดเคยเกิดเหตุการณเพลิงไหมในสถานบันเทิงหลายครั้งโดยไดบนั ทึก 10 ครั้งที่สูญเสียชีวิตมากที่สุดในประวัติศาสตรของประเทศ ดังนี้ ตารางที่ 1 เหตุการณเพลิงไหมที่มีผูเสียชีวิตสูงสุด 10 ลําดับแรกในประเทศสหรัฐอเมริกา (แหลงที่มา: www.nfpa.org)

ลําดับที่ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

เหตุการณเพลิงไหม Iroquois Theater, Chicago, IL Cocoanut Grove nightclub, Boston, MA Conway's Theater, Brooklyn, NY Rhythm Club dance hall, Nathez, MS Rhodes Opera House, Boyerton, PA Ringling Brothers and Barnum & Bailey circus tent, Hartford, CT Beverly Hills Supper Club, Southgate, KY The Station nightclub, W. Warwick, RI Happy Land Social Club, Bronx, NY Richmond Theater, Richmond, VA

วันเดือนป คศ. December 30, 1903. November 28, 1942 December 5, 1876 April 23, 1940 January 12, 1908

จํานวนผูเสียชีวิต 602 492 285 207 170

July 6, 1944

168

May 28, 1977 February 20, 2003 March 25, 1990 December 26, 1811

165 100 87 72

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

2

ในขณะเดียวกันไดบันทึกเหตุการณที่เกิดขึ้นนอกประเทศสหรัฐอเมริกาจํานวน 10 ครั้งที่ สูญเสียชีวิตสูงสุดในประวัติศาสตร ซึ่งเหตุการณซานติกาก็จะไดถูกบันทึกไวใน 10 ลําดับที่มี ผูเสียชีวิตสูงสุดเชนกัน ดังนี้ ตารางที่ 2 เหตุการณเพลิงไหมที่มีผูเสียชีวิตสูงสุด 10 ลําดับแรกนอกประเทศสหรัฐอเมริกา (แหลงที่มา: www.nfpa.org)

ลําดับที่ 1 2 3 4 5 6 7 8

9

10

เหตุการณเพลิงไหม Disco/dance hall, Luoyang, China. (Fire began elsewhere in shopping plaza and spread to disco.) Cromagnon Republic club, Buenos Aires, Argentina Ozone Disco Club, Quezon City, Philippines Club Cinq, St. Laurent du Pont, France Alcala 20 disco, Madrid, Spain Santika Pub, Bangkok, Thailand Weierkang Club, Taichung, Taiwan. (Three-story nightclub, restaurant, and karaoke bar) Disco/dance hall, Gothenburg, Sweden Saigon International Trade Center, Ho Chi Minh City, Vietnam (All or nearly all deaths at wedding reception in restaurant located in same building as disco where fire began.) Karaoke club, Urumqi, Xinjiang province, China

วันเดือนป คศ.

จํานวนผูเสียชีวิต

December 25, 2000

309

December 30, 2004

180

March 18, 1996

160

November 20, 1971 December 17, 1983 January 1, 2009

143 81 68

February 15, 1995

64

October 28, 1998

63

October 30, 2002

61

April 25, 1995

51

ทุกบทเรียนไดถูกบันทึกไว และนํามาเปนขอมูลในการปรับปรุงมาตรฐานความปลอดภัย เชน สถานบันเทิงประตูทุกบานตองเปดออกตามทิศทางการหนี และปายแสดงความจุคนสูงสุดซึ่ง กําหนดไวภายหลังเกิดเหตุการณ Coconut Grove Nightclub เมื่อป ค.ศ. 1942 ทั้งที่ไดเรียนรูกัน พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

