1865

Druk nr 1865 Warszawa, 31 marca 2009 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Rzecznik Praw Obywatelskich RPO-R-071-10/09

Pan Bronis!aw Komorowski Marsza!ek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Wielce Szanowny Panie Marsza!ku Wykonuj"c obowi"zek wynikaj"cy z artyku!u 212 Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, przedk!adam

Konstytucji

- „Informacj! o dzia"alno#ci Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2008 oraz o stanie przestrzegania wolno#ci i praw cz"owieka i obywatela.”

#"cz$ wyrazu szacunku (-) Janusz Kochanowski

INFORMACJA o dzia"alno#ci Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2008 oraz o stanie przestrzegania wolno#ci i praw cz"owieka i obywatela

Informacja

stanowi

wykonanie

art.

212

Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 97, poz. 483 z pó%n. zm.), który przewiduje, &e Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej dzia!alno'ci oraz o stanie przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela i art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 i z 2007 r. Nr 25, poz. 162), ustanawiaj"cego obowi"zek podania Informacji Rzecznika do wiadomo'ci publicznej.

Spis tre#ci Wprowadzenie .................................................................................................... 8 Rozdzia! I Rzecznik Praw Obywatelskich jako organ wskazany przez Rzeczypospolit" Polsk" do monitorowania realizacji obowi"zków wynikaj"cych z prawa mi$dzynarodowego; wykonywanie przez Rzecznika Praw Obywatelskich zada( Krajowego Mechanizmu Prewencji .................................................................................................... 22 Rozdzia! II Dzia!alno') Rzecznika Praw Obywatelskich na forum mi$dzynarodowym w roku 2008 .................................................................. 26 A. Aktywno') Rzecznika na forum mi$dzynarodowym............................... 26 B. Promocja praw cz!owieka na 'wiecie ..................................................... 29 C. Aspekty mi$dzynarodowe w dzia!alno'ci Rzecznika .............................. 30 Rozdzia! III Dzia!ania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolno'ci ..................................................................................................... 40 1. Prawo do dobrej legislacji ........................................................................... 40 2. Prawo do s"dowej ochrony wolno'ci i praw jednostki ................................. 48 A. S"downictwo i prokuratura .................................................................... 48 B. Zagadnienia zwi"zane z prowadzeniem post$powa( przygotowawczych 58 C. Brak lub ograniczenie drogi s"dowej ..................................................... 67 D. Prawo do rzetelnego procesu s"dowego ................................................. 71 E. Prawo do skutecznego 'rodka odwo!awczego ........................................ 81 F. Koszty post$powania............................................................................. 87 G. Bezp!atne poradnictwo prawne .............................................................. 90 H. Przewlek!o') post$powa( ...................................................................... 92 I. Represje ze strony organów pa(stwa w latach 1944-1989 .................... 101 3. Wolno') osobista ...................................................................................... 107 4. Bezpiecze(stwo obywateli. Uprawnienia Policji i innych s!u&b mundurowych. .......................................................................................... 113 5. Ochrona praw ofiar przest$pstw ................................................................ 129 6. Wybrane konstytucyjne prawa i wolno'ci obywateli .................................. 151

-4A. B. C. D. E. F. G. H. I.

Wolno') s!owa i prawo do informacji .................................................. 151 Wolno') zgromadze( .......................................................................... 157 Przeciwdzia!anie dyskryminacji .......................................................... 158 Szkolnictwo wy&sze ............................................................................ 164 Prawo dost$pu do dóbr kultury ............................................................ 166 Prawo do prywatno'ci i ochrona danych osobowych ............................ 167 Lustracja ............................................................................................. 169 Organizacje spo!eczne i stowarzyszenia............................................... 172 Prawa wyborcze .................................................................................. 173

7. Rozbie&no'ci w stosowaniu prawa............................................................. 174 8. Przestrzeganie praw obywateli przez administracj$ lokaln" ....................... 180 9. Zagadnienia z zakresu prawa pracy ........................................................... 193 A. Bezrobocie .......................................................................................... 193 B. Urlopy pracownicze ............................................................................ 198 C. Wynagrodzenie za prac$ i inne 'wiadczenia zwi"zane z prac" ............. 199 D. Bezpiecze(stwo pracy ......................................................................... 204 E. Choroby zawodowe ............................................................................. 207 F. Obowi"zki pracodawcy i pracownika................................................... 209 G. Rozwi"zanie umowy o prac$. Wyga'ni$cie stosunku pracy .................. 212 H. Urz$dnicy pa(stwowi i pracownicy samorz"dowi ................................ 216 I. Nauczyciele i pracownicy nauki .......................................................... 219 J. Zatrudnianie cudzoziemców ................................................................ 221 10. Egzaminy zawodowe i prawo wykonywania zawodu ................................. 223 11. Polacy za granic" ...................................................................................... 244 12. Prawo do zabezpieczenia spo!ecznego ....................................................... A. Prawo do emerytury lub renty oraz zasady ustalania prawa do tych 'wiadcze( oraz ich wysoko'ci ............................................................. B. Zasady podlegania ubezpieczeniom spo!ecznym .................................. C. *wiadczenia pieni$&ne z ubezpieczenia spo!ecznego w razie choroby i macierzy(stwa, pomoc spo!eczna ........................................................ D. Zaopatrzenie inwalidów wojennych, kombatantów i osób represjonowanych. *wiadczenia deportacyjne......................................

251 251 259 268 271

13. Ochrona zdrowia ....................................................................................... 275

-5A. Prawo do &ycia .................................................................................... 275 B. System ochrony zdrowia...................................................................... 281 C. Ochrona praw pacjentów ..................................................................... 291 14. Ochrona praw dziecka ............................................................................... 322 A. W kierunku strategii na rzecz ochrony praw dziecka w Polsce ............. 322 B. Uwaga! Nasze dzieci w niebezpiecze(stwie ......................................... 325 C. Prawo dziecka do &ycia, ochrony zdrowia i ochrony przed przemoc" ... 331 D. Wspó!praca instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka ............................................................................................... 338 15. Ochrona praw rodziny ............................................................................... A. Rodziny zast$pcze ............................................................................... B. Alimenty ............................................................................................. C. Placówki opieku(czo-wychowawcze ...................................................

341 341 345 345

16. Ochrona praw osób niepe!nosprawnych ..................................................... 352 17. Prawo do nauki ......................................................................................... 364 18. Ochrona 'rodowiska.................................................................................. 370 19. Przestrzeganie praw obywateli w sprawach mieszkaniowych ..................... 375 A. Ochrona praw lokatorów ..................................................................... 375 B. Prawa w!a'cicieli lokali i budynków mieszkalnych .............................. 379 C. Prawa mieszkaniowe funkcjonariuszy s!u&b mundurowych .................. 383 D. Prawa cz!onków spó!dzielni mieszkaniowych ...................................... 386 E. Sprzeda& lokali mieszkalnych .............................................................. 402 F. Sprawy dostaw energii ........................................................................ 405 20. Gospodarka nieruchomo'ciami, ochrona praw maj"tkowych...................... 409 A. Gospodarka nieruchomo'ciami ............................................................ 409 B. Ochrona praw maj"tkowych ................................................................ 412 C. Prawo budowlane ................................................................................ 427 D. Reprywatyzacja i prywatyzacja ........................................................... 432 E. Dzia!alno') rolnicza ............................................................................ 436 F. Prawo wodne....................................................................................... 439 21. Egzekucja 'wiadcze(. ............................................................................... 441

-622. Ochrona konsumentów .............................................................................. A. Us!ugi bankowe................................................................................... B. Produkty niebezpieczne ....................................................................... C. Ubezpieczenia .....................................................................................

445 445 452 455

23. Problematyka danin publicznych ............................................................... 457 A. Problematyka danin publicznych ......................................................... 457 B. Papiery warto'ciowe ........................................................................... 469 24. Ruch drogowy........................................................................................... 473 25. Wykonywanie kar i 'rodków karnych. Zapobieganie demoralizacji i przest$pczo'ci nieletnich........................................................................... 479 A. Wykonywanie kar i 'rodków karnych .................................................. 479 B. Zapobieganie demoralizacji i przest$pczo'ci nieletnich ....................... 500 26. Ochrona praw &o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b publicznych .................... 505 A. Ochrona praw &o!nierzy ...................................................................... 505 B. Ochrona praw funkcjonariuszy s!u&b publicznych................................ 517 27. Ochrona praw cudzoziemców oraz mniejszo'ci narodowych i etnicznych ................................................................................................ 541 A. Cudzoziemcy....................................................................................... 541 B. Mniejszo'ci narodowe i etniczne ......................................................... 554 28. Informacja o dzia!aniach Rzecznika Praw Obywatelskich przeciw ubóstwu .................................................................................................... 561 Rozdzia! IV Zespo!y eksperckie..................................................................... 567 Rozdzia! V Dzia!alno') Pe!nomocników Terenowych RPO ............................ 581 Rozdzia! VI Ogólna ocena stanu przestrzegania praw cz!owieka w Polsce; wnioski z dzia!alno'ci Rzecznika Praw Obywatelskich.............................. 589 A. Stanowienie prawa .............................................................................. 589 B. Brzmienie prawa ................................................................................. 593 C. Wykonywanie wyroków Trybuna!u Konstytucyjnego........................... 597 D. Niekompletno') prawa ........................................................................ 597 E. Stosowanie prawa. Wyk!adnia prawa ................................................... 602 F. Kontrola przestrzegania prawa i wymiar sprawiedliwo'ci .................... 603

-7Za!"czniki:................................................................................................ 614 Za!. Nr 1 - Dane informacyjno-statystyczne .............................................. 614 Za!. Nr 2 - Wyst"pienia o charakterze ogólnym (systemowym) – art. 16 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o RPO ..................................................................... 626 A. Wyst"pienia o charakterze generalnym ........................................... 626 B. Wnioski o podj$cie inicjatywy prawodawczej ................................. 648 Za!. Nr 3 - Wnioski do Trybuna!u Konstytucyjnego – art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy o RPO ..................................................................................... 670 Za!. Nr 4 - Zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Trybuna!em Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych – art. 51 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy o RPO .................................................................................................... 673 Za!. Nr 5 - Wnioski do Naczelnego S"du Administracyjnego o wyk!adni$ przepisów............................................................................................ 676 Wnioski do S"du Najwy&szego o odpowied% na pytanie prawne .......... 676 Za!. Nr 6 - Kasacje w sprawach karnych.................................................... 678 Za!. Nr 7 - Skargi do Wojewódzkich S"dów Administracyjnych ................ 680 Za!. Nr 8 - Skargi kasacyjne do Naczelnego S"du Administracyjnego........ 682 Za!. Nr 9 - Przyst"pienie do post$powania s"dowego ................................ 683 Za!. Nr 10 - Wyst"pienia legislacyjne........................................................ 685 Za!. Nr 11 - Opinie i stanowiska................................................................ 686 Za!. Nr 12 - Pozosta!e wyst"pienia ............................................................ 687 Za!. Nr 13 - Wizyty Rzecznika Praw Obywatelskich w terenie .................. 689

-8-

Wprowadzenie Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym organem kontroli i ochrony prawa. Przedmiotem prawnej ochrony udzielanej przez Rzecznika jest ochrona wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela wynikaj"cych z Konstytucji oraz innych aktów normatywnych. Obejmuje ona wszystkie podmioty – obywateli polskich, cudzoziemców i bezpa(stwowców, a tak&e osoby prawne i jednostki organizacyjne nie maj"ce tej osobowo'ci. Rzecznik w swojej dzia!alno'ci poddaje kontroli legalno') dzia!ania organów, organizacji i instytucji obowi"zanych do przestrzegania i realizacji praw i wolno'ci cz!owieka i obywatela, a tak&e przestrzeganie zasad wspó!&ycia i sprawiedliwo'ci spo!ecznej. Konstytucyjnym obowi"zkiem Rzecznika jest ocena stanu przestrzegania tych wolno'ci i praw. Do 'rodków oddzia!ywania Rzecznika nale&": - 'rodki postulatywne (wnioski w sprawach o charakterze ogólnym jak i w sprawach indywidualnych), - 'rodki dla zapewnienia zgodno'ci z prawem potencjalnych rozstrzygni$) organów w!a'ciwych do za!atwienia danej kategorii spraw (wnioski o podj$cie

inicjatywy

ustawodawczej,

przyst"pienie

do

post$powa(

s"dowych, administracyjnych i w sprawach skarg konstytucyjnych), - 'rodki zaskar&enia okre'lonych aktów i czynno'ci, - 'rodki dla ujednolicenia prawid!owego stosowania prawa (wnioski o wyk!adni$ przepisów prawa do S"du Najwy&szego i Naczelnego S"du Administracyjnego), - 'rodki restrykcyjne, maj"ce na celu poci"gni$cie do odpowiedzialno'ci winnych !amania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela. W misj$ Rzecznika Praw Obywatelskich obecnej V kadencji wpisuj" si$ inicjatywy o fundamentalnym znaczeniu dla jej realizacji: - szerokie

promowanie

praw

cz!owieka

i

zwi$kszanie

aktywno'ci

krajowych mechanizmów tych praw – zarówno poprzez inicjowanie rozwi"za( systemowych, jak i pe!nienie funkcji takich mechanizmów w

-9zakresie

przeciwdzia!ania

torturom,

nieludzkiemu

i

poni&aj"cemu

traktowaniu, zakazu dyskryminacji czy prawa do równego traktowania, - aktywne wspieranie rozwoju poradnictwa prawnego i obywatelskiego i podnoszenie 'wiadomo'ci prawnej spo!ecze(stwa, - wspieranie idei spo!ecze(stwa obywatelskiego i skutecznych metod przeciwdzia!ania

wykluczeniu

spo!ecznemu,

ubóstwu,

bezrobociu

i dyskryminacji osób dotkni$tych niepe!nosprawno'ci" oraz aktywizacji ludzi starszych, - inicjowanie dzia!a( na rzecz poprawy standardów etycznych zawodów prawniczych poprzez przygotowanie projektów rozwi"za( prawnych dot. odpowiedzialno'ci dyscyplinarnej czy Kodeksu etycznego prawnika, - przeprowadzenie

diagnozy

przewlek!o'ci

post$powa(

s"dowych

i

opracowanie raportu z wnioskami dot. koniecznych zmian w organizacji systemu s"downictwa, - sta!e monitorowanie procesu stanowienie prawa, którego efektem jest m.in. rzecznikowski projekt ustawy o Radzie Stanu, której przyj$cie b$dzie gwarancj" poprawy stanu legislacji w Polsce, - aktywny udzia! w dzia!aniach na rzecz prawa do „dobrej administracji” poprzez upublicznienie rzecznikowskiego projektu ustawy „przepisy ogólne prawa administracyjnego”, wniosek o podj$cie inicjatywy ustawodawczej zosta! skierowany przez Rzecznika do uprawnionych podmiotów, - ocena stanu przestrzegania praw Polaków pracuj"cych poza granicami kraju, dokonana po zbadaniu i analizie zarzutów dotycz"cych ich wyzysku – obszerny raport w tej sprawie wybitnego znawcy tematu w Wielkiej Brytanii, prof. J.R.Carby-Hall'a b$dzie w kolejnych latach aktualizowany, Rok 2008, trzeci rok V kadencji Rzecznika Praw Obywatelskich, obfitowa! w wa&ne wydarzenia, zwi"zane z ide" i misj" rzecznikowsk": Jubileusz XX-lecie urz$du Rzecznika w Polsce, 60. rocznica uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Cz!owieka, przyj$cie przez Rzecznika funkcji Krajowego Mechanizmu Prewencji a tak&e przyj$cie przez pa(stwa Unii Europejskiej programu Wschodniego Partnerstwa w ramach

- 10 Europejskiej Polityki S"siedztwa, w którym polskiemu Rzecznikowi wyznaczono rol$ organizatora eksperckich szkole( dla instytucji ochrony praw cz!owieka w 6 pa(stwach le&"cych na wschód od Unii Europejskiej. *

*

*

W roku 2008 wp!yw listów w sprawach indywidualnych wyniós! 61522, w tym 27872 nowe sprawy i by! o ponad 7% wy&szy od wp!ywów w roku 2007. Przyj$tych zosta!o 6 993 interesantów, udzielono 23117 porad telefonicznych. Rozpatrzono 35043 nowe sprawy, z których podj$to do prowadzenia 13567 spraw (39%). W stosunku do roku 2007 nast"pi! znaczny wzrost spraw pozytywnie zako(czonych o 571 spraw, co 'wiadczy o zwi$kszonej o 24,2% skuteczno'ci dzia!a( Rzecznika. W zakresie wyst"pie( problemowych o charakterze systemowym oraz szczególnych 'rodków zaskar&enia Rzecznik wniós! w omawianym okresie m.in.: - wyst"pie( problemowych

- 646 (2007 – 405)

- w tym o podj$cie inicjatywy prawodawczej

- 300 (2007 – 178)

- wniosków do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci przepisów prawa - z Konstytucj"

- 18

- o przyst"pienie do skargi konstytucyjnej

- 19

- kasacji do S"du Najwy&szego

- 46

- skarg do Wojewódzkich S"dów Administracyjnych

- 11

- przyst"pi! do post$powania s"dowego i admin.

- 19

- pyta( prawnych do S"du Najwy&szego

- 7

Wzrost liczby wyst"pie( o charakterze systemowym o 60%, utrzymuj"ca si$ du&a liczba spraw indywidualnych podj$tych do prowadzenia, ich co raz wy&szy stopie( z!o&ono'ci, wymagaj"cy indywidualnego badania wskazuje na stale utrzymuj"cy si$ wysoki poziom aktywno'ci Rzecznika. Przejawia si$ ona równie& w podejmowaniu spraw z inicjatywy w!asnej Rzecznika – na podstawie publikacji prasowych, telewizyjnych programów informacyjnych, publicystycznych i interwencyjnych oraz

- 11 innych przekazów medialnych. Miesi$cznie jest badanych ok. 85 takich spraw (w 2007 r. – ok. 40). Istot" dzia!a( Rzecznika V kadencji jest inicjowanie zmian systemowych,

takich

jak

reforma

systemu

stanowienia

prawa,

usprawnienie dzia!a( administracji, reforma wymiaru sprawiedliwo'ci, reforma

systemu

ochrony

zdrowia,

dzia!ania

na

rzecz

Polaków

migruj"cych zarobkowo. Przyj$ta przez Rzecznika koncepcja dzia!ania ma charakter autorski. Jej istot" jest podejmowanie spraw z inicjatywy w!asnej Rzecznika – spraw problemowych, o du&ym spo!ecznym znaczeniu, wskazuj"cych na bezwzgl$dn" konieczno') wprowadzenia mechanizmów naprawczych. W roku 2008 Rzecznik podj"! samodzielnie i zbada! 1007 spraw, których %ród!em by!y m.in. publikacje medialne, raporty organizacji mi$dzynarodowych o przestrzeganiu przez w!adze publiczne praw i wolno'ci jednostki, do'wiadczenia organizacji pozarz"dowych, a tak&e w!asne analizy prawne obowi"zuj"cych przepisów i praktyki ich stosowania W Biurze RPO, z pomoc" o'rodków naukowych, prowadzone s" badania i opracowywane raporty zawieraj"ce uogólnione wnioski. Wyniki prac badawczych wykorzystywane s" do dzia!a( na rzecz poprawy stanu przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela. Badania sonda&owe, analizy przepisów i danych statystycznych stanowi"ce materia! do raportów wykraczaj" poza ramy bie&"cej dzia!alno'ci urz$du. W roku 2008 dorobek Rzecznika wzbogaci!y publikacje trzech wa&nych raportów Rzecznika Praw Obywatelskich o przebiegu i wynikach programów badawczych. Pierwszy z nich dotyczy! sytuacji migrantów ekonomicznych z Polski i innych krajów A8 w pa(stwach Unii Europejskiej, przygotowany dla

Rzecznika

przez

prof.

J. R. Carby

–

Hall’a,

Dyrektora

Mi$dzynarodowego Centrum Bada( Prawnych Uniwersytetu w Hull. Dzia!ania Rzecznika zwi"zane z emigracj" zarobkow" i prawami osób podejmuj"cych prac$ za granic" datuj" si$ od pierwszych dni urz$dowania,

kiedy

to

zosta!y

zlecone

przez

Rzecznika

badania,

zaprezentowane w raporcie. Powodem tego by!y niepokoj"ce doniesienia,

- 12 pojawiaj"ce si$ w raportach otrzymywanych przez Rzecznika z wielu wiarygodnych %róde!, dotycz"ce wyzysku migrantów ekonomicznych z krajów A8 w pa(stwach UE przez agencje zatrudnienia i pracodawców. Inicjatywy Rzecznika przynios!y ju& wymierne korzy'ci w aspekcie u!atwienia dost$pu do opieki konsularnej i pomocy prawnej oraz rozwi"za( podatkowych. We wrze'niu 2008 r. odby!a si$ promocja raportu w Brukseli i w Warszawie. Inicjatywa Rzecznika spotka!a si$ z bardzo du&ym uznaniem i zainteresowaniem. Dwa kolejne programy polega!y na badaniu sposobu wykonywania 'rodków probacji i readaptacji skazanych oraz sposobu realizowania przez organy

samorz"du

terytorialnego

obywatelskiego

prawa

do

„dobrej

administracji”. Raport „Wykonywanie 'rodków probacji i readaptacji skazanych w Polsce” jest zbiorem o'miu opracowa( tematycznych, których celem by!o wykazanie, jak przestrzegane s" prawa osób poddanych tym 'rodkom, jak wykonywane s" zadania przez s!u&b$ kuratorów s"dowych dla doros!ych, a tak&e znaczenie 'rodków probacji jako alternatywy dla kary pozbawienia wolno'ci. Autorami raportu s" pracownicy Zespo!u Prawa Karnego Wykonawczego w Biurze Rzecznika. Raport „Realizacja prawa do dobrej administracji” przygotowany w Zespole Administracji Publicznej w Biurze Rzecznika, by! wynikiem ponad rocznej pracy grup badawczych sk!adaj"cych si$ z pracowników Biura, którzy zwizytowali 115 jednostek administracji samorz"dowej pod k"tem standardów stanowienia prawa miejscowego, za!atwiania spraw w trybie dzia!a( w!adczych oraz przejrzysto'ci organizacyjnej i dost$pu do informacji publicznej. W tej ostatniej publikacji najwa&niejszym materia!em jest projekt ustawy „Przepisy ogólne prawa administracyjnego”, opracowany przez rzecznikowski zespó! ekspercki pod kierunkiem prof. Dariusza Kijowskiego. W marcu 2008 r. w Biurze RPO odby!o si$ specjalne seminarium z udzia!em przedstawicieli doktryny prawa administracyjnego oraz s$dziów s"dów administracyjnych, po'wi$cone prezentacji projektu.

- 13 W roku 2008 realizowany by! kolejny program badawczy p.n. „Diagnoza przewlek!o'ci post$powa( s"dowych w Polsce”. Wpisuje si$ on w inicjowan" przez Rzecznika gruntown" reform$ wymiaru sprawiedliwo'ci. W kontek'cie ochrony praw podmiotowych szczególnej uwagi wymaga

problematyka

stosowanie znaczenie

przewlek!o'ci

tymczasowego nie

tylko

post$powa(

aresztowania.

na szczeblu

Kwestie

krajowym.

s"dowych te

Spo'ród

oraz

maj"

istotne

47

pa(stw

europejskich, które podlegaj" jurysdykcji Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka, pod wzgl$dem liczby skarg Polska jest na 6 miejscu. W'ród wnoszonych przez Polaków spraw dominuj" te dotycz"ce przewlek!o'ci post$powania

i

zbyt

d!ugiego

tymczasowego

aresztowania.

Skarg

dotycz"cych przewlek!o'ci post$powania jest wprawdzie mniej ni& jeszcze cztery lata temu. Dzieje si$ tak dzi$ki wprowadzeniu do ustawodawstwa skargi na przewlek!o') post$powania. Nadal jednak nie jest to droga w pe!ni skuteczna z uwagi na niech$) polskiego s"downictwa do uznawania, &e zasz!a przewlek!o') post$powania, a tym samym do zas"dzania zado')uczynienia pieni$&nego. Na

tle

orzecznictwa

ETPCz

Rzecznik

Praw

Obywatelskich

przedstawi! w wyst"pieniu z ko(ca kwietnia 2008 r. do Ministra Sprawiedliwo'ci szereg postulatów podj$cia odpowiednich 'rodków w celu

przeciwdzia!ania

przewlek!o'ci

post$powa(

s"dowych

(RPO–

582023-II/08) 1. Kolejnym wyrazem d"&e( systemowych Rzecznika s" intensywne prace nad opracowaniem reformy systemu ochrony zdrowia. Obecny obraz gwarantowanego konstytucyjnie prawa do ochrony zdrowia wywo!uje g!$bokie

zaniepokojenie

Rzecznika.

Zwraca

uwag$

konieczno')

rzeczywistej a nie tylko pozornej realizacji konstytucyjnego prawa obywateli do publicznej s!u&by zdrowia, problem nieprzestrzegania praw pacjenta w publicznych szpitalach, konieczno') zapewnienia szczególnej 1

Szeroko rozumianej przewlek!o'ci post$powania dotyczy!y m.in. wyst"pienia: RPO580613-III/08 – przewlek!o') post$powania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze( spo!ecznych; RPO-462591-IV/04-nieterminowe za!atwianie spraw w s"dach wieczysto ksi$gowych; RPO-587050-V/08- zawieszenie przez s"d post$powania w sytuacji, gdy w innej sprawie tego samego rodzaju zosta!a wniesiona skarga kasacyjna do NSA.

- 14 opieki zdrowotnej dzieci, kobiet ci$&arnych, osób niepe!nosprawnych i osób w podesz!ym wieku – o tym stanowi obszerny rozdzia! niniejszej informacji, po'wiecony tej problematyce. Wnioski i postulaty zmian zosta!y przedstawione w rozdziale, dotycz"cym stanu przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela. Dzia!ania Rzecznika, s!u&"ce szeroko rozumianej ochronie praw jednostki, maj" odzwierciedlenie nie tylko w rozpatrywaniu spraw i podejmowaniu

kroków

w

celu

ich

realizacji

we

wspó!pracy

z

odpowiednimi organami, ale równie& w licznych debatach publicznych, konferencjach

naukowych,

patronatach,

wyst"pieniach

medialnych,

wywiadach

dzia!alno'ci prasowych,

wydawniczej, seminariach

i

wyk!adach o charakterze edukacyjnym. W roku 2008 do najwa&niejszych inicjatyw popularyzuj"cych rol$ Rzecznika w ochronie praw i wolno'ci nale&a!y: - Organizacja Dnia Otwartego z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, którego celem by!o zapoznanie obywateli z misj", histori" i zadaniami dzia!ania urz$du RPO. Spotkania w Warszawie, Gda(sku, Katowicach i Wroc!awiu by!y okazj" do udzielania porad i przyjmowania skarg. - Uroczysta Konferencja naukowa z okazji XX rocznicy funkcjonowania polskiego Ombudsmana, która odby!a si$ na Zamku Królewskim w Warszawie – w dniu 15 maja 2008 r. Wzi$li

w

niej

udzia!

przedstawiciele

najwy&szych

w!adz

pa(stwowych, reprezentanci organów Unii Europejskiej, ombudsmani z kilkudziesi$ciu pa(stw, przedstawiciele krajowych i zagranicznych gremiów

naukowych,

organizacji

obywatelskich

oraz

'rodków

masowego przekazu. Uroczysto'ci jubileuszowe by!y okazj" do podsumowania 20 lat dzia!alno'ci polskiego Rzecznika, ukazania, jak szeroko a zarazem intensywnie Polska kszta!tuje i jednocze'nie odwo!uje si$ do wspólnego europejskiego dziedzictwa praw cz!owieka i obywatela. W ramach sesji naukowej p.n. „Wolno'), prawda, sprawiedliwo')”, z referatami wyst"pili: prof. Alain Besançon z Akademii Nauk Spo!ecznych i Politycznych w Pary&u, dr Joachim Gauck (by!y Prezes Urz$du do spraw Akt S!u&by Bezpiecze(stwa b. NRD) oraz dr Janusz

- 15 Kochanowski, naukowej,

Rzecznik

Praw

zatytu!owanej

Obywatelskich.

„Model

i

funkcja

W

drugiej

Rzecznika

sesji Praw

Obywatelskich – przesz!o'), tera%niejszo'), przysz!o')”, g!os zabrali: Ullrich Galle (Przewodnicz"cy Europejskiego Instytutu Ombudsmana), Mats

Melin

(Ombudsman

Parlamentarny

Szwecji),

prof.

Hans

Gammeltoft-Hansen (Ombudsman Parlamentarny Danii) oraz Nina Karpaczowa (Ombudsman Parlamentarny Ukrainy). Obie sesje by!y okazj" do podsumowa( i refleksji dotycz"cych aksjologicznych fundamentów

pa(stw

wspó!czesnych

oraz

XX-letniej

praktyki

funkcjonowania urz$du. Symbolicznym wyrazem refleksji, &e wci"& s" pa(stwa, dla których przestrzeganie praw cz!owieka i obywatela jest wyzwaniem, by! apel uczestników uroczysto'ci na Zamku Królewskim do w!adz chi(skich w sprawie obrony praw cz!owieka w Tybecie. Podczas Konferencji zosta!a zaprezentowana Ksi$ga Jubileuszowa XX–lecia instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich, po'wi$cona problematyce praw cz!owieka i ich ewolucji, zawieraj"ca zbiór wszystkich

najwa&niejszych

aktów

normatywnych

o

prawach

cz!owieka, stanowi"cych fundament wolno'ci i praw cz!owieka na 'wiecie. Ksi$ga sk!ada si$ z czterech tomów, pierwszy sk!ada si$ z pomników prawa w historii, poczynaj"c od edyktu Cesarza Karakali z 212 r. a ko(cz"c na Karcie Narodów Zjednoczonych, tom II zawiera aktualny wybór dokumentów prawa mi$dzynarodowego, odnosz"cych si$ do praw cz!owieka. Tom III to antologia tekstów, dotycz"cych praw cz!owieka (od Moj&esza do Benedykta XVI). Uwie(czeniem czterotomowego

dzie!a

jest

tom

ostatni,

dokumentuj"cy

dwudziestoletni" dzia!alno') Urz$du. Wydawnictwo jest pioniersk" publikacj", s!u&"c" upowszechnianiu i rozwojowi wiedzy o prawach cz!owieka i obywatela. - Mi$dzynarodowa Sesja z okazji 60. rocznicy uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Cz!owieka, zorganizowana w O'wi$cimiu, w dniu 4 grudnia 2008 r., w ramach corocznych obchodów Dnia Praw Cz!owieka. Sesja odby!a si$ pod honorowym patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej

oraz

Europejskiej.

Wspó!organizatorami

Ministerstwo

Spraw

Zagranicznych,

Przewodnicz"cego

Komisji

byli:

Izraela,

Ombudsman

Ministerstwo

Kultury

i

- 16 Dziedzictwa Narodowego oraz Pa(stwowe Muzeum Auschwitz Birkenau. W uroczysto'ci wzi$!o udzia! 20. ombudsmanów z ró&nych krajów 'wiata. Dyskusji o prawach i wolno'ciach jednostki, o post$pie w zakresie ich przestrzegania towarzyszy!a podnios!a atmosfera miejsca, którego wybór sprzyja! g!$bokiej refleksji i pozytywnej ocenie misji upowszechniania idei ochrony praw cz!owieka w oparciu o mi$dzynarodowe standardy prawne. Podczas uroczysto'ci Rzecznik Praw Cz!owieka przyzna! Antoninowi Scalii – S$dziemu S"du Najwy&szego Stanów Zjednoczonych Ameryki Pó!nocnej doroczn" nagrod$

im.

Paw!a

W!odkowica

–

za

odwag$

w

bronieniu

podstawowych warto'ci i prawd nawet wbrew zdaniu i pogl"dom wi$kszo'ci. W swej laudacji Rzecznik podkre'li! zas!ugi S$dziego Antonina Scalii, wskazuj"c na niezwyk!" konsekwencj$ w stosowaniu w praktyce s$dziowskiej przyj$tej przez siebie filozofii gramatycznej wyk!adni przepisów prawa na odwag$ przeciwstawiania si$ stanowisku wi$kszo'ci – w imi$ wierno'ci interpretacji tekstu prawniczego oraz tradycji Konstytucji. - Konferencja prasowa i debata po'wi$cona sytuacji prawnej osób starszych w Polsce. Konferencja odby!a si$ w Mi$dzynarodowym Dniu Osób Starszych. Podczas obrad zosta!a zaprezentowana publikacja Rzecznika – raport p.n. „Stan przestrzegania praw osób starszych w Polsce. Analiza i rekomendacje dzia!a(”. Raport zawiera diagnoz$ obecnej sytuacji, szczególnie praktyk dyskryminacyjnych ze wzgl$du na

wiek.

Raport

zosta!

przygotowany

w

oparciu

o

analiz$

podstawowych zagadnie(, kszta!tuj"cych sytuacj$ osób starszych oraz badania empiryczne. Przes!aniem tego opracowania by!o wskazanie dzia!a(, które przyczyni" si$ do pe!nego urzeczywistnienia zasady równego traktowania. - VIII Konwencja Ruchu przeciw bezradno'ci spo!ecznej, zorganizowana z okazji obchodów Mi$dzynarodowego Dnia Walki z Ubóstwem, 17 pa%dziernika 2008 r. Przes!aniem Konferencji by!a misja ochrony praw i wolno'ci osób, których po!o&enie spo!eczne, niedostatek materialny i deprywacja w zakresie korzystania z us!ug socjalnych powoduj" niemo&no') pe!nej realizacji przys!uguj"cych ka&demu cz!owiekowi praw obywatelskich. Konwencja, jak podkre'li! w swym wyst"pieniu

- 17 inauguruj"cym obrady Rzecznik, da!a pocz"tek wielu krajowym inicjatywom

obywatelskim

samorz"dowym,

dzia!aniom

przeciwko

biedzie i wykluczeniu spo!ecznemu. Solidarno') w tych dzia!aniach powinna by) za' konieczno'ci" moraln", ekonomiczn" i polityczn". Szczególnie istotnym wyrazem dzia!a( systemowych Rzecznika s" wnioski kierowane do Trybuna!u Konstytucyjnego (dalej TK). Nale&" one do

najistotniejszych 'rodków

proceduralnych,

znajduj"cych

si$

w

dyspozycji RPO jako organu strzeg"cego wolno'ci i praw podmiotowych. Liczba

wniosków

kierowanych

przez

Rzecznika

do

Trybuna!u

Konstytucyjnego stale kszta!tuje si$ na wysokim poziomie – w 2008 roku wynios!a 18 spraw. Rzecznik jest jednym z najaktywniejszych podmiotów maj"cych legitymacj$ do wszcz$cia post$powania przed TK. Równie& skuteczno') wniosków Rzecznika jest bardzo du&a. Na 21 rozpatrzonych przez TK w 2008 r. spraw z wniosku Rzecznika, Trybuna! zaledwie w 5 sprawach w ca!o'ci nie podzieli! argumentacji Rzecznika. W Biurze RPO prowadzone s" systematycznie analizy spraw, w których TK nie przychyli! si$ do wniosku RPO. Istot" sk!adanych przez Rzecznika V kadencji wniosków do TK jest przede wszystkim podnoszenie problemów o charakterze systemowym, których rozstrzygni$cie ma w istotny sposób zmieni) okre'lone sfery &ycia jednostki, w tym – urzeczywistni) zasad$ zaufania jednostki do pa(stwa i dzia!alno'ci jego organów. Co do istoty, sprawy przed!o&one przez Rzecznika Trybuna!owi dotyczy!y sze'ciu grup problemowych: 1) ochrona w!asno'ci (wniosek w sprawie niektórych przepisów ustawy o spó!dzielniach

mieszkaniowych;

wniosek

w

sprawie

niektórych

przepisów ustawy o kszta!towaniu ustroju rolnego oraz ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa), 2) sprawy podatkowe i daniny publiczne (wniosek w sprawie kontroli zasad opodatkowania alimentów wyp!acanych na rzecz osób innych ni& dzieci; wniosek dotycz"cy podatku VAT), 3) prowadzenie dzia!alno'ci gospodarczej (wniosek w sprawie kontroli skarbowej;

wniosek

w

sprawie

ograniczenia

odpowiedzialno'ci

- 18 kontraktowej przewo%nika; wniosek w sprawie obowi"zku uzyskania zezwolenia

na

utworzenie

wielkopowierzchniowego

obiektu

handlowego; wniosek w sprawie przepisów reguluj"cych zwolnienie niektórych grup podatników z obowi"zku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku przy pomocy kas fiskalnych), 4) prawo

do

kontroli

decyzji

podejmowanych

w

post$powaniu

administracyjnym, dyscyplinarnym, przygotowawczym i s"dowym oraz prawo do kontroli wyroku s"dowego (wniosek w sprawie kontroli niektórych przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych; wniosek w sprawie ograniczenia prawa do obrony w zakresie post$powania dyscyplinarnego prowadzonego przez NIK; wniosek w sprawie

braku

s"dowej

kontroli

postanowienia

prokuratora

dotycz"cego przeszukania i zatrzymania rzeczy; wniosek w sprawie zasad udost$pniania akt w trakcie post$powania przygotowawczego; wniosek w sprawie zasad zatrzymywania osób podejrzanych na podstawie zarz"dzenia prokuratora), 5) dost$p do zawodu i warunki wykonywania zawodu (wniosek w sprawie przepisów ustawy o Instytucie Pami$ci Narodowej, zgodnie z którymi osoby zamierzaj"ce prowadzi) badania naukowe w oparciu o akty Instytutu Pami$ci Narodowej oraz dziennikarze s" zobowi"zani do

przedstawienia

rekomendacji

odpowiedniego

pracownika

naukowego b"d% redakcji; wniosek w sprawie ponoszenia kosztów okresowych bada( lekarskich i psychologicznych przez pracowników ochrony; wniosek w sprawie braku wytycznych dla szczegó!owego uregulowania w akcie wykonawczym sposobu odbywania specjalizacji przez lekarzy i lekarzy dentystów; wniosek w sprawie upowa&nienia ustawowego do uregulowania w rozporz"dzeniu kwestii dotycz"cych podnoszenia

kwalifikacji

zawodowych;

wniosek

w

sprawie

kwalifikacji wymaganych od kandydatów na syndyków upad!o'ci; wniosek w sprawie wymogów dotycz"cych instruktorów jazdy), 6) !ad aksjologiczny pa(stwa demokratycznego (wniosek w sprawie odpowiedzialno'ci karnej s$dziów orzekaj"cych w sprawach karnych podczas stanu wojennego; wniosek w sprawie niekonstytucyjno'ci dekretów wydanych przez Rad$ Pa(stwa w zwi"zku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego).

- 19 -

Wyst"pienia systemowe Rzecznika maj" za cel zrównowa&enie relacji zachodz"cych mi$dzy organami w!adzy publicznej a jednostk" i jej zwi"zkami. Pokazuj", i& w pa(stwie prawnym wszelkie zobowi"zania nak!adane przez organy w!adzy publicznej na jednostk$ musz" mie) nale&yte umocowanie w normie prawnej, by) racjonalne i proporcjonalne do po&"danego przez parlament uk!adu stosunków spo!ecznych. Z tego te& tytu!u sprawy podnoszone przez Rzecznika przed Trybuna!em spotykaj" si$ z du&ym odd%wi$kiem spo!ecznym i zarazem sk!adaj" si$ na prawn" socjalizacj$ obywateli. W'ród spraw rozpatrzonych przez TK w 2008 r. istotnych dla du&ych grup spo!ecznych wystarczy wspomnie) wyrok w sprawie kontroli skarbowej, wyrok w sprawie braku s"dowej kontroli postanowienia prokuratora dotycz"cego przeszukania i zatrzymania rzeczy, wyrok w sprawie

zasad

przygotowawczego,

udost$pniania wyrok

w

akt sprawie

w

trakcie

zasad

post$powania

zatrzymywania

osób

podejrzanych na podstawie zarz"dzenia prokuratora, wyrok dotycz"cy przest$pstwa pomówienia narodu polskiego, czy te& rozstrzygni$cie w sprawie ograniczenia prawa do obrony w zakresie post$powania dyscyplinarnego prowadzonego przez Najwy&sz" Izb$ Kontroli oraz zró&nicowania przes!anek nabywania prawa do emerytury wed!ug kryterium p!ci. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przyznaje Rzecznikowi, obok mo&liwo'ci zainicjowania post$powania w trybie kontroli abstrakcyjnej, szczególn" pozycj$ w post$powaniu skargowym. W 2008 r. Rzecznik, korzystaj"c z tej mo&liwo'ci, przyst"pi! do 19 skarg. W opinii Rzecznika, po&"dane by!oby wprowadzenie odpowiedniej regulacji prawa wewn$trznego, która pozwala!aby Ombudsmanowi na bezpo'rednie zaj$cie stanowiska tak&e w post$powaniu przed Europejskim Trybuna!em Praw Cz!owieka (dalej ETPCz). Aktualny wyraz istnienia tej potrzeby w praktyce da!a sprawa Janowiec and Trybowski v. Russia. Szczególnej uwagi wymaga równie& kwestia wykonywania orzecze( TK oraz zalece( wynikaj"cych z orzecznictwa ETPCz w sprawach przeciwko Polsce.

- 20 Wyrazem

upowszechniania

przez

Rzecznika

w

Polsce

mi$dzynarodowych standardów praw cz!owieka s" dzia!ania maj"ce na celu doprowadzenie polskiego prawa i jego stosowania do standardów wyznaczanych w orzecznictwie ETPCz. Tytu!em przyk!adu mo&na wspomnie) o wyst"pieniach Rzecznika na tle sprawy Alicji Tysi"c. Rzecznik przeprowadzi! w tej sprawie konsultacje eksperckie, w wyniku, których przedstawi! w dniu 25 stycznia 2008 r. Ministrowi Zdrowia oraz Ministrowi Sprawiedliwo'ci zastrze&enia, dotycz"ce ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y 2. Kolejne wyst"pienia by!y kierowane do Ministra Zdrowia i dwukrotnie do Prezesa Rady Ministrów. Do ko(ca 2008 r. postulaty Rzecznika, znajduj"ce oparcie w orzeczeniu ETPCz, zmierzaj"ce do doprecyzowania obecnie istniej"cej regulacji prawnej, nie doczeka!y si$ finalizacji (szczegó!owe omówienie tej kwestii znajduje si$ w rozdziale dotycz"cym ochrony zdrowia). Istotne dla wypracowywania jednolitego orzecznictwa s"dowego i zapewniania

w ten sposób

bezpiecze(stwa

obrotu

prawnego

jest

wyst$powanie przez Rzecznika do S"du Najwy&szego z abstrakcyjnymi pytaniami prawnymi. Co do zasady, dotycz" one sytuacji prawnej du&ych grup spo!ecznych, tj. maj" charakter systemowy. W'ród g!ównych motywów wyst"pienia do S"du Najwy&szego, jak szczególna z!o&ono') niejasnego zagadnienia prawnego, wysoka cz$stotliwo') wyst$powania danego zjawiska oraz istotna dotkliwo') skutków wywo!ywanych przez budz"cy zastrze&enia stan faktyczny, aktywno') Rzecznik motywuj" przede wszystkim dwa ostatnie: wysoka cz$stotliwo') wyst$powania danego

zjawiska

i

towarzysz"ca

mu

istotna

dotkliwo')

skutków

wywo!ywanych przez budz"cy zastrze&enia stan faktyczny. W 2008 r. tego typu charakter mia!y wnioski: o podj$cie uchwa!y maj"cej na celu wyja'nienie rozbie&no'ci w orzecznictwie dotycz"cych odpowiedzialno'ci odszkodowawczej Skarbu Pa(stwa za zaniechania legislacyjne powsta!e przed dniem 1 wrze'nia 2004 r.; w sprawie dodatkowego wynagrodzenia dla twórców za reemisj$ utworu w telewizji kablowej; w sprawie dopuszczalno'ci ukarania osoby pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e 2

RPO-578571-I/08 z 25 stycznia 2008 r.

- 21 tymczasowo aresztowanej, kar" pozbawienia wolno'ci do czternastu dni; w sprawie rozbie&no'ci w interpretacji poj$cia „przerwa w wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci”; o rozstrzygni$cie zagadnienia prawnego dotycz"cego liczenia rocznego okresu odroczenia wykonania kary pozbawienia wolno'ci, uprawniaj"cego skazanego do ubiegania si$ o warunkowe zawieszenie wykonania kary; w sprawie rozbie&no'ci w wyk!adni art. 169 § 1 k.p.c. w zakresie sposobu okre'lania terminu do wyst"pienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania czynno'ci procesowej; w sprawie osi"gni$cia wieku emerytalnego i nabycia prawa do

emerytury

jako

przyczyny

uzasadniaj"cej

wypowiedzenie

pracownikowi umowy o prac$. W swej codziennej dzia!alno'ci Rzecznik kieruje si$ za!o&eniem, &e odpowiednie stanowienie, jak i stosowanie prawa powinno budowa) wi$zi zaufania mi$dzy organami w!adzy publicznej i jednostkami. Powinno przyczynia) si$ do przestrzegania prawa przez obywateli w poczuciu, &e jest

ono

sprawiedliwe,

szanuje

przyrodzon"

godno')

cz!owieka.

Warunkiem ludzkiego rozwoju i zachowania przyrodzonej godno'ci jest prawo do wolno'ci, prawdy i sprawiedliwo'ci. Mówi"c o wolno'ciach i prawach obywatelskich nale&y pami$ta) o niezb$dnej symetrii mi$dzy prawami i obowi"zkami, jak te& o zachodz"cej mi$dzy prawami i wolno'ciami rywalizacji, a tym samym potrzebie sta!ego ich wywa&ania i równowa&enia.

- 22 -

Rozdzia" I

Rzecznik Praw Obywatelskich jako organ wskazany przez Rzeczypospolit$ Polsk$ do monitorowania realizacji obowi$zków wynikaj$cych z prawa mi!dzynarodowego; wykonywanie przez Rzecznika Praw Obywatelskich zada% Krajowego Mechanizmu Prewencji

Rzeczpospolita Polska jest jednym z 41 Pa(stw Stron, które ratyfikowa!y Protokó! fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poni&aj"cego traktowania

albo

karania

(zwany

dalej

OPCAT),

przyj$ty

przez

Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r. Jest równie& jednym z 19 pa(stw, które wyznaczy!y krajowy mechanizm prewencji (dane na dzie( 31 grudnia 2008 r., www.apt.ch). Na podstawie ustawy o ratyfikacji Protoko!u fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur (…) 3, Prezydent RP dnia 2 wrze'nia 2005 r. ratyfikowa! wy&ej wymieniony Protokó! 4. W stosunku do Rzeczypospolitej Polskiej wszed! on w &ycie dnia 22 czerwca 2006 r. Zgodnie z tre'ci" art. 17 OPCAT w!adze Rzeczypospolitej Polskiej by!y zobowi"zane utrzyma), wyznaczy) b"d% utworzy), najpó%niej w okresie roku od wej'cia w &ycie Protoko!u, jeden lub kilka niezale&nych krajowych mechanizmów prewencji. Proces ten jednak si$ przed!u&y! i dopiero w dniu 18 stycznia 2008 r. dosz!o do oficjalnego wyznaczenia Polskiego Ombudsmana na Krajowy Mechanizm Prewencji. W tym dniu, Podsekretarz

3 4

Ustawa z 8 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 150., poz.1252). Dz.U. z 2007 r., Nr 30, poz. 193 - O'wiadczenie rz"dowe z dnia 23 czerwca 2006 r. w sprawie mocy obowi"zuj"cej Protoko!u fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poni&aj"cego traktowania albo karania, przyj$tego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r.

- 23 Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci, dzia!aj"c na podstawie uchwa!y5 Rady Ministrów, skierowa! do Rzecznika Praw Obywatelskich pismo powierzaj"ce mu wykonywanie zada( Krajowego Mechanizmu Prewencji (zwanego dalej KMP). Powierzenie Rzecznikowi Praw Obywatelskich funkcji Krajowego Mechanizmu Prewencji gwarantuje, wymagan" przez art. 18 ust. 1 OPCAT, funkcjonaln" niezale&no') oraz niezale&no') personelu KMP. Zgodnie z Konstytucj" Rzecznik jest bowiem w swojej dzia!alno'ci niezale&ny i niezawis!y od innych organów pa(stwowych, odpowiada jedynie przed Sejmem. Ponadto, pracownicy zespo!ów wizytuj"cych posiadaj" niezb$dne umiej$tno'ci i wiedz$ zawodow" do przeprowadzania wizytacji zapobiegawczych. Zadania KMP wykonywane by!y w Biurze RPO w 2008 r. przez Zespó! Prawa Karnego Wykonawczego, z udzia!em Zespo!u Administracji Publicznej, Zdrowia i Ochrony Praw Cudzoziemców oraz Zespo!u Praw +o!nierzy i Funkcjonariuszy S!u&b Publicznych. Ponadto, do sk!adów grup wizytacyjnych byli w!"czani pracownicy Zespo!ów Terenowych Biura

RPO.

Zgodnie

z

zaleceniami

Stowarzyszenia

Zapobiegania

Torturom (zwanego dalej APT, skrót od Association for the Prevention of Torture), w wizytacjach uczestniczyli tak&e zewn$trzni eksperci, w tym psycholodzy, psychiatrzy, specjali'ci do spraw uzale&nie( (w 2008 r. dziewi$ciokrotnie). Dzia!alno') KMP by!a w 2008 r. ograniczona wobec braku jakichkolwiek 'rodków finansowych na ten cel w pierwszej po!owie roku. Mimo obowi"zku w!adz Rzeczypospolitej Polskiej, wyra&onego w art. 18 ust. 3 OPCAT, udost$pnienia odpowiednich 'rodków na dzia!alno') KMP, dopiero z dniem 1 lipca 2008 r. Minister Finansów przekaza! z rezerwy bud&etowej 426 000 z! na jego finansowanie. Pozwoli!o to usprawni) przeprowadzanie wizytacji zapobiegawczych w ró&nego rodzaju miejscach zatrzyma(, na terenie ca!ej Polski. Jednak w ostatnich miesi"cach 2008 r. ponownie

wyst"pi!o

zagro&enie

braku

'rodków

na

dzia!alno')

Mechanizmu w roku 2009. Wobec problemów w tym wzgl$dzie, Rzecznik osobi'cie spotka! si$ w dniu 17 grudnia 2008 r. w Genewie, z 5

Uchwa!a z 25 maja 2005 r., Nr 144/2005.

- 24 przedstawicielami

APT,

którzy

monitoruj"

proces

tworzenia

i

funkcjonowania krajowych mechanizmów prewencji w poszczególnych Pa(stwach Stronach Protoko!u fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur (…). Wizytacje KMP przeprowadzane s" przez zespó!, którego sk!ad, zgodnie z wymogiem art. 18 ust. 2 OPCAT, jest w miar$ mo&liwo'ci zró&nicowany pod wzgl$dem p!ci oraz wykszta!cenia. W nast$pstwie ka&dej

wizytacji,

opracowywane

jest

sprawozdanie,

a

w!a'ciwym

w!adzom przedstawiane s" stosowne rekomendacje. Wydawane zalecenia maj" przede wszystkim na celu popraw$ traktowania oraz warunków bytowych osób pozbawionych wolno'ci, jak równie& zapobieganie torturom i innym formom okrutnego, nieludzkiego lub poni&aj"cego traktowania albo karania. Pod tym k"tem analizowane s" równie& obowi"zuj"ce, jak i projektowane przepisy prawa (art. 19 pkt b i c OPCAT). Aby usprawni) t$ kwesti$, Rzecznik zwróci! si$ do Prezesa Rady Ministrów, Marsza!ka Sejmu i Senatu, a tak&e Szefa Kancelarii Prezydenta o przesy!anie projektów aktów prawnych odnosz"cych si$ do sposobu

traktowania

i

praw

osób

pozbawionych

wolno'ci,

przebywaj"cych w miejscach zatrzyma(. Definicja tych ostatnich, zawarta w art. 4 ust. 1 OPCAT, jest bardzo szeroka i obejmuje w Polsce oko!o 1000 ró&nego typu jednostek, w których przebywaj" osoby pozbawione wolno'ci. W roku 2008 przedstawiciele Rzecznika, wykonuj"c zadania Krajowego

Mechanizmu

Prewencji,

przeprowadzili

wizytacje

zapobiegawcze w 76 ró&nego rodzaju miejscach zatrzyma(. By!y to w szczególno'ci zak!ady karne, areszty 'ledcze, pomieszczenia dla osób zatrzymanych jednostek organizacyjnych Policji, policyjne izby dziecka, izby wytrze%wie(, m!odzie&owe o'rodki wychowawcze, m!odzie&owe o'rodki socjoterapii, zak!ady poprawcze, schroniska dla nieletnich, wojskowe areszty dyscyplinarne, wojskowy o'rodek wykonywania kary ograniczenia wolno'ci, szpitale psychiatryczne, o'rodki strze&one dla cudzoziemców, areszty w celu wydalenia. Szczegó!owy wykaz placówek, w których przeprowadzono wizytacje jest dost$pny na stronie internetowej Rzecznika:

www.rpo.gov.pl

w

zak!adce

Dzia!alno')

–

Krajowy

Mechanizm Prewencji – Wizytacje KMP w 2008 r. wed!ug jednostek.

- 25 W zwi"zku z wykonywaniem zada( KMP, Rzecznik zwróci! si$ równie& do Rzecznika Praw Dziecka z pro'b" o systematyczne przekazywanie

informacji

na

temat

jednostek

dla

nieletnich,

wizytowanych przez jego przedstawicieli. KMP powinien mie) bowiem dost$p do wszystkich informacji na temat wizytacji przeprowadzanych przez inne instytucje, czy organizacje. W tym mi$dzy innymi celu Rzecznik

spotyka

si$

raz

na

2-3

miesi"ce

z

przedstawicielami

„Porozumienia na rzecz wprowadzenia OPCAT”. Pod t" nazw", w dniu 26 pa%dziernika 2007 r. na Uniwersytecie Warszawskim zosta!a utworzona Grupa inicjatywna, w sk!ad której wchodz" przedstawiciele 'rodowisk akademickich oraz organizacji pozarz"dowych, dzia!aj"cych na rzecz praw cz!owieka oraz ich ochrony. W 2008 r. Rzecznik spotyka! si$ systematycznie z przedstawicielami Porozumienia, omawiaj"c problemy zwi"zane z pierwszym rokiem funkcjonowania Mechanizmu w Polsce, uzyskuj"c jednocze'nie informacje na temat jednostek wizytowanych przez organizacje pozarz"dowe. Celem wizytacji KMP jest zapobieganie torturom oraz okrutnemu, nieludzkiemu

lub

poni&aj"cemu

traktowania

albo

karaniu

osób

pozbawionych wolno'ci. Przeprowadzone w 2008 r. wizytacje pokazuj", &e w Polsce nie mamy do czynienia z najsurowsz" form" z!ego traktowania osób pozbawionych wolno'ci, jak" s" tortury. Wizytatorzy dostrzegaj" jednak te elementy detencji, które mog" ewentualnie prowadzi) do uznania traktowania umieszczonych w miejscach zatrzyma( osób za nieludzkie lub poni&aj"ce. Realizacja przedstawianych w tym zakresie rekomendacji jest na bie&"co monitorowana.

- 26 -

Rozdzia" II

Dzia"alno#& Rzecznika Praw Obywatelskich mi!dzynarodowym w roku 2008 A.

na

forum

Aktywno#& Rzecznika na forum mi!dzynarodowym

1. Projekt

wspó!pracy

ombudsmanów

pa"stw

Partnerstwa

Wschodniego Unii Europejskiej Rzecznik wyst"pi! z inicjatyw" opracowania projektu wspó!pracy ombudsmanów

pa(stw

obj$tych

Partnerstwem

Wschodnim

Unii

Europejskiej w zakresie szeroko poj$tej ochrony praw cz!owieka. W czerwcu 2008 roku przywódcy pa(stw Unii Europejskiej zaaprobowali na szczycie w Brukseli zg!oszon" przez Polsk$, dzia!aj"c" przy

wsparciu

Szwecji,

ide$

wzmocnienia

wschodniego

wymiaru

Europejskiej Polityki S"siedztwa, pod nazw" Partnerstwo Wschodnie. Celem

programu

jest

podniesienie

standardów

demokratycznych,

gospodarczych i administracyjnych u wschodnich s"siadów UE poprzez wzmocnienie polityki UE wobec wschodnich partnerów w dwustronnych i wielostronnych aspektach. Wschodnie Partnerstwo przewiduje stworzenie forum regionalnej wspó!pracy 27 pa(stw UE z jej pi$cioma s"siadami wschodnimi, tj. Ukrain", Mo!dawi", Gruzj", Azerbejd&anem i Armeni". W pa(stwach tych instytucja ombudsmana funkcjonuje od niedawna. Co

za tym idzie, wzmocnienie

pozycji

tego

urz$du

w

ramach

przys!uguj"cych ju& kompetencji wydaje si$ by) szczególnie po&"dane. W zwi"zku z powy&szym w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich powsta! projekt zacie'nienia wspó!pracy polskiego Rzecznika z ombudsmanami krajów, w których instytucja ta nie jest na tyle mocno ustabilizowana, co w Polsce. Polskie rozwi"zania prawne normuj"ce pozycj$ ustrojow" oraz zakres kompetencji Rzecznika zosta!y powszechnie docenione. W dniu 7 listopada 1997 r. Regionalne Biuro na Europ$ i Kraje Wspólnoty Niepodleg!ych Pa(stw Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju – „Regionalny

Program

Wspierania

Demokracji,

Spo!ecze(stwa

- 27 Obywatelskiego i Administrowania Pa(stwem” (UNDP) zawar!o z Rzecznikiem porozumienie, na podstawie którego mia! on wspiera) pa(stwa b. ZSRR, Ba!kanów i Europy *rodkowej w analizowaniu projektów ustaw i innych aktów prawnych dotycz"cych instytucji ombudsmana. Pomoc ta mia!a równie& obejmowa) szkolenie pracowników i usprawnianie zarz"dzania biurami obs!ugi ombudsmanów. Rzecznik udziela! pomocy pa(stwowym instytucjom ochrony praw jednostki m.in. Armenii, Albanii, Czech, Gruzji, Kirgistanu, czy te& S!owacji, jak równie& jest stron" dwustronnych umów o wspó!pracy z ombudsmanami Litwy, Federacji Rosyjskiej, Ukrainy oraz Azerbejd&anu. Wspó!praca w ramach Partnerstwa Wschodniego ma obejmowa) m.in. szkolenia dla pracowników urz$dów, oparte na dwudziestoletnim do'wiadczeniu

pracy

polskiego

Rzecznika.

Projekt

wspó!pracy

ombudsmanów ma w zamierzeniu stworzy) wymiern" „warto') dodan"” do Wschodniego Partnerstwa w zakresie budowy demokratycznego i obywatelskiego pa(stwa prawa szanuj"cego podstawowe prawa jednostki. W sprawie tej Rzecznik wyst"pi! 6 do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy. Rzecznik postulowa! zacie'nienie wspó!pracy, pod egid" Rady Europy, z ombudsmanami krajów, w których instytucja ta nie jest tak mocno ustabilizowana, jak w Polsce. Projekt uzyska! wst$pn" akceptacj$ Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ministra Spraw Zagranicznych. 2. Wspó!praca dwustronna z ombudsmanami w innych krajach W 2008 r. Rzecznik podpisa! dwa kolejne porozumienia o bilateralnej wspó!pracy – z Rzecznikiem Praw Cz!owieka Republiki Azerbejd&anu 7 oraz Rzecznikiem Praw Cz!owieka Sankt Petersburga 8. Odby!y si$ dwie wizyty studyjne i szkolenia warsztatowe dla pracowników

instytucji

Ombudsmana

Macedonii

i

Republiki

Azerbejd&anu. Rzecznik

uczestniczy!

w

konferencjach

mi$dzynarodowych

organizowanych przez m.in.: Ombudsmana Francji nt. „Pozbawienie 6 7 8

RPO-588415-I/08 z 6 czerwca 2008 r. Porozumienie z 25 stycznia 2008 r. Porozumienie z 14 maja 2008 r.

- 28 wolno'ci i ochrony praw cz!owieka” 9, Ombudsmana Ukrainy nt. „Wspó!czesne wyzwania dla praw i wolno'ci cz!owieka” 10, Ombudsmana Azerbejd&anu

nt.

„Prawa

cz!owieka

w

'wiecie

globalizacji”11

i

Ombudsmana Bu!garii nt. „Prawa Cz!owieka – ziemia obiecana, prawa, ale równie& sprawiedliwo'ci” 12. Ponadto Rzecznik wzi"! udzia! w I Forum Organizacji Narodów Zjednoczonych przedstawiaj"c

ds.

Mniejszo'ci

problematyk$

–

dost$pu

„Mniejszo'ci mniejszo'ci

i

edukacja” 13

narodowych

do

edukacji w Polsce. 3. Problematyka ochrony praw polskich migrantów ekonomicznych – kontynuacja dzia!a" Rzecznika W 2008 r. Rzecznik kontynuowa! dzia!ania na rzecz ochrony polskich migrantów ekonomicznych (zarobkowych). Podczas konferencji z okazji XX – lecia instytucji ombudsmana w Polsce, w dniu 15 maja 2008 r., zaprezentowany zosta! raport pt. „Sytuacja migrantów ekonomicznych z Polski i innych krajów A8 w pa(stwach cz!onkowskich Unii Europejskiej”, przygotowany na zlecenie Rzecznika przez mi$dzynarodowy zespó! ekspertów dzia!aj"cy pod kierunkiem wybitnego znawcy przedmiotu – prof. Jo Carby-Halla. Prezentacja wyników tego programu badawczego mia!a równie& miejsce na seminarium po'wi$conym problematyce wolnego przep!ywu pracowników w Unii Europejskiej, które odby!o si$ z udzia!em Rzecznika w Brukseli w dniu 15 wrze'nia 2008 r. oraz konferencji w Warszawie w dniu 17 wrze'nia 2008 r. Rzecznik wielokrotnie wyst$powa! do licznych organów i organizacji z wnioskiem o podj$cie dzia!a( maj"cych na celu stworzenie o'rodków poradnictwa

prawnego

dla

obywateli

polskich

mieszkaj"cych

i

pracuj"cych zagranic". Pierwszy tego rodzaju o'rodek – Centrum

9 10 11 12 13

15 stycznia 2008 r., Pary&. 12-14 kwietnia 2008 r., Kijów. 18-19 czerwca 2008 r., Baku. 17 listopada 2008 r., Sofia. 16 grudnia 2008 r., Genewa.

- 29 Informacji Spo!ecznej i Prawnej – zosta! uroczy'cie, z udzia!em Rzecznika, otwarty w dniu 23 wrze'nia 2008 r. w Dublinie. B.

Promocja praw cz"owieka na #wiecie

1. Przestrzeganie prawa cz!owieka w Tybecie Z inicjatywy Rzecznika uczestnicy mi$dzynarodowej konferencji zorganizowanej z okazji jubileuszu XX – lecia instytucji polskiego ombudsmana wydali apel w sprawie !amania praw cz!owieka w Chinach, w którym zwrócili si$ do w!adz chi(skich o podj$cie dialogu z Dalajlam" celem jak najszybszego rozwi"zania konfliktu w Tybecie. W dniu 12 grudnia 2008 r. Rzecznik zosta! przyj$ty przez Jego *wi"tobliwo') XIV Dalajlam$ Tenzin Gjaco. Rzecznik skierowa! 14 równie& wyst"pienie do Ambasadora Chi(skiej Republiki

Ludowej

w

Polsce,

w

którym

wyrazi!

zaniepokojenie

informacjami na temat sytuacji w Tybecie. Rzecznik stwierdzi!, &e je&eli przytaczane, g!$boko wstrz"saj"ce, doniesienia na ten temat odpowiadaj" prawdzie,

nale&y

niezw!ocznie

zaniecha)

praktyk

naruszaj"cych

fundamentalne ludzkie prawa – odst"pi) od stosowania tortur, zarówno fizycznych, jak i moralnych, dostosowa) w Chinach procedury s"dowe do aktów prawa mi$dzynarodowego ratyfikowanych przez Pa(stwo Chi(skie oraz uwolni) wi$%niów politycznych Tybetu. Rzecznik pozostaje w sta!ym kontakcie z dzia!aj"cymi w Polsce organizacjami monitoruj"cymi przestrzeganie praw cz!owieka w Chinach, w tym zw!aszcza na terenie walcz"cego o autonomi$ Tybetu. 2. Sze#$dziesi%ta rocznica uchwalenia przez Zgromadzenie Ogólne Narodów

Zjednoczonych

Powszechnej

Deklaracji

Praw

Cz!owieka.

Konferencja w O#wi&cimiu, 4 grudnia 2008 r. W zwi"zku z przypadaj"c" w 2008 roku 60. rocznic" uchwalenia przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Powszechnej Deklaracji Praw Cz!owieka w dniu 4 grudnia 2008 r., pod patronatem Prezydenta Europejskiej, 14

Rzeczypospolitej Rzecznik

Polskiej

wraz

RPO-604584-I/08 z 24 grudnia 2008 r.

z

i

Przewodnicz"cego

Kontrolerem

Komisji

Pa(stwowym

i

- 30 Ombudsmanem

Izraela,

we

wspó!pracy

z

Ministerstwem

Spraw

Zagranicznych, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Pa(stwowym

Muzeum

Auschwitz

–

Birkenau,

zorganizowa!

mi$dzynarodow" sesj$ z udzia!em ombudsmanów wielu pa(stw 'wiata, przedstawicieli

nauki

i

kultury,

duchowie(stwa,

organizacji

obywatelskich. Konferencja odby!a si$ w Centrum Dialogu i Modlitwy w O'wi$cimiu. G!ównym prelegentem by! prof. Aharon Barak, który przedstawi! wyk!ad pt. „Powszechna Deklaracja i walka z terrorem z punktu widzenia s$dziego”. Uczestnicy sesji zwiedzili miejsce, gdzie fundamentalne ludzkie prawa zosta!y tak brutalnie i bezwzgl$dnie podeptane. Takie miejsca jak obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau – powinny pozosta) widocznym znakiem do czego mo&e doprowadzi) odwrócenie si$ od podstawowych warto'ci. 3. Wydanie specjalnego, 3-tomowego wydawnictwa, 60 Years of the Universal Declaration of Human Rights: Anniversary Book. Z inicjatywy Rzecznika, pod redakcj" Zast$pcy Rzecznika dra hab. Marka Zubika opracowana zosta!a 3-tomowa publikacja, b$d"ca jedynym w swoim rodzaju wyborem najwa&niejszych aktów prawnych dotycz"cych praw cz!owieka, od antyku po wspó!czesno'). Sk!ada si$ ona z nast$puj"cych cz$'ci: The Monuments of Human Rights, Collection of International Documents on Human Rights oraz Human Rights: An Anthology of Texts C.

Aspekty mi!dzynarodowe w dzia"alno#ci Rzecznika

1. Monitoring mi&dzynarodowych

orzecznictwa raportów

na

s%dów temat

mi&dzynarodowych stanu

przestrzegania

oraz praw

cz!owieka Rzecznik

Praw

Obywatelskich

z

uwag"

monitoruje

aktualne

orzecznictwo s"dów mi$dzynarodowych, a w szczególno'ci Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka w Strasburgu oraz Trybuna!u Sprawiedliwo'ci Wspólnot Europejskich w Luksemburgu, maj"ce wp!yw na prawa jednostki w Polsce. Rzecznik w praktyce w swoich wyst"pieniach cz$sto powo!uje si$ na to orzecznictwo, maj"c na wzgl$dzie w!a'ciwy stan

- 31 przestrzegania praw i wolno'ci obywatela w zmieniaj"cym si$ polskim porz"dku prawnym. Rzecznik

monitoruje

równie&

raporty

mi$dzynarodowych

i

zagranicznych organów i instytucji oraz innych mi$dzynarodowych organizacji,

w

tym

pozarz"dowych,

zajmuj"cych

si$

ocen"

stanu przestrzegania praw jednostki w Polsce i na 'wiecie, wykorzystuj"c informacje zawarte w tych raportach w swojej dzia!alno'ci. Warty podkre'lenia jest fakt, &e w tego typu raportach, oceniaj"cych stan przestrzegania praw cz!owieka w Polsce, podnoszone s" problemy zauwa&ane przez Rzecznika Praw Obywatelskich w jego dzia!alno'ci (np. problematyka nadmiernej d!ugo'ci tymczasowych aresztowa(, problem rasizmu na polskich stadionach, etc.). 2. Sytuacja obywateli polskich zamieszkuj%cych w Niemczech Zaniepokojenie Rzecznika budzi!y nap!ywaj"ce skargi polskich obywateli, którzy pozostawali w zwi"zkach ma!&e(skich z obywatelami Niemiec. W przypadku rozk!adu po&ycia ma!&e(skiego, ma!oletnie dzieci decyzj" s"du niemieckiego by!y przyznawane opiece jednemu z rodziców – z regu!y tego, który jest obywatelem niemieckim. W takich sytuacjach kontakty z dzieckiem drugiego z rodziców by!y bardzo ograniczane. Spotkania by!y organizowane i nadzorowane przez w!a'ciwy Urz"d ds. Dzieci i M!odzie&y – Jugendamt, który zakazuje porozumiewania si$ rodzica z dzieckiem w j$zyku polskim. Zdarza!o si$ tak&e, i& obywatelowi polskiemu

zosta!y

ca!kowicie

zakazane

jakiekolwiek

kontakty

z

dzieckiem, co uzasadniane by!o trosk" o dobro dziecka i ochron" ma!oletniego przed uprowadzeniem do Polski. Maj"c na uwadze skargi nap!ywaj"ce do Rzecznika od osób indywidualnych i stowarzysze(, Rzecznik postanowi!, zasygnalizowa) powy&sze

problemy

mi$dzynarodowym

instytucjom

ochrony

praw

cz!owieka, Komisarzowi Praw Cz!owieka Rady Europy, Przewodnicz"cej Komisji

Petycji

Parlamentu

Niemieckiego

oraz

niemieckiemu

Ombudsmanowi Nadrenii i Palatynatu. Zwróci! si$ 15 tak&e o informacje w przedmiotowej kwestii do Ambasady Polskiej w Berlinie. 15

RPO-576195-I/07 z 6 maja 2008 r.

- 32 W

odpowiedzi

Rzecznik

uzyska! 16

ze

strony

regionalnego

ombudsmana w Niemczech zapewnienie udzielenia pomocy i zbadania przedstawionego

problemu

dyskryminacji

polskich

rodziców

w

Niemczech. Rzecznik uzyska! odpowiedzi tak&e ze strony kilkunastu innych landowych ombudsmanów niemieckich w tej sprawie. Ambasador RP w Berlinie wyja'ni! natomiast, &e w przypadku ma!&e(stw mieszanych w

sytuacjach,

gdy

zg!aszane

s"

nieprawid!owo'ci

w

dzia!aniach

niemieckich urz$dów, interwencje podejmowane s" natychmiast i wiele spraw udaje si$ za!atwi) pozytywnie. W sprawach trudniejszych konsulaty polskie staraj" si$ nie') Polakom wszelk" pomoc. Ambasador podkre'li!, &e niezmiernie wa&ne jest informowanie konsulatów ju& w pocz"tkowej fazie konfliktu. Skargi polskich rodziców dotycz"ce ich dyskryminacji przez instytucje

niemieckie,

wp!ywa!y

do

Komisji

Petycji

Parlamentu

Europejskiego od 2006 r. Komisja ta jednak decyzj" z dnia 29 listopada 2007 roku uzna!a, i& nie dosz!o do dyskryminacji, a dzia!ania w!adz niemieckich s" zgodne z zasadami praw podstawowych. Maj"c na uwadze powy&sze, Rzecznik wyst"pi! 17 w tej kwestii do Przewodnicz"cego Komisji o ponowne zbadanie powy&szego problemu. Z udzielonej odpowiedzi wynika!o, &e Komisja Petycji do ko(ca 2008 r. przygotuje raport w tej sprawie. Rzecznik zwróci! si$ 18 do Przewodnicz"cego Komisji o udost$pnienie tego raportu, po jego opracowaniu. 3. Nierówne

traktowanie

Polaków

w

konkursach

unijnych

organizowanych przez Europejski Urz%d Doboru Kadr (EPSO) Rzecznik wyrazi! swoje zaniepokojenie sygna!ami o nierównym traktowaniu

Polaków

w

konkursach

na

urz$dników

unijnych

organizowanych przez Europejski Urz"d Doboru Kadr (EPSO). Polacy uczestnicz"cy w zorganizowanej rekrutacji sk!adali skargi do EPSO oraz Komisji Europejskiej. Skar&"cy wskazywali, i& byli oddzieleni od innych narodowo'ci i egzaminowani przez odr$bn" komisj$ ni& kandydaci 16 17 18

Pismo z 30 maja 2008 r. RPO-576195-I/07 z 6 sierpnia 2008 r. RPO-576195-I/07 z 28 stycznia 2009 r.

- 33 pozosta!ych narodowo'ci, a tak&e otrzymali inny zestaw pyta(. Rzecznik zwróci! si$ 19 do Europejskiego Ombudsmana i Komitetu Integracji Europejskiej z pro'b" o rozwa&enie mo&liwo'ci zbadania powy&szej sprawy i podj$cia stosownych dzia!a( zapewniaj"cych równe traktowanie kandydatów wszystkich pa(stw cz!onkowskich. W

odpowiedzi

poinformowano 20

Rzecznika,

&e

z

wyja'nie(

udzielonych Komisji Europejskiej przez Europejski Urz"d Doboru Kadr (EPSO) wynika!o, &e post$powanie konkursowe przeprowadzono zgodnie z obowi"zuj"cymi przepisami i standardami. Decyzja o powo!aniu odr$bnej komisji konkursowej dla obywateli polskich wynika!a z przewidywa( du&ej frekwencji Polaków. Komisje konkursowe stosowa!y przy ocenianiu egzaminu ustnego te same kryteria. Zdaniem EPSO s!absze wyniki polskich kandydatów mog!y wyp!ywa) z niezbyt gruntownego przygotowania

z

zakresu

europejskiej

administracji

publicznej

i

zarz"dzania zasobami ludzkimi. Urz"d Komitetu Integracji Europejskiej podj"! intensywne dzia!ania zmierzaj"ce do uruchomienia programu szkoleniowego przygotowuj"cego polskich obywateli do udzia!u w konkursach og!aszanych przez EPSO. Jednocze'nie zapewniono, &e w przypadku wyst"pienia problemów z wype!nieniem do 2010 r. przyznanej Polsce puli etatów urz$dniczych z obecnych list rezerwowych, rozwa&one b$dzie zorganizowanie przez EPSO kolejnych konkursów. 4. Stan przestrzegania praw cz!owieka Federacji Rosyjskiej Rzecznik zwróci! si$ 21 do

Komisarza do Spraw Praw Cz!owieka

Rady Europy w sprawie stanu przestrzegania praw cz!owieka w Federacji Rosyjskiej. W swym wyst"pieniu

Rzecznik podkre'li!, &e nie mo&na

przej') oboj$tnie wobec informacji o wyroku 22 Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka w sprawie Mas!owa i Nalbandov przeciwko Rosji, w którym stwierdzono, i& funkcjonariusze rosyjskich organów 'cigania torturowali oraz wielokrotnie zgwa!cili przes!uchiwan" kobiet$. W ci"gu 19 20 21 22

RPO-589281-I/08 z 20 maja 2008 r. Pismo z 17 czerwca 2008 r. RPO-576084-I/07 z 4 lutego 2008 r. Orzeczenie z dnia 24.01.2008 r., skarga nr 839/02.

- 34 kilku lat, które min$!y od tych wydarze(, ich sprawców nie uda!o si$ os"dzi). Co wi$cej, jak pokazuje orzecznictwo Trybuna!u oraz jak donosz" organizacje pozarz"dowe badaj"ce naruszenia podstawowych praw cz!owieka w Rosji, niezgodne z podstawowymi standardami humanitarnego traktowania i poszanowania godno'ci osoby ludzkiej techniki przes!ucha( nie s" w Rosji sytuacjami rzadkimi. W dniu 18 stycznia 2008 r. na konferencji zorganizowanej przez Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy oraz Mediatora Republiki Francuskiej w Pary&u, ombudsmani i przedstawiciele organizacji zajmuj"cych si$ ochron" praw cz!owieka z wielu pa(stw cz!onkowskich Rady Europy, niestety bez udzia!u przedstawiciela Rosji, dyskutowali o dzia!aniach podejmowanych przeciwko torturom oraz innemu okrutnemu i nieludzkiemu traktowaniu osób pozbawionych wolno'ci. Rzecznik ponowi! swój apel, aby Rada Europy jako organizacja stawiaj"ca sobie za podstawowy cel umacnianie demokracji i poszanowanie praw cz!owieka, podj$!a stanowcze dzia!ania maj"ce na celu sk!onienie Federacji Rosyjskiej do przestrzegania standardów i zobowi"za( mi$dzynarodowych w dziedzinie poszanowania praw jednostki. 5. Odmowa przyznania wizy wjazdowej do Federacji Rosyjskiej Rzecznik wystosowa! 23 o'wiadczenie w sprawie odmowy przyznania wizy wjazdowej do Federacji Rosyjskiej przewodnicz"cemu organizacji Human Rights Watch. Rzecznik, zaniepokojony tymi informacjami, wyrazi! nadziej$, &e wysi!ki zarówno organizacji zajmuj"cych si$ przestrzeganiem praw cz!owieka, takich jak Rada Europy, jak i dyplomacji

krajów

europejskich,

b$d"

zmierza!y

do

zapobie&enia

wyst"pieniu podobnych przypadków w przysz!o'ci. 6. Ochrona praw osób poszkodowanych konfliktem zbrojnym w Po!udniowej Osetii Rzecznik zwróci! si$ 24 do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy w sprawie ochrony praw osób poszkodowanych konfliktem zbrojnym w

23 24

RPO-582770-I/08 z 26 lutego 2008 r. RPO-598092-I/08 z 29 wrze'nia 2008 r.

- 35 Po!udniowej Osetii, po zapoznaniu si$ z przedstawionym w dniu 8 wrze'nia 2008 r. przez Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy raportem dotycz"cym praw cz!owieka w rejonach Po!udniowej Osetii, obj$tych w ostatnich

tygodniach

konfliktem

rosyjsko-gruzi(skim.

Rzecznik

z

uznaniem przyj"! opracowany przez Komisarza sze'ciopunktowy plan niezb$dnej pomocy w ochronie praw cz!owieka na terenach obj$tych dzia!aniami

zbrojnymi.

Za

szczególnie

wa&ny

uzna!

postulat

zagwarantowania uchod%com mo&liwo'ci powrotu do swoich domów. Szacowana przez Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchod%ców liczba osób, które musia!y opu'ci) zamieszkiwane przed wybuchem wojny tereny to oko!o 158 tysi$cy. W przypadku zaistnia!ego konfliktu du&a cz$') tych uchod%ców ma status "osób wewn$trznie przemieszczonych" (internally displaced persons), czyli osób, które z powodu konfliktu zbrojnego nie mog" mieszka) w regionie, w którym tocz" si$ walki i s" zmuszeni do przeniesienia si$ do innej cz$'ci kraju. Osób tych nie dotycz" postanowienia Konwencji Dotycz"cej Statusu Uchod%ców podpisanej w Genewie w 1951 r. – zgodnie z jej postanowieniami ochron" obj$te s" jedynie osoby przebywaj"ce poza granicami kraju swojego pochodzenia. W zwi"zku z powy&szym ca!a spo!eczno') mi$dzynarodowa powinna d"&y) zarówno do zapewnienia osobom poszkodowanym dobrowolnego powrotu do miejsca zamieszkania, jak i zagwarantowania bezpiecze(stwa tego powrotu i godnych warunków egzystencji. Rzecznik zapewni! o wsparciu dla dalszych dzia!a( podejmowanych przez Komisarza w niniejszej sprawie. Wyrazi! równie& nadziej$, &e wysi!ki podejmowane przez Komisarza i Rad$ Europy, jak i przez Uni$ Europejsk", przynios" pozytywne rezultaty dla osób poszkodowanych konfliktem. 7. Dzia!ania Rzecznika w zwi%zku z wdra'aniem funduszy UE Rzecznik monitoruje sprawy i problemy wi"&"ce si$ z procesem absorpcji 'rodków pochodz"cych z Unii Europejskiej. Jak dowodzi praktyka, w tym obszarze wyst$puje szereg spraw, które powinny by) obj$te zainteresowaniem Rzecznik.

- 36 Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 25, reguluj"ca procedury rozdzia!u funduszy strukturalnych UE oraz Funduszu Spójno'ci w okresie programowania 2007-2013, wy!"cza!a zastosowanie przepisów dotycz"cych post$powania administracyjnego i s"dowoadministracyjnego do procedury ubiegania si$ o dofinansowanie z tych %róde!. Nale&y przy tym zaznaczy), &e Naczelny S"d Administracyjny 22 lutego 2007 r., na gruncie poprzednio obowi"zuj"cych regulacji, podj"! uchwa!$, w której uzna!, &e rozstrzygni$cia podejmowane przez instytucje w ramach procesu rozdzia!u

'rodków

administracyjnych

z i

funduszy jako

UE

takie

maj"

podlegaj"

charakter

decyzji

kontroli

s"dów

administracyjnych. Rzecznik uzna!, &e nie wyst"pi!y przes!anki do zmiany sposobu rozumienia „decyzji” podejmowanych w ramach procedur dystrybucji 'rodków, tym bardziej, &e nowo przyj$te regulacje znacz"co ogranicza!y prawa wnioskodawców/beneficjentów. W tym stanie rzeczy stwierdzi!, &e zasadne b$dzie skierowanie wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego 26 o uznanie wyra&onego w w/w ustawie wy!"czenia za niezgodne z art. 45 ust. 1 – prawem do s"du i art. 184 Konstytucji, zgodnie z którym s"dy administracyjne s" w!a'ciwe do kontroli legalno'ci dzia!a(

administracji

publicznej.

Stanowisko

Rzecznika

w

toku

post$powania przed TK podzieli! zarówno Prokurator Generalny, jak i Marsza!ek Sejmu. W wyniku podj$cia tych dzia!a(, Rada Ministrów wyst"pi!a z inicjatyw" legislacyjn" maj"c" na celu zmian$ budz"cych w"tpliwo'ci przepisów. Ustawa zmieniaj"ca kwestionowany przepis i wprowadzaj"ca

oczekiwane

rozwi"zania

–

zgodne

z

postulatami

Rzecznika – zosta!a uchwalona w dniu 7 listopada 2008 r. Wobec powy&szego post$powanie przed TK zosta!o umorzone, z uwagi na zb$dno') wydania orzeczenia. W niniejszej sprawie z!o&ony przez Rzecznika wniosek do TK sta! si$ niezwykle skutecznym narz$dziem zmiany przepisów prawa. Sukces jest tym wi$kszy, &e b!"d zosta! uznany i naprawiony jeszcze przed wydaniem orzeczenia przez TK. Obywatele szybciej zatem uzyskali dost$p do odpowiednich 'rodków prawnych s!u&"cych ochronie ich praw i interesów.

