De Ondergang Van Fortis (interview Primo)

Thierry Debels brengt het Fortis-drama in kaart

“Maurice Lippens is niet de enige schuldige”

Momenteel beheersen de problemen van de KBC de headlines, maar wie is schuldig aan het Fortis-debacle? Al te dikwijls valt de naam van topman Maurice Lippens. “Maar dat is te gemakkelijk”, zegt financieel auteur Thierry Debels, die over de affaire-Fortis een verhelderend boek uit heeft. “De waarheid is genuanceerder. Voor de teloorgang van Fortis tekenden heel wat mensen en factoren. En wat meer is: in wezen zal er niets veranderen en zal zo’n financiële crisis ook in de toekomst nooit kunnen worden uitgesloten.” Wat er met Fortis is gebeurd, is voor een leek moeilijk te doorgronden. De grote verdienste van Thierry Debels’ recente boek ‘De Ondergang van Fortis’ is dan ook dat hij al die ingewikkelde financiële en juridische mechanismen begrijpelijk maakt en daarbij voldoende objectiviteit in acht neemt om niet alle schuld af te schuiven op enkele in het oog lopende spelers. Meer nog dan Lippens profileert Debels Jean-Paul Votron, gewezen CEO van Fortis, als de man die gedreven werd door een mateloze ambitie én hardnekkige wraakgevoelens tegenover een bedrijf dat hem aan de kant had geschoven – de Nederlandse bank ABN Amro, de overname die Fortis fataal is geworden - en daardoor overmoedig teveel waarschuwingen heeft genegeerd en Fortis naar de afgrond heeft geleid. Maar ook Votron kan niet eenzijdig aan de schandpaal worden genageld, vindt Debels. Ook actoren als politici, toezichthouders, analisten, bepaalde journalisten en zelfs aandeelhouders dragen elk hun specifieke verantwoordelijkheid, wat Debels op basis van een gedegen dossierkennis trouwens perfect analyseert. Met andere woorden: niemand komt er ongeschonden uit, niemand is onschuldig. Thierry Debels: Het is verleidelijk om Maurice Lippens naar voor te schuiven als de grote boeman. Ook nu nog wordt hij door politici en media zwaar aangepakt. En ontegensprekelijk draagt Lippens zijn deel van de verantwoordelijkheid, maar hem alleen de woestijn 126

Thierry Debels: “Laat de crisis oplossen door een computer.”

insturen zou onrechtvaardig zijn. En vooral: het zou ons blind maken voor de vele fouten die ook door anderen zijn gemaakt. En voor het falen van een systeem dat ook vandaag nog wordt gehanteerd. Enkel Lippens aanpakken zou dus betekenen dat we van het hele drama niets hebben geleerd. En erger: dat we morgen dezelfde fouten kunnen maken. Het verhaal is veel complexer en dat kan ook moeilijk anders in een sector die ingewikkeld is. Neem nu de analisten. Mensen naar wie beleggers luisteren. Een aantal van hen bleven het Fortis-aandeel hardnekkig aanprijzen,

ook nog in september van vorig jaar, toen al duidelijk was dat Fortis serieuze problemen had. Uit je boek blijkt hoezeer emoties hebben meegespeeld in de ondergang van Fortis, met name in verband met de overmoedige overname van ABN Amro. Dat is op dat niveau beangstigend, vind ik. Hoe hoger je in de politiek en in de zakenwereld gaat, hoe meer emoties een rol spelen. Dat is inderdaad paradoxaal met de belangen en de bedragen die op zo’n niveau spelen. Daarom heb ik al voorgesteld om de crisis door een computer te laten oplossen. Stop daarin alle parameters en laat de ratio primeren op emoties. Het voorbeeld van Votron is in dit verband tekenend. Wraak op ABN Amro was zijn voornaamste motivatie om die overname door te drijven, tegen alarmerende signalen in. Lippens wordt altijd afgeschilderd als de man die de overname wilde realiseren tegen welke prijs dan ook, maar Votron was nog gedrevener. Dat zegt meer over ego’s dan over zakelijk inzicht. Hoger management wordt nu eenmaal niet geselecteerd op basis van rationaliteit, laat staan oog voor het algemeen belang. Integendeel. Dat is een van de fundamentele problemen van de bedrijfswereld. Hoogmoed, wraak en hebzucht als brandstof. Maar ook de toezichthouders en de analisten gingen in de fout. Fortis heeft een blunder van formaat gemaakt door op het dieptepunt van de beurs, in maart 2003, alle aandelen uit de eigen portefeuille te verkopen en

