Benh Ho Ga

BEÄNH HO GAØ

TS.Nguyeãn Duy Phong Boä moân Nhieãm - ÑHYD Tp.HCM

Muïc tieâu hoïc taäp: „Sau khi hoïc xong baøi naøy, hoïc vieân coù theå: 1. Neâu ñöôïc caùc ñaëc ñieåm cuûa vi khuaån gaây beänh Ho gaø. 2. Neâu ñöôïc caùc yeáu toá dòch teã cuûa beänh Ho gaø. 3. Moâ taû ñöôïc caùc bieåu hieän laâm saøng theå ñieån hình cuûa beänh. 4. Lyù giaûi ñöôïc caùc keát quaû xeùt nghieäm chaån ñoaùn. 5. Neâu ñöôïc nguyeân taéc ñieàu trò beänh Ho gaø vaø caùc bieán chöùng. 6. Trình baøy ñöôïc caùc bieän phaùp phoøng choáng beänh Ho gaø. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

2

DAØN BAØI „ 1. Ñaïi cöông 2. Taùc nhaân gaây beänh

3. Caùc ñaëc ñieåm dòch teã cuûa beänh Ho gaø 4. Cô cheá sinh beänh. 5. Beänh caûnh laâm saøng

6. Chaån ñoaùn vaø chaån ñoaùn phaân bieät 7. Nguyeân taéc ñieàu trò 8. Caùc bieán chöùng cuûa beänh Ho gaø

9. Phoøng ngöøa beänh Ho gaø 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

3

1. Ñaïi cöông: + Beänh nhieãm truøng caáp tính ôû ñöôøng HH do vi khuaån Bordetella pertussis vaø Bordetella parapertussis gaây ra. + Ñaëc ñieåm laâm saøng chính laø côn ho ñaëc tröng keøm nhieàu bieán chöùng vaø taêng Lympho trong maùu ngoaïi bieân. + Hieän nay, tæ leä maéc beänh giaûm nhôø

chöông trình tieâm chuûng môû roäng nhöng tæ leä töû vong coøn cao, nhaát laø ôû löùa tuoåi sô sinh.

2. Taùc nhaân gaây beänh(1): + Bordetella pertussis ( do Bordet-Gengou, naêm 1900). Khoaûng 5% tröôøng hôïp do B. parapertussis gaây ra (beänh caûnh LS nheï). + B. pertussis: hình que ngaén, ñaàu troøn, Gr(-) (0,5-1m), hieáu khí, ñöùng rieâng hoaëc töøng ñoâi, khoâng di ñoäng. Nhuoäm vôùi xanh Toluidin hoaëc Methylen blue, baét maøu ñaäm ôû hai ñaàu nhö quaû chuøy.

B. Pertussis döôùi kính 3/27/2009 hieån vi ñieän töû

NDP - BM Nhiem

Bordetella pertussis Gram (-), hình que 5

2. Taùc nhaân gaây beänh(2): + Vi khuaån moïc deã ôû moâi tröôøng Bordet-Gengou hoaëc moâi tröôøng coù chöùa: chaát ñeäm, muoái khoaùng, acide amines vaø yeáu toá phaùt trieån (Nicotinamide). + B. pertussis tieát ra ñoäc toá PT (pertussis toxin) goàm nhieàu hoaït chaát  ñoäc tính cuûa vi khuaån nhö:  haemaglutinin laøm gia taêng Lympho baøo (LPF : lymphocytosis promoting factor)  yeáu toá nhaïy caûm vôùi histamine ( HSF: histamine sensitizing factor )  côn ho ñaëc tröng cuûa beänh.  Ngöng keát toá FHA (filamentous hemagglutinin)  vi khuaån gaén keát vaøo caùc loâng mao cuûa teá baøo bieåu moâ ñöôøng hoâ haáp. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

6

3. Caùc ñaëc ñieåm dòch teã cuûa beänh Ho gaø (1)ø: + Phaân boá: khaép nôi treân theá giôùi, khoaûng 60 trieäu cas/naêm, trong ñoù coù khoaûng 600.000 - 1.000.000 cas töû vong .