25 26

Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 227, poz. 1658 z pó%n. zm.) Informacja RPO za rok 2007, s. 36.

- 37 Uwag$

Rzecznika

zwróci!

tak&e

problem

zwi"zany

z

zabezpieczaniem 'rodków finansowych wyp!acanych beneficjentom w procesie absorpcji 'rodków unijnych w perspektywie finansowania 20072013 i znaczenie w tym zakresie wystawianych weksli in blanco. W zwi"zku z kierowanymi do Rzecznika wnioskami, skierowane27 zosta!o wyst"pienie do Ministra Rozwoju Regionalnego. W pi'mie tym Rzecznik podniós!, &e Instytucja Zarz"dzaj"ca &"da takiej formy wystawienia weksla, która w przypadku indosu zwalnia nowego w!a'ciciela weksla od obowi"zku przestrzegania deklaracji wekslowej. Zastrze&enia wywo!uje tak&e brak nie budz"cych w"tpliwo'ci kryteriów okre'laj"cych prawo do uznania przez Instytucj$ Zarz"dzaj"c", &e wnioskodawca nie wywi"za! si$ z umowy. Z tych powodów wielu przedsi$biorców stwierdza, &e ryzyko podj$cia zobowi"za( jest zbyt wysokie. Konsekwencj" jest ograniczenie rozwoju przedsi$biorczo'ci i stopnia wykorzystania funduszy z UE. Rzecznik

zaproponowa!,

aby

maj"c

na

uwadze

zwi$kszenie

bezpiecze(stwa obrotu, wzór weksla: „W dniu …. zap!ac$ za ten weksel Polskiej Agencji Rozwoju Przedsi$biorczo'ci (instytucji Zarz"dzaj"cej) sum$ …”, uzupe!ni) o klauzul$ „lecz nie na jej zlecenie”. Wówczas przeniesienie weksla na inne osoby mia!oby skutki zwyk!ego przelewu, a zatem tak&e wobec osoby trzeciej wystawca móg!by podnosi) zarzuty z samej umowy. Minister podzieli! 28 w tym zakresie stanowisko Rzecznika i zadeklarowa!,

i&

do

Instytucji

Zarz"dzaj"cych

poszczególnymi

programami operacyjnymi zostanie skierowane zalecenie stosowania wzoru weksla zawieraj"cego w/w klauzul$. W styczniu 2009 r. poinformowano o modyfikacji wzoru weksla in blanco. Zmiana ta wychodzi naprzeciw oczekiwaniom Rzecznika, ale równie& oczekiwaniom wielu przedsi$biorców. 8. Potrzeba ratyfikacji Europejskiej Konwencji Bioetycznej Konwencja o ochronie praw cz!owieka i godno'ci istoty ludzkiej wobec zastosowa( biologii i medycyny: Konwencja o prawach cz!owieka i biomedycynie, zwana Europejsk" Konwencj" Bioetyczn", og!oszona 27 28

RPO-601773-I/08 z dnia 6 listopada 2008 r. Pismo z dnia 27 listopada 2008 r.

- 38 przez Rad$ Europy w dniu 4 kwietnia 1997 r., jest najwa&niejszym dokumentem w Europie maj"cym na celu zapewnienie w!a'ciwej ochrony praw cz!owieka i godno'ci istoty ludzkiej w dobie dynamicznie rozwijaj"cych

si$

zastosowa(

biologii

i

medycyny.

W zwi"zku

z towarzysz"cymi temu post$powi mo&liwymi zagro&eniami, istotne jest podniesienie okre'lonych zasad i norm etycznych do rangi zobowi"zania prawnego. Polska dotychczas nie ratyfikowa!a tej Konwencji ani protoko!ów dodatkowych 29. Uwzgl$dniaj"c fakt, i& zagadnienia bioetyczne zyskuj" wspó!cze'nie coraz wi$ksze znaczenie oraz stanowi" temat debaty publicznej, niezb$dne jest przyj$cie odpowiednich regulacji prawnych w tym zakresie, wzmacniaj"cych ochron$ prawn" cz!owieka. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 30 do Prezesa Rady Ministrów oraz Marsza!ka Sejmu z pro'b" o podj$cie niezb$dnych dzia!a( w celu ratyfikacji Konwencji oraz przyj$cia innych niezb$dnych narz$dzi gwarantuj"cych poszanowanie fundamentalnych warto'ci. Zdaniem Rzecznika na poziomie ustawodawstwa krajowego powinna nast"pi) konkretyzacja podstawowych zasad Konwencji, do których nale&y zaliczy): nakaz ochrony godno'ci i to&samo'ci ka&dej osoby ludzkiej oraz poszanowania jej integralno'ci (art. 1), prymat interesu i dobra jednostki nad wy!"cznym interesem spo!ecze(stwa lub nauki (art. 2), sprawiedliwy dost$p do opieki zdrowotnej o w!a'ciwej jako'ci (art. 3). Przyj$te w Konwencji klauzule generalne podkre'laj" znaczenie godno'ci ka&dej osoby ludzkiej; pierwszoplanowe umieszczenie regulacji dotycz"cych ochrony autonomii pacjenta równie& s!u&y temu celowi. Z tych regulacji Konwencja wyprowadza dalej normy dotycz"ce niezwykle wra&liwej materii dopuszczalnego zakresu bada( i eksperymentów medycznych – chroni zw!aszcza przed zagro&eniami zwi"zanymi z badaniami nad genomem ludzkim, a przede wszystkim przed zagro&eniami zwi"zanymi z komercjalizacj" wyników tych bada( oraz manipulacjami genetycznymi. Dokument ten zawiera tak&e istotne regulacje dotycz"ce prokreacji wspomaganej medycznie, w tym bada( na embrionach in vitro oraz

29

30

Rada Europy og!osi!a dotychczas trzy protoko!y, dotycz"ce: zakazu klonowania istot ludzkich, transplantacji organów i tkanek ludzkich oraz bada( naukowych na cz!owieku, których przyj$cie musi poprzedzi) ratyfikacja Konwencji. Rzeczpospolita Polska nie ratyfikowa!a dotychczas &adnego z wymienionych dokumentów, cho) Konwencja i protokó! dodatkowy dotycz"cy zakazu klonowania istot ludzkich zosta!y podpisane w dniu 7 maja 1999 r. RPO-577511-I/08 z dnia 4 stycznia 2008 r.

- 39 dopuszczalnego z nimi post$powania. Brak uregulowa( w tym wzgl$dzie mo&e skutkowa) takimi praktykami, jak niszczenie nadliczbowych ludzkich embrionów uzyskanych metod" in vitro, czy te& wykorzystywanie ich dla potrzeb eksperymentów medycznych. W wyst"pieniu Rzecznik zasugerowa! ponadto podj$cie przez Premiera zadania promowania towarzysz"cej przygotowaniu ratyfikacji Konwencji dyskusji publicznej na temat problemów wynikaj"cych z zastosowania biologii i medycyny, a tak&e mo&liwych rozwi"za( tych problemów oraz o powo!anie Krajowej Rady Bioetycznej, która stale monitorowa!aby sytuacj$ w tym tak wra&liwym etycznie i spo!ecznie obszarze. W odpowiedzi31 Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci poinformowa!, &e podj$cie decyzji o ratyfikacji Konwencji powinno by) poprzedzone

rozwa&nym

kontrowersyjnych,

wobec

sformu!owaniem których

konieczne

zagadnie( b$dzie

szczególnie wypracowanie

niezb$dnego kompromisu spo!ecznego, a nast$pnie dog!$bn" analiz" regulacji ca!okszta!tu zagadnie( biomedycznych w Polsce. Zadanie to mog!oby zosta) powierzone Zespo!owi do Spraw Bioetyki, którego powo!anie przez Prezesa Rady Ministrów brane jest pod uwag$.

31

Pismo z dnia 22 stycznia 2008 r.

- 40 -

Rozdzia" III

Dzia"ania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolno#ci

1.

Prawo do dobrej legislacji 1. Projekt ustawy – Przepisy ogólne prawa administracyjnego

opracowany przez Zespó! ekspercki dzia!aj%cy przy Rzeczniku Praw Obywatelskich Prawo administracyjne, cho) jest najobszerniejsz" ga!$zi" prawa, nie ma swojej cz$'ci ogólnej, okre'laj"cej zasady jego stosowania i u!atwiaj"cej jednolite jego rozumienie. Brak ten jest mocno odczuwany, zw!aszcza wobec &ywio!owego rozwoju prawa administracyjnego i coraz wyra%niejszej potrzeby okre'lenia jasnych kryteriów kontroli dzia!ania organów administruj"cych, szczególnie w sferze tzw. luzów decyzyjnych. Rzecznik powo!a! Zespó! ekspercki ds. opracowania przepisów ogólnych prawa administracyjnego. W toku prac Zespo!u przygotowany zosta! projekt ustawy, który uwzgl$dnia zarówno potrzeby praktyki, jak równie& dotychczasowy dorobek pi'miennictwa w tym zakresie oraz rekomendacje Unii Europejskiej i Rady Europy. Do podstawowych celów regulacji

nale&y

zaliczy):

porz"dkowanie

zamierze(

prawodawcy,

wzmocnienie jednolito'ci orzecznictwa administracyjnego, ujednolicenie kryteriów kontroli administracji publicznej, wyra%ne okre'lenie dyrektyw wype!niania luk prawnych oraz stosowania prawa w przypadku kolizji norm. Rzecznik wyrazi! nadziej$, &e przyj$cie do stosowania wyra&onych w projekcie ustawy zasad mog!oby znacz"co poprawi) standard ochrony praw jednostki w jej kontaktach z administracj" publiczn" oraz jako') administrowania,

obni&aj"c

przy

tym

znacznie

poziom

jej

zbiurokratyzowania. Maj"c powy&sze na wzgl$dzie Rzecznik wyst"pi! 32

32

RPO-597873-I/08 z 9 wrze'nia 2008 r.

- 41 do Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, Marsza!ka Sejmu, Marsza!ka Senatu z wnioskiem o podj$cie inicjatywy ustawodawczej. 2. Problem niewykonywania orzecze" Trybuna!u Konstytucyjnego Sytuacj$, w której liczne wyroki Trybuna!u Konstytucyjnego pozostaj" niewykonane, Rzecznik odbiera jako powa&ne zagro&enie dla praw i wolno'ci obywatelskich. W zwi"zku z powy&szym, od pocz"tku 2007 r. Rzecznik kierowa! szereg wyst"pie( maj"cych na celu zmian$ tego stanu rzeczy 33. Z opracowania pt. „Nast$pstwa orzecze( Trybuna!u Konstytucyjnego w orzecznictwie s"dów, pi'miennictwie prawniczym i dzia!alno'ci prawodawczej” przekazanego w dniu 29 lutego 2008 r. przez Prezesa Trybuna!u Konstytucyjnego wynika, &e w a& 68 sprawach, w których

orzeka!

Trybuna!,

nie

podj$to

odpowiedniej

inicjatywy

ustawodawczej, cho) zachodzi taka konieczno'), b"d% jest to zalecane. Podczas

wyst"pienia

w

dniu

12

marca

2008

r.

na

forum

Zgromadzenia Ogólnego S$dziów Trybuna!u Konstytucyjnego Rzecznik postulowa! rozwa&enie przeprowadzenia zmian systemowych w postaci sta!ego

monitoringu

zapadaj"cych

wyroków

oraz

przygotowania

harmonogramu prac nad ich wykonywaniem. Prezes Rady Ministrów, zgodnie z postanowieniami ustawy o Radzie Ministrów 34, dysponuj"c uprawnieniami

do

ustanawiania

odpowiednich

cia!

doradczych

i

pomocniczych, ma w tym zakresie bardzo szerokie pole dzia!ania. W zwi"zku z powy&szym, Rzecznik zwróci! si$ 35 do Prezesa Rady Ministrów o przedstawienie stanowiska w sprawie. Prezes Rady Ministrów poinformowa! 36, i& podj"! decyzj$ o powierzeniu Rz"dowemu Centrum Legislacji zadania obejmuj"cego monitorowanie i analizowanie orzecze( Trybuna!u Konstytucyjnego oraz koordynowanie prac Rady Ministrów w tym zakresie. Podj$te prace zmierzaj" do uporz"dkowania systemu prawa, w szczególno'ci przez dokonanie zmian stosownych przepisów, wyeliminowanie z obrotu

33 34 35 36

Informacja o dzia!alno'ci RPO za rok 2007, str. 18. Ustawa z 8 sierpnia 1996 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199, z pó%n. zm.). RPO-547814-I/06 z 20 marca 2008 r. Pismo z 21 kwietnia 2008 r.

- 42 prawnego

unormowa(

sprzecznych

z

orzeczeniami

Trybuna!u

Konstytucyjnego lub usuni$cie powsta!ych w ich wyniku luk prawnych. 3. Brak szczegó!owych regulacji dotycz%cych przedmiotu i trybu rozpatrywania skarg, wniosków i petycji sk!adanych do organów administracji publicznej W zwi"zku ze sprawowaniem przez Prezesa Rady Ministrów, zgodnie z art. 257 ustawy – Kodeks post$powania administracyjnego 37, zwierzchniego nadzoru nad przyjmowaniem i za!atwianiem skarg i wniosków sk!adanych do organów administracji publicznej, Rzecznik zwróci! si$ w przedmiotowej sprawie. Art. 63 Konstytucji stanowi o prawie ka°o do sk!adania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, w!asnym lub innej osoby za jej zgod" do organów w!adzy publicznej oraz do organizacji i instytucji spo!ecznych w zwi"zku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Zgodnie z dyspozycj" konstytucyjn", tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg powinna okre'la) ustawa. Kodeks post$powania administracyjnego w dziale VIII reguluje post$powanie

dotycz"ce

skarg

i

wniosków.

Jedynym

przepisem

odnosz"cym si$ do petycji jest art. 211 Kodeksu post$powania administracyjnego. Ustawodawca nie po'wi$ci! tej instytucji &adnych szczegó!owych postanowie(, nie wiadomo, czy ze 'rodka tego mo&na korzysta) w celu ochrony interesów tylko indywidualnych b"d% równie& zbiorowych. Kwestia mo&liwo'ci zwracania si$ przez ka°o do w!adz publicznych i !"cz"cy si$ z tym obowi"zek udzielenia odpowiedzi dotyczy bezpo'rednio wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela. Tymczasem brak szczegó!owej regulacji odno'nie do przedmiotu i trybu rozpatrywania petycji powoduje, &e delegacja konstytucyjna z art. 63 pozostaje niewykonana. W zwi"zku z powy&szym, Rzecznik zwróci! si$ 38 do Prezesa Rady Ministrów o rozwa&enie podj$cia przez Rad$ Ministrów inicjatywy ustawodawczej w tym zakresie.

37 38

Ustawa z 14 czerwca 1960 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z pó%n. zm.). RPO-584559-I/08 z 20 marca 2008 r.

- 43 Sekretarz

Stanu

w

Ministerstwie

Spraw

Wewn$trznych

i

Administracji poinformowa! 39, &e zasadnym wydaje si$ rozwa&enie kwestii szczegó!owego uregulowania trybu rozpatrywania petycji w Kodeksie post$powania administracyjnego, analogicznie jak to uczyniono w sprawie skarg i wniosków, w zwi"zku z czym, w Ministerstwie Spraw Wewn$trznych i Administracji podj$to stosowne dzia!ania. 4. Niezgodno#$

z

Konstytucj%

wytycznych

wydawanych

przez

Ministra Rozwoju Regionalnego Rzecznik zwróci! uwag$ na przepis art. 35 ust. 3 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 40 i na pojawiaj"c" si$ w tym kontek'cie mo&liwo') zaistnienia sprzeczno'ci z ustrojow" zasad" zamkni$tego katalogu %róde! prawa powszechnie obowi"zuj"cego, a w konsekwencji gro%b$ narusze( praw i wolno'ci jednostki. Wspomniana regulacja stanowi, i& minister w!a'ciwy do spraw rozwoju regionalnego, w celu zapewnienia zgodno'ci sposobu wdra&ania programów operacyjnych z prawem Unii Europejskiej oraz spe!niania wymaga( okre'lanych przez Komisj$ Europejsk", a tak&e w celu zapewnienia jednolito'ci zasad wdra&ania programów operacyjnych, mo&e wydawa) wytyczne. Jak wynika z uzasadnienia ustawy, pos!ugiwanie si$ przez ministra w!a'ciwego

do

spraw

rozwoju

regionalnego

tego

typu

aktami

normatywnymi ma zapewni) wi$ksz" elastyczno') w procesie absorpcji funduszy unijnych. Wydawanie rozporz"dze(, przewidziane dot"d w ustawie o Narodowym Planie Rozwoju 41, w ocenie ustawodawcy, okaza!o si$ instrumentem nieodpowiadaj"cym dynamice przydzia!u 'rodków unijnych i zosta!o zast"pione mo&liwo'ci" regulowania tych kwestii poprzez wytyczne. W ocenie Rzecznika jednak zmiana ta mo&e budzi) w"tpliwo'ci natury konstytucyjnej. Akty

prawa

o

charakterze

wewn$trznym

musz"

odpowiada)

ogólnemu modelowi okre'lonemu w art. 93 Konstytucji. Analiza „Wytycznych

w

zakresie

procedury

odwo!awczej

dla

wszystkich

programów operacyjnych” z 14 sierpnia 2007 r. dost$pnych na stronie 39 40 41

Pismo z 12 maja 2008 r. Ustawa z 6 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 227, poz. 1658 z pó%n. zm.). Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 1206 z pó%n. zm.).

- 44 internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego wskazuje, i& mog!o doj') do naruszenia dwóch norm konstytucyjnych: omawiane wytyczne dotycz" nie tylko jednostek organizacyjnych podleg!ych organowi wydaj"cemu ten akt (art. 93 ust. 1 Konstytucji) oraz mog" by) w pewnych sytuacjach podstaw" decyzji wobec wnioskodawców (art. 93 ust. 2 Konstytucji). Rzecznik zwróci! si$ 42 do Ministra Rozwoju Regionalnego o przekazanie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi wyja'niono 43, &e wytyczne, o których mowa w art. 35 ust. 3 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, w tym w szczególno'ci

„Wytyczne

w

zakresie

procedury

odwo!awczej

dla

wszystkich programów operacyjnych”, nie naruszaj" art. 93 ust. 1 i 2 Konstytucji

w

zakresie,

w

jakim

zakwestionowa!

je

Rzecznik.

Poinformowano te&, &e trwaj" prace nad projektem ustawy o zmianie niektórych ustaw w zwi"zku z wdra&aniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójno'ci, który zawiera nowelizacj$ ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju w zakresie m.in. procedury odwo!awczej. Nowelizacja zawiera równie& propozycj$ wprowadzenia zamkni$tego katalogu

wytycznych,

które

móg!by

wyda)

Minister

Rozwoju

Regionalnego. 5. Dzia!ania zmierzaj%ce do usuni&cia z polskiego systemu prawa tzw. „bubli prawnych” Rzecznik z zainteresowaniem przyj"! powo!anie przez Sejm Komisji Nadzwyczajnej

„Przyjazne

Pa(stwo”

do

spraw

zwi"zanych

z

ograniczaniem biurokracji, a tak&e zapowied% podj$cia przez Ministerstwo Gospodarki dzia!a( zmierzaj"cych do usuni$cia z polskiego systemu prawa przepisów utrudniaj"cych prowadzenie dzia!alno'ci gospodarczej. Skuteczna ochrona praw i wolno'ci obywatelskich, respektowanie ludzkiej godno'ci, ale te& obrona prawa jako takiego s" zagro&one przez „z!" legislacj$”, której obecnie mamy w nadmiarze. Propozycje naprawy tego stanu musz" odnosi) si$ jednak przede wszystkim do samego procesu tworzenia prawa.

42 43

RPO-584806-I/08 z 29 maja 2008 r. Pismo z 13 czerwca 2008 r.

- 45 Do najwa&niejszych propozycji w tym zakresie nale&y zaliczy) nast$puj"ce: deregulacj$, wprowadzenie rzeczywistej kontroli projektów ustawodawczych, wprowadzenie kontroli nast$pczej w postaci monitorowania funkcjonowania obowi"zuj"cego ustawodawstwa, wprowadzenie regulacji typu sunset, która polega na przyj$ciu zasady automatycznej utraty mocy obowi"zuj"cych aktów normatywnych, o ile w okre'lonym czasie nie zostanie wyra&ona polityczna wola ich utrzymania, poddanie prac zwi"zanych z polityk" tworzenia prawa kontroli prewencyjnej wyspecjalizowanego organu o funkcji technicznolegislacyjnej oraz monitoruj"cej skutki legislacji. Specjalnie powo!any Zespó! ekspercki przygotowuje pod kierunkiem Rzecznika projekt ustawy o Radzie Stanu – organie realizuj"cym szereg z wymienionych zada(. Dlatego te&, Rzecznik w wyst"pieniach skierowanych do Ministra Gospodarki oraz Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji „Przyjazne Pa(stwo” wyrazi! 44 gotowo') wspó!pracy w podejmowanych przez nich dzia!aniach w zakresie likwidacji „bubli prawnych”. Przewodnicz"cy Komisji „Przyjazne Pa(stwo” zaprosi! 45 Rzecznika na wszystkie posiedzenia Komisji, dzi$kuj"c za w!"czenie si$ w dzia!ania na rzecz uproszczenia procedur nadmiernie formalizuj"cych &ycie obywateli i utrudniaj"cych funkcjonowanie instytucji oraz innych podmiotów prywatnych i publicznych. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki poinformowa! 46, &e Ministerstwo Gospodarki analizuje postulaty najpilniejszych zmian w przepisach prawa gospodarczego zg!aszane przez organizacje przedsi$biorców i samych przedsi$biorców. Na podstawie przeprowadzonej analizy Ministerstwo opracuje projekt ustawy deroguj"cej, która b$dzie mia!a na celu uchylenie zb$dnych przepisów i wprowadzenie pewnych zmian merytorycznych w niektórych ustawach, u!atwiaj"cych funkcjonowanie przedsi$biorcom. W zwi"zku z powy&szym Sekretarz Stanu zwróci! si$ z propozycj" nawi"zania wspó!pracy roboczej z Biurem Rzecznika w zakresie usuwania z polskiego prawodawstwa przepisów utrudniaj"cych prowadzenie dzia!alno'ci gospodarczej. Przedstawiciele Rzecznika wielokrotnie monitorowali dzia!ania legislacyjne prowadzone przez Komisj$ „Przyjazne Pa(stwo”.

44 45 46

RPO-582311-I/08 z 25 lutego 2008 r. Pismo z 29 lutego 2008 r. Pismo z 6 marca 2008 r.

- 46 6. Stan realizacji przez organy administracji rz%dowej obowi%zku wydawania przepisów wykonawczych do ustaw Z fundamentalnej zasady pa(stwa prawa i wywodzonego z niego prawa do dobrej legislacji wynikaj" m.in. postulaty przejrzysto'ci, spójno'ci i kompletno'ci systemu prawnego – jako zbioru norm kszta!tuj"cych sytuacj$ prawn" obywateli, sfer$ ich wolno'ci i praw. W zwi"zku z otrzymywanymi sygna!ami o wyst$puj"cych zaleg!o'ciach w zakresie wydawania aktów wykonawczych do ustaw Rzecznik zwróci! si$ do Prezesa Rz"dowego Centrum Legislacji z pro'b" o przedstawienie aktualnej informacji na temat stanu realizacji przez organy administracji rz"dowej tego obowi"zku 47. W odpowiedzi Prezes RCL poinformowa! 48 Rzecznika o ustaleniach przyj$tych w tym zakresie przez Komitet Rady Ministrów w styczniu 2008 r. Ministrowie zostali zobowi"zani do pilnego opracowania lub sfinalizowania prac nad projektami aktów wykonawczych, których wydanie jest mo&liwe w obecnym stanie prawnym oraz do przygotowania projektów nowelizacji tych ustaw, w których konieczne jest uchylenie lub zmiana niektórych niezrealizowanych jeszcze upowa&nie(. W wykonaniu dalszych zalece( Komitetu, RCL w marcu 2008 r. przedstawi! projekt ustawy o uchyleniu niektórych upowa&nie( do wydawania aktów wykonawczych. Ponadto w wyst"pieniu tym poinformowano Rzecznika, &e wed!ug stanu na dzie( 31 grudnia 2007 r. do wykonania, zmiany czy uchylenia pozostaje ogó!em 170 upowa&nie(, z których cz$') znajduje si$ w ko(cowym etapie realizacji. Jednocze'nie zapewniono Rzecznika, &e sta!" trosk" Rady Ministrów jest jak najszybsze usuni$cie zaleg!o'ci oraz terminowe wydawanie aktów wykonawczych do ustaw i znajdowanie skutecznych rozwi"za( w zakresie umacniania zasady praworz"dno'ci oraz poprawy zaufania obywateli do organów w!adzy i stanowionego prawa.

47 48

RPO-583307-I/08 z 17 marca 2008 r. Pismo Prezesa RCL z 30 kwietnia 2008 r.

- 47 7. Problem opó(nie" w udzielaniu odpowiedzi na wyst%pienia Rzecznika W zwi"zku z wyst$puj"cymi, nierzadko znacznymi, opó%nieniami w przedstawianiu odpowiedzi na jego wyst"pienia, Rzecznik zwróci! si$ 49 w tej sprawie do Prezesa Rady Ministrów. W pi'mie tym podkre'li!, &e w systemie organów pa(stwowych Rzecznik Praw Obywatelskich zajmuje szczególne miejsce i pe!ni specyficzn" rol$. Jako konstytucyjny organ ochrony prawa znajduje si$ poza klasycznym, trójdzielnym podzia!em organów w!adzy. Wykonuj"c powierzone mu obowi"zki obserwuje, a tak&e staje si$ swoistym recenzentem tych dzia!a(, które rzutuj" na sfer$ wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela. Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich przewiduje szereg uprawnie(, dzi$ki którym Rzecznik mo&e skutecznie pomaga) skar&"cym si$ podmiotom w ochronie ich wolno'ci i praw. Jednocze'nie ustawa ta statuuje po stronie organu, organizacji czy instytucji, do których zwróci si$ Rzecznik, obowi"zek wspó!dzia!ania i udzielania mu pomocy, w tym poprzez ustosunkowywanie si$ do ogólnych ocen, uwag i opinii Rzecznika (art. 17), bez zb$dnej zw!oki, nie pó%niej jednak ni& w terminie 30 dni. Rzecznik zaznaczy!, &e co do zasady jego wspó!praca z organami w!adzy wykonawczej jest zadowalaj"ca. Niestety, cz$') jego wyst"pie( pozostaje bez odpowiedzi. Stanowi to naruszenie obowi"zku prawnego i s!u&bowego le&"cego po stronie adresata wyst"pie(. Mo&e to te& niekiedy wywo!ywa) wra&enie, i& niektóre zg!aszane przez obywateli problemy, podejmowane przez Rzecznika, s" ignorowane. Wobec powy&szego Rzecznik zwróci! si$ do Prezesa Rady Ministrów z pro'b" o spowodowanie udzielenia przez podleg!e organy i instytucje zaleg!ych odpowiedzi na jego wyst"pienia. W odpowiedzi Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów poinformowa! 50, &e wyst"pi! do w!a'ciwych ministrów z pro'b" o pilne udzielenie stosownych informacji i dochowanie nale&ytej staranno'ci przy procedowaniu spraw kierowanych przez Rzecznika.

49 50

RPO-598884-I/08 z dnia 8 pa%dziernika 2008 r. Pismo z dnia 29 pa%dziernika 2008 r.

- 48 -

2.

Prawo do s$dowej ochrony wolno#ci i praw jednostki A.

S$downictwo i prokuratura

1. Najistotniejsze problemy s%downictwa Polski wymiar sprawiedliwo'ci, za po'rednictwem konstytucyjnego organu, jakim jest Krajowa Rada S"downictwa, od wielu lat apeluje o zapewnienie

'rodków

finansowych

pozwalaj"cych

na

prawid!owe

funkcjonowanie s"downictwa. Maj"c na uwadze problemy, z jakimi boryka si$ 'rodowisko s$dziowskie i system wymiaru sprawiedliwo'ci w Polsce,

a

tak&e

realizacj$

konstytucyjnej

gwarancji

niezawis!o'ci

s$dziowskiej, która gwarantuje s$dziom m.in. zapewnienie warunków pracy i wynagrodzenie odpowiadaj"ce godno'ci urz$du oraz zakresowi ich obowi"zków, Rzecznik zwróci! si$ 51 do Przewodnicz"cego Krajowej Rady S"downictwa

o

poinformowanie

o

poczynionych

ustaleniach

i

planowanych dzia!aniach Krajowej Rady S"downictwa w tej sprawie. W odpowiedzi przes!ano 52 syntetyczne opracowanie obrazuj"ce dzia!alno') KRS w przedmiocie systemu kszta!towania w!a'ciwych wynagrodze( s$dziowskich i opracowania bud&etu s"downictwa. W kolejnym wyst"pieniu do Przewodnicz"cego KRS Rzecznik zwróci! si$ 53 z pro'b" o informacj$ o szczegó!owych ustaleniach ze spotkania cz!onków KRS z Prezydentem RP, które odby!o si$ w dniu 30 stycznia 2008 r. Podczas spotkania poruszono m.in. spraw$ powo!ywania na stanowiska s$dziowskie osób przedstawionych przez KRS, których kandydatury nie zosta!y zaakceptowane przez Prezydenta RP. Ponadto omówiono potrzeb$ stworzenia nowego modelu s!u&by s$dziowskiej, wynikaj"c" z tre'ci orzeczenia wydanego przez Trybuna! Konstytucyjny w sprawie skargi konstytucyjnej dotycz"cej asesorów s"dowych 54,

jak

równie&

zaakcentowano

potrzeb$

respektowania

materialnych gwarancji niezawis!o'ci s$dziów oraz niezale&no'ci s"dów. 51 52 53 54

RPO-579288-I/08 z 8 lutego 2008 r. Pismo z 21 lutego 2008 r. RPO-568818-I/07 z 20 lutego 2008 r. Wyrok z 24 pa%dziernika 2007 r. (sygn. SK 7/06).

- 49 Kwestie te, jako dotycz"ce bezpo'rednio praw i wolno'ci cz!owieka i obywatela, s" szczególnie istotne w 'wietle konstytucyjnych zada( Rzecznika. Przewodnicz"cy KRS poinformowa! 55, &e Rada zaproponowa!a Prezydentowi RP mo&liwo') rozwa&enia inicjatywy ustawodawczej maj"cej na celu odst"pienie od corocznego ustalania kwoty bazowej wynagrodzenia i wprowadzeniu zmiany polegaj"cej na okre'laniu wynagrodzenia s$dziów jako procentowego stosunku do 'redniego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Prezydent RP wyrazi! akceptacj$ proponowanych zmian, a ponadto poinformowa! o swojej woli zmiany rozporz"dzenia kszta!tuj"cego wynagrodzenia s$dziowskie. Prezydent RP poinformowa!, &e jego zdaniem, ma on prerogatyw$ do powo!ywania

s$dziów,

przy

jednoznacznym

braku

obowi"zku

uwzgl$dniania wniosków Rady o powo!anie w przypadku negatywnej oceny kandydata dokonanej przez Prezydenta RP. KRS podnios!a, &e nie kwestionuje faktu, i& Prezydent RP jest organem wy!"cznie w!adnym do wydawania

postanowie(

w

przedmiocie

powo!ania na

stanowisko

s$dziowskie. Jednak Prezydent RP nie jest, zdaniem Rady, uprawniony do oceny kandydatów na s$dziów. W zwi"zku z powy&szym KRS zwróci!a si$ do Pierwszego Prezesa S"du Najwy&szego i Prezesa Naczelnego S"du Administracyjnego o wyst"pienie do Trybuna!u Konstytucyjnego w celu wyja'nienia sporu kompetencyjnego pomi$dzy Prezydentem RP a Krajow" Rad" S"downictwa o prawo do merytorycznej oceny kandydatur. 2. Zasady powo!ywania na stanowisko s&dziego Rzecznik zg!osi! udzia! w trzech post$powaniach w sprawie skarg konstytucyjnych

dotycz"cych

zasad

powo!ywania

na

stanowisko

s$dziego 56. 55 56

Pismo z 20 marca 2008 r. RPO-572484-I/08 z dnia 9 czerwca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie po!"czonych skarg konstytucyjnych Jerzego W., El&biety L.-R. i Przemys!awa K. (sygn. akt SK 16/08). RPO-595048-I/08 z dnia 19 wrze'nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie po!"czonych skarg konstytucyjnych Adriana K. (sygn. akt SK 37/08), Ewy W. (sygn. akt SK 38/08), Aleksandry D.-B. (sygn. akt SK 40/08) i Marka D. (sygn. akt SK 41/08), rozpoznawanych pod wspóln" sygnatur" SK 37/08). RPO-595041-I/08 z dnia 19 wrze'nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Marka S. (sygn. akt SK 39/08).

- 50 W powy&szych sprawach Prezydent RP odmówi! powo!ania s$dziów s"dów

powszechnych

przedstawionych

z

wniosku

Krajowej

Rady

S"downictwa do pe!nienia urz$du na stanowisku s$dziowskim bez podania zainteresowanym uzasadnienia swej decyzji. Rzecznik przyst"pi! do post$powania w zakresie, w jakim naruszono konstytucyjne prawo kandydatów do poinformowania ich o powodach decyzji odmownej Prezydenta RP, co ma wp!yw na równy dost$p do s!u&by publicznej. 3. Immunitet parlamentarny i s&dziowski Rzecznik skierowa! 57 w 2007 r. wyst"pienie do Marsza!ka Sejmu dotycz"ce

potrzeby

ograniczenia

immunitetów

parlamentarnego

i

s$dziowskiego. W odpowiedzi Marsza!ek Sejmu poinformowa! 58, i& wszelkie przekszta!cenia dotycz"ce tych immunitetów wi"&" si$ ze zmian" Konstytucji. Dlatego te& Marsza!ek przekaza! wyst"pienie Rzecznika przewodnicz"cym Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich jako wewn$trznym organom Sejmu w!a'ciwym do zbadania tego zagadnienia. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 59

do

przewodnicz"cych

wskazanych

komisji

z

pro'b"

o

poinformowanie o zaj$tym stanowisku. W odpowiedzi wyja'niono 60, i& w zwi"zku z rozpocz$tymi przez Komisj$ Nadzwyczajn" pracami nad nowelizacj" Konstytucji, równie& w kierunku

ograniczenia

zakresu

immunitetu

parlamentarnego 61,

Przewodnicz"cy Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich przekaza! stanowisko Rzecznika na r$ce Przewodnicz"cego Komisji Nadzwyczajnej. 4. Usytuowanie instytucji asesora s%dowego w polskim wymiarze sprawiedliwo#ci W wyniku rozpoznania po!"czonych skarg konstytucyjnych p. Józefa W. i spó!ki AD Dr"gowski SA w Warszawie, Trybuna! Konstytucyjny

57 58 59 60 61

Informacja za rok 2007, str. 33. Pismo z 17 stycznia 2008 r. RPO-556485-II/07 z 14 maja 2008 r. i z 21 maja 2008 r. Pismo z 28 maja 2008 r. Poselski projekt ustawy o zmianie Konstytucji – druk nr 433.

- 51 orzek! 62, i& art. 135 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych 63, zezwalaj"cy Ministrowi Sprawiedliwo'ci, za zgod" kolegium s"du okr$gowego na powierzenie asesorowi s"dowemu pe!nienia czynno'ci s$dziowskich w s"dzie rejonowym na czas okre'lony, nieprzekraczaj"cy czterech lat, narusza konstytucyjne prawo do rozpatrzenia sprawy przez w!a'ciwy, niezale&ny, bezstronny i niezawis!y s"d (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Trybuna! orzek! ponadto, &e przepis ten utraci moc obowi"zuj"c" z up!ywem 18 miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw 64. Z informacji zamieszczonej na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwo'ci wynika!o, &e przygotowywany jest projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych oraz o zmianie innych ustaw, który obj") ma m.in. uregulowania dotycz"ce statusu s$dziego i modelu kariery s$dziowskiej. W ramach tej nowelizacji mia! by) tak&e uregulowany status asesorów s"dowych. Rzecznik zwróci! si$ 65 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o poinformowanie o stanie prac nad tym projektem. Minister poinformowa! 66, &e nowelizacja ustawy – Prawo o ustroju s"dów

powszechnych

jest

jednym

z

najwa&niejszych

zamierze(

legislacyjnych Ministerstwa Sprawiedliwo'ci w 2008 r. Pierwszym etapem realizacji powy&szego zamierzenia by!o powo!anie zarz"dzeniem z dnia 4 grudnia 2007 r. zespo!u ekspertów do spraw zmian systemu kszta!cenia kadr wymiaru sprawiedliwo'ci i prokuratury, przes!anek powo!ywania i statusu s$dziego oraz likwidacji instytucji asesora s"dowego. Kolejnym etapem by!o przygotowanie projektu za!o&e( w zakresie racjonalizacji

i

uelastycznienia

struktury

organizacyjnej

s"dów

powszechnych oraz wzmocnienia statusu s$dziego i kariery s$dziowskiej, zak!adaj"cych m.in. ustanowienie konkursów na stanowiska s$dziowskie, a tak&e wprowadzenie regulacji, zgodnie z któr" obecni asesorzy zostan" 62 63 64 65 66

Wyrok z 24 pa%dziernika 2007 r. (sygn. SK 7/06). Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98 poz. 1070 z pó%n. zm.). Wyrok Trybuna!u Konstytucyjnego zosta! og!oszony w Dzienniku Ustaw z 5 listopada 2007 r. Nr 204, poz. 1482 i z tym dniem orzeczenie wesz!o w &ycie. RPO-523562-I/06 z 16 stycznia 2008 r. Pismo z 21 stycznia 2008 r.

- 52 poddani weryfikacji oraz b$d" ubiega) si$ o nominacj$ s$dziowsk" na starych zasadach. W prasie pojawi!y si$ informacje na temat zapowiedzi powo!ania 42 osób do pe!nienia funkcji asesora s"dowego i powierzenia im funkcji s$dziowskich, mimo i& Trybuna! Konstytucyjny potwierdzi! zarzuty co do niekonstytucyjno'ci instytucji asesorów s"dowych 67. Jednocze'nie uzna!, i&

automatyczne

odsuni$cie

asesorów

s"dowych

od

orzekania

doprowadzi!oby do parali&u wymiaru sprawiedliwo'ci. St"d utrata mocy obowi"zuj"cej przepisu uznanego za sprzeczny z Konstytucj" zosta!a od!o&ona na maksymalnie mo&liwy okres 18 miesi$cy. Oznacza to, &e przepis ten nadal formalnie obowi"zuje, jednak z momentem og!oszenia sentencji wyroku upada domniemanie jego konstytucyjno'ci. Wszystkie organy pa(stwa s" zatem obowi"zane do powstrzymywania si$ od stosowania niekonstytucyjnych, lecz nadal obowi"zuj"cych przepisów, które mog" w konsekwencji doprowadzi) do naruszenia praw i wolno'ci jednostek. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 68 do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie, czy po opublikowaniu wyroku Trybuna!u we wspominanej sprawie b$d" mia!y miejsce – jak wynika!o z informacji prasowych – liczne nominacje asesorskie. Minister poinformowa! 69, &e nie przewiduje &adnych mianowa( asesorów s"dowych na podstawie art. 134 § 1 i art. 135 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s"dów powszechnych. O powy&szej decyzji zostali powiadomieni wszyscy prezesi s"dów okr$gowych, którzy wyst"pili z wnioskami o mianowanie asesorów s"dowych. Jednocze'nie zapewni!, &e po wyroku TK nikt nie zosta! mianowany asesorem s"dowym. W czerwcu 2008 r. Rzecznik ponownie wyst"pi! 70 do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie konieczno'ci dostosowania obowi"zuj"cych przepisów do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego o niezgodno'ci z Konstytucj" powierzania czynno'ci s"dowych asesorom s"dowym. Jak wynika!o z wcze'niejszej korespondencji, projekt ustawy dotycz"cy 67 68 69 70

Patrz przypis 62. RPO-523562-I/08 z 25 lutego 2008 r. Pismo z 4 marca 2008 r. RPO-523562-I/06 z 25 czerwca 2008 r.

- 53 systemu powo!ywania osób sprawuj"cych w!adz$ s"downicz" zosta! uj$ty w planie pracy Rady Ministrów na I pó!rocze 2008 r. Do Rzecznika zwraca!y si$ osoby pracuj"ce w charakterze asesora s"dowego przez okres krótszy ni& trzy lata, zaniepokojone swoj" sytuacj" po wej'ciu w &ycie regulacji wykonuj"cych wyrok Trybuna!u. Rzecznik zwróci! si$ o poinformowanie, czy przewiduje si$ przepisy przej'ciowe w tym zakresie i jaki okres pe!nienia funkcji asesora b$dzie wystarczaj"cy do powo!ania na stanowisko s$dziego. Minister poinformowa! 71, o trwaj"cych pracach nad projektem ustawy o Krajowej Szkole S"downictwa i Prokuratury. Nowa regulacja zdaniem Ministra, ma da) podstaw$ do opracowania nowoczesnego i jednolitego modelu aplikacji ogólnej, której celem b$dzie przygotowanie osób do zajmowania

stanowisk:

zwi"zanych

ze

sprawowaniem

wymiaru

sprawiedliwo'ci Ustawa ta zosta!a uchwalona przez parlament w dniu 23 stycznia 2009 r. 5. Informatyzacja sal s%dowych W zainteresowaniu Rzecznika pozostawa!a kwestia zwi"zana z informatyzacj" sal s"dowych, dzi$ki której mo&liwe b$dzie m.in. wizyjne i foniczne rejestrowanie przebiegu rozpraw. Usprawnienie procedur i zapewnienie s"dom odpowiedniej infrastruktury technicznej umo&liwi rejestrowanie przebiegu rozpraw w sposób szybszy ni& ma to miejsce obecnie, co doprowadzi do skrócenia czasu rozpoznawania spraw s"dowych. Rozwi"zanie to zapobiegnie przewlek!o'ci prowadzenia spraw i

dostosuje

polski

wymiar

sprawiedliwo'ci

do

standardów

mi$dzynarodowych, wypracowanych w ramach struktur Rady Europy. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 72 do Ministra Sprawiedliwo'ci o udzielenie informacji, czy Ministerstwo Sprawiedliwo'ci przewiduje informatyzacj$ wszystkich s"dów i jakie b$d" rzeczywiste koszty rejestrowania przebiegu rozpraw.

71 72

Pismo z 21 lipca 2008 r. RPO-582023-II/08 z 4 wrze'nia 2008 r.

- 54 W udzielonej Rzecznikowi odpowiedzi wyja'niono 73, &e w latach 2006-2007

Ministerstwo

Sprawiedliwo'ci

zrealizowa!o

projekt

wyposa&enia wszystkich s"dów okr$gowych w urz"dzenia audiowizualne, umo&liwiaj"ce przes!uchanie na odleg!o') np. 'wiadka, bieg!ego oraz prezentacj$ dowodów. Realizacja projektu wpisa!a si$ w priorytety prac w dziedzinie e-sprawiedliwo'ci okre'lone przez Rad$ UE w czerwcu 2007 r. Po wprowadzeniu tego projektu nast"pi! wzrost liczby realizowanych przez s"dy przekazów wideokonferencyjnych jako formy uczestnictwa stron w post$powaniu s"dowym (z 126 w roku 2005 do 405 w roku 2007). Ministerstwo Sprawiedliwo'ci podj$!o dzia!ania zmierzaj"ce do obj$cia projektem 20 s"dów rejonowych do ko(ca I kwarta!u 2009 r. Wdro&enie

systemu

rejestracji

audio

przebiegu

rozpraw

we

wszystkich salach rozpraw w s"dach powszechnych mo&liwe by!oby do zrealizowania w okresie trzyletnim i skutkowa!oby !"cznym obci"&eniem dla bud&etu pa(stwa na poziomie oko!o 24 mln z!otych. Poniesienie kosztów

w

takiej

wysoko'ci

by!oby

uzasadnione

w

przypadku

oczywistych i niebudz"cych w"tpliwo'ci korzy'ci z wdro&enia systemu. Jednak w ocenie Ministerstwa, wobec braku do'wiadcze( wynikaj"cych z zastosowania takiego rozwi"zania w polskiej praktyce s"dowej, nie jest celowe wdra&anie kosztownego post$pu organizacyjno-technologicznego, poprzez dzia!ania odgórne, tym bardziej, &e brak jest wyra%nie artyku!owanych przez 'rodowiska prawnicze potrzeb na stosowanie rejestracji audio przebiegu rozpraw. W zwi"zku z otrzymanymi wyja'nieniami, Rzecznik zwróci! si$ 74 do Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej oraz Prezesa Krajowej Izby Radców Prawnych o zaj$cie stanowiska w kwestii rejestracji rozpraw s"dowych. Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej poinformowa! 75, &e podczas posiedzenia plenarnego w dniu 22 listopada 2008 r., Rada podj$!a uchwa!$ nr 31/2008, w której wyrazi!a swoje poparcie dla prac zmierzaj"cych do rejestrowania przebiegu posiedze( s"dowych przy pomocy urz"dze( rejestruj"cych. W przekonaniu Rady rozwi"zanie takie s!u&y zarówno wymiarowi sprawiedliwo'ci, jak i stronom i ich pe!nomocnikom, 73 74 75

Pismo z 29 wrze'nia 2008 r. RPO-582023-II/08 z 29 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 10 grudnia 2008 r.

- 55 wzmacniaj"c

gwarancje

procesowe

i

podnosz"c

jako')

orzekania.

D%wi$kowy lub wizualny zapis posiedzenia umo&liwi wyja'nienie wszelkich niejasno'ci, pomy!ek, b!$dów protoko!u, przyczyniaj"c si$ do wi$kszej pewno'ci co do zgromadzonego materia!u dowodowego. Elektroniczny zapis przebiegu rozprawy nie powinien jednak zast"pi) tradycyjnego protoko!u, nadal stanowi"cego podstaw$ do sporz"dzenia orzeczenia. 6. Biegli s%dowi Rzecznik skierowa! wyst"pienie w przedmiotowej sprawie w zwi"zku z publikacjami prasowymi 76 na temat instytucji bieg!ego s"dowego. Ustawa – Prawo o ustroju s"dów powszechnych 77 w art. 157 § 2 zawiera delegacj$ do okre'lenia przez Ministra Sprawiedliwo'ci, w drodze rozporz"dzenia, „trybu ustanawiania bieg!ych s"dowych, pe!nienia przez nich czynno'ci oraz zwalniania ich z funkcji”. Minister, rozporz"dzeniem w sprawie bieg!ych s"dowych 78, odniós! si$ do bardzo szerokiego zakresu spraw zwi"zanych z powo!ywaniem, funkcjonowaniem i odwo!ywaniem bieg!ych s"dowych. Upowa&nienie ustawowe, wraz z wydanym na jej podstawie

rozporz"dzeniem,

mo&e

budzi)

w"tpliwo'ci

natury

konstytucyjnej. Tytu!em przyk!adu mo&na wskaza), i& w ustawie znajduje si$ jedynie delegacja do okre'lenia „trybu ustanawiania bieg!ych”, podczas gdy Minister rozporz"dzeniem okre'li! m.in. czas pe!nienia czynno'ci przez bieg!ego, kwalifikacje do wyst$powania w roli bieg!ego oraz ustanowi! nadzór prezesa s"du okr$gowego nad bieg!ymi. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 79 do Ministra Sprawiedliwo'ci o udzielenie

informacji

Sprawiedliwo'ci

prac

na

temat

prowadzonych

legislacyjnych,

w

planowanego

Ministerstwie terminu

ich

zako(czenia i ewentualnego wniesienia projektu ustawy do Sejmu. Minister poinformowa! 80, &e z uwagi na rang$ i wag$ regulacji prawnych

76 77 78 79 80

dotycz"cych

funkcjonowania

bieg!ych

s"dowych,

„Rzeczpospolita” z 21 kwietnia 2008 r. Bieg!ych s%dowych trzeba zreformowa$. Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98 poz. 1070 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 24 stycznia 2005 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 133). RPO-587846-I/08 z 30 kwietnia 2008 r. Pismo z 6 czerwca 2008 r.

w

- 56 Ministerstwie

Sprawiedliwo'ci

podj$te

zosta!y

prace

zwi"zane

z

przygotowaniem projektu ustawy o bieg!ych s"dowych, która w sposób spójny, kompleksowy i wyczerpuj"cy ureguluje zagadnienia zwi"zane z organizacj" tej grupy zawodowej. W przepisach ko(cowych przewiduje si$, i& art. 157 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych zostanie uchylony,

a

w

zwi"zku

z

tym

utraci

moc

obowi"zuj"c"

tak&e

rozporz"dzenie w sprawie bieg!ych s"dowych. Projekt ustawy o bieg!ych s"dowych zosta! zg!oszony do rozpatrzenia przez Rad$ Ministrów w IV kwartale 2008 r. 7. Funkcjonowanie w praktyce instytucji lekarza s%dowego Rzecznik,

nawi"zuj"c

do

wcze'niejszej

korespondencji

w

przedmiotowej sprawie, zwróci! si$ 81 do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie,

czy

Ministerstwo,

po

pó!rocznym

okresie

obowi"zywania znowelizowanej ustawy o lekarzu s"dowym 82 dostrzega potrzeb$ dokonania dalszych jej zmian, tak by zapewni) dost$p do lekarzy uprawnionych do wystawiania za'wiadcze( potwierdzaj"cych niemo&no') stawienia si$ uczestnika post$powania karnego na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadz"cego post$powanie. Minister

zapewni! 83,

i&

problematyka

dotycz"ca

mo&liwo'ci

zapewnienia prawid!owego funkcjonowania instytucji lekarza s"dowego w dalszym ci"gu pozostaje w jego zainteresowaniu. Wed!ug informacji za wrzesie( 2008 r., w kraju zawarto !"cznie 555 umów z lekarzami s"dowymi. W zwi"zku z w"tpliwo'ciami zg!aszanymi przez s"dy co do interpretacji niektórych przepisów ustawy o lekarzu s"dowym oraz w zwi"zku z uchwaleniem ustawy nowelizuj"cej 84, skierowano do prezesów s"dów okr$gowych wyja'nienia podnoszonych kwestii. Jednoczenie zwrócono si$ o okre'lenie aktualnych potrzeb s"dów w zakresie liczby lekarzy s"dowych oraz o przedstawienie ewentualnych propozycji zmian legislacyjnych. Uzyskane informacje wskazuj", &e ustawa o lekarzu 81 82 83 84

RPO-497263-II/05 z 7 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 15 czerwca 2007 r. Dz.U. 2007 r. Nr 123, poz. 849 z pó%n. zm.). Pismo z 31 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 29 lutego 2008 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 51, poz. 293).

- 57 sadowych w jej obecnym kszta!cie nie spe!ni!a wszystkich zwi"zanych z jej uchwaleniem zada(. Wobec powy&szego, na podstawie zg!oszonych propozycji, w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci opracowano projekt zmiany ustawy o lekarzu s"dowym. Poruszony problem funkcjonowania w praktyce instytucji lekarza s"dowego pozostanie nadal w zainteresowaniu Rzecznika, który b$dzie monitorowa! post$p prac legislacyjnych w tej kwestii. 8. Niezale'no#$ i apolityczno#$ prokuratury W trakcie post$powania wyja'niaj"cego podj$tego z urz$du w dniu 11 lipca 2007 r., Rzecznik zwróci! si$ m.in. do Prokuratora Krajowego z pro'b" o poinformowanie, jakie czynno'ci zosta!y podj$te przez powszechne jednostki organizacyjne prokuratury w zwi"zku z zeznaniami Prezesa Stowarzyszenia Prokuratorów RP z!o&onymi w zwi"zku z prowadzonym przez Wojskow" Prokuratur$ Okr$gow" post$powaniem sprawdzaj"cym, mog"cymi wskazywa) na u&ywanie prokuratury w sposób niezgodny

z

prawem

przez

osoby

nie

podlegaj"ce

w!a'ciwo'ci

wojskowych organów 'cigania. Z odpowiedzi udzielonej Rzecznikowi wynika!o 85, &e Prokuratura Krajowa nie zleca!a podleg!ym jednostkom prowadzenia post$powa( odno'nie do zarzutów podnoszonych przez Prezesa Stowarzyszenia, bowiem w tym zakresie stosowne post$powanie przeprowadzi!a uprzednio Wojskowa Prokuratura Okr$gowa. W tre'ci odpowiedzi nie ustosunkowano si$ jednak do istotnych nieprawid!owo'ci wskazanych w zeznaniach Prezesa Stowarzyszenia. Dotyczy!y one dzia!a( funkcjonariuszy publicznych, którzy nie podlegaj" w!a'ciwo'ci podmiotowej prokuratury wojskowej. Prokuratura wojskowa nie zweryfikowa!a w sposób procesowy informacji odnosz"cych si$ do dzia!a( tych funkcjonariuszy publicznych. W tej sytuacji Naczelny Prokurator Wojskowy winien spowodowa) podj$cie na nowo tego post$powania

i

przekaza)

materia!y

dotycz"ce

wskazanych

osób

powszechnym jednostkom organizacyjnym prokuratury, w celu ich 85

Pismo z 11 grudnia 2007 r.

- 58 prawno-karnej oceny. Rzecznik zwróci! si$ 86 do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego o zaj$cie stanowiska w sprawie. Prokurator Krajowy poinformowa! 87, &e Wojskowy Prokurator Okr$gowy

w

Warszawie

przekaza!

Prokuraturze

Krajowej

akta

post$powania sprawdzaj"cego, dotycz"ce przekroczenia uprawnie( lub niedope!nienia

obowi"zków

s!u&bowych

przez

nieustalonych

funkcjonariuszy publicznych-prokuratorów i dzia!ania w ten sposób na szkod$ interesu publicznego wraz z postanowieniem o podj$ciu na nowo tego post$powania. Post$powanie prowadzone od marca 2008 r. przez Prokuratur$ Okr$gow" w P!ocku obj$te jest nadzorem zwierzchnim Prokuratury Apelacyjnej

w

Warszawie

i

pozostaje

w

zainteresowaniu

Biura

Post$powania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej. Sprawa

nadal

pozostaje

w

zainteresowaniu

Rzecznika,

który

monitoruje to post$powanie. B.

Zagadnienia

zwi$zane

z

prowadzeniem

post!powa%

przygotowawczych 1. Udost&pnienie

osobom

reprezentuj%cym

pokrzywdzonego

niejawnych materia!ów #ledztwa prowadzonego w sprawie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika Rzecznik, w trosce o ochron$ i przestrzeganie praw obywatelskich osób pokrzywdzonych i innych uczestników post$powania karnego tocz"cego si$ w zwi"zku ze stwierdzonymi uchybieniami pope!nionymi przez funkcjonariuszy organów 'cigania – w toku 'ledztwa prowadzonego uprzednio w sprawie porwania, a nast$pnie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika, z w!asnej inicjatywy podj"! t$ spraw$ i pozostaje ona w jego sta!ym zainteresowaniu. W zwi"zku z prowadzonym w powy&szej sprawie 'ledztwem, w dniu 4 wrze'nia 2008 r. mia!o miejsce spotkanie Ministra Sprawiedliwo'ci z p. W!odzimierzem Olewnikiem i pe!nomocnikiem procesowym rodziny w sprawie 86 87

udost$pnienia

osobom

RPO-563156-II/07 z 9 stycznia 2008 r. Pisma z 22 stycznia i 4 czerwca 2008 r.

reprezentuj"cym

pokrzywdzonego

- 59 niejawnych materia!ów 'ledztwa, w tym dziesi$ciodniowego bilingu rozmów

telefonicznych

przeprowadzonych

tu&

po

porwaniu,

zawieraj"cego prawdopodobnie nazwisko g!ównego inspiratora porwania i zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika. Wobec

powy&szego,

Rzecznik

zwróci!

si$ 88

do

Ministra

Sprawiedliwo'ci o poinformowanie, czy i jakie decyzje podj$to w zakresie mo&liwo'ci procesowego wykorzystania tych dokumentów w toku dalszego post$powania karnego, a tak&e w kwestii udost$pnienia osobom reprezentuj"cym pokrzywdzonego niejawnych materia!ów 'ledztwa. Prokurator Krajowy poinformowa! 89, &e decyzj" Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji, dla potrzeb prowadzonych 'ledztw, udost$pniony

zosta!

materia!

operacyjnych.

Udost$pnienie

trzech

nast"pi!o

prowadzonych przy

post$powa(

zachowaniu

nadanych

dokumentacji klauzul tajno'ci. Obecnie prokuratorzy zapoznaj" si$ z materia!ami operacyjnymi celem wyst"pienia z wnioskiem o cz$'ciowe ich

odtajnienie.

Z

materia!ami

niejawnymi

zosta!

zapoznany

p.

W!odzimierz Olewnik oraz jego pe!nomocnicy. Jednocze'nie z!o&yli oni wnioski w przedmiocie odtajnienia ca!o'ci materia!ów post$powa( operacyjnych. Zosta!y one przekazane celem rozpoznania jednostce prowadz"cej post$powania przygotowawcze. W celu uzyskania informacji o aktualnym stanie post$powania w dniu 12 listopada 2008 r., Rzecznik zwróci! si$ do Zamiejscowego Wydzia!u Biura do Spraw Przest$pczo'ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej w Gda(sku. W

odpowiedzi

post$powania

Rzecznik

zosta!

przygotowawczego

poinformowany 90

dotycz"cego

oceny

o

biegu dzia!a(

funkcjonariuszy w toku 'ledztwa w sprawie porwania i nast$pnie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika. Ponadto ujawniono, &e na mocy decyzji Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji na potrzeby 'ledztwa udost$pniono materia!y operacyjne Policji. Udost$pnienie to nast"pi!o przy zachowaniu nadanych tej dokumentacji klauzul tajno'ci. Po zapoznaniu si$ z tymi materia!ami operacyjnymi Prokuratura wyst"pi!a do 88 89 90

RPO-586400-II/08 z 10 wrze'nia 2008 r. Pismo z 24 wrze'nia 2008 r. Pismo z 15 grudnia 2008 r.

- 60 Ministra

w!a'ciwego

do

spraw

wewn$trznych

o

odtajnienie

poszczególnych dokumentów maj"cych znaczenie dla prowadzonego 'ledztwa. W dniu 21 listopada 2008 r. uzyskano pozytywne decyzje Ministra w opisanej kwestii. Do dnia udzielenia odpowiedzi nie uzyskano jednak

stanowiska

odno'nie

odtajnienia

jednego

z

rozpracowa(

operacyjnych. Sprawa ta b$dzie przez Rzecznika konsekwentnie monitorowana. 2. Nieprawid!owo#ci

zwi%zane

z

ujawnieniem

jednemu

z

podejrzanych, w cz&#ci nie dotycz%cej jego osoby, akt #ledztwa prowadzonego w sprawie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika Z tre'ci artyku!u prasowego 91 wynika!o, &e Prokuratura Okr$gowa w Olsztynie umo&liwi!a by!emu liderowi SLD w Sierpcu zapoznanie si$ z ca!o'ci" akt 'ledztwa prowadzonego w tzw. sprawie Olewników i skopiowanie zebranych materia!ów. Na skutek rozpoznania skargi p. W!odzimierza Olewnika w tym wzgl$dzie i jego pro'by o interwencj$ Ministra

Sprawiedliwo'ci,

prokuratorzy

Prokuratury

Okr$gowej

w

Olsztynie uznali ujawnienie ca!o'ci akt 'ledztwa za b!"d taktyczny, nie stanowi"cy naruszenia prawa. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 92 do Prokuratora Krajowego z pro'b" o

odniesienie

si$ do

podnoszonych w omawianym artykule zarzutów i poinformowanie o zaj$tym stanowisku. W odpowiedzi wyja'niono 93, i& sprawa ujawnienia ca!o'ci materia!ów post$powania podejrzanemu Grzegorzowi K., opisana w wyst"pieniu Rzecznika,

by!a

skargowym

przez

dwukrotnie Prokuratur$

przedmiotem Okr$gow"

w

rozpoznania

w

trybie

Olszynie.

W

ocenie

Prokuratora Krajowego, brak podstaw do kwestionowania legalno'ci przeprowadzonej czynno'ci procesowej, a stanowisko zaj$te przez Prokuratur$

Okr$gow"

w

Olsztynie

w

odpowiedziach

na

skargi

W!odzimierza Olewnika oraz jego pe!nomocnika, jest zasadne. Zgodnie z obowi"zuj"c" procedur" karn" prokurator ma obowi"zek umo&liwienia podejrzanemu zapoznania si$ z ca!o'ci" materia!ów 91 92 93

„Nasz Dziennik” z 11 wrze'nia 2008 r. „Skandaliczny” b!%d ws. porwania Olewnika. RPO-598266-II/08 z 17 wrze'nia 2008 r. Pismo z 4 listopada 2008 r.

- 61 post$powania, w którym jest podejrzanym lub wspó!podejrzanym nawet tym, które go nie dotycz". Rzecznik zwróci! si$ 94 do Wydzia!u Zamiejscowego Biura do Spraw Przest$pczo'ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej w Gda(sku o przed!o&enie

informacji

o

aktualnym

stanie

sprawy

prowadzonej

przeciwko Grzegorzowi K. 3. Udost&pnianie dziennikarzom przez Policj& lub prokuratur& informacji o prowadzonych post&powaniach przygotowawczych oraz udost&pnianie do wgl%du aktów oskar'enia, przed rozpocz&ciem przewodu s%dowego Rzecznik skierowa! 95 wyst"pienie do Prokuratora Krajowego, w którym podniós! problem udost$pniania przez Policj$ lub prokuratur$ przedstawicielom lokalnych mediów informacji pochodz"cych ze 'ledztwa lub dochodzenia oraz udost$pniania im do wgl"du aktów oskar&enia, przed rozpocz$ciem przewodu s"dowego, celem sporz"dzenia przez media informacji

prasowych

przygotowawczego

o

uko(czonych

sprawach.

Rzecznik

na

etapie

zwróci!

si$

post$powania o

udzielenie

informacji, czy omawiana praktyka znana jest Prokuraturze Krajowej i czy ma ona oparcie w przepisach prawa. W odpowiedzi poinformowano96, &e zgodnie z przepisami Kodeksu post$powania

karnego,

w

toku

post$powania

przygotowawczego

wy!"cznie prokurator jest organem uprawnionym do udzielania informacji z tego& post$powania, w tym do wyra&enia zgody na ujawnianie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy si$ post$powanie. Po skierowaniu aktu oskar&enia do s"du, uprawnienia te przys!uguj" s"dowi w!a'ciwemu do rozpoznania sprawy. Realizuj"c zadania zwi"zane z urzeczywistnianiem konstytucyjnych praw

obywateli

do

jawno'ci

&ycia

publicznego

oraz

rzetelnego

informowania o dzia!alno'ci organów w!adzy publicznej, uprawnia prokuratora do informowania spo!ecze(stwa o efektach prowadzonych post$powa( przygotowawczych, zw!aszcza w sprawach szczególnej wagi 94 95 96

Pismo z 8 grudnia 2008 r. RPO-593126-II/08 z 30 wrze'nia 2008 r. Pismo z 5 listopada 2008 r.

- 62 lub w sprawach o du&ym wyd%wi$ku spo!ecznym. Zakres udzielanych informacji ogranicza jednak konieczno') zapewnienia prawid!owego funkcjonowania

wymiaru

sprawiedliwo'ci,

w

szczególno'ci

zabezpieczenia post$powania przygotowawczego przed przedwczesnym rozpowszechnieniem zgromadzonych wiadomo'ci oraz poszanowanie zasady domniemania niewinno'ci oraz tajemnic prawem chronionych, w tym ochrony danych osobowych. Prokurator Krajowy podzieli! stanowisko Rzecznika w kwestii wadliwo'ci praktyki udost$pniania dziennikarzom skierowanego do s"du aktu oskar&enia wraz z uzasadnieniem. Prawid!owo sporz"dzony akt oskar&enia zawiera wskazanie i analiz$ zgromadzonych w sprawie dowodów, które mog" zosta) ujawnione dopiero w toku post$powania s"dowego. 4. Dost&p

stron

do

akt

sprawy

na

etapie

post&powania

przygotowawczego Trybuna!

Konstytucyjny

orzek! 97,

i&

art.

156

§

5

Kodeksu

post$powania karnego w zakresie, w jakim umo&liwia arbitralne wy!"czenie jawno'ci tych materia!ów post$powania przygotowawczego, które uzasadniaj" wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego aresztowania, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trybuna! podkre'li! w szczególno'ci, &e poddany kontroli art. 156 § 5 k.p.k. pozosta! w mocy. Jednocze'nie jednak wskaza!,

i&

wyrok

powinien

spowodowa)

zmian$

w

stosowaniu

zaskar&onego przepisu, polegaj"c" na wyeliminowaniu takiej mo&liwo'ci jego interpretacji, która jest niezgodna z Konstytucj". Zdaniem Trybuna!u w razie zainicjowania przez prokuratora post$powania incydentalnego w przedmiocie zastosowania lub przed!u&enia tymczasowego aresztowania, oskar&ony, którego dotyczy) ma ten 'rodek zapobiegawczy, ma prawo wgl"du do materia!ów post$powania przygotowawczego (do tej cz$'ci akt), które stanowi" uzasadnienie wniosku prokuratora. Niezale&nie od powy&szego, Trybuna! Konstytucyjny uzna! za po&"dane 97

wprowadzenie

przez

ustawodawc$

Wyrok z dnia 3 czerwca 2008 r. (sygn. akt K 42/07).

do

kwestionowanego

- 63 przepisu przes!anek ograniczaj"cych arbitralne jego stosowanie. Powinny one – w ocenie Trybuna!u – polega) na doprecyzowaniu przepisów dotycz"cych

dost$pu

do

akt

w

zwi"zku

z

zastosowaniem

lub

przed!u&eniem tymczasowego aresztowania w taki sposób, aby oskar&ony (jego obro(ca) mia! mo&liwo') efektywnej obrony i podwa&enia zasadno'ci zastosowania 'rodka zapobiegawczego. Rzecznik zwróci! si$ 98 do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie, czy w poruszonym zakresie prowadzone s" prace legislacyjne. Minister

poinformowa! 99,

&e

w

Ministerstwie

Sprawiedliwo'ci

prowadzone s" prace nad projektem zmiany ustawy Kodeks post$powania karnego dotycz"ce gwarancji podejrzanego w zakresie dost$pu do akt sprawy na etapie post$powania przygotowawczego, maj"ce na celu realizacj$ orzeczenia Trybuna!u Konstytucyjnego, o którym mowa w wyst"pieniu Rzecznika. Zakres tych prac rozszerzono o zmian$ ustawy Kodeks post$powania karnego, dotycz"c" umo&liwienia oskar&onemu zapoznania si$ z wnioskiem w przedmiocie zastosowania lub przed!u&enia tymczasowego

aresztowania,

która

ma

celu

wykonanie

wyroków

Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka wobec Rzeczypospolitej Polskiej. Powy&sza

problematyka

pozostanie

nadal

w

zainteresowaniu

Rzecznika, który b$dzie monitorowa! przebieg procesu legislacyjnego w tej kwestii. 5. Dost&p stron do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno#ci wyja#niaj%cych W aktualnym stanie prawnym strony post$powania w sprawach o wykroczenia – na etapie prowadzenia czynno'ci wyja'niaj"cych, tj. przed skierowaniem do s"du wniosku o ukaranie – nie posiadaj" prawa wgl"du do akt, sporz"dzania odpisów i kserokopii z akt oraz otrzymywania uwierzytelnionych odpisów lub kserokopii z akt, co stanowi z jednej strony ograniczenie prawa do obrony osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporz"dzenia przeciwko niej wniosku o

98 99

RPO-548840-II/07 z 7 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 27 pa%dziernika 2008 r.

- 64 ukaranie, a tak&e naruszenie praw pokrzywdzonego, który nie ma dost$pu do dowodów zebranych w sprawie. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 100 do Ministra Sprawiedliwo'ci o udzielenie informacji, czy Ministerstwo

przewiduje

zmiany

legislacyjne,

które

stanowi!yby

rozwi"zanie przedstawionego problemu. W odpowiedzi udzielonej Rzecznikowi podzielono 101 pogl"d, i& brak w art. 38 § 1 Kodeksu post$powania w sprawach o wykroczenia odes!ania do odpowiedniego stosowania art. 156 § 5 Kodeksu post$powania karnego jest ograniczeniem zarówno prawa do obrony osoby, wobec której istnieje podstawa do sporz"dzenia wniosku o ukaranie, jak i naruszeniem praw pokrzywdzonego. Nale&y równie& w pe!ni zgodzi) si$ z pogl"dem, &e brak regulacji dotycz"cej dost$pu do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno'ci wyja'niaj"cych wymaga zmian legislacyjnych. W zwi"zku z tym w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci podj$to ju& prace zmierzaj"ce do usuni$cia omawianej luki normatywnej. Rzecznik b$dzie monitorowa! proces legislacyjny 6. Projekt nowelizacji Kodeksu post&powania karnego dotycz%cej procedury wnoszenia przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskar'enia W poprzedniej kadencji Parlamentu, rz"d przygotowa! i skierowa! do Sejmu projekt zmiany Kodeksu post$powania karnego i innych ustaw 102. W projekcie tym przewidziano m.in. zmian$ unormowa( zawartych w art. 55 i w art. 330 tego Kodeksu. Projektowane zmiany polega) mia!y przede wszystkim na tym, je'li s"d rozpoznaj"cy za&alenie na rozstrzygni$cia prokuratora o odmowie wszcz$cia lub umorzeniu post$powania przygotowawczego uznawa!, &e w materiale

dowodowym

istniej"

luki,

które

nale&y

uzupe!ni),

konsekwentnie nakazywa! prokuratorowi podejmowanie odpowiednich czynno'ci dowodowych. Dopiero w sytuacji, w której s"d nie podziela! oceny

prawnej

lub

faktycznej

prokuratora,

ale

uznawa!

materia!

dowodowy za kompletny i uchyla! postanowienie prokuratora o odmowie

100 101 102

RPO-577154-II/07 z 15 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 15 grudnia 2008 r. Projekt z 12 wrze'nia 2007 r., druk sejmowy nr 2177.

- 65 wszcz$cia

lub

pokrzywdzony

umorzeniu

zyskiwa!

post$powania

prawo

do

przygotowawczego,

wniesienia

subsydiarnego

aktu

oskar&enia, je&eli prokurator ponownie odmówi! 'cigania. Projektowane unormowania stwarza!y realn" kontrol$ dzia!alno'ci prokuratorskiej,

a

niedysponuj"cego oskar&yciela

tak&e w

nie

tym

nak!ada!y

zakresie

publicznego

–

na

pokrzywdzonego

uprawnieniami

obowi"zku

w!a'ciwymi

gromadzenia

– dla

materia!u

dowodowego. Ponadto, chroni!y s"dy (i osoby nies!usznie oskar&ane) przed nap!ywem nieuzasadnionych aktów oskar&enia. W przyj$tym przez Rad$ Ministrów w dniu 28 sierpnia 2008 r. projekcie nowelizacji Kodeksu karnego, Kodeksu post$powania karnego oraz innych ustaw, nie znalaz!y si$ analogiczne do przytoczonych wy&ej uregulowania. Rzecznik zwróci! si$ 103 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie

stanowiska

poinformowanie

o

wobec

przedstawionego

motywach

zaniechania

problemu, prac

nad

a

tak&e

nowelizacj"

powy&szych unormowa( i czy projektowane jest ich podj$cie. Minister dostatecznie

poinformowa! 104, szerokie

&e

mo&liwo'ci

obecny

stan

ingerencji

prawny s"du

w

umo&liwia przebieg

post$powania przygotowawczego w p!aszczy%nie oceny zasadno'ci podj$tych przez prokuratora decyzji o odmowie wszcz$cia lub o umorzeniu post$powania, nale&ycie zabezpieczaj"c przy tym interes pokrzywdzonego. Tym niemniej, analiza istniej"cego brzmienia art. 330 § 2 k.p.k. prowadzi do wniosku, &e w p!aszczy%nie legislacyjnej nie jest ono wystarczaj"co

precyzyjne,

czego

negatywny

rezultat

stanowi"

wyst$puj"ce w praktyce b!$dne interpretacje tego przepisu. Z uwagi na powy&sze w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci zostan" podj$te prace maj"ce na celu przygotowanie rozwi"za( precyzuj"cych brzmienie art. 330 § 2 k.p.k.

Po

ich

zaprojektowanego

przygotowaniu zapisu

zostanie

normatywnego

rozwa&one do

jednej

inkorporowanie z

przysz!ych

rz"dowych nowelizacji Kodeksu post$powania karnego. Rzecznik b$dzie 'ledzi! prace nad zmian" tre'ci art. 330 § 2 Kodeksu post$powania karnego.

103 104

RPO-578573-II/08 z 7 listopada 2008 r. Pismo z 29 grudnia 2008 r.

- 66 -

7. Przes!uchiwanie w charakterze #wiadków pacjentów Oddzia!u Alzheimerowskiego Kliniki Neurologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie Rzecznik otrzyma! do wiadomo'ci pismo skierowane do Ministra Sprawiedliwo'ci przez Helsi(sk" Fundacj$ Praw Cz!owieka 105. W pi'mie tym poruszono problem przes!uchiwania w charakterze 'wiadków pacjentów Oddzia!u Alzheimerowskiego Kliniki Neurologii Centralnego Szpitala

Klinicznego

przygotowawczym

MSWiA

w

prowadzonym

Warszawie

przez

w

post$powaniu

Prokuratur$

Okr$gow"

w

Warszawie, dotycz"cym korupcji w s!u&bie zdrowia. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 106 do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie o stanowisku zaj$tym wobec kwestii poruszonych przez Fundacj$. Z

wyja'nie( 107

post$powaniach

o

Prokuratora

wy!udzenia

Krajowego

'wiadcze(

na

wynika!o, szkod$

&e

w

Narodowego

Funduszu Zdrowia oraz po'wiadczenia nieprawdy w dokumentacji elektronicznej pacjentów nie przes!uchiwano 'wiadków, których stan zdrowia to uniemo&liwia! lub gdy czynno') mog!aby mie) negatywny wp!yw na stan zdrowia 'wiadka. Odst$puj"c od czynno'ci funkcjonariusze dokumentowali ten fakt sporz"dzaj"c notatk$ s!u&bow" lub przes!uchiwali cz!onków rodziny pacjenta. Je&eli zachodzi!a w"tpliwo') co do stanu psychicznego 'wiadka, jego stanu rozwoju umys!owego, zdolno'ci postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrze&e( przeprowadzano czynno'ci przes!uchania 'wiadka z udzia!em bieg!ego psychologa. Niestety, z uwagi na obszerno') zgromadzonego w tej sprawie materia!u dowodowego (przes!uchano 4200 pacjentów) nie jest mo&liwe wskazanie danych

liczbowych

dotycz"cych

przypadków,

gdy

odst"piono

od

przes!uchania 'wiadków lub przes!uchano 'wiadka z udzia!em bieg!ego psychologa.

105 106 107

Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r. RPO-601153-II/08 z 7 listopada 2008 r. Pismo z 21 listopada 2008 r.

- 67 C.

Brak lub ograniczenie drogi s$dowej

1. Udzia!

na

prawach

strony

organizacji

spo!ecznych

w

post&powaniu o wydanie pozwolenia wodnoprawnego Do Rzecznika wp!yn"! wniosek organizacji spo!ecznej w sprawie braku mo&liwo'ci udzia!u w post$powaniu w sprawie wydania pozwolenia wodnoprawnego. Ustaw" o zmianie ustawy – Prawo ochrony 'rodowiska oraz niektórych innych ustaw 108, zmieniono art. 127 ust. 8 ustawy – Prawo wodne 109 w ten sposób, i& wy!"czono udzia! organizacji spo!ecznych na zasadach okre'lonych w art. 33 ustawy Prawo ochrony 'rodowiska. Obecnie mo&liwo') udzia!u organizacji spo!ecznych istnieje tylko w post$powaniach, w których przed wydaniem pozwolenia wodnoprawnego wymagane jest wcze'niejsze uzyskanie decyzji o 'rodowiskowych uwarunkowaniach. Decyzja ta jest jednak wymagana tylko przed uzyskaniem pozwolenia wodnoprawnego na wykonywanie urz"dze( wodnych, a wi$c nast"pi!o istotne zaw$&enie mo&liwo'ci uczestnictwa organizacji spo!ecznych w stosunku do post$powa( wymienionych w katalogu art. 122 ustawy – Prawo wodne w przedmiocie wydania pozwolenia

wodnoprawnego.

Jest

ono

niezb$dne

dla

realizacji

przedsi$wzi$), które wkraczaj" w 'rodowisko naturalne. Tym samym zrozumia!e wydaje si$ wzmocnienie kontroli organizacji ekologicznych poprzez mo&liwo') uczestnictwa w ramach prowadzonych post$powa( wodnoprawnych innych ni& wykonanie urz"dze( wodnych. Rzecznik zwróci! si$ 110 do Ministra *rodowiska o przedstawienie stanowiska w sprawie. Minister poinformowa! 111, i& co do zasady podziela ustalenia poczynione przez Rzecznika w kwestii uzasadnienia nowelizacji art. 127 ust. 8 ustawy – Prawo wodne. Wyja'ni! powody zmiany przepisów ustawy – Prawo wodne w drodze ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony 'rodowiska oraz niektórych innych ustaw.

108 109 110 111

Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 587). Ustawa z 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z pó%n. zm.). RPO-568853-IV/07 z 16 czerwca 2008 r. Pismo z 5 listopada 2008 r.

- 68 Ponadto

zapewni!,

&e

ustawa

o

udost$pnianiu

informacji

o

'rodowisku i jego ochronie, udziale spo!ecze(stwa w ochronie 'rodowiska oraz o ocenach oddzia!ywania na 'rodowisko 112 przewiduje zasadnicze rozszerzenie

dost$pu

organizacji

ekologicznych

do

udzia!u

w

post$powaniach o wydanie pozwolenia wodnoprawnego. 2. Niedopuszczalno#$ skargi o stwierdzenie niezgodno#ci z prawem orzeczenia s%du wyrz%dzaj%cego szkod&, które sta!o si& prawomocne przed dniem 1 wrze#nia 2004 r. Rzecznik zg!osi! udzia! 113 w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej 114 Krystyny H. dotycz"cej niedopuszczalno'ci skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem orzeczenia s"du wyrz"dzaj"cego szkod$, które sta!o si$ prawomocne przed dniem 1 wrze'nia 2004 r. i przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art. 5 ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny 115 oraz niektórych innych ustaw, w zakresie, w jakim niedopuszczalna jest skarga o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem orzeczenia s"du wyrz"dzaj"cego szkod$, które sta!o si$ prawomocne przed dniem 1 wrze'nia 2004 r. – jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Kwestionowany przepis stanowi, &e za szkody wyrz"dzone dzia!aniem w!adzy publicznej przed dniem 1 wrze'nia 2004 r., Skarb Pa(stwa (jednostka samorz"du terytorialnego) ponosi odpowiedzialno') na poprzednich zasadach. Sama zasada intertemporalna jako taka nie budzi zastrze&e(, niemniej jednak nabra!a ona szczególnego znaczenia na skutek wydania przez S"d Najwy&szy uchwa!y sk!adu siedmiu s$dziów (maj"cej moc zasady prawnej) z dnia 26 pa%dziernika 2005 r. (III BZP 1/05). Uchwa!a ta dotyczy odpowiedzialno'ci Skarbu Pa(stwa za wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia s"dowego, przes"dzaj"c, i& od orzecze(, które sta!y si$ prawomocne przed 1 wrze'nia 2004 r. nie przys!uguje skarga o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia. Poniewa& jest to jedyny tryb, w jakim mo&na uzyska) potwierdzenie bezprawno'ci 112 113 114 115

Ustawa z 3 pa%dziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1227). RPO-591754-IV/08 z 11 sierpnia 2008 r. Sygn. akt SK 34/08. Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1692).

- 69 orzeczenia s"du, a przed wprowadzeniem skargi z art. 424 k.p.c. z dniem 6 lutego 2005 r. przepisów takich w systemie prawnym w ogóle nie by!o, oznacza to, &e w okresie od wej'cia w &ycie Konstytucji do nowelizacji k.p.c. nie istnia!a prawna mo&liwo') domagania si$ odszkodowania od Skarbu Pa(stwa z tego tytu!u. Obywatele zostali zatem pozbawieni ustanowionego w art. 77 ust. 1 Konstytucji prawa do wynagrodzenia szkody wyrz"dzonej przez niezgodne z prawem dzia!anie organu w!adzy publicznej. Z tego te& powodu w ocenie Rzecznika przyj$ta w cytowanej uchwale wi"&"ca SN wyk!adnia kwestionowanego przepisu pozostaje w sprzeczno'ci z art. 77 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym ustawa nie mo&e nikomu zamyka) drogi s"dowej dochodzenia naruszonych wolno'ci lub praw. Jednocze'nie z uwagi na zamkni$cie dost$pu do s"du w tych sprawach stanowi to naruszenie prawa do s"du wyra&onego art. 45 ust. 1 Konstytucji. 3. Dopuszczalno#$ drogi s%dowoadministracyjnej w sprawie o zwrot op!aty za wydanie karty pojazdu) W toku rozpoznawania skargi kasacyjnej Starosty W. od wyroku Wojewódzkiego S"du Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 8 czerwca 2006 r., Naczelny S"d Administracyjny przedstawi! 116 sk!adowi siedmiu s$dziów tego S"du do rozstrzygni$cia zagadnienie prawne budz"ce w"tpliwo'ci: czy w sprawie o zwrot cz$'ci op!aty za kart$ pojazdu pobranej na podstawie § 1 pkt 1 rozporz"dzenia Ministra Infrastruktury w sprawie wysoko'ci op!at za kart$ pojazdu 117, dopuszczalna jest droga administracyjna, a w konsekwencji skarga do s"du administracyjnego ? Wskazane zagadnienie prawne powsta!o na tle &"da( kierowanych do starostów powiatu, dotycz"cych zwrotu pobranej zawy&onej op!aty za kart$ pojazdu. Rzecznik przyst"pi! 118 do post$powania przed Naczelnym S"dem Administracyjnym, przedstawiaj"c stanowisko, &e w przedmiotowej sprawie

w!a'ciwa

jest

droga

administracyjna,

dopuszczalna jest skarga do s"du administracyjnego.