over te stappen op ‘risicovrije’ CDO’s en andere rommelkredieten. De rating agencies – de kredietagentschappen gaven dergelijke financiële producten toen nog een triple A rating, de hoogste waardering. Met andere woorden: die producten werden de hemel in geprezen en voorgesteld als veilig. Dat was een foute beoordeling maar wèl eentje waar de banken graag in mee gingen. Het was een luchtbel, maar wel een lucratieve luchtbel voor de tijd dat het duurde. Dus blies iedereen mee lucht in de luchtbel. De kredietagentschappen speelden daarbij een rol van dubbelagent: ze waren zowel onafhankelijk expert als verkoper. Zij stelden lood voor als goud en werden nog geloofd ook. De banken hoorden immers niets liever dan goed nieuws. Zelfs in die mate dat banken vroegen om analisten die blijk gaven van enige kritische reserve, te vervangen. Uiteraard krijg je dan een waardeloos advies. Het probleem van het toezicht in ons land is dan weer een voor ons land oud zeer: de politisering. De topman van de Belgische waakhond CBFA (Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen) JeanPaul Servais is een voormalig kabinetschef van Didier Reynders. Hij was het die het overnamedossier van ABN Amro met ‘enige welwillendheid’ heeft bekeken, zoals wordt gefluisterd in de wandelgangen van het parlement. Zelfs als geoordeeld kan worden op basis van correcte cijfers en modellen, wat ook nog zeer de vraag is, worden beslissingen dus nog altijd vooral genomen in de salons en restaurants à la Comme Chez Soi, waar figuren als Lippens, Votron en Servais tijdens de lunch afspraken maken die verstrekkende gevolgen hebben en al te dikwijls eerder zijn gebaseerd op persoonlijke ambitie, eerzucht en emoties dan wel op nuchter zakelijk inzicht. En daar zal de crisis niets aan veranderen. Net als de bankcommissie, nu de CBFA, is ook de Nationale Bank door en door gepolitiseerd. Directeur Peter Praet is ook al een Reyndersmannetje. Reynders heeft er een strategie van gemaakt om her en der zijn mensen op sleutelposities te droppen. Het is een strategie die compleet voorbijgaat aan het algemeen belang en enkel eigenbelang, invloed en egocentrische macht beoogt. Dat kan maatschappelijk niet anders dan nefast zijn.

Blijkbaar wordt veel binnenskamers gehouden. De Belgische politici waren totaal onvoorbereid op het aanpakken van een crisis als die rond Fortis. Laurette Onkelinx heeft dat zelf ronduit toegegeven: middenin de crisis kenden onze politici het dossier niet eens. Dat

overname een half miljard dollar verdiende. Anderzijds heeft Merrill Lynch met die aanpak zelf ook een niet onaanzienlijk risico genomen. Zo voorzag het contract erin dat Merrill Lynch zelf de financiering zou dragen als de geplande kapitaalsverhoging van Fortis niet zou