3

มากกวา 50 ปแลว แตทั้งสองมาตรการนี้ก็ยังไมถูกนํามาใชกับสถานบริการแหงนี้และแหงไหนๆใน ประเทศไทยเลย ซึ่งเปนที่นาเสียดายที่ตองมาเรียนรูกันเองในประเทศไทย อนึ่งสถานที่ที่มีคน รวมอยูกันหนาแนน ตั้งแตหนึ่งตารางเมตรตอคนขึ้นไปไมวาที่ไหนในโลกทั้งในอาคารในรถไฟฟา หรือกลางแจงนอกอาคาร ก็มีอันตรายไดทั้งสิ้นจากการตื่นตระหนกของผูคนจํานวนมาก ตัวอยาง เชน งานพิธีฮัจญ กรุงเมกะ ประเทศซาอุดิอาระเบีย เบียดเสียดกันจนเสียชีวิตกันทุกป และที่ประเทศ สหรัฐอเมริกาในป พ.ศ. 2546 ไนทคลับที่ อีทู (E-2) มลรัฐชิคาโก ที่เกิดจากเจาหนาที่รักษาความ ปลอดภัยพยายามแยกกลุมคนที่ทะเลาะกันดวยสเปรยพริกไทย ทําใหคนภายในไนทคลับจํานวน กวา 1,000 คน ตื่นตระหนกจากการหายใจไมออกทําใหรีบออกจากอาคารแลวเบียดเสียดและอัดกัน ที่บันไดและประตูทางออกจนเสียชีวิตไป 21 คน และถัดมาเพียงสัปดาหเดียวที่ สเตชั่นไนทคลับ มล รัฐโรดไอแลนด เปนอาคารเพียงชั้นเดียว พื้นที่อาคารเพียง 250 ตารางเมตร ในคืนวันนั้นมีคนอยู ภายในอาคารจํานวน 430 คน ไดเกิดเพลิงไหมจากการเลนดอกไมเพลิงบนเวทีไปติดแผนฉนวนกัน เสียงหลังเวทีที่เปนแผนฟองน้ําทําจากโพลียูริเทน ทําใหมีผูเสียชีวิตจํานวน 100 คน ซึ่งเปน เหตุการณคลายกับซานติกาผับมาก ทั้งสองเหตุการณของสเตชั่นและโคโคนัทโกลบไนทคลับ รวมทั้งซานติกาผับและในหลายเหตุการณ ไดพบเห็นศพผู เสียชีวิตจํานวนหลายสิ บคนกองอยู บริเวณประตูทางเขาออกหลักซอนกันหลายชั้น ดังรูปภาพที่ 1 และพบวาภายในมีเชื้อเพลิงที่ติดไฟ งาย ที่ใชตกแตงและใชเปนฉนวนกันเสียง เชน โฟม นวมฟองน้ํา ไฟเบอรกลาส ใบไมพลาสติก เปนตน นอกจากนั้นเชื้อเพลิงเหลานี้ยังปลอยกาซพิษ ควัน และพลังงานความรอนจํานวนมากอีก ดวย ซึ่งทําใหเกิดสภาวะอันตรายตอชีวิตมนุษยภายในระยะเวลาอันสั้นมาก ไดมีการจําลองการเกิด เพลิงไหมแบบสเตชั่นไนทคลับพบวาเมื่อเวลาผานไปเพียง 90 วินาที อุณหภูมิภายในอาคารสูงถึง 1,000 องศาเซลเซียส ซึ่งแตกตางจากอาคารประเภทอื่นๆ ดังรูปภาพที่ 2 สําหรับเหตุการณเพลิงไหม ในวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2552 ที่ซานติกาผับ คงจะบทเรียนที่เราตองจดจําไปอีกนาน เพื่อการ นําไปสูการแกไขปญหาใหตรงจุดมากที่สุด บทเรียนนี้จึงสมควรทําวิจัยและศึกษาอยางละเอียดโดย คณะกรรมการปองกันอุบัติภัยแหงชาติ (กปอ) หรือกระทรวงมหาดไทย ดวยความรวมมือของกรม โยธาธิการและผังเมือง กรมปองกันและบรรเทาสาธารณภัย กรุงเทพมหานคร และหนวยงานอื่นที่ เกี่ยวของ

รูปภาพที่ 1 ประตูทางเขาออกหลักในเหตุการณเพลิงไหมที่สเตชั่นไนทคลับ 90 วินาทีหลังจากไฟเริ่มลุกไหม

พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

4

รูปภาพที่ 2 เหตุการณเพลิงไหมที่สเตชั่นไนทคลับที่ 90 วินาทีหลังจากไฟเริ่มลุกไหมอุณหภูมิสูงถึง 1000 องศาเซลเซียส