116 117 118

Postanowienie z 11 wrze'nia 2007 r. Rozporz"dzenie z 28 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 137, poz. 1310). RPO-579670-VI/08 z 24 stycznia 2008 r.

a

w

konsekwencji

- 70 Pogl"d ten podzieli! Naczelny S"d Administracyjny, który podj"! 119 uchwa!$, &e jest to sprawa administracyjna, któr" organ za!atwia w drodze aktu

lub

czynno'ci,

na

które

przys!uguje

skarga

do

s"du

administracyjnego na podstawie art. 3 § 2 pkt 4 ustawy – Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi 120. 4. Odrzucenie

skargi

o

stwierdzenie

niezgodno#ci

z

prawem

prawomocnego orzeczenia Rzecznik zg!osi! udzia! 121 w sprawie skargi konstytucyjnej Gminnej Spó!dzielni

„Samopomoc

Ch!opska” 122

i

przedstawi!

nast$puj"ce

stanowisko: artyku! 424 8 § 1 w zwi"zku z art. 424 5 § 1 pkt 3 ustawy – Kodeks post$powania cywilnego 123 w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie – bez wezwania do usuni$cia braków – skargi o stwierdzenie niezgodno'ci

z

prawem

prawomocnego

orzeczenia

niespe!niaj"cej

wymaga( okre'lonych w art. 4245 § 1 pkt 3 powo!anej ustawy, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji. W uzasadnieniu stanowiska Rzecznik podkre'li! 124, &e zgodnie z danymi statystycznymi udost$pnianymi przez S"d Najwy&szy, odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem, stanowi regu!$ w za!atwianiu tego 'rodka. Do ko(ca kwietnia 2008 r. jedynie 49 spo'ród wszystkich skarg zosta!o merytorycznie rozpoznanych, a tylko trzy skargi zosta!y przez S"d Najwy&szy uwzgl$dnione. Trudno mówi) w tym przypadku, &e post$powanie, jakie przewidziano w kodeksie post$powania cywilnego, spe!nia postulat rzeczywistego i skutecznego korzystania z praw gwarantowanych przez art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Cz!owieka. W ocenie Rzecznika kszta!t przepisów nakazuj"cy stosowanie niezwykle stwierdzenie

restrykcyjnego niezgodno'ci

formalizmu z

prawem

przy

wnoszeniu

prawomocnego

skargi

o

orzeczenia,

nieprzewiduj"cy wezwania do uzupe!nienia braków skargi, przed jej 119 120 121 122 123 124

Uchwa!a NSA z 4 lutego 2008 r., sygn. akt I OPS 3/07 Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.). RPO-599525-IV/08 z 6 listopada 2008 r. Sygn. akt SK 49/08. Ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z pó%n. zm.). Pismo z 16 grudnia 2008 r.

- 71 odrzuceniem, wskazuje na jedynie pozorn", iluzoryczn" mo&liwo') realizacji prawa wyra&onego w art. 77 ust. 1 Konstytucji. Zasadniczym powodem wprowadzenia systemu odrzucenia skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem bez wzywania do uzupe!nienia jej braków by!o zapewnienie szybko'ci post$powania i zniwelowanie zagro&enia, jakiego projektodawca upatrywa! w upowszechnieniu skargi. Za!o&eniem by!o zapewnienie, by nap!yw skarg nie zak!óci! pracy S"du Najwy&szego i nie powodowa! przewlek!o'ci post$powa(. W przekonaniu Rzecznika, co równie& zosta!o wielokrotnie podkre'lone w orzecznictwie Trybuna!u Konstytucyjnego, szybko') rozpoznania sprawy nie jest warto'ci", na rzecz której mo&na po'wi$ci) ochron$ praw podmiotowych. D.

Prawo do rzetelnego procesu s$dowego

1. Post&powanie przed Europejskim Trybuna!em Praw Cz!owieka z wniosku p. Trybowskiego i Janowca (sprawa nr 55508/07), dotycz%cego nieujawnienia przez rz%d rosyjski dokumentów zwi%zanych ze zbrodni% katy"sk% W zwi"zku z tocz"cym si$ przez Europejskim Trybuna!em Praw Cz!owieka post$powaniem Janowiec i Trybowski przeciwko Rosji (nr 55508/07), Rzecznik zwróci! si$ 125 do Przewodnicz"cego Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka na podstawie zasady 44.2(a) Regulaminu Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka, o dopuszczenie go do przedstawienia

pisemnego

stanowiska

w

sprawie,

jak

równie&

o

mo&liwo') wzi$cia udzia!u w ewentualnej rozprawie. Rozpatrywana sprawa ma bardzo istotne znaczenie z punktu widzenia praw

i

wolno'ci

jednostki.

T!em

sprawy

s"

bowiem

bolesne

do'wiadczenia polskiego narodu, zwi"zane z dokonanym przez NKWD mordem polskich oficerów w Katyniu w kwietniu 1940 r. Wydaje si$, i& pó%niejsze post$powanie rosyjskiej G!ównej Prokuratury Wojskowej, w szczególno'ci postanowienie z dnia 21 sierpnia 2004 r. o umorzeniu 'ledztwa, mo&e narusza) zagwarantowane w art. 2, art. 6 oraz art. 13 Europejskiej Konwencji Praw Cz!owieka prawo do &ycia, prawo do

125

RPO-602280-I/08 z 18 listopada 2008 r.

- 72 rzetelnego procesu s"dowego oraz prawo do skutecznego 'rodka odwo!awczego. Europejski Trybuna! Praw Cz!owieka poinformowa! 126, &e po analizie wniosku Rzecznika, Przewodnicz"cy Izby zdecydowa! oddali) wniosek Rzecznika, bowiem w jego opinii interwencja Rzecznika nie jest konieczna w 'wietle art. 44 par. 2 Regulaminu Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka. 2. Nagrywanie w aresztach #ledczych rozmów adwokatów z ich klientami Z

tre'ci

publikacji

prasowej 127 wynika!o,

i&

Naczelna

Rada

Adwokacka podj$!a w dniu 13 lutego 2008 r. uchwa!$, w której wskazuje, &e u&ywanie w aresztach urz"dze( nagrywaj"cych prowadzi do naruszenia prawa do rzetelnego procesu. W odpowiedzi na pytanie dotycz"ce tej materii skierowane do Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, Rzecznik zosta! poinformowany, &e po zbadaniu sygna!ów dotycz"cych monitorowania spotka( adwokatów – obro(ców z klientami w aresztach 'ledczych i zak!adach karnych, Naczelna Rada Adwokacka wyrazi!a g!$bokie zaniepokojenie tym, &e rejestrowanie przebiegu rozmów obro(ców z klientami, mo&e prowadzi) do naruszenia prawa do rzetelnego procesu, a w szczególno'ci do efektywnej i nieskr$powanej obrony. Nadto wskazano, &e praktyka ta budzi tak&e w"tpliwo'ci co do legalno'ci ich stosowania oraz narusza prawo do prywatno'ci i prawo do obrony. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 128 do Ministra Sprawiedliwo'ci o stanowisko w sprawie, a tak&e jakie dzia!ania zosta!y podj$te w celu jej rozwi"zania. Minister poinformowa! 129, i& zgodnie z informacjami otrzymanymi z Centralnego Zarz"du S!u&by Wi$ziennej, w zak!adach karnych i aresztach 'ledczych nie prowadzi si$ kontroli i rejestracji rozmów adwokatów z klientami, a tym samym przestrzega si$ regulacji zawartej w art. 8 ust. 3

126 127 128 129

Pismo z 5 grudnia 2008 r. „Rzeczpospolita” z 14 lutego 2008 r. Adwokaci obawiaj% si& nagra" w aresztach. RPO-582026-II/08 z 30 czerwca 2008 r. Pismo z 20 sierpnia 2008 r.

- 73 ustawy – Kodeks karny wykonawczy130. Minister potwierdzi!, &e w niektórych jednostkach penitencjarnych stosuje si$ kamery telewizji przemys!owej, ale wy!"czn" przyczyn" stosowania monitoringu s" wzgl$dy

bezpiecze(stwa

osób

odwiedzaj"cych

oraz

nadzór

nad

zachowaniem osadzonych, co jest zgodne zarówno z rozporz"dzeniem Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych S!u&by Wi$ziennej 131, jak i uregulowaniami zawartymi w Kodeksie post$powania karnego (art. 147 § 1). Z powy&szych wzgl$dów Ministerstwo Sprawiedliwo'ci nie podejmie &adnych dzia!a( w tym zakresie. Maj"c na uwadze tre') powy&szej odpowiedzi Rzecznik zwróci! si$ do Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej o udzielenie informacji o przypadkach, w których kamery wykorzystywane by!y w sposób sprzeczny z obowi"zuj"cymi regulacjami prawnymi 132. W

Prezes

odpowiedzi 133

wskaza!,

&e

wprawdzie

nie

by!o

bezpo'rednich skarg na wykorzystywanie kamer w sposób niezgodny z prawem,

to

niemniej

niebezpiecze(stwo

w

jednak

Naczelna

nadu&ywaniu

Rada

Adwokacka

wykorzystywania

widzi

'rodków

technicznych monitoruj"cych rejestrowanie przebiegu rozmów obro(ców z klientami. Jako przyk!ad wskazano przedstawion" w mediach spraw$ nagrywania

przez

policj$

rozmów

adwokatów

z

podejrzanymi

i

wykorzystywania ich jako dowodów w sprawie nadbudowy kamienicy w K. Fragment jednej z rozmów zosta! opublikowany w prasie, co jest ewidentnym naruszeniem tajemnicy adwokackiej. W zwi"zku z tym – jak podkre'li!

Prezes

prawdopodobne,

i&

Naczelnej podobne

Rady

Adwokackiej

praktyki

b$d"

–

jest

wykorzystywane

wielce przy

monitorowaniu spotka( w aresztach 'ledczych i zak!adach karnych i z tego te& powodu wyrazi!a nadziej$, &e Rzecznik b$dzie wyczulony na to zagadnienie. Maj"c

to

na

uwadze

Rzecznik

monitorowa!

post$powanie

prowadzone w sprawie wykorzystywania przez policj$ nagra( z rozmów 130 131 132 133

Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 31 pa%dziernika 2003 r. (Dz.U. Nr 194, poz. 1902 z pó%n. zm.). Pismo z dnia 22 wrze'nia 2008 r. Pismo z dnia 23 pa%dziernika 2008 r.

- 74 adwokatów z podejrzanymi, jako dowodów w sprawie nadbudowy kamienicy w K. 134. W sprawie tej Prokurator Okr$gowy w K. 135 poinformowa! Rzecznika, &e S"d prowadz"cy to post$powanie posi!kuje si$ zapisami rozmów oskar&onych, weryfikuj"c ich wyja'nienia (w toku tego

procesu

dokonano

protokolarnego

ods!uchu

i

sporz"dzenia

stenogramu tych rozmów). Natomiast S"d nie uwzgl$dni! wniosku obro(ców o zniszczenie i usuni$cie materia!ów dotycz"cych rozmów adwokatów z oskar&onymi. Poniewa& Rzecznik nie jest uprawniony do merytorycznej ingerencji w czynno'ci podejmowane w ramach tocz"cego si$ post$powania s"dowego, podj$cie przez Rzecznika dzia!ania w tej sprawie b$dzie mo&liwe po jej prawomocnym zako(czeniu. 3. Zwolnienie z tajemnicy statystycznej Rzecznik skierowa! 136 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego 137 o stwierdzenie, i& art. 180 § 1 Kodeksu post$powania karnego w zakresie, w jakim zezwala na zwolnienie z tajemnicy statystycznej, jest niezgodny z art. 51 ust. 2 (stanowi"cym, &e w!adze publiczne nie mog" pozyskiwa), gromadzi) i udost$pnia) innych informacji o obywatelach ni& niezb$dne w demokratycznym pa(stwie prawnym) w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, art. 47 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, art. 42 ust. 3 i art. 2 Konstytucji. Do Rzecznika wp!yn$!a skarga Prezesa GUS dotycz"ca praktyki prokuratur, które w prowadzonych przez siebie sprawach, w oparciu o art. 180 § 1 k.p.k., wydawa!y postanowienia o zwolnieniu dyrektorów Urz$dów Statystycznych z tajemnicy zawodowej (statystycznej), po czym na podstawie art. 217 § 1 i 2 k.p.k. &"da!y wydania kopii sprawozda( statystycznych sk!adanych przez oznaczone w postanowieniach podmioty. Ustawa o statystyce publicznej138 ustanawia tajemnic$ statystyczn", chroni"c" dane zbierane dla celów statystycznych. Tajemnica statystyczna

134 135 136 137 138

RPO-596582-II/08. Pismo z 9 grudnia 2008 r. RPO-590645-II/08 z 27 pa%dziernika 2008 r. Sygn. akt K 33/08. Ustawa z 29 czerwca 1995 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 439).

- 75 zagwarantowana zosta!a przede wszystkim w celu ochrony interesu publicznego polegaj"cego na zabezpieczeniu wiarygodno'ci statystyk publicznych. Zaskar&ony

przepis

narusza

zasad$ proporcjonalno'ci

stanowi"c", i& ograniczenie wolno'ci i praw mo&liwe jest tylko wtedy, gdy jest racjonalne i uzasadnione wynikaj"cymi z tego ograniczenia korzy'ciami ogólnospo!ecznymi. Brak w art. 180 § 1 k.p.k. warunków zwolnienia od zachowania tajemnicy

statystycznej

i

niedostatecznie

ukszta!towana

kontrola

za&aleniowa decyzji w powy&szym przedmiocie sprawiaj", i& przepis ten w analizowanym zakresie jest niezgodny z art. 51 ust. 2 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, gdy& nie spe!nia standardów „konieczno'ci” ograniczenia

konstytucyjnych

wolno'ci

jednostki.

Z

tych

samych

wzgl$dów narusza prawo do prywatno'ci. Jest tak&e niezgodny z zasad" domniemania niewinno'ci, bowiem dane statystyczne, które podejrzany (oskar&ony) ma obowi"zek przekaza) organom statystycznym, mog" zosta) wykorzystane przeciwko niemu w post$powaniu karnym. Art. 42 ust. 3 Konstytucji stanowi, &e „Ka°o uwa&a si$ za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem s"du”. Przepis ten konstytucjonalizuje fundamentaln" zasad$ prawa karnego – zasad$ domniemania niewinno'ci. Domniemanie niewinno'ci podniesione do rangi zasady konstytucyjnej to jeden z istotnych

elementów

wyznaczaj"cych

pozycj$

obywatela

w

spo!ecze(stwie wobec w!adzy, gwarantuj"c mu odpowiednie traktowanie, zw!aszcza w sytuacji podejrzenia o pope!nienie przest$pstwa. Zasada stworzenia

domniemania

niewinno'ci

stanowi

oskar&onemu

okre'lonej

sytuacji

podstaw$

prawn"

procesowej.

Jej

konsekwencje procesowe, to przede wszystkim rozk!ad ci$&aru dowodu i wyra&ona w art. 5 § 2 k.p.k. zasada in dubio pro reo. Podstawowym skutkiem

obowi"zywania

zasady

domniemania

niewinno'ci

jest

wymaganie, by ten, kto zarzuca oskar&onemu przest$pstwo, musia! je udowodni). Z drugiej strony, oskar&ony mo&e pozostawa) bierny, gdy& stan istniej"cy w wyniku dzia!ania zasady domniemania niewinno'ci jest dla

niego

korzystny.

Jedn"

z

konsekwencji

procesowych

zasady

domniemania niewinno'ci, o których mowa powy&ej, wyra&a art. 74 § 1 k.p.k. Zgodnie z dyspozycj" tego przepisu: „Oskar&ony nie ma obowi"zku

- 76 dowodzenia swojej niewinno'ci ani obowi"zku dostarczania dowodów na swoj" niekorzy')”. W doktrynie prawa karnego procesowego podkre'la si$, &e art. 74 § 1 k.p.k. wyra&a jedn" z wa&niejszych gwarancji procesowych oskar&onego, a mianowicie regu!$ nemo se ipsum accusare tenetur.

Pozostaj"cy

pod

jej

ochron"

oskar&ony

nie

mo&e

by)

przymuszany do dostarczania dowodów przeciwko sobie; ich wykrycie i procesowe utrwalenie nale&y do organów 'cigania i oskar&yciela. Niemo&no')

przymuszania

oskar&onego

do

dostarczania

dowodów

przeciwko sobie oznacza zakaz wymuszania na nim aktywnych form dostarczania dowodów oskar&eniu. Stwierdzi) nale&y, &e w 'wietle zasady nemo se ipsum accusare tenetur dopuszczalno') zwolnienia w trybie art. 180 § 1 k.p.k. z tajemnicy statystycznej budzi znaczne w"tpliwo'ci w zakresie, w jakim umo&liwia organom wymiaru sprawiedliwo'ci dost$p do danych statystycznych, których udost$pnienie s!u&bom statystycznym by!o obowi"zkowe. 4. Zasady przeprowadzania bada" DNA w cywilnych post&powaniach s%dowych Kwestia uregulowania zasad przeprowadzania bada( DNA w cywilnych post$powaniach s"dowych – jako istotna dla zabezpieczenia prawa obywateli do w!a'ciwej i zgodnej z wymogami sprawiedliwo'ci procedury s"dowej – od siedmiu lat pozostaje w kr$gu zainteresowa( Rzecznika. W grudniu 2004 r. Kodeks post$powania karnego i ustawa o Policji zosta!y uzupe!nione o przepisy dotycz"ce sposobu i mocy dowodowej bada( DNA w post$powaniu karnym. W czerwcu 2005 r. Rzecznik zwróci! si$ do ówczesnego Ministra Zdrowia z pro'b" o ocen$ stanu prac legislacyjnych nad regulacj" dotycz"c" przeprowadzania bada( DNA dla celów

post$powania

cywilnego.

Minister

Zdrowia

zgodzi!

si$

z

konieczno'ci" uregulowania tych kwestii i zg!osi! gotowo') wspó!pracy nad medycznymi aspektami zagadnienia. W listopadzie 2007 r. odby!o si$ spotkanie

robocze

Ministerstwa

przedstawicieli

Zdrowia

maj"ce

na

Ministerstwa celu

Sprawiedliwo'ci

rozwa&enie

i

ewentualnej

konieczno'ci prawnego uregulowania wykorzystania bada( DNA jako 'rodka dowodowego w s"dowym post$powaniu cywilnym.

- 77 Wp!yw, jaki wyniki bada( DNA w cywilnych sprawach s"dowych wywieraj" na losy licznych rodzin, prawa dziecka oraz stan cywilny osób powoduje, i& niezb$dne jest szybkie opracowanie standardów medycznych ich przeprowadzania pozwalaj"cych na zagwarantowanie ich rzetelno'ci i zgodno'ci z prawd" materialn". Rzecznik zwróci! si$ 139 do Ministra Zdrowia o poinformowanie o stanowisku w przedmiotowej kwestii. Minister poinformowa! 140, &e obowi"zuj"ce regulacje prawne z zakresu post$powania dowodowego w post$powaniu cywilnym zak!adaj" mo&liwo') dopuszczenia przez s"d na ka&dym etapie post$powania dowodu z bada( DNA. Jednocze'nie Ministerstwo Zdrowia dostrzega potrzeb$ uregulowania technicznych aspektów przeprowadzania bada( DNA, w szczególno'ci poprzez ustanowienie jednolitej procedury zabezpieczaj"cej prawid!owy przebieg pobierania próbek badawczych oraz

standardów

badania

i

opiniowania

tak,

aby

mo&liwe

by!o

wykluczenie pomy!ek lub nadu&y) ze strony badanych lub badaj"cych. Z uwagi na charakter takiej regulacji musia!aby ona przybra) posta) aktu wykonawczego. Rozwa&enia wymaga jednak kwestia sposobu powi"zania takiego aktu z przepisami procesowymi. Inicjatywa wprowadzenia stosownych przepisów reguluj"cych wykorzystanie bada( DNA w sprawach cywilnych nale&y do Ministra Sprawiedliwo'ci. Po uzyskaniu powy&szych wyja'nie(, Rzecznik zwróci! si$ 141 do Ministra Zdrowia ponownie o przedstawienie stanowiska w sprawie. Rzecznik stwierdzi!, &e celem jego dzia!a( jest stworzenie regulacji wykonawczej

wprowadzaj"cej

techniczne

i

medyczne

standardy

wykonywania bada( kodu genetycznego, uniemo&liwiaj"ce manipulacje np. przy pobieraniu, oznaczaniu i magazynowaniu próbek. W!a'ciwo') Ministra Sprawiedliwo'ci w tej sprawie ogranicza si$ jedynie do wydania upowa&nienia. Tymczasem Rzecznik otrzyma! wyja'nienia, z których wynika!o, &e Ministerstwo Zdrowia dostrzega potrzeb$ uregulowania technicznych aspektów przeprowadzania bada( DNA, jednak inicjatywa wprowadzenia

139 140 141

RPO-383896-IV/01 z 8 lipca 2008 r. Pismo z 22 pa%dziernika 2008 r. RPO-383896-IV/01 z 18 grudnia 2008 r.

- 78 stosownych przepisów reguluj"cych wykorzystanie bada( DNA w sprawach cywilnych nale&y do Ministra Sprawiedliwo'ci. 5. Procedura uregulowania opieki nad dzieckiem na czas trwania post&powania s%dowego Do Rzecznika zwracali si$ rodzice, których w!adza rodzicielska zosta!a przez s"d ograniczona bez przeprowadzenia post$powania dowodowego, a zw!aszcza bez wys!uchania uczestników post$powania. Chodzi tu o sytuacje, w których s"d rodzinny wydaje rozstrzygni$cie o formie sprawowania opieki rodzicielskiej na czas trwania post$powania s"dowego. We wszystkich sprawach, w których s"d rozstrzyga o w!adzy rodzicielskiej nad ma!oletnimi dzie)mi (np. w sprawach o rozwód czy separacj$, b"d% o uregulowanie opieki nad dzieckiem na podstawie art. 106 lub 107 kodeksu rodzinnego i opieku(czego), postanowienie o zabezpieczeniu

z

regu!y

zapada

na

posiedzeniu

niejawnym,

bez

przeprowadzenia dowodów. Zdaniem

Rzecznika

konieczne

jest

rozwa&enie

takich

zmian

legislacyjnych, które zapewni" rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie w sprawie dotycz"cej opieki rodzicielskiej na jawnym posiedzeniu s"dowym (przy zachowaniu zasady natychmiastowej wykonalno'ci orzecze(). Rzecznik zwróci! si$ 142 do Ministra Sprawiedliwo'ci o przedstawienie stanowiska w sprawie. Minister poinformowa! 143, &e je&eli potrzeba interwencji nie jest nag!a i nie wymaga dzia!ania z urz$du (zwyk!y wniosek o uregulowanie stosunków na czas post$powania), postanowienie mog!oby by) wydawane po przeprowadzeniu rozprawy. Ponadto mo&na równie& rozwa&y) zmian$, polegaj"c" na tym, &e w sytuacji nag!ej lub wymagaj"cej dzia!ania z urz$du w!a'ciwy by!by tylko s"d rodzinny, cho)by nawet toczy!a si$ sprawa rozwodowa. Wtedy postanowienie powinno by) wydane na posiedzeniu niejawnym. Stanowisko przedstawione przez Rzecznika zostanie

142 143

wykorzystane

w

pracach

RPO-596390-IV/08 z 14 listopada 2008 r. Pismo z 15 grudnia 2008 r.

legislacyjnych

dotycz"cych

- 79 post$powania egzekucyjnego, prowadzonych obecnie w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci. 6. Dochodzenie roszcze" zwrotnych od osób, które swym bezprawnym dzia!aniem doprowadzi!y do wyp!aty odszkodowa" przez Skarb Pa"stwa W odpowiedzi na wcze'niejsze wyst"pienie Rzecznika dotycz"ce instytucji powództw regresowych, Minister Sprawiedliwo'ci – Prokurator Generalny poinformowa! 144 o problemach, zwi"zanych z interpretacj" i stosowaniem przepisów dotycz"cych wytaczania powództw regresowych na podstawie art. 557 § 1 i 2 k.p.k. Zawarta w odpowiedzi informacja o w!"czeniu

do

konsultacji

w!a'ciwych

komórek

organizacyjnych

Ministerstwa Sprawiedliwo'ci, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Skarbu

Pa(stwa,

Przewodnicz"cego

Krajowej

Rady

S"downictwa,

Rz"dowego Centrum Legislacji i Prezesa Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa(stwa,

spowodowa!a,

Sprawiedliwo'ci

o

&e

Rzecznik

poinformowanie

o

zwróci!

si$ 145

wynikach

do

Ministra

konsultacji

oraz

ewentualnych dalszych dzia!aniach. Minister poinformowa! 146, &e podj$te konsultacje doprowadzi!y do zgodno'ci stanowiska o konieczno'ci podj$cia dzia!a( maj"cych na celu nowelizacj$ przepisów reguluj"cych kwestie zwi"zane z wprowadzeniem instytucji roszczenia regresowego, przys!uguj"cego Skarbowi Pa(stwa wobec osób, które swoim dzia!aniem spowodowa!y nies!uszne skazanie, zastosowanie

'rodka

zabezpieczaj"cego,

niew"tpliwie

nies!uszne

tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Zadania tego podj$!a si$ Prokuratura Krajowa. Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Sprawiedliwo'ci 147 o udzielenie informacji o przebiegu i wynikach prac legislacyjnych. Minister poinformowa! 148 Rzecznika, &e prace nad projektem ustawy pozostaj" w ko(cowej fazie. Po ich zako(czeniu projekt nowelizacji, opracowany na podstawie za!o&e( przygotowanych w Prokuraturze

144 145 146 147 148

Pismo z 5 wrze'nia 2007 r. RPO-522661-II/06 z 17 kwietnia 2008 r. Pismo z 21 maja 2008 r. RPO-522661-II/06 z dnia 19 listopada 2008 r. Pismo z dnia 17 grudnia 2008 r.

- 80 Krajowej, zostanie skierowany do uzgodnie( wewn$trznych w I kwartale 2009 r. Rzecznik b$dzie 'ledzi! post$p prac legislacyjnych w tej kwestii. 7. Dor&czenia pism s%dowych w post&powaniu cywilnym na adres skrytki pocztowej Kilkuletnie zabiegi 149 Rzecznika o wprowadzenie odpowiednich zmian w Kodeksie post$powania cywilnego, w przedmiocie umo&liwienia dor$cze( pism s"dowych w post$powaniu s"dowym na wskazany przez stron$ adres skrytki pocztowej przynios!y spodziewany efekt. Konstytucja wymaga bowiem, aby post$powanie s"dowe by!o ukszta!towane zgodnie z zasadami sprawiedliwo'ci (art. 45 ust. 1). Wymaganie to dotyczy równie& regu! dokonywania dor$cze( 150. W ocenie Rzecznika ten sposób dor$cze( pism s"dowych pozwala!by równie& unikn") cz$stych perturbacji zwi"zanych z zagini$ciem tzw. awiza w sprawach, w których strony (wspó!uczestnicy) mieszkaj"cy pod tym samym adresem pozostaj" w konflikcie (np. sprawy rozwodowe, dzia!owe). W za!o&eniu jednak regulacja taka mia!a u!atwi) dost$p do s"du tak&e tym wszystkim, którzy z ró&nych przyczyn nie mog" odbiera) korespondencji

w

przedsi$biorstwa.

miejscu W

zamieszkania,

uzasadnieniu

projektu

czy

te&

siedzibie

nowelizacji

ustawy

wywodzono, i& „sposób ten mo&e znale%) szersze zastosowanie; mo&e by) zastosowany tak&e do innych – poza bezdomnymi – uczestników post$powa( s"dowych, tak&e nieb$d"cych osobami fizycznymi”. W dniu 9 maja 2007 r. wprowadzono do Kodeksu post$powania cywilnego przepis, który stanowi, i& na wniosek strony dor$czenie mo&e by)

dokonane

na

wskazany

przez

ni"

adres

skrytki

pocztowej.

Dopuszczenie dor$czania pism s"dowych za po'rednictwem skrytki pocztowej

spowodowa!o

post$p

w

uskutecznianiu

warto'ci

konstytucyjnych, w tym zw!aszcza s!u&y realizacji prawa do s"du osób, które s" bezdomne i tym samym nie mog" poda) adresu miejsca zamieszkania. 149 150

RPO/347732/2000/IV z 5 pa%dziernika 2000 r. i 18 grudnia 2001 r. RPO/479912/IV/2004 z 26 stycznia 2005 r. Por. wyrok Trybuna!u Konstytucyjnego z 7 wrze'nia 2002 r. (sygn. akt SK 35/01).

- 81 Jednak przepis ten nie jest stosowany, bowiem rozporz"dzenie Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie szczegó!owego trybu dor$czania pism

s"dowych

przez

poczt$

w

post$powaniu

cywilnym 151,

jest

niedostosowane do aktualnych wymaga( ustawowych. Liczne skargi obywateli na odmow$ przez s"dy rozpoznaj"ce sprawy cywilne dokonywania dor$cze( na wskazan" skrytk$ pocztow" z powodu braku procedur, spowodowa!o skierowanie przez Rzecznika wyst"pienia 152 w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwo'ci. Minister poinformowa! 153, i& w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci opracowano projekt nowelizacji tego rozporz"dzenia. E.

Prawo do skutecznego #rodka odwo"awczego

1. Publikowanie w prasie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy si& post&powanie przygotowawcze lub s%dowe Zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy – Prawo prasowe 154, nie wolno publikowa) w prasie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy si$ post$powanie przygotowawcze lub s"dowe, jak równie& danych

osobowych

i

wizerunku

'wiadków,

pokrzywdzonych

i

poszkodowanych, chyba &e osoby te wyra&" na to zgod$. Z przepisu art. 13 ust. 3 tej ustawy wynika natomiast, i& w!a'ciwy prokurator lub s"d mo&e zezwoli), ze wzgl$du na wa&ny interes spo!eczny, na ujawnienie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy si$ post$powanie przygotowawcze lub s"dowe. Ten ostatni przepis stanowi daleko id"c" ingerencj$ w!adzy publicznej w sfer$ chronionego konstytucyjnie prawa do prywatno'ci. Przepisy prawa prasowego oraz Kodeksu post$powania karnego nie przewiduj" mo&liwo'ci wniesienia przez podejrzanego (oskar&onego) za&alenia

na

zarz"dzenie

prokuratora

lub

postanowienie

s"du

w

przedmiocie zezwolenia na ujawnienie danych osobowych i wizerunku. Rzecznik postuluje wprowadzenie w polskim systemie prawnym przepisów, stanowi"cych o prawie do wniesienia takiego za&alenia. 151 152 153 154

Rozporz"dzenie z 17 czerwca 1999 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 697 z pó%n. zm.). RPO-587706-IV/08 z 3 lipca 2008 r. Pismo z 24 lipca 2008 r. Ustawa z 26 stycznia 1984 r. (Dz.U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24 z pó%n. zm.).

- 82 Rzecznik zwróci! si$ 155 do Ministra Sprawiedliwo'ci o podj$cie prac nad zmian" krytykowanego stanu prawnego. W odpowiedzi nie podzielono156 w"tpliwo'ci Rzecznika co do niekonstytucyjno'ci wskazanych w wyst"pieniu rozwi"za( prawnych, a tym samym nie znaleziono podstaw do podj$cia prac zmierzaj"cych do zmiany w omawianym zakresie obowi"zuj"cego stanu prawnego. W uzasadnieniu wskazano, &e przepis art. 13 ust. 3 prawa prasowego nie narusza konstytucyjnego prawa do prywatno'ci ani prawa do s"du. Zgodnie z art. 78 Konstytucji, ka&da ze stron ma prawo do zaskar&ania orzecze( i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyj"tki od tej zasady oraz tryb zaskar&ania okre'la ustawa. Ponadto, na podstawie art. 23 i art. 24 Kodeksu cywilnego mo&na &"da) ochrony swojej prywatno'ci na drodze procesu przeciwko Skarbowi Pa(stwa, je&eli w trakcie procesu karnego dosz!o do naruszenia tej prywatno'ci. Problem

ten

jest

analizowany

w

Biurze

Rzecznika

Praw

Obywatelskich. 2. Odrzucenie apelacji z powodu nieprawid!owego jej op!acenia Rzecznik zg!osi! udzia! 157 w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej 158

dotycz"cej

odrzucenia

apelacji

z

powodu

nieprawid!owego jej op!acenia i przed!o&y! nast$puj"ce stanowisko: art. 130 2 § 3 ustawy – Kodeks post$powania cywilnego 159 – w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie bez wzywania do uzupe!nienia braków apelacji wnoszonej przez adwokata, radc$ prawnego lub rzecznika patentowego, która to apelacja nie zosta!a prawid!owo op!acona – jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. W uzasadnieniu 160 swego stanowiska Rzecznik zwróci! uwag$, &e ustawa o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych 161 wprowadzi!a nie tylko nowe stawki op!at s"dowych, ale tak&e now" systematyk$ i zasady

155 156 157 158 159 160 161

RPO-577368-II/08 z 6 sierpnia 2008 r. Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r. RPO-593668-IV/08 z 4 wrze'nia 2008 r. Sygn. akt SK 36/08. Ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z pó%n. zm.). Pismo procesowe z 1 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 28 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 z pó%n. zm.)

- 83 obliczania tych op!at. Ju& w pierwszych tygodniach jej obowi"zywania sta!o

si$

jasne,

&e

nowe

przepisy

wywo!uj"

wiele

w"tpliwo'ci

interpretacyjnych. Tymczasem w!a'nie ta ustawa – pomimo, i& nie jest bezpo'rednio zaskar&ona w niniejszym post$powaniu – faktycznie tworzy wymogi fiskalne, których spe!nienia wymaga art. 130 2 § 3 k.p.c. Skoro przepisy ustawy nie s" jednoznaczne i budz" tak wiele w"tpliwo'ci w praktyce, rygor przewidziany przez art. 130 2 § 3 k.p.c. nale&y uzna) za zbyt surowy. Kwestionowana regulacja prawnoprocesowa przybiera posta) swoistej „pu!apki”. Z jednej bowiem strony mamy do czynienia z niejasnymi przepisami procesowymi, z drugiej za', ich naruszenie sankcjonowane jest najsurowszym rygorem – odrzuceniem 'rodka zaskar&enia bez mo&liwo'ci naprawienia ewentualnego, a by) mo&e wcale nie pope!nionego przez stron$, b!$du. Sytuacja taka jest nie do pogodzenia z zasad" sprawiedliwo'ci proceduralnej, gwarantowan" przez art. 45 Konstytucji. W opinii Rzecznika, norma ta narusza tak&e prawo do zaskar&ania orzecze( – nawet najmniejszy b!"d pe!nomocnika skutkuje zamkni$ciem stronie drogi do merytorycznego rozpatrzenia sprawy przez s"d drugiej instancji. Sprawno') rozpoznania przez s"d mo&na osi"gn") za pomoc" innych mechanizmów, bez wy!"czania stronom drogi odwo!awczej w post$powaniu s"dowym. 3. W!a#ciwo#$ organu podatkowego do rozpatrzenia odwo!ania Zgodnie z ogóln" zasad" wyra&on" w art. 220 § 2 ustawy – Ordynacja podatkowa162 w!a'ciwy do rozpatrzenia odwo!ania jest organ podatkowy wy&szego stopnia. Istotne odst$pstwo od tej zasady przewiduje jednak art. 221 tej ustawy stanowi"cy, &e w przypadku wydania decyzji w pierwszej instancji przez ministra w!a'ciwego do spraw finansów publicznych, dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej lub przez samorz"dowe kolegium odwo!awcze, odwo!anie od decyzji rozpatruje ten sam organ podatkowy, stosuj"c odpowiednio przepisy o post$powaniu odwo!awczym. Zdaniem Rzecznika zastosowana w tym zakresie konstrukcja post$powania odwo!awczego oznacza w istocie odej'cie od kontroli 162

Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z pó%n. zm.)

- 84 instancyjnej decyzji administracyjnej, a tak&e prowadzi do rzeczywistego ograniczenia gwarancji procesowych strony post$powania podatkowego. Bezpo'rednim skutkiem takiego rozwi"zania jest bowiem to, i& w tak ukszta!towanym post$powaniu odwo!awczym pracownik izby skarbowej i pracownik

izby

celnej

nie

podlegaj"

wy!"czeniu

od

udzia!u

w

post$powaniu w sprawach, w których brali udzia! w wydaniu zaskar&onej decyzji. W ocenie Rzecznika tak ukszta!towana procedura odwo!awcza nie gwarantuje bezstronno'ci orzekania i nie spe!nia konstytucyjnego wymogu zaskar&alno'ci decyzji wydanych w pierwszej instancji. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 163 w tej sprawie do Ministra Finansów o zaj$cie stanowiska. Minister wyrazi! 164 opini$, i& przepisy Ordynacji podatkowej gwarantuj" zachowanie zasady dwuinstancyjno'ci post$powania. O skuteczno'ci nadzoru decyduje obiektywizm post$powania, nie za' umiejscowienie organu w strukturze aparatu skarbowego. Natomiast w przypadku wyst"pienia u skar&"cego w"tpliwo'ci co do obiektywizmu dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej w post$powaniu podatkowym mo&e on, w trybie art. 227 k.p.a., z!o&y) skarg$ do Ministra Finansów. Wobec zaprezentowania odmiennego ni& Rzecznik stanowiska w sprawie, Rzecznik rozwa&a mo&liwo') podj$cia dalszych dzia!a( w tej sprawie. 4. Zwrot akt po prawomocnym uchyleniu (stwierdzeniu niewa'no#ci) przez s%d administracyjny zaskar'onej decyzji organu drugiej instancji oraz poprzedzaj%cej j% decyzji organu pierwszej instancji W trakcie badania sprawy indywidualnej wy!oni! si$ problem dotycz"cy braku 'rodków prawnych, za pomoc" których strona mog!aby doprowadzi) do rozstrzygni$cia jej indywidualnej sprawy w post$powaniu administracyjnym w sytuacji, gdy w razie prawomocnego uchylenia przez s"d administracyjny decyzji organów obu instancji, organ administracji publicznej drugiej instancji, któremu s"d zwróci! akta, zwleka z ich

163 164

RPO-585881-V/08 z 4 kwietnia 2008 r. Pismo z 7 maja 2008 r.

- 85 przekazaniem organowi pierwszej instancji w!a'ciwemu do rozpatrzenia sprawy. W razie zw!oki organu administracji publicznej, któremu s"d administracyjny zwróci! akta, w przes!aniu tych akt organowi pierwszej instancji, strona nie dysponuje 'rodkami prawnymi, przy u&yciu których mog!aby doprowadzi) do ponownego rozpoznania jej sprawy. Po analizie sprawy Rzecznik zwróci! si$ 165 do Prezesa Naczelnego S"du Administracyjnego o ocen$ poprawno'ci stosowanych zasad biurowo'ci

w

s"dach

administracyjnych,

dotycz"cych

kwestii

terminowego zwrotu akt po prawomocnym rozstrzygni$ciu sprawy. W ocenie Prezesa NSA166, przedstawiony problem nie dotyczy wadliwych przepisów reguluj"cych prac$ s"dów administracyjnych, tylko z!ej pracy organów administracji publicznej drugiej instancji. Dlatego te&, jego zdaniem, rozwi"zania nale&y upatrywa) w ewentualnej modyfikacji procedur administracyjnych w zakresie 'rodków dyscyplinuj"cych tok czynno'ci post$powania administracyjnego po prawomocnym wyroku uchylaj"cym decyzje organów obu instancji tak, by umo&liwia!o to wniesienie

skargi

na

bezczynno')

organu

wstrzymuj"cego

tok

post$powania. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 167 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie, a w razie podzielenia stanowiska Rzecznika – o podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do wyeliminowania istniej"cej „luki” w prawie, w drodze stosownych zmian legislacyjnych. Minister wyja'ni! 168, &e incydentalne przypadki opó%nienia w przekazaniu akt nale&y uzna) za z!" praktyk$, nie uzasadniaj"c" wprowadzenie nowych 'rodków prawnych. W opisanej sytuacji strona mo&e z!o&y) skarg$ w trybie art. 227 i nast. k.p.a. na zaniedbanie lub nienale&yte wykonywanie zada( przez w!a'ciwe organy albo przez ich pracowników, naruszenie praworz"dno'ci lub interesów skar&"cych, a tak&e przewlek!e lub biurokratyczne za!atwianie spraw. Dopuszczalne by!oby równie& z!o&enie skargi na 165 166 167 168

RPO-563533-V/07 z 3 lipca 2008 r. Pismo z 16 lipca 2008 r. RPO-563533-V/07 z 2 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 3 listopada 2008 r.

- 86 bezczynno') organu w trybie przepisów ustawy – Prawo o post$powaniu przed

s"dami

administracyjnymi.

Wobec

powy&szego

stanowiska,

Rzecznik odst"pi! od dalszych dzia!a( w tej sprawie. 5. Zwrot pism procesowych bez wezwania do uzupe!nienia braków formalnych w post&powaniu w sprawach gospodarczych Rzecznik zg!osi! 169 udzia! w post$powaniach w sprawie skarg konstytucyjnych dotycz"cych zwrotu pism procesowych, bez wezwania do uzupe!nienia

braków

formalnych,

w

post$powaniu

w

sprawach

gospodarczych, przedstawiaj"c nast$puj"ce stanowisko: art. 479 8a § 5 ustawy – Kodeks post$powania cywilnego 170 w zakresie, w jakim przewiduje, i& s"d odrzuca sprzeciw od nakazu zap!aty zawieraj"cy braki formalne, bez uprzedniego wezwania strony reprezentowanej przez profesjonalnego pe!nomocnika do ich usuni$cia, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. W

uzasadnieniu

ustawodawcy

by!o

stanowiska przede

Rzecznik

wszystkim

stwierdzi!,

przyspieszenie

&e

intencj"

post$powania

cywilnego oraz wymuszenie wi$kszej staranno'ci w wykonywaniu czynno'ci procesowych przez zawodowych pe!nomocników. Uproszczenie i przyspieszenie post$powania mo&e dotyczy) kwestii formalnych, natomiast w &adnym wypadku nie mo&e odnosi) si$ do uprawnie( stron wi"&"cych si$ z obron" ich praw i interesów, tym bardziej, &e sprawno') rozpoznania sprawy przez s"d mo&na osi"gn") za pomoc" innych mechanizmów, tj. bez wy!"czania stronom drogi odwo!awczej w post$powaniu s"dowym. Trybuna! Konstytucyjny wielokrotnie wyra&a! pogl"d, i& w imi$ szybko'ci rozpoznania sprawy nie mo&na po'wi$ci) ochrony praw podmiotowych.

169

170

RPO-589368-VI/08 z 10 lipca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spó!ki NKZ Niezale&ny Zespó! Konsultantów sp. z o.o. (sygn. akt SK 28/08). RPO-600091-VI/08 z 23 pa%dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej (sygn. akt SK 53/08). RPO-597840-VI/08 z 24 pa%dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej (sygn. akt SK 45/08). Ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z pó%n. zm.).

- 87 6. Potrzeba nowelizacji przepisów Kodeksu post&powania karnego i kodeksu karnego skarbowego dotycz%cych wznowienia post&powania W roku 2008 Rzecznik kontynuowa!

171

wyst"pienia do Ministra

Sprawiedliwo'ci w sprawie zapowiedzianej nowelizacji art. 540 § 2 k.p.k. maj"cej na celu umo&liwienie wznowienia post$powania na korzy') innych uczestników post$powania karnego, w tym interwenientów w post$powaniu karnym skarbowym (co wi"za!oby si$ tak&e ze zmian" art. 128 k.k.s.), o ile nie spowoduje to pogorszenia sytuacji oskar&onego. 7. Brak s%dowej kontroli postanowienia prokuratora dotycz%cego przeszukania

i

zatrzymania

rzeczy,

wydanego

w

post&powaniu

przygotowawczym 172 Po rozpoznaniu wniosku 173 Rzecznika dotycz"cego braku s"dowej kontroli

postanowienia

prokuratora

dotycz"cego

przeszukania

i

zatrzymania rzeczy, wydanego w post$powaniu przygotowawczym, Trybuna! Konstytucyjny orzek! 174, i& art. 236 § 2 ustawy – Kodeks post$powania karnego175 jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zaskar&ony przepis traci moc obowi"zuj"c" z up!ywem 6 miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw RP. F.

Koszty post!powania

1. Zwolnienie od kosztów s%dowych Rzecznik zg!osi! 176 udzia! w czterech post$powaniach w sprawie skarg konstytucyjnych dotycz"cych zwolnienia od kosztów s"dowych, przedstawiaj"c nast$puj"ce stanowisko: art. 14 ust. 2 oraz art. 100 ust. 2

171 172 173 174 175 176

RPO-514592-II/05 z 7 pa%dziernika 2008 r. Informacja o dzia!alno'ci RPO za rok 2007, str. 37. RPO-554470-II/07 z 16 sierpnia 2007 r. Wyrok z 3 lipca 2008 r. (sygn. akt K 38/07). Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555, z pó%n. zm.). RPO-575757-IV/07 z dnia 1 lutego 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej sygn. akt SK 42/07. RPO-583543-IV/08 z dnia 29 kwietnia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej sygn. akt SK 11/08. RPO-597288-IV/08 z 30 wrze'nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej sygn. akt SK 44/08. RPO-599260-IV/08 z 16 pa%dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej sygn. akt SK 47/08.

- 88 zdanie 2 ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych 177, w brzmieniu obowi"zuj"cym przed dniem 10 marca 2007 r., s" niezgodne z art. 45 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji. Zaskar&one przepisy obowi"zywa!y w pe!nym zakresie do momentu wej'cia w &ycie ustawy o zmianie ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych 178. Obecnie kwestionowane przepisy obowi"zuj" w zakresie ograniczonym, bo jedynie z intertemporalnej mocy art. 2 ustawy o zmianie ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych. W ramach przytoczonych powy&ej przepisów wprowadzono do systemu prawa nowy rodzaj op!aty s"dowej w postaci op!aty podstawowej. Wprowadzenie regu!y, i& nawet strona zwolniona przez s"d od obowi"zku ponoszenia kosztów obowi"zana jest do uiszczenia op!aty podstawowej mia!o przeciwdzia!a) nadu&ywaniu prawa do s"du. Unormowania dotycz"ce kosztów post$powania s" 'ci'le zwi"zane z realizacj" konstytucyjnych regu! porz"dku prawnego, które gwarantuj" skuteczn" ochron$ praw jednostek przez dost$p do s"du. Przy generalnej zasadzie odp!atno'ci wymiaru sprawiedliwo'ci sama mo&liwo') zwolnienia od kosztów s"dowych (jako wyj"tek od tej&e zasady) ma istotne znaczenie dla zapewnienia podmiotom prawnym dost$pu do s"du dla realizacji ochrony ich s!usznych praw. Pozwala bowiem na dochodzenie tej ochrony podmiotom gorzej sytuowanym, dla których poniesienie kosztów w ca!o'ci lub nawet w cz$'ci nie jest mo&liwe bez uszczerbku dla swego niezb$dnego utrzymania. Zdaniem Rzecznika tylko orzekaj"cy s"d jest w!adny oceni) w sposób prawid!owy mo&liwo') uiszczenia kosztów przez stron$ post$powania cywilnego, nawet je'li koszty te s" okre'lone na poziomie 30 z!. W wyroku 179 z dnia 17 listopada 2008 r., wydanym w jednej z powy&szych

spraw,

Trybuna!

Konstytucyjny

uzna!

zgodno')

kwestionowanych przepisów z Konstytucj". Pozosta!e sprawy dotychczas nie zosta!y rozpoznane.

177 178 179

Ustawa z 28 lipca 2005 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 167, poz. 1398 z pó%n. zm.). Ustawa z 14 grudnia 2006 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 21, poz. 123). SK 33/07.

- 89 2. Zwolnienie

od

kosztów

s%dowych

osób,

których

dotyczy

post&powanie o ubezw!asnowolnienie W sprawach zwi"zanych z ochron" zdrowia psychicznego strona jest zwolniona od kosztów s"dowych, na mocy art. 96 ust. 1 pkt 9 ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych 180. Na podstawie art. 48 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego s"d mo&e ustanowi) dla osoby, której post$powanie dotyczy bezpo'rednio, adwokata z urz$du, nawet bez z!o&enia wniosku, je&eli osoba ta ze wzgl$du na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do z!o&enia wniosku, a s"d uzna udzia! adwokata w sprawie za potrzebny. Podobnych u!atwie( nie maj" osoby w procedurze o ubezw!asnowolnienie, a ich problemy tak&e zasadniczo wynikaj" z problemów psychicznych. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 181 do Ministra Sprawiedliwo'ci o rozwa&enie wprowadzenia do przepisów k.p.c. dotycz"cych ubezw!asnowolnienia oraz do ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych regulacji analogicznych do ju& obowi"zuj"cych w sprawach z zakresu ochrony zdrowia psychicznego. Minister popar! 182 t$ propozycj$. W zwi"zku z powy&szym zostan" podj$te prace legislacyjne zmierzaj"ce do wprowadzenia w omawianym zakresie

stosownych

zmian.

Poinformowa!

tak&e,

i&

mo&liwo')

ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urz$du powinna by) fakultatywna i dotyczy) tylko osoby ju& ubezw!asnowolnionej. Posiada on bowiem opiekuna lub kuratora i je&eli przy!"czaj" si$ oni do wniosku ubezw!asnowolnionego,

to

nie

wydaje

si$,

aby

potrzebowa!

on

dodatkowego wsparcia profesjonalnego pe!nomocnika w sprawie. 3. Zasady zwrotu #wiadkom kosztów dojazdu Rzecznik zg!osi! 183 udzia! w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej 184 dotycz"cej zasad zwrotu 'wiadkom kosztów dojazdu i przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art. 4 ust. 1 dekretu Rady Ministrów

180 181 182 183 184

Patrz przypis 178. RPO-509359-IV/05 z 10 lipca 2008 r. Pismo z 2 wrze'nia 2008 r. RPO-583542-II/08 z 28 kwietnia 2008 r. Sygn. akt SK 13/08.

- 90 o nale&no'ciach 'wiadków, bieg!ych i stron w post$powaniu s"dowym 185 jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji. Istota zarzutów dotyczy!a tego, i& obj$ty ni" przepis ró&nicuje w sposób nieuzasadniony zwrot kosztów dojazdu 'wiadka z uwagi na przedmiot post$powania s"dowego. Odmienne regu!y zwrotu kosztów dojazdu 'wiadka do s"du (bardziej korzystne) obowi"zuj" w post$powaniu cywilnym, odmienne za' w post$powaniu karnym, gdzie zwrotowi podlega jedynie cz$') kosztów poniesionych w tym zakresie przez 'wiadka. Zró&nicowanie, jakie powsta!o w zakresie zasad zwrotu na rzecz 'wiadków poniesionych przez nich kosztów podró&y, nosi wszelkie cechy dowolno'ci. G.

Bezp"atne poradnictwo prawne

1.Nieodp!atna pomoc prawna dla osób ubogich W 2008 roku Rzecznik konsekwentnie ponowi! 186 wyst"pienie do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o poinformowanie, o tok prac nad projektem

ustawy

reguluj"cej

dost$p

najubo&szych

obywateli

do

nieodp!atnej pomocy prawnej. Niepokój Rzecznika budzi! fakt, i& kwestia o tak zasadniczym znaczeniu od lat nie mo&e zosta) prawid!owo unormowana.

W

przekonaniu

Rzecznika

istnieje

pilna

potrzeba

kompleksowego zreformowania systemu udzielania pomocy prawnej najubo&szym obywatelom. Obecnie jest on niewydolny i niesprawiedliwy, reguluje poszczególne kwestie w sposób wycinkowy i niespójny. Gruntowna reforma winna obj") wszystkie komponenty systemu, do których nale&y zaliczy) zarówno (nienormowane obecnie) udzielanie pomocy na etapie przeds"dowym, jak i zwalnianie z op!at s"dowych, a tak&e 'wiadczenie pomocy na etapie post$powania s"dowego w postaci zast$pstwa procesowego.

185 186

Dekret z 26 pa%dziernika 1950 r. (Dz.U. Nr 49, poz. 445). RPO-481256-IV/04 z 18 kwietnia 2008 r. (patrz Informacja za rok 2007, str. 44).

- 91 Minister wyja'ni! 187, &e opracowane w latach 2005 i 2007 projekty rz"dowe

nie

zd"&y!y

przej')

pe!nej

'cie&ki

legislacyjnej

przed

zako(czeniem kadencji Sejmu i nie sta!y si$ obowi"zuj"cym prawem. W Ministerstwie Sprawiedliwo'ci podj$to na nowo prace nad przygotowaniem projektu ustawy o nieodp!atnej pomocy prawnej, który – spe!niaj"c wymogi szerokiego dost$pu do takiej pomocy oraz spójno'ci z innymi rozwi"zaniami systemowymi – b$dzie uwzgl$dnia! mo&liwo'ci finansowania

tego

przedsi$wzi$cia

ze

'rodków

publicznych.

W

odpowiedzi podkre'lono, &e projekt ten wymaga szerokich konsultacji spo!ecznych, w tym ze 'rodowiskami korporacji prawniczych. 2. Wyst%pienie do Ministra Sprawiedliwo#ci, Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezesa Krajowej Izby Radców Prawnych w sprawie projektu wprowadzenia do programów aplikacji prawniczych zasady nieodp!atnego udzielania przez aplikantów porad prawnych osobom najubo'szym. Analiza do'wiadcze( Rzecznika wskazuje, &e w ponad po!owie spraw, które wp!ywaj" do Biura RPO, poucza si$ wnioskuj"cego o przys!uguj"cych mu 'rodkach dzia!ania. Dane te dowodz" ogromnej potrzeby dzia!a( na rzecz podniesienia poziomu 'wiadomo'ci prawnej obywateli, a tak&e konieczno'ci zapewnienia szerszego dost$pu do informacji i pomocy prawnej. Rzecznik wielokrotnie zabiega! o przyj$cie uregulowa( ustawowych w zakresie zapewnienia obywatelom szerszego dost$pu do pomocy prawnej oraz s!u&"cych rozwojowi poradnictwa obywatelskiego i prawnego, a tak&e wyra&a! swoje poparcie dla oddolnych inicjatyw w tym zakresie. Z tego powodu Rzecznik przedstawi! projekt naukowców i dzia!aczy spo!ecznych skupionych wokó! Fundacji Prawo Europejskie, który zak!ada wprowadzenie do programów aplikacji adwokackich, radcowskich i s"dowoprokuratorskich zasady nieodp!atnej pracy aplikantów w o'rodkach pomocy spo!ecznej lub placówkach organizacji po&ytku publicznego, w celu udzielania porad prawnych osobom najubo&szym oraz zagro&onym wykluczeniem spo!ecznym. Rzecznik zwróci! si$ w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwo'ci, Prezesa 187

Pismo z 9 czerwca 2008 r.

- 92 Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezesa Krajowej Izby Radców Prawnych 188

o rozwa&enie mo&liwo'ci wprowadzenia w &ycie proponowanych przez

Fundacj$ rozwi"za(. W

odpowiedzi

wszyscy

adresaci

wyrazili

wyst"pienia 189

zainteresowanie projektem oraz zapowiedzieli rozwa&enie poszerzenia programów aplikacji prawniczych o propozycje Rzecznika oraz Fundacj$ Prawo Europejskie. H.

Przewlek"o#& post!powa%

1. Przeciwdzia!anie przewlek!o#ci post&powa" s%dowych Prawo do rozpatrzenia sprawy w rozs"dnym terminie zosta!o zagwarantowane

w

Konstytucji,

jak

i

w

uregulowaniach

prawa

europejskiego (tj. w ramach struktur unijnych, jak i w prawie Rady Europy). Pomimo nowelizacji procedur, a tak&e wprowadzenia do polskiego systemu prawnego ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw!oki 190, w szeregu orzecze( Europejski Trybuna! Praw Cz!owieka przyznawa! obywatelom polskim zado')uczynienie z tytu!u przewlek!o'ci post$powania s"dowego. W wyst"pieniu do Ministra Sprawiedliwo'ci Rzecznik przedstawi! 191 na tle orzecznictwa ETPC szereg postulatów podj$cia odpowiednich 'rodków w celu przeciwdzia!ania przewlek!o'ci post$powa( s"dowych. Rzecznik wskaza! na potrzeb$ szkole( s$dziów w zakresie wymogów co do uzasadnie( postanowie( o tymczasowych aresztach, z uwagi na fakt, i& w!a'nie

lakoniczno')

uzasadnie(

b"d%

automatyczne

powtarzanie

wcze'niej podawanych powodów decyduje o uznaniu przez ETPC stosowania aresztu za nieuzasadnione. W stosunku do s$dziów (ew. prezesów

s"dów)

przewlek!o'ci

w

dopuszczaj"cych rozpoznawaniu

si$

ra&"cej

za&ale(

i

powinny

nieuzasadnionej by)

wyci"gane

konsekwencje dyscyplinarne. Prezesi s"dów powinni by) zobowi"zani do nadzoru 188 189 190 191

nad

sprawami,

których

termin

rozpoznania

Pisma z dnia 17 wrze'nia 2008 r. Pisma z 8, 14 i 22 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1843). RPO-582023-II/08 z 24 kwietnia 2008 r.

przekracza

- 93 odpowiedni standard. Ministerstwo Sprawiedliwo'ci powinno by) za' informowane o szczególnie drastycznych przyk!adach przewlek!o'ci, zanim jeszcze dojdzie do skargi do ETPC. Zwa&ywszy, &e ETPC przyznaje zado')uczynienie cz$sto sprawcom przest$pstw, nale&y zapewni), aby otrzymane kwoty pos!u&y!y w pierwszej

kolejno'ci

zaspokojeniu

roszcze(

osób

pokrzywdzonych

przest$pstwem, za' w nast$pnej – pokryciu kosztów procesu. Minister

wyja'ni! 192,

&e

kwestia

d!ugotrwa!o'ci

stosowania

tymczasowego aresztowania oraz przewlek!o'ci post$powa( s"dowych jest w jego sta!ym zainteresowaniu. Kontroli poddano uzasadnienia postanowie( o tymczasowym aresztowaniu, które by!y zaskar&ane do Trybuna!u w Strasburgu. Wdro&ono system szkole( dla s$dziów w oparciu o orzecznictwa SN i ETPC w Strasburgu. W Ministerstwie powsta! zespó! opracowuj"cy

system

rejestrowania

i

pozyskiwania

informacji

dotycz"cych stosowania tymczasowego aresztowania, a tak&e trwaj" prace legislacyjne nad zmian" przepisów dotycz"cych omawianej problematyki. W zakresie d!ugotrwa!o'ci post$powa( s"dowych podj$to dzia!ania obejmuj"ce systematyczne i konsekwentne kontrolowanie sprawno'ci post$powa( z uwzgl$dnieniem standardów europejskich. W kwestii wykonywania 'rodków zabezpieczaj"cych wyja'niono, &e od pa%dziernika 2007 r. prowadzone s" w Ministerstwie dzia!ania maj"ce na celu ocen$ regulacji prawnych dotycz"cych tej kwestii. Dzia!ania te s" prowadzone w porozumieniu z podmiotami odpowiedzialnymi za prawid!ow" realizacj$ tych 'rodków. Powy&sza problematyka pozostaje w szczególnym zainteresowaniu Rzecznika. 2. Przewlek!o#$ post&powa" s%dowych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze" spo!ecznych Szczególnie

niepokoj"cym

zjawiskiem

jest

utrzymywanie

si$

wysokiego wp!ywu do s"dów apelacyjnych spraw z zakresu roszcze( pracowników i ubezpieczonych. Zdaniem Rzecznika konieczne jest wznowienie prac nad zmian" przepisów maj"c" na celu odci"&enie s"dów 192

Pismo z 13 czerwca 2008 r.

- 94 apelacyjnych. Rzecznik popar! inicjatyw$ nowelizacji art. 477 k.p.c. w celu poszerzenia w!a'ciwo'ci s"dów rejonowych o sprawy o renty socjalne, roszczenia ze stosunków prawnych mi$dzy cz!onkami otwartych funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami, spraw o ustalenie podlegania ubezpieczeniom spo!ecznym oraz ustalanie sk!adek na te ubezpieczenia. Warte rozwa&enia jest wprowadzenie regulacji prawnych dyscyplinuj"cych wykonywanie czynno'ci przez bieg!ego. Nale&a!oby równie& znowelizowa) art. 471 k.p.c. tak, aby na!o&y) obowi"zek rozpoznawania przez s"dy w pierwszej kolejno'ci spraw z powództw

pracowników,

z

okre'leniem

rozs"dnego

terminu

ich

za!atwienia od daty wniesienia pozwu. Rozwa&enia wymaga tak&e wprowadzenie obowi"zku rozpoznania apelacji w tych kategoriach spraw w zakre'lonym terminie. Warto równie& zbada) potrzeb$ wprowadzenia podobnych rozwi"za( w odniesieniu do terminów za!atwiania spraw w post$powaniu w sprawach z zakresu ubezpiecze( spo!ecznych. Rzecznik zwróci! si$ 193 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o przedstawienie stanowiska wobec zasygnalizowanych problemów. Minister poinformowa! 194, &e analiza informacji statystycznych z dzia!alno'ci s"dów pracy i ubezpiecze( spo!ecznych za 2007 r. wskazuje na znacz"c" popraw$ wska%ników czasu trwania post$powa( s"dowych. Ministerstwo podejmowa) b$dzie dalsze dzia!ania nadzorcze maj"ce na celu obni&enie przeci$tnego okresu oczekiwania na rozpoznanie spraw ubezpieczeniowych w tych s"dach. Problem d!ugotrwa!o'ci post$powania wyst$puje g!ównie w odniesieniu do spraw, w których s"d rozstrzyga kwesti$ uprawnie( do 'wiadcze( zwi"zanych z niezdolno'ci" do pracy, niepe!nosprawno'ci", czy niezdolno'ci" do samodzielnej egzystencji. W post$powaniu dowodowym w takich sprawach s"dy powo!uj" bieg!ych lekarzy

specjalistów,

którzy

dokonuj"

oceny

stanu

zdrowia

ubezpieczonego i wydaj" opini$. Podj$cie prac nad projektem ustawy zmieniaj"cej w!a'ciwo') rzeczow" s"dów ubezpiecze( spo!ecznych jest obj$te zamierzeniami legislacyjnymi Ministerstwa Sprawiedliwo'ci, w perspektywie dotycz"cej

193 194

RPO-580613-III/08 z 17 marca 2008 r. Pismo z 24 kwietnia 2008 r.

- 95 2010 r. W toku tych prac zostan" rozwa&one zmiany przepisów dotycz"cych

post$powania

w

sprawach

z

zakresu

ubezpiecze(

spo!ecznych, zmierzaj"ce do ich usprawnienia. W ocenie Ministra nadanie priorytetu sprawom z zakresu prawa pracy i ubezpiecze( spo!ecznych nie wydaje si$ uzasadnione. Przyj$te w ustawie o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw!oki 195 rozwi"zania s" wystarczaj"ce. 3. Nieterminowe za!atwianie spraw w s%dach wieczystoksi&gowych Do

Rzecznika

terminowo'ci

i

nap!ywa!y sprawno'ci

niepokoj"ce za!atwiania

sygna!y spraw

dotycz"ce w

s"dach

wieczystoksi$gowych. Mimo informatyzacji w dalszym ci"gu rozpatrzenie wniosku o dokonanie wpisu do ksi$gi wieczystej trwa wiele miesi$cy, w niektórych wypadkach prawie rok. Sytuacja taka wyst$puje nie tylko w du&ych o'rodkach, ale tak&e w ma!ych miejscowo'ciach, gdzie skala obrotu

nieruchomo'ciami

–

a

co

za

tym

idzie,

zakres

jego

ewidencjonowania w ksi$gach – nie s" znaczne. Skar&"cy wskazuj" tak&e na wymierno') strat maj"tkowych, jakie ponosz" w zwi"zku z opó%nieniami w rozpatrzeniu wniosku – jest to najcz$'ciej kwota ubezpieczenia kredytu, któr" musz" op!aca) przed dokonaniem w!a'ciwego zabezpieczenia transakcji (w postaci wpisu hipoteki do ksi$gi wieczystej). Realny uszczerbek maj"tkowy jest spowodowany tak&e przez „zamro&enie” mo&liwo'ci zbycia prawa do czasu dokonania wpisu. Owa „wymierno') strat” jest wa&na równie& ze wzgl$du na ewentualno') procesów odszkodowawczych, wytaczanych na podstawie art. 15 i 16 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw!oki 196 – w 'wietle orzecznictwa SN, a tak&e ETPC, trudno'ci natury organizacyjnej nie zwalniaj" pa(stwa z odpowiedzialno'ci za przewlek!e prowadzenie sprawy. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 197 do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie o przyczynach znacznych 195 196 197

Patrz przypis 190. Patrz przypis 190. RPO-462591-IV/04 z 9 pa%dziernika 2008 r.

- 96 opó%nie( w za!atwianiu wniosków przez s"dy wieczystoksi$gowe oraz o przedsi$wzi$tych i planowanych 'rodkach zaradczych. Minister poinformowa! 198, i& ka°o roku opracowywane s" kierunki nadzoru

nad

dzia!alno'ci"

administracyjn"

sadów

powszechnych,

kierowane s" pisma nadzorcze do prezesów s"dów okr$gowych którym podlegaj" sady rejonowe prowadz"ce ksi$gi wieczyste. Prowadzony jest monitoring ruchu spraw w odniesieniu do wydzia!ów, w których funkcjonuje

system

Nowej

Ksi$gi

Wieczystej.

Trwaj"

te&

prace

analityczne w celu dalszego zautomatyzowania dost$pu do ksi"g wieczystych oraz post$powania wieczystoksi$gowego, które spowoduj" wzrost bezpiecze(stwa obrotu i przyspieszenia rozpoznawania wniosków. Ustosunkowuj"c si$ do problemu „zamro&enia” mo&liwo'ci zbycia prawa do czasu dokonania wpisu wyja'niono w odpowiedzi, &e w systemie

prawa

polskiego

istnieje

dualizm

charakteru

wpisów

dokonywanych w ksi$gach wieczystych. Nabycie, powstanie, zmiana czy wyga'ni$cie prawa, przy konstytutywnym charakterze wpisu, nast$puje zawsze z chwil" dokonania wpisu, nawet nieprawomocnego, ale ze skutkiem wstecznym od chwili z!o&enia wniosku o jego dokonanie. Dotyczy to ustanowienia hipoteki, odr$bnej w!asno'ci lokalu, czy ustanowienia i przeniesienia prawa u&ytkowania wieczystego. Przed dokonaniem konstytutywnego wpisu, a po z!o&eniu wniosku o jego dokonanie,

osobie,

na

rzecz

której

wpis

ma

nast"pi)

oraz

jej

spadkobiercom przys!uguj" wszystkie uprawnienia wynikaj"ce z umowy o ustanowienie prawa, które ma by) wpisane, oprócz samego prawa (ekspektatywa). W przypadku za' w!asno'ci nieruchomo'ci, jej nabycie nast$puje z chwil" zawarcia umowy i nie jest uzale&nione od wpisu do ksi$gi wieczystej (tzw. deklaratoryjny charakter wpisu). 4. Zawieszenie przez s%d post&powania w sytuacji, gdy w innej sprawie tego samego rodzaju zosta!a wniesiona skarga kasacyjna do Naczelnego S%du Administracyjnego

198

Pismo z 2 grudnia 2008 r.

- 97 W zwi"zku z ujawnionymi rozbie&no'ciami w orzecznictwie s"dów administracyjnych Rzecznik z!o&y! 199 wniosek do NSA o rozstrzygni$cie nast$puj"cego zagadnienia prawnego: czy art. 125 § 1 pkt 1 ustawy – Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi 200 mo&e stanowi) podstaw$ do zawieszenia przez s"d z urz$du post$powania w sprawie tego samego rodzaju, do czasu prawomocnego zako(czenia post$powania w innej sprawie, w której zapad!o ju& orzeczenie, ale zosta!o ono zaskar&one do NSA? Wojewódzkie

s"dy

administracyjne

wydaj"

postanowienia

o

zawieszeniu post$powania z uwagi na to, &e rozstrzygni$cia innych tocz"cych si$ post$powa( s"dowoadministracyjnych (skarg kasacyjnych od wyroków s"dów administracyjnych pierwszej instancji) b$d" mia!y istotne znaczenie dla zawis!ych przed tymi s"dami post$powa(. Zdaniem Rzecznika nie zachodzi 'cis!y zwi"zek pomi$dzy wynikiem tocz"cego si$ post$powania

kasacyjnego,

a

post$powaniem

zawis!ym

przed

wojewódzkim s"dem administracyjnym w innej, jakkolwiek rodzajowo jednorodnej sprawie. W rezultacie w omawianym zakresie nie zachodzi ustawowa

przes!anka

uzasadniaj"ca

zawieszenie

post$powania.

Zawieszenie post$powania w sytuacji procesowej, gdy jego wynik nie zale&y od innego tocz"cego si$ post$powania s"dowoadministracyjnego mo&e by) uznane za równoznaczne z naruszeniem konstytucyjnego prawa do rozpoznania sprawy przez s"d bez nieuzasadnionej zw!oki. NSA podj"! 201 nast$puj"c" uchwa!$: Artyku! 125 § 1 pkt 1 ustawy – Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi nie stanowi podstawy do zawieszenia przez wojewódzki s"d administracyjny z urz$du post$powania do czasu prawomocnego zako(czenia post$powania w innej sprawie tego samego rodzaju, w której zapad!o ju& orzeczenie, ale zosta!o ono zaskar&one do Naczelnego S"du Administracyjnego. W uzasadnieniu uchwa!y NSA zwróci! uwag$ na nast$puj"ce aspekty rozwa&anego zagadnienia. Mianowicie, art. 178 ust. 1 Konstytucji, zawiera skierowany do s$dziów nakaz samodzielnego rozstrzygania wszystkich 199 200 201

zagadnie(

faktycznych

i

prawnych,

RPO-587050-V/08 z 16 kwietnia 2008 r. Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.). Uchwa!a z 24 listopada 2008 r. (sygn. akt II FPS 4/08).

zwi"zanych

z

- 98 rozpoznawan" spraw". W odniesieniu do spraw s"dowoadministracyjnych oznacza

to,

i&

s$dziowie

wojewódzkich

s"dów

administracyjnych

zobowi"zani s" samodzielnie rozstrzyga) wszystkie zwi"zane ze spraw" dylematy faktyczne i prawne. Oczekiwanie przez nich na rozstrzygniecie spornego zagadnienia przez NSA jest zatem dzia!aniem wbrew dyspozycji art. 178 ust. 1 Konstytucji. Ponadto zawieszenie post$powania wi"&e si$ z nieuchronn" zw!ok" w za!atwieniu sprawy, co ma niebagatelne znaczenie w 'wietle konstytucyjnego nakazu rozpoznawania spraw bez zb$dnej zw!oki (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zasady szybko'ci post$powania s"dowo administracyjnego (art. 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi). 5. Sposób

prowadzenia

#ledztwa

przez

prokuratur&,

a

tak'e

post&powania s%dowego w sprawie wydarze" na Wybrze'u w grudniu 1970 r. W zwi"zku z doniesieniami mediów o d!ugotrwa!ym, tocz"cym si$ od 17 lat post$powaniu s"dowym przeciwko oskar&onym o pope!nienie zbrodni wobec bezbronnych osób na Wybrze&u w grudniu 1970 r., maj"c na wzgl$dzie konstytucyjne powinno'ci w zakresie ochrony prawa obywateli do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zw!oki, Rzecznik zwróci! si$ 202 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie stanowiska, czy sposób prowadzenia 'ledztwa przez prokuratur$, a tak&e post$powania s"dowego by! prawid!owy. W ocenie Rzecznika, sposób procedowania w tej sprawie sk!ania do wyra&enia pogl"du, i& zosta!o naruszone, statuowane w Konstytucji i aktach normatywnych, prawo do szybkiego rozpatrzenia sprawy. Ponadto Rzecznik zwróci! si$ o udzielenie informacji o obecnym stanie

post$powania

s"dowego

dotycz"cego

wprowadzenia

stanu

wojennego, równie& w aspekcie przestrzegania zasady rozstrzygni$cia sprawy w rozs"dnym terminie, wyra&onej w art. 2 § 1 pkt 4 Kodeksu post$powania karnego.

202

RPO-576509-II/07 z 24 stycznia 2008 r.

- 99 Minister

poinformowa! 203,

&e

sprawa

dotycz"ca

wydarze(

na

Wybrze&u w grudniu 1970 roku obj$ta jest nadzorem administracyjnym Prezesa S"du Apelacyjnego w Warszawie od dnia 12 maja 2005 r. Pozostaje ona równie& od 1998 r. w nadzorze Departamentu S"dów Powszechnych. Niezale&nie od dotychczas podejmowanych czynno'ci nadzorczych, Prezes SA w Warszawie zarz"dzi! w dniu 13 lutego 2008 r. lustracj$ przedmiotowej sprawy pod k"tem ra&"cej przewlek!o'ci post$powania, której wyniki b$d" podstaw" do dalszych decyzji, w tym dyscyplinarnych. Oceniaj"c

dotychczasowy

bieg

post$powania

w

sprawie

wprowadzenia stanu wojennego w 1981 roku stwierdzono w odpowiedzi, &e podejmowane s" wszelkie niezb$dne dzia!ania zmierzaj"ce do zabezpieczenia prawid!owego toku post$powania, tak aby rozstrzygni$cie sprawy mog!o nast"pi) w rozs"dnym terminie, z poszanowaniem standardów orzecznictwa ETPC w Strasburgu. W odpowiedzi na kolejne wyst"pienie 204 Rzecznika Prezes S"du Apelacyjnego w Warszawie poinformowa! 205, &e w wyniku zarz"dzonej lustracji ustalono ra&"c" przewlek!o') w rozpoznaniu tej sprawy. Wynikiem tego by!o wszcz$cie post$powania wyja'niaj"cego. Na pytanie 206 Rzecznika o dalszy tok tego post$powania Prezes SA poinformowa! 207 post$powania

o

skierowaniu

dyscyplinarnego

wniosku w

stosunku

w

sprawie do

wszcz$cia

Przewodnicz"cego

Wydzia!u VIII Karnego S"du Okr$gowego w Warszawie. Przedmiotem badania b$dzie zarzut niew!a'ciwego wywi"zywania si$ z czynno'ci nadzorczych. Ponadto Prezes S"du Apelacyjnego zwróci! uwag$, z poleceniem do!"czenia jej do akt osobowych, s$dziemu referentowi w zwi"zku ze stwierdzonymi uchybieniami w zakresie sprawno'ci tego post$powania. Ponadto w odpowiedzi tej przedstawiono Rzecznikowi aktualny

stan

post$powania

s"dowego

Wybrze&u w 1970 r.

203 204 205 206 207

Pismo z 28 marca 2008 r. RPO-576509-II/07 z dnia 8 maja 2008 r. Pismo z dnia 21 maja 2008 r. RPO-576509-II/07 z dnia 1 wrze'nia 2008 r. Pismo z 22 wrze'nia 2008 r.

dotycz"cego

protestów

na

- 100 Ze swojej strony Rzecznik systematycznie monitorowa! 208 bieg sprawy, otrzymuj"c 209 bie&"ce informacje o przebiegu post$powania dyscyplinarnego. Rzecznik nadal b$dzie monitorowa! bieg post$powania w sprawie Wydarze( Grudniowych oraz opisanego post$powania dyscyplinarnego. 6. Zawieszanie post&powa" dyscyplinarnych wobec przedstawicieli zawodów

prawniczych

jako

g!ówna

przyczyna

przewlek!o#ci

tych

post&powa" Minister Sprawiedliwo'ci udost$pni! Rzecznikowi dane statystyczne dotycz"ce czynno'ci dyscyplinarnych wobec s$dziów oraz wyników tych post$powa(, a tak&e o liczbie spraw w przedmiocie rozpoznania wniosków o poci"gni$cie s$dziego do odpowiedzialno'ci karnej za lata 1996-2008. W'ród nades!anych danych znalaz!y si$ liczby dotycz"ce post$powa( dyscyplinarnych niezako(czonych w dniu przygotowania zestawienia. Rzecznik zwróci! si$ 210 do Ministra o poinformowanie, czy przedstawione dane w dalszym ci"gu s" aktualne oraz o wyja'nienie przyczyn tak d!ugiego prowadzenia post$powa( dyscyplinarnych. W

odpowiedzi

przedstawiono211

informacj$

na

temat

niezako(czonych spraw dyscyplinarnych z lat 2001-2007. Najcz$stsz" przyczyn"

niezako(czenia

post$powa(

dyscyplinarnych

by!o

ich

zawieszenie do czasu zako(czenia post$powania karnego tocz"cego si$ przeciwko s$dziemu. W jednym przypadku przewlek!o') post$powania dyscyplinarnego spowodowana by!a zaniedbaniem by!ego Zast$pcy Rzecznika Dyscyplinarnego, wobec którego wyci"gni$to, z inicjatywy Ministra Sprawiedliwo'ci, konsekwencje s!u&bowe. Uzyskane informacje sk!oni!y Rzecznika do zwrócenia si$ 212 o rozwa&enie

przez

Ministra

Sprawiedliwo'ci

podj$cia

dzia!a(

zwi$kszaj"cych efektywno') i sprawno') prowadzonych przeciwko cz!onkom zawodów prawniczych post$powa( dyscyplinarnych w zakresie,

208 209 210 211 212

RPO-576509-II/07 z dni 10 pa%dziernika i 14 listopada 2008 r. Pismo z dnia 12 listopada 2008 r. RPO-578040-II/08 z 27 czerwca 2008 r. Pismo z 14 lipca 2008 r. RPO-564860-II/07 z 17 pa%dziernika 2008 r.

- 101 w jakim dochodzi do przewlek!o'ci tych post$powa( spowodowanych nieuzasadnionym ich zawieszaniem. W udzielonej odpowiedzi podkre'lono 213, i& liczba post$powa( dyscyplinarnych prowadzonych wobec s$dziów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy w zwi"zku z zachowaniami b$d"cymi jednocze'nie przedmiotem post$powa( karnych, w stosunku do wszystkich post$powa( dyscyplinarnych, dotyczy nieznacznej ilo'ci spraw i nie jest g!ówn" przyczyn" przewlek!o'ci post$powa( dyscyplinarnych ich zawieszanie z powodu

oczekiwania

post$powania

karnego.

na

zako(czenie Zwrócono

tocz"cego

uwag$,

&e

si$

równolegle

je'li

orzeczenie

dyscyplinarne zapad!oby przed orzeczeniem karnym, mog!oby doj') do wymierzenia niewspó!miernie !agodnej kary dyscyplinarnej. Wówczas w wypadku skazania za przest$pstwo i nieorzeczenia 'rodka karnego w postaci zakazu wykonywania zawodu, brak by!oby podstaw do odwo!ania ze stanowiska osoby skazanej w wyroku karnym. Orzeczona kara dyscyplinarna, z uwagi na zasad$ res iudicata, nie mog!aby zosta) zmieniona. I.

Represje ze strony organów pa%stwa w latach 1944-1989

1. Niezgodno#$ z Konstytucj% dekretów wydanych przez Rad& Pa"stwa w zwi%zku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego Rzecznik z!o&y! 214 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego 215 o stwierdzenie, i& dekrety: o stanie wojennym216; o post$powaniach szczególnych w sprawach o przest$pstwa i wykroczenia w czasie obowi"zywania stanu wojennego217; o przekazaniu do w!a'ciwo'ci s"dów wojskowych spraw o niektóre przest$pstwa oraz o zmianie ustroju s"dów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowi"zywania stanu wojennego 218 – s" niezgodne z art. 31 ust. 1 w zwi"zku z art. 8 ust. 2 i 3 Konstytucji PRL oraz o stwierdzenie, &e uchwa!a Rady Pa(stwa w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze wzgl$du na bezpiecze(stwo 213 214 215 216 217 218

Pismo z 4 grudnia 2008 r. RPO-604624-I/08 z 12 grudnia 2008 r. Sygn. akt K 35/08. Dekret z 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29 poz. 154). Dekret z 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 156). Dekret z 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 157).

- 102 pa(stwa 219 jest niezgodna z art. 8 ust. 2 i 3 w zwi"zku z art. 31 ust. 1 w zwi"zku z art. 33 ust. 2 w zwi"zku z art. 30 Konstytucji PRL. Rzecznik podkre'li! w uzasadnieniu wniosku, i& zaskar&one akty normatywne, mimo ich uchylenia, nadal wywo!uj" skutki prawne. Uchylony przepis mo&e by) przedmiotem kontroli Trybuna!u Konstytucyjnego, je&eli wywiera – cho)by w ograniczonym zakresie – w dalszym ci"gu skutki prawne w odniesieniu do okre'lonych stanów faktycznych. Do norm dekretu o stanie wojennym odwo!uje si$ S"d Najwy&szy, rozpoznaj"c kasacje od wyroków skazuj"cych lub umarzaj"cych post$powania karne, za pope!nienie przest$pstw okre'lonych w rozdz. VI dekretu o stanie wojennym. Ponadto w!a'ciwe s"dy powszechne oraz s"dy wojskowe orzekaj" o uznaniu za niewa&ne orzecze( wydawanych wobec osób represjonowanych za dzia!alno') na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego. Innym przyk!adem jest uchwa!a S"du Najwy&szego 220, w której stwierdzono, &e s"dy orzekaj"ce w sprawach karnych o przest$pstwa z dekretu Rady Pa(stwa o stanie wojennym nie by!y zwolnione z obowi"zku stosowania retroaktywnych przepisów karnych rangi ustawowej. W stosunku do zaskar&onych aktów normatywnych wzorcami kontroli s": art. 7 Konstytucji RP (zasada legalizmu) w zwi"zku z art. 31 ust. 1 (kompetencja Rady Pa(stwa do wydawania dekretów z moc" ustawy) i art. 8 ust. 2 i 3 Konstytucji PRL (zasada praworz"dno'ci i legalizmu). Konstytucja PRL przyzna!a Radzie Pa(stwa kompetencj$ do wydawania dekretów z moc" ustawy. Zgodnie z art. 31 ust. 1 zd. 1 Konstytucji PRL, upowa&nienie to by!o aktualne wy!"cznie w okresie mi$dzy sesjami Sejmu. W grudniu 1981 r. trwa!a trzecia sesja Sejmu VIII kadencji, co oznacza, &e Rada Pa(stwa, wbrew literalnemu brzmieniu Konstytucji PRL, wyda!a w dniu 12 grudnia 1981 r. dekrety daj"ce podstaw$ do wprowadzenia stanu wojennego, nie b$d"c organem do tego upowa&nionym. Dziennik Ustaw, w którym opublikowane zosta!y dekrety Rady Pa(stwa z dnia 12 grudnia 1981 r., jak i uchwa!a Rady Pa(stwa o wprowadzeniu stanu wojennego, zosta! opatrzony dat" 14 grudnia 1981 r. Faktycznie jednak skierowany do druku i powielany by! dopiero w dniach 17-18 grudnia 1981 r., a do abonentów wys!any by! w dniach 19-23 219 220

Uchwa!a z 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 155). Uchwa!a z 20 grudnia 2007 r. (sygn. akt I KZP 37/07).