Reynders zijn strategie is zijn mannetjes op sleutelposities te krijgen staat in schril contrast met Nederland, waar al in 2007 op basis van een bankcrisissimulatie een draaiboek werd uitgewerkt. Met andere woorden: toen de Nederlandse politiek met de crisis werd geconfronteerd, wist zij meteen hoe te handelen om de schade zoveel mogelijk te beperken. In vergelijking met Nederland was de Belgische aanpak schrijnend amateuristisch. En was er een al even schrijnend gebrek aan eensgezinde visie. Maar hoe slecht voorbereid de politiek ook was, zonder haar zou er geen Fortis meer zijn, ook al heeft Nederland ons daardoor in de zak kunnen zetten. Nederland heeft vanuit een puur nationalistische reflex gehandeld, waardoor mogelijke oplossingen op voorhand werden gekelderd. Nederland heeft mee getekend voor het uiteindelijke debacle: de uitverkoop van een van onze grote banken aan Nederland en Frankrijk. Europa bestaat, zoveel is duidelijk, enkel op papier. Dat we gerold zijn door Nederland hebben heel wat Nederlandse politici en observatoren zoals Wim Buiter trouwens al toegegeven. De leek heeft wellicht amper gehoord van de Amerikaanse zakenbank Merrill Lynch. Toch speelde die een sleutelrol in de Fortis-saga. Het was Merrill Lynch die het plan voor de overname van ABN Amro door Fortis heeft bedacht. En ook al ontkent het Amerikaanse bedrijf dat nu, daarmee is Merrill Lynch uiteindelijk toch de oorzaak van alle kwaad en draagt het een verpletterende verantwoordelijkheid. Het belette niet dat het bedrijf aan die

lukken. Maar bon, zij kwamen wel op de proppen met dat overnamescenario. Maakte Fortis niet ook de fout zich eenzijdig door Merrill Lynch te laten adviseren? Dat is zeker! En eens een bepaalde grens voorbij, weigert men nog te luisteren naar adviezen die de eigen beslissingen in twijfel trekken. Voor die hardnekkigheid bestaat zelfs een term: believe perseverence. Het hardnekkig en ondanks tegenargumenten vasthouden aan een mening of een beslissing. Dat is menselijk en is ook bij Fortis gebeurd, al zou dat op dat niveau eigenlijk niet mogen. Niemand wilde nog toegeven dat de overname een verkeerde beslissing was en daarom had men geen oor naar de – overigens zeldzame – kritische auditoren. Mensen als Lippens en Votron komen niet terug op een beslissing, dat zou hun imago schaden en dat kunnen ze niet hebben. Interessant is de vraag of men de overname nog had kunnen terugdraaien. Ik denk het wel. In zo’n contract staat doorgaans een clausule die men Material Adverse Change (MAC) noemt. Daarop kan men beroep doen als men, bijvoorbeeld omwille van substantiële veranderingen in de markt of bij een van de betrokken banken, een overname wil afbreken of ongedaan wil maken. Er bestond zo’n clausule, ook volgens Votron, zij het in afgeslankte versie. Het is dus duidelijk dat men niet heeft willen luisteren naar de waarschuwingen, zelfs niet naar die uit eigen huis. Is zo’n topmanagement dan wel bekwaam? De Fortisleiding wist niet eens wat binnen haar eigen bedrijf precies gebeurde. Zelfs 127

(econoom en voormalig adviseur van Franklin Roosevelt, nvdr) al stelde: dat het cliché stelt dat in de beurswereld alles van vertrouwen afhangt, terwijl een niet-aflatend wantrouwen veel beter is!

Fortis-toplui Maurice Lippens en Jean-Paul Votron. “Zij komen nooit terug op een beslissing. Zulks zou hun imago schaden en dat kan hun ego niet hebben.”