ขอมูลอาคาร โครงสรางอาคารเปนเหล็กสวนใหญ พื้นชั้นลางเปนคอนกรีตเสริมเหล็ก เสาหลายตนเปน เหล็ ก ตกแต ง หุ ม ด ว ยไฟเบอร ก ลาสเรซิ่ น กํ า แพงอาคารส ว นใหญ เ ป น อิ ฐ มอญและอิ ฐ มวลเบา โครงสรางหลังคาเปนเหล็กรูปพรรณ ไมมีเสากลางอาคาร หลังคาเปนแผนเหล็กเคลือบปดดวยวัสดุ ฉนวน มีโครงเหล็กติดตั้งอุปกรณเวทีกลางอาคาร (ไดพังถลมลงมาขณะเกิดเพลิงไหม ทําใหแผน หลังคาแยกออกจากกัน) ผนังในอาคารมีทั้งกออิฐมวลเบา และมีบางสวนปดหุมดวยไฟเบอรกลาสเร ซิ่น และนวมฟองน้ํา มีพื้นตางกันหลายระดับ มีชั้นใตดินเปนหองน้ํา ชั้นพื้นดินมีพื้นที่ใหบริการที่มี การชุมนุมคนในหองโถงใหญประมาณ 306 ตารางเมตรไมรวมหองวีไอพี และชั้นลอยมีพื้นที่ ใหบริการที่มีการชุมนุมคนเปนสวนหนึ่งของหองโถงใหญอีกประมาณ 236 ตารางเมตร ดังนั้น พื้นที่ชุมนุมคนทั้งหมดของหองโถงใหญ รวมเปนประมาณ 542 ตารางเมตร สวนหองวีไอพี ดานหลังมีทางเขาออกเปนอิสระแยกออกจากสวนพื้นที่หองโถงใหญ ซึ่งมีพื้นที่รวมชั้นลอยดวย ประมาณ 128 ตารางเมตร และมีพื้นที่เวทีรวมประมาณ 57 ตารางเมตร ประตูทางเขาออกหลักมีทางเดียว ดานหนาใชประตูบานเลื่อนสามารถเปดไดกวางสุทธิ 2,180 มิลลิเมตร มีประตูกระจกดานขางอาคารเยื้องมาทางดานหนา เปนประตูบานสวิงสามารถเปด ไดทั้งสองทิศทาง กวางสุทธิ 830 มิลลิเมตร ดานหลังมีทางออกจากพื้นที่บริการระดับชั้นพื้นดินได หนึ่งทาง ผานประตูสวนที่แคบที่สุดที่เปนประตูบานสวิงแตเปดสวนทิศทางการหนี ซึ่งกวางสุทธิ 1,200 มิลลิเมตร (ไมรวมทางออกหลังเวทีเพราะปกติจะมองไมเห็น และประตูสําหรับออกไป ระเบียงที่สูบบุหรี่ ซึ่งกวางเพียง 600 มิลลิเมตร ซึ่งกวางต่ํากวามาตรฐาน) ถึงแมวาประตูบานสุดทาย ดานหลังจะมีถึง 2 บาน ที่มีความกวางถึง 1.60 เมตร และดานหองวีไอพีมีอีกบานหนึ่งกวางถึง 2

พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

5

เมตร แตก็ไมไดนํามาพิจารณา นอกจากนี้ไดตรวจแลวไมพบปายบอกทางหนีไฟ และไมพบโคมไฟ ฉุกเฉินบริเวณพื้นที่ชุมนุมคน แตพบเพียงชุดเดียวหนาหองครัว ระบบปองกันอัคคีภัยอื่นๆที่สําคัญ ไดตรวจสอบไมพบระบบแจงเหตุเพลิงไหมซึ่งกฎหมาย กําหนดใหอํานาจเจาพนักงานทองถิ่นออกคําสั่งใหมีระบบนี้ไดสําหรับอาคารสาธารณะ และไมพบ ระบบหัวกระจายน้ําดับเพลิง แตกฎหมายไมไดกําหนดใหตองมีระบบนี้ และไดตรวจสอบพบถัง ดับเพลิงจํานวน 3 ถังในที่เกิดเหตุ ความจุคนสูงสุดของสถานบริการไมถูกกําหนดใหตองปฏิบัติ เพราะไมมีขอกฎหมายบังคับ ไวในปจจุบัน จากขอมูลพยานพบวาวันธรรมดาระหวางวันจันทร – พฤหัสบดี จะมีคนมาเที่ยว ประมาณ 200 – 300 คน สวนวันศุกร – เสาร จะมีคนประมาณ 800 – 1000 คน แตวันที่มีรายการ พิเศษสามารถจุคนเต็มที่ประมาณ 1200 คน แหลงความรอน ปจจุบันยังอยูในขั้นตอนการพิสูจนหลักฐาน ซึ่งเบื้องตนไดมีการตั้งประเด็นของแหลง ความรอนหรือประกายไฟที่อาจกอใหเกิดเพลิงไหมไวประมาณ 4 ประเด็น คือ การเลนดอกไมเพลิง โคมไฟที่สัมผัสกับกระดาษที่ถูกยิงจากเครื่องยิงกระดาษ ธูปประกายไฟเย็น หรือไฟฟาลัดวงจร แต ขณะนี้พนักงานสอบสวนไดตัดบางประเด็นออกแลว เพราะมีความเปนไปไดนอย ทั้งนี้เพื่อไมให สงผลตอรูปคดีจึงยังไมขอแสดงความเห็นใดๆ กอน เชื้อเพลิง จากการเขาตรวจสอบสถานที่ ซึ่งเปนอยางที่ไดคาดการณไวแลว วาตองพบวัสดุฉนวนกัน เสียงบุตามผนังและหลังคา เพื่อลดความดังเสียงออกสูภายนอกอาคาร ที่อาจนําไปสูการรองเรียน ของเพื่อนบานใกลเรือนเคียง ยิ่งไปกวานั้นยังพบวัสดุตกแตงเสา ผนังที่ปดหอหุมดวยไฟเบอรกลาส เรซิ่นเปนรูปคลายการกออิฐ และผนังบุฟองน้ําขนาดใหญภายในหองวีไอพี ดังรูปภาพที่ 3 และ 4 ซึ่งวัสดุดังกลาวมานี้ สามารถจุดไฟไดดวยไมขีดไฟเพียงกานเดียวหรือจุดติดไฟไดงายและรวดเร็ว เหมือนจุดเทียนเลยทีเดียว และปลอยพลังงานความรอนออกมาประมาณ 40 กิโลจูลตอกรัม ซึ่งมีคา ใกลเคียงกับน้ํามันเบนซิน วัสดุดังกลาวเปนวัสดุที่ไมไดผลิตมาใหมีความสามารถในการหนวงไฟ หรือ Flame Retardant เลย ดังนั้นจึงวัสดุติดไฟและลามไฟไดงาย นอกจากนั้นยังพบวัสดุผนังที่ทํา จากไมอัดและโครงคราวผนัง เพดานและพื้นชั้นลอยที่ทําจากไมอีกจํานวนมาก ที่ทําใหเพลิงไหมได อยางรุนแรงจนแทบไมมีเวลาเพียงพอในการหนีไฟออกมา ตามขอมูลทางวิชาการทําใหเชื่อวาหลาย คนคงหมดสติเนื่องมาจากกาซพิษ สําลักควัน และขาดการหายใจในที่สุด และนั่นก็คือสาเหตุการ ตายของคนสวนใหญ สวนการเผาไหมรางกายจากเพลิงไหมตามภาพขาวจะเกิดตามมาภายหลัง ใน ความโชครายก็ยังมีความโชคดีบาง กลาวคือ หลังคาบางสวนไดถลมลงมาขณะเพลิงไหม จึงทําให พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