- 103 grudnia 1981 r. Powodowa!o to m.in., &e w pocz"tkowym okresie stanu wojennego s$dziowie, którzy orzekali w sprawach dotycz"cych czynów pope!nionych w dniu 13 grudnia 1981 r., pos!ugiwali si$ maszynopisami dostarczonymi przez pos!a(ca. Tre') dekretów grudniowych zosta!a wprawdzie upubliczniona przez radio i telewizj$ w dniu 13 grudnia 1981 r., niemniej jednak okoliczno') ta nie mog!a by) rozumiana jako to&sama z „prawnym og!oszeniem” dekretu. Ponadto stosowanie przepisów dekretów grudniowych w odniesieniu do okresu poprzedzaj"cego ich faktyczne opublikowanie w Dzienniku Ustaw prowadzi!o do dzia!ania prawa wstecz, w tym przepisów karnych. Rzecznik oczekuje na wyznaczenie terminu rozprawy przez Trybuna! Konstytucyjny. 2. Odpowiedzialno#$ karna s&dziów orzekaj%cych w sprawach karnych podczas stanu wojennego Rzecznik skierowa! wniosek 221 do Trybuna!u Konstytucyjnego 222 o stwierdzenie, i& art. 80 § 2b zdanie pierwsze ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s"dów powszechnych 223 – w zakresie, w jakim w poj$ciu wniosku oczywi'cie bezzasadnego o poci"gni$cie s$dziego do odpowiedzialno'ci karnej mie'ci wniosek o poci"gni$cie do odpowiedzialno'ci karnej s$dziego, który orzekaj"c w sprawach karnych pod rz"dami Konstytucji PRL 224 stosowa! retroaktywne przepisy karne rangi ustawowej – jest niezgodny z art. 7 i art. 42 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 7 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz!owieka i Podstawowych Wolno'ci 225 i z art. 15 Mi$dzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych 226. Zaskar&ony przepis stanowi, i& je&eli wniosek o zezwolenie na poci"gni$cie s$dziego do odpowiedzialno'ci karnej nie odpowiada warunkom formalnym pisma procesowego okre'lonym w Kodeksie post$powania karnego lub jest oczywi'cie bezzasadny, prezes s"du dyscyplinarnego odmawia jego przyj$cia. Zdaniem Rzecznika niezgodne z

221 222 223 224 225 226

RPO-580197-II/08 z 6 maja 2008 r. Sygn. akt K 10/08. Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 z pó%n. zm.). Konstytucja z 22 lipca 1952 r. (Dz.U. z 1952 r. Nr 33, poz. 232 z pó%n. zm.). Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284. Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167.

- 104 art. 7 i art. 42 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 7 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz!owieka i Podstawowych Wolno'ci i z art. 15 Mi$dzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych jest traktowanie jako oczywi'cie bezzasadnego wniosku o poci"gni$cie do odpowiedzialno'ci karnej s$dziego, który orzekaj"c w sprawach karnych pod rz"dami Konstytucji PRL stosowa! dzia!aj"ce wstecz przepisy karne rangi ustawowej. Norma zawarta w zaskar&onym przepisie, rozumiana tak, jak przyj"! to S"d Najwy&szy 227 narusza podstawowe standardy pa(stwa prawa. W powy&szej uchwale nale&"cej do zasad prawnych uznano bowiem, i& s"dy orzekaj"ce w sprawach karnych o przest$pstwa z dekretu Rady Pa(stwa z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, nie by!y zwolnione z obowi"zku stosowania dzia!aj"cych wstecz przepisów karnych rangi ustawowej. Rzecznik podkre'li! w uzasadnieniu wniosku, i& s$dziowie orzekaj"cy w sprawach karnych o przest$pstwa z dekretu Rady Pa(stwa o stanie wojennym stosowali retroaktywne przepisy karne !ami"c zasad$ lex retro non agit, która – chocia& niewyra&ona wprost w Konstytucji PRL – obowi"zywa!a na gruncie ówczesnego prawa wewn$trznego, jak i w prawie mi$dzynarodowym, które obowi"zywa!o bezpo'rednio w polskim ówczesnym porz"dku prawnym. 3. Dochodzenie roszcze" odszkodowawczych od Skarbu Pa"stwa przez osoby faktycznie poddane represjom ze strony organów pa"stwa w latach 1944-1989 w zwi%zku z dzia!alno#ci% ich bliskich na rzecz niepodleg!ego bytu Pa"stwa Polskiego Rzecznik zwróci! si$ 228 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o rozwa&enie mo&liwo'ci zainicjowania dzia!a( legislacyjnych prowadz"cych do obj$cia zakresem podmiotowym art. 8 ustawy o uznaniu za niewa&ne orzecze( wydanych wobec osób represjonowanych za dzia!alno') na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego 229 osób, które poddane by!y faktycznym represjom ze strony organów pa(stwa w latach

227 228 229

Uchwa!a z 20 grudnia 2007 r. (sygn. I KZP 37/07). RPO-396073-II/01 z 7 lipca 2008 r. Ustawa z 23 lutego 1991 r. (Dz.U. Nr 34, poz. 149 z pó%n. zm.).

- 105 1944 – 1989 bez przeprowadzenia post$powania, w zwi"zku z dzia!alno'ci" niepodleg!o'ciow" ich najbli&szych. Minister nie uwzgl$dni! 230 wniosku Rzecznika o podj$cie inicjatywy ustawodawczej we wnioskowanym zakresie. Rzecznik rozwa&a mo&liwo') kontynuowania dzia!a( zmierzaj"cych do pozytywnego rozwi"zania problemu dochodzenia odszkodowa( przez osoby poddane represjom nie w zwi"zku z w!asn" dzia!alno'ci" niepodleg!o'ciow", lecz tak" dzia!alno'ci" swoich bliskich. 4. Termin zg!oszenia '%dania odszkodowania i zado#$uczynienia z tytu!u internowania w zwi%zku z wprowadzeniem stanu wojennego, przewidziany w ustawie o uznaniu za niewa'ne orzecze" wydanych wobec osób represjonowanych za dzia!alno#$ na rzecz niepodleg!ego bytu Pa"stwa Polskiego W

zwi"zku

z

tre'ci"

pisma

Pe!nomocnika

Stowarzyszenia

„Solidarno') Walcz"ca”, w którym zwróci! si$ o wsparcie dzia!a( postuluj"cych nowelizacj$ ustawy o uznaniu za niewa&ne orzecze( wydanych wobec osób represjonowanych za dzia!alno') na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego 231 w zakresie m.in. okre'lenia w ustawie rocznego terminu do sk!adania &"da( o odszkodowanie za poniesion" szkod$ i zado')uczynienie za doznan" krzywd$ wynik!e z wykonania decyzji o internowaniu w zwi"zku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, Rzecznik skierowa! 232 wyst"pienie do Prezesa Rady Ministrów o rozwa&enie zainicjowania stosownych dzia!a( legislacyjnych. W wyst"pieniu Rzecznik podniós!, i& w istocie przepisy powy&szej ustawy nie przewiduj" przedawnienia roszcze( o odszkodowanie i zado')uczynienie,

w

tym

osób

pozbawionych

wolno'ci

bez

przeprowadzenia zako(czonego orzeczeniem post$powania. Odmienna sytuacja prawna ma miejsce w odniesieniu do osób internowanych – a zatem pozbawionych wolno'ci – w zwi"zku z wprowadzeniem stanu wojennego. Wprowadzony w ustawie termin ró&nicuje zatem dwie grupy

230 231 232

Pismo z 31 lipca 2008 r. Ustawa z 23 lutego 1991 r. (Dz.U. Nr 34, poz. 149 z pó%n. zm.). RPO-593492-II/08 z 17 lipca 2008 r.

- 106 represjonowanych za dzia!alno') na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego bez okre'lenia szczegó!owych kryteriów znajduj"cych oparcie w racjonalnych i przekonuj"cych argumentach, co w 'wietle orzecznictwa Trybuna!u Konstytucyjnego mo&e stanowi) naruszenie zasady równo'ci wyra&onej w Konstytucji. Problem ten zosta! pozytywnie rozwi"zany. Mianowicie ustaw" z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o uznaniu za niewa&ne orzecze( wydanych wobec osób represjonowanych za dzia!alno') na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego 233 znowelizowano tre') art. 8 ust. 2c

w

ten

sposób,

&e

z!o&enie

wniosku

o

odszkodowanie

i

zado')uczynienie przez osoby internowane w czasie stanu wojennego nie jest ju& ograniczone &adnym terminem.

233

Dz.U. z 2009 r. Nr 14, poz. 74.

- 107 -

3.

Wolno#& osobista 1. Zasady przed!u'ania aresztu tymczasowego Rzecznik zg!osi! 234 udzia! w post$powaniu w sprawie skargi

konstytucyjnej 235 Dariusza P. dotycz"cej przed!u&ania tymczasowego aresztowania, przedstawiaj"c nast$puj"ce stanowisko: art. 263 § 3 ustawy – Kodeks post$powania karnego 236 rozumiany w ten sposób, i& do dwuletniego

okresu

maksymalnego

stosowania

tymczasowego

aresztowania nie wlicza si$ okresów, gdy tymczasowo aresztowany równocze'nie odbywa kar$ pozbawienia wolno'ci orzeczon" w innej sprawie, a tym samym pozwalaj"cy w takiej sytuacji na przed!u&enie stosowania tymczasowego aresztowania na okres powy&ej 2 lat przez s"d I instancji na zasadach ogólnych – jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w zwi"zku z art. 2 oraz z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Stosowanie przez s"dy art. 263 § 3 K.p.k. w oparciu o zaskar&on" wyk!adni$

prezentowan"

w

utrwalonej

linii

orzecznictwa

S"du

Najwy&szego, powoduje sytuacj$, w której o przed!u&eniu aresztu tymczasowego – de facto ponad dwa lata – decyduje s"d I instancji, a co za tym idzie równie& i s"d rejonowy; ponadto powy&sza interpretacja zaskar&onego przepisu wprowadza stan niepewno'ci prawnej. Lakonicznie sformu!owany przepis art. 263 § 3 K.p.k. daje bowiem niedopuszczaln"

dowolno')

i

tym

samym

wprowadza

zagro&enie

arbitralno'ci" decyzji podejmowanych w sprawach tak donios!ych jak pozbawienie wolno'ci. Omawiany

przepis

nie

uwzgl$dnia

tak&e

sytuacji,

w

której

tymczasowy areszt stosowany jest wobec osoby pozbawionej wolno'ci na mocy wyroku skazuj"cego wydanego w innej sprawie. Powoduje to luk$ prawn" która wype!niona zosta!a w wadliwy sposób wykszta!con" w tym zakresie praktyk" s"dów, co stanowi prze!amanie konstytucyjnej zasady wyra&onej w art. 41 ust. 1 Konstytucji. Pozbawienie wolno'ci winno

234 235 236

RPO-575136-II/07 z 15 stycznia 2008 r. Sygn. akt SK 39/07. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89 poz. 555 z pó%n. zm.)

- 108 nast$powa) na mocy przepisów prawnych, a nie utrwalonej praktyki s"dów. Odnosz"c si$ do zarzutu skar&"cego, i& przepis art. 263 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim okre'la !"czny czas stosowania tymczasowego aresztowania tylko do chwili wydania pierwszego wyroku przez s"d I instancji, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w zw. z art. 2, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32 i art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdy& nie przewiduje maksymalnego okresu stosowania tymczasowego aresztowania w stosunku do osób, wobec których post$powanie karne toczy si$ od pocz"tku po uchyleniu wyroku s"du pierwszej instancji, Rzecznik wyrazi! pogl"d, i& w skardze wskazana zosta!a niew!a'ciwa norma, która mo&e by) oceniona z punktu widzenia jej zgodno'ci z Konstytucj" w podanym zakresie. Takim przepisem jest natomiast art. 263 § 7 k.p.k., który jednak nie zosta! wskazany przez S"d jako podstawa prawna do wydania orzeczenia b$d"cego podstaw" wywiedzenia skargi konstytucyjnej. Odnosz"c si$ zatem do konstytucyjno'ci tego ostatniego przepisu Rzecznik przedstawi! stanowisko, i& w zakresie w jakim nie wskazuje on górnej granicy stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez

s"d

pierwszej

instancji

a

ponadto

nie

okre'la

przes!anek

pozwalaj"cych na przed!u&anie tymczasowego aresztowania tak&e na okres przekraczaj"cy wskazany w art. 263 § 3 k.p.k. jest niezgodny z art. 31 ust. 1 i 3 w zw. z art. 41 ust. 1 Konstytucji. Rzecznik zwróci! uwag$, i& na podstawie art. 263 § 7 k.p.k. o przed!u&eniu aresztowania decyduje s"d rozpoznaj"cy spraw$ zarówno wówczas, gdy s"dem tym jest s"d odwo!awczy jak i wtedy, gdy pierwszy wyrok s"du pierwszej instancji zosta! uchylony a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania – tak&e s"d pierwszej instancji. Przed!u&enie limitowane jest jedynie 6 miesi$czn" jednorazow" prolongat", przy czym nie jest okre'lona liczba takich okresów w konkretnym post$powaniu. W takim wypadku przed!u&anie stosowania tymczasowego aresztowania nawet na okresy przekraczaj"ce wskazane w art. 263 § 3 k.p.k. traci swój nadzwyczajny charakter, wynikaj"cy z tre'ci art. 263 § 4 i 4a k.p.k.

- 109 W lutym 2008 r. Rzecznik zg!osi! 237 udzia! w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej 238 Józefa J. dotycz"cej przed!u&ania okresu tymczasowego aresztowania i przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art. 263 § 4 ustawy – Kodeks post$powania karnego, w brzmieniu obowi"zuj"cym przed wej'ciem w &ycie w dniu 16 lutego 2007 r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks post$powania karnego 239, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji. W uzasadnieniu stanowiska Rzecznik stwierdzi!, i& z punktu widzenia osoby tymczasowo aresztowanej skar&ony przepis stwarza sytuacj$, w której – korzystaj"c z domniemania niewinno'ci – nie mo&e przewidzie), jak d!ugo mo&e potrwa) pozbawienie jej wolno'ci. Nale&y zauwa&y), i& tylko jedna z przes!anek uzasadniaj"cych przed!u&enie stosowania aresztu zwi"zana jest z osob" tymczasowo aresztowan", a mianowicie celowe przewlekanie post$powania przez oskar&onego. W pozosta!ym niezale&nych

zakresie od

przepis

woli

ten

odwo!uje

oskar&onego,

si$

do

wynikaj"cych

okoliczno'ci natomiast

z

niedostatków organizacyjnych wymiaru sprawiedliwo'ci. 2. Przewlek!o#$ zwolnie" z aresztów #ledczych osób, którym s%d uchyli! tymczasowe aresztowanie Do Rzecznika dociera!y sygna!y o kilkudniowym przetrzymywaniu w jednostkach penitencjarnych osób, którym s"d uchyli! tymczasowe aresztowanie. Problem ten nie wyst$puje sporadycznie, o czym 'wiadczy publikacja

prasowa 240

dotycz"ca

by!ego

dziennikarza

„Gazety

Wyborczej”, jak równie& artyku! 241 o &o!nierzach podejrzanych o zbrodni$ wojenn" w Afganistanie. Osoby te przez kilka dni by!y pozbawione wolno'ci faktycznie bez podstawy prawnej. Zgodnie z art. 41 ust. 1 Konstytucji, pozbawienie lub ograniczenie wolno'ci mo&e nast"pi) tylko na zasadach i w trybie okre'lonych w ustawie. Zatem osoby nie skazane prawomocnym wyrokiem s"du na kar$

237 238 239 240 241

RPO-576490-II/07 z 11 lutego 2008 r. Sygn. akt SK 46/07. Ustawa z 12 stycznia 2007 r. (Dz.U. Nr 20, poz. 116). „Gazeta Wyborcza” z 26 marca 2008 r. Dziennikarz siedzi, cho$ go zwolnili. „Rzeczpospolita” z 10-11 maja 2008 r. Szeregowcy wychodz% z aresztu.

- 110 pozbawienia wolno'ci mog" przebywa) w jednostce penitencjarnej jedynie na podstawie postanowienia s"du o zastosowaniu lub przed!u&eniu tymczasowego aresztowania. We wskazanych przypadkach postanowie( takich ju& nie by!o, tak wi$c pobyt tych osób w areszcie po wydaniu przez s"d postanowie( o uchyleniu 'rodka zapobiegawczego musi by) uznany za naruszenie ich konstytucyjnego prawa do wolno'ci. Rzecznik zwróci! si$ 242 do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego o pilne podj$cie dzia!a( w celu wyeliminowania nieprawid!owo'ci zwi"zanych z opó%nieniami w zwalnianiu z jednostek penitencjarnych osób, którym s"d uchyli! tymczasowe aresztowanie. Minister stwierdzi! 243 w odpowiedzi, i& obowi"zuj"ce w omawianym zakresie regulacje prawne nale&y uzna) za wystarczaj"ce. Istnieje natomiast konieczno') wypracowania w!a'ciwej praktyki, gdy wyst$puj" trudno'ci w terminowym przekazaniu z s"du orygina!u postanowienia uchylaj"cego tymczasowe aresztowanie. 3. Rozpoznawanie za'alenia na zatrzymanie w sytuacji #mierci osoby zatrzymanej W toku podj$tych przez Rzecznika dzia!a( w sprawie 'mierci p. Barbary Blidy zarysowa! si$ problem dotycz"cy rozpoznawania za&alenia na zatrzymanie (lub na postanowienie prokuratora o zatrzymaniu). Mianowicie przepisy reguluj"ce t$ kwesti$ mog" by) zinterpretowane w ten sposób, i& 'mier) zatrzymanej osoby podejrzanej uniemo&liwia rozpoznanie takiego za&alenia, a ponadto, i& osoby najbli&sze nie s" uprawnione do sk!adania za&alenia na zatrzymanie w sytuacji, gdy osoba zatrzymana zmar!a podczas lub w wyniku podejmowanych wobec niej dzia!a(. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 244 do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia dzia!a( legislacyjnych maj"cych na celu wprowadzenie do Kodeksu post$powania karnego zmian, które umo&liwi!yby nast$pcom prawnym zatrzymanego, zmar!ego w toku zatrzymania, uruchomienie 242 243 244

RPO-589042-VII/08 z 20 maja 2008 r. Pismo z 17 czerwca 2008 r. RPO-557609-II/07 z 27 lutego 2008 r.

- 111 kontroli

s"dowej

tej

formy

pozbawienia

wolno'ci,

jak

równie&

wy!"czy!yby mo&liwo') umorzenia post$powania w przedmiocie za&alenia na zatrzymanie ze wzgl$du na 'mier) podejrzanego. W

odpowiedzi

podzielono 245

pogl"d

Rzecznika

wyra&ony

w

wyst"pieniu oraz wskazano, &e stosowne dzia!ania legislacyjne zosta!y podj$te. Po kilku miesi"cach Rzecznik zwróci! si$ 246 o poinformowanie, jakie efekty przynios!y wspomniane wy&ej dzia!ania legislacyjne. 4. Zatrzymywanie osób podejrzanych Na tle badanych przez Rzecznika spraw dotycz"cych zarz"dzania przez prokuratora zatrzymania osób podejrzanych ujawni! si$ problem zgodno'ci z Konstytucj" art. 247 § 1 K.p.k.. Zgodnie z tym przepisem, prokurator mo&e zarz"dzi) zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej. W tym celu wolno zarz"dzi) przeszukanie. W 2006 r. Rzecznik

skierowa! 247

wniosek

do

Trybuna!u

Konstytucyjnego

o

stwierdzenie niezgodno'ci art. 247 § 1 K.p.k. z art. 41 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji 248. W uzasadnieniu wniosku Rzecznik stwierdzi!, i& konstrukcja prawna zatrzymania w celu przymusowego doprowadzenia zawiera istotne wady. Art. 247 § 1 K.p.k. nie precyzuje bowiem, z jakich przyczyn mo&e nast"pi) zatrzymanie w celu przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej. W konsekwencji nie chroni on we w!a'ciwy sposób jednostki przed arbitralnym dzia!aniem w!adzy publicznej. Trybuna!

Konstytucyjny,

po

rozpoznaniu

wniosku

Rzecznika

orzek! 249 o niekonstytucyjno'ci zaskar&onego przepisu. Przepis art. 247 § 1 K.p.k. traci moc obowi"zuj"c" z up!ywem 12 miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.

245 246 247 248 249

Pismo z 8 lipca 2008 r. RPO-557609-II/07 z 19 listopada 2008 r. RPO-540881-II/06 z 23pa%dziernika 2006 r. Informacja RPO za rok 2006, str. 55. Wyrok z 5 lutego 2008 r., sygn. akt K 34/06.

- 112 5. Stosowanie tymczasowego aresztowania Rzecznik krytycznie ocenia praktyk$ orzecznicz" w stosowania

tymczasowego

aresztowania

w

przypadku

zakresie

wyst"pienia

uzasadnionej obawy, &e oskar&ony (podejrzany), któremu zarzucono pope!nienie zbrodni lub umy'lnego wyst$pku, pope!ni przest$pstwo przeciwko

&yciu,

zdrowiu

lub

bezpiecze(stwu

powszechnemu,

a

zw!aszcza, gdy grozi! pope!nieniem takiego czynu. Zwraca uwag$, i& niew!a'ciwa

praktyka

polegaj"ca

na

zastosowaniu

nieizolacyjnych

'rodków zapobiegawczych, powoduje, i& sprawcy pope!niaj" ponownie przest$pstwa to&samej kategorii – niejednokrotnie przeciwko tej samej osobie pokrzywdzonej. W ocenie Rzecznika, w przypadku spe!nienia przes!anek okre'lonych w art. 258 § 3 K.p.k. zastosowanie tymczasowego aresztowania w tej kategorii spraw powinno by) obligatoryjne w przypadku spe!nienia wszystkich przes!anek okre'lonych w tym unormowaniu. Sprawa zostanie podj$ta w aspekcie generalnym w roku 2009.

- 113 -

4.

Bezpiecze%stwo obywateli. Uprawnienia Policji i innych s"u'b mundurowych. 1. Skargi na naruszenia praw i wolno#ci cz!owieka i obywatela przez

funkcjonariuszy Policji Zaniepokojenie Rzecznika wzbudzi!a liczba wp!ywaj"cych do niego wniosków obywateli dotycz"cych dzia!a( Policji, zawieraj"cych m. in. zarzuty niedozwolonego u&ywania przymusu fizycznego wobec osób zatrzymanych i przes!uchiwanych. W 2008 r. Rzecznik otrzyma! 322 takie wnioski. Ponadto, w wielu sprawach Rzecznik podejmowa! dzia!ania z urz$du na podstawie doniesie( mediów o bulwersuj"cych opini$ publiczn" przypadkach – niekiedy bardzo drastycznych – naruszenia przez policjantów

takich

podstawowych

praw

i

wolno'ci

jak

godno'),

nietykalno') cielesna, czy wolno') seksualna. We wszystkich tych sprawach

prowadzone

s"

lub

by!y

post$powania

przez

w!a'ciwe

prokuratury i s"dy. Przed ich prawomocnym zako(czeniem nie mo&na jednak przes"dza) o zasadno'ci skarg lub informacji prasowych, które da!y Rzecznikowi podstaw$ do podj$cia dzia!a(. Rzecznik zwróci! si$ 250 do Komendanta G!ównego Policji o podj$cie dzia!a(

zmierzaj"cych

do

wyegzekwowania

przestrzegania

przez

funkcjonariuszy Policji obowi"zuj"cych procedur, a tak&e praw i wolno'ci obywatelskich. Rzecznik poda! w wyst"pieniu przyk!ady podj$tych przez niego dzia!a(, na podstawie otrzymanych skarg, a tak&e publikacji prasowych. W udzielonej Rzecznikowi odpowiedzi Komendant G!ówny Policji szczegó!owo

odniós!

si$ 251 do

szesnastu

spraw

wymienionych

w

wyst"pieniu Rzecznika. Poinformowa! te& o pisemnym zobowi"zaniu komendantów

szczebla wojewódzkiego

do

niezw!ocznego

podj$cia

dzia!a( zapobiegawczych, które w dostatecznym stopniu zapewni" zgodno')

z

obowi"zuj"cymi

przepisami

czynno'ci

zwi"zanych

z

podejmowanymi interwencjami i zatrzymywaniem osób. Aktualnie w

250 251

RPO-603545-II/08 z 28 listopada 2008 r. Pismo z 23 grudnia 2008 r.

- 114 komendach wojewódzkich Policji trwa proces wdra&ania przedmiotowych zalece(. Uwzgl$dnione w nich zosta!y tak&e uwagi adresowane do Policji przez Rzecznika, dotycz"ce m.in. niew!a'ciwego stosowania przez Policj$ obowi"zuj"cych uregulowa( prawnych – w szczególno'ci skutecznego informowania osób zatrzymanych o mo&liwo'ci sk!adania za&ale( na zatrzymanie oraz mo&liwo'ci sk!adania skargi na podj$te czynno'ci zwi"zane z podejmowan" interwencj". 2. Ochrona praw osób zatrzymywanych przez Policj& W dniu 3 czerwca 2008 r. w audycji TVP „Magazyn Ekspresu Reporterów”, wyemitowany zosta! reporta& zatytu!owany „Policyjne tortury”. Przedstawiono w nim spraw$ sprzecznego z prawem traktowania osób zatrzymywanych w jednej z komend powiatowych Policji. Reporta& uwidoczni! wysoki poziom spo!ecznego niezadowolenia ze sposobu wykonywania policyjnych zatrzyma( i nik!e wykorzystywanie uprawnie( do wnoszenia skarg i za&ale( na dzia!alno') policjantów. W"tpliwo'ci

budzi

obowi"zuj"ca

procedura

dokumentowania

zastosowania 'rodka przymusu bezpo'redniego oraz tryb informowania zatrzymanych o przys!uguj"cych im prawach. Liczne przepisy nie tworz" jednak czytelnego systemu, ponadto problemem jest dost$p do informacji o podstawowych prawach. Obowi"zuj"ce przepisy nakazuj", aby osoba zatrzymana

by!a

bezzw!ocznie

informowana

o

uprawnieniach

przys!uguj"cych w trakcie pobytu w pomieszczeniach dla zatrzymanych oraz zapoznana z regulaminem pobytu. Rzecznik zwróci! si$ 252 do Komendanta G!ównego Policji o przedstawienie stanowiska w sprawie podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do zapewnienia skutecznej ochrony praw osób zatrzymywanych przez Policj$. W

opinii 253 Komendanta

przepisy

dotycz"ce

u&ycia

'rodków

przymusu bezpo'redniego s" wystarczaj"ce, wymagaj" jedynie 'cis!ego przestrzegania. W Komendzie G!ównej Policji opracowano wzory protoko!ów zatrzymania osoby oraz zatrzymania nieletniego i polecono stosowa) je w

252 253

RPO-591186-VII/08 z 23 wrze'nia 2008 r. Pismo z 29 pa%dziernika 2008 r.

- 115 jednostkach Policji. Na formularzach z zatrzymania b$dzie znajdowa!o si$ pouczenie o mo&liwo'ci z!o&enia za&alenia na sposób przeprowadzenia zatrzymania. W Biurze Prewencji KGP opracowano projekt nowego zarz"dzenia Komendanta

w

pomieszczeniach

sprawie

metod

i

przeznaczonych

form

wykonywania

dla

osób

zada(

zatrzymanych

w lub

doprowadzonych w celu wytrze%wienia, które b$dzie uwzgl$dnia!o sugestie Rzecznika dotycz"ce skutecznego zapoznania osoby zatrzymanej z

jej

uprawnieniami,

a

tak&e

poprawi

uregulowanie

kwestii

dokumentowania obra&e( cia!a osoby zatrzymanej (do dokumentacji do!"czona b$dzie notatka s!u&bowa o okoliczno'ciach powstania obra&e( cia!a oraz za'wiadczenie lekarskie zawieraj"ce ich opis, które b$dzie mog!o stanowi) materia! dowodowy). 3. Policyjny system rejestracji skarg W wyst"pieniu z dnia 18 kwietnia 2007 r. Rzecznik przedstawi! 254 ówczesnemu Ministrowi Spraw Wewn$trznych i Administracji swoje spostrze&enia

dotycz"ce

rejestrowaniu

i

wyst$puj"cych,

monitorowaniu

skarg

w na

praktyce niew!a'ciwe

trudno'ci

w

traktowanie

obywateli przez funkcjonariuszy Policji, a tak&e w ocenie zasadno'ci rozstrzygni$), wydawanych w rezultacie przeprowadzanych post$powa( wyja'niaj"cych. Z udzielonej odpowiedzi 255 wynika!o, &e Policja podj$!a prace nad zmianami w policyjnym systemie rejestracji skarg, tak aby dostosowa) go do standardów pozwalaj"cych na sporz"dzanie odpowiednich statystyk i zestawie( wymaganych przez instytucje mi$dzynarodowe monitoruj"ce dzia!alno') organów porz"dku publicznego. Nowy system mia! by) modyfikowany i testowany do ko(ca 2007 r., a od 2008 r. dane dotycz"ce wp!ywaj"cych skarg mia!y by) wprowadzane wed!ug nowych zasad. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji 256 oraz Komendanta G!ównego Policji 257 o 254 255 256 257

Informacja za rok 2007, str. 62. Pismo z 12 lipca 2007 r. RPO-541402-II/06 z 8 lutego 2008 r. RPO-541402-II/08 z 9 maja 2008 r.

- 116 poinformowanie

o

rezultatach

modyfikacji

i

wdro&enia

nowego

policyjnego systemu rejestracji skarg. Podsekretarz

Stanu

w

Ministerstwie

Spraw

Wewn$trznych

i

Administracji poinformowa! 258, &e Komendant G!ówny Policji powo!a! w dniu 5 lutego 2008 r. Zespó! do opracowania planu dzia!a( Policji w zakresie gromadzenia, przetwarzania i analizowania danych dotycz"cych post$powa( skargowych i dyscyplinarnych w Policji na lata 2008-2009. Komendant G!ówny Policji poinformowa! 259, &e nowy system rejestrowania skarg ma zosta) opracowany do ko(ca 2008 roku. Rok 2009 b$dzie

rokiem

pilota&owego

wprowadzenia

nowego

systemu

klasyfikowania, rejestrowania i przetwarzania danych dotycz"cych skarg. Po rocznym funkcjonowaniu nowego systemu zostanie opracowany raport ewaluacyjny. W

kolejnym

wyst"pieniu

w

tej

sprawie

skierowanym

do

Komendanta, Rzecznik wskaza! 260, na potrzeb$ utworzenia funkcjonalnego systemu skarg, wyodr$bniaj"cego kategori$ tortur i nieludzkiego lub poni&aj"cego traktowania lub karania ze wskazaniem, które ze skarg w tej kategorii

dotycz"

osób

pozbawionych

wolno'ci.

Z

do'wiadcze(

podmiotów mi$dzynarodowych, zw!aszcza Europejskiego Komitetu Rady Europy do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poni&aj"cemu Traktowaniu albo Karaniu wynika, &e zagro&enie torturami oraz innymi formami niew!a'ciwego traktowania jest najwi$ksze w pierwszym

okresie

pozbawienia

wolno'ci

domniemanego

sprawcy

przest$pstwa, a jednym z miejsc, w których niew!a'ciwe formy traktowania najcz$'ciej maj" miejsce, s" policyjne izby zatrzyma(. Komendant G!ówny Policji poinformowa! 261, &e Policja od 2 lat podejmuje

usilne

zwi"zanego

z

starania

maj"ce

wprowadzeniem

na

celu

zmian

rozwi"zanie systemu

problemu

rejestrowania,

przetwarzania i analizowania skarg na dzia!alno') Policji, w kontek'cie realizacji przez Polsk$ postanowie( konwencji mi$dzynarodowych oraz zalece( 258 259 260 261

m.in.

Europejskiego

Komitetu

Rady

Europy

Pismo z 12 marca 2008 r. Pismo z 10 wrze'nia 2008 r. RPO-541402-II/06 z 23 grudnia 2008 r. Pismo z 23 grudnia 2008 r. (dotycz"ce sprawy RPO-603545-II/08).

do

Spraw

- 117 przeciwdzia!ania

Torturom

oraz

Nieludzkiemu

lub

Poni&aj"cego

Traktowaniu i Karaniu. Nie przynios!y one jednak po&"danych efektów. Policja nie posiada w!asnych 'rodków finansowych na budow$ nowego Informatycznego Systemu Rejestracji Skarg. Zadanie to zosta!o uj$te w planach na pierwsz" po!ow$ 2009 r., tym niemniej jego realizacja b$dzie zale&a!a od 'rodków finansowych b$d"cych w dyspozycji Policji. Komendant G!ówny Policji podj"! jednak szereg dzia!a( maj"cych na celu jak najszybsze wprowadzenie zmiany dotychczasowego systemu klasyfikacji, rejestracji i przetwarzania danych skargowych. Do czasu uruchomienia nowego systemu informatycznego dane b$d" gromadzone w formie papierowej w oparciu o nowy katalog kategorii skarg. Program warsztatów doskonal"cych umiej$tno'ci klasyfikowania, rejestrowania

i

przetwarzania

danych

skargowych

pozwoli

na

przeszkolenie wszystkich policjantów zajmuj"cych si$ rozpatrywaniem skarg. 4. Gromadzenie przez Policj& informacji o osobach legitymowanych Podj$ta 262 w 2007 r. sprawa legalno'ci zbierania przez Policj$ szczegó!owych danych dotycz"cych osób legitymowanych nie straci!a na aktualno'ci. Przepis art. 20 ust. 2b w zw. z ust. 2a ustawy o Policji 263 upowa&nia, w stosunku do wskazanych osób, gromadzenia,

przetwarzania

i

do

pobierania,

wykorzystywania

w

uzyskiwania celu

i

realizacji

ustawowych zada( Policji m.in. informacji dotycz"cych opisu wizerunku, cech, znaków szczególnych i pseudonimów, czy informacji o 'rodowisku i kontaktach sprawców. A zatem, wy!"cznie dane tej grupy osób mog" znale%) si$ w Krajowym Systemie Informacyjnym Policji. Wobec tre'ci poprzedniej korespondencji w przedmiotowej sprawie, Rzecznik zwróci! si$ 264

do

Komendanta

G!ównego

Policji

o

poinformowanie,

czy

legitymowanie po!"czone ze zbieraniem informacji dodatkowych o legitymowanej osobie, takich jak: pseudonimy, blizny, tatua&e, znaki 262 263 264

Informacja za rok 2007, str. 62-65. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277). RPO-555788-II/07 z 21 stycznia 2008 r.

- 118 szczególne, kolczyki, szaliki klubowe etc. mog" by) dokonywane tak&e wobec innych osób, ni& wskazane w przepisach ustawowych, a je&eli tak, to jaka jest podstawa prawna dla takiego dzia!ania. Komendant poinformowa! 265, &e gromadzenie w Krajowym Systemie Informacyjnym Policji danych na temat legitymowa( dotyczy wy!"cznie osób wymienionych w art. 20 ust. 2a ustawy o Policji. Zgodnie z art. 20 ust. 2b tej ustawy Policja ma prawo gromadzi) m.in. zdj$cia, szkice i opisy wizerunku oraz cechy i znaki szczególne, pseudonimy, niezale&nie od tego, czy gromadzenie tych danych zwi"zane jest z legitymowaniem osoby. 5. Policyjne statystyki dotycz%ce wykrywalno#ci przest&pstw Z tre'ci publikacji prasowej 266 wynika!o, i& Policja wykrywa mniej przest$pstw ni& podaj" to oficjalne policyjne statystyki. W artykule wskazano, &e MSWiA przygotowuje zmiany sposobu opracowywania zestawie(

statystycznych

dotycz"cych

bezpiecze(stwa

obywateli

i

informowania o nich opinii publicznej. Rzecznik zwróci! si$ 267 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o poinformowanie o aktualnym stanie prac nad zmianami, g!ównych za!o&eniach tej reformy oraz planowanym terminie wej'cia jej w &ycie. Rzecznik wyst"pi! 268 równie& do Komendanta G!ównego Policji o ustosunkowanie si$ do tre'ci artyku!u i poinformowanie, jaka jest skala nieprawid!owo'ci na terenie kraju i czy podejmowane s" dzia!ania w celu wyeliminowania nadu&y). Komendant rzetelno'ci

G!ówny

danych

Policji

poinformowa! 269,

statystycznych

dotycz"cych

&e

problematyka wykrywalno'ci

przest$pstw i wykrocze( by!a od wielu lat przedmiotem kontroli problemowych i dora%nych, a tak&e post$powa( skargowych. Ujawniane przypadki wprowadzania do zestawie( wyników pracy jednostek Policji nieprawdziwych danych statystycznych z regu!y nie wp!ywa!y w istotny

265 266 267 268 269

Pismo z 12 lutego 2008 r. „Polska” z 7 grudnia 2007 r. Policyjne zestawienia s% mocno zawy'one. RPO-575985-II/07 z 24 stycznia 2008 r. RPO-575985-II/07 z 24 stycznia 2008 r. Pismo z 11 lutego 2008 r.

- 119 sposób na ogóln" ocen$ ich pracy i nie powodowa!y zniekszta!cenia statystyki wykrywalno'ci. Statystyka policyjna jest cz$'ci" statystyki publicznej, której zasady, w tym dotycz"ce odpowiedzialno'ci karnej, okre'la ustawa o statystyce publicznej 270.

Statystyka

policyjna

obj$ta

jest

programem

bada(

okre'lanym w corocznym rozporz"dzeniu Rady Ministrów w sprawie programu bada( statystycznych statystyki publicznej. Szczegó!owe metody i formy wykonywania przez s!u&by policyjne zada( w zakresie gromadzenia i przetwarzania danych o przest$pczo'ci okre'la Zarz"dzenie Nr 350 Komendanta G!ównego Policji z dnia 1 lipca 2003 r. Podsekretarz Stanu przekaza! 271 informacje o Policyjnym Systemie Statystyki Przest$pczo'ci „Temida” oraz sprawozdawczo'ci policyjnej. Z kolei aktem prawnym reguluj"cym kwestie sprawozdawczo'ci w Policji jest Zarz"dzenie nr 159 Komendanta G!ównego Policji z dnia 23 lutego 2007 r. w sprawie planowania i sprawozdawczo'ci w Policji. System sprawozdawczo'ci w Policji obejmuje sporz"dzanie dokumentów sprawozdawczych przez jednostki organizacyjne Policji i komórki organizacyjne KGP oraz ocen$ pracy Policji wynikaj"c" z dokumentów sprawozdawczych, s!u&"c" m. in. ustalaniu i wprowadzaniu zmian Priorytetów Komendanta G!ównego Policji, a tak&e mierników oceny efektywno'ci pracy Policji. Z odpowiedzi wynika!o ponadto, &e w MSWiA zosta!y podj$te prace zmierzaj"ce do wypracowania systemowych rozwi"za( w zakresie statystyki przest$pczo'ci w Polsce, tak aby w wi$kszym stopniu obrazowa!y rzeczywisty stan przest$pczo'ci, jak równie& sta!y si$ realnym narz$dziem umo&liwiaj"cym rzeteln" ocen$ stanu bezpiecze(stwa i porz"dku publicznego w kraju. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 272 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o bie&"ce informowanie o wdra&anych rozwi"zaniach.

270 271 272

Ustawa z 29 czerwca 1995 r. (Dz.U. Nr 88 poz. 439). W pi'mie 6 marca 2008 r. RPO-575985-II/07 z 4 lipca 2008 r.

- 120 Podsekretarz Stanu w MSWiA poinformowa! 273, i& w resorcie podj$to uzgodnienia

z

Ministerstwa

przedstawicielami Finansów,

Ministerstwa

Ministerstwa

Sprawiedliwo'ci,

*rodowiska,

Agencji

Bezpiecze(stwa Wewn$trznego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Komisji

Nadzoru

podmiotów

Finansowego,

dotycz"ce

statystycznych

oraz

+andarmerii

okre'lenia

sporz"dzanych

Wojskowej

i

charakteru

zbieranych

analiz,

tak&e

a

innych danych

zdefiniowanie

obszarów zagro&e( przest$pczo'ci". Planowane jest opracowanie raportu diagnozuj"cego stan bezpiecze(stwa i porz"dku publicznego, zarówno w uj$ciu przedmiotowym, jak i obszarowym. Planuje si$, a&eby raport ten powstawa! cyklicznie, umo&liwiaj"c identyfikacj$ zmian w obszarze bezpiecze(stwa i porz"dku publicznego. W ocenie MSWiA zasadnym by!oby uwzgl$dnienie w Krajowym Centrum Informacji Kryminalnych informacji o wyniku post$powania s"dowego, w celu umo&liwienia monitorowania sprawy od zdarzenia do wyroku s"dowego oraz generowania jednolitej informacji statystycznej. W tym celu trwaj" konsultacje z kierownictwem Krajowego Centrum, maj"ce do

doprowadzi) rozwi"zania,

a

okre'lenia tak&e

sposobu

oszacowanie

realizacji

kosztów

przedmiotowego

oraz

zakresu

zmian

legislacyjnych zwi"zanych z jego wprowadzeniem. 6. Dzia!alno#$ operacyjna uprawnionych s!u'b W sta!ym zainteresowaniu Rzecznika pozostawa!a problematyka prowadzenia dzia!alno'ci operacyjnej przez uprawnione s!u&by policyjne i wojskowe. Kontrola operacyjna, rozumiana jako niejawna dzia!alno') polegaj"ca

na:

kontrolowaniu

tre'ci

korespondencji

i

zawarto'ci

przesy!ek, uzyskiwaniu i utrwalaniu tre'ci rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomoc" sieci telekomunikacyjnych, zawsze zwi"zana jest z g!$bok" ingerencj" organów w!adzy publicznej w sfer$ praw i wolno'ci obywatelskich. Podstaw$

do

prowadzenia

dzia!a(

operacyjnych

zawieraj"

poszczególne ustawy dotycz"ce uprawnionych s!u&b. W ocenie Rzecznika uregulowanie uprawnie( tych s!u&b w jednym akcie ustawowym 273

Pismo z 6 sierpnia 2008 r.

- 121 zapewni!oby mo&liwo') skuteczniejszej kontroli przestrzegania praw i wolno'ci obywateli, wobec których podejmowane s" dzia!ania operacyjne. W aktach normatywnych dotycz"cych dzia!ania poszczególnych s!u&b zosta!yby natomiast okre'lone przypadki, w jakich funkcjonariusze konkretnej

s!u&by

byliby

uprawnieni

do

prowadzenia

dzia!a(

operacyjnych oraz przepisy kompetencyjne wskazuj"ce podmioty, które mog" podj") decyzj$ co do stosowania takich dzia!a(, wzgl$dnie wyst$powa) do innych w!a'ciwych organów z wnioskami o wyra&enie zgody w tym zakresie. Rzecznik zwróci! si$ 274 do Prezesa Rady Ministrów o zaj$cie stanowiska i poinformowanie o podj$tych dzia!aniach. Podsekretarz Stanu w MSWiA poinformowa! 275, &e Minister Spraw Wewn$trznych i Administracji, podzieli! pogl"d Rzecznika i powo!a! specjalny zespó! do opracowania projektu ustawy o pracy operacyjnej. Do jego prac w!"czono przedstawicieli wszystkich s!u&b pa(stwowych uprawnionych do wykonywania czynno'ci operacyjno-rozpoznawczych. W roboczych posiedzeniach zespo!u uczestnicz" równie& przedstawiciele Ministerstwa

Sprawiedliwo'ci,

Ministerstwa

Finansów,

S"du

Najwy&szego oraz Prokuratury Krajowej. W

roboczym

projekcie

ustawy

o

czynno'ciach

operacyjno-

rozpoznawczych zosta!y opisane zasady oraz cele prowadzenia czynno'ci operacyjno-rozpoznawczych,

a

tak&e

precyzyjnie

wskazano

zakres

uprawnie( funkcjonariuszy organów i s!u&b pa(stwowych w trakcie wykonywania czynno'ci operacyjno-rozpoznawczych. Ponadto, w dniu 8 lutego 2008 r. zosta! wniesiony do Marsza!ka Sejmu

poselski

projekt

ustawy

o

czynno'ciach

operacyjno

–

rozpoznawczych (druk sejmowy nr 353). Rzecznik b$dzie monitorowa! dalszy bieg prac legislacyjnych. 7. Stan bezpiecze"stwa sieci teleinformatycznych w Polsce Doniesienia

mediów

wskazywa!y

na

powa&ne

zagro&enia

bezpiecze(stwa sieci teleinformatycznych urz$dów pa(stwowych w Polsce, mi$dzy innymi poprzez mo&liwo') zak!ócania i blokowania ich

274 275

RPO-578577-II/08 z 1 kwietnia 2008 r. Pismo z 15 maja 2008 r.

- 122 serwerów internetowych. Zaniepokojenie Rzecznika wzbudzi!y tak&e informacje zamieszczone w „Dzienniku” z 19 sierpnia 2008 r. 276, o braku dostatecznych zabezpiecze( przed tego rodzaju zagro&eniami, a tak&e o niezg!oszeniu

przez

Polsk$

udzia!u

w

Centrum

Doskonalenia

Cyberobronno'ci, powo!anym przez NATO w kwietniu 2008 r. Rzecznik, maj"c na wzgl$dzie swe konstytucyjne powinno'ci w zakresie szeroko rozumianych praw i wolno'ci obywateli, w tym gwarancji zapewnienia im bezpiecze(stwa, zwróci! si$ 277 do Szefa Agencji Bezpiecze(stwa elektroniczne

w

Wewn$trznego Polsce

o

posiadaj"

poinformowanie, stosowne

czy

systemy

zabezpieczenia

przed

zagro&eniami maj"cymi istotny wp!yw na stan bezpiecze(stwa pa(stwa. Poprosi! równie& o przedstawienie stanowiska ABW w sprawie obecnego stanu bezpiecze(stwa pa(stwa w zakresie ochrony przed bezprawnymi dzia!aniami w cyberprzestrzeni, a tak&e, czy odnotowano tego rodzaju przypadki i jaka jest skala zagro&e(. Szef ABW przedstawi!

278

przygotowany w Agencji raport w tej

sprawie, skierowany m.in. do Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów. Po zapoznaniu si$ z tre'ci" raportu, Rzecznik zwróci! si$ 279 do Szefa ABW o poinformowanie, czy planowane jest przygotowanie rozwi"za( legislacyjnych problemów sygnalizowanych w raporcie. Szef ABW poinformowa! 280, &e w MSWiA podj$to prace nad rz"dowym planem ochrony cyberprzestrzeni. Zgodnie z za!o&eniami dokument ma mie) charakter strategiczny i stanowi) b$dzie podstaw$ do stworzenia projektów wykonawczych s!u&"cych wdro&eniu mechanizmów ochronnych. Przyj$cie planu przez Rad$ Ministrów umo&liwi dalsze dzia!ania Agencji w aspekcie ochrony cyberprzestrzeni RP. W projekcie nowelizacji ustawy o zarz"dzaniu kryzysowym 281 zosta!y uwzgl$dnione rozwi"zania ochrony cyberprzestrzeni RP. Ponadto MSWiA planuje powo!anie zespo!u do spraw opracowania rz"dowego projektu ustawy

276 277 278 279 280 281

Artyku! Polski internet zagro'ony. RPO-596458-II/08 z 20 sierpnia 2008 r. Pismo z 12 wrze'nia 2008 r. RPO-596458-II/08 z 17 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 7 listopada 2008 r. Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 590).

- 123 antyterrorystycznej, oraz ochrony infrastruktury krytycznej pa(stwa. ABW zg!osi propozycje ochrony cyberprzestrzeni. Badaj"c problem bezpiecze(stwa sieci teleinformatycznych w Polsce, Rzecznik zwróci! si$ 282 tak&e do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci

o

powiadomienie

o

stanie

prac

legislacyjnych

zmierzaj"cych do ratyfikacji Konwencji Rady Europy z dnia 23 listopada 2001 r. o cyberprzest$pczo'ci oraz Protoko!u dodatkowego do Konwencji o cyberprzest$pczo'ci. Rzecznik zwróci! si$ równie& o informacj$, jakie zmiany zosta!y dotychczas wprowadzone do polskiego prawa i jakie s" planowane, w celu usuni$cia przeszkód formalnych i doprowadzenia do zgodno'ci naszego prawa z postanowieniami konwencyjnymi. W odpowiedzi adresat wyst"pienia poinformowa! 283, i& Ministerstwo Sprawiedliwo'ci podejmuje dzia!ania zmierzaj"ce do szybkiej ratyfikacji Konwencji Rady Europy o cyberprzest$pczo'ci. Prace legislacyjne, podj$te po podpisaniu Konwencji, doprowadzi!y do zgodno'ci prawa polskiego

z

wi$kszo'ci"

wprowadzono

do

przepisów

Kodeksu

Konwencji.

karnego,

do

Stosowne ustawy

–

zmiany Prawo

telekomunikacyjne oraz do ustawy o Policji. Dla pe!nego wdro&enia Konwencji do polskiego porz"dku prawnego pozosta!o dostosowanie art. 267 k.k. dotycz"cego kradzie&y informacji (tzw. hackingu) do art. 2 Konwencji przewiduj"cego karalno') umy'lnego czynu polegaj"cego na bezprawnym dost$pie do ca!o'ci lub cz$'ci systemu informatycznego, a tak&e zmiany art. 202 § 4 i 4a k.k. Rzecznik

b$dzie

monitorowa!

przebieg

prac

legislacyjnych

dotycz"cych bezpiecze(stwa sieci teleinformatycznych. 8. Dzia!ania funkcjonariuszy Agencji Bezpiecze"stwa Wewn&trznego podejmowane wobec dziennikarzy podczas przeszukania mieszkania jednego

z

cz!onków

Komisji

Informacyjnych

282 283

RPO-595750-II/08 z 12 wrze'nia 2008 r. Pismo z 24 wrze'nia 2008 r.

Weryfikacyjnej

Wojskowych

S!u'b

- 124 Rzecznik otrzyma! wniosek Prezesa Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich o zbadanie prawid!owo'ci i zasadno'ci dzia!a( funkcjonariuszy ABW wobec dziennikarzy w dniu 13 maja 2008 r. podczas czynno'ci procesowych w mieszkaniu p. Piotra B., jednego z cz!onków Komisji Weryfikacyjnej WSI. Funkcjonariusze ABW odebrali dziennikarzom s!u&bow" kamer$ filmow", kasety z no'nikami, telefony komórkowe i prywatne iPody, a ponadto dokonali upokarzaj"cej rewizji osobistej. Z wnioskiem o zbadanie sprawy zwróci! si$ tak&e Prezes Zarz"du Telewizji Polskiej, wskazuj"c na z!amanie przez funkcjonariuszy ABW prawa do wolno'ci i nietykalno'ci osobistej dziennikarzy. Rzecznik zwróci! si$ 284 do Szefa ABW o przed!o&enie szczegó!owej informacji o okoliczno'ciach oraz

przebiegu

interwencji

podj$tej

przez

funkcjonariuszy

wobec

dziennikarzy, wraz z ocen" jej legalno'ci. Jednocze'nie Rzecznik zwróci! si$ 285 do Prokuratora Krajowego o informacj$ o aktualnym stanie post$powania przygotowawczego, w ramach którego funkcjonariusze ABW realizowali czynno'ci procesowe oraz poinformowanie o podj$tych dzia!aniach w sprawie wyja'nienia zasadno'ci skarg dziennikarzy. Zast$pca Szefa ABW wyja'ni! 286, &e w zwi"zku z zak!ócaniem przez dziennikarzy czynno'ci procesowych, funkcjonariusze podj$li zgodne z prawem dzia!ania, a dziennikarzom nie przys!uguje status strony w post$powaniu przygotowawczym, nie maj" te& upowa&nienia do udzia!u w niejawnych

ze

swej

istoty

czynno'ciach

prowadzonego

'ledztwa.

Prokurator Krajowy poinformowa! 287 natomiast, &e okoliczno'ci incydentu s" przedmiotem 'ledztwa wszcz$tego w dniu 9 czerwca 2008 r. na podstawie zawiadomienia z!o&onego przez dziennikarzy TVP. Przebieg i okoliczno'ci przedmiotowego zdarzenia zostan" wyja'nione i ocenione przez prokuratur$ okr$gow". W odpowiedzi na kolejne wyst"pienie do Prokuratora Krajowego288 wywo!ane skarg" p. Piotra B. na czynno'ci procesowe, Zast$pca

284 285 286 287 288

RPO-589505-II/08 z 21 maja 2008 r. RPO-589505-II/08 z 21 maja 2008 r. Pismo z 20 czerwca 2008 r. Pismo z 20 czerwca 2008 r. Pismo z 21 lipca 2008 r.

- 125 Prokuratora Generalnego poinformowa! 289 o dokonywanych dzia!aniach i poczynionych

ustaleniach,

nie

podzielaj"c

zarzutów

skar&"cego

o

przewlek!o'ci post$powania i stronniczo'ci prokuratorów. Przebieg

post$powania

w

sprawie

b$dzie

przez

Rzecznika

monitorowany. 9. Grupowa

kontrola

korespondencji

obywateli

przez

Agencj&

Bezpiecze"stwa Wewn&trznego Z doniesie( prasowych 290 wynika!o, i& ABW dokonuje grupowej kontroli korespondencji obywateli, co wskazywa!o na naruszenie prawa do prywatno'ci. Rzecznik zwróci! si$ 291 do Szefa ABW o wyja'nienia dotycz"ce równie& poruszonej w publikacji kwestii przetargów na dostaw$ maszyn sortuj"cych przesy!ki pocztowe i ingerencji funkcjonariuszy ABW w warunki specyfikacji istotnych warunków zamówienia tego typu urz"dze(, zw!aszcza wyposa&enia w funkcje umo&liwiaj"ce tworzenie bazy danych o adresatach i nadawcach oraz analiz grafologicznych. Ponadto, Rzecznik zwróci! si$ o przedstawienie informacji dotycz"cych procedury,

kryteriów

oraz

podstawy

prawnej

grupowej

kontroli

korespondencji obywateli, je&eli jest ona dokonywana. W odpowiedzi, Szef ABW poinformowa! Rzecznika 292, i& korzystanie przez funkcjonariuszy ABW z uprawnie( zwi"zanych z dost$pem do danych posiadanych przez operatora 'wiadcz"cego us!ugi pocztowe, dotyczy wy!"cznie osób pozostaj"cych w zainteresowaniu ABW oraz organów

'cigania

i

wymiaru

sprawiedliwo'ci,

a

nadto

znajduje

umocowanie w przepisach ustawy o ABW, ustawie prawo pocztowe i przepisach wykonawczych i nie ma charakteru grupowej kontroli korespondencji. Odnosz"c si$ do sugestii mediów dotycz"cych wp!ywu ABW na wynik przetargu na dostaw$ maszyn sortuj"cych korespondencj$ wskazano, i& ABW jest s!u&b" w!a'ciw" do okre'lania warunków brzegowych, jakie powinny spe!nia) te maszyny w celu zabezpieczenia obrotu pocztowo – kurierskiego przed jego przest$pczym wykorzystaniem 289 290 291 292

Pismo z 3 wrze'nia 2008 r. „Dziennik” z 12 listopada 2008 r. S!u'by #ledz% nasze listy. RPO-602424-II/08 z 25 listopada 2008 r. Pismo z 9 grudnia 2008 r.

- 126 i nie ma to zwi"zku ze wskazaniem czy wyborem kontrahenta. System funkcji specjalnych w urz"dzeniach sortuj"cych nie posiada mo&liwo'ci tworzenia baz danych i adresatów i nie wykonuje specjalistycznych analiz grafologicznych. 10. Odmowa udost&pnienia Rzecznikowi Praw Obywatelskich raportu o dzia!alno#ci Centralnego Biura Antykorupcyjnego W dniu 29 maja 2008 r. Rzecznik przedstawi! na forum Komisji Sprawiedliwo'ci i Praw Cz!owieka Sejmu RP „Informacj$ o dzia!alno'ci Rzecznika Praw Obywatelskich w 2007 roku, z uwagami o stanie przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela”. W trakcie wyst"pienia Rzecznik zwróci! szczególn" uwag$ na spraw$ odmowy udost$pnienia

mu

Antykorupcyjnego, Kancelarii Opracowania

raportu

o

dzia!alno'ci

przygotowywanego

Prezesa

Rady

Programu

przez

Ministrów, Zapobiegania

Centralnego Sekretarza

Pe!nomocnika

Biura

Stanu

w

Rz"du

ds.

Nieprawid!owo'ciom

w

Instytucjach Publicznych. Dzia!alno') CBA by!a przedmiotem wyst"pie( Rzecznika zarówno w sprawach indywidualnych, jak i w aspekcie generalnym, m.in. wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego 293 w sprawie uprawnie( CBA do stosowania 'rodków przymusu bezpo'redniego w postaci kajdanek i prowadnic. Ponadto Rzecznik podj"! dzia!ania w sprawach zabezpieczenia przez CBA dokumentacji medycznej pacjentów szpitala MSWiA w Warszawie; nieuprawnionego badania prawid!owo'ci zbywania nieruchomo'ci przez prezydentów Gda(ska i Sopotu 294, a tak&e czynno'ci operacyjnych podejmowanych przez CBA w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi 295. W sprawie odmowy udost$pnienia raportu i jej uzasadnienia Rzecznik skierowa! wyst"pienie do Sejmu RP 296 wskazuj"c na wyra%ne przejawy nadu&ycia w!adzy przez Pe!nomocnika Rz"du i uniemo&liwienia Rzecznikowi realizacji jego konstytucyjnych uprawnie(.

293 294 295 296

RPO-551675-II/07 RPO-577369-II/07 RPO-571541-II/07 RPO-577226-II/07

z z z z

1 czerwca 2007 r., sygn. akt U5/07. 4 czerwca 2008 r. 14 marca 2008 r. 4 czerwca 2008 r.

- 127 W

odpowiedzi

na

wyst"pienia

kierowane

bezpo'rednio

do

Pe!nomocnik Rz"du Rzecznik uzyska! 297 zapewnienie, &e tzw. Raport w sprawie CBA zostanie udost$pniony Rzecznikowi niezw!ocznie po jego zako(czeniu. Kontynuuj"c badanie kwestii odmowy udost$pnienia raportu o dzia!alno'ci CBA, Rzecznik skierowa! 298 wyst"pienie do Prezesa Rady Ministrów,

w

zwi"zku

z

wyrokiem

Wojewódzkiego

S"du

Administracyjnego 299 w sprawie ograniczenia przez Kancelari$ Prezesa Rady Ministrów obywatelskiego prawa dost$pu do informacji publicznej. Rzecznik po raz kolejny zwróci! si$ o udost$pnienie mu raportu w trybie przepisanym prawem, który otrzyma! w dniu 28 grudnia 2008 r. 11. Weryfikowanie informacji medialnych o istnieniu w Polsce tajnych wi&zie" CIA W roku 2008 Rzecznik ponownie podj"! spraw$ domniemanego istnienia w Polsce tajnych wi$zie( CIA. W roku 205 polskie w!adze oficjalnie zdementowa!y liczne doniesienia prasowe o przetrzymywaniu w Polsce cz!onków organizacji terrorystycznej Al-kaida. Kwestia ta powróci!a za spraw" publikacji w „New York Times”, opartej na relacji analityka CIA o wi$zieniu w Szymanach, jako jednej z najwa&niejszych

tajnych

baz

CIA.

W

publikacji

wskazano

na

przetrzymywanie w Polsce wi$%niów i poddawanie ich torturom. Rzecznik

zwróci!

do

si$ 300

Prezesa

Rady

Ministrów

o

poinformowanie, czy podj$to, b"d% planuje si$ podj$cie dzia!a( maj"cych na celu dalsze zweryfikowanie informacji o przewo&eniu przez terytorium Polski

i

przetrzymywaniu

terrorystycznej poinformowa! 301,

organizacji &e

i

poddawaniu

Al-Kaida.

wyst"pi!

do

torturom

Prezes Prokuratora

Rady

cz!onków Ministrów

Generalnego

o

przeprowadzenie szczegó!owego post$powania wyja'niaj"cego w tej kwestii.

297 298 299 300 301

Pismo z 17 czerwca 2008 r. RPO-594389-I/08 z 25 lipca 2008 r. Wyrok z 17 lipca 2008 r., (sygn. II SA/Wa 721/08). RPO-520361-II/05 z 30 czerwca 2008 r. Pismo z 21 sierpnia 2008 r.

- 128 -

12. Bezpiecze"stwo pasa'erów linii lotniczych Z wniosku Pos!a na Sejm RP, podj$to spraw$ zagro&enia jakie stwarza!a konstrukcja pasa startowego Portu Lotniczego im. W!adys!awa Reymonta w #odzi. Wed!ug uzyskanych informacji, rozpadlina w pasie startowym, która odnawia si$ mimo napraw, zagra&a bezpiecze(stwu lotów. Rzecznik zwróci! si$ 302 do Prezesa Urz$du Lotnictwa Cywilnego o zbadanie sprawy i poinformowanie o poczynionych ustaleniach. Prezes Urz$du wyja'ni! 303, &e w sprawie opisanej w wyst"pieniu Rzecznika trwa audyt certyfikacyjny. W przypadku stwierdzenia niezgodno'ci oraz uwag co do stanu technicznego drogi startowej lub jej poboczy, zostan" podj$te odpowiednie

dzia!ania

korekcyjne,

maj"ce

na

celu

zapewnienie

bezpiecze(stwa operacji lotniczych. Po kilku miesi"cach Rzecznik ponownie zwróci! si$ 304 do Prezesa Urz$du o udzielenie informacji o wynikach audytu certyfikacyjnego i ewentualnych dzia!aniach podj$tych w celu poprawy bezpiecze(stwa na terenie

lotniska.

Z

udzielonej

odpowiedzi 305

wynika!o,

i&

audyt

certyfikacyjny zako(czono z wynikiem pozytywnym i Port Lotniczy otrzyma!

certyfikat

dla

lotniska

u&ytku

publicznego,

który

jest

potwierdzeniem zachowania zasad bezpiecze(stwa. Wobec powy&szego Rzecznik postanowi! zako(czy) post$powanie w sprawie.

302 303 304 305

RPO-584971-X/08 z 25 marca 2008 r. Pismo z 28 marca 2008 r. RPO-584971-X/08 z 13 czerwca 2008 r. Pismo z 26 czerwca 2008 r.

- 129 -

5.

Ochrona praw ofiar przest!pstw Rzecznik, stoj"c na stra&y praw i wolno'ci obywatelskich, d"&y do

stworzenia

realnych

przypadku

ofiar

gwarancji

przest$pstw

przestrzegania spraw"

praw

podstawow"

obywateli. jest

W

realizacja

ustawowych zapisów przewiduj"cych uwzgl$dnienie prawnie chronionych praw pokrzywdzonego. Sytuacja ofiar zmienia si$ na lepsze. S" to jednak zmiany zbyt powolne, stymulowane najcz$'ciej tylko nag!a'nianymi przez media skandalami. Dlatego te& Rzecznik chce d"&y) do tego, aby by!y to zmiany

realne,

systemowe,

odczuwane

przez

wszystkich

zainteresowanych oraz aby dosz!o do integracji poczyna( ró&nych instytucji i organizacji pozarz"dowych w tej sferze. 1. Krajowy Program na Rzecz Ofiar Przest&pstw Po kilku latach stara( Rzecznika, w tym wielokrotnych wyst"pie( 306 o stworzenie systemu pomocy instytucjonalnej i prawnej dla ofiar przest$pstw,

w

Ministerstwie

Sprawiedliwo'ci

powo!any

zosta!

mi$dzyresortowy zespó!, który opracowa! projekt rz"dowego Krajowego Programu na Rzecz Ofiar Przest$pstw na lata 2009-2013. Zosta! on oparty na wst$pnym projekcie Rzecznika Praw Obywatelskich. Cel ogólny Programu realizowany ma by) m.in. przez: 1)

utworzenie

ogólnopolskiej

struktury,

której

zadaniem

b$dzie

udzielanie interdyscyplinarnej pomocy osobom pokrzywdzonym, 2)

zwi$kszenie skuteczno'ci i dost$pno'ci pomocy udzielanej osobom pokrzywdzonym,

3)

opracowanie projektu ustawy o pomocy pokrzywdzonym,

4)

podejmowanie bada( i analiz dotycz"cych osób pokrzywdzonych,

5)

podnoszenie wra&liwo'ci spo!ecznej wobec osób pokrzywdzonych,

6)

podnoszenie kompetencji osób zajmuj"cych si$ udzielaniem pomocy osobom pokrzywdzonym.

306

RPO-445687-II/03.

- 130 W pracach nad rz"dowym projektem Programu bra! udzia! z g!osem doradczym przedstawiciel Rzecznika w osobie G!ównego Koordynatora ds. Pomocy Ofiarom Przest$pstw w Biurze RPO. 2. Kompensata dla pokrzywdzonych przest&pstwem Obok wskazanej, instytucjonalnej i interdyscyplinarnej pomocy dla pokrzywdzonych przest$pstwem, Rzecznik konsekwentnie d"&y do zmian prawnych w kwestii kompensaty dla ofiar przest$pstw. W roku 2008 zosta! spe!niony postulat Rzecznika, zawarty w wyst"pieniu 307 generalnym z dnia 20 grudnia 2007 r., aby o dostosowaniu przepisów ustawy o pa(stwowej kompensacie przys!uguj"cej ofiarom niektórych przest$pstw umy'lnych 308 do przepisów (art. 18 ust. 2) dyrektywy Rady Unii Europejskiej309. Pozosta!y nierozwi"zane inne postulaty Rzecznika, w tym m.in. kwestia zwi$kszenia wysoko'ci kwoty kompensaty. Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! Rzecznika 310, &e zosta! opracowany projekt nowelizacji ustawy o pa(stwowej kompensacie, który przewiduje m.in. rozszerzenie kr$gu osób uprawnionych do wyst"pienia z wnioskiem o przyznanie kompensaty oraz podwy&szenie górnego limitu kompensaty. 3. Umocnienie pozycji pokrzywdzonego a) Potrzeba wzmocnienia uprawnie" procesowych ofiar przest&pstw Ju& w 2007 r. Rzecznik zwraca! si$ 311 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zainicjowanie nowelizacji przepisów Kodeksu post$powania karnego, polegaj"cej na wprowadzeniu unormowania nak!adaj"cego na s"d obowi"zek informowania pokrzywdzonych, na ich wniosek, o przebiegu post$powania karnego oraz o tre'ci podejmowanych istotnych dla nich decyzji procesowych, a nadto dor$czania pokrzywdzonemu orzeczenia

307 308 309 310 311

RPO-548015-II/06. Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 169, poz.1415 z pó%n. zm.) Dyrektywa z dnia 29 kwietnia 2004 r. nr 2004/80/WE Pismo z 7 sierpnia 2008 r. Informacja RPO za 2007 r. str. 73.

- 131 ko(cz"cego post$powanie jurysdykcyjne, nawet wówczas gdy nie ma statusu oskar&yciela posi!kowego. Rzecznik wielokrotnie podejmowa! problemy zwi"zane z realizacj" uprawnie( procesowych ofiar przest$pstw w toku post$powania karnego, wyst$puj"ce w licznych skargach. W ocenie Rzecznika istnieje konieczno') umocnienia pozycji pokrzywdzonego, poprzez zapewnienie mu prawa strony w post$powaniu jurysdykcyjnym

i

dostosowania

przepisów

Kodeksu

post$powania

karnego do wymogów Unii Europejskiej, a dok!adnie Decyzji Ramowej Rady UE w sprawie pozycji ofiar w post$powaniu karnym. Rzecznik zaproponowa! zmian$ tre'ci art. 54 k.p.k. w taki sposób, aby pokrzywdzony, który nie chce dzia!a) w charakterze oskar&yciela posi!kowego, móg! z!o&y) stosowne o'wiadczenie o rezygnacji z tego uprawnienia. Rzecznik postulowa! równie& nowelizacj$ art. 49 § 1 k.p.k. tak, aby nie dochodzi!o do dowolnej interpretacji tego przepisu przez s"dy, uznaj"ce niejednokrotnie, i& mimo istnienia osób, które ponios!y wymierne straty skutkiem niektórych przest$pstw, pokrzywdzony jest abstrakcyjny bez imienia i nazwiska (problem ten wyst$puje g!ównie w sprawach dotycz"cych przest$pstw przeciwko wiarygodno'ci dokumentów i przest$pstw przeciwko wymiarowi sprawiedliwo'ci). W roku 2008 Rzecznik ponownie zwróci! si$ 312 w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwo'ci. W odpowiedzi poinformowano 313 Rzecznika, &e nowelizacja art. 49 § 1 k.p.k. wydaje si$ zb$dna. Zapatrywania doktryny, jak i orzecznictwo wskazuj" na konieczno') ka&dorazowego ustalania, czy dany podmiot rzeczywi'cie

jest

pokrzywdzonym.

Potrzeba

czynienia

rozwa&a(

odnosz"cych si$ do charakteru zwi"zku pomi$dzy znamionami czynu a zagro&eniem dobra prawnego podmiotu odnosi si$ równie& do ustale( w sprawach o przest$pstwa przeciwko wiarygodno'ci dokumentów i wymiarowi sprawiedliwo'ci. Postulowana zmiana tre'ci art. 54 k.p.k. równie& nie wydaje si$ zasadna w ocenie Ministra. Ocena ta oparta zosta!a o uznanie, i& wskazana

312 313

RPO-547812-II/06 z 15 lutego 2008 r. Pismo z 1 kwietnia 2008 r.

- 132 zmiana

doprowadzi

przekonanie,

i&

do

przewlek!o'ci

rozwi"zanie

takie

post$powania

jest

równie&

s"dowego

niekorzystne

i dla

pokrzywdzonego. Wobec w"tpliwo'ci odnosz"cych si$ do wskazanej argumentacji oraz w zwi"zku z faktem, &e analiza spraw wp!ywaj"cych do Rzecznika wci"& wskazuje na niezmienne, przekonanie wielu s$dziów, &e jest pewna grupa przest$pstw, w których z za!o&enia nie ma pokrzywdzonego, w dniu 9 grudnia 2008 r. Rzecznik Praw Obywatelskich ponownie wyst"pi! do Ministra Sprawiedliwo'ci-Prokuratora Generalnego w tej sprawie. b) Konieczno#$ poprawy sytuacji procesowej osób pokrzywdzonych, sk!adaj%cych prywatny akt oskar'enia do s%du Rzecznik wyst"pi! 314 do Ministra Sprawiedliwo'ci równie& w sprawie poprawy sytuacji procesowej osób sk!adaj"cych prywatny akt oskar&enia do s"du. Rzecznik zwróci! uwag$ na konieczno') realnej kontroli dzia!alno'ci prokuratorskiej, a tak&e potrzeb$ odci"&enia pokrzywdzonego –

nie

dysponuj"cego

uprawnieniami

w!a'ciwymi

dla

oskar&yciela

publicznego – z obowi"zku gromadzenia materia!u dowodowego. W odpowiedzi 315 Minister stwierdzi!, &e nie podziela stanowiska Rzecznika wskazuj"c, &e skoro oskar&yciel subsydiarny, jako osoba prywatna,

nie

posiada

mo&liwo'ci

przeprowadzenia

post$powania

dowodowego, to istnieje mo&liwo') opisana w art. 55 § 1 k.p.k. wykonywania czynno'ci dowodowych przez Policj$ na polecenie s"du. Jednocze'nie, wobec uznania przez Ministra, &e zapis art. 330 § 2 K.p.k.

jest

nieprecyzyjny

i

wzbudza

w"tpliwo'ci

interpretacyjne,

zapowiedziano, &e w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci zostan" podj$te prace maj"ce na celu przygotowanie rozwi"za( precyzuj"cych brzmienie wskazanego przepisu. c) Konieczno#$ zapewnienia pokrzywdzonemu dost&pu do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno#ci wyja#niaj%cych Rzecznik wyst"pi! 316 do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie braku dost$pu stron do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno'ci wyja'niaj"cych. zgodnie z art. 38 § 1 Kodeksu post$powania w sprawach 314 315 316

RPO-578573-II/08 z 7 listopada 2008 r. Pismo z 29 grudnia 2008 r. RPO-577154-II/07 z 15 pa%dziernika 2008 r.

- 133 o wykroczenia. Pomini$cie legislacyjne w tej materii mo&e pozostawa) w sprzeczno'ci z art. 32 ust.1 Konstytucji RP. Skoro bowiem podejrzany i pokrzywdzony maj" zagwarantowane prawo do przegl"dania akt w post$powaniu przygotowawczym, to równie& takie prawo winno by) zagwarantowane pokrzywdzonemu oraz osobie, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporz"dzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie – na etapie czynno'ci wyja'niaj"cych w sprawie o wykroczenie. Z udzielonej odpowiedzi 317 Ministra wynika, &e zosta! podzielony pogl"d

Rzecznika

o

konieczno'ci

zmian

legislacyjnych

regulacji

dotycz"cej dost$pu do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno'ci wyja'niaj"cych. Przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wykrocze( oraz niektórych innych ustaw przewiduje nowelizacj$ art. 38 § 1 Kodeksu post$powania w sprawach o wykroczenia, polegaj"c" na rozszerzeniu dyspozycji tego przepisu o odpowiednie stosowanie w post$powaniu w sprawach o wykroczenia przepisów art. 156 § 5 oraz art. 159 Kodeksu post$powania karnego. d) Konieczno#$ wzmocnienia uprawnie" pokrzywdzonych w toku post&powania

prowadzonego

na

podstawie

przepisów

ustawy

o

post&powaniu w sprawach nieletnich Konieczno') wzmocnienia uprawnie( pokrzywdzonych odnosi si$ równie& do spraw regulowanych ustaw" o post$powaniu w sprawach nieletnich 318 (dalej: u.p.n.). Nale&y zauwa&y), &e budzi powa&ne zastrze&enia marginalizacja osoby pokrzywdzonej czynem karalnym nieletniego

lub

zachowaniem

nieletniego

'wiadcz"cym

o

jego

demoralizacji. Ustawodawca nie przyzna! bowiem pokrzywdzonemu prawa strony (jego interesy mo&e reprezentowa) jedynie prokurator, jako rzecznik interesu spo!ecznego). Mo&e to stanowi) naruszenie konstytucyjnej zasady równo'ci wobec prawa oraz zasady prawa do s"du. Uprawnienia, które mo&e realizowa) pokrzywdzony samodzielnie, w toku post$powania, w praktyce ograniczaj" si$ do mo&liwo'ci uczestniczenia w rozprawie, a w

317 318

Pismo z 15 grudnia 2008 r. Ustawa z 26 pa%dziernika 1982 r. (Dz.U. z 2002 r., Nr 11 poz. 109, i Nr 58 poz. 542).

- 134 toku post$powania wyja'niaj"cego: zg!aszania wniosków dowodowych, przejrzenia akt sprawy i sporz"dzenia z nich odpisów, a tak&e z!o&enia za&alenia na czynno'ci naruszaj"ce prawa pokrzywdzonego. Jednak nawet i te uprawnienia wydaj" si$ w praktyce trudne do realizacji, bowiem nie ma wyra%nych przepisów nakazuj"cych zawiadomienie pokrzywdzonego o terminach rozprawy. Podobnie uprawnionym do wnoszenia za&ale( na postanowienie o niewszczynaniu oraz umorzeniu wszcz$tego post$powania (art. 21 § 2 u.p.n.) jest jedynie pokrzywdzony czynem karalnym nieletniego. Poza regulacj" prawn" pozostaj" pokrzywdzeni zachowaniem nieletniego 'wiadcz"cym o jego demoralizacji. Pokrzywdzony

nie

dysponuje

ponadto

prawem

zaskar&enia

postanowie(, o których mowa w art. 42 u.p.n. W efekcie, osoby pokrzywdzone czynem o du&ym ci$&arze gatunkowym, pope!nionym przez nieletniego, nie mog" z!o&y) za&alenia na postanowienie o rozpoznaniu sprawy w post$powaniu opieku(czo-wychowawczym lub poprawczym. Rzecznik zwróci! si$ 319 do Ministra Sprawiedliwo'ci o rozwa&enie zainicjowania zmian omawianej ustawy. W odpowiedzi poinformowano 320, i& proces przygotowania projektu ustawy – Prawo nieletnich nie zosta! jeszcze zamkni$ty z uwagi na zakres regulacji i jej skomplikowany charakter. Rozwi"zania wypracowane w wyniku dotychczasowych spotka( Zespo!u opracowuj"cego projekt Prawa nieletnich

przewiduj"

odej'cie

od

kontradyktoryjnego

modelu

post$powania. W projektowanej ustawie poj$cie „stron”, wyst$puj"ce na gruncie ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich zast"piono terminem „uczestnicy post$powania”. Do tej kategorii podmiotów w post$powaniu w sprawie nieletniego projektowana ustawa zalicza pokrzywdzonego (obok nieletniego, rodziców nieletniego, jego opiekuna i prokuratora),

przyznaj"c

mu

okre'lone

uprawnienia,

zapewniaj"ce

odpowiedni" pozycj$ w post$powaniu. Przekazanie pe!nej informacji w tym zakresie mo&liwe b$dzie po zako(czeniu prac nad projektem Prawa nieletnich.

319 320

RPO-487004-II/04 z 7 marca 2008 r. Pismo z 9 wrze'nia 2008 r.

- 135 -

4. Ochrona praw osób pokrzywdzonych zn&caniem a) Ochrona

pokrzywdzonych

zn&caniem

w

toku

post&powania

karnego Spo'ród wp!ywaj"cych do Rzecznika wniosków pochodz"cych od ofiar przest$pstw, w 2008 r., podobnie jak w latach ubieg!ych, dominowa!y wnioski od osób pokrzywdzonych zn$caniem, które skar&y!y si$ na fakt dalszych ataków agresji ze strony osób podejrzanych, cz$sto mimo tocz"cego si$ post$powania karnego czy interwencji Policji, i na brak dzia!a( organów procesowych, zmierzaj"cych do odseparowania od nich osób podejrzanych o zn$canie. Od kilku lat Rzecznik ubiega si$ o rozpowszechnienie w praktyce zasady stosowania zakazu zbli&ania si$ oskar&onego do pokrzywdzonego w sprawach dotycz"cych zn$cania – w sytuacji zagro&enia dalsz" przemoc", tak aby to oskar&ony by! zobowi"zany do opuszczenia zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym lokalu. Rzecznik postulowa! 321 zmian$ art. 275 § 2 k.p.k. w celu wyra%nego wskazania, &e dozór policyjny mo&e by) po!"czony z zakazem zbli&ania do pokrzywdzonego. Minister Sprawiedliwo'ci – Prokurator Generalny zapowiedzia! wówczas stosowne zmiany legislacyjne, jednak w 2007 r. nie zosta!y one wprowadzone. Z tej przyczyny, do Rzecznika wci"& nap!ywaj" pisma 'wiadcz"ce o zagro&eniu pokrzywdzonego dalsz" przemoc", mimo tocz"cego si$ post$powania karnego oraz konieczno'ci opuszczania przeze( w!asnego domu, co utwierdza ofiary zn$cania w przekonaniu, &e sprawcy przest$pstwa przys!uguj" wi$ksze uprawnienia. Jak wynika z analizy spraw karnych, b$d"cych przedmiotem zainteresowania Rzecznika, sprawy dotycz"ce zn$cania obarczone s" i innymi

wadami.

Niejednokrotnie

nieprawid!owa

ocena

zachowania

sprawcy czynu zabronionego prowadzi do odmowy wszcz$cia lub umorzenia post$powania przygotowawczego. Du&a liczba post$powa( umarzana jest z powodu mylnego uznania przez organ prowadz"cy, &e w danej sprawie brak dostatecznych dowodów lub &e czyn pope!niony przez sprawc$ nie zawiera znamion czynu zabronionego. 321

Informacja RPO za 2007 r. str. 75.

- 136 Orzekaj"c kar$ pozbawienia wolno'ci z warunkowym zawieszeniem, na sprawców nie nak!ada si$ obowi"zków maj"cych na celu faktyczn" popraw$ ich post$powania. Wskazana praktyka jedynie utwierdza sprawców

w

poczuciu

bezkarno'ci,

jednocze'nie

pozbawiaj"c

pokrzywdzonego mo&liwo'ci zmiany swojej sytuacji za pomoc" 'rodków prawnych. Dlatego te&, Rzecznik wyst"pi! 322 do Ministra Sprawiedliwo'ci o rozwa&enie podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do eliminacji powy&szych problemów. W odpowiedzi Minister zapowiedzia! 323 nowelizacj$ art. 275 k.p.k. tak, aby istnia!a czytelna mo&liwo') zastosowania tzw. zakazu zbli&ania podejrzanego (oskar&onego) o przest$pstwa pope!niane w rodzinie do pokrzywdzonego. W kolejnym pi'mie do Ministra Sprawiedliwo'ci Rzecznik postulowa! poszerzenie katalogu osób pokrzywdzonych o inne „kategorie”

ofiar

ni&

zwi"zane

wi$zami

rodzinnymi.

Ponadto

projektowany art. 275 § 3 k.p.k. nie powinien uzale&nia) mo&liwo'ci zastosowania nakazu powstrzymywania si$ oskar&onego od kontaktu z pokrzywdzonym w okre'lony sposób, od opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. W praktyce mo&liwe s" bowiem takie sytuacje, gdy pokrzywdzony nie mieszka z oskar&onym, ale jest przez niego nachodzony w miejscu zamieszkania czy pobytu i nara&ony na dalsze ataki agresji z jego strony. Rzecznik zwróci! si$ 324 do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie o ostatecznym kszta!cie zapisów projektu nowelizacji przepisów Kodeksu post$powania karnego. Minister poinformowa! 325 Rzecznika, &e prowadzone s" prace legislacyjne, zmierzaj"ce do szybkiej implementacji instytucji okre'lonej w art. 14 ustawy o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie 326 do Kodeksu post$powania karnego, poszerzonej o uprawnienie do stosowania tzw. „warunkowego dozoru Policji”. Proponowana regulacja odnosi si$ do rozszerzenia katalogu obowi"zków mo&liwych do na!o&enia na sprawc$

322 323 324 325 326

RPO-453872-II/03 z 15 stycznia 2008 r. Pismo z 13 lutego 2008 r. RPO-453872-II/03 z 21 maja 2008 r. Pismo z 24 czerwca 2008 r. Ustawa z 29 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 180, poz. 1493).

- 137 okre'lonych czynów w zwi"zku z wykonywaniem dozoru na podstawie Kodeksu post$powania karnego. Propozycja Rzecznika dotycz"ca nowego przepisu

Kodeksu

polegaj"ce

na

karnego,

penalizuj"cego

nierespektowaniu

przez

dodatkowo

oskar&onego

zachowanie obowi"zków

wynikaj"cych z postanowienia o oddaniu pod dozór, zostanie rozwa&ona przy okazji kolejnych nowelizacji prawa karnego materialnego. b) Brak

zainteresowania

ze

strony

Policji

sytuacj%

osób

pokrzywdzonych zn&caniem. W skargach kierowanych do Rzecznika przez pokrzywdzonych zn$caniem, a odnosz"cych si$ do pracy Policji, dominowa!y nast$puj"ce kwestie: nieumiej$tno') profesjonalnej diagnozy sytuacji i zastosowania odpowiednich procedur, brak adekwatnego do sytuacji pouczenia o przys!uguj"cych

pokrzywdzonym

'rodkach

prawnych,

powolne

reagowanie na zg!oszenia pró'b o pomoc i interwencje sprowadzaj"ce si$ do pouczenia, mimo &e podczas wcze'niejszych interwencji pouczenia nie dawa!y efektu, oraz stronniczo') w przypadku, gdy osob" podejrzewan" o zn$cenie

jest

funkcjonariusz

Policji.