+ Dòch ho gaø xaûy ra quanh naêm, theo chu kyø 3-5 naêm. + ÔÛ VN, nhôøchöông trình tieâm chuûng môû roäng, tæ leä beänh giaûm nhieàu. Taïi BV Beänh Nhieät Ñôùi, soá cas nhaäp vieän 1992-1993: 0 cas ; 1994: 13 cas vaø naêm 1996: 1 cas.

+ Ngöôøi laø nguoàn beänh duy nhaát: ngöôøi beänh, ngöôøi khoâng trieäïu chöùng mang vi khuaån taïm thôøi do tieáp xuùc (khoâng coù ngöôøi laønh mang truøng). + Beänh laây lan raát deã daøng: ngöôøi beänh ho  vi khuaån trong caùc haït nöôùc mieáng li ti, nhaát laø tôû thôøi kyø khôûi phaùt.

3. Caùc ñaëc ñieåm dòch teã cuûa beänh Ho gaø (2)ø:

3/27/2009

NDP - BM Nhiem

8

4. Cô cheá sinh beänh (1): + Vi khuaån xaâm nhaäp qua ñöôøng hoâ haáp  gaén keát vaøo teá baøo bieåu moâ coù tieâm mao cuûa ñöôøng HH nhôø caùc yeáu toá FHA, LPF, hemagglutinins, Fimbriae hoaëc pili, hairlike....Taïi ñaây vi khuaån sinh saûn vaø gaây toån thöông nieâm maïc ñöôøng HH taïo ra côn ho.

3/27/2009

Ñoäc toá cuûa B.pertussis n vaøo maøng teá baøo NDP - BM gaé Nhiem

9

4. Cô cheá sinh beänh (2): + Cô cheá côn ho ñaëc bieät cuûa beänh vaãn chöa roõ: Vai troø cuûa ñoäc toá ho gaø? Treû em ñöôïc chuûng ngöøa coù tæ leä maéc beänh naëng ít hôn 80-90% so vôùi nhoùm khoâng chuûng ngöøa:  Ñoäc toá teá baøo khí quaûn (tracheal cytotoxin ), ñoäc toá hoaïi töû bieåu bì ...taøn phaù cô cheá laøm saïch ñöôøøng hoâ haáp cuûa caùc tieâm mao vaø taïo ra côn ho ñaëc bieät cuûa beänh.  Ñoäc toá ho gaø ñoùng vai troø trong vieäc xuaát hieän caùc trieäu chöùng toaøn thaân cuûa beänh. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

10

5. Beänh caûnh laâm saøng (1): 4 thôøi kyø 5.1- UÛ beänh: 5-20 ngaøy, trung bình 7-10 ngaøy. Thôøi kyø naøy khoâng trieäu chöùng.

5.2- Khôûi phaùt: (thôøi kyø vieâm long ñöôøng HH: 1-2 tuaàn. Thôøi kyø naøy tæ leä phaân laäp vi khuaån cao nhaát. Bieåu hieän LS: tr/ch vieâm long ñöôøng HH vaø ho, soát nheï, meät moûi, chaùn aên, chaûy muõi nöôùc, haét hôi, nuoát ñau. Khaùm hoïng: hoïng hôi ñoû, haïch haïnh nhaân hôi to. Coù theå vieâm keát maïc maét nheï. Ho khan, luùc ñaàu x/h veà ñeâm, töøng côn ngaén  côn daøi hôn vaø nhieàu hôn  ban ngaøy. Keøm theo côn ho: noân oùi nhieàu ñaøm nhôùt. Ho khoâng giaûm vôùi caùc loaïi thuoác giaûm ho. ÔÛ giai ñoaïn naøy toång traïng beänh nhaân coøn toát.

5. Beänh caûnh laâm saøng (2): 5.3- Toaøn phaùt: thôøi kyø ho côn.Trieäâu chöùng ñieån hình cuûa thôøi kyø naøy laø côn ho ñaëc bieät vôùi nhieàu bieán chöùng.