6

กาซพิษ ความรอน และควันไฟไดถูกระบายออกจากอาคารได จึงทําใหหลายคนรอดชีวิตโดยหนี ออกมาจากอาคารไดดวยตนเองหรือจากความชวยเหลือของหนวยงานบรรเทาสาธารณภัย

รูปภาพที่ 3 หองวีไอพี มีนวมฟองน้ําบุผนังที่ทําจากยูริเทนโฟมที่มีโพรงอากาศสามารถลุกติดไฟงาย

รูปภาพที่ 4 วัสดุตกแตงและฉนวนในอาคาร ที่สามารถติดไฟและลามไฟไดงายที่มี ทั้งโฟม ฟองน้ํา และไฟเบอรกลาสเรซิ่น

โพลีสไตรีนโฟม

ฟองน้ําโพลี ยูริเทนโฟม

ไฟเบอรกลาสเรซิ่น

พิชญะ จันทรานุวัฒน

วั ส ดุ โ พลี ส ไตรี น โฟมนั้ น มี ผ ลิ ต ภั ณ ฑ ที่ ทํ า จากป โ ตรเลี ย ม ซึ่ ง มี คุณสมบัติในการลุกลามไฟไดงาย ปลอยพลังงานความรอนพอๆกับ น้ํามันเบนซิน ปลอยควันดํา และกาซพิษ ซึ่งทําใหหมดสติไดอยาง รวดเร็ว มองไมเห็นเสนทางหนี และรอนมาก ในตําราเรียกกันวา เปน Solid Gasoline สําหรับโฟมออนดังภาพ ใชเปนฉนวนกันเสียง สะเก็ดไฟหรือประกายไฟเพียงเล็กนอยก็สามารถจุดติดไดทันที ที่ อุณหภูมิ 390 องศาเซสเซียส และทําใหลามไฟไดตอเนื่องที่ อุณหภูมิเพียง 120 องศาเซลเซียส ฟองน้ําที่เปนโพลียูริเทน ใชเปนฉนวนกันเสียง สามารถจุดติดไฟ ไดทันที ที่อุณหภูมิ 280 องศาเซสเซียส และทําใหลามไฟได ตอเนื่องที่อุณหภูมิเพียง 105 องศาเซลเซียส ไฟเบอรกลาสเรชิ่น ใชเปนตกแตงผนังและเสา สามารถจุดติดไฟได ทันที ที่อุณหภูมิ 390 องศาเซสเซียส และทําใหลามไฟไดตอเนื่องที่ อุณหภูมิเพียง 80 องศาเซลเซียส