Rzecznik

zwróci!

si$ 327

do

Komendanta G!ównego Policji o zaj$cie stanowiska w przedmiotowej sprawie i powiadomienie o podj$tych dzia!aniach. W odpowiedzi, poinformowano 328 Rzecznika, &e w 2007 r. policjanci przeprowadzili ogó!em ponad 6 mln interwencji, w tym 718 tys. tzw. interwencji domowych, z czego 81 tys. dotycz"cych przemocy w rodzinie. Policja w ramach wspó!pracy z innymi instytucjami administracji rz"dowej i pozarz"dowej realizuje szereg dzia!a( na rzecz profilaktyki zwi"zanej

z

szeroko

rozumian"

przemoc".

Komendant

wyda!

Zarz"dzenie 329 w sprawie metod i form wykonywania przez Policj$ zada( w zwi"zku z przemoc" w rodzinie w ramach procedury „Niebieskie Karty”. Regulacja ta ma na celu poprawienie skuteczno'ci dzia!a( Policji w zakresie profesjonalnej pomocy ofiarom dotkni$tym przemoc" w rodzinie. Biuro Prewencji KGP przes!a!o do Departamentu Pomocy i Integracji Spo!ecznej Ministerstwa Pracy i Polityki Spo!ecznej obszerny materia! opisuj"cy najcz$stsze problemy zwi"zane z funkcjonowaniem 327 328 329

RPO-531269-II/06 z 25 czerwca 2008 r. Pismo z 17 lipca 2008 r. Zarz"dzenie nr 162 z 18 lutego 2008 r.

- 138 ustawy o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie oraz Krajowego Programu Przeciwdzia!ania Przemocy w Rodzinie. Komendant G!ówny w grudniu 2007 r. podj"! decyzj$ o powo!aniu pod przewodnictwem Pe!nomocnika ds. Ochrony Praw Cz!owieka w Policji Zespo!u, którego zadaniem by! przegl"d realizowanych w Policji szkole( z zakresu tematyki przemocy w rodzinie. Zespó! opracowa! materia!

b$d"cy

podstaw"

prac

Biura

Kadr

i

Szkolenia

KGP

zmierzaj"cych do szybkiego wdro&enia szkole( z zakresu tematyki przemocy domowej. W udzielonej odpowiedzi zawarta zosta!a równie& informacja o konieczno'ci zminimalizowania zjawiska zn$cania si$ w rodzinach funkcjonariuszy Policji. W tym zakresie Komendant G!ówny poleci! podleg!ym mu kierownikom jednostek i komórek organizacyjnych, w tym komendantom wojewódzkim Policji, podejmowanie konsekwentnych dzia!a( przewidzianych przepisami prawa, gdy sprawc" przemocy w rodzinie jest funkcjonariusz policji. Komendant zapowiedzia! nadto wydanie zarz"dzenia w sprawie form i metod wykonywania zada( przez psychologów pe!ni"cych s!u&b$ lub zatrudnionych w jednostkach policji, albowiem to w!a'nie psycholodzy policyjni zostali zobowi"zani do wypracowania skutecznych metod przeciwdzia!ania m.in. temu zjawisku. c) Szkodliwa dla zwalczania przemocy w rodzinach stereotypizacja kobiet jako ofiar i m&'czyzn jako sprawców. Problem psychicznego i fizycznego zn$cania si$ przez kobiety nad m$&czyznami nie jest przedmiotem du&ej liczby wniosków wp!ywaj"cych do Rzecznika, a tak&e spraw karnych, w których pokrzywdzonymi s" m$&czy%ni. Wydaje si$ jednak, i& problem ten nie jest dog!$bnie zdiagnozowany i udokumentowany, co mo&e potwierdza) w"tpliwo'ci wyra&one

w

pozarz"dowych,

kierowanych zajmuj"cych

do si$

Rzecznika

wnioskach

problematyk"

zn$cania

organizacji si$

nad

m$&czyznami – podnosz" one problem pomijania w kampaniach spo!ecznych kwestii zn$cania si$ kobiet nad m$&czyznami. W ocenie Rzecznika nale&y poszukiwa) uniwersalnego podej'cia: nie p!e) sprawcy czy ofiary powinna mie) decyduj"ce znaczenie, ale sam fakt przemocy w rodzinie.

- 139 Rzecznik przedstawi! Ministrowi Pracy i Polityki Spo!ecznej i Pe!nomocnikowi

Rz"du

ds.

Równego

Traktowania

wniosek

Stowarzyszenia na Rzecz Równouprawnienia i Poszanowania Prawa dotycz"cy opisanej sprawy i zwróci! si$ 330 o stanowisko dotycz"ce podniesionych w nim wniosków i postulatów oraz o informacj$ na temat podj$tych dzia!a(. W wyst"pieniu do Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania Rzecznik sugerowa! wykorzystanie jego uprawnie( do samodzielnego zbadania problemu. 5. Zjawisko krzywdzenia dzieci a) Problem stosowania kar cielesnych wobec dzieci Rozstrzygni$cia

organów

post$powania

karnego

w

sprawach

dotycz"cych m.in. zn$cania oraz naruszenia nietykalno'ci cielesnej dziecka prowadz" do wniosku, &e w praktyce orzeczniczej ukszta!towa! si$ pogl"d, i& nie pope!nia przest$pstwa naruszenia nietykalno'ci cielesnej, kto fizycznie karci swoje dziecko. Wywodzi si$ to z przekonania, &e stosowanie kar cielesnych wobec dziecka jest elementem jego

wychowania.

Informatycznego

Wed!ug

Krajowego

danych

pochodz"cych

Rejestru

Karnego

z

Systemu

przedstawionych

Rzecznikowi przez Ministerstwo Sprawiedliwo'ci, w okresie od 1 wrze'nia 1998 r. do 31 grudnia 2005 r. skazano !"cznie 10 osób za naruszenie nietykalno'ci cielesnej ma!oletniego. W tym samym czasie prawomocnie skazano 2138 osób za ten sam czyn pope!niony wobec osoby doros!ej. Z bada( przeprowadzonych na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Spo!ecznej przez TSN OBOP wynika, &e do przemocy fizycznej wobec syna przyznaje si$ 26% rodziców, wobec córki – 18% (dane dotycz" równie& pasierbów i pasierbic). Art. 19 obowi"zuj"cej Polsk$ Konwencji o Prawach Dziecka stanowi, &e Pa(stwa-Strony Konwencji b$d" podejmowa!y wszelkie w!a'ciwe kroki w

dziedzinie

ustawodawczej,

administracyjnej,

spo!ecznej

oraz

wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej. Pogl"d, &e stosowanie kar fizycznych wobec dziecka nie mo&e 330

RPO-591750-II/08 z 7 listopada 2008 r.

- 140 by) usprawiedliwione tradycj" lub obyczajem spowodowa!, &e Rzecznik zwróci! si$ 331 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o przedstawienie stanowiska w przedmiotowej sprawie. Minister wyrazi! 332 stanowisko, &e w 'wietle zasad nowoczesnej pedagogiki, jak te& obowi"zuj"cych standardów prawnych, stosowanie jakichkolwiek kar cielesnych wobec dzieci jest naganne. Ocena takich zdarze( na p!aszczy%nie prawa karnego musi by) jednak zró&nicowana w zale&no'ci od ich charakteru. Odró&ni) trzeba karcenie dzieci przez rodziców, które jest w 'wietle doktryny prawa karnego oraz w powszechnym odbiorze spo!ecznym uznane za dopuszczalne w rozs"dnych granicach, od nadu&ycia tego prawa, które mo&e stanowi) form$ karalnego zn$cania si$ nad osob" ma!oletni". Wypracowaniu zmiany w podej'ciu spo!ecznym do stosowania kar cielesnych wobec dzieci powinna s!u&y) kampania edukacyjna. Za istotn" nale&y równie& uzna) kwesti$ prawid!owej reakcji organów 'cigania w przypadkach, gdy ma miejsce zn$canie si$ nad dzieckiem b"d% naruszenie jego

nietykalno'ci

cielesnej

w

okoliczno'ciach

wskazuj"cych

na

przekroczenie granicy karcenia. W celu rozeznania skali sygnalizowanego problemu Prokurator Krajowy poleci! podleg!ym prokuratorom przeprowadzenie stosownych bada( aktowych. W dniu 27 sierpnia 2008 r. Rzecznik otrzyma! od Ministra Sprawiedliwo'ci sprawozdanie uogólniaj"ce wyniki lustracji spraw dotycz"cych przemocy fizycznej, stosowanej wobec dzieci w rodzinach, szko!ach i innych instytucjach, b"d% przez osoby pe!ni"ce funkcje opieku(cze. W sprawozdaniu wskazano, &e poprawy wymaga poziom wykonywania czynno'ci sprawdzaj"cych i procesowych, szczególnie wyja'nianie wszystkich okoliczno'ci b$d"cych przedmiotem post$powa( przygotowawczych. Uwag$ Rzecznika zwróci!a informacja zawarta w sprawozdaniu, &e wielokrotnie ko(czono post$powanie karne dotycz"ce przest$pstwa

przemocy

wobec

ma!oletniego

wobec

o'wiadczenia

ma!&onka czy partnera sprawcy, &e nie wyra&a zgody na przes!uchanie

331 332

RPO-553697-II/07 z 21 stycznia 2008 r. Pismo z 12 lutego 2008 r.

- 141 dzieci i rezygnacji z dalszych czynno'ci dowodowych. Nieliczne s" przypadki ustanawiania kuratora celem zabezpieczenia praw dziecka w przypadku umarzania spraw dotycz"cych czynu z art. 207 § 1 k.k. i rzadko stosuje si$ art. 23 k.p.k., pomimo jego obligatoryjnego charakteru. Problemem jest tak&e pozyskiwanie zezna( od osób postronnych, które

wyra%nie

niech$tnie

dziel"

si$

informacjami

istotnymi

dla

prowadzonych spraw, traktuj"c incydenty przemocy domowej jako „sprawy

rodzinne”.

Sprawozdanie

wskazuje

na

konieczno')

zdecydowanych dzia!a( prokuratorów w takich sytuacjach, pozwalaj"cych na prze!amanie tych spo!ecznych stereotypów. Na

kanwie

wystosowano

do

ujawnionych prokuratorów

w

toku

zalecenia

lustracji w

nieprawid!owo'ci,

zakresie

prowadzenia

post$powa( przygotowawczych we wskazanej kategorii spraw. b) Zawiadamianie Policji o przypadkach maltretowania dzieci i przemocy w rodzinie W 2008 r. Rzecznik otrzymywa! liczne sygna!y pochodz"ce od osób mog"cych by) 'wiadkami przemocy i maltretowania dzieci, wskazuj"ce na niech$) z ich strony do powiadamiania organów 'cigania o podejrzeniu pope!nienia przest$pstwa przez rodziców i opiekunów ma!oletnich, ze wzgl$du na l$k przed sprawcami. Analiza post$powania niektórych sprawców zn$cania w sprawach b$d"cych przedmiotem zainteresowania Rzecznika i innych sygna!ów pochodz"cych od samych pokrzywdzonych zn$caniem (ofiar przemocy w rodzinie) wskazuje m.in. na to, &e sprawcy cz$sto korzystaj" z przys!uguj"cych im uprawnie(, aby wzi") odwet na zawiadamiaj"cych i 'wiadkach, czy te& zniech$ci) ich do sk!adania zezna(. Sprawcy niejednokrotnie sk!adaj" liczne zawiadomienia o pope!nieniu przest$pstw czy wykrocze( przez osoby wyst$puj"ce w charakterze zawiadamiaj"cych i 'wiadków, w dotycz"cych ich sprawach karnych. Sprawy najcz$'ciej s" umarzane, ale osoby te anga&owane s" w czynno'ci z nimi zwi"zane, poprzez wezwania i przes!uchania. Narasta w nich poczucie zagro&enia oraz przekonanie, i& sprawca jest faktycznie zdolny bezkarnie wyrz"dzi) im krzywd$.

- 142 Rzecznik zwróci! si$ 333 do Komendanta G!ównego Policji z pro'b" o powiadomienie, czy zosta! wypracowany model dzia!ania Policji w przypadku, gdy zg!aszaj"cy jednocze'nie wskazuje na l$k przed sprawc" i czy planowana jest kampania informacyjna maj"ca zach$ci) obywateli do wspó!pracy z Policj" i u!atwi) im anonimowe zg!aszanie przypadków maltretowania dzieci. W odpowiedzi poinformowano 334 Rzecznika, &e w Komendzie G!ównej Policji trwaj" prace analityczne dotycz"ce karno-materialnych i procesowych aspektów ochrony 'wiadka w polskim procesie karnym na tle prawa mi$dzynarodowego. Jako rezultat tych prac planuje si$ opracowanie materia!ów o charakterze metodycznym w postaci poradnika dla policjanta prowadz"cego post$powanie o przest$pstwa przeciwko 'wiadkowi. Na

stronach

internetowych

jednostek

organizacyjnych

Policji

przekazywane s" aktualne informacje dotycz"ce zjawiska przemocy, m.in. dane teleadresowe instytucji pomocowych, a tak&e telefony zaufania. Przedstawiciele Policji uczestnicz" w realizacji ogólnokrajowej kampanii pod nazw" „Kocham. Nie bij$”, w ramach której zostanie uruchomiona bezp!atna infolinia dla ofiar przemocy i jej 'wiadków. Równocze'nie trwaj" przygotowania Policji oraz jej pozapolicyjnych partnerów do uruchomienia specjalnego telefonu zaufania dla dzieci do'wiadczaj"cych przemocy, który obs!ugiwany b$dzie przez do'wiadczonych psychologów. B$dzie ona równie& %ród!em informacji o przypadkach wykorzystywania seksualnego oraz stosowania przemocy wobec osób ma!oletnich. c) System

monitorowania

zjawiska

krzywdzenia

dzieci

i

rejestrowania urazów, odniesionych na skutek doznanej przemocy Liczne doniesienia 'rodków masowego przekazu o przemocy fizycznej

wobec

dzieci,

mog"

'wiadczy)

o

narastaniu

zjawiska

krzywdzenia dzieci w Polsce. Oficjalne statystyki tego nie potwierdzaj", co mo&e mie) 'cis!y zwi"zek z faktem skazania sprawców zn$cania. Analiza spraw, które wp!yn$!y w 2008 r. do Rzecznika wskazuje te&, i& cz$sto nies!usznie sprawy dotycz"ce zn$cania s" umarzane na wczesnym

333 334

RPO-591184-II/08 z 30 lipca 2008 r. Pismo z 20 sierpnia 2008 r.

- 143 etapie post$powania karnego, a dzieci wyst$puj" w tych sprawach raczej w roli 'wiadków ni& pokrzywdzonych. W Polsce brakuje wyspecjalizowanych s!u&b ukierunkowanych na ochron$ dzieci przed krzywdzeniem, dzia!aj"cych w oparciu o centralny system monitorowania losów dziecka, nie dubluj"cych zada( i czynno'ci. Skomputeryzowany,

zintegrowany

system

informacji

o

dziecku,

umo&liwiaj"cy realizacj$ indywidualnego planu pomocy dziecku przez pracownika socjalnego istnieje np. w Wielkiej Brytanii. Wed!ug doniesie( prasowych, w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej rozwa&ana by!a mo&liwo') podj$cia dzia!a(, zmierzaj"cych do wprowadzenia systemu monitorowania losów dziecka, w tym ustanowienia tzw. Centralnego Rejestru Urazów Dzieci. Rzecznik zwróci! si$ 335 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w poruszonych kwestiach i udzielenie informacji o stanie ewentualnych prac nad stworzeniem systemu pozwalaj"cego na zbieranie i przep!yw informacji dotycz"cych krzywdzenia dzieci, a zw!aszcza na monitorowanie rodzin dysfunkcyjnych, gdzie ryzyko ró&nych form krzywdzenia, w tym przemocy fizycznej wobec dzieci, jest szczególnie wysokie. W odpowiedzi poinformowano 336 Rzecznika, &e zadania wynikaj"ce z ustawy o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie 337 s" realizowane przy pomocy Krajowego Programu Przeciwdzia!ania Przemocy w Rodzinie 338, który

wyznacza

zadania

dla

wojewody,

marsza!ka

województwa,

samorz"dów powiatowych i gminnych. Pod koniec 2008 r. nowelizacja ustawy o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie poddana b$dzie konsultacjom

mi$dzyresortowym

i

z

partnerami

spo!ecznymi.

Projektowane s" zmiany ustawy zobowi"zuj"ce samorz"dy lokalne do wspólnych dzia!a( maj"cych przede wszystkim zapobiega) aktom przemocy. Planowane jest wprowadzenie obowi"zku tworzenia zespo!ów interdyscyplinarnych, a tak&e opracowania i realizacji gminnego programu przeciwdzia!ania przemocy w rodzinie. Rozwa&ane jest wprowadzenie

335 336 337 338

RPO-595479-II/08 z 8 sierpnia 2008 r. Pismo z 27 sierpnia 2008 r. Ustawa z 29 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 180 poz. 1493). Program zatwierdzony przez Rad$ Ministrów w dniu 25 wrze'nia 2006 r. uchwa!" nr 162/2006 na lata 2006-2016.

- 144 kodeksowego zakazu stosowania kar fizycznych, zadawania cierpie( psychicznych i innych form poni&ania dziecka. Planowana jest równie& zmiana regulacji prawnych w zakresie systemu opieki nad dzieckiem i rodzin", której celem b$dzie przede wszystkim wzmocnienie systemu profilaktyki w najbli&szym 'rodowisku dziecka. System monitorowania losów dziecka, zdaniem Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, nie powinien mie) charakteru centralnego rejestrowania urazów dzieci, nale&y inicjatyw$ w tym wzgl$dzie pozostawi) samorz"dom lokalnym. Rzecznik nie uzna! sprawy za zako(czon" i wyst"pi! 339 do Ministra Zdrowia

z

pytaniem,

czy

resort

planuje

dzia!ania

zwi"zane

ze

stworzeniem systemu monitorowania urazów dzieci, odniesionych na skutek doznanej przemocy. W ocenie Rzecznika znajomo') faktycznych przyczyn cz$'ci urazów i zatru) u dzieci, mo&e pomóc w zaplanowaniu strategii skutecznego ich zapobiegania, oraz zaanga&owa) w dzia!ania odpowiednie instytucje i organizacje. 6. Konieczno#$ wykluczenia ofiar przest&pstw z kr&gu podmiotów, wobec których mo'e by$ stosowana kara porz%dkowa aresztu W

zwi"zku

z

kierowanymi

do

Rzecznika

skargami

osób

pokrzywdzonych przest$pstwem, wobec których w toku post$powa( karnych zosta!o wydane tytu!em kary porz"dkowej postanowienie o zastosowaniu aresztu, Rzecznik dwukrotnie zwraca! si$ 340 do Ministra Sprawiedliwo'ci o rozwa&enie zainicjowania nowelizacji art. 287 § 2 k.p.k., zmierzaj"cej do wykluczenia pokrzywdzonych z kr$gu podmiotów, wobec których mo&e by) stosowana kara porz"dkowa aresztu, b"d% znacznego ograniczenia takiej mo&liwo'ci. Po 'rodek dyscyplinuj"cy w postaci tzw. aresztu dyscyplinuj"cego, s"dy si$gaj" w przypadku uchylania si$ pokrzywdzonych od sk!adania zezna(. Cz$st" tego przyczyn" by! strach przed sprawc" przest$pstwa o bardzo drastycznym przebiegu. Mimo, i& z ilo'ci wniosków wp!ywaj"cych do Rzecznika nie wynika, aby stosowanie wobec pokrzywdzonych aresztu by!o zjawiskiem cz$stym,

339 340

RPO-595479-II/08 z 19 stycznia 2009 r. RPO-546733-II/06 z 7 lutego 2008 r. i 1 sierpnia 2008 r.

- 145 to jednak sam fakt mo&liwo'ci stosowania wobec nich takiej kary porz"dkowej budzi zaniepokojenie. Istnienie wskazanego przepisu jest sprzeczne, w ocenie Rzecznika, z tre'ci" Ramowej Decyzji Rady Komisji Europejskiej o pozycji ofiar w post$powaniu

karnym 341,

która

nakazuje,

aby

ofiary

w

trakcie

post$powania traktowane by!y z nale&ytym poszanowaniem godno'ci jednostki, z uwzgl$dnieniem interesów ofiary i wymaga, aby w!adze przes!uchiwa!y ofiary wy!"cznie w stopniu koniecznym dla post$powania karnego, unika!y stawiania ofiar pod zb$dn" presj" i zapewni!y mo&liwo') unikni$cia kontaktu ofiar z przest$pcami. Przedmiotowy zapis narusza równie& zasad$ równo'ci wobec prawa. W post$powaniu cywilnym, 'wiadek uchylaj"cy si$ od z!o&enia zezna( mo&e by) aresztowany na czas nie przekraczaj"cy tygodnia. Co wi$cej, przed zastosowaniem tego 'rodka w post$powaniu cywilnym nale&y stwierdzi), czy 'wiadek odmawia zezna( w sposób nieuzasadniony. W odpowiedzi Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 342, &e kara porz"dkowa aresztowania nie nosi cech nadmiernej represyjno'ci, gdy& stosuje si$ j" jako ostateczno'), gdy wcze'niejsze kary porz"dkowe nie przynios!y efektu. Stosowanie tej kary jest mo&liwe jedynie w przypadku uporczywego i bezpodstawnego uchylania si$ od obowi"zku z!o&enia zezna(, wykonania czynno'ci bieg!ego, t!umacza lub specjalisty albo wydania przedmiotu, a nie jest mo&liwe wobec innej osoby, która nie wykona!a ci"&"cego na niej obowi"zku. Ponadto istnieje obowi"zek (nakaz) uchylenia kary, je&eli osoba aresztowana spe!ni na!o&ony na ni" obowi"zek. 7. Handel lud(mi a) Konieczno#$ ratyfikacji przez Polsk& Konwencji Rady Europy w sprawie dzia!a" przeciwko handlowi lud(mi Konwencja Rady Europy w sprawie dzia!a( przeciwko handlowi lud%mi, sporz"dzona w Warszawie dnia 16 maja 2005 r. i tego dnia podpisana przez Rzeczypospolit" Polsk", nie zosta!a ratyfikowana przez

341 342

Decyzja z 15 marca 2001 r. (2001/220/WSiSW). Pismo z 11 wrze'nia 2008 r.

- 146 Polsk$ przed dat" wej'cia w &ycie Konwencji, czyli przed dniem 1 lutego 2008 r. Konwencja zmierza w kierunku wzmocnienia pozycji ochrony ofiar i 'wiadków

m.in.

w

post$powaniu

karnym

i skutecznego

'cigania

sprawców handlu lud%mi. Uwzgl$dnia wszelkie formy handlu lud%mi i wszelkie grupy ofiar handlu lud%mi. Zgodnie z Konwencj", te pa(stwa, które zostaj" stronami Konwencji, zobowi"zuj" si$ do podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do prawid!owej identyfikacji osób, które sta!y si$ ofiarami handlu lud%mi, ochrony &ycia prywatnego ofiar handlu lud%mi i udzielenia koniecznej pomocy w odzyskaniu równowagi fizycznej, psychicznej i spo!ecznej. Co wi$cej, zgodnie z zapisami Konwencji, nale&y zapewni) mo&liwo') niekarania ofiar za ich udzia! w czynach bezprawnych w zakresie, w jakim by!y do tego zmuszone przez sprawców przest$pstw. Klauzula niekaralno'ci powinna zach$ci) pokrzywdzonych do wspó!pracy z policj" i prokuratur". Rzecznik zwróci! si$ 343 do Marsza!ka Sejmu i Prezesa Rady Ministrów z pro'b" o podj$cie niezb$dnych dzia!a( w celu ratyfikacji Konwencji. Marsza!ek Sejmu poinformowa! 344, &e w dniu 27 marca 2008 r. do Sejmu wp!yn"! projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji Rady Europy w sprawie dzia!a( przeciwko handlowi lud%mi. Zapewni! jednocze'nie, &e prace w Sejmie b$d" przebiega) bez zb$dnej zw!oki. Tego

samego

dnia,

w

którym

udzielona

zosta!a

odpowied%

Rzecznikowi Praw Obywatelskich, projekt ustawy ratyfikacyjnej zosta! skierowany do prac w komisjach sejmowych z zaleceniem przedstawienia sprawozdania do dnia 22 kwietnia 2008 r. Sejm RP jednog!o'nie uchwali! ustaw$ ju& w dniu 25 kwietnia 2008 r. Na podstawie ustawy z dnia 25 kwietnia 2008 r. o ratyfikacji Konwencji Rady Europy w sprawie dzia!a( przeciwko handlowi lud%mi, sporz"dzonej w Warszawie w dniu 16 maja 2005 r. (Dz. U. 2008 r. Nr 97, poz. 626), Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 22 pa%dziernika 2008 r. ratyfikowa! wy&ej wymienion" konwencj$, z terminem wej'cia w &ycie w dniu 1 marca 2009 r.

343 344

RPO-547813-II/06 z 14 lutego 2008 r. Pismo z 8 kwietnia 2008 r.

- 147 -

8. Naruszenia przez prokuratur& uprawnie" pokrzywdzonych w sprawie o molestowanie Rzecznik zwróci! si$ 345 do Prokuratora Krajowego z pro'b" o zbadanie prawid!owo'ci post$powania Prokuratury Okr$gowej w B. w g!o'nej sprawie molestowania urz$dniczek przez Prezydenta O. oraz prawid!owo'ci

post$powania

Prokuratury

Rejonowej

w

O.,

która

wcze'niej umorzy!a 'ledztwo w sprawie o gwa!t dokonany na jednej z urz$dniczek. Rzecznik prosi! równie& o udzielenie informacji o stanie wymienionych spraw. Z tre'ci artyku!ów prasowych 346 wynika, &e dosz!o do

naruszenia

przez

Prokuratur$

Okr$gow"

w

B.

uprawnie(

pokrzywdzonych. Zgodnie z Decyzj" Ramow" Rady UE z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w post$powaniu karnym, w toku ka°o post$powania karnego powinien by) zapewniony odpowiedni poziom ochrony ofiarom oraz, gdzie w!a'ciwe, ich rodzinom lub osobom maj"cym pozycj$ zbli&on" do rodziny, w szczególno'ci w odniesieniu do ich bezpiecze(stwa i ochrony prywatno'ci. Zgodnie z art. 2 § 1 pkt 3 Kodeksu post$powania karnego, w toku post$powania nale&y uwzgl$dnia) prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Jednocze'nie Rzecznik zwróci! si$ z wnioskiem, aby w przypadku stwierdzenia nieprawid!owo'ci ze strony konkretnych prokuratorów zajmuj"cych si$ przedmiotow" spraw", wszcz$te zosta!o post$powanie dyscyplinarne lub zastosowane zosta!y sankcje s!u&bowe. W odpowiedzi Prokurator Krajowy poinformowa! 347, &e w ocenie Prokuratora Apelacyjnego w B., któr" podziela Prokurator Krajowy, w post$powaniu prokuratorów Prokuratury Okr$gowej w B. nie mo&na by!o dopatrze)

si$

naruszenia

obowi"zuj"cych

przepisów

procedury.

Prokuratura dostrzeg!a – sygnalizowane przede wszystkim w prasie – obawy pokrzywdzonych i innych osób o mo&liwo'ci wykorzystania

345 346

347

RPO-579803-II/08 z 15 lutego 2008 r. „Rzeczpospolita”: z 21 stycznia 2008 r. Skandal w magistracie, z 22 stycznia 2008 r. Sekstelefony prezydenta, z 13 lutego 2008 r. Prokurator zdradzi! nazwiska ofiar oraz z 14 lutego 2008 r. Prokurator demaskuje 'wiadków. Pismo z 17 marca 2008 r.

- 148 stosunków zale&no'ci i wp!ywania na 'wiadków. Ta okoliczno') zosta!a wzi$ta pod uwag$ poprzez skierowanie wniosku o zastosowanie wobec podejrzanego

'rodka

zapobiegawczego

w

postaci

tymczasowego

aresztowania. W 'wietle poczynionych ustale( brak by!o podstaw do wdra&ania wobec prokuratorów zajmuj"cych si$ 'ledztwem czynno'ci dyscyplinarnych. 9. Procedury przyznawania odszkodowania dla osób pokrzywdzonych w wyniku wypadków komunikacyjnych Rzecznik otrzymywa! wnioski od osób pokrzywdzonych wypadkami drogowymi, które podnosz", i& dochodzenie roszcze( od sprawcy wypadku jest utrudnione ze wzgl$du na fakt od!o&enia momentu zas"dzenia odszkodowania do czasu wydania prawomocnego wyroku w sprawie karnej, co oznacza wielomiesi$czny, a cz$sto d!u&szy okres oczekiwania. Tymczasem, osoby pokrzywdzone w wypadku drogowym najwi$kszej pomocy wymagaj" zaraz po nim, kiedy to musz" przechodzi) kosztowny proces leczenia i rehabilitacji. Zw!oka w przyznaniu im odszkodowania powoduje cz$sto nieodwracalne konsekwencje dla stanu ich zdrowia. W poprzedniej kadencji Parlamentu, rz"dowy projekt zmiany Kodeksu post$powania karnego i innych ustaw, w kierunku poprawy sytuacji osób pokrzywdzonych przest$pstwem, które dozna!y szkody maj"tkowej lub uszczerbku zdrowotnego, w wyniku czynu sprawcy, którego

skutki

s"

obj$te

obowi"zkowym

ubezpieczeniem

odpowiedzialno'ci cywilnej lub takim obowi"zkowym ubezpieczeniem obj$te by) powinny nie doczeka! si$ realizacji. ze wzgl$du na przedterminowe rozwi"zanie Sejmu. W przyj$tym w 2008 r. przez Rad$ Ministrów

projekcie

nowelizacji

Kodeksu

karnego,

Kodeksu

post$powania karnego oraz innych ustaw nie znalaz!y si$ powy&sze rozwi"zania. Dla zapewnienia w!a'ciwej ochrony prawa do zdrowia osób pokrzywdzonych wypadkami drogowymi konieczne jest stworzenie mo&liwo'ci uzyskiwania ju& w toku procesu karnego (na etapie post$powania przygotowawczego) 'wiadczenia tymczasowego. W tej

- 149 sprawie Rzecznik zwróci! si$ 348 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie stanowiska, a tak&e poinformowanie o motywach zaniechania prac nad nowelizacj" powy&szych unormowa( oraz czy przewidywane jest ich podj$cie. W udzielonej odpowiedzi 349 Minister w pe!ni podzieli! pogl"d Rzecznika o celowo'ci wprowadzenia do porz"dku prawnego takich rozwi"za(

legislacyjnych,

pokrzywdzonego

które

pope!nionym

mog"

przez

u!atwi)

inn"

uzyskanie

osob$

przez

przest$pstwem,

'wiadcze( odszkodowawczych z tytu!u obowi"zkowego ubezpieczenia sprawcy szkody od odpowiedzialno'ci cywilnej. Minister zapowiedzia! zaprojektowanie nowych rozwi"za( normatywnych maj"cych na celu rozwi"zanie przedstawionego problemu. 10. Utrudnienia w dzia!aniach organizacji pozarz%dowych na rzecz pokrzywdzonych przest&pstwem Rzecznik otrzymywa! od wspó!dzia!aj"cych z nim organizacji pozarz"dowych

zajmuj"cych

niepokoj"ce

sygna!y

mo&liwo'ci

dzia!ania

o

si$

pomoc"

powa&nych na

rzecz

ofiarom

utrudnieniach

pokrzywdzonych

przest$pstw,

w

praktycznej

przest$pstwem,

wynikaj"cych z braku podstawy prawnej do udzia!u organizacji spo!ecznej w post$powaniu przygotowawczym. W ocenie Rzecznika przepis art. 90 § 1 k.p.k., obecnie ograniczaj"cy udzia! organizacji wy!"cznie do post$powania s"dowego powinien dotyczy) równie& post$powania przygotowawczego. Ofiara przest$pstwa z ró&nych wzgl$dów ma s!absz" pozycj$ w post$powaniu karnym od sprawcy, dlatego Rzecznik postuluje mo&liwo') wspierania jej na ka&dym etapie

sprawy.

Zasadne

wydaje

si$

tak&e

wprowadzenie

udzia!u

przedstawiciela organizacji spo!ecznej równie& w procedurach, które odbywaj" si$ bez rozprawy (tryb nakazowy, orzekanie na posiedzeniach przed rozpraw", np. art. 341 k.p.k., art. 343 k.p.k.). Kolejn" spraw", 'ci'le zwi"zan" z podniesionym problemem, jest brak mo&liwo'ci zaskar&enia postanowienia o odmowie dopuszczenia organizacji spo!ecznej do udzia!u

348 349

RPO-578572-II/08 z 23 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 22 stycznia 2009 r.

- 150 w post$powaniu s"dowym oraz nadu&ywanie przez s$dziów mo&liwo'ci odmówienia post$powaniu

dopuszczenia s"dowym.

organizacji Rzecznik

spo!ecznej zwróci!

si$ 350

do

udzia!u do

w

Ministra

Sprawiedliwo'ci z pro'b" o rozwa&enie podj$cia inicjatywy legislacyjnej w proponowanym przez Rzecznika zakresie. W odpowiedzi 351, Minister nie podzieli! pogl"du o potrzebie podj$cia inicjatywy nowelizacyjnej we wskazanym przez Rzecznika kierunku. Zastrzeg! przy tym, &e planowana jest zmiana Kodeksu prawa karnego, zmierzaj"ca do rozszerzenie uprawnie( dopuszczonego do udzia!u w post$powaniu s"dowym przedstawiciela organizacji spo!ecznej, poprzez przyznanie mu prawa do sk!adania w post$powaniu s"dowym wniosków dowodowych

350 351

RPO-586383-II/08 z 26 listopada 2008 r. Pismo z 6 stycznia 2009 r.

- 151 -

6.

Wybrane konstytucyjne prawa i wolno#ci obywateli A.

Wolno#& s"owa i prawo do informacji

1. Regulacje ustawy o Instytucie Pami&ci Narodowej, zgodnie z którymi osoby zamierzaj%ce prowadzi$ badania naukowe w oparciu o akta IPN oraz dziennikarze maj% obowi%zek przedstawienia rekomendacji odpowiednio pracownika naukowego b%d( redakcji Rzecznik wniós! 352 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie, &e art. 36 ust. 4 pkt 2 lit b ustawy o Instytucie Pami$ci Narodowej – Komisji *cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu 353 jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP oraz art. 73 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 36 ust. 4 pkt 3 lit b powy&szej ustawy jest niezgodny z art. 54 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Ustawodawca w art. 36 ust. 4 pkt 2 lit. b ustawy o IPN przyzna! prawo nieskr$powanego korzystania z wolno'ci bada( naukowych jedynie osobom

b$d"cym

pracownikami

naukowymi

uprawnionymi

do

prowadzenia bada( naukowych w dyscyplinach nauk humanistycznych, spo!ecznych, gospodarki lub prawa. Pracownicy naukowi w innych dziedzinach nauki mog" korzysta) z tej wolno'ci dopiero po uprzednim do!"czeniu do wniosku o udost$pnienie dokumentów rekomendacji uprawnionego rozwi"zanie

pracownika mo&e

naukowego.

nadmiernie

Zdaniem

ograniczy)

Rzecznika

konstytucyjn"

takie

wolno')

prowadzenia bada( naukowych. Zgodnie natomiast z art. 36 ust. 4 pkt 3 lit b powy&szej ustawy, do wniosku o udost$pnienie dokumentów zgromadzonych przez IPN w celu publikacji materia!u prasowego, w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo prasowe 354, nale&y do!"czy) upowa&nienie redakcji albo wydawcy do wyst"pienia z takim wnioskiem. Brak upowa&nienia redakcji albo wydawcy, skutkuje odmow" udost$pnienia dokumentów. Rozwi"zanie

352 353 354

RPO-571782-I/07 z 31 stycznia 2008 r. Ustawa z 18 grudnia 1998 r. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, ze pó%n. zm. Ustawa z 26 stycznia 1984 r. (Dz.U. Nr 5, poz. 24 z pó%n. zm.).

- 152 takie stanowi nadmiern" ingerencj$ w prawo wolno'ci wypowiedzi oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Wyrokiem z dnia 25 listopada 2008 r. Trybuna! Konstytucyjny nie dopatrzy! si$ 355 niekonstytucyjno'ci w zaskar&onych przepisach, w zakresie obj$tym wnioskiem Rzecznika. 2. Niektóre postanowienia ustawy o ochronie informacji niejawnych Rzecznik wniós! 356 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodno'ci art. 21 ust. 3, ust. 4 i ust. 5 ustawy o ochronie informacji niejawnych 357 z zasad" poprawnej legislacji oraz obywatelskim prawem dost$pu do informacji publicznej. Bezpo'redni" przyczyn" sformu!owania zarzutów by!a sprawa odmowy ujawnienia opracowania dotycz"cego CBA, przygotowywanego przez Pe!nomocnika Rz"du ds. Opracowania

Programu

Zapobiegania

Nieprawid!owo'ciom

w

Instytucjach Publicznych (tzw. „raportu Pitery”). Pe!nomocnik odmówi!a udost$pnienia Rzecznikowi powy&szego dokumentu podnosz"c, i& nie ma on waloru dokumentu urz$dowego, &e raportowi przyznano klauzul$ „tajne”, a w kolejnym pi'mie wyja'ni!a, &e raport nie jest gotowy i b$dzie udost$pniony po jego zako(czeniu. Rzecznik zakwestionowa! unormowanie przyj$te w art. 21 ust. 3 ustawy o ochronie informacji niejawnych, który wprowadzaj"c zasad$ odpowiedzialno'ci za przyznanie klauzuli tajno'ci osoby upowa&nionej do podpisania dokumentu, nie wskazuje, o jak" odpowiedzialno') chodzi (karn", s!u&bow", czy dyscyplinarn"). Przepis art. 21 ust. 4 ustawy stanowi, i& zawy&anie lub zani&anie klauzul tajno'ci jest niedopuszczalne. Z ustanowionym zakazem nie wi"&" si$ jednak &adne skutki prawne w postaci

obowi"zku

zmiany

klauzuli

tajno'ci.

Ponadto,

powy&sze

unormowanie pomija problematyk$ bezprawnego utajniania informacji. Trzeci z zaskar&onych przepisów zawiera szereg uchybie(, b$d"cych w sprzeczno'ci

z

wynikaj"cym

z

zasady

demokratycznego

pa(stwa

prawnego nakazem przestrzegania przez ustawodawc$ zasad prawid!owej legislacji. 355 356 357

Sygn. Akt K 5/08. RPO-591811-I/08 z 8 sierpnia 2008 r. Ustawa z 22 stycznia 1999 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 196, poz. 1631 z pó%n. zm.).

- 153 -

3. Brak realizacji obowi%zku og!aszania aktów normatywnych w formie elektronicznej W maju 2008 r. wesz!y w &ycie znowelizowane przepisy ustawy o og!aszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych 358, wprowadzaj"ce obowi"zek wydawania dzienników urz$dowych oraz og!aszanych w nich aktów prawnych w formie elektronicznej. Przepisy tej ustawy by!y kilkakrotnie nowelizowane w celu odroczenia terminu uruchomienia elektronicznych publikatorów aktów prawnych – pierwszym terminem by! 1 stycznia 2006 r., potem dat$ t$ ustawowo przesuni$to na dzie( 1 lipca 2006 r., a nast$pnie na dzie( 1 maja 2008 r. Publikacje prasowe 359 wskazuj"ce

zagro&enie

dochowania

kolejnych

terminów

spowodowa!o wyst"pienie Rzecznika do Prezesa Rz"dowego Centrum Legislacji

o

poinformowanie

o

stanie

prac

nad

wprowadzeniem

elektronicznej publikacji przepisów. W odpowiedzi poinformowano 360 Rzecznika , &e od 1 maja 2008 r. dost$p

do

elektronicznej

formy

dzienników

urz$dowych

zosta!

zapewniony na stronach internetowych Rz"dowego Centrum Legislacji oraz Centrum Obs!ugi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Zastrze&enie o informacyjnym charakterze tych publikacji powodowany by! obawami o nieuprawnion" ingerencj$ w tre') plików oraz mog"ce z tego wynikn") konsekwencje dla pa(stwa. Minister technicznych

SWiA

wyda!

dokumentów

rozporz"dzenie elektronicznych

w

sprawie

wymaga(

zawieraj"cych

akty

normatywne i inne akty prawne, elektronicznej formy dzienników urz$dowych oraz 'rodków komunikacji elektronicznej i informatycznych no'ników danych 361. W zwi"zku z w"tpliwo'ciami, jakie wynikn$!y po opublikowaniu rozporz"dzenia, a dotycz"cymi jego tre'ci i zawartych w nim

rozwi"za(

technicznych,

Ministerstwo

opracowa!o

projekt

przesuwaj"cy dzie( wej'cia w &ycie rozporz"dzenia na 1 stycznia 2009 r.

358 359 360 361

Ustawa z 20 lipca 2000 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 190, poz. 1606 z pó%n. zm.). „Rzeczpospolita” z 7 maja 2008 r., Rz%d nie zd%'y! z elektronicznym prawem. Pismo z 30 czerwca 2008 r. Rozporz"dzenie z 25 kwietnia 2008 r. (Dz.U. Nr 75 poz. 451).

- 154 4. Wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego w sprawie przepisu art. 55 ustawy o IPN penalizuj%cego tzw. przest&pstwo negacjonizmu Rzecznik wniós! 362 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodno'ci art. 55 ustawy o Instytucie Pami$ci Narodowej – Komisji *cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu 363 z art. 54 ust. 1 i art. 73 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wprowadzaj"c do ustawy o IPN art. 55, ustawodawca pod gro%b" kary zakaza! negowania zbrodni nazistowskich, komunistycznych oraz innych przest$pstw stanowi"cych zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzko'ci lub zbrodni wojennych, pope!nionych w okresie od dnia 1 wrze'nia 1939 r. do 31 lipca 1990 r. na obywatelach narodowo'ci polskiej lub obywatelach polskich innych narodowo'ci. W ocenie Rzecznika w!adza publiczna powinna stwarza) warunki dochodzenia do prawdy, powinna upowszechnia) wiedz$ o wydarzeniach historycznych.

Jednak

historycznych

dogmatów

pa(stwo w

nie

drodze

mo&e procesu

jednocze'nie

ustala)

legislacyjnego.

W

demokratycznym pa(stwie prawa ustalenie prawdy historycznej nale&y bowiem do naukowców, nie za' do przedstawicieli parlamentu, czy wymiaru sprawiedliwo'ci. Uznanie niekonstytucyjno'ci art. 55 ustawy o IPN nie oznacza pozbawienia ochrony prawnej dóbr chronionych obecnie w drodze kwestionowanej regulacji. Wszelkie publiczne wypowiedzi, w tym publikacje naukowe propaguj"ce totalitaryzm lub zniewa&aj"ce grup$ ludno'ci np. z powodu jej przynale&no'ci wyznaniowej, b$d" podlega!y sankcjom karnym na podstawie art. 256 i 257 Kodeksu karnego. Wobec powy&szego nale&y uzna), i& zakaz ustanowiony w art. 55 ustawy o IPN przekracza konstytucyjnie legitymowan" granic$ ograniczania wolno'ci s!owa i nie mo&e by) uznany za konieczny w demokratycznym pa(stwie prawa. Rzecznik oczekuje na termin rozprawy.

362 363

RPO-595164-I/08 z 19 wrze'nia 2008 r. Ustawa z 18 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 z pó%n. zm.).

- 155 5. Przejawy wulgaryzacji j&zyka polskiego Rzecznik

z

zaniepokojeniem

obserwowa!

wszelkie

przejawy

wulgaryzacji j$zyka polskiego, który stanowi podstawowy element narodowej to&samo'ci i jest dobrem narodowej kultury. Jak wskazuje przepis art. 3 ust. 1 ustawy o j$zyku polskim 364, ochrona j$zyka polskiego polega m.in. na przeciwdzia!aniu jego wulgaryzacji. Zgodnie z ustaw" o radiofonii

i

telewizji 365

odpowiedzialno')

–

na

Telewizji

pe!nienie

Polskiej

powierzonej

jej

ci"&y

szczególna

misji

publicznej

zobowi"zuje do dba!o'ci o wysoki poziom nadawanych programów. Rzecznik spotka! si$ z wieloma krytycznymi uwagami dotycz"cymi III edycji programu rozrywkowego „Gwiazdy ta(cz" na lodzie”, emitowanego przez TVP 2. Skar&"cy wskazywali, &e j$zyk u&ywany podczas programu jest w najwy&szym stopniu niestosowny. Okoliczno') ta jest tym bardziej bulwersuj"ca, i& program ten skierowany jest m.in. do dzieci i m!odzie&y i jego celem jest popularyzowanie jazdy na lodzie w'ród m!odych ludzi. W zwi"zku z powy&szym, Rzecznik zwróci! si$ 366 do Prezesa TVP o udost$pnienie nagra( z tego programu oraz o zaj$cie stanowiska w sprawie uwag dotycz"cych stosowno'ci j$zyka u&ywanego w tym programie. W odpowiedzi 367 wyja'niono, i& wszystkie niestosowne wypowiedzi, które pojawi!y si$ w jednym z odcinków programu, nie by!y elementem scenariusza, lecz wynikiem, spontanicznych wypowiedzi uczestników programu emitowanego na &ywo. Ponadto Prezes poinformowa!, &e w powtórce odcinka wszystkie kontrowersyjne fragmenty audycji zosta!y usuni$te a uczestników programu powiadomiono o kategorycznym braku akceptacji ze strony TVP 2 dla u&ywania na antenie zwrotów niecenzuralnych. 6. Odpowiedzialno#$

karna

za

publiczne

pomawianie

Narodu

Polskiego o udzia!, organizowanie lub odpowiedzialno#$ za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie

364 365 366 367

Ustawa z 7 pa%dziernika 1999 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 999). Ustawa z 29 grudnia 1992 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 253, poz. 2531 z pó%n. zm.). RPO-600188-I/08 z 16 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 5 listopada 2008 r.

- 156 Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! z!o&ony przez Rzecznika w 2007 r. wniosek 368 o stwierdzenie niezgodno'ci art. 37 ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpiecze(stwa pa(stwa z lat 19441990 oraz tre'ci tych dokumentów 369 z art. 54 ust. 1 i art. 73 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Wyrokiem z dnia 19 wrze'nia 2008 r. wniosek Rzecznika zosta! cz$'ciowo uwzgl$dniony 370. 7. Wolno#$ s!owa, a etyka lekarska Rzecznik przy!"czy! si$ 371 do post$powania przed Trybuna!em Konstytucyjnym

ze

skargi

konstytucyjnej

Zofii

Sz.

dotycz"cej

ograniczenia wolno'ci s!owa. Rzecznik wniós! o stwierdzenie, &e art. 15 pkt 1, art. 41 i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 17.05.1989 r. o izbach lekarskich, dookre'lone przez art. 52 ust. 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej – w zakresie, w jakim przepisy te wy!"czaj" mo&liwo') krytyki innego lekarza, opieraj"cej si$ na prawdziwych faktach i czynionej w interesie publicznym, stanowi" nieproporcjonaln" ingerencj$ w konstytucyjne prawo wolno'ci s!owa. Przepisy te ustanawiaj" „tam$” dla jakiejkolwiek wypowiedzi o charakterze publicznym zawieraj"cej krytyk$ praktyki medycznej innej osoby, chocia&by krytyka ta znajdowa!a oparcie w rzeczywistym stanie rzeczy i podejmowana by!a w interesie publicznym (np. dla dobra pacjentów). Kwestionowana regulacja wprowadza wi$c nieproporcjonalne ograniczenie wolno'ci s!owa. Trybuna! Konstytucyjny podzieli! 372 stanowisko Rzecznika i orzek!, &e art. 52 ust. 2 Kodeksu etyki lekarskiej w zwi"zku z art. 15 pkt 1, art. 41 i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich w zakresie, w jakim zakazuje zgodnych z prawd" i uzasadnionych ochron" interesu publicznego wypowiedzi publicznych na temat dzia!alno'ci zawodowej innego lekarza, jest niezgodny z Konstytucj" RP.

368 369 370 371 372

Informacja za 2007 r., str. 86. Ustawa z 18 pa%dziernika 2006 r. (Dz.U. Nr 218, poz. 1592). Wyrok TK z 19 wrze'nia 2008 r., sygn. akt K 5/07. Informacja za 2007 r. str. 91. Wyrok z 23 kwietnia 2008 r., sytn. akt SK 16/07.

- 157 B.

Wolno#& zgromadze%

1. Zgromadzenia spontaniczne Wyrokiem ze stycznia 2006 r. Trybuna! Konstytucyjny stwierdzi! 373, i& art. 65 ustawy Prawo o ruchu drogowym 374, w cz$'ci obejmuj"cej wyraz „zgromadzenia”, jest niezgodny z art. 57 Konstytucji. W sprawie organizowania zgromadze( spontanicznych, Rzecznik jeszcze w 2007 r. zasygnalizowa! 375, i& art. 52 ustawy – Kodeks wykrocze( 376

przewiduje

sankcje

karne

dla

osoby

zwo!uj"cej

zgromadzenie bez wymaganego zawiadomienia albo przewodnicz"cej takiemu zgromadzeniu, a tak&e dla pod&egacza i pomocnika. Oznacza to, i& nadal mo&na by) potencjalnie ukaranym za naruszenie przepisu Prawa o ruchu drogowym uznanego przez Trybuna! Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucj". Przepis ten – zdaniem Rzecznika – nale&y wyeliminowa) z systemu prawnego. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 377 do Ministra SWiA o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie. W odpowiedzi Minister powo!a! si$ 378 na wskazanie Trybuna!u Konstytucyjnego,

i&

prawo

do

zgromadze(

nie

mo&e

podlega)

jakiejkolwiek reglamentacji, gdy& jest prawem kardynalnym zapisanym w Konstytucji. W zwi"zku z powy&szym wyeliminowanie z systemu prawnego art. 65 ustawy – Prawo o ruchu drogowym nie wymaga dalszych dzia!a( legislacyjnych, a przepis art. 52 Kodeksu wykrocze( nie znajduje zastosowania do uznanego za niezgodny z Konstytucj" art. 65 ustawy – Prawo o ruchu drogowym. Ustawodawca jednoznacznie okre'li! czyny, których pope!nienie zagro&one jest sankcj" przewidzian" w art. 52 Kodeksu wykrocze(. W zwi"zku z tym wyeliminowanie tego przepisu z porz"dku prawnego nale&y uzna) za niecelowe. W wyniku interwencji Rzecznika, w Ministerstwie prowadzono prace studyjne nad mo&liwo'ciami uregulowania problematyki zgromadze( publicznych o charakterze spontanicznym. Z przeprowadzonej wst$pnej

373 374 375 376 377 378

Wyrok TK z 16 stycznia 2006 r., sygn. K. 21/05. Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908). Informacja za 2007 r. str. 98. Ustawa z 20 maja 1971 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 z pó%n. zm.). RPO-559255-I/07 z 10 marca 2008 r. Pismo z 16 kwietnia 2008 r.

- 158 analizy problemu wynika, &e nie jest mo&liwe odst"pienie od pewnych wymogów formalnych, polegaj"cych cho)by na konieczno'ci okre'lenia organizatora

zgromadzenia

oraz

obowi"zku

zg!oszenia

zamiaru

zorganizowania zgromadzenia w!a'ciwemu organowi gminy. Wskazane elementy de facto odró&niaj" bowiem zgromadzenie od zbiegowiska. Sprawa dotycz"ca tzw. zgromadze( spontanicznych jest nadal przedmiotem zainteresowania Rzecznika. C.

Przeciwdzia"anie dyskryminacji

1. Prace nad ustaw% o równym traktowaniu Minister Pracy i Polityki Spo!ecznej przedstawi! Rzecznikowi projekt ustawy o równym traktowaniu, z pro'b" przedstawienie opinii 379. Rzecznik w odpowiedzi 380 pozytywnie oceni! koncepcj$ przyj$t" w przedstawionym projekcie ustawy, w tym odst"pienie od przewidywanego uprzednio powo!ania odr$bnego organu (urz$du) ds. równego traktowania. W wyst"pieniu tym Rzecznik przedstawi! stanowisko w zakresie propozycji zmian niektórych przepisów ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, maj"cych na celu dookre'lenie kompetencji Rzecznika po przej$ciu funkcji krajowych mechanizmów ochrony wolno'ci i praw. W odpowiedzi 381 za s!uszne uznano zg!oszone przez Rzecznika postulaty jako zmierzaj"ce do umo&liwienia jeszcze bardziej skutecznych dzia!a( Rzecznika. W zwi"zku z przygotowaniem kolejnej wersji projektu ustawy (z dnia 3 lipca 2008 r.) do Rzecznika zwróci! si$ 382 Pe!nomocnik Rz"du ds. Równego

Traktowania

z

wnioskiem

o

ocen$

konstytucyjno'ci

proponowanych przepisów oraz roli Rzecznika, jako organu ochrony praw cz!owieka. Rzecznik za szczególnie istotn" uzna! 383 kwesti$ w!a'ciwego u!o&enia kompetencji i zada( organu do spraw równego traktowania, ze szczególnym uwzgl$dnieniem roli Rzecznika Praw Obywatelskich. 379 380 381 382 383

Pismo z 15 lutego 2008 r. RPO-583174-I/08 z 7 marca 2008 r. Pismo Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 16 kwietnia 2008 r. Pismo z dnia 23 lipca 2008 r. Pismo z dnia 7 sierpnia 2008 r.

- 159 Nast$pna wersja projektu ustawy w sprawie wdro'enia niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (projekt z dnia 25 wrze'nia 2008 r.)384 zosta!a oceniona385 przez Rzecznika pozytywnie w cz$'ci zgodno'ci nowych regulacji z Konstytucj" i ju& obowi"zuj"cymi przepisami. 2. Stosowanie przez kluby pi!karskie praktyk dyskryminacyjnych wobec kibiców pi!karskich Dost$p do dóbr kultury, w tym do ró&nych form kultury fizycznej reguluj": art. 73 Konstytucji, ustawa o kulturze fizycznej 386 oraz ustawa o bezpiecze(stwie imprez masowych 387. Kluby pi!karskie, w trosce o bezpiecze(stwo uczestnicz"cych w nich osób,

wprowadzaj"

ograniczaj"

udzia!

do w

swych imprezie

regulaminów sportowej.

postanowienia,

Zastrze&enia

które

Rzecznika

wzbudzi! Regulamin uchwalony przez Klub Pi!karski Legia Warszawa, który umo&liwia uniewa&nienie wykupionego abonamentu lub innego dokumentu uprawniaj"cego do wej'cia na stadion, bez mo&liwo'ci &"dania zwrotu

jego

kosztu,

wcze'niejszych

i

w

przypadku

uznania

udokumentowanych

osoby

zachowa(

za

na

podstawie

„znanego

lub

potencjalnego sprawc$ k!opotów”. Takie postanowienia Regulaminu nie znajduj" oparcia w obowi"zuj"cym prawie. Rzecznik otrzymywa! te& skargi kibiców pi!karskich, którym odmówiono sprzeda&y biletów wy!"cznie ze wzgl$du na ich miejsce zamieszkania. Trudno'ci z nabyciem biletów na mecze, wy!"cznie przez Internet wynika!y z ograniczonego dost$pu kibiców do w!a'ciwej strony internetowej. Rzecznik zwróci! si$ 388 do Prezesa Polskiego Zwi"zku Pi!ki No&nej

o

zaj$cie

stanowiska

w

przedstawionych

kwestiach,

w

szczególno'ci o zwrócenie uwagi klubom zrzeszonym w PZPN na wskazane problemy oraz podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do usuni$cia dostrze&onych nieprawid!owo'ci. 384 385 386 387 388

Pismo Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 15 pa%dziernika 2008 r. Pisma z dnia 21 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 18 stycznia 1996 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1675 z pó%n. zm.). Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 909 z pó%n. zm.). RPO-572145-I/07 z 27 lutego 2008 r.

- 160 Prezes poinformowa! 389 Rzecznika, zadeklarowa!

rezygnacj$

z

&e Klub Legia Warszawa

kontrowersyjnego

zapisu

Regulaminu.

Nabywca dokumentu wielorazowego wst$pu b$dzie móg! otrzyma) zwrot proporcjonalnej cz$'ci op!aty za dokument uniewa&niony w zwi"zku z wprowadzonym zakazem wst$pu. PZPN stworzy! ju& przed wieloma laty mo&liwo') realizacji zorganizowanych wyjazdów grup kibiców na mecze ligowe lub pucharowe rozgrywane na stadionie przeciwnika. Ograniczenia sprzeda&y biletów kibicom

maj"cym

miejsce

zamieszkania

w

innym

województwie,

stosowane obecnie przez 4 z 16 klubów ekstraklasy, maj" minimalizowa) istniej"ce zagro&enia i nie powinny by) odczytywane wy!"cznie przez pryzmat ograniczenia dost$pu do kultury fizycznej. Problemy z dystrybucj" biletów przez Internet wynika!y z ogranicze( frekwencji kibiców loguj"cych si$ w systemie internetowym. 3. Dyskryminacja ze wzgl&du na narodowo#$ - incydenty o pod!o'u rasistowskim i antysemickim w czasie imprez sportowych Sport, dzi$ki swej powszechno'ci, powinien promowa) takie warto'ci jak, tolerancja, solidarno') oraz zasady fair play. Jednak sport napotyka równie& na powa&ne zagro&enia i wyzwania, do których nale&" m.in. rasizm, ksenofobia i agresja ze strony tzw. pseudokibiców. W 2008 r. mia!y miejsce niepokoj"ce zdarzenia, 'wiadcz"ce o tym, i& propagowanie tre'ci o pod!o&u rasistowskim lub antysemickim na polskich stadionach nie nale&y do rzadko'ci. Poza wznoszeniem okrzyków i gestów, wyst"pi!y przypadki wywieszania flag i transparentów odwo!uj"cych

si$

do

tre'ci

faszystowskich,

rasistowskich

czy

antysemickich. Problem antysemickich zachowa( na polskich stadionach by! szeroko komentowany równie& za granic". Rzecznik z uznaniem przyj"! wszelkie dzia!ania maj"ce na celu ograniczenie przejawów dyskryminacji na stadionach pi!karskich, m.in. zmiany Statutu PZPN, stanowi"ce o neutralno'ci PZPN oraz zabraniaj"ce jakiejkolwiek

dyskryminacji

pod

gro%b"

zastosowania

sankcji

dyscyplinarnych, czy zmiany w Regulaminie Dyscyplinarnym PZPN 389

Pismo z 31 marca 2008 r.

- 161 okre'laj"ce

zakres

fizycznych

i

wysoko')

klubów

dyskryminuj"cych. edukacyjnych

i

i

kar

pi!karskich,

Jednak&e

celowe

wychowawczych,

dyscyplinarnych

wobec

osób

dopuszczaj"cych

si$

aktów

by!oby

maj"cych

podj$cie

na

celu

dzia!a(

pog!$bienie

wra&liwo'ci kibiców na odmienno'ci kulturowe czy rasowe. Rzecznik zwróci! si$ 390 do Prezesa PZPN o informacj$, jakie dzia!ania na rzecz rozwi"zania

problemu

incydentów

o

pod!o&u

antysemickim

lub

rasistowskim na stadionach pi!karskich s" podejmowane. Rzecznik zaoferowa! swoj" pomoc w rozwi"zaniu tego niepokoj"cego problemu. W odpowiedzi poinformowano391 Rzecznika, &e uchwa!a PZPN z dnia 11 maja 2008 r. dotycz"ca zwalczania korupcji przewiduje powo!anie Rzecznika Dyscyplinarnego PZPN dzia!aj"cego w sprawach korupcji, dopingu, ra&"cych przypadków rasizmu i chuliga(stwa. Utworzona zostanie równie& Komisja Fair Play, upowa&niona do opracowania programów zwalczaj"cych rasizm i inne formy dyskryminacji. Natomiast w ramach Wydzia!u ds. Bezpiecze(stwa na Obiektach Pi!karskich PZPN planowane jest utworzenie Zespo!u ds. weryfikacji hase! eksponowanych na stadionach. Ponadto poinformowano, Rzecznika o dzia!aniach planowanych we wspó!pracy z Antyrasistowskim Stowarzyszeniem "NIGDY WI,CEJ". Przy pomocy tej organizacji PZPN zamierza przygotowa) i wdro&y) program

walki

z

wszelkimi

przejawami

rasizmu

i

innych

form

dyskryminacji na polskich stadionach. Za

spraw"

'rodków

masowego

przekazu

Rzecznik

powzi"!

informacj$ na temat incydentu o charakterze rasistowskim, który mia! miejsce podczas zawodów ligi &u&lowej w Grudzi"dzu. Z podanych informacji wynika!o, &e czarnoskóry zawodnik Rybnickiego Klubu Motorowego pad! ofiar" agresji ze strony obserwuj"cych zawody polskich kibiców, którzy obrzucili go wyzwiskami. Incydent ten, szeroko opisywany by! tak&e przez pras$ Szwecji, której obywatelem jest poszkodowany zawodnik.

390 391

RPO-585333-I/08 z 10 kwietnia 2008 r. Pismo z 16 maja 2008 r.

- 162 Rzecznik zwróci! si$ do Prezesa Polskiego Zwi"zku Motorowego o poinformowanie, o dzia!aniach Zwi"zku zmierzaj"cych do wyja'nienia powy&szej sprawy oraz unikni$cia podobnych incydentów w przysz!o'ci. W

odpowiedzi

poinformowano

Rzecznika,

&e

w

sprawie

rasistowskich i chuliga(skich wybryków wymierzonych w czarnoskórego zawodnika

wszcz$te

Grudzi"dzkiego Regulaminu

zosta!o

Towarzystwa

Sportu

post$powanie +u&lowego

+u&lowego.

W

za

dyscyplinarne naruszenie

wyniku

wobec

przepisów

przeprowadzonego

post$powania dowodowego orzeczono wobec obwinionego klubu kary pieni$&ne. W Regulaminie Sportu +u&lowego brak obecnie przepisów pozwalaj"cych

poci"gn")

odpowiedzialno'ci

klub,

dyscyplinarnej

zawodnika, za

wybryki

lub

s$dziego

chuliga(skie

na

do tle

rasistowskim. G!ówna Komisja Sportu +u&lowego rozwa&y potrzeb$ wprowadzenia zmian do regulaminu. 4. Dyskryminacja ze wzgl&du na orientacj& – sytuacja osób homoseksualnych w Polsce Rzecznik przekaza! 392 Dyrektorowi Agencji Praw Podstawowych raport dotycz"cy sytuacji osób homoseksualnych w Polsce w perspektywie dzia!a( Rzecznika Praw Obywatelskich, z nadziej", &e oka&e si$ on przydatny w trakcie prac nad przygotowywanym obecnie przez Agencj$ Praw Podstawowych raportem dotycz"cym przejawów dyskryminacji ze wzgl$du na orientacj$ seksualn" w krajach Unii Europejskiej. Wyst"pienie w tej sprawie Rzecznik skierowa! 393 równie& do Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania, po opublikowaniu w czerwcu 2008 przez Agencj$ Praw Podstawowych UE raportu pn. „Homofobia i dyskryminacja z powodu orientacji seksualnej w krajach cz!onkowskich Unii Europejskiej”.

392 393

RPO-580873-I/08 z 31 marca 2008 r. RPO-599671-I/08 z 7 listopada 2008 r.

- 163 5. Dyskryminacja ze wzgl&du na wiek – przestrzeganie praw osób starszych W dniu 1 pa%dziernika obchodzony jest Mi$dzynarodowy Dzie( Osób Starszych, ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1990 r. Wobec coraz cz$'ciej powtarzaj"cej si$ w publicznej debacie tezy o dyskryminacji osób starszych, Rzecznik uzna! za wskazane opracowanie raportu, który odzwierciedla!by rzeczywisty, aktualny stan w tym zakresie. W wyniku prac Zespo!u ekspertów dzia!aj"cego przy urz$dzie Rzecznika, zosta!a wydana publikacja pt. „Stan przestrzegania praw osób starszych w Polsce. Analiza i rekomendacje dzia!a(”. Poruszone w niej zosta!y nast$puj"ce tematy: zagro&enia praw osób starszych na rynku pracy, pieni$&ne 'wiadczenia spo!eczne i sytuacja mieszkaniowa osób starszych,

wskazanie

wprowadzenia

spo!ecznego

ubezpieczenia

piel$gnacyjnego, rodzina i 'rodowisko zamieszkania jako obszary ryzyka wykluczenia spo!ecznego osób starszych, przemoc, dost$p do edukacji, uczestnictwo w sferze publicznej, zagro&enia praw osób starszych na rynku dóbr i us!ug konsumpcyjnych, ochrona zdrowia. Rzecznik przekaza! 394 powy&sze opracowanie Premierowi oraz Ministrowi Pracy i Polityki Spo!ecznej. 6. Dyskryminacja w uprawnieniach do #wiadcze" pieni&'nych dla paraolimpijczyków W 2008 r. Rzecznik kontynuowa! 395 dzia!ania w sprawie wykluczenia grupy sportowców – paraolimpijczyków, którzy zdobyli medale podczas igrzysk

paraolimpijskich

przed

1992

r.,

z

kr$gu

beneficjentów

'wiadczenia z bud&etu pa(stwa. Ustawodawca przyj"! bowiem za!o&enie, &e igrzyska paraolimpijskie organizowane do 1992 r. nie spe!nia!y kryterium

konkurencyjno'ci.

Rzecznik

wskazywa!

na

niezgodno')

przedmiotowej regulacji z konstytucyjn" zasad" równego traktowania (art. 32 Konstytucji). W wyniku podj$tych przez Rzecznika dzia!a( wszyscy niepe!nosprawni sportowcy zostali uprawnieni do 'wiadcze( z bud&etu pa(stwa z tytu!u udzia!u w igrzyskach paraolimpijskich.

394 395

RPO-599337-I/08 z 30 wrze'nia 2008 r. Informacja za 2007 r., str. 103-104.

- 164 D.

Szkolnictwo wy'sze

1. Zasady przyznawania stypendium socjalnego dla studentów Do Rzecznika zwracali si$ studenci ze skargami na krzywdz"c" wyk!adni$ przepisu art. 179 ust. 6 ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym 396, od której zale&y otrzymanie stypendium socjalnego przez studenta samodzielnego finansowo. Miesi$czny dochód studenta ustalany jest

stosownie

do

zasad

ustawy

o

rodzinnych 397,

'wiadczeniach

okre'laj"cych dochód netto, który nie mo&e by) mniejszy od minimalnego wynagrodzenia za prac$ (tzw. dochodu brutto). Zdaniem Rzecznika taka wyk!adnia przywo!anych wy&ej przepisów budzi zasadnicze w"tpliwo'ci. Minimalne wynagrodzenie za prac$ jest poj$ciem ustawowym i okre'la zawsze kwot$ dochodu brutto. Nie do przyj$cia jest pos!ugiwanie si$ poj$ciem minimalnego wynagrodzenia za prac$ w innym znaczeniu ni& powszechnie przyj$te w przepisach prawa. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 398 do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego z pro'b" o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 399 Rzecznika, &e ustalanie sytuacji materialnej studenta do celów stypendialnych odbywa si$ co do zasady z uwzgl$dnieniem

dochodów

osób

pozostaj"cych

we

wspólnym

gospodarstwie domowym, wymienionych w art. 179 ust. 4. Wyj"tkiem od tej zasady jest ustalanie dochodu studenta, który spe!nia warunki samodzielno'ci finansowej (tj. suma dochodów studenta i jego ma!&onka stanowi kwot$ co najmniej minimalnego wynagrodzenia). W ocenie Ministra przy interpretacji poj$cia „dochód”, u&ytego w art. 179 ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym, nale&y mie) na uwadze ca!y zespó! norm reguluj"cych kwesti$ pomocy materialnej dla studentów. Poj$cie „dochód” powinno by) identycznie interpretowane w ka&dym ust$pie tego artyku!u. Ewentualna zmiana interpretacji omawianych przepisów – co w 'wietle przedstawionych wyja'nie( nie wydaje si$ zasadne – mo&e wi"za) si$ ze skutkami dla bud&etu pa(stwa tj.

396 397 398 399

Ustawa z 27 lipca 2005 r., (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 z pó%n. zm.). Ustawa z 28 listopada 2003 r., (Dz.U. Nr 228, poz. 2255 z pó%n. zm.). RPO-546903-I/06 z 02 stycznia 2008 r. Pismo z 24 stycznia 2008 r.

- 165 konieczno'ci" zwi$kszenia kwoty przeznaczonej na pomoc materialn" dla studentów. 2. Rekrutacja na studia wy'sze osób z tzw. „star% matur%” W 2008 r. Rzecznik przedstawi! 400 Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wy&szego najcz$stsze problemy sygnalizowane w skargach dotycz"cych sposobu

i

trybu

rekrutacji

na

studia

wy&sze.

Niektóre

uczelnie

wprowadzi!y system tzw. parytetów, gdzie limit miejsc zosta! podzielony proporcjonalnie pomi$dzy kandydatów z tzw. star" i now" matur". Wiele uczelni wy&szych stosuje system tzw. przeliczników, pozwalaj"cych na porównanie

wyników

egzaminów

dojrza!o'ci

oraz

egzaminów

maturalnych. System ten budzi jednak wiele kontrowersji. Podstawowym kryterium rekrutacji kandydatów na studia powinna by) ocena uzyskana bezpo'rednio na egzaminie maturalnym lub ocena uzyskana w wyniku egzaminów wst$pnych. Koniecznym wydaje si$ takie ukszta!towanie systemu rekrutacji na uczelnie wy&sze, aby szanuj"c konstytucyjn" zasad$ autonomii szkó! wy&szych, zapewni) jednocze'nie równy dost$p do nauki wszystkim grupom maturzystów. W odpowiedzi na wyst"pienie Rzecznika Minister zwróci! si$ 401 do rektorów szkó! wy&szych z pro'b" o wykorzystanie uwag Rzecznika i przyj$cie

w

podejmowanych

przez

Senaty

Uczelni

uchwa!ach

rekrutacyjnych rozwi"za(, które – przy pe!nym poszanowaniu autonomii uczelni – zapewni" równy dost$p do nauki wszystkim maturzystom. Problem poruszony przez Rzecznika stanie si$ tak&e jednym z w"tków dyskusji nad proponowanymi zmianami ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym 402.

Wyst"pienie

Rzecznika

zosta!o

przekazane

Przewodnicz"cemu Konferencji Rektorów Akademickich Szkó! Polskich, do wykorzystania w pracach Konferencji i dyskusji nad rozwi"zaniami prawnymi problemów rekrutacji na studia.

400 401 402

RPO-556183-I/07 z 12 lutego 2008 r. Pismo z 27 lutego 2008 r. Patrz przypis 396

- 166 3. Op!aty pobierane przez niektóre uczelnie za egzaminy poprawkowe Wielu studentów przysy!a!o skargi do Rzecznika w sprawie op!at za egzaminy poprawkowe pobierane przez niektóre uczelnie. Nieprecyzyjne przepisy ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym prowadz" do tego, i& rektorzy wielu szkó! niepublicznych nakazuj" podleg!ym sobie organom pobieranie op!at od studentów. W wielu przypadkach obowi"zek ci"&"cy na studentach w tym zakresie nie wynika ani z regulaminów studiów, ani z umów cywilnoprawnych zawieranych przez uczelnie ze studentem. Jest to jedynie arbitralna decyzja rektora. Rzecznik zwróci! si$ 403 do Ministra Nauki

i

Szkolnictwa

Wy&szego

o

przedstawienie

jednoznacznego

stanowiska w zasygnalizowanej sprawie, w szczególno'ci odno'nie do mo&liwo'ci precyzyjnego ustawowego uregulowania tego problemu. W odpowiedzi poinformowano 404, &e poruszony w wyst"pieniu Rzecznika problem b$dzie przedmiotem rozwa&a( w toku prac nad zmian" ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym i w tym kontek'cie istnieje potrzeba precyzyjnego ustawowego uregulowania kwestii odp!atno'ci za us!ugi edukacyjne, poprzez okre'lenie zamkni$tego katalogu op!at pobieranych zarówno przez uczelnie publiczne, jak i niepubliczne. E.

Prawo dost!pu do dóbr kultury

1. Projekt nowej ustawy o bezpiecze"stwie imprez masowych, w cz&#ci dotycz%cych meczów pi!ki no'nej W zwi"zku z tocz"cymi si$ w Sejmie pracami nad projektem nowej ustawy

o

bezpiecze(stwie

imprez

masowych 405,

Rzecznik

wyrazi!

w"tpliwo'ci co do zgodno'ci niektórych jej przepisów z konstytucyjnym prawem dost$pu do dóbr kultury, w tym dóbr kultury fizycznej. Na uznanie zas!uguj" ogólne za!o&enia projektu, m.in. wyodr$bnienie szczegó!owych regulacji dotycz"cych organizacji meczów pi!ki no&nej, doprecyzowanie i poszerzenie uprawnie( oraz obowi"zków organizatora, zaostrzenie odpowiedzialno'ci karnej za wykroczenia i przest$pstwa pope!nione w zwi"zku z omawianym rodzajem imprezy sportowej.

403 404 405

RPO-575722-I/07 z 13 lutego 2008 r. Pismo z 27 lutego 2008 r. Druk sejmowy nr 1074.

- 167 Zastrze&enia budzi jednak sposób uregulowania tzw. zakazów klubowych nak!adanych przez organizatora meczu pi!ki no&nej na kibica, który dopu'ci! si$ naruszenia regulaminu klubowego albo swoim zachowaniem stworzy! zagro&enie dla bezpiecze(stwa innych osób bior"cych udzia! w imprezie. Nale&a!oby rozwa&y) mo&liwo') przyznania kibicom 'rodka odwo!awczego w celu kontroli decyzji organizatora o na!o&eniu zakazu klubowego, b"d% pozostawienie uprawnienia do nak!adania 'rodków zakazuj"cych wst$pu na imprezy sportowe wy!"cznie w gestii s"du. Z uwagi na konstytucyjne prawo dost$pu do dóbr kultury Rzecznik

zwróci!

Administracji

i

si$ 406 Spraw

do

Przewodnicz"cego

Wewn$trznych

o

Sejmowej

rozwa&enie

Komisji

mo&liwo'ci

wprowadzenia stosownych poprawek do projektu ustawy. W toku prac legislacyjnych w Sejmie wi$kszo') zastrze&e( Rzecznika zosta!o uwzgl$dnionych. Je'li chodzi o instytucj$ „zakazu klubowego”,

Komisja

zaproponowa!a,

aby

kibicowi

przys!ugiwa!o

odwo!anie od decyzji klubu o zastosowaniu omawianego 'rodka do podmiotu prowadz"cego rozgrywki. O ile na uznanie zas!uguje fakt, i& ewentualny spór mi$dzy kibicem a organizatorem b$dzie móg! by) zbadany przez podmiot trzeci, niemniej jednak z punktu widzenia standardów wynikaj"cych z prawa do s"du (art. 45 Konstytucji), brak mo&liwo'ci przed!o&enia sprawy do ostatecznego rozstrzygni$cia przez bezstronny i niezawis!y s"d nadal budzi powa&ne zastrze&enia co do konstytucyjno'ci proponowanej regulacji. F.

Prawo do prywatno#ci i ochrona danych osobowych

1. Dane

ujawnione

w

raporcie

o

Wojskowych

S!u'bach

Informacyjnych Kieruj"c si$ trosk" o jak najlepsz" ochron$ konstytucyjnych praw podmiotowych obywateli, a g!ównie maj"c na uwadze art. 51 ust. 4 Konstytucji, w 'wietle którego ka&dy ma prawo do &"dania sprostowania oraz usuni$cia informacji nieprawdziwych, niepe!nych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustaw", Rzecznik ju& 2007 r. przedstawi! 407 Ministrowi 406 407

RPO-602795-I/08 z 1 grudnia 2008 r. Informacja za 2007 r., str. 118-119.

- 168 Obrony Narodowej problem dotycz"cy skarg osób, których dane osobowe zosta!y zamieszczone w Raporcie o dzia!aniach &o!nierzy i pracowników WSI. W 2008 r. we wnioskach kierowanych do Rzecznika skar&"cy podnosili, i& jako pracownicy wywiadu b"d% kontrwywiadu wojskowego nigdy nie podejmowali opisanych w Raporcie dzia!a(. Wp!ywa!y tak&e skargi osób twierdz"cych, &e nigdy nie wspó!pracowa!y – w jakiejkolwiek formie

–

z

wojskowymi

s!u&bami

wywiadowczymi

lub

kontrwywiadowczymi. Na tle tych skarg ujawni! si$ problem braku odpowiedniego 'rodka prawnego, który pozwala!by na kwestionowanie informacji zawartych w Raporcie tym osobom, których dane s" w nim zamieszczone. Rzecznik

zwróci!

si$ 408

do

Ministra

Obrony

Narodowej

o

przedstawienie stanowiska w tej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 409 Rzecznika, &e w resorcie obrony narodowej podj$to prace legislacyjne nad projektem ustawy o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzaj"ce ustaw$ o S!u&bie Kontrwywiadu Wojskowego oraz S!u&bie Wywiadu Wojskowego oraz ustaw$ o s!u&bie funkcjonariuszy

S!u&by

Kontrwywiadu

Wojskowego

oraz

S!u&by

Wywiadu Wojskowego. 2. Problem nieuznawania przez polskie urz&dy stanu cywilnego odpisów skróconych aktów stanu cywilnego wydanych w pa"stwach b&d%cych

stronami

Konwencji

nr

16

dotycz%cej

wydawania

wieloj&zycznych odpisów skróconych aktów stanu cywilnego, sporz%dzonej w Wiedniu dnia 8 wrze#nia 1976 r. i ratyfikowanej dnia 21 sierpnia 2003 r. przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Do Rzecznika nap!ywa!y skargi dotycz"ce problemów zwi"zanych z nieuznawaniem

przez

polskie

urz$dy

stanu

cywilnego

odpisów

skróconych aktów stanu cywilnego wydanych w pa(stwach b$d"cych

408 409

RPO-552919-I/07 z 18 marca 2008 r. Pismo z 11 kwietnia 2008 r.

- 169 stronami Konwencji nr 16 410. Problem ten wynika z obowi"zuj"cych wzorów polskich odpisów aktów stanu cywilnego, okre'lonych w rozporz"dzeniu

Ministra

SWiA 411.

Polski

wzór

skróconego

aktu

ma!&e(stwa zawiera rubryk$ „dane rodziców”, której to informacji brakuje w odpisie wydawanym za granic". Odmowa uznania skróconego odpisu aktu ma!&e(stwa, sporz"dzonego zgodnie z wzorem okre'lonym w Konwencji jest niezgodna z postanowieniami tej Konwencji. Istniej"ce uregulowania podwa&aj" zaufanie obywateli do pa(stwa oraz nara&aj" ich na dodatkowe koszty zwi"zane z konieczno'ci" uzyskiwania w obcym pa(stwie pe!nego odpisu aktu ma!&e(stwa. Rzecznik zwróci! si$ w tej sprawie 412 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o rozwa&enie podj$cia stosownych dzia!a( legislacyjnych. W odpowiedzi 413 poinformowano, i& na skutek przekazanych przez Rzecznika sygna!ów, w czerwcu 2008 r. wystosowano pismo okólne do organów nadzoru wojewódzkiego wskazuj"ce na b!$dy w stosowaniu Konwencji nr 16, a szczególnie na podniesiony przez Rzecznika w ww. wyst"pieniu problem, co pozwoli mi$dzy innymi na wyeliminowanie problemu, który zosta! zasygnalizowany przez Rzecznika. G.

Lustracja

1. Sankcje za tzw. k!amstwo lustracyjne osób wykonuj%cych zawody prawnicze Rzecznik wniós! 414 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie, &e art. 21 f ust. 2 ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpiecze(stwa pa(stwa z lat 1944-1990 oraz

410

411

412 413 414

Konwencja nr 16 dotycz"ca wydawania wieloj$zycznych odpisów skróconych aktów stanu cywilnego, sporz"dzona w Wiedniu dnia 8 wrze'nia 1976r., ratyfikowana dnia 21 sierpnia 2003r. przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 166, poz. 1735). Rozporz"dzenie Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji z dnia 28 pa%dziernika 1998r. w sprawie szczegó!owych zasad sporz"dzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksi"g stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczania oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, za'wiadcze( i protoko!ów (Dz.U. Nr 136, poz. 884 ze zm.). RPO-587751-I/08/AK z dnia 6 czerwca 2008 r. oraz z dnia 14 listopada 2008 r. Pismo z dnia 18 grudnia 2008 r. RPO-559982-I/07 z 20 czerwca 2008 r.

- 170 tre'ci tych dokumentów 415 – w brzmieniu nadanym przez ustaw$ z dnia 7 wrze'nia 2007 r. 416 – w zakresie, w jakim dotyczy osób pe!ni"cych funkcje publiczne wymienione w art. 4 pkt 13-16, 47 i 48 tej ustawy jest niezgodny z art. 2 oraz art. 65 ust. l w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a tak&e art. 66 ustawy wymienionej w pkt 1 w cz$'ci obejmuj"cej zwrot: „z wyj"tkiem art. 30” – w zakresie, w jakim dotyczy osób pe!ni"cych funkcje publiczne wymienione w art. 4 pkt 13-15 i 47 tej ustawy (wykonywanie zawodu adwokata) jest niezgodny z art. 2 i z art. 65 ust. l w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Zgodnie z zaskar&onym przez Rzecznika art. 21f ust. 2 ustawy lustracyjnej, za z!o&enie przez s$dziego, prokuratora, radc$ Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa(stwa, adwokata, radc$ prawnego, notariusza lub komornika,

niezgodnego

z

prawd"

o'wiadczenia

lustracyjnego,

stwierdzone prawomocnym orzeczeniem s"du, s"d dyscyplinarny orzeka kar$ z!o&enia z urz$du lub inn" przewidzian" w odpowiednich ustawach kar$ dyscyplinarn" skutkuj"c" pozbawieniem pe!nionej funkcji publicznej. Mimo i& obecnie orzeczenie o skutkach wyroku s"du dyscyplinarnego nale&y wy!"cznie do zawodowych s"dów dyscyplinarnych, to jednak&e ich rola jest wy!"cznie notyfikacyjna. Jednowymiarowa sankcja jest bowiem przewidziana przez ustaw$, s"d nie ma w tym wypadku &adnej „swobody decyzyjnej”.