bankleiders weten soms niet eens hoe bepaalde financiële producten werken. Voor iets wat zo’n enorme weerslag kan hebben op een hele samenleving is dat hallucinant. Dat is niet enkel het geval voor die topmensen maar ook voor toezichthouders en politici. Zolang dergelijke producten veel geld opbrengen, zal daar ook weinig aan veranderen, vrees ik. In het jaarverslag van Dexia kan je lezen dat in oktober en december van vorig jaar een gigantische effectiseringsoperatie werd

mee aan de Lernout & Hauspie-mythe. Was dit ook hier het geval? De krant De Tijd ging onbetamelijk ver in het promoten van de overname van ABN Amro door Fortis. En in het bewieroken van Maurice Lippens. Dat creëerde een sfeer, inspireerde nergens op gebaseerd vertrouwen in de overname. De krant ging daarin zo fel uit de bocht, dat je de vraag kunt stellen waarom. Vragen kan je je ook stellen bij iemand als Paul D’Hoore, die de aandelen van Fortis in zijn eigen beursblad maar

D’Hoore verzorgde een voordracht voor Fortis opgezet, waarbij hypotheekleningen werden omgezet in wat men nu rommelkredieten noemt, maar geen haan die daarnaar heeft gekraaid. Omdat niemand het weet en nog minder mensen begrijpen waar het bij zo’n operatie om draait. Meestal weet enkel de persoon die een bepaald financieel product heeft ontworpen, echt hoe het functioneert. En dan nog. Binnen banken houden kleine teams zich met die ingewikkelde producten bezig. Binnen Fortis was amper een man of tien met die rommelkredieten bezig. Maar het ging wel om ontzettend veel geld. Bepaalde journalisten bouwden gretig 128

bleef aanprijzen terwijl hij op tv tegelijk aan bod kwam als objectief expert. D’Hoore verzorgde voor Fortis zelfs een betaalde voordracht. Dat kan toch niet? Maar het pleit de aandeelhouders niet vrij van hun verantwoordelijkheid. Wie wilde, kon zich zelf beter informeren en op elk moment zijn aandelen verkopen. De waarheid is dat velen die tijdens de geruchtmakende vergaderingen van aandeelhouders met schoenen en de grofste beledigingen hebben gesmeten, indertijd wild enthousiast waren over de overname en aan Fortis goed geld hebben verdiend. Hopelijk hebben ze nu geleerd wat John Kenneth Galbraith

Politicus Dirk Van Der Maelen (sp.a) stelt dat bij de deal met Nederland de regels van het vennootschapsrecht grof werden geschonden. Zal dat nog aanleiding zijn tot een gerechtelijk onderzoek? Van Der Maelen is de enige die het contract met eigen ogen heeft gezien en zijn kritiek is zeer gefundeerd. Er lopen trouwens al verschillende gerechtelijke procedures en er zullen er ongetwijfeld nog volgen. We zijn, Lernout & Hauspie achterna, voor jaren vertrokken. Kunnen we hier iets uit leren? We moeten ons afvragen hoe dit is kunnen gebeuren en welke lessen we daaruit kunnen leren. We moeten een draaiboek in elkaar steken zodat we weten wat er moet gebeuren als we met zo’n crisissituatie worden geconfronteerd. Dat kan echter enkel als iedereen, ook de politici, eerlijk vertellen wat er is gebeurd en gedaan. Alleen vrees ik dat dit niet zal gebeuren, al is het maar omdat dan nog meer aan het licht zou komen over de nu nog vage rol van pakweg Albert Frère, een goede vriend van Reynders die tijdig extra aandelen kocht in BNP Parisbas, dat door Reynders al van in het begin naar voor werd geschoven als overnemer. Maar toch zouden we van zo’n draaiboek werk moeten maken. Alleen: valt er nog veel over te nemen? Alle grote Belgische bedrijven en instellingen zitten al in buitenlandse handen. (lacht) Tja, dat is een goeie, zij het pijnlijke vraag. De verkoop van SPE-Luminus is hiervan een nieuwe illustratie. België is al een KMO-land zonder echt grote bedrijven en nu zijn we ook nog Fortis kwijt. Die situatie dreigt inderdaad een serieus probleem te worden. Tekst: Dominique Trachet

‘De Ondergang van Fortis’, Thierry Debels, uitgeverij Houtekiet. Winkelprijs: € 16,50