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

7

วิเคราะห ความจุคนสูงสุดที่รองรับไดของสถานบันเทิงแหงนี้ตามหลักวิชาการแลว สามารถประเมิน ไดจากความกวางของทางเขาออกหลักดานหนา (ทางหมายเลข 1) ประตูเขาออกดานขาง (ทาง หมายเลข 2) และประตูสวนบริการดานหลังสวนที่แคบที่สุด (ทางหมายเลข 3) ตามรูปภาพที่ 5

ทางออก 4

ออก 3 ทาง ทางออก

ทางออก 2

ทางออก 1

รูปภาพที่ 5 แบบแปลนระดับพื้นดินแสดงพื้นที่ใชงานและเสนทางออก

จากการตรวจสอบพบว า จํ า นวนทางที่ส ามารถหนี ไ ฟได ทั้ง หมดมีส ามทาง ที่ จ ะนํา มา พิจารณาประกอบการคํานวณตามมาตรฐาน วสท 3002 – 51 (พื้นที่ชุมนุมคนทางราบหรือประตูใช ตัวประกอบ 8 มิลลิเมตรตอคน) สวนทางหมายเลข 4 นั้นเปนทางเขาออกเฉพาะของหองวีไอพี เทานั้น ทั้งนี้ ทั้งสามทางดังกลาวยังไมนําสมรรถนะของเสนทางหนีไฟเหลานี้มาพิจารณา ไดแก สิ่ง พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

8

กีดขวาง ความตางระดับของพื้น ความชัดเจนของปายบอกทางหนีไฟ และความสองสวางบนทาง หนีไฟ เปนตน ซึ่งจะกลาวในยอหนาตอไป สวนความสามารถในการอพยพคนออกจากพื้นที่ชุมนุม คนไดแสดงผลการคํานวณไวในตารางที่ 3 ตารางที่ 3 ความสามารถในการอพยพคนออกจากพื้นที่ชุมนุมคน

ที่ตั้งทางออก ความกวางสุทธิ (มม) ประตูทางเขาออกหลัก (#1) 2180 ประตูเขาออกดานขาง (#2) 830 ประตูสวนบริการดานหลัง 1200 (สวนทีแ่ คบที่สุด) (#3) รวม

ความสามารถในการอพยพ (คน) 272 103 150 525

ดวยพฤติกรรมมนุษยในเหตุการณเพลิงไหม จะใชทางเขาออกหลักที่ตนเองคุนเคยเปน ทางออกจากอาคารเมื่อเกิดเหตุฉุกเฉิน ดังนั้น ตามมาตรฐาน วสท. 3002-51 จึงกําหนดใหประตู ทางเขาออกหลักตองรองรับคนอพยพในสถานบริการหรือพื้นที่ชุมนุมคนในลักษณะเดียวกันนี้ อยางนอย 2 ใน 3 ของจํานวนคนทั้งหมดในอาคาร นั่นหมายความวาประตูทางเขาออกหลักที่ สามารถรองรับได 272 คนนั้น จากจํานวนคนทั้งหมดสูงสุดที่ยอมรับไดคือ 408 คน (ซึ่งมีคานอย กวา 525 คน) จึงพอสรุปไดวาทางออกของอาคารซานติกานี้มีสามารถรองรับจํานวนคนทั้งหมดไม เกิน 408 คนเทานั้น การวิเคราะหคํานวณหาจํานวนคนจากการวัดขนาดพื้นที่จริงในสถานที่เกิดเหตุสําหรับ พื้นที่ชุมนุมคนและสวนบริการอื่นๆ โดยใชตัวประกอบพื้นที่ตารางเมตรตอคน ตามมาตรฐาน วสท. 3002 – 51 การคํานวณหาจํานวนคนนี้แสดงใหเห็นวาสถานที่นี้ไดออกแบบมารองรับไดสูงสุดกี่คน ซึ่งไดแสดงผลไวในตารางที่ 4.1 – 4.2 ตารางที่ 4.1 การคํานวณจํานวนคนจากพื้นที่ชุมนุมคน (ไมรวมหองวีไอพี)

หองหรือสถานที่ พื้นที่ชุมนุมคนชั้นพื้นดิน พื้นที่ชุมนุมคนชั้นลอย พื้นที่เวที พื้นที่สํานักงานสวนหนา เจาหนาที่ หรือบริกร และอื่นๆ

ขนาดพื้นที่ (ตารางเมตร) 306 236 57 15 รวม

พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

ตัวประกอบ (ตารางเมตรตอคน) 1 1 10

จํานวนคน 306 236 2 20 564

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

9

ตารางที่ 4.2 การคํานวณจํานวนคนจากพื้นที่สวนบริการดานหลัง และสวนหองวีไอพีที่มีทางเขาออกดานหลัง

หองหรือสถานที่ หองวีไอพี ครัว หองหลังเวทีและหองเปลี่ยนเสื้อ เจาหนาที่ หรือบริกร และอื่นๆ