Nale&y

nieprawdziwego odpowiedzialno'ci

uzna),

i&

o'wiadczenia, w

automatyzm bez

ramach

sankcji

za

z!o&enie

mo&liwo'ci

niuansowania

dzia!alno'ci

orzeczniczej

wyspecjalizowanych s"dów dyscyplinarnych, znaj"cych specyfik$ danej profesji, narusza zarówno zasad$ rzetelnej legislacji, jak i zasad$ proporcjonalno'ci. Rzecznik zakwestionowa! tak&e zgodno') z Konstytucj" art. 66 ustawy lustracyjnej w zakresie, w jakim utrzymuje w mocy art. 30 ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub s!u&by w organach bezpiecze(stwa pa(stwa lub wspó!pracy z nimi w latach 1944-1990 osób pe!ni"cych funkcje publiczne, w odniesieniu do osób pe!ni"cych funkcje publiczne wymienione w art. 4 pkt 13-15 i 47 ustawy lustracyjnej.

415 416

Ustawa z 18 pa%dziernika 2006 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 z pó%n. zm.). Dz.U. Nr 165, poz. 1171.

- 171 Obecne uregulowanie skutków prawnych z!o&enia niezgodnego z prawd"

o'wiadczenia

lustracyjnego

narusza

wolno')

wykonywania

zawodu przewidzian" przez art. 65 ust. 1 Konstytucji – poprzez niezachowanie proporcjonalno'ci mo&liwych ogranicze(, okre'lonej przez art. 31 ust. 3 Konstytucji. Rzecznik oczekuje na wyznaczenie terminu rozprawy przez Trybuna! Konstytucyjny. 2. B!&dy formalne w o#wiadczeniach lustracyjnych Na mocy ustawy o Instytucie Pami$ci Narodowe 417, ustawodawca uczyni!

Biuro

Lustracyjne

IPN

podmiotem

odpowiedzialnym

za

prowadzenie rejestru o'wiadcze( lustracyjnych, analiz$ tych o'wiadcze( oraz zbieranie informacji niezb$dnych do ich oceny. Ustawa nie precyzuje jednak trybu post$powania z o'wiadczeniami, które cho) z!o&one w przewidzianym prawem terminie zawieraj" braki lub b!$dy formalne. Z informacji przekazanych Rzecznikowi przez Prezesa IPN wynika, i& w praktyce, b$d"cej niewi"&"c" interpretacj" przepisów, Biuro Lustracyjne zwraca!o wadliwe o'wiadczenia organom, o których mowa w art. 8 ustawy lustracyjnej, uznaj"c, i& to w!a'nie organ przyjmuj"cy o'wiadczenie lustracyjne i maj"cy bezpo'redni kontakt z osob" zobowi"zan" winien przeprowadzi) wst$pn" kontrol$ formaln" o'wiadczenia lustracyjnego. Maj"c na uwadze postulat jasno'ci i okre'lono'ci przepisów prawa, Rzecznik zwróci! si$ 418 do Prezesa Rady Ministrów, jako organu wyposa&onego w inicjatyw$ ustawodawcz", o rozwa&enie mo&liwo'ci doprecyzowania przepisów ustawy lustracyjnej oraz ustawy o IPN tak, aby sposób post$powania z o'wiadczeniami lustracyjnymi zawieraj"cymi b!$dy formalne nie budzi! w"tpliwo'ci. Stanowisko Rzecznika w tej kwestii popar!a Helsi(ska Fundacja Praw Cz!owieka. W odpowiedzi poinformowano 419 Rzecznika, &e Rada Ministrów nie planuje podj$cia takiej inicjatywy ustawodawczej. Prace takie s" jednak prowadzone przez Klub Parlamentarny Platformy Obywatelskiej. 417 418 419

Ustawa z 18 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 z pó%n. zm.). RPO-587847-I/08 z 8 wrze'nia 2008 r. Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r.

- 172 H.

Organizacje spo"eczne i stowarzyszenia

1. Projektowane

zmiany

w

ustawie

o

dzia!alno#ci

po'ytku

publicznego i wolontariacie Rzecznik otrzymywa! wiele skarg przedstawicieli organizacji pozarz"dowych, które dotyczy!y projektowanej przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo!ecznej nowelizacji ustawy o dzia!alno'ci po&ytku publicznego i o wolontariacie420. W projekcie 421, wy!"czono mo&liwo') zawierania umów wolontariackich przez cz!onków stowarzyszenia ze stowarzyszeniem, na rzecz którego wykonuj" oni prac$ spo!eczn". Oznacza to ograniczenie lub ca!kowite pozbawienie tej grupy spo!eczników uprawnie( przys!uguj"cych wolontariuszom 422. Warto przy tym zauwa&y), &e ustawodawca co do zasady dopu'ci! mo&liwo') wykonywania 'wiadcze( w formie wolontariatu na rzecz stowarzysze(. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 423 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przedstawienie stanowiska w sprawie, w szczególno'ci informacji o stanie prac nad projektem nowelizacji ustawy o wolontariacie oraz rozwa&enie uwzgl$dnienia przy podejmowaniu dalszych dzia!a( w tym zakresie uwag przedstawionych przez Rzecznika. W odpowiedzi poinformowano 424 Rzecznika, i& w zwi"zku z procesem konsultacji spo!ecznych dotycz"cych projektu ustawy o dzia!alno'ci po&ytku publicznego i o wolontariacie zorganizowano szereg konferencji regionalnych. W wyniku zg!oszonych uwag, w projekcie ustawy wprowadzono poprawki postulowane przez Rzecznika, m.in. wykre'lono zakaz zawierania porozumie( wolontariackich przez cz!onków stowarzyszenia. 420 421 422

423 424

Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 96, poz. 873 z pó%n. zm.). Ustawa z 7 kwietnia 1989 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z pó%n. zm.). Zgodnie z ustaw" o wolontariacie, wolontariusz ma prawo do zawarcia porozumienia z podmiotem, na rzecz którego wykonuje 'wiadczenia, a je&eli 'wiadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres d!u&szy ni& 30 dni, porozumienie powinno by) sporz"dzone na pi'mie. Korzystaj"cy ze 'wiadcze( wolontariusza na jego pro'b$ musi wyda) pisemne za'wiadczenie o wykonywanej pracy i jej zakresie oraz opini$ na temat jej wykonania. Korzystaj"cy ma ponadto obowi"zek zapewni) wolontariuszowi bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego 'wiadcze( oraz odpowiednie 'rodki ochrony indywidualnej. Wolontariusz ma prawo do zwrotu kosztów podró&y i delegacji s!u&bowych na takich samych zasadach jak pracownicy etatowi. Wolontariuszowi, który wykonuje 'wiadczenie przez okres d!u&szy ni& 30 dni, korzystaj"cy zobowi"zany jest zapewni) ubezpieczenie od nast$pstw nieszcz$'liwych wypadków. W szczególnych przypadkach wolontariuszowi mog" tak&e przys!ugiwa) 'wiadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. RPO-588310-I/08 z 9 lipca 2008 r. Pismo z 12 sierpnia 2008 r.

- 173 I.

Prawa wyborcze

1. Konieczno#$ zmian prawa wyborczego W corocznych wyst"pieniach dotycz"cych stanu przestrzegania praw i wolno'ci obywatelskich oraz w wyst"pieniach generalnych Rzecznik wielokrotnie podkre'la!, i& obecne rozwi"zania prawne mog" ogranicza) czynne prawo wyborcze Polaków zamieszka!ych za granic", osób niepe!nosprawnych, a tak&e innych obywateli, którzy z ró&nych przyczyn nie mog" w dniu wyborów stawi) si$ w lokalu wyborczym. Polska pozostaje obecnie jednym z ostatnich krajów Europy, w którym prawo nadal wymaga, aby bez wzgl$du na wszelkie trudno'ci obywatele osobi'cie udawali si$ do lokalu wyborczego. W ostatnich latach Rzecznik wielokrotne wyst$powa! 425 o przyj$cie regulacji prawnych maj"cych na celu wprowadzenie alternatywnych sposobów g!osowania, w tym przede wszystkim g!osowania korespondencyjnego. Wyra&a! te& poparcie dla koncepcji jednolitego kodeksu wyborczego, który w kompleksowy sposób regulowa!by kwestie zwi"zane z przeprowadzaniem wyborów i referendów w Polsce. W wyst"pieniu do Prezesa Rady Ministrów Rzecznik postulowa! 426 przygotowanie pakietu najwa&niejszych reform zmierzaj"cych do unowocze'nienia procedur wyborczych, w terminie umo&liwiaj"cym ich wprowadzenie do polskiego porz"dku prawnego jeszcze przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2009 r. Do najwa&niejszych zmian nale&y zaliczy) odst"pienie od wymogu osobistego stawiennictwa w lokalach komisji wyborczych oraz ujednolicenie przepisów prawa wyborczego w zakresie u!atwie( dla osób chorych i niepe!nosprawnych. W odpowiedzi poinformowano 427 Rzecznika, &e mo&liwo') uwzgl$dnienia uwag przedstawionych w wyst"pieniu Rzecznika zostanie zbadana w trakcie prac nad niezb$dn" zmian" przepisów dotycz"cych wyborów do Parlamentu Europejskiego. W Sejmie podj$to prace legislacyjne w tym zakresie. Sprawa pozostaje nadal w obszarze zainteresowa( Rzecznika.

425 426 427

Informacja za 2007 r. str. 100 RPO-572441-I/07 z 14 listopada 2008 r. Pismo z 25 listopada 2008 r.

- 174 -

7.

Rozbie'no#ci w stosowaniu prawa 1. Wynagrodzenia dla twórców za reemisj& utworu audiowizualnego

w telewizji kablowej Rzecznik wniós! 428 do S"du Najwy&szego wniosek o podj$cie uchwa!y maj"cej na celu rozstrzygni$cie istniej"cych w orzecznictwie s"dowym rozbie&no'ci co do wyk!adni art. 70 ust. 2 pkt 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych 429 – w brzmieniu obowi"zuj"cym do dnia 6 czerwca 2007 r., a zawieraj"cej odpowied% na pytanie: czy wskazane w art. 70 ust. 2 pkt 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych okre'lenie „nadawanie utworu w telewizji lub poprzez inne 'rodki publicznego udost$pniania utworu” obejmuje równie& reemisj$ utworu przez operatorów sieci kablowych? Rzecznik przychyla si$ do pogl"du wed!ug którego, wymienionym w art. 70 ust. 2 autorom dzie! wykorzystanych lub stworzonych do dzie!a audiowizualnego nie nale&y si$ wynagrodzenie za reemisj$ utworu audiowizualnego, przepis ten jest bowiem przepisem szczególnym, wymieniaj"cym wyczerpuj"co pola eksploatacji utworu audiowizualnego, za które twórcom w nim wskazanym nale&" si$ tantiemy. Skoro zatem nie wymienia

reemisji,

która

jest

osobnym,

zdefiniowanym

polem

eksploatacji utworu, nie mo&na przyj"), &e poj$cie to mie'ci si$ w okre'leniu „nadawania utworu w telewizji lub przez inne 'rodki publicznego udost$pnienia utworu”. S"d Najwy&szy rozpatrzy! wniosek Rzecznika i podj"! 430 uchwa!$, w my'l której poj$cie „nadawanie utworu w telewizji lub poprzez inne 'rodki publicznego udost$pniania utworu” u&yte w art. 70 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie obejmowa!o reemisji utworu przez operatorów sieci kablowych.

428 429 430

RPO-576477-IV/07 z 25 kwietnia 2008 r. Ustawa z 4 lutego 1994 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631). Uchwa!a z 25 listopada 2008 r., Sygn. akt III CZP 57/08

- 175 2. Sposób okre#lania terminu do wyst%pienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania czynno#ci procesowej Rzecznik wniós! 431 do S"du Najwy&szego wniosek o podj$cie uchwa!y wyja'niaj"cej ujawniaj"ce si$ w orzecznictwie SN rozbie&no'ci w wyk!adni art. 169 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks post$powania cywilnego, zawieraj"cej odpowied% na pytania: czy przewidziany w art. 169 § 1 k.p.c. termin do wyst"pienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania czynno'ci procesowej podlega przywróceniu oraz czy przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez pe!nomocnika ustanowionego przez s"d ustaje w dniu, w którym dowiedzia! si$ on o wyznaczeniu go pe!nomocnikiem? W ocenie Rzecznika prawne usankcjonowanie przywracania terminu do dokonania czynno'ci procesowej ma charakter s!u&ebny wobec wyra&onego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawa do s"du. Zanegowanie prawnej mo&liwo'ci przywrócenia terminu do wyst"pienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania danej czynno'ci procesowej jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy wszystkie mo&liwe stany faktyczne zas!uguj"ce w 'wietle konstytucyjnych warto'ci na ochron$ zostan" obj$te realn" mo&liwo'ci" pozytywnego zastosowania instytucji przywrócenia terminu. Nadto, zdaniem Rzecznika, sama natura instytucji przywrócenia terminu przes"dza o konieczno'ci rzetelnej weryfikacji ca!okszta!tu zaistnia!ych faktów w oparciu o wyznaczone niejako modelowo mierniki nale&ytej staranno'ci dzia!aj"cej w procesie cywilnym strony. St"d te& wymogów takiej weryfikacji zdaje si$ nie spe!nia) pogl"d uto&samiaj"cy generalnie ustanie przyczyny uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez pe!nomocnika, ustanowionego przez S"d po up!ywie terminu do wniesienia 'rodka zaskar&enia, z momentem powzi$cia przez pe!nomocnika wiadomo'ci o swoim ustanowieniu w sprawie. W tym kontek'cie bardziej uprawnione staje si$ wi$c zapatrywanie, które !"czy moment ustania przyczyny uchybienia terminu z faktyczn" mo&liwo'ci" wniesienia skargi kasacyjnej przez pe!nomocnika ustanowionego z urz$du.

431

RPO-577529-IV/07 z 30 wrze'nia 2008 r.

- 176 Termin rozpatrzenia wniosku zosta! wyznaczony na dzie( 17 lutego 2009 r. 3. Wyk!adnia

przepisów

dotycz%cych

pomocy

finansowej

dla

funkcjonariuszy S!u'by Wi&ziennej na uzyskanie lokalu mieszkalnego Rzecznik wniós! 432 do Naczelnego S"du Administracyjnego wniosek o rozstrzygni$cie nast$puj"cego zagadnienia prawnego: czy dopuszczalne jest przyznanie funkcjonariuszowi S!u&by Wi$ziennej pomocy finansowej na budownictwo mieszkaniowe, o której mowa w art. 90 ust. 1 ustawy o S!u&bie Wi$ziennej 433 w sytuacji, gdy nabycie przez funkcjonariusza domu mieszkalnego mia!o miejsce przed z!o&eniem przez niego wniosku o przyznanie takiej pomocy, a do dnia zakupu wspomnianego domu funkcjonariusz ten nie mia! zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych w sposób okre'lony w art. 91 ust. 1 ustawy o S!u&bie Wi$ziennej ? W orzecznictwie s"dów administracyjnych ujawni!y si$ rozbie&no'ci dotycz"ce tego, czy dopuszczalne jest udzielenie pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego, o której mowa w art. 90 ust. 1 ustawy o S!u&bie Wi$ziennej funkcjonariuszowi S!u&by Wi$ziennej, który w celu zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych kupi! lokal na wolnym rynku, a nast$pnie z!o&y! wniosek o przyznanie tego 'wiadczenia. W ocenie Rzecznika na poparcie zas!uguje pogl"d wyra&ony w wyroku434 Naczelnego S"du Administracyjnego z marca 2008 r., w którym stwierdzono,

&e

nabycie

przez

funkcjonariusza

udzia!u

w

domu

mieszkalnym przed wyst"pieniem z wnioskiem o przyznanie pomocy finansowej w sytuacji, gdy do dnia zakupu udzia!u w nieruchomo'ci funkcjonariusz nie mia! zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych w sposób okre'lony w art. 91 ust. 1 ustawy o S!u&bie Wi$ziennej, nie wy!"cza tego funkcjonariusza z kr$gu osób uprawnionych do otrzymania pomocy.

432 433 434

RPO-600494-V/08 z 28 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 26 kwietnia 1996 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761 z pó%n. zm.). Wyrok z 7 marca 2008 r. (sygn. akt I OSK 347/07).

- 177 4. Odpowiedzialno#$

odszkodowawcza

Skarbu

Pa"stwa

za

zaniechanie legislacyjne powsta!e przed dniem 1 wrze#nia 2004 r. Rzecznik wniós! 435 do S"du Najwy&szego wniosek o podj$cie uchwa!y maj"cej na celu wyja'nienie istniej"cych w orzecznictwie rozbie&no'ci w wyk!adni i stosowaniu przepisu art. 417 ustawy Kodeks cywilny 436, w poprzednim brzmieniu, w zwi"zku z art. 77 ust. 1 Konstytucji, a zawieraj"cej odpowied% na pytanie: czy Skarb Pa(stwa odpowiada za szkody wyrz"dzone zaniechaniem legislacyjnym w sytuacji, gdy stan bezczynno'ci prawodawcy powsta! przed dniem 1 wrze'nia 2004 r.? Po wej'ciu w &ycie Konstytucji w dniu 17 pa%dziernika 1997 r., obywatele uzyskali konstytucyjn" gwarancj$ uzyskania odszkodowania za bezprawne dzia!ania w!adzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji), niemniej jednak w pewnych obszarach brak by!o przepisów rangi ustawowej, które by realizacj$ tego prawa umo&liwia!y, powoduj"c stan swoistej „luki realizacyjnej”. „Ogólna” podstawa ustawowa z art. 417 k.c. w poprzednim brzmieniu nie udziela!a precyzyjnej odpowiedzi na pytanie, czy ka&de bezprawne zachowanie (tj. zarówno aktywne dzia!anie, jak i pasywne zaniechanie) i ka&dej z w!adz (nie tylko administracyjnej czy s"downiczej, ale równie& ustawodawczej) uzasadnia zg!oszenie &"dania rekompensaty przez poszkodowanego obywatela. Problemy te przejawia!y si$ w sposób szczególny w zakresie ewentualnej odpowiedzialno'ci Pa(stwa za bezprawne zaniechanie legislacyjne, tj. niewydanie aktu prawnego w sytuacji, gdy taki obowi"zek wynika! z przepisów prawa. W"tpliwo'ci co do samej zasady odpowiedzialno'ci Skarbu Pa(stwa w takich sytuacjach mia! sam S"d Najwy&szy. Rzecznik przychyli! si$ do tego kierunku w orzecznictwie, który opowiada si$ za obj$ciem odpowiedzialno'ci" odszkodowawcz" tak&e zaniecha( ustawodawczych istniej"cych w okresie od wej'cia w &ycie Konstytucji RP. W ocenie Rzecznika

najistotniejsze

jest

przede

wszystkim

jednoznaczne

rozstrzygni$cie poruszanych tu kwestii. Stan istniej"cy, ze wzgl$du na znaczn" niejasno') przepisów reguluj"cych zakres konstytucyjnego prawa

435 436

RPO-598253-IV/08 z 25 listopada 2008 r. Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z pó%n. zm.).

- 178 do

odszkodowania

za

delikt

w!adzy

nale&y

uzna)

za

dalece

nieprawid!owy. Granice tego prawa musz" by) w systemie prawnym nie tylko jasno wyra&one, ale i nale&ycie uzasadnione, w &adnym za' razie nie mo&na ich domniemywa). W przeciwnym bowiem razie dochodzi do podwa&enia nie tylko stabilno'ci obrotu, ale tak&e zaufania do prawa. Do ko(ca 2008 r. wniosek Rzecznika nie zosta! rozpatrzony. 5. Wyk!adnia poj&cia „nabywca nieruchomo#ci” S"d Najwy&szy rozpatrzy! 437 wniosek Rzecznika o podj$cie uchwa!y maj"cej na celu wyja'nienie istniej"cych w orzecznictwie rozbie&no'ci w wyk!adni i stosowaniu przepisu art. 68 ust. 2 i 2a pkt 1 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami 438, a zawieraj"cej odpowied% na pytanie: czy pod poj$ciem „nabywcy nieruchomo'ci” zawartym w art. 68 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustaw" o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami oraz o zmianie niektórych innych ustaw439 nale&y rozumie), poza nabywc" pierwotnym, który naby! nieruchomo') lokalow" od Skarbu Pa(stwa b"d% jednostki

samorz"du

terytorialnego,

za

kwot$

równ"

warto'ci

nieruchomo'ci pomniejszon" o udzielon" bonifikat$, równie& osob$ blisk" nabywcy, na rzecz której nabywca pierwotny dokona! przeniesienia prawa w!asno'ci przed up!ywem 5 lat licz"c od dnia jej nabycia, a w konsekwencji, czy przewidziany w art. 68 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami obowi"zek zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie obci"&a osob$ blisk" nabywcy pierwotnego, która zby!a nieruchomo') lub wykorzysta!a j" na inne cele ni& cele uzasadniaj"ce udzielenie bonifikaty przed up!ywem 5 lat od dnia jej nabycia przez pierwotnego nabywc$ ? S"d

Najwy&szy

podj"! 440

uchwa!$,

w

my'l

której

nabywc"

nieruchomo'ci, o którym mowa w art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo'ciami przed jej zmian" ustaw" z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami oraz o

437 438 439 440

Por. Informacja za 2007 r., str.147. Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pó%n. zm.). Ustawa z 24 sierpnia 2007 r. (Dz.U. Nr 173, poz. 1218). Uchwa!a z 11 kwietnia 2008 r., Sygn. akt III CZP 130/07.

- 179 zmianie niektórych innych ustaw jest wy!"cznie kupuj"cy nieruchomo') od Skarbu Pa(stwa lub jednostki samorz"du terytorialnego. 6. Wyst&powanie w sprawie, w charakterze pe!nomocnika strony, osoby, która nie mo'e by$ pe!nomocnikiem S"d Najwy&szy rozpatrzy! 441 wniosek Rzecznika o podj$cie uchwa!y maj"cej na celu wyja'nienie istniej"cych w orzecznictwie s"dowym rozbie&no'ci co do wyk!adni i stosowania przepisu art. 97 k.p.c., a zawieraj"cej odpowied% na pytanie: czy wyst$powanie w sprawie w charakterze

pe!nomocnika

strony

osoby,

która

nie

mo&e

by)

pe!nomocnikiem, oznacza brak nale&ytego umocowania, co powoduje niewa&no') post$powania (art. 379 pkt 2 k.p.c.), czy te& uchybienie to mo&e by) usuni$te poprzez zatwierdzenie przez stron$ czynno'ci dokonanych przez t$ osob$? S"d Najwy&szy podj"! 442 uchwa!$, wskazuj"c, &e której wyst$powanie w charakterze pe!nomocnika procesowego osoby, która nie mo&e by) pe!nomocnikiem, oznacza brak nale&ytego umocowania, powoduj"cy niewa&no') post$powania.

441 442

Por. Informacja za 2007 r., str. 147-148. Uchwa!a z 8 lipca 2008 r., Sygn. akt III CZP 154/07.

- 180 -

8.

Przestrzeganie praw obywateli przez administracj! lokaln$ 1. Obowi%zek meldunkowy W korespondencji wp!ywaj"cej do Rzecznika w sprawie obowi"zku

meldunkowego, dominowa!y skargi osób bezdomnych – z natury rzeczy nie posiadaj"cych sta!ego zameldowania – na ró&nego rodzaju utrudnienia i bariery, g!ównie przy poszukiwaniu zatrudnienia, w dost$pie do us!ug bankowych,

do 'wiadcze(

pomocy

spo!ecznej

oraz

ubezpieczenia

zdrowotnego. Tre') tych skarg potwierdza trafno') wyra&onej publicznie oceny Prezesa Rady Ministrów, &e obowi"zek meldunkowy jest przejawem zb$dnej

biurokracji

utrudniaj"cej

&ycie

obywateli.

W

zwi"zku

z

wypowiedzi" Prezesa Rady Ministrów na temat zamiaru zlikwidowania obowi"zku meldunkowego, Rzecznik zwróci! si$ 443 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o poinformowanie o poj$tych dzia!aniach oraz zamierzonych kierunkach zmian systemowych w omawianym zakresie. Minister poinformowa! 444, &e rozwa&aj"c zniesienie obowi"zku meldunkowego, zwróci! si$ do pozosta!ych cz!onków Rady Ministrów o ocen$ konsekwencji prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ka°o z resortów, jakie b$d" wi"za!y si$ ze zniesieniem obowi"zku meldunkowego. Jednocze'nie wyst"pi! do 15 placówek dyplomatycznych innych krajów europejskich oraz Stanów Zjednoczonych i Kanady z pro'b" o przedstawienie sposobu rejestracji obywateli w tych pa(stwach. Na podstawie zebranych materia!ów opracowano wst$pn" koncepcj$ nowych zasad rejestracji osób na terytorium Polski. Przewiduje si$ równie& odst"pienie od wymogu zamieszczania w dowodzie osobistym danych adresowych, dlatego te& zmiana adresu zamieszkania nie b$dzie skutkowa!a konieczno'ci" wymiany tego dokumentu.

443 444

RPO-577339-X /07 z 8 kw ietn ia 2008 r . Pismo z 17 kw ietn ia 2008 r .

- 181 2. P!atne parkowanie pojazdów Do Rzecznika nap!ywa!y skargi obywateli dotycz"ce funkcjonowania stref p!atnego parkowania. W skargach poruszano nast$puj"ce problemy: obowi"zek wnoszenia op!at za parkowanie przez mieszka(ców strefy p!atnego parkowania, konieczno') wnoszenia op!at za parkowanie przez niepe!nosprawnych kierowców z dysfunkcj" narz"dów ruchu 445, a tak&e brak procedury odwo!awczej w sprawach pobierania op!aty dodatkowej z tytu!u nieuiszczenia op!aty za parkowanie. Przepisy ustawy o drogach publicznych 446 nie zwalniaj" mieszka(ców strefy p!atnego parkowania z obowi"zku wnoszenia op!at za parkowanie. Wprawdzie rada gminy (miasta), ustalaj"c stref$ p!atnego parkowania, mo&e wprowadzi) zerow" stawk$ op!aty dla niektórych u&ytkowników drogi, w tym dla mieszka(ców strefy, jednak organy samorz"du gminnego rzadko korzystaj" z tej mo&liwo'ci w odniesieniu do osób zamieszka!ych na terenie strefy. Osoby niepe!nosprawne tak&e nie zosta!y zwolnione przez ustawodawc$ z obowi"zku uiszczania op!at za parkowanie, a tylko niektóre w!adze samorz"dowe przyzna!y im prawo do zerowej stawki op!aty za parkowanie. Regulacje dotycz"ce op!at za parkowanie nie przewiduj" mo&liwo'ci z!o&enia odwo!ania w przypadku pobrania przez zarz"d drogi op!aty dodatkowej z tytu!u nieuiszczenia op!aty za parkowanie. Je&eli kierowca, odmawia jej zap!aty powo!uj"c si$ na niezasadno') &"dania, wszcz$ta zostaje egzekucja administracyjna. Zdaniem Rzecznika, pobranie op!aty dodatkowej

powinno

nast"pi)

w

drodze

decyzji

administracyjnej.

Rzecznik zwróci! si$ 447 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do zmiany przepisów w powy&szym zakresie. Minister poinformowa! 448, &e kompetencje w zakresie ustalania strefy p!atnego parkowania i wysoko'ci stawek op!aty za parkowanie w jej obr$bie,

ustawodawca

pozostawi!

w!a'ciwym

organom

samorz"du

terytorialnego. W ramach tych kompetencji samorz"d mo&e samodzielnie wprowadzi) op!aty abonamentowe lub zrycza!towane, a nawet zerow" 445 446 447 448

Szerzej w rozdziale: Ochrona praw osób niepe!nosprawnych. Ustawa z 21 marca 1985 r. (Dz.U. 2007 r., Nr 19, poz. 115). RPO-574709-X/07 z 17 stycznia 2008 r. Pismo 18 marca 2008 r.

- 182 stawk$ op!aty dla niektórych u&ytkowników dróg i swobodnie przyzna) przywileje okre'lonym u&ytkownikom. Dowolno') dzia!ania w tym zakresie

przez

jednoznacznie

rad$

gminy

wskazany

(miasta)

przez

jest

ograniczona

ustawodawc$

cel,

jakiemu

poprzez s!u&y

wprowadzenie op!at za parkowanie. Natomiast problematyka dotycz"ca pobierania przez zarz"d drogi op!aty dodatkowej z tytu!u nieuiszczenia op!aty w strefie p!atnego parkowania, wymaga szczegó!owej analizy. Dla jasno'ci stosowania przepisów i wyeliminowania w"tpliwo'ci interpretacyjnych, Ministerstwo Infrastruktury przygotuje odpowiednie zmiany w ustawie o drogach publicznych. 3. Ograniczenie kr&gu podmiotów uprawnionych do otrzymania abonamentu rocznego w strefie p!atnego parkowania Rzecznik

wniós! 449

skarg$

do

Wojewódzkiego

S"du

Administracyjnego w Warszawie na § 6 uchwa!y Rady m. st. Warszawy z 26 czerwca 2008 r. w sprawie ustalenia strefy p!atnego parkowania oraz na § 2 ust. 7 Regulaminu funkcjonowania strefy p!atnego parkowania niestrze&onego, stanowi"cego za!"cznik Nr 2 do wspomnianej uchwa!y, w cz$'ci

przywo!anych

przepisów

zawieraj"cych

zwrot

„pojazd

samochodowy o dopuszczalnej masie ca!kowitej do 2,5 tony”. Rzecznik

zarzuci!

uchwale

w

zaskar&onym

zakresie

ra&"ce

naruszenie art. 32 Konstytucji i wniós! o stwierdzenie niewa&no'ci uchwa!y w tej cz$'ci. Rada m. st. Warszawy, zgodnie z uprawnieniem wynikaj"cym z art. 13b ust. 4 pkt 2 ustawy o drogach publicznych 450, wprowadzi!a op!at$ abonamentow" w wysoko'ci 30 z! rocznie za parkowanie przez osob$ zameldowan" na obszarze strefy p!atnego parkowania, jednego pojazdu samochodowego o dopuszczalnej masie ca!kowitej do 2,5 tony (§ 6 uchwa!y). Jak wynika z powy&szego, op!ata abonamentowa nie przys!uguje mieszka(com strefy, którzy s" u&ytkownikami pojazdu samochodowego o

449 450

RPO-591528-X/08 z 23 grudnia 2008 r. Ustawa z 21 marca 1985 r. (Dz.U. 2007 r., Nr 19, poz. 115).

- 183 masie powy&ej 2,5 tony. Wed!ug informacji uzyskanych przez Rzecznika z Zarz"du Dróg Miejskich w Warszawie, powodem ograniczenia w przepisach prawa miejscowego kr$gu podmiotów uprawnionych do otrzymania abonamentu rocznego, s" postanowienia art. 47 ust. 1 i 2 ustawy – Prawo o ruchu drogowym451, z których wynika zakaz postoju na chodniku samochodów o dopuszczalnej masie ca!kowitej powy&ej 2,5 tony. Nale&y jednak&e zauwa&y), &e przyj$te w § 6 zaskar&onej uchwa!y oraz w § 2 ust. 7 Regulaminu funkcjonowania SPPN rozwi"zanie, opiera si$ na b!$dnym i niezgodnym z rzeczywisto'ci" za!o&eniu, i& wszystkie miejsca przeznaczone na parkowanie samochodów w strefie p!atnego parkowania s" wyznaczone na chodnikach. Wed!ug szacunków ZDM w Warszawie, na ogóln" liczb$ prawie 21,5 tys. miejsc postojowych w strefie p!atnego parkowania, oko!o 20 % miejsc jest zlokalizowanych poza chodnikami.

W

'wietle

powy&szego

zaskar&one

regulacje

prawne

wprowadzaj" nieuzasadnione zró&nicowanie uprawnie( zmotoryzowanych obywateli zamieszka!ych na terenie strefy. Przepisy

prawa

miejscowego

reguluj"ce

kwesti$

p!atnego

parkowania, jako normy prawne powszechnie obowi"zuj"ce, skierowane do nieokre'lonej liczby abstrakcyjnych adresatów, musz" respektowa) konstytucyjn" zasad$ niedyskryminacji. 4. Kumulacja sankcji za zaj&cie pasa drogowego bez zezwolenia W roku 2008 Rzecznik ponownie podj"! 452 spraw$ zmiany przepisów dopuszczaj"cych stosowanie wobec obywateli podwójnych sankcji za zaj$cie pasa drogowego bez zezwolenia. Zgodnie z art. 40 ust. 12 ustawy o drogach publicznych 453, za zaj$cie pasa drogowego bez zezwolenia zarz"dcy drogi lub z przekroczeniem terminu okre'lonego w zezwoleniu, zarz"dca drogi wymierza kar$ pieni$&n" w wysoko'ci 10-krotno'ci op!aty za zaj$cie pasa drogowego, natomiast przepisy art. 99 § 1 pkt 1 Kodeksu wykrocze( stanowi" podstaw$ do nak!adania grzywny za zaj$cie bez zezwolenia drogi publicznej lub pasa drogowego.

451 452 453

Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908). RPO-533355-X/06 z 3 sierpnia 2006 r. Ustawa z 21 marca 1985 r. (Dz.U. 2007 r., Nr 19, poz. 115).

- 184 Zainicjowana w 2006 r. przez Ministra Transportu procedura stosownej nowelizacji Kodeksu wykrocze( zosta!a przerwana w wyniku rozwi"zania Sejmu w 2007 r. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 454 do Ministra Sprawiedliwo'ci o podj$cie stosownych dzia!a( legislacyjnych w celu wyeliminowania z Kodeksu wykrocze( przepisów przewiduj"cych sankcje za niezgodne z prawem zaj$cie drogi publicznej lub pasa drogowego. Z

udzielonych

odpowiedzi

wynika!o 455,

i&

Ministerstwo

Sprawiedliwo'ci przygotowa!o projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks post$powania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw. Projekt zmian obejmuje tak&e uchylenie pkt 1 i 4 w art. 99 § 1 k.w. 5. Dyskryminacja w przyj&ciach do przedszkoli dzieci ko"cz%cych trzy lata po 31 sierpnia danego roku Do Rzecznika wp!ywa!y liczne skargi rodziców dzieci ko(cz"cych w 2008 roku trzy lata, urodzonych mi$dzy 1 wrze'nia, a 31 grudnia. Rodzice kwestionowali zasady przyj$) do przedszkoli, które w praktyce nie pozwalaj" na przyj$cie ich dzieci do przedszkola w 2008 roku. Rekrutacja w przedszkolach eliminuje z mo&liwo'ci przyj$cia do przedszkola dziecka, które nie uko(czy!o trzeciego roku &ycia do 1 wrze'nia. W gminach, w których wprowadzono elektroniczn" rejestracj$ dzieci, premiuje si$ dzieci urodzone przed dniem 1 wrze'nia. Opisany stan rzeczy wynika przede wszystkim z braku dostatecznej liczby miejsc w przedszkolach w stosunku do wyst$puj"cych w tym zakresie potrzeb. W my'l art. 14 ust. 1 zd. 1 ustawy o systemie o'wiaty 456 wychowanie przedszkolne

obejmuje

dzieci

w

wieku

3-6

lat.

W

szczególnie

uzasadnionych przypadkach dyrektor przedszkola mo&e przyj") do przedszkola dziecko, które uko(czy!o 2,5 roku. Przypadki te nie zosta!y jednak dookre'lone, co spowodowa!o, &e Rzecznik zwróci! si$ 457 do

454 455 456 457

RPO-533355-X/06 z 24 stycznia 2008 r. Pisma z 10 marca i 22 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 7 wrze'nia 1991 r. (Dz.U. 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z pó%n. zm.). RPO-584001-X/08 z 31 marca 2008 r.

- 185 Ministra Edukacji Narodowej o zaj$cie stanowiska w sprawie zgodno'ci zasad rekrutacji z konstytucyjn" zasad" niedyskryminacji. W odpowiedzi poinformowano458, &e doln" granic$ rozpocz$cia wychowania przedszkolnego, wskazan" w art. 14 ust. 1 ustawy o systemie o'wiaty, nale&y interpretowa) tak, &e prawo do korzystania z wychowania przedszkolnego od dnia 1 wrze'nia maj" wszystkie dzieci, które ko(cz" 3 lata w danym roku kalendarzowym. W celu rozstrzygni$cia w"tpliwo'ci co do tre'ci tego przepisu, podj$te zosta!y prace nad odpowiedni" jego nowelizacj". W 'wietle powy&szych wyja'nie(, Rzecznik uzna! za zasadne ponowne zwrócenie si$ 459 do Ministra o udzielenie informacji, czy i jakie 'rodki prawne przys!uguj" osobom, którym odmówiono przyj$cia do przedszkola dziecka, które nie uko(czy!o 3 lat do 1 wrze'nia. Minister poinformowa! 460, i& przepisy ustawy o systemie o'wiaty nie okre'laj" formy, w jakiej nast$puje odmowa przyj$cia dziecka do przedszkola publicznego. Rozporz"dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkó! publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkó! do innych 461, w § 2 wskazuje, które dzieci maj" pierwsze(stwo w przyj$ciu do przedszkola. Z kolei rozporz"dzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkó! 462 w § 16 ust. 3 w zakresie zasad rekrutacji dzieci do przedszkola odsy!a w ca!o'ci do statutu przedszkola. Prezentowane przez Ministra stanowisko wskazuje na konieczno') ustanowienia jasnych, precyzyjnych i zunifikowanych w skali ca!ego kraju zasad rekrutacji do przedszkoli publicznych, po!"czonych z kontrol" s"dow"

w

przedmiocie

prawid!owo'ci

przyjmowania

dzieci

do

przedszkoli. Pogl"d ten sk!oni! Rzecznika do skierowania 463 do Ministra Edukacji

Narodowej

wniosku

o

podj$cie

legislacyjnych. 458 459 460 461 462 463

Pismo z 8 kwietnia 2008 r. RPO-584001-X/08 z 23 kwietnia 2008 r. Pismo z 30 czerwca 2008 r. Rozporz"dzenie z 20 lutego 2004 r. (Dz.U. Nr 26, poz. 232). Rozporz"dzenie z 21 maja 2001 r. (Dz.U. Nr 61, poz. 624). RPO-584001-X/08 z 23 lipca 2008 r.

stosownych

kroków

- 186 W odpowiedzi poinformowano 464, &e w Ministerstwie przygotowany zosta! projekt nowelizacji ustawy o systemie o'wiaty, wprowadzaj"cy obowi"zkowe wychowanie przedszkolne dla dzieci pi$cioletnich, a tak&e okre'laj"ce sposób realizowania rocznego obowi"zkowego wychowania przedszkolnego. W okresie przej'ciowym dziecko w wieku 5 lat b$dzie mia!o prawo do odbycia rocznego wychowania przedszkolnego, a nast$pnie obowi"zek rocznego wychowania przedszkolnego. Oznacza to, &e ju& w roku szkolnym 2009/2010 dziecko pi$cioletnie b$dzie mia!o zagwarantowane miejsce w przedszkolu. Natomiast odmowa przyj$cia dziecka pi$cioletniego do przedszkola, zgodnie z projektem, b$dzie nast$powa!a wy!"cznie w drodze decyzji administracyjnej. Istniej"ce przepisy wystarczaj"co okre'laj" kryteria przyj$) dzieci do przedszkoli, a poza tym daj" mo&liwo') decydowania o sprawach rekrutacji gminom. W zwi"zku z powy&szym nie wydaje si$ zasadne tworzenie ujednoliconych w skali ca!ego kraju zasad rekrutacji do przedszkoli publicznych. 6. Brak powszechnego dost&pu do wychowania przedszkolnego dzieci w wieku 3–5 lat Z korespondencji kierowanej do Rzecznika oraz z sygna!ów 'rodków masowej

informacji

wynika!o,

&e

oferowana

liczba

miejsc

w

przedszkolach dla dzieci w wieku 3 – 5 lat jest niewystarczaj"ca w stosunku do potrzeb. Na przyk!ad w Warszawie w 2008 roku zabrak!o oko!o 3 tysi$cy miejsc. W opinii pedagogów i psychologów, edukacja przedszkolna

jest

nieodzownym

elementem

harmonijnego

rozwoju

ka°o dziecka. Rola pa(stwa nie mo&e ogranicza) si$ tylko do gwarantowania równego i powszechnego dost$pu do nauki, lecz powinna obejmowa) pomoc w zapewnieniu opieki nad dzie)mi. Wynika to m.in. z postanowie( Konwencji o prawach dziecka. Rzecznik zwróci! si$ 465 do Ministra Edukacji Narodowej o przedstawienie stanowiska w sprawie, a tak&e

rozwa&enie

mo&liwo'ci

podj$cia

zmian

legislacyjnych

zmierzaj"cych do podniesienia dost$pno'ci wychowania przedszkolnego, z uwzgl$dnieniem specyfiki 'rodowisk wiejskich oraz potrzeb dzieci

464 465

Pismo z 11 sierpnia 2008 r. RPO-586892-X/08 z 30 kwietnia 2008 r.

- 187 niepe!nosprawnych. Celowe wydaje si$ rozwa&enie mo&liwo'ci zmiany sposobu dotychczasowego finansowania wychowania przedszkolnego, w tym zwi$kszenie zaanga&owania pa(stwa w pomoc dla jednostek samorz"du terytorialnego, realizuj"cych zadania w omawianym zakresie. Rzecznik skierowa! w tej sprawie wyst"pienie do Ministra Edukacji Narodowej. Udzielone Rzecznikowi wyja'nienia 466 opiera!y si$ na stwierdzeniu, &e kwestie prowadzenia przedszkoli nale&" do zada( w!asnych gminy. W przypadkach

uzasadnionych

wzgl$dami

demograficznymi

i

geograficznymi rada gminy mo&e uzupe!ni) sie) publicznych przedszkoli i oddzia!ów przedszkolnych w szko!ach podstawowych o inne formy wychowania przedszkolnego, czyli punkty przedszkolne lub zespo!y wychowania

przedszkolnego.

Za!o&enie

innej

formy

wychowania

przedszkolnego nale&y do kompetencji rady gminy. Minister wskaza!a równie&

%ród!a

finansowania

wspó!finansowania,

jakim

edukacji

b$d"

'rodki

przedszkolnej z

oraz

Europejskiego

%ród!a

Funduszu

Spo!ecznego w ramach Priorytetu IX Programu Operacyjnego Kapita! Ludzki 2007-2013. 7. Przepisy

reguluj%ce

warunki

hodowli

i

posiadania

psów

nale'%cych do ras niebezpiecznych W zwi"zku z doniesieniami medialnymi dotycz"cymi pogryzie( dzieci przez psy, w Biurze Rzecznika podj$to z urz$du badania krajowych regulacji prawnych dotycz"cych warunków hodowli i posiadania psów nale&"cych do ras niebezpiecznych, na tle rozwi"za( prawnych w wybranych pa(stwach Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 10 ustawy o ochronie zwierz"t 467, prowadzenie hodowli lub utrzymywanie psa rasy uznawanej za agresywn" wymaga zezwolenia organu gminy w!a'ciwego ze wzgl$du na planowane miejsce prowadzenia hodowli lub utrzymywania psa. Zezwolenie wydawane jest na wniosek osoby zamierzaj"cej prowadzi) hodowl$ lub utrzymywa) takiego psa, przy czym, zezwolenie nie jest wydawane, a wydane zezwolenie cofa si$, je&eli pies b$dzie lub

466 467

Pismo z 21 maja 2008 r. Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z pó%n. zm.).

- 188 jest utrzymywany w warunkach i w sposób stanowi"cy zagro&enie dla ludzi lub zwierz"t. Rozporz"dzenie Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie wykazu ras psów uznawanych za agresywne 468 wylicza 11 ras psów. Prowadzenie bez wymaganego zezwolenia hodowli lub utrzymywanie psa rasy uznanej za agresywn", jest wykroczeniem, zagro&onym kar" aresztu lub grzywny. Aktualny stan prawny nie zawiera wystarczaj"cych mechanizmów zabezpieczaj"cych przed skutkami agresywno'ci psów, powoduj"cej bezpo'rednie zagro&enie dla zdrowia lub &ycia ludzkiego. Problematyka warunków

hodowli

i

posiadania

psów

niebezpiecznych

wymaga

uszczegó!owienia. W tej sprawie Rzecznik wyst"pi! 469 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji oraz do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z wnioskiem o dokonanie stosownych zmian w obowi"zuj"cym porz"dku prawnym, bowiem istniej"ce regulacje nie chroni" dostatecznie porz"dku i bezpiecze(stwa publicznego, a w konsekwencji zdrowia i &ycia ludzkiego. Minister Rolnictwa poinformowa! 470, &e zawarty w wyst"pieniu wniosek Rzecznika dotycz"cy wprowadzenia, wzorowanych na prawie francuskim, regulacji dotycz"cych w!a'cicieli psów, wykracza poza materi$ uregulowan" w ustawie o ochronie zwierz"t, dotyczy bowiem przepisów

porz"dkowych

z

zakresu

bezpiecze(stwa

publicznego,

niezwi"zanych bezpo'rednio z ochron" zwierz"t. Regulacje

prawne

dotycz"ce

w!a'cicieli

psów

mog"

by)

wprowadzone zgodnie z art. 4 ust. 1 i ust. 2 pkt 6 ustawy o utrzymaniu porz"dku w gminach 471. Rada Gminy uchwala regulamin utrzymania czysto'ci i porz"dku w gminach, w których okre'la m.in. obowi"zki osób utrzymuj"cych zwierz$ta domowe, maj"ce na celu ochron$ przed zagro&eniem uci"&liwo'ci" dla ludzi. Nie wymaga to podejmowania inicjatywy ustawodawczej w postulowanym zakresie.

468 469 470 471

Rozporz"dzenie z 28 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 77 poz. 687). RPO-586891-X/08 z 10 lipca 2008 r. i z 13 listopada 2008 r. Pismo z 18 grudnia 2008 r. Ustawa z 13 wrze'nia 1996 r. (Dz. U z 2005r. Nr 236, poz. 2008 z pó%n. zm.).

- 189 8. Zezwolenia na posiadanie zwierz%t niebezpiecznych dla 'ycia i zdrowia ludzi Przepis art. 73 ustawy o ochronie przyrody472, znowelizowany w pa%dzierniku

2008

r. 473,

wprowadzi!

dwie

kategorie

zwierz"t

niebezpiecznych dla &ycia i zdrowia ludzi. W odniesieniu do najbardziej niebezpiecznych gatunków zwierz"t ustanowiono zakaz ich posiadania, przetrzymywania, wynajmu,

sprowadzania

darowizny

i

z

zagranicy,

u&yczania

sprzeda&y,

podmiotom

wymiany,

nieuprawnionym,

wprowadzaj"c nieliczne odst$pstwa od tych zakazów. Druga kategoria obj$!a zwierz$ta niebezpieczne dla &ycia lub zdrowia ludzkiego w stopniu uzasadniaj"cym pozostawienie w gestii regionalnego dyrektora ochrony 'rodowiska

wydawanie

zezwole(

odno'nie

do

ich

posiadania,

przetrzymywania i sprowadzania z zagranicy. Wprowadzono

te&

zobowi"zanie

w!a'cicieli

zwierz"t

niebezpiecznych do uzyskania stosownych zezwole(, dokonania wpisu do rejestru, albo przekazania podmiotowi uprawnionemu do jego posiadania – w wyznaczonym terminie. Rzecznik nie kwestionuje samej idei wprowadzenia

ogranicze(

dotycz"cych

posiadania

zwierz"t

niebezpiecznych dla &ycia i zdrowia, jednak w jego ocenie obowi"zek przekazania zwierz"t bez stosownej rekompensaty dla dotychczasowego w!a'ciciela, mo&e budzi) w"tpliwo'ci co do zgodno'ci z art. 21 ust. 2 Konstytucji, dopuszczaj"cym wyw!aszczenie na cele publiczne jedynie za s!usznym odszkodowaniem. Tym bardziej, &e dotychczas posiadanie zwierz"t niebezpiecznych by!o legalne. Rzecznik zwróci! si$ 474 do Ministra *rodowiska o przedstawienie stanowiska w tej sprawie. 9. Dzia!ania organów samorz%dowych na rzecz pomocy osobom bezdomnym Rzecznik zbada! w kilku najwi$kszych polskich miastach stan pomocy bezdomnym w okresie zimowym. Organy samorz"dowe tych miast, w tym Warszawy, podejmowa!y dzia!ania na rzecz zabezpieczenia potrzeb osób bezdomnych w trudnych warunkach zimowych, zapewniaj"c 472 473 474

Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92 poz. 880 z pó%n. zm.). Ustawa z 3 pa%dziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1237). RPO-599570-X/08 z 15 grudnia 2008 r.

- 190 miejsca noclegowe, ciep!e posi!ki oraz zimow" odzie& dla potrzebuj"cych. Ocen$ t$ potwierdzili osobi'cie Rzecznikowi bezdomni w czasie spotkania wigilijnego w jednej z warszawskich noclegowni. Wskazano jednak na brak w stolicy publicznych toalet, !a%ni oraz pralni. Rzecznik zwróci! si$ 475 do Prezydenta m.st. Warszawy z apelem o podj$cie dzia!a( dla zapewnienia tego rodzaju elementarnych obiektów sanitarnych. W

odpowiedzi

schroniskach

i

zapewniono476

noclegowniach

Rzecznika,

&e

prowadzonych

we

przez

wszystkich organizacje

pozarz"dowe na zlecenie m.st. Warszawy s" toalety i prysznice, z których korzystaj" osoby bezdomne. Równie& przy jad!odajniach dla najubo&szych s" prysznice i toalety. Dodatkowo Stowarzyszenie Patronat prowadzi pralni$ dla osób bezdomnych, schronisk i noclegowni. 10. Skargi na sposób wyp!aty #wiadcze" rodzinnych w Stalowej Woli Do Rzecznika wp!ywa!y skargi mieszka(ców Stalowej Woli na wprowadzony przez Urz"d Miasta obowi"zek korzystania przez osoby uprawnione do 'wiadcze( rodzinnych wy!"cznie z przedp!aconych kart p!atniczych Banku Handlowego. *wiadczeniobiorcom, którzy nie stawili si$ po odbiór tych kart, 'wiadczenia by!y co prawda wyp!acane w dotychczasowej formie, jednak w decyzjach przyznaj"cych tym osobom 'wiadczenia rodzinne na kolejne okresy zasi!kowe zapowiedziano zapis o dost$pno'ci 'wiadcze( jedynie przy u&yciu kart p!atniczych. Skar&"cy wskazywali na uci"&liwo'ci wynikaj"ce z braku w mie'cie placówki Banku Handlowego, w której mo&na sprawdzi) wysoko') 'rodków na koncie oraz ogranicze( w korzystaniu z bankomatów. Ustawa o 'wiadczeniach rodzinnych 477 nie okre'la sposobu wyp!aty tych 'wiadcze(, ustalaj" to dowolnie organy gminy. Wydaje si$, &e ustawa powinna ustala) dwa lub trzy dopuszczalne sposoby przekazywania 'wiadczeniobiorcom 'rodków pieni$&nych (np. wyp!ata gotówki w kasie urz$du gminy lub przelew na wskazany przez 'wiadczeniobiorc$ rachunek bankowy). Rzecznik zwróci! si$ 478 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej 475 476 477 478

RPO-573683-X/07 z 25 stycznia 2008 r. Pismo z 11 lutego 2008 r. Ustawa z 28 listopada 2003 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992). RPO-579021-X/08 z 17 lipca 2008 r.

- 191 o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia stosownych dzia!a( legislacyjnych, zmierzaj"cych do uregulowania w ustawie o 'wiadczeniach rodzinnych tej kwestii. Minister poinformowa! 479, &e w jego ocenie, pozostawienie sposobu wyp!aty w gestii gmin jest rozwi"zaniem, które si$ sprawdza. Przyj$cie przez gmin$ najbardziej dogodnej dla 'wiadczeniobiorcy formy wyp!aty nie zawsze jest mo&liwe z uwagi na relatywnie wysokie koszty obs!ugi. Przyk!adowo,

dor$czenie

'wiadcze(

bezpo'rednio

do

r"k

osoby

uprawnionej za po'rednictwem poczty jest kilkakrotnie dro&sze ni& przelew na konto bankowe lub udost$pnienie 'rodków poprzez kart$ przedp!acon". Wzgl$dy ekonomiczne przemawiaj" za pozostawieniem gminom swobody w ustalaniu formy wyp!at 'wiadcze( rodzinnych. 11. Brak prawnej mo'liwo#ci rozsypywania prochów zmar!ych W korespondencji kierowanej do Rzecznika pojawi! si$ problem dotycz"cy

braku

prawnej

mo&liwo'ci

rozsypywania

szcz"tków

pochodz"cych ze spopielania zw!ok w ogrodach pami$ci, urz"dzanych na terenach cmentarzy. Sytuacji takiej bowiem nie przewiduje wielokrotnie nowelizowana ustawa o cmentarzach i chowaniu zmar!ych 480. Tymczasem, jak wynika!o z kierowanych do Rzecznika wniosków, taki sposób dokonania pochówku stanowi najcz$'ciej ostatni" wol$ zmar!ego, która nie mo&e by) przez jego bliskich zrealizowana ze wzgl$du na sprzeczno') z prawem. Z informacji posiadanych przez Rzecznika wynika!o, i& do Sejmu poprzedniej kadencji wp!yn"! projekt rz"dowy, który przewidywa! wprowadzenie takiej instytucji do obowi"zuj"cego porz"dku prawnego (druk sejmowy nr 299). Jednak&e w toku prac parlamentarnych projektowany zapis zosta! wykre'lony. Jako uzasadnienie wskazywano m. in. okoliczno'), i& praktyka rozsypywania popio!ów po kremacji zw!ok nie mie'ci si$ w tradycji polskiej, nie mie'ci si$ te& w tradycji &adnej z trzech wielkich religii monoteistycznych (chrze'cija(stwa, islamu i judaizmu).

479 480

Pismo z 20 sierpnia 2008 r. Ustawa z 31 stycznia 1959 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908).

- 192 Osoby kieruj"ce listy do Rzecznika wskazywa!y, i& brak legalnej mo&liwo'ci rozsypania prochów w ogrodach pami$ci na cmentarzach narusza prawo do prywatno'ci, stanowi w swej istocie dyskryminacj$ oraz niezgodn"

z

konstytucyjnymi

regu!ami,

dysproporcjonaln"

i

niewspó!miern" ingerencj$ w sfer$ wolno'ci cz!owieka. W 'wietle art. 31 ust. 3 Konstytucji, jedynymi ewentualnymi ograniczeniami, które nale&y w niniejszej sprawie wzi") pod uwag$ s" ochrona 'rodowiska, zdrowia i porz"dku publicznego. Trudno jednak&e dostrzec tutaj kolizj$ z tymi warto'ciami konstytucyjnymi. Rzecznik zwróci! si$ 481 do Ministra Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w sprawie. W

odpowiedzi

podzielono 482

pogl"d

Rzecznika

w

kwestii

konieczno'ci prawnego uregulowania mo&liwo'ci pochówku w postaci rozsypywania szcz"tków pochodz"cych ze spopielania zw!ok w ogrodach pami$ci. Obecnie w zwi"zku z brakiem ze strony zwi"zków i wspólnot wyznaniowych woli zmiany przepisów w omawianej kwestii, nale&a!oby stanowisko to uszanowa) i nie narzuca) rozwi"za( prawnych stoj"cych w sprzeczno'ci

z

postanowieniami

tradycj" umów

i

ceremonia!em

zawartych

ze

religijnym,

zwi"zkami

i

a

tak&e

wspólnotami

wyznaniowymi dzia!aj"cymi w Polsce. Z drugiej jednak strony kwestia ta powinna zosta) formalnie uregulowana w sposób daj"cy mo&liwo') wyboru form, innych ni& dotychczas obowi"zuj"ce, pochówku zmar!ej osoby 'wieckiej na terenach cmentarzy komunalnych.

481 482

RPO-569428-X/07 z 14 kwietnia 2008 r. Pismo z 14 maja 2008 r.

- 193 -

9.

Zagadnienia z zakresu prawa pracy A.

Bezrobocie

1. Brak zewn&trznej kontroli nad decyzjami wydawanymi w sprawach osób bezrobotnych ubiegaj%cych si& o #rodki na podj&cie dzia!alno#ci gospodarczej *rodki na podj$cie dzia!alno'ci gospodarczej mog" by) przyznane osobie bezrobotnej przez starost$ na podstawie art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 483. W art. 9 ust. 1 pkt 14 tej ustawy okre'lono zakres zada( rozpatrywanych przez samorz"dy powiatowe w formie decyzji administracyjnych. W katalogu tym nie przewidziano wydawania decyzji w sprawach 'wiadcze( przyznawanych z Funduszu Pracy lub odmowy ich przyznania. Pierwsze wyst"pienie Rzecznika w tej sprawie zosta!o skierowane do Ministra Gospodarki i Pracy w 2005 r. i niestety, nie spotka!o si$ z oczekiwanym zrozumieniem. Zdaniem Rzecznika brak zewn$trznej kontroli nad rozstrzygni$ciami starostów w sprawach wniosków o przyznanie 'rodków na podj$cie dzia!alno'ci gospodarczej mo&e by) uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 184 Konstytucji. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik ponownie zwróci! si$ 484 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o podj$cie dzia!a( dotycz"cych zmiany art. 9 ust. 1 pkt 14 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Minister poinformowa! 485, &e sugerowana przez Rzecznika zmiana art. 9 ust. 1 pkt 14 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wymaga!aby uznania, &e dzia!ania zmierzaj"ce do aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych powinny by) kontrolowane w odmienny sposób ni& dotychczas. Ustawodawca przyj"! za pewnik, &e nie ka&da dzia!alno') gospodarcza i nie przez ka°o bezrobotnego podejmowana, jest w!a'ciwa na terenie danego powiatu i powinna by) finansowana ze 'rodków publicznych. 483 484 485

Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 z pó%n. zm.). RPO-479850-III/04 z 28 stycznia 2008 r. Pismo z 21 lutego 2008 r.

- 194 Odr$bnym zagadnieniem jest, czy starosta, przyznaj"c 'rodki na rozpocz$cie dzia!alno'ci, przestrzega przepisów prawa. W latach 20052007 do Ministerstwa wp!ywa!y wyst"pienia w sprawach niezgodno'ci postanowie(

regulaminów

przyznawania

'rodków

z

przepisami

stanowi"cymi podstaw$ ich wydania. W wyniku podj$tych dzia!a(, zmienione zosta!y regulaminy w niektórych powiatowych urz$dach pracy. W odpowiedzi poinformowano ponadto o prowadzonych w Ministerstwie pracach legislacyjnych nad nowelizacj" ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tak&e w obszarze wspierania przedsi$biorczo'ci bezrobotnych 486. 2. Bezrobocie na obszarach popegeerowskich Do Rzecznika wp!ywa!y pisma od osób mieszkaj"cych na obszarach popegeerowskich,

w

których

wyra&ano

niezadowolenie

z

sytuacji

panuj"cej na lokalnych rynkach pracy oraz z poziomu i jako'ci us!ug 'wiadczonych przez powiatowe urz$dy pracy. Problemy przedstawiane przez osoby bezrobotne dotyczy!y g!ównie problemów ze znalezieniem pracy zarobkowej, oraz braku ofert pracy ze strony powiatowych urz$dów pracy lub ofert szkole(, które pozwoli!yby zwi$kszy) szans$ na podj$cie zatrudnienia. Obserwacje dokonane przez Rzecznika pokrywaj" si$ w du&ej cz$'ci z wynikami bada( przeprowadzonych na zlecenie Departamentu Analiz Ekonomicznych i Prognoz w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej, a opublikowanych

w

opracowaniu

pt.:

„Rynki

pracy

na

obszarach

popegeerowskich – Raport z bada(”. Z tre'ci „Raportu” wynika, i& mimo up!ywu blisko dwudziestu lat od momentu rozpocz$cia transformacji gospodarczej, polska wie' nadal nie ma przed sob" pozytywnych perspektyw i wiele obszarów wiejskich staje si$ enklawami biedy, z których bardzo trudno si$ wydosta). Rzecznika szczególnie zaniepokoi!a postawiona w raporcie teza, jakoby dotychczasowe dzia!ania instytucji, takich jak powiatowe urz$dy

486

Zapowiadane przez Ministerstwo zmiany – w tym zmiany dotycz"ce kontrolowania sposobu przyznawania przez starostów 'rodków z Funduszu Pracy – zosta!y wprowadzone w &ycie z dniem 1 lutego 2009 r. (ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – Dz.U. z 2009 r. Nr 6, poz. 33).

- 195 pracy, cechowa!a niska skuteczno') w zakresie aktywizacji 'rodowisk wiejskich. Rzecznik zwróci! si$ 487 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przedstawienie informacji na temat planowanych dzia!a( w tym obszarze. W

odpowiedzi

Rzecznik

otrzyma!

informacj$ 488,

&e

osoby

zamieszkuj"ce tereny popegeerowskie nie stanowi" wyodr$bnionej grupy adresatów

dzia!a(

pomocowych.

Osoby

te

nie

stanowi"

tak&e

wyodr$bnionej kategorii w ramach statystyki publicznej dotycz"cej bezrobocia. W ko(cu 2007 r. w urz$dach pracy zarejestrowanych by!o 1.746,6 tys. bezrobotnych, natomiast osoby zamieszka!e na wsi stanowi!y 45,0% ogó!u zarejestrowanych bezrobotnych (785,7 tys. osób). Od pocz"tku 2008 r. zaktywizowanych zosta!o 196,6 tys. bezrobotnych zamieszka!ych na wsi, tj. 44% wszystkich bezrobotnych obj$tych ró&nymi aktywnymi formami przeciwdzia!ania bezrobociu. Obowi"zuj"ce przepisy daj" dodatkowe mo&liwo'ci aktywizacji osób bezrobotnych d!ugotrwale, bezrobotnych samotnie wychowuj"cych co najmniej jedno dziecko do 18 roku &ycia i innych, b$d"cych w szczególnej sytuacji na rynku pracy. W odpowiedzi wyja'niono ponadto, &e w 2007 r. wesz!y w &ycie dwa rozporz"dzenia

Ministra

Pracy

i

Polityki

Spo!ecznej:

w

sprawie

standardów us!ug rynku pracy 489 oraz w sprawie szczegó!owych warunków prowadzenia przez publiczne s!u&by zatrudnienia us!ug rynku pracy 490. Stosowanie tych przepisów powinno wp!yn") na popraw$ 'wiadczenia przez urz$dy pracy podstawowych us!ug rynku pracy i zwi$kszy) ich skuteczno'). 3. Niejasno#$ regulacji prawnych dotycz%cych prawa do #wiadczenia przedemerytalnego osób, które rozwi%za!y umow& o prac& z przyczyn dotycz%cych pracodawcy Na podstawie wp!ywaj"cych skarg, Rzecznik podj"! problem braku mo&liwo'ci nabycia prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego przez osoby, które w okresie poprzedzaj"cym uzyskanie statusu osoby 487 488 489 490

RPO-583129-III/08 z 29 wrze'nia 2008 r. Pismo z 31 pa%dziernika 2008 r. Rozporz"dzenie z 2 marca 2007 r. (Dz.U. Nr 47, poz. 314). Rozporz"dzenie z 2 marca 2007 r. (Dz.U. Nr 47, poz. 315).

- 196 bezrobotnej i prawa do zasi!ku rozwi"za!y umow$ o prac$ ze swym pracodawc" na podstawie art. 55 § 1 1 Kodeksu pracy, tzn. w zwi"zku z dopuszczeniem si$ przez pracodawc$ ci$&kiego naruszenia podstawowych obowi"zków wobec pracownika. Rzecznik zwróci! si$ 491 do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia dzia!a(, których celem b$dzie wprowadzenie zmian w przepisach ustawy o 'wiadczeniach przedemerytalnych 492 tak, aby kwestia nabycia prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego przez osoby, których wi$% z pracodawc" uleg!a wyga'ni$ciu, by!a uregulowana w sposób przejrzysty i nie budz"cy w"tpliwo'ci. W odpowiedzi poinformowano 493 Rzecznika, &e w trakcie prac nad nowelizacj" ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zosta!y przygotowane propozycje zmian rozszerzaj"cych definicj$ „z przyczyn dotycz"cych zak!adu pracy” o „udowodnienie pracodawcy ci$&kiego naruszenia podstawowych obowi"zków wobec pracownika” 494. 4. Przyznanie prawa do #wiadczenia przedemerytalnego lub zasi!ku dla bezrobotnych osobom, które w okresie poprzedzaj%cym rejestracj& w powiatowym urz&dzie pracy mia!y ustalone prawo do renty z tytu!u niezdolno#ci do pracy, lecz podczas kontroli tego prawa zosta!y uznane przez organ rentowy za zdolne do pracy Do Rzecznika wp!ywa!y skargi na odmow$ przyznania prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego lub zasi!ku dla bezrobotnych. Dotyczy!o to w szczególno'ci osób, które w okresie poprzedzaj"cym rejestracj$ w powiatowym urz$dzie pracy mia!y ustalone prawo do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy, lecz podczas kontroli tego prawa zosta!y uznane przez organ rentowy za zdolne do pracy. Zdarza!o si$, &e powodem decyduj"cym o negatywnym dla nich rozstrzygni$ciu w przedmiocie odmowy przyznania 'wiadczenia przedemerytalnego by!o niedope!nienie zawartego 491 492 493 494

w

art.

2

ust.

1

pkt

4

ustawy

o

'wiadczeniach

RPO-518547-III/05 z 31 stycznia 2008 r. Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1252). Pismo z 21 lutego 2008 r. Zapowiadane zmiany zosta!y wprowadzone w &ycie z dniem 1 lutego 2009 r. (ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – Dz.U. z 2009 r., Nr 6, poz. 33).

- 197 przedemerytalnych 495 obowi"zku zarejestrowania si$ w powiatowym urz$dzie pracy w ci"gu 30 dni od dnia ustania prawa do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy. Osoby takie o konieczno'ci rejestracji w okre'lonym terminie cz$sto dowiadywa!y si$ dopiero z tre'ci uzasadnienia decyzji o odmowie przyznania prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego. Zwraca!y si$ do Rzecznika równie& osoby, które w zwi"zku z faktem niezarejestrowania

si$

nast$puj"cym

ustaniu

po

w

powiatowym prawa

do

urz$dzie renty

pracy

w

ponosi!y

okresie

negatywne

konsekwencje na gruncie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 496. Osoby te wskazywa!y na brak pouczenia o konieczno'ci rejestracji w powiatowym urz$dzie pracy w okre'lonym terminie. Zdaniem Rzecznika korzystnym by!oby umieszczenie w decyzji organu rentowego odmawiaj"cej prawa do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy informacji o prawach i obowi"zkach wynikaj"cych z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawy o 'wiadczeniach przedemerytalnych. Rzecznik wyst"pi! 497 w tej sprawie do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej. W odpowiedzi 498 Rzecznik uzyska! zapewnienie o wyst"pieniu Ministerstwa do Prezesa ZUS o rozwa&enie mo&liwo'ci opracowania odpowiedniej informacji pouczaj"cej osoby trac"ce prawo do renty z tytu!u

niezdolno'ci

do

pracy

o

warunkach

uzyskania

prawa

do

'wiadczenia przedemerytalnego czy zasi!ku dla bezrobotnych. 5. Mo'liwo#$ nabycia statusu bezrobotnego przez osoby posiadaj%ce wpis do ewidencji gospodarczej, które faktycznie jej nie prowadz% W zwi"zku z brzmieniem art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. f ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 499, z mo&liwo'ci nabycia statusu bezrobotnego wy!"czone s" osoby faktycznie nie prowadz"ce dzia!alno'ci gospodarczej (tj. takie osoby, które maj" okre'lony pó%niejszy termin rozpocz$cia dzia!alno'ci lub te& zawiesi!y wykonywanie dzia!alno'ci

495 496 497 498 499

Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1252). Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415 z pó%n. zm.). RPO-602720-III/08 z 25 listopada 2008 r. Pismo z 8 stycznia 2008 r. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415 z pó%n. zm.).

- 198 gospodarczej). Posiadanie samego wpisu nie !"czy si$ z jakimikolwiek okre'lonymi profitami oraz nie wp!ywa na zdolno') i gotowo') do podj$cia zatrudnienia. W zwi"zku z tym, zdaniem Rzecznika, nale&a!oby umo&liwi) powy&szej grupie osób rejestracj$ w charakterze bezrobotnych. Jednocze'nie Rzecznik zwróci! uwag$ na problem wydawania przez Ministerstwo

„interpretacji”

konkretnych

przepisów,

na

przyk!ad

wspomnianego art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. f ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Interpretacjami tymi kieruj" si$ organy pierwszej i drugiej instancji prowadz"ce post$powania administracyjne. Wyk!adnie zawarte w kolejnych interpretacjach tego samego przepisu ró&ni" si$ diametralnie, co w efekcie prowadzi do odmiennego ukszta!towania

praw

osób

zainteresowanych

obowi"zywaniem

konkretnych przepisów. Dzia!ania takie prowadz" do „korygowania” stanu prawnego wed!ug bie&"cych i dora%nych potrzeb, a tak&e eliminuj" wol$ ustawodawcy w procesie stosowania prawa. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 500 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie „interpretacji” oraz o podj$cie stosownych dzia!a( legislacyjnych, których celem b$dzie stworzenie mo&liwo'ci nabycia statusu bezrobotnego osobom posiadaj"cym wy!"cznie wpis do ewidencji dzia!alno'ci gospodarczej. B.

Urlopy pracownicze

1. Wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzy"skiego Do Rzecznika ponownie zacz$!y wp!ywa) wnioski dotycz"ce nadania przepisowi art. 183 § 1 Kodeksu pracy – reguluj"cego wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzy(skiego – takiego brzmienia, aby uwzgl$dnia! zwi$kszony wymiar tego urlopu dla pracowników adoptuj"cych bli%ni$ta. Problem ten by! ju& sygnalizowany przez Rzecznika w wyst"pieniach skierowanych w 2002 r. do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej 501 oraz w 2003 r. do Przewodnicz"cej Sejmowej Komisji Polityki Spo!ecznej i Rodziny 502.

500 501 502

RPO-598169-III/08 z 19 grudnia 2008 r. RPO-416884-VIII/02 z 3 pa%dziernika 2002 r. RPO-416884-VIII/02 z 12 lutego 2003 r.

- 199 W art. 18 Konstytucji ustanowiono obowi"zek sprawowania przez Pa(stwo opieki i ochrony ma!&e(stwa, rodziny, macierzy(stwa i rodzicielstwa. W'ród instytucji prawnych wspieraj"cych rodzicielstwo znalaz!a si$ równie& wprowadzona w zwi"zku z kodyfikacj" prawa pracy instytucja urlopu na warunkach urlopu macierzy(skiego. Jednakowy wymiar urlopu stawia pracownika dokonuj"cego adopcji bli%ni"t w sytuacji mniej korzystnej w stosunku do adoptuj"cego jedno dziecko. Jest nieuzasadnione zarówno z punktu widzenia spo!ecznego, jak równie& prawnego. Rzecznik zwróci! si$ 503 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o zaj$cie stanowiska w przedmiotowej sprawie. W odpowiedzi Minister podkre'li! 504, &e urlop macierzy(ski i urlop na warunkach urlopu macierzy(skiego s" instytucjami, których cele s" zbie&ne, ale nie to&same. Bior"c pod uwag$ ca!okszta!t uregulowa( prawnych dotycz"cych sprawowania opieki nad ma!ym dzieckiem, nie mo&na ocenia) tych rozwi"za( jako dyskryminuj"ce opiekunów prawnych dziecka, nie b$d"cych ich rodzicami biologicznymi. W zwi"zku z powy&szym Minister poinformowa!, i& obecnie nie planuje wprowadzania zmian w zakresie b$d"cym przedmiotem wyst"pienia Rzecznika. Rzecznik, nie zgadzaj"c si$ ze stanowiskiem Ministra, przygotowa! w tej sprawie wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego. Nie zosta! on jednak z!o&ony z uwagi na zmiany wprowadzone do art. 183 Kodeksu pracy z inicjatywy Senatu. Znowelizowany ustaw". o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw 505 przepis art. 183 § 1 Kp przewiduje zró&nicowany od 1 stycznia 2009 r. wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzy(skiego, w zale&no'ci od liczby dzieci przyj$tych na wychowanie. C.

Wynagrodzenie za prac! i inne #wiadczenia zwi$zane z prac$

1. Prawo do odprawy pieni&'nej

503 504 505

RPO-586139-III/08 z 21 kwietnia 2008 r. Pismo z 15 maja 2008 r. Ustawa z 6 grudnia 2008 r., (Dz.U. Nr 237, poz. 1654).

- 200 Zarówno w orzecznictwie, jak i w'ród autorów komentuj"cych przepis art. 23 1 § 4 Kodeksu pracy w zakresie prawa do odprawy pieni$&nej, istniej" rozbie&no'ci. Ich przyczyn", zdaniem Rzecznika, jest mo&liwo') ró&nego rozumienia skutków, jakie przepisy prawa wi"&" z rozwi"zaniem stosunku pracy przez pracodawc$ za wypowiedzeniem. Na tle tej regulacji, S"d Najwy&szy w kilku orzeczeniach zaprezentowa! odmienne stanowiska co do prawa pracownika do odprawy, o której mowa w art. 8 ustawy o szczególnych zasadach rozwi"zywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn niedotycz"cych pracowników 506, w sytuacji rozwi"zania stosunku pracy przez pracownika. W wyst"pieniu skierowanym do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, Rzecznik postulowa! 507 doprecyzowanie art. 23 1 § 4 Kodeksu pracy poprzez ustalenie, &e takie rozwi"zanie stosunku pracy nale&y do katalogu przes!anek le&"cych po stronie pracodawcy skutkuj"cych nabyciem przez pracownika prawa do odprawy pieni$&nej, a w przypadku dochodzenia roszcze( na drodze s"dowej – wyeliminowa!oby mo&liwo') wyst"pienia rozbie&no'ci. 2. Restrykcyjne przepisy uzale'niaj%ce ponowne podj&cie pracy w PKP od zwrotu jednorazowej odprawy Na tle skargi by!ego pracownika PKP, Rzecznik podj"! spraw$ funkcjonowania restrykcyjnych przepisów uniemo&liwiaj"cych ponowne zatrudnienie osób, które otrzyma!y jednorazowe odprawy w okresie restrukturyzacji przedsi$biorstwa 508. Obowi"zek zwrotu odprawy mimo up!ywu wielu lat by! warunkiem stara( o powrót do pracy w PKP. Przepisy te by!y uzasadnione ówczesnym wysokim poziomem bezrobocia. W ocenie Rzecznika obecna sytuacja na rynku pracy i pojawiaj"ce si$ oferty pracy ze strony PKP wskazywa!y na potrzeb$ analizy mo&liwo'ci zmiany przyj$tej regulacji prawnej. Rzecznik zwróci! si$ 509 do Ministra Infrastruktury o zaj$cie stanowiska w tej sprawie.

506 507 508 509

Ustawa z 13 marca 2003 r., (Dz.U. Nr 90, poz. 844 z pó%n. zm.). RPO-593390-III/08 z 9 grudnia 2008 r. Ustawa z 8 wrze'nia 2000 r. (Dz.U. Nr 84, poz. 948 z pó%n. zm.). RPO-583128-III/08 z 15 kwietnia 2008 r.

- 201 W odpowiedzi wyja'niono 510, i& w ca!ym procesie restrukturyzacji w PKP nast"pi!o zmniejszenie zatrudnienia o ok. 48 tys. osób, w tym 28 tys. osób otrzyma!o jednorazow" odpraw$ pieni$&n", któr" w razie ponownego zatrudnienia w PKP S.A. lub spó!kach PKP S.A. s" zobowi"zani zwróci). Informacje, jakie dotar!y od niektórych spó!ek PKP 'wiadcz" o tym, &e zacz$to zatrudnia) ponownie osoby, które na pocz"tku restrukturyzacji odchodz"c z pracy otrzyma!y odpraw$ pieni$&n" i obecnie zwracaj" j". Ewentualna zmiana przepisu w kierunku postulowanym przez Rzecznika b$dzie wymaga) oszacowania jej skutków ekonomicznych i prawnych ze wzgl$du na to, &e os!ony socjalne dla odchodz"cych pracowników PKP zosta!y sfinansowane z kredytów gwarantowanych przez Skarb Pa(stwa. W kolejnym wyst"pieniu do Ministra Infrastruktury Rzecznik podkre'li! 511,

&e

restrykcyjne

przepisy

ustawy

o

komercjalizacji,

restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi$biorstwa pa(stwowego „Polskie Koleje Pa(stwowe”, mog!yby zosta) z!agodzone w szczególno'ci poprzez okre'lenie okresu, po up!ywie którego powrót do pracy w PKP nie skutkowa!by obowi"zkiem zwrotu odprawy pieni$&nej. Z nades!anej informacji 512 wynika!o, &e w trakcie prac w Sejmie nad projektem nowelizacji ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi$biorstwa pa(stwowego „Polskie Koleje Pa(stwowe”, w art. 50 uchylono kontrowersyjny ust. 4 513. 3. Wynagradzanie nauczycieli za ocenianie ustnych egzaminów maturalnych W 2008 roku Rzecznik powróci! 514 do niezrealizowanego postulatu wprowadzenia na trwa!e do systemu o'wiaty regulacji ustawowej 515, w 'wietle której udzia! nauczycieli w egzaminach ustnych b$dzie traktowany przy

510 511 512 513

514 515

obliczaniu

wynagrodzenia

jak

praca

w

godzinach

Pismo z 9 czerwca 2008 r. RPO-583128-III/08 z 22 wrze'nia 2008 r. Pismo z 30 wrze'nia 2008 r. Ostatecznie art. 50 ust. 4 zosta! uchylony przez art. 1 pkt 24 ustawy z dnia 24 pa%dziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 206, poz. 1289) zmieniaj"cej t$ ustaw$ z dniem 6 grudnia 2008 r. Informacja za 2007 r., str. 175. Ustawa z 7 wrze'nia 1991 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z pó%n. zm.).

- 202 ponadwymiarowych i skierowa! 516 w tej sprawie wyst"pienie do Ministra Edukacji Narodowej. Podsekretarz

Stanu

w

Ministerstwie

Edukacji

Narodowej

poinformowa! 517, &e aprobata dla stanowiska Rzecznika w sprawie wynagradzania

nauczycieli

oraz

nauczycieli

akademickich

za

przeprowadzanie sprawdzianów i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt 1-3 ustawy o systemie o'wiaty, znalaz!a wyraz w nowych uregulowaniach ustawy o zmianie ustawy o systemie o'wiaty, ustawy – Karta Nauczyciela oraz ustawie o post$powaniu w sprawach nieletnich 518, przez dodanie w ustawie o systemie o'wiaty w art. 9c ust. 9-12 i w art. 22 w ust. 2 pkt 13 oraz w Karcie Nauczyciela w art. 42 ust. 2 b. 4. Wynagradzanie pracowników instytucji kultury Na tle skarg pracowników Opery *l"skiej w Bytomiu ujawni! si$ problem

generalny

braku

jednoznacznych

regulacji

dotycz"cych

wynagradzania pracowników instytucji kultury za czas przerwy w pracy. w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu dzia!alno'ci kulturalnej 519. W trakcie badania powy&szej sprawy ujawni!y si$ tak&e w"tpliwo'ci co do zgodno'ci z art. 92 ust. 1 Konstytucji upowa&nienia ustawowego zawartego w art. 31 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu dzia!alno'ci kulturalnej. Zdaniem Rzecznika przepisy ustawy nie odnosz" si$ do kwestii zwi"zanych z wynagrodzeniem pracowników instytucji kultury, a co za tym idzie na gruncie ustawy nie ma zawartych „wytycznych” co do kszta!tu rozporz"dze( wydanych na podstawie art. 31 ustawy. Rzecznik zwróci! si$ 520 do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o zaj$cie stanowiska w przedstawionych sprawach. W odpowiedzi poinformowano 521, &e sygnalizowany problem zostanie uregulowany w toku planowanych prac legislacyjnych nad zmian" ustawy o organizowaniu i prowadzeniu dzia!alno'ci kulturalnej.

516 517 518 519 520 521

RPO-561595-III/07 z 9 maja 2008 r. Pismo z 30 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 25 lipca 2008 r. (Dz.U. Nr 145, poz. 917). Ustawa z 25 pa%dziernika 1991 r. (Dz.U. z 2001 r., Nr 13, poz. 123 z pó%n. zm.). RPO-550854-III/07 z 8 lutego 2008 r. Pismo z 10 marca 2008 r.

- 203 W kolejnym wyst"pieniu do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w przedmiotowej sprawie, Rzecznik ponownie wyrazi! 522 w"tpliwo'ci co do zgodno'ci z art. 92 ust. 1 Konstytucji przepisu art. 31 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu dzia!alno'ci kulturalnej i zwróci! si$ o podj$cie dzia!a( maj"cych na celu oczekiwan" zmian$ art. 31 powy&szej ustawy. Minister poinformowa! 523 Rzecznika, &e prace legislacyjne nad omawian" ustaw" s" przewidziane w drugim kwartale 2009 r. 5. Zasady wynagradzania syndyków Rzecznik zg!osi! udzia! 524 w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Tadeusza K. dotycz"cej zasad wynagradzania syndyków i przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art. 123 § 5 rozporz"dzenia Prezydenta

Rzeczypospolitej

–

Prawo

upad!o'ciowe 525 w

zakresie

dotycz"cym syndyków jest niezgodny z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji. Ponadto art. 2 pkt 6 i art. 8 pkt 7 ustawy o wynagradzaniu osób kieruj"cych niektórymi podmiotami prawnymi, w zakresie dotycz"cym syndyków 526 s" niezgodne z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji 527. Zgodnie z przepisami Prawa upad!o'ciowego syndyk ma prawo do wynagrodzenia za swoj" dzia!alno') oraz do zwrotu wydatków, które wy!o&y! z powodu swoich czynno'ci. Wynagrodzenie okre'la s"d stosownie do zakresu i trudno'ci czynno'ci wykonywanych przez syndyka.

Pomimo

obowi"zywania

powy&szych

zasad

ustalania

wynagrodzenia syndyka, ustawodawca zdecydowa! si$ na wprowadzenie dodatkowego re&imu prawnego dotycz"cego syndyków masy upad!o'ci podmiotów gospodarczych sektora publicznego. W tym przypadku do wynagrodzenia syndyków stosuje si$ przepisy ustawy o wynagradzaniu osób kieruj"cych niektórymi podmiotami prawnymi. W 'wietle tych przepisów maksymalna wysoko') wynagrodzenia miesi$cznego nie mo&e przekroczy) dla syndyków czterokrotno'ci przeci$tnego miesi$cznego 522 523 524 525 526 527

RPO-550854-III/07 z 8 grudnia 2008 r. Pismo z 8 stycznia 2009 r. RPO-585571-VI/08 z 6 maja 2008 r. Rozporz"dzenie z 24 pa%dziernika 1934 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 z pó%n. zm.). Ustawa z 3 marca 2000 r. (Dz.U. Nr 26, poz. 306 z pó%n. zm.). Sygn. akt SK 15/08.