Côn ho xuaát hieän baát chôït luùc ñöa beù ñang chôi , ñang buù hoaëc xuùc ñoäng nhö quaáy khoùc, sôï haõi.... Côn baét ñaàu moät traøng daøi ruõ röôïi 15-20 caùi khoâng töï kieàm cheá ñöôïc. Tieáp theo laø moät tieáng hít saâu nghe “oùt” nhö tieáng gaø gaùy. Sau ñoù nhöõng côn ho khaùc noái tieáp nhau cho ñeán khi beänh nhaân khaïc ra moät chaát nhôùt maøu traéng gioáng nhö troøng traéng tröùng côn ho môùi ngöøøng haún. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

12

5. Beänh caûnh laâm saøng (3): Trong côn ho treû tím taùi hoaëc maët ñoû, löôõi theø ra, veû maët bô phôø meät nhoïc,tónh maïch coå noåi roõ keùo daøi khoaûng 1/2 giôø. Sau côn ho beänh nhaân coù theå oùi nhieàu.

3/27/2009

NDP - BM Nhiem

13

5. Beänh caûnh laâm saøng (4): Thaêm khaùm: mi maét phuø neà, keát maïc maét sung huyeát, coù theå xuaát huyeát, töû ban ñieåm ôû maët. Phoåi coù theå ran rít hoaëc ran ngaùy. BN khoâng soát hoaëc soát nheï. Soát do boäi nhieãm phoåi. Giöõa côn ho BN khoûe  suy suïp daàn. * Chuù yù: - ÔÛÛ treû nhoû côn ho coù theå khoâng ñieån hình. OÙi möûa ñi keøm vôùi côn ho gôïi yù ñeán beänh ho gaø maëc duø khoâng keøm theo tieáng “oùt” trong côn ho. - ÔÛ treû sô sinh khoâng coù côn ho ñieån hình, haàu nhö chæ tím taùi vaø ngöng thôû. - ÔÛ ngöôøi lôùn cuõng haàu nhö khoâng coù côn ho ñieån hình. Ho keùo daøi deã chaån ñoaùn nhaàm vôùi vieâm pheá quaûn maõn hoaëc do huùt thuoác laù. 5.4- Hoài phuïc: Sau 3-4 tuaàn, côn ho thöa daàn, beänh nhaân aên uoáng khaù hôn, bôùt noân oùi, toång traïng hoài phuïc daàn. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

14

 Caùc xeùt ngheäm (1): 1/ Coâng thöùc maùu. BC taêng cao 15.000 - 50.000/mm³ maùu vôùi Lympho taêng (50-75%). Tæ leä Lympho taêng cao nhaát ôû giai ñoaïn ho côn. ÔÛ ngöôøi lôùn hoaëc ôû treû ñaõ coù mieãn dòch töøng phaàn vôùi ho gaø tæ leä lympho taêng ít hôn. 2/ X quang phoåi: ít coù giaù trò chaån ñoaùn. Coù theå thaáy daáu hieäu vieâm phoåi, xeïp phoåi, roán phoåi ñaäm, hoaëc môø goùc söôøn hoaønh....

3/27/2009

NDP - BM Nhiem

15

 Caùc xeùt ngheäm (2): 3/ Phaân laäp vi khuaån ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh: Laáy beänh phaåm baèng caùch cho BN ho vaøo moâi tröôøng caáy hoaëc duøng que coù chöùa calcium alginate pheát nhôùt coå hoïng. Moâi tröôøng caáy: Regan-Lowe hoaëc BordetGengou (chöùa Penicilline, Cephalexine hoaëc Methicilline), ñeå ôû T = 36C, vi khuaån seõ moïc trong voøng 5-7 ngaøy. 4/ Caùc phöông phaùp mieãn dòch hoïc: Tìm khaùng theå IgA, IgG, IgM khaùng B. pertussis vaø B. parapertussis baèng ELISA, khaùng theå huyønh quang tröïc tieáp (FA), keát hôïp boå theå.... Caùc phöông phaùp naøy ít coù giaù trò chaån ñoaùn. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