ขนาดพื้นที่ (ตารางเมตร) 128 40 30 รวม

ตัวประกอบ (ตารางเมตรตอคน) 1 10 3

จํานวนคน 128 4 10 10 152

จากการคํานวณจากความกวางของทางหนีไฟที่มีอยูจริง พบวาทางออกฉุกเฉินรองรับได เพียง 408 คน ในขณะที่สถานที่ซานติกาออกแบบใหบริการลูกคาไดปกติประมาณ 564 คน (ไมรวม คนในหองวีไอพีและสวนบริการดานหลังซึ่งทางออกเฉพาะดานหลัง) ซึ่งมีทางออกฉุกเฉินไม เพียงพอถึงแมวามีจํานวนคนเขามาเที่ยวตามปกติ แตอยางไรก็ตาม มาตรฐาน วสท ไมไดถูกบังคับ ใชตามกฎหมาย ผูประกอบการ วิศวกรและสถาปนิกอาจไมจําเปนตองดําเนินการตามขอกําหนด ของวสท.นี้ ยิ่งไปกวานั้นในคืนวันเกิดเหตุมีคนเขาไปรวมฉลองนับถอยหลังวันปใหมกันมากถึง 1,000 – 1,200 คน หรือประมาณสองเทาของสถานการณปกติ ดังนั้น ทั้งจํานวนทางออก และขนาด ทางออกที่ มี อ ยู จึ ง ยิ่ ง ไม เ พี ย งพอมากขึ้ น จึ ง เป น สาเหตุ ใ ห เ กิ ด โศกนาฏกรรมครั้ ง ร า ยแรงใน ประวัติศาสตรของประเทศไทยสําหรับสถานบันเทิง สวนโตะเกาอี้ สิ่งของตามทางเดิน บันไดเปลี่ยนระดับพื้นหลายระดับ เสนทางภายในที่คับ แคบ ไมมีปายทางหนีไฟ ไมมีไฟแสงสวางฉุกเฉิน รวมทั้งในเหตุการณกระแสไฟฟาดับลงอยาง รวดเร็วเมื่อเริ่มเกิดเพลิงไหมขึ้น ทําใหสมรรถนะของทั้งสามเสนทางยิ่งเลวรายมากขึ้น ผูคนบนชั้น ลอยกวา 230 คน ตองลงบันไดซึ่งมีทางเดียวมาบรรจบกันตรงบริเวณประตูทางเขาออกหลักใน ระดับชั้นพื้นดิน ทําใหบริเวณนั้นกลายเปนคอขวด และเมื่อสภาพแวดลอมเริ่มมีการสะสมควันไฟ กาซพิษ และความรอน อันเนื่องมาจากวัสดุจําพวกโฟม ไฟเบอรกลาสเรซิ่น และนวมฟองน้ํา ประกอบกับกระแสไฟฟาดับ และโครงสรางเหล็กที่ตกลงจากหลังคา ทําใหเกิดความตื่นตระหนก มากขึ้นและเสนทางหนีไฟทั้งสามก็จะถูกอุดปดตายดวยรางกายมนุษยจากการเบียดเสียดกัน ทําให คนที่เหลืออยูหลังๆหันหาเสนทางออกอื่นๆ เชน หนาตาง หองน้ําใตดิน ประตูดานหลัง เปนตน แนนอนทุกคนไมสามารถหนีออกมาไดหมด เพราะจํานวนคนมีมากเหลือเกิน เกินกวาจะระบาย ออกอยางปกติได มีขอสังเกตวาขณะเกิดเพลิงไหมผานไปไดไมนานนัก โครงเหล็กวงกลมที่ยดึ อุปกรณเวที ไดตกลงเนื่องจากความรอนที่สะสมและเพลิงที่ลุกไหมดานบนและเหนี่ยวรั้งใหโครงสรางเหล็ก พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