- 204 wynagrodzenia w sektorze przedsi$biorstw bez wyp!at nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego. Ustawodawca wprowadzi! zatem istotne zró&nicowanie sytuacji prawnej syndyków w zakresie ustalania ich wynagrodze(, przy czym jako kryterium wprowadzonego zró&nicowania przyj"! status prawny upad!ego. W ocenie Rzecznika zró&nicowanie zosta!o wprowadzone wed!ug dowolnego kryterium, w sposób naruszaj"cy zasad$

równo'ci

wobec

prawa

i

zasad$

równej

ochrony

praw

maj"tkowych. D.

Bezpiecze%stwo pracy

1. Stan

bezpiecze"stwa

pracy

w

polskich

kopalniach

w&gla

kamiennego Druga rocznica tragicznego wypadku zbiorowego w Kopalni W$gla Kamiennego „Halemba” w Rudzie *l"skiej oraz rozpocz$cie procesu osób oskar&onych o doprowadzenie do tej tragedii wywo!a!y publikacje medialne o stanie bezpiecze(stwa w kopalniach w$gla kamiennego. W jednym

z

artyku!ów

przewidywania

kolejnych

prasowych 528 katastrof

zamieszczono

wobec

braku

niepokoj"ce

poprawy

stanu

bezpiecze(stwa w 'l"skich kopalniach. We wspomnianym artykule znalaz!a si$ tak&e krótka wzmianka, o tym &e Wy&szy Urz"d Górniczy potwierdzi! informacje o „fatalnym” stanie bezpiecze(stwa w 'l"skich kopalniach. Maj"c na uwadze powy&sze oraz fakt, &e prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest prawem okre'lonym w art. 66 ust. 1 Konstytucji, Rzecznik zwróci! si$ 529 do Prezesa Wy&szego Urz$du Górniczego o zaj$cie stanowiska. Prezes WUG potwierdzi! 530, &e wyniki bada( przyczyn i okoliczno'ci wypadków wskaza!y na zaniedbania w organizacji pracy, obni&enie dyscypliny, brak analizy ryzyka zawodowego. Ponadto brak by!o skutecznego

nadzoru

nad

wykonywanymi

pracami

i

podleg!ymi

pracownikami. W celu likwidacji tego niepokoj"cego zjawiska organy nadzoru górniczego podj$!y dzia!ania zmierzaj"ce do wyegzekwowania od

528 529 530

„Polska” z 14 listopada 2008 r. Górnicy: Kolejna tragedia w kopalni to kwestia czasu. RPO-602799-III/08 z 21 listopada 2008 r. Pismo z 11 grudnia 2008 r.

- 205 przedsi$biorców

niezb$dnych

dzia!a(,

dla

podniesienia

wiedzy,

'wiadomo'ci i dyscypliny zarówno w'ród pracowników, jak i osób nadzoruj"cych wykonywane roboty. Rzecznik jeszcze w 2007 r. podj"! 531 badanie tego problemu poprzez wyst"pienie do Wy&szego Urz$du Górniczego, G!ównego Inspektora Pracy i Ministra Gospodarki, który pismem z dnia 10 stycznia 2008 r. udzieli! Rzecznikowi odpowiedzi na wyst"pienie z dnia 20 grudnia 2007 r. 532 Przedmiotem

wyst"pienia

by!y

kwestie

zwi"zane

z

pracami

legislacyjnymi dotycz"cymi poprawy bezpiecze(stwa pracy w kopalniach. Z udzielonej odpowiedzi wynika!o, &e prowadzone s" intensywne prace legislacyjne w tym zakresie. Efektem tych prac jest projekt nowego Prawa geologicznego i górniczego. 2. Naruszanie praw pracowniczych kierowców komunikacji miejskiej Na podstawie pojawiaj"cych si$ w mediach informacji oraz w oparciu o nap!ywaj"ce skargi Rzecznik podj"! spraw$ naruszania praw pracowniczych kierowców komunikacji miejskiej 'wiadcz"cych prac$ na terenie Warszawy. Przeprowadzone na wniosek Rzecznika kontrole w latach 2007-2008 wykaza!y szereg nieprawid!owo'ci. Dotyczy!y one w szczególno'ci nieprzestrzegania przez pracodawców norm czasu pracy, przys!uguj"cych odpoczynków (skracanie odpoczynków dobowych i tygodniowych), czy te& dopuszczania pracowników do pracy bez stosownych bada( lekarskich i psychologicznych. Szczególny niepokój wzbudzi!y informacje dotycz"ce kwestii zwi"zanych z odpoczynkiem kierowców. Równie& stan techniczny niektórych autobusów zagra&a! zdrowiu i &yciu kierowców, pasa&erów i innych uczestników ruchu drogowego. Rzecznik zwróci! si$ 533 do Prezydenta m.st. Warszawy, G!ównego Inspektora Pracy oraz G!ównego Inspektora Transportu Drogowego o zaj$cie stanowiska w przedstawionych sprawach, a tak&e o podj$cie przez G!ównego Inspektora Pracy ogólnopolskiej akcji kontroli przedsi$biorstw komunikacji miejskiej w zakresie przestrzegania prawa pracy oraz zasad bhp, oraz przeprowadzenia przez G!ównego Inspektora 531 532 533

Informacja za 2007 r., str. 167. RPO-545954-III/06. RPO-595214-III/08 z 16 pa%dziernika 2008 r.

- 206 Transportu

Drogowego

kontroli

w

zakresie

przestrzegania

praw

kierowców i stanu technicznego taboru. G!ówny Inspektor Pracy wyja'ni! 534, &e problem przestrzegania przepisów o czasie pracy kierowców jest stale badany przez inspektorów pracy. W latach 2006-2007 oraz w pierwszej po!owie 2008 r. przeprowadzono 422 kontrole przestrzegania przepisów o czasie pracy w firmach transportowych. W wyniku kontroli inspektorzy pracy wydali 1276 decyzji oraz 1720 wniosków w wyst"pieniach stwierdzaj"cych nieprawid!owo'ci w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy. Najwi$cej nieprawid!owo'ci odnotowano w zakresie nierzetelnego prowadzenia ewidencji czasu pracy. Inspektorzy pracy wydali w tym zakresie 324 wniosków skierowanych do 290 pracodawców. Najcz$stsze nieprawid!owo'ci przeprowadzonej

polega!y liczby

nieewidencjonowaniu

na

godzin

pracy

w

niewykazywaniu pracy,

a

godzinach

w

faktycznie

szczególno'ci

nadliczbowych.

na

Kontrole

wykaza!y równie& nieprawid!owo'ci w zakresie zatrudniania pracowników z naruszeniem przepisów o minimalnym odpoczynku dobowym. Te nieprawid!owo'ci spowodowa!y konieczno') skierowania 169 wniosków do 155 pracodawców. Kontrole b$d" przeprowadzane równie& w 2009 r. G!ówny Inspektor Transportu Drogowego poinformowa! 535, &e w 2008 r. dokonano kontroli kilku przedsi$biorstw komunikacji miejskiej na terenie

Warszawy.

Stwierdzono

w

nich

powa&ne

naruszenia

obowi"zuj"cych przepisów, co skutkowa!o wydaniem decyzji o na!o&eniu kary. Ponadto zapewniono Rzecznika, &e stan techniczny autobusów komunikacji miejskiej jest przedmiotem wielu codziennych kontroli drogowych, a pojazdy nie spe!niaj"ce odpowiednich warunków s" natychmiast eliminowane z ruchu. Z

odpowiedzi

Prezydenta

m.st.

Warszawy

wynika!o 536,

&e

zagadnienia dotycz"ce przestrzegania praw pracowniczych kierowców, jako'ci us!ug transportowych, w tym stanu technicznego taboru, stanowi" jeden z priorytetów Urz$du m.st. Warszawy.

534 535 536

Pismo z 31 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 24 listopada 2008 r. Pismo z 29 grudnia 2008 r.

- 207 W wyniku przeprowadzonych w latach 2007-2008 przez organy zewn$trzne kontroli w Miejskich Zak!adach Autobusowych sp. z o.o., stwierdzono nieprawid!owo'ci polegaj"ce na przekraczaniu bezwzgl$dnie obowi"zuj"cych

norm

czasu

pracy.

Spó!ka

otrzyma!a

zalecenia

pokontrolne, które stara si$ konsekwentnie realizowa). Spó!ka wykonuje badania stanu technicznego autobusów, posiada dokumentacj$,

potwierdzaj"c"

spe!nienie

wymogów

technicznych

u&ytkowanych autobusów. Poza wydatkami na bie&"ce naprawy, Spó!ka ponosi znaczne nak!ady inwestycyjne na zakup nowego taboru autobusów (w latach 2007-2008 wycofano z eksploatacji 288 autobusów, a dokonano zakupu 350 nowych). W nast$pnych latach planuje si$ sukcesywne wycofywanie najstarszych autobusów tak, aby docelowo ich wiek nie przekroczy! 10 lat. Ze strony m.st. Warszawy nadzór nad jako'ci" us!ug transportowych sprawuje ZTM, który równie& czyni starania maj"ce na celu podwy&szenie standardów 'wiadczonych us!ug oraz zapewnienia zgodnych z prawem warunków pracy kierowców, obs!uguj"cych transport publiczny. E.

Choroby zawodowe

1. D!ugotrwa!o#$ post&powania w sprawie ustalenia choroby zawodowej Do

Rzecznika

wp!ywa!y

skargi

dotycz"ce

d!ugotrwa!o'ci

post$powania w sprawie ustalenia choroby zawodowej. Analiza tych skarg pozwala stwierdzi), &e na d!ugotrwa!o') post$powania wp!yw mia!y przede wszystkim rozwi"zania prawne przyj$te w obowi"zuj"cych przepisach reguluj"cych kwestie chorób zawodowych. Stosownie do przepisów rozporz"dzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegó!owych zasad post$powania w sprawach zg!aszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów w!a'ciwych w tych sprawach 537, w!a'ciwy inspektor sanitarny wydaje decyzj$ o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzj$ o braku podstaw do jej stwierdzenia na podstawie materia!u dowodowego, a w szczególno'ci danych zawartych w orzeczeniu 537

Rozporz"dzenie z 30 lipca 2002 r. (Dz.U. Nr 132, poz. 1115).

- 208 lekarskim

w

sprawie

choroby

zawodowej

oraz

oceny

nara&enia

zawodowego pracownika. Przepisy rozporz"dzenia nie okre'laj" terminu przeprowadzenia okre'lonych bada( i wydania przedmiotowych orzecze(. Ponadto s"dy wydaj" wyroki uchylaj"ce decyzje organów inspekcji dotycz"ce

chorób

zawodowych

i

w

uzasadnieniach

wskazuj"

na

konieczno') uzupe!nienia materia!u dowodowego. W wyniku ponownego post$powania, mimo zalece( s"du, nie dochodzi jednak do uzupe!nienia materia!u dowodowego zgodnie z zaleceniami s"du. Kolejne decyzje obarczone s" tymi samymi wadami, które s" kwestionowane przez s"dy. Zdarza si$ dosy) cz$sto, &e taka sytuacja powtarza si$ wielokrotnie, w wyniku czego post$powanie trwa wiele lat. Trybuna! Konstytucyjny orzek! 538, &e art. 237 § 1 pkt 2 i 3 Kodeksu pracy oraz rozporz"dzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegó!owych zasad post$powania w sprawach zg!aszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów w!a'ciwych w tych sprawach 539 s" niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Trybuna! postanowi!, &e zaskar&one przepisy trac" moc obowi"zuj"c" z up!ywem dwunastu miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw 540. Konieczno') wykonania tego wyroku stwarza dogodn" okazj$ do dokonania zmian legislacyjnych, które przyczyni" si$ do wyeliminowania istniej"cych nieprawid!owo'ci. Rzecznik postuluje przyj$cie takich rozwi"za(, które b$d" dawa!y mo&liwo') kontroli (nadzoru) nad jednostkami orzeczniczymi prowadz"cymi post$powanie w sprawie rozpoznania choroby zawodowej, podobnie jak uczyniono to w przypadku nadzoru nad orzecznictwem w sprawach dotycz"cych niezdolno'ci do pracy. Zasadne wydaje si$ tak&e wprowadzenie w przepisach Kodeksu pracy zasady, &e decyzje organów Inspekcji Sanitarnej o stwierdzeniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej stwierdzenia, zostaj" poddane kontroli s"dów powszechnych, tak jak ma to miejsce w stosunku do decyzji ZUS przyznaj"cych lub odmawiaj"cych prawa do renty z tytu!u

538 539 540

Wyrok z 19 czerwca 2008 r. (sygn. akt P 23/07). Rozporz"dzenie z 30 lipca 2002 r. (Dz.U. Nr 132, poz. 1115). Sentencja wyroku zosta!a og!oszona 2 lipca 2008 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 740).

- 209 niezdolno'ci do pracy. Rzecznik zwróci! si$ 541 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przedstawienie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi Minister poinformowa! 542 Rzecznika, &e Wydzia! Orzecznictwa Biura Prawnego Rz"dowego Centrum Legislacyjnego podj"! prace nad nowelizacj" art. 237 § 1 Kp, stanowi"cego upowa&nienie ustawowe dla Rady Ministrów do wydania rozporz"dzenia w sprawie wykazu chorób zawodowych. Po wej'ciu w &ycie znowelizowanego artyku!u,

podj$te

zostan"

prace

legislacyjne

nad

nowelizacj"

przedmiotowego rozporz"dzenia. Zapewniono Rzecznika, &e w trakcie tych pracy, wszystkie zg!aszane przez Rzecznika propozycje zmian w dzia!aniach

dot.

post$powania

w

sprawie

stwierdzenia

choroby

zawodowej, b$d" szczegó!owo analizowane. Zapewniono równie&, &e uwzgl$dnione zostan" postulaty dotycz"ce terminów i ew. regulacje w zakresie

kontroli

nad

jednostkami

orzeczniczymi

prowadz"cymi

post$powanie w sprawie rozpoznania choroby zawodowej. F.

Obowi$zki pracodawcy i pracownika

1. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych Rzecznik skierowa! 543 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci z art. 92 ust. 1 Konstytucji art. 103 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy w brzmieniu: „W zakresie i na warunkach ustalonych, w drodze rozporz"dzenia, przez Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej pracodawca u!atwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych”. Zdaniem Rzecznika upowa&nienie zawarte w art. 103 Kodeksu pracy nie zawiera wytycznych dotycz"cych tre'ci aktu oraz w sposób nazbyt szeroki

okre'la

rozporz"dzeniu.

zakres

spraw

Wskazówek

przekazanych pozwalaj"cych

do

uregulowania

w

na

zrekonstruowanie

wytycznych nie mo&na tak&e odnale%) na gruncie pozosta!ych przepisów Kodeksu pracy.

541 542 543

RPO-577928-III/08 z 8 grudnia 2008 r. Pismo z 12 stycznia 2009 r. RPO-598118-III/08 z 12 wrze'nia 2008 r.

- 210 W rozporz"dzeniu Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji

zawodowych

i

wykszta!cenia

ogólnego

doros!ych 544,

okre'lono w szczególno'ci, do jakiej grupy podmiotów stosuje si$ przepisy rozporz"dzenia oraz w jaki sposób i kiedy znajduj" one zastosowanie. Najwa&niejszymi rozwi"zaniami, które zosta!y szczegó!owo uregulowane

na

gruncie

rozporz"dzenia

s"

kwestie

zwi"zane

z

przyznawaniem i wymiarem urlopu szkoleniowego oraz zwolnieniami z cz$'ci dnia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Ze wzgl$du na spo!eczne znaczenie oraz znacz"ce obci"&enie pracodawców nale&a!oby przyj"), &e problematyka ta powinna by) uregulowana ustawowo, a nie w rozporz"dzeniu. 2. Brak przepisu zobowi%zuj%cego pracodawców do refundacji soczewek kontaktowych osobom pracuj%cym przy komputerze Po analizie tre'ci artyku!u prasowego 545, Rzecznik podj"! problem braku prawnego ograniczenia pracownikom pracuj"cym przy monitorach ekranowych mo&liwo'ci wyboru refundacji kosztów pomi$dzy okularami, a szk!ami kontaktowymi. Rozporz"dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie bezpiecze(stwa i higieny pracy na stanowiskach wyposa&onych w monitory ekranowe 546 stanowi o konieczno'ci zapewnienia pracownikom przez pracodawc$ okularów koryguj"cych wzrok, je&eli wyniki bada( okulistycznych wyka&" potrzeb$ ich stosowania. Rozporz"dzenie nie dopuszcza

obowi"zku

zapewnienia

soczewek

kontaktowych

zamiast

pracownikom okularów

na

ich

koryguj"cych

wniosek wzrok.

Konieczno') zapewnienia pracownikom przez pracodawców okularów lub szkie! kontaktowych przewiduj" natomiast przepisy unijne. W

sytuacji

coraz

bardziej

powszechnego

stosowania

szkie!

kontaktowych zamiast okularów korekcyjnych, warte rozwa&enia jest wdro&enie do systemu wewn$trznego rozwi"za( przewidzianych w 544 545 546

Rozporz"dzenie z 12 pa%dziernika 1993 r. (Dz.U. Nr 103, poz. 472 z pó%n. zm.). „Rzeczypospolita” z 22 pa%dziernika 2008 r. P!acimy za okulary, za szk!a kontaktowe nie musimy. Rozporz"dzenie z 1 grudnia 1998 r. (Dz.U. Nr 148, poz. 973).

- 211 Dyrektywie Rady 90/270/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymaga( w dziedzinie bezpiecze(stwa i ochrony zdrowia przy pracy z urz"dzeniami wyposa&onymi w monitory ekranowe. Rzecznik zwróci! si$ 547 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o rozwa&enie

potrzeby

wprowadzenia

stosownych

zmian

do

w/w

rozporz"dzenia. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej poinformowa! 548, &e poj$cie u&yte w Dyrektywie Rady 90/270/EWG brzmi „corrective appliances”, czyli „urz"dzenia koryguj"ce”; nie wyst$puje w niej natomiast poj$cie „soczewki kontaktowe”. W zwi"zku z powy&szym, w rozporz"dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpiecze(stwa i higieny pracy na stanowiskach wyposa&onych

w

monitory

ekranowe,

wdra&aj"cym

postanowienia

omawianej Dyrektywy, uznano, &e takimi urz"dzeniami s" okulary koryguj"ce wzrok. W zasadzie nie ma uzasadnienia do zapewnienia przez pracodawc$ zamiast okularów koryguj"cych wzrok – soczewek (szkie!) kontaktowych. W niektórych jednak przypadkach lekarz mo&e zaleci) stosowanie przy obs!udze monitora soczewek kontaktowych. Przypadki te mog" by) zwi"zane z okre'lonymi wadami wzroku pracownika, przy których nie jest mo&liwe skorygowanie wzroku przy pomocy okularów. W takiej sytuacji nale&y uzna), &e soczewki kontaktowe przeznaczone, zgodnie z zaleceniem lekarza do korekty wzroku pracownika przy obs!udze monitora, spe!niaj" ten sam cel co okulary koryguj"ce wzrok. Obecnie w Komisji Europejskiej trwaj" prace nad dostosowaniem postanowie( ww. Dyrektywy do post$pu naukowo-technicznego, jaki nast"pi! w okresie od czasu jej wydania. Nowe wymagania b$d" podstaw" do zmiany przepisów krajowych wdra&aj"cych prawo Unii Europejskiej dotycz"ce bezpiecze(stwa i ochrony zdrowia przy pracy z urz"dzeniami wyposa&onymi w monitory ekranowe.

547 548

RPO-601347-III/08 z 12 listopada 2008 r. Pismo z 27 listopada 2008 r.

- 212 G.

Rozwi$zanie umowy o prac!. Wyga#ni!cie stosunku pracy

1. Osi%gni&cie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury jako przyczyna uzasadniaj%ca wypowiedzenie pracownikowi umowy o prac& Z przygotowywanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo!ecznej programów zwi$kszania aktywno'ci zawodowej wynika, &e wyj"tkowo niekorzystnie przedstawia si$ na rynku pracy sytuacja osób w wieku powy&ej 50 lat, w szczególno'ci kobiet. Niepokoj"co du&a cz$') osób z przedzia!u wiekowego 50-65 jest zawodowo nieaktywna. Tymczasem w orzecznictwie s"dów powszechnych i S"du Najwy&szego coraz cz$'ciej prezentowany jest pogl"d, &e osi"gni$cie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury stanowi wystarczaj"c" i samoistn" przyczyn$ wypowiedzenia pracownikowi, szczególnie za' pracownicy, stosunku pracy 549.

Taka

linia

orzecznicza

sankcjonuje,

a

w

pewnych

okoliczno'ciach mo&e nawet zach$ca) pracodawców do eliminowania z zatrudnienia osób w wieku emerytalnym. Zestawiaj"c informacje o dzia!aniach Rady Ministrów maj"cych na celu aktywizowanie zawodowe osób w wieku powy&ej 50 lat, z kszta!tuj"c" si$ lini" orzecznicz", nie sposób nie zauwa&y) powsta!ego dysonansu.

Dlatego

te&,

maj"c

na

uwadze

potrzeb$

zachowania

równowagi dzia!a( w prawid!owym kszta!towaniu rynku pracy, Rzecznik zwróci! si$ 550 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o rozwa&enie wprowadzenia do Kodeksu pracy przepisu, z którego wynika!oby, i& osi"gni$cie wieku emerytalnego i nabycie przez pracownika prawa do emerytury nie powinno stanowi) jedynej i wystarczaj"cej przyczyny rozwi"zania z nim stosunku pracy. Minister podkre'li! 551, i& prawo pracy chroni trwa!o') stosunku pracy pracowników w wieku przedemerytalnym, którzy po jego osi"gni$ciu nab$d" prawo do emerytury. Uchylenie tej ochrony po osi"gni$ciu przez pracownika wieku emerytalnego i nabyciu prawa do emerytury nie jest równoznaczne z konieczno'ci" rozwi"zania z nim stosunku pracy. 549 550 551

M.in. wyrok SN z 3 grudnia 2003 r. (sygn. I PK 80/03, OSNP z 2004 r., Nr 21, poz. 363). RPO-571564-III/07 z 10 lipca 2008 r. Pismo z 25 lipca 2008 r.

- 213 Minister poinformowa!, &e nie planuje wprowadzenia zmian w zakresie b$d"cym przedmiotem wyst"pienia Rzecznika. W ocenie Ministra przepisy

prawa

pracy

w

sposób

wystarczaj"cy

chroni"

przed

nieuzasadnionym zwolnieniem z pracy pracowników osi"gaj"cych wiek emerytalny i nabywaj"cych uprawnienia emerytalne. Rzecznik z!o&y! 552 wniosek do S"du Najwy&szego o podj$cie uchwa!y maj"cej na celu wyja'nienie przepisów prawnych, których stosowanie wywo!a!o

rozbie&no')

w

wyk!adni

prawa

w

orzecznictwie

S"du

Najwy&szego, poprzez odpowied% na pytanie: „Czy osi"gni$cie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury mo&e stanowi) wy!"czn" przes!ank$

rozwi"zania

za

wypowiedzeniem

stosunku

pracy

z

pracownikiem – kobiet" lub m$&czyzn" i nie oznacza dyskryminacji pracownika ze wzgl$du na p!e) i wiek (art. 11 3 Kodeksu pracy)?” S"d Najwy&szy w sk!adzie siedmiu s$dziów Izby Pracy, Ubezpiecze( Spo!ecznych i Spraw Publicznych podj"! uchwa!$, zgodnie z któr" osi"gni$cie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie mo&e stanowi) wy!"cznej przyczyny wypowiedzenia umowy o prac$ przez pracodawc$ (art. 45 § 1 Kp)553. 2. Regulacje dotycz%ce wyga#ni&cia stosunku pracy, zawarte w projekcie

ustawy

–

Przepisy

wprowadzaj%ce

ustaw&

o

finansach

publicznych Rzecznik internetowej

przedstawi! Ministerstwa

uwagi

do

Finansów

zamieszczonego projektu

ustawy

na –

stronie Przepisy

wprowadzaj"ce ustaw$ o finansach publicznych, w którym przewidziano instytucj$ „wyga'ni$cia” stosunków pracy (art. 76), w zwi"zku z wdra&aniem zmian organizacyjnych w funkcjonowaniu PFRON. W ocenie Rzecznika nie nale&y stawia) znaku równo'ci pomi$dzy klasycznymi przypadkami wyga'ni$cia stosunku pracy, o których mowa w Kodeksie pracy i przypadkami, gdy wyga'ni$cie to nie jest zwi"zane z konkretnymi zdarzeniami wywo!uj"cymi skutek w postaci ustania stosunku pracy z mocy prawa i poprzedzone jest okresem, w którym

552 553

RPO-571564-III/07 z 27 pa%dziernika 2008 r. W dniu 21 stycznia 2009 r.

- 214 pracodawca musi dokona) oceny kwalifikacji pracownika, przebiegu jego dotychczasowej pracy oraz podj") decyzj$ o dalszym zatrudnieniu, opart" na obiektywnych kryteriach. Z tak" w!a'nie sytuacj" mieliby'my do czynienia w przypadkach przewidzianych w art. 76 ust. 3 projektu ustawy. Wyga'ni$cie stosunku pracy z pracownikiem Biura lub Oddzia!u PFRON z mocy prawa spowoduje wy!"czenie przepisów prawa pracy o szczególnej ochronie niektórych stosunków pracy maj"cych zastosowanie przy wypowiadaniu umów o prac$. Wprowadzenie szczególnej instytucji wyga'ni$cia stosunku pracy mo&e poci"ga) za sob" niekorzystne konsekwencje w zakresie niektórych uprawnie( pracowniczych wi"&"cych si$ z rozwi"zaniem, a nie ustaniem stosunku pracy, np. prawa do dodatkowego

wynagrodzenia

przedemerytalnego.

rocznego,

Zastosowanie

przez

prawa

do

'wiadczenia

prawodawc$

instytucji

wyga'ni$cia stosunku pracy wywo!uje te& niekorzystne konsekwencje w zakresie mo&liwo'ci merytorycznego badania przez s"d pracy przyczyn ustania stosunku pracy. To za' oznacza ograniczenie konstytucyjnie gwarantowanego prawa do s"du. Rzecznik zwróci! si$ 554 do Ministra Finansów o zaj$cie stanowiska w sprawie. Z

udzielonej

kwestionowanych

wynika!o 555,

odpowiedzi przepisów

przekroczy! swych

projektu

kompetencji

przy

ustawy,

&e

w

przypadku

projektodawca

reorganizacji

nie

funkcjonowania

jednostek sektora finansów publicznych, maj"c prawo do swoistej weryfikacji pracowników tych jednostek, a przestrzegaj"c jedynie norm, zasad i warto'ci konstytucyjnych. Przepis art. 76 ust. 3 projektu ustawy – Przepisy wprowadzaj"ce ustaw$ o finansach publicznych, jest przepisem szczególnym w stosunku do Kodeksu pracy. Projektodawca, wychodz"c naprzeciw potrzebom uregulowania spraw pracowniczych, w szczególno'ci maj"c na wzgl$dzie utrzymanie

ci"g!o'ci

zatrudnienia

pracowników

jednostek

sektora

finansów publicznych od 1 stycznia 2010 r. do dnia wyga'ni$cia poprzedniego stosunku pracy (30 czerwca 2010 r.), podj"! dzia!ania os!onowe dla pracowników. Rozwi"zania przewidziane w art. 76 ust. 3

554 555

RPO-600307-III/08 z 23 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 21 listopada 2008 r.

- 215 projektu ustawy okre'laj" sze'ciomiesi$czny okres zabezpieczaj"cy. W art. 76 ust. 5 przewidziane zosta!y dalsze os!ony dla pracowników, w postaci 'wiadcze( przys!uguj"cych pracownikom, z którymi stosunki pracy rozwi"zuje pracodawca z przyczyn niedotycz"cych pracowników. 3. Wyga#ni&cie

stosunku

pracy

z

mianowanym

profesorem

zwyczajnym lub nadzwyczajnym z ko"cem roku, w którym uko"czy! 70 rok 'ycia Do

Rzecznika

wp!yn$!y

skargi

mianowanych

nauczycieli

akademickich zatrudnionych na stanowiskach profesorów, na regulacj$ zawart" w art. 127 ust. 2 ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym 556, przewiduj"c" wyga'ni$cie stosunku pracy z mianowanym profesorem zwyczajnym lub nadzwyczajnym z ko(cem roku akademickiego, w którym uko(czy! 70 rok &ycia, w sytuacji, gdy osi"gni$cie tego wieku nie stanowi przyczyny zako(czenia z mocy prawa stosunku pracy innych mianowanych nauczycieli akademickich. To zró&nicowanie odbierane jest przez skar&"cych jako dyskryminacja mianowanych profesorów w zatrudnieniu. Mianowany nauczyciel akademicki, je'li nie zostanie mu wypowiedziany stosunek pracy z mianowania z powodu nabycia uprawnie( emerytalnych na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS 557, do których odsy!a art. 137 ust. l Prawa o szkolnictwie wy&szym, mo&e pracowa) bez &adnego ograniczenia w czasie, niezale&nie od osi"gni$tego wieku. Wyja'nienia udzielone Rzecznikowi przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa

Wy&szego

dotycz"cych

ustania

wskazywa!y, stosunku

pracy

&e

interpretacja mianowanych

przepisów nauczycieli

akademickich w zwi"zku z nabyciem uprawnie( emerytalnych nie jest oczywista. *wiadczy to, w ocenie Rzecznika, o pilnej konieczno'ci dokonania analizy prawnej regulacji dotycz"cych powy&szej kwestii i podj$cia prac legislacyjnych, w wyniku których wyeliminowane zostan" zasygnalizowane w"tpliwo'ci, a przede wszystkim zapisy dyskryminuj"ce

556 557

Ustawa z 27 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 z pó%n. zm.). Ustawa z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.).

- 216 mianowanych profesorów. Rzecznik zwróci! si$ 558 do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego o przedstawienie stanowiska w sprawie. Minister potwierdzi! 559, &e przepis art. 127 ust. 2 ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym dotycz"cy nauczycieli akademickich zatrudnionych na stanowisku profesora zwyczajnego lub nadzwyczajnego, w stosunku do poprzedniego stanu prawnego mo&e by) traktowany jako przejaw dyskryminacji wobec tych profesorów. Z tego wzgl$du podj$to dzia!ania w celu zmiany powy&szego przepisu. H.

Urz!dnicy pa%stwowi i pracownicy samorz$dowi

1. Status

prawny

pracowników

Urz&du

Komisji

Nadzoru

Finansowego Do Rzecznika zwróci!o si$ Stowarzyszenie Absolwentów Krajowej Szko!y Administracji Publicznej o rozwa&enie zasadno'ci wniesienia do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosku o zbadanie zgodno'ci art. 10 ust. 3, art. 74 ust. 2 i 3 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym560 z art. 153 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym, w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zada( pa(stwa, w urz$dach administracji rz"dowej dzia!a korpus s!u&by cywilnej. Przepis art. 10 ust. 3 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym przewiduje, &e do pracowników Urz$du KNF stosuje si$ przepisy Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 74 ust. 2 tej ustawy, do urz$dników s!u&by cywilnej likwidowanych urz$dów obs!uguj"cych Komisj$ Papierów Warto'ciowych i Gie!d oraz Komisj$ Nadzoru Ubezpiecze( i Funduszy Emerytalnych, którym zaproponowano prac$ w Urz$dzie KNF, mia!y zastosowanie przepisy ustawy o s!u&bie cywilnej, nie d!u&ej jednak ni& przez 6 miesi$cy od dnia likwidacji. Dotyczy!o to równie& pracowników, którzy takich propozycji nie otrzymali. Przewodnicz"cy Komisji Nadzoru Finansowego prezentuje pogl"d, &e Komisja nie mo&e by) zaliczona do organów

558 559 560

RPO-583636-III/08 z 16 maja 2008 r. Pismo z 24 czerwca 2008 r. Ustawa z 21 lipca 2006 r. (Dz.U. Nr 157, poz. 1119 z pó%n. zm.).

- 217 administracji rz"dowej. Rzecznik zwróci! si$ 561 do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów o zaj$cie stanowiska w przedmiotowej sprawie. Zosta! poinformowany 562, &e Urz"d KNF nie jest obj$ty przepisami ustawy o s!u&bie cywilnej. Zadania Komisji Nadzoru Finansowego oraz jej podporz"dkowanie organizacyjne wskazuj" na to, &e ma ona charakter urz$du administracji rz"dowej, w którym powinien dzia!a) korpus s!u&by cywilnej w rozumieniu art. 153 ust. 1 Konstytucji. Status prawny pracowników Urz$du KNF odbiega w sposób istotny od standardów przyj$tych w ustawie o s!u&bie cywilnej, których przeznaczeniem jest realizacja konstytucyjnych celów tworzenia korpusu s!u&by cywilnej. Brak bowiem jakichkolwiek regulacji warunków zatrudnienia w Urz$dzie Komisji, w tym zarówno warunków odnosz"cych si$ do posiadania kwalifikacji

zawodowych,

jak

i

odnosz"cych si$ do

kwalifikacji

moralnych pracowników. Brak takich regulacji stoi w sprzeczno'ci z postulatem

zawodowo'ci

korpusu

s!u&by

cywilnej.

Z

kwesti"

zawodowo'ci, a tak&e z zasad" równego dost$pu do s!u&by publicznej, wi"&e si$ brak regulacji zasad ubiegania si$ o zatrudnienie w Urz$dzie Komisji w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Rzecznik skierowa! 563 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie, i& art. 10 ust. 3 oraz art. 74 ust. 2 i 3 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym 564 jest niezgodny z art. 153 ust. 1 Konstytucji RP. 2. Nabór kandydatów na stanowiska urz&dnicze w samorz%dach Zgodnie z art. 3a ust. 1 ustawy o pracownikach samorz"dowych 565 nabór kandydatów na wolne stanowiska urz$dnicze, w tym kierownicze, jest otwarty i konkurencyjny. Og!oszenie o naborze umieszcza si$ w Biuletynie Informacji Publicznej oraz na tablicy informacyjnej w jednostce, w której prowadzony jest nabór. Ustawa o pracownikach samorz"dowych przyjmuj"c konkurs jako metod$

561 562 563 564 565

obsadzania

wolnych

stanowisk

urz$dniczych,

RPO-572961-III/07 z 26 maja 2008 r. Pismo z 4 sierpnia 2008 r. RPO-572961-III/07 z 15 stycznia 2009 r. Ustawa z 21 lipca 2006 r., (Dz.U. Nr 157, poz. 1119 z pó%n. zm.). Ustawa z 22 marca 1990 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 z pó%n. zm.).

w

tym

- 218 kierowniczych, powinna zapewni) obywatelom równy dost$p do s!u&by publicznej (art. 60 Konstytucji). Przepis art. 3d ust. 1 ustawy nak!ada na ustawodawc$ wymogi dotycz"ce

ustanowienia

regulacji

materialnoprawnych

okre'laj"cych

przejrzyste kryteria selekcji kandydatów i obsadzania poszczególnych stanowisk w s!u&bie publicznej oraz stosowania odpowiednich gwarancji proceduralnych zapewniaj"cych weryfikowalno') decyzji w sprawie naboru

do

s!u&by.

odwo!awczych

Brak

stanowi)

odpowiednich

mo&e

istotn"

procedur przeszkod$

kontrolnych w

i

stosowaniu

przyj$tych regu!, a tym samym narusza) b$dzie konstytucyjny wymóg traktowania staraj"cych si$ o dost$p do s!u&by na jednakowych zasadach. Rzecznik zwróci! si$ 566 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o zaj$cie stanowiska w sprawie. Minister podzieli! 567 pogl"d Rzecznika w kwestii potrzeby podj$cia prac legislacyjnych w celu uregulowania w ustawie o pracownikach samorz"dowych procedur kontrolnych i odwo!awczych tak, aby zawarte w niej przepisy w pe!ni realizowa!y zasad$ równego dost$pu obywateli do s!u&by publicznej wyra&on" w art. 60 Konstytucji. Jednocze'nie poinformowano Rzecznika, &e w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów prowadzone s" prace nad projektem w/w ustawy. Od dnia 1 stycznia 2009 r. obowi"zuje ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorz"dowych 568. 3. Zasady powo!ywania kierownika urz&du stanu cywilnego Prezes

Stowarzyszenia

Urz$dników

Stanu

Cywilnego

RP

zasygnalizowa! Rzecznikowi nast$puj"cy problem. Kierownikiem urz$du stanu cywilnego jest wójt lub burmistrz (prezydent miasta). Rada gminy mo&e jednak powo!a) w drodze uchwa!y innego kierownika urz$du stanu cywilnego lub jego zast$pc$ (art. 6 ust. 3 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego 569). Kierownik urz$du stanu cywilnego jest urz$dnikiem mianowanym. Nabór na to stanowisko jest otwarty i konkurencyjny (art. 566 567 568 569

RPO-587288-III/08 z 18 kwietnia 2008 r. Pismo z 23 maja 2008 r. Ustawa z 21 listopada 2008 r., (Dz.U. Nr 223, poz. 1458). Ustawa z 29 wrze'nia 1986 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z pó%n. zm.)

- 219 3a ust. 1 ustawy o pracownikach samorz"dowych 570). W zwi"zku z powy&szym, wy!onienie kandydata na stanowisko kierownika urz$du stanu cywilnego powinno nast"pi) po przeprowadzeniu stosownej procedury naboru. Rzecznik wskaza! na konieczno') nowelizacji tych przepisów w kierunku pozbawienia rady gminy uprawnienia okre'lonego w art. 6 ust. 3 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego, gdy& rola kierownika urz$du stanu cywilnego w funkcjonowaniu gminy nie uzasadnia konieczno'ci wspó!decydowania o obsadzie tego stanowiska przez

rad$

gminy.

Rzecznik

zwróci!

do

si$ 571

Ministra

Spraw

Wewn$trznych i Administracji o przedstawienie stanowiska w sprawie. Minister poinformowa! 572, &e zosta!y podj$te prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego oraz ustawy o pracownikach samorz"dowych, który ma na celu usankcjonowanie dokonanych w okresie od 7 sierpnia 2005 r. do dnia wej'cia w &ycie przedmiotowej zmiany, czynno'ci kierowników urz$dów stanu cywilnego oraz ich zast$pców, którzy zostali powo!ani na to stanowisko bez przeprowadzenia post$powania konkursowego, a tak&e umocowania pozycji

kierowników

jednoznacznych

urz$du

przepisów

stanu

prawa,

z

cywilnego jednoczesnym

na

podstawie

podniesieniem

wymaga( kwalifikacyjnych. Przepis ten wszed! w &ycie w dniu 28 pa%dziernika 2008 r. 573 I.

Nauczyciele i pracownicy nauki

1. Obowi%zek podstawowych

organu

warunków

prowadz%cego do

realizacji

szkod&

przez

zapewnienia

nauczyciela

zada"

dydaktycznych, wychowawczych i opieku"czych Przepisy art. 29 ust. 1 i 2 ustawy – Karta Nauczyciela 574 nak!adaj" na organ prowadz"cy szko!$ obowi"zek zapewnienia szkole warunków do realizacji przez nauczyciela zada( dydaktycznych, wychowawczych i opieku(czych oraz w!a'ciwego wyposa&enia jego stanowiska pracy. 570 571 572 573 574

Ustawa z 22 marca 1990 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 z pó%n. zm.). RPO-574720-X/07 z 14 lutego 2008 r. Pismo z 17 marca 2008 r. Art. 3 ustawy z dnia 19 wrze'nia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego oraz ustawy o op!acie skarbowej (Dz.U. Nr 182 poz. 1121). Ustawa z 26 stycznia 1982 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z pó%n. zm.).

- 220 Jednocze'nie przepis art. 29 ust. 3 zobowi"zuje ministra w!a'ciwego do spraw o'wiaty i wychowania do okre'lenia, w drodze rozporz"dzenia, podstawowych warunków niezb$dnych do realizacji przez szko!y zada( statutowych i zada( dydaktycznych, wychowawczych i opieku(czych przez nauczycieli. Do tej pory Minister Edukacji Narodowej nie wykona! wspomnianej delegacji ustawowej. Brak jednoznacznych i powszechnie obowi"zuj"cych uregulowa( np. wyposa&enia szkó! w 'rodki dydaktyczne umo&liwiaj"ce realizacj$ zada( statutowych szko!y, czy te& podstawowego pakietu przys!uguj"cych nauczycielom przyborów, materia!ów, odzie&y ochronnej itp. powoduje, &e w niektórych placówkach szkolnych istniej" zaniedbania w tym zakresie. *wiadczy o tym korespondencja nauczycieli kierowana do Rzecznika. Obowi"zek zapewnienia szkole warunków do realizacji przez nauczycieli zada( dydaktycznych, wychowawczych i opieku(czych spoczywa na wójcie, burmistrzu, prezydencie miasta, zarz"dzie powiatu i województwa. Brak rozporz"dzenia, przy istniej"cej wielo'ci organów prowadz"cych szko!y, mo&e doprowadzi) do braku niezb$dnej spójno'ci w podejmowanych w tym zakresie dzia!aniach. Rzecznik zwróci! si$ 575 do Ministra Edukacji Narodowej o wydanie stosownego rozporz"dzenia. Ministerstwo 576 podj$!o prace nad przygotowaniem rozporz"dzenia na podstawie upowa&nienia zawartego w art. 29 ust. 3 ustawy – Karta Nauczyciela. Rozporz"dzenie znalaz!o si$ w planie legislacyjnym MEN na 2008 r. 2. Procedura przes!uchiwania uczniów w charakterze #wiadków w post&powaniu dyscyplinarnym nauczycieli Rzecznik, na podstawie publikacji prasowej, powzi"! wiadomo') o negatywnych dla uczniów konsekwencjach przes!ucha( w charakterze 'wiadków w post$powaniu dyscyplinarnym w sprawach nauczycieli. Ma to bezpo'redni zwi"zek z przepisami § 29 ust. 3 zdanie drugie i ust. 4 rozporz"dzenia

Ministra

Edukacji

Narodowej

w

sprawie

komisji

dyscyplinarnych i trybu post$powania dyscyplinarnego577, które stanowi", 575 576 577

RPO-585283-III/08 z 11 kwietnia 2008 r. Pismo z 21 listopada 2008 r. Rozporz"dzenie z 22 stycznia 1998 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 64 z pó%n. zm.).

- 221 i& ka°o ze 'wiadków przes!uchuje si$ osobno na sali rozpraw, przes!uchanie odbywa si$ w obecno'ci obwinionego, ma on prawo zadawa) pytania i wypowiada) si$ co do ka°o zeznania 'wiadka. Przepis ten gwarantuje obwinionemu nauczycielowi skuteczn" obron$ jego praw i interesów. Niestety, poza ochron" przed konsekwencjami wypowiedzi na sali rozpraw, pozostawia ucznia (cz$sto nieletniego). Zdaniem przepisach

Rzecznika

powo!anego

konieczne

jest

rozporz"dzenia,

wprowadzenie które

chroni!yby

zmian

w

uczniów

zeznaj"cych w post$powaniu dyscyplinarnym nauczycieli przed przykrymi nast$pstwami tych zezna(, bez jednoczesnego, radykalnego ograniczania nauczycielom prawa do obrony. Wydaje si$, &e uzasadnione by!oby dopuszczenie w post$powaniu dyscyplinarnym nauczycieli mo&liwo'ci przes!uchiwania

uczniów

w

oddzielnym

pomieszczeniu,

bez

bezpo'redniego kontaktu z obwinionym, za to w obecno'ci psychologa, rodzica lub innej zaufanej osoby. Rzecznik zwróci! si$ 578 do Ministra Edukacji

Narodowej

o

rozwa&enie

mo&liwo'ci

wprowadzenia

postulowanych zmian przepisów. W odpowiedzi poinformowano 579, &e w Ministerstwie prowadzone s" prace

nad

nowym

rozporz"dzeniem

w

sprawie

post$powania

wyja'niaj"cego i post$powania dyscyplinarnego nauczycieli. Oprócz dostosowania rozporz"dzenia do aktualnego stanu prawnego, projekt uwzgl$dnia zg!aszane uwagi i sugestie organów pa(stwa oraz praktyków z dziedziny odpowiedzialno'ci dyscyplinarnej nauczycieli. W odpowiedzi zapewniono ponadto, &e propozycje przedstawione w wyst"pieniu Rzecznika zostan" uwzgl$dnione w projekcie nowego rozporz"dzenia. J.

Zatrudnianie cudzoziemców

1. Naruszenia praw pracowniczych obcokrajowców spoza Unii Europejskiej wykonuj%cych prac& na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej Istniej"ce w prawie polskim nieprecyzyjne regulacje w zakresie delegowania pracowników w ramach realizacji us!ugi eksportowej stwarzaj" pole do licznych nadu&y), maj"cych na celu przede wszystkim 578 579

RPO-600259-III/08 z 23 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 24 listopada 2008 r.

- 222 redukcj$ kosztów zatrudnienia. Przyk!adem narusze( praw pracowniczych mo&e by) sprawa Korea(czyków pracuj"cych na terenie Stoczni Gda(skiej,

sprawa

zatrudnienia

obywateli

Chin

przy

budowie

apartamentowców, czy te& sprawa firmy, która w ramach us!ugi eksportowej oferowa!a polskim pracodawcom sprowadzenie chi(skich pracowników informuj"c, &e pracownicy ci nie podlegaj" polskim przepisom prawa pracy. W umowach zawieranych przez zagranicznych pracodawców z polskimi wykonawcami us!ug, wprowadzane s" postanowienia sprzeczne z obowi"zuj"cymi w Polsce normami czasu pracy; cz$sto nie wprowadza si$ &adnych ustale( dotycz"cych urlopów wypoczynkowych. Pracodawc" w my'l Kodeksu pracy jest firma zagraniczna. Powoduje to, i& jedynie jej w!a'ciciele mog" zosta) poci"gni$ci do odpowiedzialno'ci za naruszenie obowi"zuj"cych w Polsce norm ochronnych prawa pracy, co w praktyce jest trudne, a cz$sto niemo&liwe do zrealizowania. Zdarza si$, &e wynagrodzenie w wysoko'ci okre'lonej w umowie by!o przekazywane na konto

zagranicznego

pracodawcy,

a

nie

na

indywidualne

konta

pracowników. Utrudnia to sprawdzenie, jakie s" rzeczywiste zarobki ka°o z pracowników zagranicznych i mo&e prowadzi) do nadu&y) ze strony zagranicznego pracodawcy. Rzecznik zwróci! si$ 580 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o zaj$cie stanowiska wobec problemu realizacji us!ug eksportowych, w kontek'cie potrzeby zmiany przepisów. Minister

poinformowa! 581,

&e

opracowana

zosta!a

nowelizacja

przepisów dotycz"cych wykonywania pracy przez cudzoziemców, która zak!ada m.in. unowocze'nienie kryteriów wydawania zezwole( na prac$ w przypadku delegowania pracowników przez podmioty zagraniczne. Po'ród kryteriów wydawania zezwolenia na prac$ w takich przypadkach b$dzie zgodno') warunków wykonywania pracy z art. 67 3 Kodeksu pracy oraz wysoko') wynagrodzenia nie odbiegaj"ca o wi$cej ni& 30% od przeci$tnej wysoko'ci

wynagrodzenia

w

województwie.

Niewype!nienie

przez

pracodawc$ tych wymaga( b$dzie mog!o stanowi) podstaw$ uchylenia zezwolenia na prac$.

580 581

RPO-591059-III/08 z 28 sierpnia 2008 r. Pismo z 24 wrze'nia 2008 r.

- 223 -

10. Egzaminy zawodowe i prawo wykonywania zawodu 1. Wydawanie upowa'nie" do klasyfikacji gruntów Rzecznik podj"! spraw$ wydawania upowa&nie( do klasyfikacji gruntów. Zgodnie z § 4 rozporz"dzenia Rady Ministrów w sprawie klasyfikacji

gruntów 582,

projekt

klasyfikacji

gruntów

opracowuje

upowa&niony przez wojewod$ klasyfikator gruntów. Jedynym aktem prawnym reguluj"cym wymagania kwalifikacyjne dla tych osób jest zarz"dzenie 583 Ministra Rolnictwa z 14 czerwca 1956 r. W ocenie Rzecznika sposób uregulowania kwestii kwalifikacji, jak równie& post$powania kwalifikacyjnego, w prawnej formie zarz"dzenia, a wi$c aktu wewn$trznego, nie maj"cego mocy powszechnie obowi"zuj"cej, narusza

prawa

uregulowania

i jest

wolno'ci

obywatela.

dokonanie

tego

Prawid!owym

odpowiednio

w

sposobem ustawie

i

rozporz"dzeniu. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 584 do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o poinformowanie o stanowisku zaj$tym w przedstawionej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 585 Rzecznika, &e wed!ug zapowiedzi G!ównego Urz$du Geodezji i Kartografii wynika, &e wkrótce zostan" rozpocz$te prace nad nowelizacj" ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne 586, co pozwoli na ustawow" regulacj$ kwestii poruszonej przez Rzecznika. Do tego czasu, w celu jednolitego stosowania na terenie ca!ego kraju zasad wydawania upowa&nie( do wykonywania projektów klasyfikacji gruntów, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowa!, w uzgodnieniu z G!ównym Geodet" Kraju, projekt wyk!adni obowi"zuj"cych w tym zakresie przepisów prawa, uwzgl$dniaj"cej stanowisko Rzecznika. 2. Rozszerzenie kr&gu podmiotów uprawnionych do wykonywania prac scaleniowo-wymiennych o osoby, które posiadaj% uprawnienia zawodowe w dziedzinie geodezji i kartografii

582 583 584 585 586

Rozporz"dzenie z 4 czerwca 1956 r., (Dz.U. Nr 19 poz. 97 z po%n. zm.). Zarz"dzenie Nr 127 (Nr URGR/41/22/56). RPO-572535-IV/07 z 24 stycznia 2008 r. Pismo z 7 lutego 2008 r. Ustawa z 17 maja 1989 r., (Dz.U. z 2005 r. Nr 240, poz. 2027 z pó%n. zm.).

- 224 W zwi"zku z nap!ywaj"cymi do Rzecznika w 2008 r. skargami dotycz"cymi ograniczania swobody dzia!alno'ci gospodarczej w ustawie o scalaniu i wymianie gruntów 587, Rzecznik zwróci! si$ 588 do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z pro'b" o rozwa&enie podj$cia inicjatywy ustawodawczej w odniesieniu do powy&szej ustawy w celu przywrócenia podmiotom prywatnym wykonawstwa urz"dzeniowo-rolnego dost$pu do prac scaleniowo-wymiennych. Zdaniem skar&"cych zapisy ustawy o powierzeniu

tych

zada(

jednostkom

podleg!ym

samorz"dom

wojewódzkim maj" charakter dyskryminacyjny, bowiem wykluczaj" podmioty posiadaj"ce takie same uprawnienia zawodowe z dost$pu do prac

scaleniowo–wymiennych.

W

opinii

Rzecznika

zasadne

jest

rozszerzenie kr$gu podmiotów uprawnionych do wykonywania prac scaleniowo–wymiennych o osoby, które posiadaj" uprawnienia zawodowe w dziedzinie geodezji i kartografii. W odpowiedzi Minister poinformowa! 589, &e ustawowe uregulowanie okre'laj"ce, &e prace scaleniowe mog" wykonywa) jedynie jednostki organizacyjne „wbudowane” w struktury samorz"du wojewódzkiego dysponuj"cego 'rodkami wspólnotowymi jest w pe!ni uzasadnione wyj"tkowym charakterem tych prac. Zmiany przepisów prawa po wej'ciu Polski do UE usprawni!y proces scalania gruntów, s!u&"cych poprawie struktury agrarnej. Przyj$ty obecnie system nie wyklucza udzia!u prywatnych firm geodezyjnych w wykonywaniu poszczególnych 'ci'le zdefiniowanych zada( geodezyjnych potrzebnych w ca!ym procesie scaleniowym. S" one jednak tylko cz$'ci" procesu scaleniowego, który mo&e trwa) kilka, a nawet kilkana'cie lat i dlatego za jego realizacj$ odpowiedzialna jest jedna jednostka organizacyjna, nie zagro&ona np. upad!o'ci". Dla rolników, których ca!y maj"tek jest w czasie scalenia poddawany przemieszczeniom, proces scaleniowy musi by) prowadzony ca!o'ciowo w sposób czytelny, zrozumia!y i przekonuj"cy.

587 588 589

Ustawa z 26 marca 1982 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 178 poz. 1749 z pó%n. zm.). RPO-584352-IV/08 z 28 marca 2008 r. Pismo z 18 kwietnia 2008 r.

- 225 3. Wymagania

i

kwalifikacje,

jakie

powinny

spe!nia$

osoby

uprawnione do prowadzenia bada" architektonicznych Do Rzecznika zg!aszali si$ in&ynierowie budownictwa, historycy sztuki, archeolodzy, kwestionuj"c § 9 rozporz"dzenia Ministra Kultury w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, bada( konserwatorskich i architektonicznych, a tak&e innych dzia!a( przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada( archeologicznych i poszukiwa( ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych 590. Przepis ten stanowi, &e badania architektoniczne mog" prowadzi) osoby, które posiadaj" tytu! zawodowy magistra in&yniera uzyskany po uko(czeniu wy&szych studiów na kierunku architektura oraz odby!y po uko(czeniu tych studiów co najmniej 12-miesi$czn" praktyk$ zawodow" w zakresie tych bada(. Zdaniem skar&"cych niezrozumia!e jest zaw$&enie kr$gu osób uprawnionych do prowadzenia bada( architektonicznych jedynie do absolwentów wydzia!ów architektury w sytuacji, kiedy mo&liwe jest uzyskanie adekwatnych uprawnie( przez osoby ko(cz"ce pokrewne kierunki w drodze uko(czenia studiów podyplomowych na wydziale architektury. Rzecznik zwróci! si$ 591 do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z pro'b" o rozwa&enie zasadno'ci uznania uprawnie( do prowadzenia bada( architektonicznych przez osoby, które uko(czy!y studia podyplomowe. Minister poinformowa! 592, &e decyzja co do zmiany kwestionowanego przepisu

zostanie

podj$ta

po

rozwa&eniu

wszystkich

aspektów

wynikaj"cych z ewentualnej zmiany tego przepisu. Osoby prowadz"ce badania architektoniczne powinny posiada) szerok" wiedz$ zarówno z zakresu historii sztuki jak i historii architektury, pomiarów i dokumentacji oraz metodologii prowadzenia bada( architektonicznych, a tak&e wiedzy technicznej (budowlanej, konstrukcyjnej i materia!owej). Tym samym przed ewentualn" zmian" ww. przepisu nale&y wyja'ni), czy kszta!cenie na innych kierunkach ni&

590 591 592

Rozporz"dzenie z 9 czerwca 2004 r., (Dz.U. Nr 150, poz. 1579). RPO-482827-IV/04 z 20 marca 2008 r. Pismo z 21 kwietnia 2008 r.

- 226 architektura

pozwala

na

samodzielne

prowadzenie

bada(

do

wykonywania

samodzielnych

funkcji

architektonicznych. 4. Brak

uprawnie"

technicznych w budownictwie przez architektów wn&trz W skargach wp!ywaj"cych do Rzecznika w 2008 r. pojawi! si$ problem braku uprawnie( do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie przez architektów wn$trz. Pomimo wykszta!cenia technicznego i artystycznego w wystarczaj"cym stopniu obowi"zuj"ce

przepisy

nie

pozwalaj"

na

nadanie

im

uprawnie(

budowlanych do samodzielnego projektowania i kierowania pracami budowlanymi. W rozporz"dzeniu Ministra Transportu i Budownictwa w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie 593, za odpowiednie wykszta!cenie, od którego zale&y przyznanie uprawnie( budowlanych do projektowania

uznane

zosta!y

studia

na

kierunkach

architektura,

urbanistyka i budownictwo. Wobec

powy&szego

Rzecznik

zwróci!

si$ 594

do

Ministra

Infrastruktury z pro'b" o wskazanie powodów odmiennego traktowania absolwentów kierunku architektura wn$trz od absolwentów kierunku architektura i urbanistyka, w zakresie mo&liwo'ci uzyskania uprawnie( do samodzielnego wykonywania funkcji technicznych w budownictwie. W odpowiedzi Minister wskaza! 595, &e programy kszta!cenia ró&ni" si$ zasadniczo dla kierunków „architektura wn$trz” i „architektura i urbanistyka”.

Absolwent

politechnicznym

jest

wydzia!u

architektury

przygotowywany

do

uczelni

wykonywania

o

profilu zawodu

architekta nie tylko przez uzyskanie dyplomu, lecz tak&e wymaganych prawem kwalifikacji zawodowych do pe!nienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w specjalno'ci architektonicznej, natomiast absolwent wydzia!u architektury wn$trz uczelni o profilu artystycznym uzyskuje wykszta!cenie o bardzo zaw$&onym zakresie w dziedzinie

593 594 595

Rozporz"dzenie z 28 kwietnia 2006 r., (Dz.U. Nr 83, poz. 578 z po%n. zm.). RPO-531001-IV/06 z 20 marca 2008 r. Pismo z 6 sierpnia 2008 r.

- 227 architektury i budownictwa, które nie predestynuje do przyst"pienia do egzaminu na uprawnienia budowlane w specjalno'ci architektonicznej. 5. Ograniczenia w dost&pie do wykonywania zawodu adwokata Problematyka dost$pu do zawodu adwokata i zasady wykonywania tego zawodu budzi wiele kontrowersji. W 'wietle art. 67 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze 596 osoby, które wykonywa!y zawód s$dziego lub prokuratora, nie mog" w ci"gu dwóch lat od zaprzestania wykonywania tego zawodu wykonywa) zawodu adwokata w okr$gu tej izby adwokackiej, w której zajmowa!y powy&sze stanowisko. Zakaz ten nie dotyczy s$dziów Trybuna!u Konstytucyjnego i Trybuna!u Stanu, S"du Najwy&szego,

s$dziów

Naczelnego

S"du

Administracyjnego

oraz

prokuratorów Prokuratury Krajowej. Wprowadzenie okresu karencji ma zapewni) ochron$ prawid!owego toku post$powania przygotowawczego b"d% s"dowego. Rzecznik zwróci! uwag$, i& ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych 597 nie zawiera analogicznych przepisów, co w konsekwencji skutkuje niczym nieuzasadnionym ró&nicowaniem sytuacji adwokatów i radców prawnych w omawianym zakresie. Rzecznik zwróci! si$ 598 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie stanowiska w przedstawionej kwestii. W odpowiedzi Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 599, i& podj$to stosowne dzia!ania legislacyjne zmierzaj"ce do ujednolicenia przepisów w przedmiotowej sferze. W my'l art. 1 pkt 5 rz"dowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy – Prawo o notariacie, uchyla si$ art. 67 ustawy – Prawo o adwokaturze. Projekt ww. ustawy jest obecnie przedmiotem prac parlamentarnych. 6. Organizacja egzaminów dopuszczaj%cych na aplikacje prawnicze a) Terminy organizowania aplikacji radcowskiej Obowi"zuj"ce zasady naboru na aplikacj$ adwokack", radcowsk" i notarialn", 596 597 598 599

w

szczególno'ci

za'

ustalenie

terminu

organizowania

Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 z pó%n. zm.). Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 z pó%n. zm.). RPO-579495-I/08 z 19 wrze'nia 2008 r. Pismo z 16 pa%dziernika 2008 r.

- 228 egzaminu na prze!omie czerwca i lipca oraz konieczno') sk!adania przez kandydatów odpowiednich dokumentów na 45 dni przed terminem tych egzaminów nie s" – zdaniem Rzecznika – w pe!ni dostosowane do organizacji roku akademickiego. W praktyce bowiem, z przyczyn cz$sto niezale&nych od przysz!ych absolwentów, obrona pracy magisterskiej ma miejsce pod koniec maja lub dopiero w czerwcu, a czasami nawet we wrze'niu, co uniemo&liwia zdawanie egzaminu na aplikacj$ w danym roku.

W

ocenie

Rzecznika

dochodzi

tym

samym

do

niczym

nieuzasadnionego ró&nicowania sytuacji absolwentów wydzia!ów prawa. W omawianej sprawie zachodzi konieczno') podj$cia m.in. przez Krajow" Rad$ Radców Prawnych uchwa!y zmieniaj"cej „Regulamin aplikacji radcowskiej”. Niepodj$cie albo nadmierna zw!oka w podj$ciu takiej uchwa!y mo&e w sposób naruszaj"cy uzasadnione interesy absolwentów prawa uniemo&liwi) im rozpocz$cie aplikacji radcowskiej. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 600 do Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych z pro'b" o przedstawienie stanowiska w niniejszej sprawie oraz poinformowanie o planowanym terminie ewentualnego podj$cia uchwa!y, zmieniaj"cej „Regulamin aplikacji radcowskiej”. W odpowiedzi poinformowano 601 Rzecznika, &e w dniu 24 kwietnia 2008 r. Krajowa Rada Radców Prawnych podj$!a uchwa!$ w sprawie zmiany Regulaminu aplikacji radcowskiej. Podj$ta uchwa!a umo&liwia rozpocz$cie

najbli&szego

nowego

roku

szkoleniowego

aplikacji

radcowskiej – dla osób które uzyskaj" pozytywny wynik w post$powaniu konkursowym we wrze'niu 2008 r. – od dnia 1 stycznia 2009 r. b)

Odmowa

wyznaczenia

dodatkowego

terminu

egzaminu

na

aplikacje osobom nale'%cym do Ko#cio!a Adwentystów Dnia Siódmego Rzecznik ju& w 2007 r. postulowa! 602 rozwa&enie zainicjowania zmian w prawniczych ustawach korporacyjnych, które uregulowa!yby przypadki organizowania egzaminów dopuszczaj"cych na aplikacje lub je ko(cz"cych w indywidualnych terminach. Przyst"pienie do takiego

600 601 602

RPO-585657-I-/08 z 7 kwietnia 2008 r. Pismo z 24 kwietnia 2008 r. Informacja za 2007 r., str. 128.

- 229 egzaminu w sobot$, kiedy najcz$'ciej jest on organizowany, jest dla skar&"cych niemo&liwe ze wzgl$dów religijnych. Uwag$

Rzecznika

Sprawiedliwo'ci,

gdzie

zwróci! Trybuna!

wyrok

Europejskiego

stwierdzi!,

&e

„je'li

Trybuna!u kandydat

poinformowa! odpowiedni organ, &e z przyczyn religijnych nie mo&e bra) udzia!u w post$powaniu rekrutacyjnym, organ ten powinien wzi") to pod uwag$ przy ustalaniu terminu egzaminu, aby unikn") takiej daty. Z drugiej strony, je'li kandydat nie poinformuje o takiej sytuacji w stosownym

terminie,

organ

rekrutuj"cy

mo&e

odmówi)

ustalenia

alternatywnej daty egzaminu, je'li inni kandydaci zostali ju& o egzaminie poinformowani”. Dlatego

te&

Rzecznik

ponownie

wyst"pi! 603

do

Ministra

Sprawiedliwo'ci z pro'b" o rozwa&enie zainicjowania zmian. W odpowiedzi Minister podtrzyma! 604 pogl"d o braku podstaw do uwzgl$dnienia wniosku o wyznaczenie terminu zdawania egzaminu na dzie( inny ni& sobota, ze wzgl$du na wykonywanie w sobot$ praktyk religijnych. W opinii Ministra, propozycja Rzecznika dotycz"ca wprowadzenia zmian

w

egzaminu

ustawach

„korporacyjnych”,

konkursowego

na

aplikacj$

umo&liwiaj"cych adwokack",

zdawanie

radcowsk"

lub

notarialn" w indywidualnie wyznaczonym terminie, wydaje si$ zbyt daleko id"ca i sprzeczna z ide" równego dost$pu do aplikacji prawniczych. c) Umieszczenie w kwestionariuszu osobowym dla kandydatów do egzaminu na aplikacj& radcowsk%, adwokack% i notarialn% rubryki „narodowo#$” W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi dotycz"ce zamieszczonego na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwo'ci kwestionariusza osobowego, którego z!o&enie jest niezb$dne w przypadku zg!oszenia o przyst"pieniu do egzaminu konkursowego na aplikacj$ radcowsk", adwokack" i notarialn". Z!o&enie kwestionariusza jest warunkiem

603 604

RPO-563683-I/07 z 4 lutego 2008 r. Pismo z 8 lutego 2008 r.

- 230 koniecznym przyst"pienia do egzaminu konkursowego na ww. aplikacje. Jednak jego tre') – ze wzgl$du na zamieszczon" tam rubryk$ „narodowo')” – mo&e budzi) powa&ne w"tpliwo'ci natury konstytucyjnej. Wymaga podkre'lenia, i& narodowo') nie jest kategori" prawn" – w przeciwie(stwie do obywatelstwa, brak jest 'rodków, które pozwalaj" na weryfikacj$, czy podane dane s" prawdziwe. Zgodnie z art. 51 ust. 1 Konstytucji, nikt nie mo&e by) obowi"zany inaczej ni& na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotycz"cej jego osoby. Ponadto, ust$p 2 tego artyku!u wskazuje, &e w!adze publiczne nie mog"

pozyskiwa),

gromadzi)

i

udost$pnia)

innych

informacji

o

obywatelach ni& niezb$dne w demokratycznym pa(stwie prawnym. Z punktu widzenia przeprowadzanego egzaminu pytanie o obywatelstwo kandydata na aplikacj$ radcowsk", adwokack" czy notarialn" wydaje si$ by) uzasadnione. Pytanie o narodowo') przekracza jednak standard niezb$dno'ci, wynikaj"cy z zasad demokratycznego pa(stwa prawnego. W zwi"zku

z

powy&szym

Sprawiedliwo'ci

z

Rzecznik

pro'b"

o

zwróci!

rozwa&enie

si$ 605

do

dokonania

Ministra zmiany

przedmiotowych formularzy w przedstawionym zakresie. W odpowiedzi poinformowano 606 Rzecznika, &e dokonano zmiany kwestionariusza osobowego poprzez usuni$cie rubryki „narodowo')”. d) Egzamin na aplikacje prawnicze Zaniepokojenie Rzecznika wzbudzi!y doniesienia prasowe 607 oraz wp!ywaj"ce do niego skargi na temat egzaminu na aplikacje prawnicze w 2008 r. Z ustale( komisji egzaminacyjnych wynika, i& tylko niewielki procent osób podchodz"cych do tego egzaminu zda!o go pomy'lnie. Przegl"d pyta( egzaminacyjnych nasuwa w"tpliwo'ci, czy s!u&" one w!a'ciwemu sprawdzeniu wiedzy i przygotowaniu kandydatów. W czasie kiedy tak wiele mówi si$ o otwarciu dost$pu do zawodów prawniczych, egzamin ten zamkn"! de facto kandydatom dost$p ju& na samym pocz"tku drogi zawodowej.

605 606 607

RPO-589891-I/08 z 6 czerwca 2008 r. Pismo z 30 czerwca 2008 r. „Rzeczpospolita” z 8 pa%dziernika 2008 r., Dosta! si& tylko co siódmy, winnych nie ma.

- 231 Ze wst$pnych danych dotycz"cych liczby osób, którym uda!o si$ pomy'lnie zda) egzamin wynika, i& na 12 829 osoby, które przyst"pi!y do egzaminów test zaliczy!o jedynie 1699, co daje 'redni" 13,24% Na aplikacj$ adwokack" dosta!o si$ zaledwie 11,68% zdaj"cych, na radcowsk" – 11,56%, za' na notarialn" – 25,29% S" takie regiony w Polsce, gdzie np. aplikacji adwokackiej nikt nie rozpocznie. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 608 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie stanowiska w przedmiotowej sprawie. W

odpowiedzi

Rzecznika,

poinformowano 609

&e

pytania

na

poszczególne egzaminy na aplikacje opracowuj" powo!ywane co roku przez Ministra Sprawiedliwo'ci pi$cioosobowe zespo!y, w sk!ad których wchodzi

3

przedstawicieli

Ministra

Sprawiedliwo'ci

oraz

2

przedstawicieli delegowanych przez samorz"dy prawnicze. Pytania na egzamin s" uk!adane wy!"cznie w oparciu o akty prawne wchodz"ce w sk!ad dziedzin prawa okre'lonych w poszczególnych ustawach jako zakres egzaminu konkursowego. W opinii Ministra Sprawiedliwo'ci testy z 2008 r.

mia!y

'redni

poziom

trudno'ci,

a

niskie

wyniki

mog!y

by)

spowodowane rekordow" liczb" osób, które przyst"pi!y do egzaminu, a tak&e s!abym przygotowaniem absolwentów uczelni prywatnych, w których poziom nauczania jest z regu!y ni&szy. Jednocze'nie poinformowano o z!o&onym ju& w Sejmie przez Ministra Sprawiedliwo'ci projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy – Prawo o notariacie, zgodnie z którym zaw$&ony ma by) zakres dziedzin prawa b$d"cych przedmiotem egzaminów konkursowych, zmniejszona zostanie liczba pyta( testowych oraz limit poprawnych odpowiedzi, ponadto do publicznej

wiadomo'ci

podany

zostanie

wykaz

aktów

prawnych

stanowi"cych podstaw$ opracowania testu. Proponuje si$ równie& wprowadzenie jednakowego testu na aplikacj$ adwokack" i radcowsk". Znowelizowane przepisy maj" obowi"zywa) do wej'cia w &ycie ustawy o pa(stwowych egzaminach prawniczych, której projekt zosta! skierowany do konsultacji spo!ecznych.

608 609

RPO-599168-I/08 z 8 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 23 pa%dziernika 2008 r.

- 232 -

e) Wysoko#$ op!aty za aplikacj& radcowsk% Z nades!anej korespondencji, a tak&e z publikacji prasowych 610, Rzecznik powzi"! wiadomo'), i& Ministerstwo Sprawiedliwo'ci nie przygotowa!o zmiany przepisów dot. wysoko'ci op!aty za aplikacj$ radcowsk", dostosowuj"c j" do op!aty rocznej za aplikacj$ adwokack" i któr" resort sprawiedliwo'ci ustali! w kwocie równej trzykrotno'ci minimalnego wynagrodzenia za prac$, ustalonego na podstawie przepisów ustawy

o

minimalnym

wynagrodzeniu

za

prac$ 611,

w

wysoko'ci

obowi"zuj"cej w dniu rozpocz$cia roku szkoleniowego. Wysoko') op!aty rocznej za aplikacj$ radcowsk" jest znacznie wy&sza od analogicznej op!aty za aplikacj$ adwokack" (równa czterokrotno'ci minimalnego wynagrodzenia za prac$). Aplikacja radcowska jest faktycznie bardzo zbli&ona do aplikacji adwokackiej, dlatego niezasadne wydaje si$ wprowadzanie ró&nic pomi$dzy wysoko'ci" op!at za obie te aplikacje, zw!aszcza, i& do tej pory by!y one jednakowe. Rzecznik zwróci! 612 si$ do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o przedstawienie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi poinformowano Rzecznika, &e ze wst$pnej analizy kosztów szkolenia aplikantów radcowskich za rok szkoleniowy 2007/2008 wynika, &e wnoszona dotychczas op!ata by!a adekwatna do ponoszonych przez rady kosztów szkolenia aplikantów. Natomiast w celu uzyskania bardziej szczegó!owych informacji o kosztach szkolenia, jak równie& bior"c pod uwag$ wzrost kwoty stanowi"cej podstaw$ do wyliczenia op!aty za szkolenie, zwrócono si$ do Krajowej Rady Radców Prawnych o dodatkowe informacje na temat poszczególnych wydatków. Po uzyskaniu tych informacji Ministerstwo podejmie decyzj$ w sprawie ewentualnej zmiany wysoko'ci op!aty rocznej za aplikacj$ radcowsk". f) Wyst%pienie do Ministra Sprawiedliwo#ci w sprawie potrzeby wprowadzenia

zmian

w

organizacji

kszta!cenia

na

radcowskich i adwokackich 610 611 612

„Rzeczpospolita” z 6 i 13 listopada 2008 r. Ustawa z 10pa%dziernika 2002 r. (Dz.U. Nr 200, poz.1679 z pó%n. zm.). RPO-603295-I/08 z 19 grudnia 2008 r.

aplikacjach

- 233 Ostatni rok szkoleniowy pokaza!, &e du&a liczba aplikantów i sposób organizacji szkolenia powoduje, i& niemo&liwe okazuje si$ przekazanie wiedzy

praktycznej

wykonywania

bezpo'rednio

zawodu.

przygotowuj"cej

Zagro&ona

wskutek

tego

do

nale&ytego

pozostaje

jako')

kszta!cenia aplikantów, a w efekcie równie& w przysz!o'ci dobro klientów licz"cych na odpowiednio profesjonaln" obs!ug$ prawn". W zwi"zku z tym problemem Rzecznik zwróci! si$ 613 do Ministra Sprawiedliwo'ci o przedstawienie

konkretnych

planów

zarówno

ustawowych,

jak

i

organizacyjnych, odno'nie do usprawnienia organizacji kszta!cenia na aplikacjach prawniczych w przysz!ym roku szkoleniowym. W opinii Rzecznika konieczna wydaje si$ bowiem systemowa reorganizacja szkole(. Minister Sprawiedliwo'ci odpowiadaj"c 614 na powy&sze wyst"pienie, wskaza!, i& reforma w zakresie zmiany zasad dost$pu do zawodów prawniczych, w tym zmiany sposobu naboru na aplikacje, przebiega w dwóch etapach. Pierwszy etap reformy polega na nowelizacji ustaw: Prawo o adwokaturze615, o radcach prawnych 616 oraz Prawo o notariacie 617. Wyeliminowane

zostan"

m.in.

sytuacje,

w

których

aplikacja

rozpoczyna!aby si$ w ró&nych terminach oraz uporz"dkowana zostanie sytuacja aplikantów, którzy maj" – zgodnie z przepisami – uprawnienie do z!o&enia wniosku o wpis na list$ aplikantów w ci"gu dwóch lat od uzyskania pozytywnego wyniku z egzaminu wst$pnego. Drugi etap reformy – docelowy – polega na wprowadzeniu ustawy o pa(stwowych egzaminach

prawniczych.

Celem

tego

projektu

jest

ujednolicenie

kryteriów naboru na wszystkie aplikacje, a tak&e stworzenie dwóch podstawowych 'cie&ek dost$pu do zawodów prawniczych: poprzez aplikacj$ oraz poprzez 'wiadczenie okre'lonych ustawowo czynno'ci prawniczych przez doradców prawnych. Warunkiem uzyskania uprawnie( do wykonywania zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza b$dzie

613 614 615 616 617

Pismo z 10 lipca 2008 r. Pismo z 2 wrze'nia 2008 r. Ustawa z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2002 r. Nr 123 poz.1058 ze zm.). Ustawa z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2002 r. Nr 123 poz.1059 ze zm.). Ustawa z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz.U. z 2008 r. Nr 189 poz.1158).

- 234 zdanie pa(stwowego egzaminu prawniczego II stopnia. Nale&y podkre'li), &e w projekcie ustawy o pa(stwowych egzaminach prawniczych zawarto mechanizmy gwarantuj"ce stworzenie mo&liwo'ci odbywania aplikacji przez wszystkie osoby, które otrzyma!y wynik pozytywny z pa(stwowego egzaminu prawniczego. g) Wyst%pienie do Ministra Sprawiedliwo#ci w sprawie terminu zorganizowania egzaminu zawodowego dla aplikantów adwokackich, radcowskich i notarialnych, którzy zdali egzamin konkursowy w dniu 10 grudnia 2005 r. Na skutek licznych skarg aplikantów adwokackich, radcowskich i notarialnych, którzy zdali egzamin konkursowy w dniu 10 grudnia 2005 r., Rzecznik zwróci! si$ 618 do Ministra Sprawiedliwo'ci o udzielenie informacji, w jaki sposób Ministerstwo ma zamiar rozwi"za) problem egzaminów zawodowych w stosunku do tych aplikantów, celem jak najszybszego zapewnienia im mo&liwo'ci zdawania tych egzaminów. Minister Sprawiedliwo'ci w odpowiedzi 619 na ww. wyst"pienie poda!, i& projekt ustawy o zmianie odpowiednich ustaw, w którym zawarto uregulowania dotycz"ce m. in. egzaminów zawodowych, zosta! ju& uchwalony przez Sejm RP. Minister zapowiedzia!, i& w 2009 r., niezw!ocznie, po wej'ciu w &ycie tej nowelizacji, wyznaczy dodatkowy termin egzaminu notarialnego dla ww. aplikantów notarialnych. Odnosz"c si$ do sytuacji ww. aplikantów adwokackich i radcowskich, wprowadzono za' regulacj$, zgodnie z któr" poszczególne okr$gowe rady adwokackie oraz rady okr$gowych izb radców prawnych same wyznacz" terminy egzaminów zawodowych dla tych aplikantów, w zale&no'ci od terminu zako(czenia aplikacji adwokackiej (radcowskiej) w danej izbie.

8. Uprawnienia budowlane Do

Rzecznika

zwraca!y

si$

osoby

posiadaj"ce

uprawnienia

budowlane do kierowania robotami budowlanymi. Jak podkre'la!y, mimo

618 619

RPO-571809-I/07 z 21 stycznia 2008 r. i z 2 stycznia 2008 r. Pismo z dnia 19 grudnia 2008 r.

- 235 spe!nienia wymaga( zawartych w art. 5 ust. 8 pkt 1-3 ustawy – Prawo budowlane 620, nie nabywaj" one prawa do sporz"dzania 'wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku. Spowodowane jest to brzmieniem przepisu art. 5 ust. 8 pkt 4 ustawy – Prawo budowlane, który uzale&nia uzyskanie uprawnie( do sporz"dzania charakterystyki energetycznej budynku od posiadania uprawnie( budowlanych do projektowania w specjalno'ci

architektonicznej,

konstrukcyjno-budowlanej

lub

instalacyjnej b"d% odbycia szkolenia i zdania egzaminu przed ministrem w!a'ciwym

do

spraw

budownictwa,

gospodarki

przestrzennej

i

mieszkaniowej. Zdaniem wnioskodawców, którzy nie posiadaj" tych uprawnie(, program odbytych studiów oraz tryb nadawania im uprawnie( zasadniczo nie odbiega od wymaga( do projektowania w okre'lonych w ustawie specjalno'ciach. Powstaje w zwi"zku z tym w"tpliwo'), czy zró&nicowanie sytuacji prawnej podmiotów posiadaj"cych uprawnienia w zakresie projektowania jest uzasadnione. Z punktu widzenia grup zawodowych nie obj$tych regulacj" art. 5 ust. 8 pkt 4 Prawa budowlanego, dost$p do wykonywania zawodu audytora energetycznego mo&e wydawa) si$ utrudniony. Rzecznik zwróci! si$ 621 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie stanowiska w poruszonych kwestiach. W odpowiedzi poinformowano 622 Rzecznika, &e w zwi"zku z niedoskona!o'ci" przyj$tych rozwi"za( prawnych dotycz"cych wymaga( kwalifikacyjnych dla osób ubiegaj"cych si$ o uzyskanie uprawnienia do sporz"dzania

'wiadectw

charakterystyki

energetycznej,

w

resorcie

infrastruktury rozpocz$to prace zmierzaj"ce do doprowadzenia do zgodno'ci z ustaleniami dyrektywy europejskiej 623 istniej"cych wymaga( kwalifikacyjnych dla osób ubiegaj"cych si$ o uzyskanie ww. uprawnie( poprzez podniesienie wymaga( kwalifikacyjnych oraz wprowadzenie odpowiedzialno'ci zawodowej i systemu ubezpiecze(, a tak&e wymogu niezale&no'ci ekspertów. 620 621 622 623

Ustawa z 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2006 r., Nr 156 poz. 1118 z pó%n. zm.). RPO-580452-IV/08 z 13 maja 2008 r. Pismo z 12 czerwca 2008 r. Dyrektywa 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.

- 236 Jak wynika z nap!ywaj"cych do Rzecznika wniosków, zagadnienie kwalifikacji wymaganych do sporz"dzania 'wiadectw charakterystyki energetycznej budynków posiada wiele aspektów. Podstawowy warunek w tym zakresie stanowi – zgodnie z tre'ci" art. 5 ust. 8 pkt 2 ustawy – wymóg uko(czenia co najmniej studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wy&szym. Wymóg ten eliminuje osoby, które uko(czy!y studia pierwszego stopnia, w szczególno'ci studia in&ynierskie. Regulacja

umo&liwia

natomiast

wykonywanie

zawodu

audytora

energetycznego przez osoby, które – co do zasady – posiadaj" wykszta!cenie

magisterskie,

uzyskane

równie&

na

kierunku

nietechnicznym. W tym przypadku ustawa w art. 5 ust. 8 pkt 4 nak!ada obowi"zek odbycia szkolenia zako(czonego egzaminem albo uko(czenie studiów

podyplomowych

na

okre'lonych

kierunkach

studiów.

Zastrze&enia osób zainteresowanych dotycz" równie& zakresu wymaga( merytorycznych stawianych kandydatom zdobywaj"cym uprawnienia do sporz"dzania Rzecznik

'wiadectw

zwróci!

si$ 624

charakterystyki do

Ministra

energetycznej Infrastruktury

budynków. z

pro'b"

o

przedstawienie stanowiska w poruszonych kwestiach. Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika. 9. Uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego Do Rzecznika wp!yn$!a skarga osoby, która w maju 2006 r. uzyska!a dyplom licencjata na kierunku pedagogika w zakresie praca socjalna i resocjalizacja na Wy&szej Szkole Pedagogicznej TWP w W. Zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy o pomocy spo!ecznej 625, uko(czenie tego kierunku studiów nie daje skar&"cej uprawnie( do wykonywania zawodu pracownika socjalnego. Na podstawie obowi"zuj"cych do dnia 1 maja 2004 r. przepisów ustawy o pomocy spo!ecznej 626, pracownikiem socjalnym mog!a by) osoba,

która

uko(czenia

624 625 626

posiada!a

studiów

dyplom

wy&szych

w

pracownika wy&szej

socjalnego, szkole

dyplom

zawodowej

RPO-595418-IV/08 z 29 grudnia 2008 r. Ustawa z 16 lutego 2007 r. (Dz.U. Nr 48, poz. 320). Ustawa z 29 listopada 1990 r. (Dz.U. z 1998 r., Nr 64, poz. 414 z pó%n. zm.).

o

- 237 specjalno'ci praca socjalna lub uko(czy!a studia wy&sze na kierunkach: pedagogika, politologia i nauki spo!eczne, psychologia, socjologia. Uczelnie zainteresowane kszta!ceniem pracowników socjalnych zobligowane zosta!y od roku akademickiego 2004/2005 do wprowadzenia samodzielnej specjalno'ci praca socjalna na studiach licencjackich i magisterskich. Poszerzenie wykazu kierunków studiów wy&szych o nowy kierunek praca socjalna w rozporz"dzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie nazw kierunków studiów

627

pozwoli!o dopiero od

roku akademickiego 2006/2007 na uruchomienie kszta!cenia pracowników socjalnych na kierunku praca socjalna, prowadzonego w ramach studiów wy&szych I stopnia. W ocenie Rzecznika konieczna jest interwencja ustawowa, która zapewni uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego osobom, które przed 1 maja 2004 r. rozpocz$!y studia wy&sze I stopnia (licencjackie) na kierunkach: pedagogika, psychologia, politologia, politologia i nauki spo!eczne lub socjologia i uzyska!y dyplom uko(czenia tych studiów do 31 grudnia 2006 r. Rzecznik zwróci! si$ 628 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi poinformowano 629 Rzecznika, &e przewidywana jest zmiana

przepisów

zgodna

ze

stanowiskiem

przedstawionym

w

wyst"pieniu Rzecznika. Przy najbli&szej nowelizacji ustawy o pomocy spo!ecznej, do art. 156 tej ustawy zostanie w!"czony ust. 3a w nast$puj"cym brzmieniu: „Osoby, które przed dniem 1 maja 2004 r. rozpocz$!y studia wy&sze licencjackie na kierunkach: pedagogika, psychologia, politologia, politologia i nauki spo!eczne lub socjologia i uzyska!y dyplom uko(czenia tych studiów do dnia 31 grudnia 2006 r., mog" wykonywa) zawód pracownika socjalnego.”