16

6. Chaån ñoaùn vaø chaån ñoaùn phaân bieät: 6.1- Chaån ñoaùn: Döïa vaøo caùc yeáu toá: + Dòch teã: muøa dòch, chöa chích ngöøa, coù tieáp xuùc vôùi beänh nhaân. + Laâm saøng: côn ho ñaëc tröng. + Keát quaû xeùt nghieäm: BC maùu taêng 20.00050.000/mm³ trong ñoù L  60% (bt= 19-37%); Caáy phaân laäp

B.pertussis töø pheát hoïng cuûa BN.

3/27/2009

NDP - BM Nhiem

17

6.2- Chaån ñoaùn phaân bieät: Beänh ho gaø caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi nhöõng tröôøng hôïp ho keùo daøi treân 14 ngaøy (Ho Gaø khoâng coù nhöõng daáu hieäu sau: soát, meät moûi hoaëc ñau cô, ngoaïi ban (exanthem), ñau hoïng, khaøn gioïng, thôû nhanh, khoø kheø vaø phoåi coù ran):

1/ Nhieãm Adenovirus : beänh nhaân thöôøng soát, ho, ñau hoïng, vieâm keát maïc maét, ñau nhöùc cô, coù khi keøm theo tieâu chaûy, noân oùi töï nhieân. 2/ Nhieãm Mycoplasma: beänh gaây ra nhöõng côn ho keùo daøi nhöng thöôøng coù soát, nhöùc ñaàu vaø ran ôû phoåi. 3/ Vieâm phoåi do vi truøng sinh muû: treû thöôøng coù soát, ho nhieàu daøm ñuïc , thôû nhanh coù khi co keùo, nghe phoåi coù ran noå, ran ngaùy... 4/ Vieâm hoïng maõn tính: BN thöôøng khoâng soát, ho khan keùo daøi, coù caûm giaùc nhoät ôû vuøng hoïng tröôùc khi ho. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

18

7. Nguyeân taéc ñieàu trò (1): 7.1- Saên soùc ñieàu döôõng: - Traùnh nhöõng yeáu toá kích thích gaây côn ho (aùnh saùng, tieáng oàn…). - Cho treû aên nhieàu böõa, ñaày ñuû dinh döôõng, buø nöôùc ñieän giaûi ñaày ñuû, ñaëc bieät treû ôû oùi nhieàu. - Thôû O2 trong côn ho, huùt ñaøm nhôùt nhaát laø treû sô sinh. - Theo doõi saùt hoâ haáp ñeå phaùt hieän daáu hieäu ngöng thôû ñoät ngoät ôû treû sô sinh hoaëc ôû treû coù beänh saün coù nhö :beänh tim, beänh cô, beänh ñöôøng hoâ haáp, beänh thaàn kinh  bieän phaùp caáp cöùu kòp thôøi,vì nguy cô töû vong cao.

3/27/2009

NDP - BM Nhiem

19

7. Nguyeân taéc ñieàu trò (2): 7.2- Ñieàu trò trieäu chöùng: + Caùc thuoác ho thoâng thöôøng hoaëc khaùng histamin khoâng laøm giaûm ñöôïc côn ho vaø taàn soá ho. Giaûm ho baèng thuoác an thaàn nhö Diazepam 0,3mg/kg/laàn hoaëc Phenobarbital 3mg/kg/laàn. + Corticosteroid nhö Betamethasone 0,075mg/kg/ngaøy

hoaëc Hydrocortisone succinate 30mg/kg/ngaøy coù theå laøm giaûm soá côn, möùc ñoä naëng vaø thôøi gian cuûa caùc côn ho. + Salbutamol (thuoác öùc cheá Beta-adrenergic), hieäu quaû