10

ของแผนหลังคาแอนตามลงมาและทําใหแผนหลังคาฉีกขาดแยกออกจากกัน ดังรูปภาพที่ 6 จึงทําให เกิดเหตุการณที่ความรอน ควันไฟ และกาซพิษที่สะสมใตหลังคาถูกระบายออกอยางฉับพลัน ขณะเดียวกันอากาศเย็นดานลางก็เติมเขามาในอาคารทําใหสภาพอากาศภายในอาคารขณะนัน้ มี ออกซิเจนเพิ่มขึ้นซึ่งเกิดทั้งผลดีและผลเสีย กลาวคือ หลายคนเกือบหมดสติหรือกําลังออนแรงได หายใจเอาอากาศบริสุทธิ์เขาสูรางกายอีกครั้งจึงทําใหคนจํานวนหนึ่งไดฟนและกลับมามีสติขึ้นมา อีกครั้งหนึ่ง จึงสามารถรวบรวมพละกําลังหนีออกมาไดอีกหลายคน รวมทั้งผูรอดชีวิตที่ตกคางอยู ในชั้นใตดินทีเ่ ปนหองน้ํา ทีต่ ิดคางอยูจนกระทั่งเพลิงลุกไหมไดถูกดับลงจากพนักงานดับเพลิง แต ผลดานลบคือเพลิงก็จะลุกโหมรุนแรงขึ้นตามไปดวย ซึ่งตามที่พบเห็นวาหลายศพไดถูกความรอน เผาผลาญรางกายจนไหมเกรียม ซึ่งถือวาเปนความโชคดีที่แผนเหล็กหลังคาไดแยกจากกันและเปด ออกแตไมถึงกับถลมลงมา พรอมทั้งมีหนวยบรรเทาสาธารณภัยจากมูลนิธิตางๆจํานวนมากทีเ่ ขามา ชวยเหลือนําผูบาดเจ็บสงโรงพยาบาลไดอยางรวดเร็ว จึงทําใหมีจํานวนผูเสียชีวิตเพียง 68 คนใน เหตุการณครั้งนี้

รูปภาพที่ 6 แผนหลังคาพังและไดแยกออก ทําใหกาซพิษ ควันไฟ และความรอนไดถูกระบายออกจากอาคาร

บทสรุป ความผิดพลาดในเหตุการณครั้งนี้มีหลายประการ นอกจากการทําใหเกิดประกายไฟจาก ดอกไมเพลิงหรืออุปกรณการแสดงอื่นๆที่อาจเปนเหตุใหเกิดการติดไฟลุกไหมไดแลว สาเหตุหลัก เกิดจากขอบกพรองบางประการที่สําคัญหากไดรับการปองกันไว เชื่อวาจะไมเกิดความสูญเสียมาก เทานี้ แตเพื่อใหเกิดการแกไขปญหาใหตรงประเด็นมากที่สุด จึงอยากสรุปใหเปนบทเรียนสําหรับ สถานบริการอื่นๆ ที่ยังเปดดําเนินกิจการอยูตองรีบดําเนินการแกไขปรับปรุงอาคารใหปลอดภัย เพื่อ ลดความเสี่ยงอันตรายกอนที่จะเกิดขึ้นกับตนเองเหมือนซานติกา ผับ ดังนี้ พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

11

1. การบริหารจัดการความปลอดภัยในการใชอาคาร (โดยเจาของอาคาร) ก พื้นที่ชุมนุมคนไมควรทําใหเกิดประกายไฟจากอุปกรณที่ไมไดมาตรฐาน หรือออกแบบมาใชเปนการเฉพาะภายในอาคาร ข ไมอนุญาตใหคนเขามาในสถานที่มากเกินไป โดยใชหลัก 1 ตารางเมตร ตอคน โดยคิดคํานวณเฉพาะพื้นที่ชุมนุมคน และติดปายแสดงความจุคน สูงสุด ค จัดใหมีการบริหารจัดการเหตุฉุกเฉิน และซอมผูนําหนีไฟ (โดยใชดีเจ และพนักงานเสริฟเปนผูนําการอพยพ) ง จัดใหมีการควบคุมการนํารถออกจากสถานที่ขณะเกิดเหตุ เพราะทําให การจราจรบริเวณนั้นติดขัดทันที ซึ่งเปนผลใหรถจากหนวยงานบรรเทาสา ธารณภัย รถดับเพลิง เขาถึงที่เกิดเหตุชาโดยไมจําเปน จ จัดใหมี การตรวจสอบอาคารเปนประจําทุก ป ตามกฎหมายตรวจสอบ อาคาร 2. การออกแบบและกอสรางอาคาร (โดยสถาปนิกและวิศวกร) ก จัดใหมีความกวางสวนที่แคบที่สุดของทางออกทั้งหมดรวมกันสามารถ รองรับจํานวนคนสูงสุดได โดยใชหลัก 8 มิลลิเมตรตอคน ตามมาตรฐาน วสท 3002 - 51 ข จํานวนทางออกตองมีอยางนอย 3 ทาง หากมีคนเกิน 500 คน และมี 4 ทาง หากมีคนเกิน 1,000 คนขึ้นไป หรือมีใหมากไวกอนทั้งจํานวนและขนาด ทางหนีไฟ ตามมาตรฐาน วสท 3002 - 51 ค ใหติดตั้งปายทางหนีไฟ ใหชัดเจนตลอดเสนทาง และบริเวณทางแยก ตาม มาตรฐาน วสท 2004 - 51 ง ให ติด ตั้งโคมไฟแสงสวางฉุ ก เฉิน ตลอดเสนทาง และบริ เ วณทางต า ง ระดับ ตามมาตรฐาน วสท 2004 - 51 จ วัสดุกันเสียง ฉนวนความรอนที่เปนโพลีเมอร ใหใชเปนชนิดหนวงไฟ หรือ Flame Retardant หรือเปนชนิดไมติดไฟ และหากจําเปนตองใช ขอใหใชเทาที่จําเปนโดยใหปดดวยแผนยิบซั่มบอรดหนา 12 มิลลิเมตรอีก ชั้น ตามมาตรฐาน วสท 3002 - 51 ฉ ใหติดตั้งระบบแจงเหตุเพลิงไหม และสงสัญญาณแจงเหตุอัตโนมัติไปยัง สถานีดับเพลิงโดยตรง ตามมาตรฐาน วสท 2002 - 49

พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

12

ช ใหติดตั้งระบบหัวกระจายน้ําดับเพลิงอัตโนมัติหรือ Sprinkler ตาม มาตรฐาน วสท 3002 - 51 ซ ใหติดตั้งระบบระบายหรือควบคุมควันไฟ ตามมาตรฐาน วสท 3009 – 45 ฌ ใหโครงสรางพื้น เสา คาน และหลังคา มีอัตราการทนไฟ ตามมาตรฐาน วสท 3002 – 51 3. มาตรการสําหรับผูรับผิดชอบของรัฐบาล/หนวยของรัฐระดับนโยบาย 3.1 โครงการระยะสั้น (เรงดวน) ใหยึดนโยบายและยุทธศาสตรตามแผน แมบทพัฒนาความปลอดภัยดานอัคคีภยั แหงชาติ ก ผลักดันใหมกี ารบังคับใชกฎหมายอยางจริงจัง โดยเฉพาะการตรวจสอบ การใชอาคาร ข ยกยองหนวยงานดับเพลิงและอาสาสมัครบรรเทาสาธารณภัยที่ไดเขา ชวยเหลือขณะเกิดเหตุจนทําใหมีผูเสียชีวิตนอยลง ค จัดอบรมใหเจาพนักงานทองถิ่นและผูประกอบการ มีความรูดานอัคคีภัย ของสถานบันเทิง และแนวทางปฏิบัติงานระหวางเกิดเหตุ ง ผลักดันใหเจาพนักงานทองถิ่น ออกตรวจและแนะนํามาตรการปองกัน อัคคีภัยที่ถูกตอง 3.2 โครงการระยะยาว ใหยึดนโยบายและยุทธศาสตรตามแผนแมบทพัฒนา ความปลอดภัยดานอัคคีภัยแหงชาติ ก ผลักดันใหมี National Building Code ข ผลักดันจัดตั้งคณะกรรมการปองกันอัคคีภยั แหงชาติ ค ผลักดันจัดตั้งสถาบันปองกันอัคคีภัย/สถาบันทดสอบวัสดุดานอัคคีภยั ง แกไขกฎหมายตรวจสอบอาคาร ใหเนนตรวจการใชอาคารเทานั้น จ จัดทําสถานีดบั เพลิงตัวอยาง การเชื่อมโยงสัญญาณแจงเหตุ และมีการ แขงขันการปฏิบัติงาน และสมรรถนะของบุคลากร ฉ จัดทําฐานขอมูลดานอัคคีภัย และระบบบันทึกและรายงานขอมูล บทเรียนที่มีคานี้ไมควรปลอยใหเปนไฟไหมฟางแลวก็ลืมกันไป แตควรเปนเครื่องมือ กระตุนใหเกิดความเปลี่ยนแปลงในหลายๆ ดานโดยการผลักดันใหมีมาตรการปองกันตางๆ ตาม แผนแมบทพัฒนาความปลอดภัยดานอัคคีภัยแหงชาติ ที่กรมปองกันและบรรเทาสาธารณภัยได จัดทําขึ้นเมื่อป พ.ศ. 2549 อาทิ เชน ประมวลขอบังคับอาคาร สถาบันทดสอบวัสดุในการลุกไหม คณะกรรมการปองกันอัคคีภัยแหงชาติ สรางฐานขอมูลอัคคีภัย สรางกระบวนการสอนวิชาปองกัน พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09

บทเรียนความสูญเสียจากเหตุการณเพลิงไหมสถานบันเทิง ซานติกา ผับ

13

อัคคีภัยในชั้นเรียน การบังคับใชเรื่องการตรวจสอบอาคารอยางจริงจัง เปนตน และสุดทายขอกลาว ชมเชยหนวยบรรเทาสาธารณภัยทั้งของทางราชการและมูลนิธิตางๆ ที่ไดรวมมือกันชวยเหลือ ผูบาดเจ็บและระงับเพลิงไหม จนทําใหมีผูเสียชีวิตจํานวนนอยลง

พิชญะ จันทรานุวัฒน

1/22/09