chöa ñöôïc xaùc ñònh. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

20

7. Nguyeân taéc ñieàu trò (3): 7.3- Ñieàu Trò Ñaëc Hieäu: + Erythromycine (ñoä nhaïy cao, ít ñoäc tính, reû tieàn vaø deã söû duïng): 40- 50mg/kg/ngaøy chia 4 laàn, toái ña 2g/ ngaøy. Trimethoprim-Sulfamethoxazole: 48mg/kg/ngaøy. Thôøi gian saïch truøng sau khi söû duïng KS # 5 ngaøy nhöng phaûi ñieàu trò ñeán 14 ngaøy ñeå traùnh taùi phaùt. Caùc khaùng sinh khaùc cuõng coù hieäu quaû nhö : Ampicilline, Amoxicilline, Rifampicine, Chloramphenicol, Tetracycline, Gentamycine, Streptomycine.  Cephalosporin I vaø II khoâng coù hieäu quaû. +Globuline mieãn dòch choáng beänh ho gaø: ít hieäu quaû neân hieän nay khoâng ñöôïc söû duïng roäng raõi. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

21

8. Caùc bieán chöùng (1): Do boäi nhieãm phoåi vaø haäu quaû cuûa

nhöõng côn ho. Treû beänh Ho Gaø töû vong do bieán chöùng. Treû caøng nhoû, bieán chöùng caøng naëng. 8.1- Hoâ haáp:Boäi nhieãm phoåi (thöôøng keøm vieâm tai giöõa) do S. pneumonia, H. influenzae, S. pyogenes, S. aureus. (khoaûng 20% treû em bò bieán chöùng naøy )  nguyeân nhaân chính gaây töû

vong ôû treû döôùi 3 tuoåi. Vieâm phoåi naëng do vi khuaån ho gaø thöôøng gaëp ôû treû chöa coù MD.

Côn ho gaây ra: xeïp phoåi do hít ñaøm, khí pheá thuûng, traøn khí maøng phoåi do vôõ pheá nang... 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

22

8. Caùc bieán chöùng (2): 8. 2- Thaàn kinh: + Vieâm naõo, maøng naõo: hieám gaëp. + Co giaät do thieáu O2 naõõo, do xuaát huyeát naõo - maøng naõo trong côn ho gaây taêng aùp löïc noäi soï. + Chaäm phaùt trieån trí tueä do côn ho keùo daøi gaây thieáu O2 naõo. + Ñieác, muø, caâm. 8.3- Bieán chöùng khaùc: + Xuaát huyeát voõng maïc, xuaát huyeát keát maïc maét, töû ban ñieåm . + Sa tröïc traøng, loàng ruoät, thoaùt vò beïn, thoaùt vò roán.... + Roái loaïn nöôùc, ñieän giaûi , thaêng baèng kieàm toan; suy dinh döôõng do noân oùi nhieàu. + Vieâm loeùt hoïng, loeùt daây haõm löôõi, sa tröïc traøng, loàng ruoät, thoaùt vò. 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

23

9. Phoøng ngöøa beänh Ho gaø: 9.1- Khoâng ñaëc hieäu: chung cho caùc beänh HH. 9.2- Ñaëc hieäu: + Treû em: 03th-3 tuoåi chích ngöøa theo lòch ‟ 3 muõi DTC 0,5 ml TB, caùch nhau 1,5 th, taùi chuûng sau 1,5-2 naêm. Khoâng chích ngöøa cho treû treân 6 tuoåi. + Phaûn öùng phuï: H/C maøng naõo, hoàng ban, thieáu maùu taùn huyeát, giaûm TC, vieâm naõo…

+ Ñoái vôùi ngöôøi tieáp xuùc: Erythromycine (40-50mg/kg/ngaøy x 14 ngaøy). Chích ngöøa cho TE döôùi 6 tuoåi. + Ñoái vôùi ngöôøi beänh: nhaäp vieän ñeå ngöøa laây lan (khoù thöïc hieän vì nhieàu BN coù LS khoâng ñieån hình hoaëc khoâng coù t/c LS) 3/27/2009

NDP - BM Nhiem

24

Caùm ôn söï chuù yù theo doõi cuûa caùc baïn!

3/27/2009

NDP - BM Nhiem

25