10. Ograniczenia w wykonywaniu zawodu egzaminatora nauki jazdy

627 628 629

Rozporz"dzenie z 13 czerwca 2006 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 838). RPO-585355-III/08 z 11 kwietnia 2008 r. Pismo z 8 maja 2008 r.

- 238 W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi na niekonstytucyjny art. 110 ust. 1 pkt 5 ustawy Prawo o ruchu drogowym 630 zgodnie z którym, egzaminatorem mo&e by) osoba, która nie by!a karana wyrokiem s"du za przest$pstwo lub wykroczenie przeciwko bezpiecze(stwu w ruchu drogowym. Niespe!nienie tego warunku powoduje skre'lenie z ewidencji egzaminatorów takiej osoby. Zdaniem

Rzecznika

krytykowane

rozwi"zanie

narusza

zasad$

równo'ci wobec prawa, gdy& w sposób ca!kowicie odmienny traktuje osoby naruszaj"ce te same zasady bezpiecze(stwa ruchu drogowego. Mianowicie, osoby, które zosta!y ukarane za pope!nione w tym zakresie wykroczenie mandatem karnym, nie trac" prawa do wykonywania zawodu instruktora. Natomiast tego prawa s" pozbawione osoby, których sprawy – w wyniku zaniedba( funkcjonariuszy Policji, zbyt d!ugo prowadz"cych post$powanie mandatowe – zosta!y skierowane do s"du. Pozbawienie prawa wykonywania zawodu instruktora nauki jazdy mo&e by) wi$c spowodowane

nienale&ytym

wykonaniem

obowi"zków

przez

funkcjonariuszy Policji. Ponadto regulacja przyj$ta w Prawie o ruchu drogowym pozostaje w kolizji z zasad" proporcjonalno'ci. Wskutek jej zastosowania

nawet

jednokrotne

wykroczenie

przeciwko

pope!nienie

bezpiecze(stwu

czynu

ruchu

stanowi"cego

drogowego

mo&e

spowodowa) pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Podobna regulacja dotycz"ca instruktorów nauki jazdy zawarta w art. 105 ust. 2 pkt 6 ustawy Prawo o ruchu drogowym zosta!a uznana wyrokiem 631 Trybuna!u Konstytucyjnego za niezgodn" z Konstytucj". Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 632 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o rozwa&enie pilnego wprowadzenia zmian w przepisach dotycz"cych okre'lenia statusu zawodowego egzaminatorów. W odpowiedzi poinformowano 633 Rzecznika, &e w czerwcu 2008 r. Prezes

Rz"dowego

Centrum

Legislacji

zwróci!

si$

do

Ministra

Infrastruktury o zaopiniowanie projektu zmiany ustawy – Prawo o ruchu drogowym. Przed!o&ony projekt wprowadza w &ycie postanowienia 630 631 632 633

Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z pó%n. zm.). Wyrok z 20 lutego 2008 r., sygn. akt K 30/07. RPO-586848-VI/08 z 13 czerwca 2008 r. Pismo z 31 lipca 2008 r.

- 239 wyroku

Trybuna!u

Konstytucyjnego

dotycz"ce

niezgodno'ci

z

Konstytucj" zapisu art. 105 ust. 2 pkt 6 tej ustawy w zakresie uzale&nienia posiadania uprawnie( instruktora nauki jazdy od braku skazania wyrokiem s"du za wykroczenie w ruchu drogowym. Do proponowanego projektu ustawy nie wniesiono zastrze&e(, jednak&e zaproponowano dokonanie zmiany w art. 110 ust. 1 pkt 5 ustawy – Prawo o ruchu drogowym, w celu usuni$cia takiego samego wymagania w stosunku do egzaminatorów osób ubiegaj"cych si$ o uprawnienia do kierowania pojazdami. 11. Brak mo'liwo#ci uzyskania wpisu do ewidencji psychologów uprawnionych do przeprowadzania bada" kierowców Do Rzecznika wp!ywa!y skargi od osób, które uko(czy!y studia uzyskuj"c dyplom magistra psychologii, ale nie uzyska!y wpisu na list$ psychologów uprawnionych do wykonywania bada( psychologicznych kierowców, instruktorów i egzaminatorów nauki jazdy, wskutek braku mo&liwo'ci uzyskania po'wiadczenia kompetencji zawodowych. Osoby te nie zosta!y wpisane na list$ psychologów z powodu niepowo!ania organów samorz"du zawodowego psychologów. Zgodnie z art. 7 ustawy o zawodzie psychologa i samorz"dzie zawodowym psychologów 634, prawo wykonywania zawodu psychologa powstaje z chwil" dokonania wpisu na list$ psychologów Regionalnej Izby Psychologów na wniosek zainteresowanego. W my'l § 5.1 rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie bada( psychologicznych kierowców i osób ubiegaj"cych si$ o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz wykonuj"cych prac$ na stanowisku kierowcy 635, marsza!ek województwa potwierdza uzyskanie przez psychologa uprawnie( do wykonywania bada(, wydaj"c za'wiadczenie o wpisie do ewidencji psychologów uprawnionych do wykonywania bada(. W niektórych województwach, mimo i& nie powo!ano organów uprawnionych do po'wiadczania kompetencji zawodowych psychologów, marsza!kowie

634 635

województw,

aby

zapewni)

ci"g!o')

Ustawa z 8 czerwca 2001 r. (Dz.U. Nr 73, poz. 763 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 1 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 69, poz. 622 z pó%n. zm.).

bada(

- 240 psychologicznych

kierowców,

wpisuj"

na

listy

psychologów

uprawnionych do wykonywania bada( psychologicznych kierowców osoby, co do których kwalifikacji samorz"d zawodowy psychologów nie móg! wyda) merytorycznej opinii. Wszystkie wpisy do ewidencji osób uprawnionych

do

przeprowadzania

bada(

kierowców

i

innych

wymienionych osób, dokonane przez marsza!ków bez wcze'niejszego wpisu na list$ psychologów s" niewa&ne z mocy prawa. Ponadto przeprowadzanie

bada(

psychologicznych

kierowców

przez

osoby

nieuprawnione mo&e skutkowa) nie daj"cym si$ przewidzie) obni&eniem poziomu bezpiecze(stwa na drogach. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 636 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o podj$cie dzia!a( maj"cych na celu zapewnienie ci"g!o'ci wykonywania bada( psychologicznych kierowców, instruktorów i egzaminatorów nauki jazdy zgodnie z obowi"zuj"cymi przepisami. 12. Op!aty zwi%zane z odbywaniem aplikacji przygotowuj%cej do zdobycia zawodu rzecznika patentowego Nawi"zuj"c do wcze'niejszej korespondencji 637 Rzecznik zwróci! si$ 638

do

Ministra

Gospodarki

z

zapytaniem

o

przebieg

prac

legislacyjnych, które mia!y doprowadzi) do uregulowania op!at za aplikacj$ rzecznikowsk" w sposób bardziej precyzyjny poprzez okre'lenie maksymalnej granicy tej op!aty oraz o wskazanie przewidywanego terminu przedstawienia stosownego projektu ustawy. W ocenie Rzecznika przyj$cie

takiej

regulacji

spowodowa!oby

od

dawna

oczekiwane

zwi$kszenie dost$pno'ci do zawodu rzecznika patentowego. W odpowiedzi Minister Gospodarki poinformowa! 639 Rzecznika, i& zosta! ju& przygotowany przez Urz"d Patentowy RP projekt ustawy o zmianie ustawy o rzecznikach patentowych. Przy jego opracowywaniu wzi$to pod uwag$ sugestie Rzecznika. Projekt wprowadza m.in. regulacje dotycz"ce naboru i przebiegu aplikacji rzecznikowskiej, upowa&nienie dla 636 637 638 639

RPO-573306-VI/07 z 25 czerwca 2008 r. i 4 sierpnia 2008 r. Informacja za 2007 r. str. 129. RPO-564314-I/07/AK z 10 lipca 2008 r.

- 241 Krajowej Rady Rzeczników Patentowych do okre'lenia wysoko'ci kosztów aplikacji rzecznikowskiej prowadzonej przez samorz"d na zasadach samofinansowania. 13. Odpowiedzialno#$ zawodowa lekarzy Z art. 42 ust. 2 ustawy o izbach lekarskich wynika, &e lekarzowi ukaranemu przez Naczelny S"d Lekarski w drugiej instancji kar" zawieszenia prawa wykonywania zawodu b"d% kar" pozbawienia prawa wykonywania zawodu przys!uguje prawo wniesienia odwo!ania do w!a'ciwego ze wzgl$du na miejsce zamieszkania obwinionego s"du apelacyjnego-s"du pracy i ubezpiecze( spo!ecznych w terminie 14 dni od dnia dor$czenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Oznacza to w rezultacie, i& odwo!anie takie nie przys!uguje w razie ukarania obwinionego lekarza kar" upomnienia b"d% nagany. Na tle tego stanu prawnego powsta!a w"tpliwo'), czy realizowane s" w wystarczaj"cym stopniu konstytucyjne gwarancje prawa do s"du obj$te tre'ci" art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Rzecznik wyst"pi! 640 do Ministra Zdrowia o zaj$cie stanowiska w sprawie. Odpowiadaj"c na to wyst"pienie 641 poinformowano Rzecznika o prowadzonych pracach nad projektem nowej ustawy o izbach lekarskich. Przewiduje si$ zmian$ zasad prowadzenia post$powa( z zakresu odpowiedzialno'ci zawodowej lekarzy, zmierzaj"c" do poprawy efektywno'ci dzia!ania s"downictwa lekarskiego oraz wzmocnienie

roli

osób

pokrzywdzonych.

Proponuje

si$

równie&

rozszerzenie katalogu kar, co pozwoli s"dom lekarskim uzyska) znacznie lepsz"

mo&liwo')

dostosowania

kary

do

stopnia

przewinienia

zawodowego. W projekcie znajd" si$ te& przepisy umo&liwiaj"ce wprowadzenie

kontroli

s"dów

powszechnych

nad

orzeczeniami

wydawanymi przez s"dy lekarskie. Kolejne

wyst"pienie

Rzecznika 642

zawiera!o

pytanie

o

stan

zaawansowania zapowiedzianych prac legislacyjnych oraz przewidywany termin skierowania projektu do Sejmu. Poinformowano w odpowiedzi643 640 641 642 643

RPO-581157-X/08 z 11 kwietnia 2008 r. Pisma z 29 kwietnia 2008 r. RPO-529650-X/06 z 14 sierpnia 2008 r. Pismo z 11 wrze'nia 2008 r.

- 242 &e projekt nowej ustawy o izbach lekarskich zosta! pozytywnie zaopiniowany przez Kierownictwo Ministerstwa Zdrowia i przekazany do uzgodnie( wewn"trzresortowych. Rozpatrzenie projektu ustawy przez Rad$ Ministrów planowane by!o na koniec 2008 r. 14. Stosowanie homeopatii przez lekarzy i lekarzy dentystów Rzecznik otrzyma! wnioski Polskiego Towarzystwa Homeopatii Klinicznej, Polskiego Towarzystwa Homeopatii i Homotoksykologii oraz grupy 68 lekarzy, w których kwestionowane jest stanowisko Nr 7/08/V Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 4 kwietnia 2008 r. w sprawie stosowania homeopatii i pokrewnych metod przez lekarzy i lekarzy dentystów oraz organizowania szkole( w tych dziedzinach. Naczelna Rada Lekarska negatywnie ocenia stosowanie homeopatii i pokrewnych nienaukowych metod przez niektórych lekarzy i lekarzy dentystów oraz organizowanie szkole( w tych dziedzinach przez instytucje i organizacje maj"ce sprawowa) piecz$ nad prawid!owym wykonywaniem zawodów medycznych. Rada uwa&a, &e dzia!ania takie stoj" w sprzeczno'ci z art. 57 ust. 1 Kodeksu Etyki Lekarskiej, w 'wietle którego, „lekarzowi nie wolno pos!ugiwa) si$ metodami uznanymi przez nauk$ za szkodliwe, bezwarto'ciowe lub nie zweryfikowanymi naukowo. Nie wolno mu tak&e wspó!dzia!a) z osobami zajmuj"cymi si$ leczeniem, a nie posiadaj"cymi do tego uprawnie(”. Homeopatia spotyka si$ z krytyk" przedstawicieli nauk medycznych, g!ównie z uwagi na brak udokumentowanej naukowo skuteczno'ci tej metody. Z informacji przekazanych Rzecznikowi wynika ponadto, &e w stosunku do lekarzy zajmuj"cych si$ homeopati" wszczynane s" post$powania

z

tytu!u

odpowiedzialno'ci

zawodowej.

Tymczasem,

obowi"zuj"ca obecnie ustawa – Prawo farmaceutyczne 644, dopuszcza do obrotu w Polsce produkty lecznicze homeopatyczne (art. 3 w zwi"zku z art. 2 pkt 29), co umo&liwia ich stosowanie przez lekarzy i lekarzy dentystów oraz lekarzy weterynarii. Ustawa ta zak!ada jednocze'nie, &e produkty lecznicze homeopatyczne, które s" podawane doustnie lub zewn$trznie, w oznakowaniu i ulotce nie zawieraj" wskaza( do 644

Ustawa z 6 wrze'nia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271).

- 243 stosowania oraz charakteryzuj" si$ odpowiednim stopniem rozcie(czenia – podlegaj" uproszczonej procedurze dopuszczenia do obrotu i nie wymagaj" dowodów skuteczno'ci terapeutycznej (art. 21 ust. 7). Jednocze'nie, ustawodawca okre'laj"c zasady wykonywania zawodu lekarza, w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty 645 wskazuje, &e „lekarz mo&e ordynowa) te produkty lecznicze i wyroby medyczne, które s" dopuszczone do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach okre'lonych w odr$bnych przepisach (art. 45). Z powo!anymi przepisami nie koresponduj" inne regulacje dotycz"ce wykonywania zawodu lekarza i lekarza dentysty. I tak, rozporz"dzenie Ministra Zdrowia w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów 646, w wykazie specjalno'ci lekarskich

i lekarsko – dentystycznych, nie zawiera homeopatii,

uniemo&liwiaj"c

tym

samym

odpowiednie

kszta!cenie

lekarzy

homeopatów. W 'wietle powy&szego, w praktyce lekarskiej, w zwi"zku ze stosowaniem homeopatii, wyst$puje rozbie&no') stanowisk, której nie da si$ rozstrzygn") bez odpowiedniej interwencji Ministra Zdrowia. Rzecznik zwróci! si$ 647 do Ministra Zdrowia o wyra&enie stanowiska w powy&szej sprawie, w szczególno'ci w kwestii stosowania homeopatii i pokrewnych metod przez lekarzy i lekarzy dentystów oraz organizowania szkole( w tych dziedzinach.

645 646 647

Ustawa z 5 grudnia 1996 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857). Rozporz"dzenie z 20 pa%dziernika 2005 r. (Dz.U. Nr 213, poz. 1779 z pó%n. zm.). RPO-603791-X/08 z 19 grudnia 2008 r.

- 244 -

11. Polacy za granic$ 1. Znaczenie roli konsulatów honorowych RP w zapewnieniu skuteczniejszej pomocy Polakom przebywaj%cym za granic% poszukuj%cym i podejmuj%cym prac& za granic% Jednym z priorytetów Rzecznika od momentu obj$cia urz$du s" dzia!ania na rzecz zaktywizowania wszelkich form pomocy dla polskich obywateli poszukuj"cych i podejmuj"cych zatrudnienie za granic". Zgodnie z art. 36 Konstytucji, podczas pobytu za granic" obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej. Opieka ta jest zapewniana przede wszystkim przez zawodowe s!u&by konsularne, ale równie& przez konsulów honorowych. W ostatnim czasie znacz"co zmniejszy!a si$ liczba konsulów honorowych, m.in. w Wielkiej Brytanii, która pozostaje g!ównym celem migracji zarobkowej obywateli polskich. Sytuacja ta wp!ywa niekorzystnie na poziom ochrony praw obywateli polskich przebywaj"cych na terenie Wielkiej Brytanii. Zdaniem Rzecznika rozwi"zaniem, które doprowadzi!oby do zwi$kszenia opieki pa(stwa polskiego nad obywatelami polskimi przebywaj"cymi na terenie Wielkiej Brytanii by!oby utworzenie sieci konsulatów honorowych. Liczba konsulatów honorowych powinna obejmowa) oko!o 20 placówek równomiernie rozmieszczonych na terenie ca!ego kraju. Postulat zwi$kszenia liczby konsulatów honorowych dotyczy tak&e innych krajów, w których znajduj" si$ znaczne skupiska obywateli polskich. Rzecznik zwróci! si$ 648 do Ministra Spraw Zagranicznych z pro'b" o przedstawienie stanowiska w tej sprawie. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych poinformowa! 649, &e istotn" funkcj" konsularn" wykonywan" przez konsulów honorowych RP jest ochrona praw i interesów obywateli polskich oraz udzielanie pomocy w sytuacjach losowych. Dzia!alno') konsulów honorowych RP ma szczególne znaczenie w pa(stwach, w których Polska nie ma swoich przedstawicielstw dyplomatycznych, a tak&e w rejonach znacznie oddalonych od zawodowych urz$dów 648 649

RPO-580066-III/08 z 4 lutego 2008 r. Pismo z 21 lutego 2008 r.

- 245 konsularnych. Liczba urz$dów konsularnych kierowanych przez konsulów honorowych stale wzrasta. W 2007 r. przyby!o ich 10, w tym 3 w Europie. 2. Inicjatywa powo!ania stanowisk „oficerów !%cznikowych” b%d( konsulów do spraw pracy, monitoruj%cych sytuacj& Polaków na rynku pracy w poszczególnych pa"stwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego Od 2006 r. Rzecznik przedstawia! najwy&szym w!adzom pa(stwowym w Polsce oraz w!a'ciwym ministrom inicjatyw$ powo!ania w pa(stwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego stanowiska „oficera !"cznikowego” przy lokalnych ministrach ds. pracy b"d% przy organach nadzoruj"cych warunki zatrudnienia. Zadaniem „oficerów !"cznikowych” by!oby monitorowanie sytuacji Polaków na miejscowych rynkach pracy i zwracanie uwagi w!adz na takie problemy jak dyskryminacja na rynku pracy. Rzecznik zosta! poinformowany, &e ze wzgl$du na stopie( skomplikowania nie b$dzie mo&liwe szybkie utworzenie instytucji „oficera !"cznikowego”, ale zamiennie zostanie utworzona instytucja konsula do spraw pracy. Niestety, Rzecznik nie otrzyma! informacji o utworzeniu takich stanowisk do ko(ca 2008 r. Rzecznik postulowa! równie& utworzenie stanowiska konsula do spraw kontaktów z „now" emigracj"”. Do zada( tego konsula nale&a!oby m.in. tworzenie i organizowanie miejscowej Polonii oraz sprawowanie nad ni" opieki, kontakt z miejscowymi instytucjami zajmuj"cymi si$ problematyk" migracji i integracji spo!ecznej migrantów, pomoc w rozwoju &ycia kulturalnego i pomoc osobom nowoprzyby!ym. Rzecznik zwróci! si$ 650 do Ministra Spraw Zagranicznych o przedstawienie informacji dotycz"cej stopnia realizacji inicjatywy utworzenia stanowisk konsulów ds. pracy (a tak&e „oficera !"cznikowego”) oraz mo&liwo'ci utworzenia stanowiska konsula ds. kontaktów z „now" emigracj"”. Rzecznik zosta! poinformowany651, &e reakcj" MSZ na zjawisko masowej migracji zarobkowej po akcesji RP do Unii Europejskiej jest program dzia!a( na rzecz zwi$kszenia opieki nad polsk" emigracj" zarobkow" pod nazw" „Bli&ej pracy, bli&ej Polski”, realizowany od 2006 roku (og!oszenie nast"pi!o w roku 2007). 650 651

RPO-536046-III/06 z 24 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 4 grudnia 2008 r.

- 246 Koncepcja ustanawiania !"czników ds. pracy w krajach docelowych polskich emigrantów zarobkowych pojawi!a si$ w trakcie prac nad tym programem. Ministerstwo Pracy i Polityki Spo!ecznej zaproponowa!o w tym czasie ustanowienie przy Ambasadach RP w wybranych pa(stwach cz!onkowskich stanowisk ds. migruj"cych za prac" obywateli polskich. Ostatecznie ustalono, &e b$d" to stanowiska konsularne finansowane z bud&etu MPiPS. Ze wzgl$du na brak 'rodków bud&etowych projekt pozosta! niezrealizowany. W odpowiedzi podkre'lono, i& ka&dy obywatel RP ma równy dost$p do konsula. Nowe stanowiska konsularne powinny by) ustanowione przede wszystkim do za!atwiania spraw z zakresu prawa pracy wnoszonych przez ka°o obywatela polskiego zg!aszaj"cego si$ do urz$du konsularnego o pomoc. W powy&szej sprawie Rzecznik skierowa! równie& wyst"pienie do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pytaniem o mo&liwo'ci realizacji przedsi$wzi$cia polegaj"cego na utworzeniu stanowisk pracy konsulów do spraw pracowniczych i oficerów !"cznikowych. Rzecznik oczekuje odpowiedzi w tej sprawie. 3. Sytuacja Polaków pracuj%cych w Islandii W 'wiatowych mediach, w tym polskich, pojawi!y si$ bardzo niepokoj"ce informacje o sytuacji gospodarczej Republiki Islandii oraz przysz!o'ci tego kraju. Rzecznik przyj"! te informacje z du&ym niepokojem, przede wszystkim ze wzgl$du na fakt, &e Polacy stanowi" w Islandii najwi$ksz" liczebnie grup$. Populacj$ polsk" mo&na szacowa), wed!ug ró&nych %róde!, od 7 do 20 tysi$cy osób. Jest oczywiste, &e islandzki kryzys gospodarczy doprowadzi! do widocznego pogorszenia sytuacji ekonomicznej Polaków w tym kraju. W zwi"zku z lawinowym spadkiem warto'ci korony islandzkiej oraz rosn"c" inflacj" znacz"co stopnia!y oszcz$dno'ci polskich obywateli mieszkaj"cych w Islandii i realnie zmniejszy!y si$ otrzymywane przez nich wynagrodzenia. Pojawi!y si$ równie& informacje o mo&liwych masowych zwolnieniach w miejscowych firmach, które dotkn" w pierwszej kolejno'ci obywateli polskich. Rzecznik zwróci! si$ 652 do Konsula Generalnego RP w Reykjaviku z pro'b" o poinformowanie o sytuacji obywateli polskich 652

RPO-600185-III/08 z 10 pa%dziernika 2008 r.

- 247 przebywaj"cych na terenie Islandii oraz o dzia!aniach podj$tych i planowanych przez Konsulat Generalny. Rzecznika poinformowano 653, &e rz"d Republiki Islandii podj"! niezb$dne kroki maj"ce na celu zapobie&enie za!amaniu systemu bankowego. Trudna sytuacja ekonomiczna Islandii doprowadzi!a do bankructwa niektórych firm, zmian na rynku pracy i zwolnie( pracowników, w tym równie& obywateli polskich. Rosn"ca inflacja spowodowa!a, &e praca w Islandii sta!a si$ mniej op!acalna dla Polaków. Z informacji posiadanych przez Konsulat wynika!o, &e wiele osób decyduje si$ na powrót do kraju b"d% poszukiwanie zatrudnienia w innych pa(stwach UE. Konsulat udziela! obywatelom polskim pomocy, informuj"c o przys!uguj"cym im prawach pracowniczych. Zorganizowa! równie& spotkanie dla osób zainteresowanych uzyskaniem pomocy informacyjnej, na które zaproszono przedstawiciela urz$du pracy, prawnika oraz przedstawiciela dwóch organizacji zwi"zkowych. W zwi"zku z kryzysem gospodarczym w Islandii Rzecznik zwróci! si$ 654 równie& do Prezesa Rady Ministrów o rozwa&enie niezw!ocznego podj$cia odpowiednich dzia!a( dla ochrony polskich obywateli mieszkaj"cych i pracuj"cych w Islandii oraz poinformowanie o zaj$tym stanowisku. W odpowiedzi Rzecznik uzyska! informacj$ 655, &e wed!ug wst$pnych szacunków jedynie niewielka cz$') depozytów obywateli polskich w bankach islandzkich przekracza gwarantowan" przez rz"d islandzki kwot$ 20000 euro. Niezale&nie od ewentualnych strat w wymiarze indywidualnym, straty w skali makro nie powinny okaza) si$ znacz"ce. W wyniku stara( Rzecznika, w roku 2008 zosta! otwarty konsulat Generalny RP w Reykjawiku. 4. Ograniczenia w dost&pie do rynku pracy dla polskich obywateli – ma!'onków urz&dników zatrudnianych w instytucjach UE na terenie Belgii Do Rzecznika zwróci! si$ Sekretarz Komitetu Integracji Europejskiej z problemem dotycz"cym polskich obywateli zatrudnianych w instytucjach UE na terenie Królestwa Belgii oraz ich rodzin. Problem ten

653 654 655

Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r. RPO-600191-I/08 z 13 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 25 listopada 2008 r.

- 248 mo&e dotyczy) oko!o 1500-2000 osób. Królestwo Belgii utrzymuje przej'ciowe ograniczenia w dost$pie do rynku pracy dla obywateli polskich oraz obywateli pa(stw cz!onkowskich, które przyst"pi!y do UE z dniem 1 maja 2004 r. Dotyczy to w szczególno'ci ma!&onków urz$dników instytucji UE maj"cych siedziby w tym kraju, którzy nawet w przypadku specjalistycznych ofert pracy (np. ze szkó! mi$dzynarodowych) musz" legitymowa) si$ pozwoleniem na prac$. Natomiast ma!&onkowie obywateli pa(stw UE-15, nawet je'li s" obywatelami pa(stwa trzeciego, maj" prawo pracowa) w Belgii bez specjalnych pozwole(. Problem ten by! podnoszony przez komisarza ds. zatrudnienia, spraw spo!ecznych i równo'ci szans, Vladimira Spidl$. Spraw" zaj$!y si$ te& zwi"zki zawodowe dzia!aj"ce w instytucjach europejskich. Rzecznik podkre'li!, &e analogiczna sytuacja w Luksemburgu zosta!a rozwi"zana na korzy') pracowników z UE-12 i ich ma!&onków. Rzecznik zwróci! si$ 656 do Konsula Generalnego RP w Brukseli o przedstawienie wszelkich informacji, które mog!yby okaza) si$ przydatne w badaniu tej sprawy przez Rzecznika. Konsul Generalny RP w Brukseli poinformowa! 657, &e dost$p do rynku pracy w Belgii w ramach drugiej fazy okresu przej'ciowego dla otwarcia granic dla pracowników pochodz"cych z nowych krajów cz!onkowskich Unii jest w dalszym ci"gu ograniczony – do dnia 30 kwietnia 2009 r. Belgia mo&e jednak skorzysta) z przed!u&enia okresu przej'ciowego w dost$pie do rynku pracy o kolejne 2 lata – do dnia 30 kwietnia 2011 r. Podj$cie pracy na terenie Belgii jest mo&liwe jedynie po uzyskaniu pozwolenia na prac$. Niestety, przy utrzymuj"cym si$ ograniczonym dost$pie do rynku pracy decyzje tutejszych urz$dów w sprawie wydania pozwole( s" cz$sto odmowne. Wprowadzona od dnia 1 czerwca 2006 r. uproszczona procedura uzyskania pozwolenia na prac$ (w ci"gu 5 dni) dotyczy jedynie zawodów deficytowych. Ambasador RP w Brukseli podejmowa! ju& kilkakrotnie dzia!ania na rzecz szybszego otwarcia rynku pracy dla obywateli Polski. Ostatnie spotkanie w tej sprawie z szefem Dyrekcji Zatrudnienia i Rynku Pracy mia!o miejsce w dniu 18 listopada 2008 r. W czasie spotkania Ambasador 656 657

RPO-601850-III/08 z 7 listopada 2008 r. Pismo z 1 grudnia 2008 r.

- 249 poruszy! m.in. kwesti$ uregulowania dost$pu do rynku pracy w uj$ciu ogólnym, ale tak&e mo&liwo') swobodnego podejmowania pracy (bez obowi"zku uzyskiwania pozwole() przez wspó!ma!&onków urz$dników instytucji unijnych pochodz"cych z Polski. Szef Dyrekcji Zatrudnienia i Rynku Pracy uzna! aktualnie obowi"zuj"c" sytuacj$, za krzywdz"c" i dyskryminuj"c", przyznaj"c przy tym, &e nie ma realnych przeszkód i uzasadnienia dla utrzymywania restrykcji. Obieca! tak&e, &e postulaty i argumenty strony polskiej dotycz"ce zatrudnienia ma!&onków urz$dników instytucji unijnych przeka&e Ministrowi Zatrudnienia i Równo'ci Szans w rz"dzie federalnym królestwa Belgii. Konsul Generalny RP w Brukseli wyrazi! poparcie dla dzia!a( maj"cych na celu otwarcie rynku pracy dla polskich obywateli przez stron$ belgijsk" i zaoferowa! dalsz" pomoc w tej sprawie, w zakresie swoich kompetencji. 5. Zmuszanie do niewolniczej pracy grupy Polaków pracuj%cych w Holandii W zwi"zku z informacjami prasowymi 658 wskazuj"cymi na zmuszanie do niewolniczej pracy Polaków, którzy wyjechali do pracy w Holandii, Rzecznik zwróci! si$ 659 do Komendanta G!ównego Policji o przekazanie informacji o ustaleniach, jakie zosta!y poczynione w tej sprawie przez Policj$ holendersk" i polsk", przedstawienie aktualnego stanu sprawy i ewentualnie planowanych dalszych dzia!aniach. Komendant G!ówny Policji poinformowa! 660, &e w dniu 26 marca 2008 r. Komenda Miejska Policji w Zamo'ciu zosta!a poinformowana o fakcie przetrzymywania i zmuszania do wykonywania pracy (poprzez stosowanie przemocy fizycznej i psychicznej) obywateli polskich przebywaj"cych na terenie Holandii. W sprawie nawi"zano wspó!prac$ z policj" holendersk". Dzi$ki podj$tym dzia!aniom, pokrzywdzeni obywatele polscy zostali uwolnieni. W dniu 31 marca 2008 r. wrócili do kraju, gdzie dnia 2 kwietnia 2008 r. potwierdzili zamojskiej Policji opisane powy&ej fakty. W tej sprawie Policja holenderska prowadzi dochodzenie. G!ównym podejrzanym jest obywatel Holandii. Z uwagi na

658 659 660

„Dziennik Wschodni” z 4 kwietnia 2008 r. W Polsce robotnicy, w Holandii niewolnicy. RPO-586790-II/08 z 25 kwietnia 2008 r. Pismo z 9 maja 2008 r.

- 250 miejsce pope!nienia przest$pstwa, ca!o') materia!ów zgromadzonych przez polsk" Policj$ zostanie przekazana stronie holenderskiej. W kolejnym pi'mie 661 Ambasada RP w Hadze poinformowa!a Rzecznika, i& dochodzenie jest nadal w toku, za' polska Policja jest informowana o post$pach w sprawie, a nadto dane dotycz"ce ustale( poczynionych przez policj$ holendersk" otrzymuje tak&e Oficer #"cznikowy Policji w Ambasadzie Królestwa Niderlandów w Warszawie. 6. Przebieg prac nad nowelizacj% ustawy o funkcjach konsulów Od 2004 r. Rzecznik kieruje wyst"pienia do Ministra Spraw Zagranicznych, wskazuj"c na potrzeb$ wydania rozporz"dzenia wymienionego w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów RP 662, w miejsce obowi"zuj"cego dotychczas zarz"dzenia Ministra Spraw Zagranicznych dnia 4 listopada 1985 r. w sprawie szczegó!owego trybu post$powania przed konsulem 663. W swojej ostatniej odpowiedzi 664 Minister zapewni! Rzecznika o osobistym zaanga&owaniu w spraw$ kompleksowego uregulowania tej kwestii, a tak&e wskaza!, i& prace nad odpowiednimi projektami b$d" uj$te w planie prac legislacyjnych Rady Ministrów na I pó!rocze 2009 r., za' dotrzymanie ich harmonogramu b$dzie dla Ministra kwesti" priorytetow". Projektowane zmiany obejmowa) b$d" przede wszystkim uregulowanie trybu post$powania przed konsulami, dostosowanie uprawnie( konsulów do ró&norodnych warunków dzia!ania oraz doprecyzowanie przepisów w zakresie opieki nad obywatelami RP.

661 662 663 664

Pismo z 9 lipca 2008 r. Dz.U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823 ze zm. M. P. Nr 35, poz. 233. Pismo z dnia 18 listopada 2008 r.

- 251 -

12. Prawo do zabezpieczenia spo"ecznego A.

Prawo do emerytury lub renty oraz zasady ustalania prawa do tych #wiadcze% oraz ich wysoko#ci

1. Zasady ustalania okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze Wnioskiem z 12 kwietnia 2007 r. Rzecznik zwróci! si$ 665 do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci art. 1 pkt 16 w zwi"zku z art. 26 ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze( Spo!ecznych oraz niektórych innych ustaw 666 w zakresie, w jakim z moc" wsteczn" uniemo&liwia uwzgl$dnienie przy ustalaniu

okresu

zatrudnienia

w

szczególnych

warunkach

lub

w

szczególnym charakterze okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzyma! wynagrodzenie lub 'wiadczenia z ubezpieczenia spo!ecznego w razie choroby i macierzy(stwa przypadaj"ce w okresie od 15 listopada 1991 r. do 30 czerwca 2004 r., z art. 2 Konstytucji. Trybuna! Konstytucyjny umorzy! post$powanie ze wzgl$du na zb$dno') wydania wyroku 667. W uzasadnieniu orzeczenia Trybuna! Konstytucyjny wskaza!, &e podniesiony we wniosku Rzecznika problem konstytucyjny by! ju& przedmiotem oceny Trybuna!u. Trybuna! nie ocenia! jednak b$d"cego przedmiotem zaskar&enia w niniejszej sprawie art. 1 pkt 16 ustawy zmieniaj"cej, lecz ocenia! przepis przez niego dodany, czyli art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przepis ten zosta! zakwestionowany w po!"czonych do wspólnego rozpoznania

wnioskach

Ogólnopolskiego

Porozumienia

Zwi"zków

Zawodowych jako naruszaj"cy, mi$dzy innymi, zasady wywodzone z art. 2 Konstytucji: zakaz retroakcji, nakaz zachowania odpowiedniej vacatio legis i zasad$ ochrony praw nabytych. Trybuna! Konstytucyjny nie 665 666 667

Informacja o dzia!alno'ci RPO za 2007 r. s. 203. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.). Postanowienie z dnia 20 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt 21/07, OTK ZU Nr 8/A/2007, poz. 149.

- 252 podzieli! zarzutów wnioskodawcy i stwierdzi! 668, &e w niniejszej sprawie nie ma podstaw do rozwa&enia zasady res iudicata. Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybuna!u brak podstaw do przyj$cia powagi

rzeczy

os"dzonej

nie

oznacza

jednak,

&e

wcze'niejsze

rozpatrzenie kwestii konstytucyjno'ci okre'lonego przepisu z punktu widzenia tych samych zarzutów pozostaje bez znaczenia dla dalszego biegu spraw, w których przedmiotem kontroli jest ów przepis, Stabilizacj$ sytuacji powsta!ych wskutek ostatecznego orzeczenia zapewnia zasada ne bis

in

idem,

rozumiana

w

post$powaniu

przed

Trybuna!em

z

uwzgl$dnieniem jego specyfiki. Zaistnienie tej przes!anki powoduje konieczno') umorzenia post$powania z uwagi na jego zb$dno'), bo w takiej sytuacji Trybuna! dokonuje oceny w kategoriach pragmatycznych, ocenia celowo') prowadzenia post$powania i orzekania w kwestii, która zosta!a ju& jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygni$ta przez ten organ. 2. Nie przekazanie przez ZUS w latach 1999-2001 sk!adek za osoby przebywaj%ce

na

urlopach

wychowawczych

i

pobieraj%ce

zasi!ki

macierzy"skie W styczniu 2008 r. w prasie ukaza! si$ 669 artyku! o tym, &e ZUS nie przela! sk!adek za urlopy macierzy(skie i wychowawcze wielu tysi$cy kobiet w latach 1999-2001, co mo&e spowodowa) wyp!at$ ni&szych emerytur dla tych kobiet. Rzecznik zwróci! si$ 670 do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych z pro'b" o ustosunkowanie si$ do zawartych w powo!anym artykule zarzutów oraz przedstawienie informacji w kwestii terminu uregulowania tego problemu przez ZUS. W odpowiedzi zapewniono 671 Rzecznika, i& ZUS przeka&e wszystkie nale&ne sk!adki za osoby przebywaj"ce na urlopach wychowawczych i pobieraj"ce zasi!ki macierzy(skie do Otwartych Funduszy Emerytalnych i zaewidencjonuje je na indywidualnych kontach ubezpieczonych w ramach I filaru w pierwszym pó!roczu 2008 r.

668 669 670 671

Wyrok z 10 lipca 2008 r., sygn. K 33/06, OTK ZU Nr 6/A/2008, poz. 106. „Gazeta Wyborcza” z 28 stycznia 2008 r. ZUS zgubi! sk!adki 900 tysi&cy kobiet. RPO-580160-III/08 z 30 stycznia 2008 r. Pismo z 1 lutego 2008 r.

- 253 3. Zasady obliczania rent i emerytur a) Konieczno#$ dokonania zmian w zasadach obliczania rent i emerytur,

uwzgl&dniaj%cych

sytuacj&

osób

maj%cych

problemy

z

udokumentowaniem wysoko#ci wynagrodzenia W kwietniu 2008 r. Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! 672 skarg$ konstytucyjn"

dotycz"c"

wysoko'ci

podstawy

wymiaru

emerytury.

Trybuna! orzek!, &e art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze( Spo!ecznych 673 jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 67 ust. 1 oraz nie jest zgodny z art. 65 ust. 2 Konstytucji. Podstaw" przyj$cia tego orzeczenia by!o zaakceptowane przez TK stanowisko, &e obliczanie emerytury lub renty w oparciu o sk!adki z kolejnych 10 lat kalendarzowych,

wybranych

z

ostatnich

20

lat

kalendarzowych

poprzedzaj"cych rok przej'cia na emerytur$ lub rent$, jest zgodne z Konstytucj". W ocenie Rzecznika zasada demokratycznego pa(stwa prawnego, w tym zasada zaufania do pa(stwa i stanowionego przez nie prawa, obliguje do przyjmowania rozwi"za(, które zapewniaj" realizacj$ konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia spo!ecznego „z wykorzystaniem istniej"cych mo&liwo'ci systemowych". Ze wzgl$du na trudno'ci z dost$pem do dokumentacji p!acowej i niewielk" skuteczno') zast$powania jej innymi 'rodkami dowodowymi (np. zeznaniami 'wiadków), znaczna cz$') uprawnionych nie ma w praktyce mo&liwo'ci skorzystania z prawa do wyboru jednej z metod obliczania emerytury lub renty, przewidzianej w art. 15 ustawy emerytalnej. Rzecznik zwróci! si$ 674 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o rozwa&enie mo&liwo'ci przeprowadzenia stosownych zmian w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS w taki sposób, aby w wypadku

niemo&liwo'ci

udokumentowania

przychodów

do

celów

obliczenia emerytury lub renty przyjmowa), &e kszta!towa!y si$ one na poziomie

ówcze'nie

obowi"zuj"cego

minimalnego

wynagrodzenia.

By!oby to logiczn" konsekwencj" faktu, &e w wypadku pracownika zatrudnionego na ca!y etat „co najmniej od 1956 r.” podstawa sk!adki na ubezpieczenie spo!eczne nie mog!a by) ni&sza ni& p!aca minimalna. 672 673 674

SK 96/06 Ustawa z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.). RPO-547500-III/06 z 29 kwietnia 2008 r.

- 254 W odpowiedzi Minister stwierdzi! 675, &e wyrok TK z dnia 1 kwietnia 2008 r. nie obliguje do dokonania zmian w przepisach okre'laj"cych zasady ustalania podstawy wymiaru 'wiadcze( emerytalno-rentowych (art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS). Ten wa&ny spo!ecznie problem zainspirowa! grup$ pos!ów do opracowania projektu ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS 676. Ustawa 677 wesz!a w &ycie z dniem 1 stycznia 2009 r. Do art. 15 zosta!y dodane ust$py 2a i 2b, w my'l których je&eli nie mo&na ustali) podstawy wymiaru sk!adek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty, za podstaw$ wymiaru sk!adek przyjmuje si$ kwot$ obowi"zuj"c" w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników. Tym samym postulat Rzecznika Praw Obywatelskich w przedmiocie prowadzenia minimalnego wynagrodzenia jako zast$pczej podstawy wymiaru sk!adek przy ustalaniu wysoko'ci emerytur i rent zosta! zrealizowany. b) Zasady przeliczania emerytur W nap!ywaj"cych do Rzecznika skargach pojawi! si$ problem zasad ustalania wysoko'ci emerytury w miejsce dotychczas otrzymywanej emerytury w zwi"zku z uchwa!" 678 S"du Najwy&szego. W uchwale tej S"d Najwy&szy uzna!, &e osoba ubezpieczona, pobieraj"ca wcze'niejsz" emerytur$ na podstawie rozporz"dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej

w

sprawie

wcze'niejszych

emerytur

dla

pracowników

zwalnianych z pracy z przyczyn dotycz"cych zak!adu pracy 679, która po nabyciu po 1 lipca 2004 r. prawa do emerytury podlega!a przez co najmniej 30 miesi$cy ubezpieczeniu spo!ecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnym lub rentowym, ma prawo do ustalenia wysoko'ci emerytury wed!ug kwoty bazowej z daty zg!oszenia wniosku o przeliczenie

675 676 677 678 679

Pismo z 7 lipca 2008 r. Druk sejmowy nr 633. Ustawa z 4 wrze'nia 2008 r. (Dz.U. Nr 192, poz. 1180). Uchwa!a z 8 maja 2008 r., I UZP 1/08. Rozporz"dzenie z 26 stycznia 1990 r. (Dz.U. Nr 4, poz. 27).

- 255 wysoko'ci emerytury zarówno w zakresie tzw. cz$'ci socjalnej, jak i cz$'ci sta&owej emerytury (art. 53 ust. 1 i 4 w zwi"zku z art. 110 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS). Tymczasem ZUS przelicza te 'wiadczenia w sposób niekorzystny dla osób pobieraj"cych wcze'niejsz" emerytur$, poniewa& stosuje now" kwot$ bazow" tylko w cz$'ci socjalnej. Cz$') sta&owa pozostaje bez zmian. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 680 do Prezesa ZUS o zaj$cie stanowiska w sprawie mo&liwo'ci uwzgl$dnienia stanowiska SN zawartego w powy&szej uchwale, w praktyce dzia!ania organów rentowych. W odpowiedzi poinformowano 681 Rzecznika, &e ze wzgl$du na wyra%ne i jednoznaczne brzmienie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie jest mo&liwe obliczenie tzw. cz$'ci sta&owej od kwoty bazowej innej ni& przyj$ta do obliczenia wcze'niejszej emerytury. Zgodnie z art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podstaw$ wymiaru emerytury dla osoby, która wcze'niej mia!a ustalone prawo do emerytury, stanowi podstawa wymiaru wcze'niej przyznanej emerytury – w wysoko'ci uwzgl$dniaj"cej rewaloryzacj$ oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadaj"ce w okresie nast$puj"cym po ustaleniu prawa do wcze'niejszej emerytury. Osoba uprawniona do wcze'niejszej emerytury, a ubiegaj"ca si$ o przyznanie emerytury z tytu!u uko(czenia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla m$&czyzn) nie ma mo&liwo'ci wyboru sposobu ustalenia podstawy wymiaru emerytury. W odpowiedzi nie podzielono stanowiska S"du Najwy&szego wyra&onego w uchwale z dnia 8 maja 2008 r., i& art. 53 ust. 4 ustawy emerytalnej ma charakter przepisu szczególnego w stosunku do art. 110 tej ustawy. Artyku! 53 ust. 4 jest bowiem przepisem okre'laj"cym sposób ustalania nowo przyznawanego 'wiadczenia, natomiast art. 110 reguluje zasady przeliczania wysoko'ci ju& przyznanego 'wiadczenia. 4. Wy!%czenie mo'liwo#ci ustalenia prawa do emerytury z urz&du w sytuacji, gdy rencista uprzednio mia! ustalone prawo do wcze#niejszej emerytury

680 681

RPO-594213-III/08 z 1 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 14 pa%dziernika 2008 r.

- 256 Rzecznik, na podstawie skierowanych do niego skarg, poruszy! problem braku mo&liwo'ci zastosowania gwarancji wynikaj"cych z art. 54a ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze( Spo!ecznych 682 wobec osób, które do dnia osi"gni$cia powszechnego wieku emerytalnego pobiera!y rent$ z tytu!u niezdolno'ci do pracy jako 'wiadczenie korzystniejsze, a jednocze'nie mia!y ustalone prawo do wcze'niejszej

emerytury.

Zgodnie

z

tym

przepisem

emerytura

ustanowiona z urz$du nie mo&e by) ni&sza od pobieranej dotychczas renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy. Z brzmienia art. 13 ust. 3a oraz art. 101a ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynika, &e emerytury z urz$du nie przyznaje si$ osobom, którym organ rentowy kontynuowa! wyp!at$ renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy jako 'wiadczenia korzystniejszego od przyznanej wcze'niejszej emerytury. W takich sytuacjach organ rentowy wznawia wyp!at$ zawieszonej wcze'niejszej emerytury, która okazuje si$ ni&sza od wyp!acanej dotychczas renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy. Wy!"czenie mo&liwo'ci ustalenia prawa do emerytury z urz$du w sytuacji, gdy rencista uprzednio mia! ustalone prawo do wcze'niejszej emerytury, prowadzi do nierównego traktowania osób maj"cych ustalone prawo do emerytury i pobieraj"cych, jako 'wiadczenie wybrane, renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 683 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w powy&szej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 684 Rzecznika, i& osoba, która jest uprawniona do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy oraz do tzw. wcze'niejszej

emerytury

ma

prawo

wyboru

wyp!aty

'wiadczenia

korzystniejszego. Osoby uprawnione do wcze'niejszej emerytury i do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy nie trac" z urz$du prawa do renty po osi"gni$ciu wieku emerytalnego. +aden przepis ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie pozbawia takiej osoby mo&liwo'ci zg!aszania wniosku o przed!u&enie prawa do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy, nawet je'li uko(czy!a pe!ny wiek emerytalny. 682 683 684

Ustawa z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.). RPO-576274-III/07 z 24 czerwca 2008 r. Pismo z 20 sierpnia 2008 r.

- 257 -

5. Realizacja przez organy rentowe uprawnienia m&'czyzn do wcze#niejszej emerytury W 2008 r. Rzecznik by! adresatem wielu skarg od m$&czyzn uprawnionych do wcze'niejszej emerytury przys!uguj"cej w zwi"zku z uko(czeniem 60 lat i udowodnieniem 35 lat okresów sk!adkowych i niesk!adkowych, zwi"zanych z wyrokiem Trybuna!u Konstytucyjnego 685 oraz ustaw" o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze( Spo!ecznych oraz niektórych innych ustaw 686. Skar&"cy podnosili, &e ZUS zawiesza post$powanie w sprawie o emerytur$ na wniosek z!o&ony po dniu wej'cia w &ycie powy&szej ustawy tj. po 8 maja 2008

r.,

w

zwi"zku

z

tocz"cym

si$

s"dowym

post$powaniem

odwo!awczym od odmownej decyzji ZUS w sprawie wcze'niejszej emerytury na podstawie wniosku z!o&onego przed wej'ciem w &ycie znowelizowanych przepisów. Z analizy sposobu rozpatrywania tych skarg przez ZUS wynika! niejednolity tryb post$powania jednostek ZUS. Jedna grupa ubezpieczonych otrzymywa!a decyzje o przyznaniu prawa do wcze'niejszej emerytury i podj$ciu jej wyp!aty w kwocie zaliczkowej do czasu zako(czenia post$powania odwo!awczego i zwrocie akt z s"du. Druga grupa ubezpieczonych otrzymywa!a decyzje o zawieszeniu post$powania. Zdaniem Rzecznika w procedurze ustalania uprawnie( emerytalno-rentowych

organ

rentowy

dysponuje

mo&liwo'ci"

wypo&yczenia akt rentowych z s"du i wydania decyzji w sprawie, bez zawieszania post$powania. Rzecznik zwróci! si$ 687 do Prezesa ZUS z pro'b" o zaj$cie stanowiska w kwestii mo&liwo'ci stosowania jednolitej praktyki przez wszystkie jednostki ZUS w opisanych sytuacjach. W odpowiedzi poinformowano 688 Rzecznika, &e zgodnie z art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a., który ma odpowiednie zastosowanie w post$powaniu przed organami rentowymi ZUS przyj$ta zosta!a zasada zawieszania przez oddzia!y

ZUS

post$powania

w

sprawie

kolejnych

wniosków

o

'wiadczenie z tego samego tytu!u – do czasu zako(czenia post$powania 685 686 687 688

Wyrok z 23 pa%dziernika 2007 r. P 10/07 (OTK ZU Nr 9/A/2007, poz. 411). Ustawa z 28 marca 2008 r. (Dz.U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.). RPO-597884-III/08 z 22 wrze'nia 2008 r. Pismo z 24 grudnia 2008 r.

- 258 s"dowego w przedmiocie uprawnie( do emerytury. Po zako(czeniu post$powania

s"dowego

oddzia!y

ZUS

niezw!ocznie

podejmuj"

zawieszone post$powanie i wydaj" stosowne decyzje, od których zainteresowanym przys!uguj" 'rodki odwo!awcze. Sygnalizowana przez Rzecznika

niejednolita

praktyka

mia!a

miejsce

–

jak

wynika

z

przeprowadzonego post$powania wyja'niaj"cego – w pojedynczych przypadkach, w których odst"pienie od przyj$tego trybu post$powania wynika!o z oceny indywidualnej sytuacji osób zainteresowanych. 6. Brak mo'liwo#ci zaskar'enia orzeczenia lekarza orzecznika ZUS dotycz%cego wydania skierowania na rehabilitacj& lecznicz% w ramach prewencji rentowej Do

Rzecznika

wp!ywa!y

skargi

dotycz"ce

braku

mo&liwo'ci

poddania jakiejkolwiek kontroli orzeczenia lekarza orzecznika ZUS w sprawie wydania skierowania na rehabilitacj$ lecznicz" w ramach prewencji rentowej ZUS lub braku celowo'ci do jej przeprowadzenia. Problem

ten

by!

ju&

przedmiotem

wcze'niejszego

wyst"pienia 689

Rzecznika do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej. Zasygnalizowany problem dotyczy zarówno osób, którym na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika

odmówiono

skierowania

na

rehabilitacj$

lecznicz"

w

przypadku istnienia przeciwwskaza( zdrowotnych do jej przeprowadzenia, jak te& osób, które skierowano na rehabilitacj$ lecznicz" w toku orzekania w sprawie ubiegania si$ o rent$ z tytu!u niezdolno'ci do pracy, w sprawie o przed!u&enie okresu pobierania zasi!ku chorobowego lub w sprawie przyznania zasi!ku rehabilitacyjnego. Orzeczenie o potrzebie rehabilitacji leczniczej wydaje jednoosobowo lekarz orzecznik, a obowi"zuj"ce przepisy nie przewiduj" mo&liwo'ci poddania

kontroli

takiego

orzeczenia.

Rzecznik

postulowa!,

aby

post$powanie orzecznicze zwi"zane ze skierowaniem lub odmow" skierowania na rehabilitacj$ lecznicz", podobnie jak post$powanie dotycz"ce orzekania o niezdolno'ci do pracy, równie& mia!o charakter dwuinstancyjny. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 690 do

689 690

RPO-577426-X/07 z 16 kwietnia 2008 r. RPO-598832-III/08 z 26 listopada 2008 r.

- 259 Ministra PiPS z pro'b" o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie. W odpowiedzi Minister wyja'ni! 691, &e zgodnie z informacjami przekazanymi przez ZUS, lekarze orzecznicy ZUS wydaj" orzeczenia o braku celowo'ci rehabilitacji leczniczej jedynie w przypadku zaistnienia przeciwwskaza( zdrowotnych do jej przeprowadzenia. Z uwagi na wi"&"c" si$ z udan" rehabilitacj" lecznicz" oszcz$dno'ci" 'rodków FUS na zasi!ki chorobowe, 'wiadczenia rehabilitacyjne czy renty, lekarze orzecznicy kieruj" na rehabilitacj$ lecznicz" wszystkich ubezpieczonych wymagaj"cych tej rehabilitacji i rokuj"cych odzyskanie zdolno'ci do pracy, o ile brak jest przeciwwskaza( do jej przeprowadzenia. Minister podkre'li!, &e tak&e ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych nie przewiduje mo&liwo'ci odwo!ania si$ ubezpieczonego od orzeczenia lekarza w zakresie odmowy skierowania na rehabilitacje lecznicz", finansowan" ze 'rodków publicznych. B.

Zasady podlegania ubezpieczeniom spo"ecznym

1. Dobrowolna kontynuacja ubezpiecze" emerytalno-rentowych Do Rzecznika wp!yn$!o wiele skarg od osób, które podj$!y decyzj$ o dobrowolnym

kontynuowaniu

ubezpiecze(

emerytalno-rentowych,

zgodnie z art. 10 ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych 692. Samo pojawienie si$ z dniem 1 stycznia 1999 r. instytucji dobrowolnej kontynuacji ubezpiecze( emerytalnego i rentowych nale&y oceni) pozytywnie. W zmieniaj"cych si$ warunkach spo!eczno-ekonomicznych powsta!a mo&liwo') op!acania sk!adek na poczet przysz!ych 'wiadcze( d!ugookresowych z ubezpiecze( spo!ecznych, tj. emerytur i rent, osobom, które z ró&nych powodów nie mog!y podlega) tym ubezpieczeniom obowi"zkowo. Kontynuowanie ubezpieczenia emerytalnego i rentowych uzale&nione

zosta!o

od

zg!oszenia

wniosku

o

obj$cie

tymi

ubezpieczeniami w terminie 30 dni od ustania ubezpiecze( spo!ecznych, bez mo&liwo'ci przywrócenia tego terminu. Wprowadzenie takich rygorystycznych 691 692

zasad

pozostaje

w

sprzeczno'ci

z

charakterem

Pismo z 23 grudnia 2008 r. Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.).

- 260 dobrowolnych ubezpiecze( emerytalno-rentowych. Konieczna wydaje si$ regulacja uwzgl$dniaj"ca przypadki, w których pomimo przekroczenia terminu zg!oszenia wniosku, ZUS mo&e wyrazi) zgod$ na dobrowoln" kontynuacj$ ubezpiecze(. Rzecznik zwróci! si$ 693 do Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z pro'b" o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 694 Rzecznika, &e resort zaproponowa! zmiany przepisów o systemie ubezpiecze( spo!ecznych, m.in. w kierunku ca!kowitego zniesienia ogranicze( czasowych w mo&liwo'ci z!o&enia skutecznego

wniosku

o

dobrowolne

kontynuowanie

ubezpiecze(

emerytalnego i rentowych, uznaj"c, &e w aktualnej sytuacji ekonomicznej utrzymywanie krótkiego, 30-dniowego terminu na z!o&enie wniosku o dobrowolne przyst"pienie do ubezpiecze( nie znajduje uzasadnienia. Zmiany zamieszczone s" w projekcie ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych i ustawy Prawo bankowe, który dnia 9 grudnia 2008 r. zosta! skierowany do uzgodnie( mi$dzyresortowych i konsultacji z partnerami spo!ecznymi. 2. Op!aty dodatkowe wymierzane przez ZUS z tytu!u nieop!aconych sk!adek Do

Rzecznika

wp!ywa!y

skargi

od

osób

zobowi"zanych

do

dodatkowej op!aty z tytu!u nieop!aconych sk!adek. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych 695 „w razie nieop!acenia sk!adek lub op!acenia ich w zani&onej wysoko'ci, ZUS mo&e wymierzy) p!atnikowi sk!adek dodatkow" op!at$ do wysoko'ci 100% nieop!aconych sk!adek;

od

decyzji

w

sprawie

wymierzenia

dodatkowej

op!aty

przys!uguje odwo!anie do s"du wed!ug zasad okre'lonych w art. 83”. Decyzja o wymierzeniu p!atnikowi sk!adek dodatkowej op!aty jest decyzj" fakultatywn". W orzecznictwie S"du Najwy&szego przyjmuje si$, &e poddanie decyzji wymierzaj"cej p!atnikowi sk!adek dodatkow" op!at$ kontroli s"dowej oznacza, i& decyzja ta podlega ocenie w zakresie wszelkich 693 694 695

jej

aspektów,

nie

tylko

formalnych,

ale

RPO-596138-III/08 z 23 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 12 grudnia 2008 r. Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.).

równie&

- 261 merytorycznych. Op!ata dodatkowa stanowi sankcj$ za niewykonanie lub nienale&yte wykonanie obowi"zku op!acania sk!adek i ma sens wówczas, gdy – przy uwzgl$dnieniu wszystkich okoliczno'ci – mo&na oczekiwa), &e spe!ni ona lub mo&e spe!ni) za!o&ony, dyscyplinuj"cy cel. Trzeba jednak zauwa&y), &e w art. 24 ust. 1 ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych brak jest jednak okre'lenia – poza ogólnymi wytycznymi wynikaj"cymi z podstawowych zasad prawnych – regu! wymierzania dodatkowej op!aty. Z tego wzgl$du, Rzecznik zwróci! si$ 696 w tej sprawie do Prezesa ZUS. W odpowiedzi poinformowano 697 Rzecznika, &e ZUS w celu zdyscyplinowania uwzgl$dniaj"c

p!atników, zarówno

stosuje

interes

okre'lone

FUS,

interes

prawem

sankcje,

ubezpieczonych

pracowników, za których p!atnik nie op!aci! sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne, jak równie& sytuacj$ finansowo-materialn", w jakiej znalaz! si$ p!atnik.

O

zastosowaniu

dodatkowej

op!aty

zasadniczo

decyduje

dotychczasowy stosunek p!atnika do obowi"zku regulowania sk!adek, w tym podejmowane przez p!atnika czynno'ci zmierzaj"ce do prawid!owego jego wykonania. Dodatkowa op!ata jest nak!adana w formie decyzji administracyjnej, od której przys!uguje p!atnikowi odwo!anie do s"du. Rzecznik analizuje mo&liwo') zakwestionowania konstytucyjno'ci tych przepisów. 3. Egzekwowanie przez organy rentowe od 'o!nierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy s!u'b mundurowych sk!adek z tytu!u prowadzenia dzia!alno#ci gospodarczej W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi od &o!nierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy s!u&b mundurowych, którzy rozpocz$li s!u&b$ przed 1 stycznia 1999 r. i na skutek b!$du ustawodawcy otrzymywali decyzje o podleganiu ubezpieczeniu spo!ecznemu w okresie od 1 stycznia do 29 grudnia 1999 r. w zwi"zku z prowadzeniem dzia!alno'ci gospodarczej. Kwestie te by!y w 2000 r. przedmiotem wyst"pie( Rzecznika do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, lecz nie doczeka!y si$ pozytywnego zako(czenia. W efekcie skar&"cym pozosta!a jedynie droga odwo!ywania

696 697

RPO-603135-III/08 z 25 listopada 2008 r. Pismo z 8 grudnia 2008 r.

- 262 si$ od decyzji organów rentowych, nak!adaj"cych na nich obowi"zek wstecznego

op!acania

sk!adek

z

tytu!u

prowadzonej

dzia!alno'ci

gospodarczej. Zdaniem

Rzecznika

zasadnym

by!oby

odst"pienie

organów

rentowych od egzekwowania wp!aty zaleg!ych sk!adek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytu!u prowadzonej równolegle dzia!alno'ci gospodarczej od &o!nierzy zawodowych i innych funkcjonariuszy s!u&b mundurowych za okres wsteczny od 1 stycznia do 29 grudnia 1999 r. Rzecznik zwróci! si$ 698 do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych z pro'b" o przedstawienie stanowiska w tej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 699 Rzecznika, &e brak jest podstaw prawnych do odst"pienia od przymusowego dochodzenia nale&no'ci z uwagi na fakt obowi"zkowego podlegania ubezpieczeniom z tytu!u wykonywanej pozarolniczej dzia!alno'ci gospodarczej przez &o!nierzy zawodowych i innych funkcjonariuszy s!u&b mundurowych pozostaj"cych w s!u&bie w dniu 1 stycznia 1999 r. i prowadz"cych dzia!alno') w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 29 grudnia 1999 r. Zgodnie z obowi"zuj"cymi przepisami prawa, w przypadku nieuregulowania nale&nych sk!adek, ZUS zobowi"zany jest do podejmowania czynno'ci zmierzaj"cych do ich odzyskania w drodze egzekucji administracyjnej lub s"dowej. 4. Obowi%zek op!acania sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne przez niektórych rencistów prowadz%cych dzia!alno#$ gospodarcz% W 2008 r. Rzecznik by! adresatem licznych skarg od osób prowadz"cych przepisów

o

pozarolnicz" dzia!alno'ci

dzia!alno')

gospodarcz"

gospodarczej

lub

na

innych

podstawie przepisów

szczególnych, które maj"c ustalone prawo do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy, od dnia 1 stycznia 2008 r. zosta!y obj$te obowi"zkiem op!acania sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe), zgodnie z art. 9 ust. 4c ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych 700. Obowi"zek ten nie dotyczy w równym stopniu wszystkich rencistów prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz". Nie zosta! on na!o&ony m.in. na 698 699 700

RPO-575928-III/07 z 11 lutego 2008 r. Pismo z 14 marca 2008 r. Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.).

- 263 rencistów tzw. mundurowych i rencistów pobieraj"cych 'wiadczenia rolnicze. Drugim

aspektem

tej

sprawy

jest

zró&nicowanie

obowi"zku

ubezpiecze( spo!ecznych w obr$bie grupy osób prowadz"cych dzia!alno') pozarolnicz". Omawiany obowi"zek ubezpiecze( spo!ecznych dotyczy bowiem wy!"cznie rencistów prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz", nie zosta! natomiast na!o&ony na pozosta!e podmioty prowadz"ce dzia!alno') pozarolnicz" np. na twórców, artystów, wspólników jednoosobowych spó!ek z ograniczon" odpowiedzialno'ci". Analizuj"c obowi"zuj"ce przepisy, Rzecznik nie znalaz! racjonalnych przes!anek dokonania tak daleko id"cych zró&nicowa( w grupie osób maj"cych ustalone prawo do renty, jak i w grupie osób prowadz"cych pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz". W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 701 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o zaj$cie stanowiska w tej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 702 Rzecznika, &e na skutek zmiany przepisów, osoby prowadz"ce dzia!alno') gospodarcz", które maj" ustalone prawo do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy do czasu ustalenia ich uprawnie( emerytalnych s" zobowi"zane do op!acania pe!nych sk!adek z tytu!u prowadzonej dzia!alno'ci, a wi$c nie tylko samego ubezpieczenia zdrowotnego – tak jak to mia!o miejsce wcze'niej. Wprowadzenie tej zmiany

mia!o

na

celu

zrównanie

pozycji

rynkowej

rencistów

prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz" z rencistami zatrudnianymi na podstawie umowy o prac$. Zmiany te nie doprowadzi!y, zdaniem Rzecznika, do po&"danego efektu. O takim zrównaniu mo&na by mówi) dopiero wówczas, gdyby obowi"zkowi ubezpiecze( podlegali wszyscy renci'ci (mundurowi, rolniczy,

pobieraj"cy

renty

rodzinne)

prowadz"cy

dzia!alno')

pozarolnicz", a nie tylko renci'ci z systemu powszechnego prowadz"cy dzia!alno') gospodarcz". Grupa nie obj$ta obowi"zkiem ubezpiecze( pozosta!a bowiem w dalszym ci"gu w lepszej pozycji rynkowej. Dlatego te& Rzecznik ponownie zwróci! si$ 703 do Ministra Pracy i Polityki 701 702 703

RPO-577860-III/08 z 31 stycznia 2008 r. Pismo z 25 lutego 2008 r. RPO-577860 –III/08 z 14 kwietnia 2008 r.

- 264 Spo!ecznej z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie. W

zwi"zku

z

wyst"pieniem

Rzecznika

poinformowano 704,

i&

omawiana regulacja jest adresowana do osób prowadz"cych pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz" na podstawie przepisów o swobodzie dzia!alno'ci gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, tj. do osób fizycznych b$d"cych

przedsi$biorcami

prowadz"cymi

we

w!asnym

imieniu

dzia!alno') gospodarcz". Zmiany

w

zakresie

obowi"zku

ubezpieczenia

rencistów

prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz" zwi"zane by!y z wprowadzonymi etapami reformy zarówno systemu rent inwalidzkich, jak i innych segmentów systemu zabezpieczenia spo!ecznego, a tak&e stabilno'ci systemu. Obowi"zuj"ce regulacje le&" w interesie ubezpieczonych, bowiem daj" im mo&liwo') zwi$kszenia 'wiadcze(. Ponadto renta z tytu!u niezdolno'ci do pracy z systemu powszechnego jest 'wiadczeniem okresowym. Ubezpieczony, który po d!u&szym okresie pobierania renty zostanie uznany za zdolnego do pracy, mo&e w ogóle nie naby) prawa do emerytury lub nab$dzie prawo do 'wiadczenia w niskim wymiarze, ze wzgl$du na d!ugi okres nieop!acania sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne. 5. Skutki prawne zawieszenia dzia!alno#ci gospodarczej w okresie faktycznej

przerwy

w

jej

wykonywaniu,

w

zakresie

ubezpiecze"

spo!ecznych Na podstawie analizy art. 36a w zwi"zku z art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych 705, Rzecznik stwierdzi!, i& w rezultacie wprowadzonych zmian osoba, która z!o&y!a wniosek o zawieszenie dzia!alno'ci na okres, który nie pokrywa si$ z miesi"cem kalendarzowym, pozostaje w ubezpieczeniach spo!ecznych w okresie niewykonywania dzia!alno'ci, jak równie& nie pozostaje w ubezpieczeniach spo!ecznych w okresie

faktycznego

wykonywania

dzia!alno'ci.

Nale&a!oby

wi$c

wprowadzi) regulacj$ zapewniaj"c" pokrywanie si$ w czasie okresu zawieszenia

dzia!alno'ci

z

okresem

wy!"czenia

z

ubezpiecze(

spo!ecznych.

704 705

Pismo z 1 sierpnia 2008 r. Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.).

- 265 Drugim problemem by!o dobrowolne ubezpieczenie emerytalnorentowe osób, które zawiesi!y dzia!alno') gospodarcz". Z wyja'nie( na stronie

internetowej

ZUS

wynika!o,

&e

mo&liwo')

ubezpieczenia

dobrowolnie kontynuowanego maj" wy!"cznie wspólnicy jednoosobowych spó!ek z o.o. oraz spó!ek jawnych, komandytowych lub partnerskich. Wniosek o obj$cie tymi ubezpieczeniami mog" z!o&y) w terminie 30 dni od daty ustania ubezpiecze( obowi"zkowych. Podstaw$ wymiaru sk!adek stanowi kwota zadeklarowana, nie ni&sza od kwoty minimalnego wynagrodzenia. Natomiast osoby prowadz"ce pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz" na podstawie przepisów o dzia!alno'ci gospodarczej lub innych przepisów szczególnych maj" prawo przyst"pi) do dobrowolnych ubezpiecze( emerytalno-rentowych w dowolnym momencie w okresie niepodlegania ubezpieczeniom w zwi"zku z zawieszeniem wykonywania dzia!alno'ci gospodarczej. Podstaw$ wymiaru sk!adek stanowi podstawa wymiaru obowi"zuj"ca dan" osob$ przed zawieszeniem dzia!alno'ci, tj.: 60% przeci$tnego miesi$cznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale lub 30%

minimalnego

zró&nicowanie

wynagrodzenia.

podmiotów

w

Zdaniem

powy&szym

Rzecznika

zakresie

nie

takie znajduje

uzasadnienia w obowi"zuj"cych przepisach. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 706 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 707 Rzecznika, &e w dniu 19 grudnia 2008 r. zosta!a uchwalona przez Sejm ustawa o zmianie ustawy o swobodzie gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Wprowadzona zmiana spowoduje, &e okres zawieszenia wykonywania pozarolniczej

dzia!alno'ci

b$dzie

to&samy

z

okresem,

w

którym

przedsi$biorca b$dzie zwolniony z obowi"zku op!acania sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne.

706 707

RPO-600644-III/08 z 30 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 23 grudnia 2008 r.

- 266 6. Sp!ata nale'no#ci z tytu!u sk!adek osób, które pobiera!y zasi!ek macierzy"ski lub przebywa!y na urlopie wychowawczym i prowadzi!y jednocze#nie dzia!alno#$ pozarolnicz% Rzecznik z zadowoleniem przyj"! zapowied% odst"pienia przez ZUS od &"dania zap!aty odsetek za nale&no'ci z tytu!u sk!adek egzekwowanych od osób, które pobieraj"c zasi!ek macierzy(ski albo zasi!ek w wysoko'ci zasi!ku macierzy(skiego lub przebywaj"c na urlopie wychowawczym prowadzi!y jednocze'nie dzia!alno') pozarolnicz". Dzia!ania te maj" obj") okres od stycznia 1999 r. do maja 2001 r. Ko(cowa data spowodowana jest zmian" przepisów ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych 708, które wesz!y w &ycie 18 maja 2001 r. i na!o&y!y na p!atników

sk!adek

obowi"zek

zg!aszania

do

ubezpiecze(

osób

przebywaj"cych na urlopach wychowawczych lub pobieraj"cych zasi!ki macierzy(skie albo zasi!ki w wysoko'ci zasi!ku macierzy(skiego. Nowe przepisy zobowi"za!y te osoby do informowania p!atników o podleganiu ubezpieczeniom spo!ecznym z innego tytu!u ni& przebywanie na urlopie lub pobieranie zasi!ku. Tymczasem, na tle interpretacji art. 6 ust. 1 pkt 5 w zwi"zku z art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych, nadal zapada!y rozbie&ne

wyroki

S"du

Najwy&szego.

Dopiero

uchwa!a 709

S"du

Najwy&szego z dnia 23 maja 2006 r., podj$ta na wniosek Rzecznika, rozstrzygn$!a jednoznacznie kwesti$ obowi"zku ubezpiecze( spo!ecznych osób, które pobieraj"c zasi!ek macierzy(ski albo zasi!ek w wysoko'ci zasi!ku macierzy(skiego lub przebywaj"c na urlopie wychowawczym prowadzi!y

jednocze'nie

dzia!alno')

pozarolnicz".

W

zwi"zku

z

powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 710 do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych

o

rozwa&enie

mo&liwo'ci

podj$cia

dalszych

decyzji

korzystnych dla zainteresowanych, a w szczególno'ci obj$cia korzystnymi zasadami w zakresie sp!aty nale&no'ci z tytu!u sk!adek równie& tych osób, które

pobiera!y

zasi!ek

macierzy(ski

lub

przebywa!y

na

urlopie

wychowawczym i prowadzi!y jednocze'nie dzia!alno') pozarolnicz" w okresie do podj$cia uchwa!y przez S"d Najwy&szy. 708 709 710

Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.). Uchwa!a z 23 maja 2006 r. sygn. III UZP 2/06. RPO-603732-III/08 z 10 grudnia 2008 r.

- 267 W odpowiedzi poinformowano 711 Rzecznika, &e w okresie pobierania zasi!ku macierzy(skiego lub przebywania na urlopie wychowawczym i jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej dzia!alno'ci gospodarczej, w sytuacji gdy prawo do zasi!ku nie zosta!o nabyte z tytu!u prowadzenia dzia!alno'ci, osoba podlega obowi"zkowym ubezpieczeniom spo!ecznym z tego ostatniego tytu!u. W konsekwencji powinna obowi"zkowo op!aca) sk!adki na ubezpieczenia spo!eczne z tytu!u prowadzonej dzia!alno'ci. Bior"c pod uwag$ niejednolite orzecznictwo s"dowe w zakresie stanu prawnego

obowi"zuj"cego

do

maja

2001

r.,

terenowe

jednostki

organizacyjne ZUS zosta!y zobowi"zane do uwzgl$dnienia wszystkich wyst$puj"cych w badanych sprawach okoliczno'ci na korzy') osób, które w okresie od stycznia 1999 r. do maja 2001 r. pobiera!y zasi!ek macierzy(ski lub przebywa!y na urlopie wychowawczym i prowadzi!y pozarolnicz" dzia!alno') oraz nie zg!osi!y si$ do ubezpiecze( spo!ecznych z tytu!u prowadzenia tej dzia!alno'ci. We wszystkich uzasadnionych przypadkach, zostanie tym osobom wyznaczony termin do op!acenia nale&nych sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne i Fundusz Pracy za powy&szy okres, po potwierdzeniu, &e faktycznie w tym okresie by!a prowadzona dzia!alno') gospodarcza. Ponadto osoby te b$d" mog!y wyst"pi) z wnioskiem o rataln" sp!at$ sk!adek. Sprawy osób spe!niaj"cych omawiane uwarunkowania po 1 czerwca 2001 r., w razie konieczno'ci weryfikacji zakresu podlegania ubezpieczeniom za okres pobierania zasi!ku macierzystego lub przebywania na urlopie wychowawczym, b$d" rozpatrywane indywidualnie712.

711 712

Pismo z 23 grudnia 2008 r. Przygotowany zosta! rz"dowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych oraz ustawy prawo bankowe, zgodnie z którym zostan" umorzone sk!adki za okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia wej'cia w &ycie tej nowelizacji. Umorzone zostan" tak&e odsetki. W tej sprawie wp!yn"! do Sejmu tak&e projekt poselski.

- 268 C.

(wiadczenia pieni!'ne z ubezpieczenia spo"ecznego w razie choroby i macierzy%stwa, pomoc spo"eczna

1. Zasady wliczania premii uznaniowej do podstawy wymiaru zasi!ku chorobowego. W dnia 11 marca i 24 czerwca 2008 r. Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! skarg$ konstytucyjn" dotycz"c" zasad przyznawania premii uznaniowej w okresie pobierania zasi!ku chorobowego 713. Rzecznik zg!osi! udzia! w tym post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej 714. W

wyroku

Trybuna!u

Konstytucyjnego

zosta!o

podzielone

stanowisko Rzecznika, w 'wietle którego nie uwzgl$dnianie w podstawie wymiaru zasi!ku chorobowego wyp!aconych sk!adników wynagrodzenia, od których pracownik ui'ci! sk!adk$ na ubezpieczenie chorobowe, a które nie s" mu wyp!acane w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolno'ci do pracy wskutek choroby, jest niezgodny z Konstytucj". Skutkiem orzeczenia jest wynikaj"ca z art. 190 ust. 4 Konstytucji mo&liwo') wznowienia post$powa( w sprawach, w których s"dy orzek!y, opieraj"c si$ na niekonstytucyjnym rozumieniu przepisów ustawy zasi!kowej. Natomiast w sprawach, w których nie toczy!y si$ &adne post$powania, zastosowanie znajduj": - w odniesieniu do wynagrodzenia chorobowego – art. 291 Kodeksu pracy, ustanawiaj"cy 3-letni okres przedawnienia roszcze( ze stosunku pracy, a - w odniesieniu do zasi!ku chorobowego – art. 67 ust. 4 ustawy zasi!kowej, ustanawiaj"cy 3-letni okres przedawnienia roszcze( o wyp!at$ zasi!ku, gdy niewyp!acenie jego cz$'ci by!o nast$pstwem b!$du p!atnika sk!adek, albo ZUS. 2. Nielegalne prowadzenie placówek opieki ca!odobowej dla osób niepe!nosprawnych, przewlekle chorych lub w podesz!ym wieku Od

kilku

lat

Rzecznik

zajmuje

si$

problemem

dotycz"cym

nielegalnego prowadzenia placówek w ramach dzia!alno'ci gospodarczej maj"cych 713 714

na

celu

zapewnienie

SK 16/06. Por. Informacje RPO za 2006 r. s. 175.

ca!odobowej

opieki

osobom

- 269 niepe!nosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podesz!ym wieku. Problem ten w 2008 r. by! nadal aktualny i niestety pozosta! nierozwi"zany. Z analizy kierowanych do Rzecznika skarg oraz sygna!ów na ten temat publikowanych w mediach wynika, &e coraz cz$'ciej zdarzaj" si$ przypadki prowadzenia powy&szych placówek bez wymaganego zezwolenia wojewody. Jedyn" mo&liwo'ci" dzia!ania wojewody w takiej sytuacji jest na!o&enie, zgodnie z art. 130 ust. 2 ustawy o pomocy spo!ecznej 715, kary pieni$&nej w wysoko'ci 10 000 z!. Obecny stan prawny zezwala bowiem na prowadzenie, po uzyskaniu wpisu do ewidencji gospodarczej, bez zezwolenia wojewody, domu pomocy spo!ecznej przez osoby i podmioty, które nie spe!niaj" niezb$dnych kryteriów. Rzecznik sygnalizowa! we wcze'niejszych wyst"pieniach 716 wag$ przedstawionego problemu, zwracaj"c si$ jednocze'nie z pro'b" o rozwa&enie mo&liwo'ci znowelizowania nie tylko ustawy o pomocy spo!ecznej, ale i ustawy o swobodzie dzia!alno'ci gospodarczej 717. W odpowiedziach informowano, &e rozwa&ana jest mo&liwo') zmiany obowi"zuj"cych przepisów. Rzecznik zwróci! si$ 718 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o poinformowanie, na jakim etapie znajduj" si$ prace dotycz"ce nowelizacji przepisów w omawianym zakresie. W odpowiedzi poinformowano 719 Rzecznika, &e w Ministerstwie trwaj" ko(cowe prace nad przygotowaniem nowelizacji ustawy o pomocy spo!ecznej odno'nie do przepisów poszerzaj"cych katalog uprawnie( wojewody w zakresie reglamentacji dzia!alno'ci gospodarczej lub statutowej

polegaj"cej

na

prowadzeniu

placówki

zapewniaj"cej

ca!odobow" opiek$ osobom niepe!nosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podesz!ym wieku. W'ród mechanizmów wzmacniaj"cych instrumenty

prawnego

oddzia!ywania

wojewody

przewiduje

si$

podniesienie kary za prowadzenie przez osoby fizyczne lub prawne placówek zapewniaj"cych ca!odobow" opiek$ osobom niepe!nosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podesz!ym wieku ze szczególnym

715 716 717 718 719

Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. Nr 64 poz. 593 z po%n. zm.). Informacja za 2006 r. str. 176 i Informacja za 2007 r. str. 219-220. Ustawa z 2 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 173 poz. 1808). RPO-538666-III/06 z 23 stycznia 2008 r. Pismo z 25 lutego 2008 r.

- 270 uwzgl$dnieniem

dzia!alno'ci

prowadzonej

na

wi$ksz"

skal$

oraz

placówek, które pomimo na!o&enia kary pieni$&nej dzia!aj" dalej bez zezwolenia, jak równie& umo&liwienie wojewodzie w okre'lonych przypadkach zastosowania, poza kar" pieni$&n", sankcji w postaci nakazu wstrzymania wykonywania dzia!alno'ci w ww. zakresie. Ponadto zostanie zaproponowana nowelizacja ustawy o swobodzie dzia!alno'ci gospodarczej 720 w zakresie wprowadzenia konieczno'ci uzyskania zezwolenia wojewody na prowadzenie dzia!alno'ci w zakresie prowadzenia

placówki

zapewniaj"cej

ca!odobow"

opiek$

osobom

niepe!nosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podesz!ym wieku przed wpisem do ewidencji dzia!alno'ci gospodarczej. 3. Umo'liwienie korzystania z energii elektrycznej i innych mediów odbiorcom b&d%cym w trudnej sytuacji materialnej W 2008 r. Rzecznik otrzyma! pismo od Prezesa Urz$du Regulacji Energetyki dotycz"ce tzw. „ubóstwa energetycznego”. Uwagi dotycz"ce tego zjawiska zosta!y przedstawione równie& Ministrowi Pracy i Polityki Spo!ecznej z wnioskiem o podj$cie prac nad zbadaniem opisanego problemu. Rzecznik podzieli! pogl"d, i& konieczne jest uwzgl$dnienie w systemie prawnym kategorii odbiorców „wra&liwych spo!ecznie” i udzielenie im stosownego wsparcia, tak aby z powodu trudnej sytuacji materialnej grupa ta nie zosta!a w ogóle pozbawiona dost$pu do korzystania z energii elektrycznej, czy innych mediów. Form" pomocy dla osób najubo&szych mo&e by) instalowanie liczników przedp!atowych, umo&liwiaj"cych wykorzystanie „tylko tyle energii, ile si$ przedtem kupi!o”. Obecnie problematyk$ t$ reguluje art. 6a ustawy – Prawo energetyczne721, zgodnie z którym przedsi$biorstwo energetyczne

mo&e

zainstalowa)

przedp!atowy

uk!ad

pomiarowo-

rozliczeniowy s!u&"cy do rozlicze( za dostarczane paliwa gazowe, energi$ elektryczn" lub ciep!o. Tre') art. 6a nie znajduje jednak odzwierciedlenia w przepisach wykonawczych do ustawy – Prawo energetyczne. W

720 721

Ustawa z 2 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 173, poz. 1808). Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1504 z pó%n. zm..).

- 271 zwi"zku z powy&szym zachodzi obawa, &e omawiany przepis pozostaje w praktyce martwy. Rzecznik zwróci! si$ 722 do Prezesa Urz$du Regulacji i Energetyki z pro'b" o przedstawienie stanowiska w kwestii mo&liwo'ci realizowania przez

przedsi$biorstwa

energetyczne

regulacji

z

art.

6a

Prawa

energetycznego, a tak&e w kwestii zapobiegania zjawisku rezygnacji przez przedsi$biorstwa energetyczne z prowadzenia rozlicze( za energi$ lub gaz za pomoc" liczników przedp!atowych. W odpowiedzi Prezes poinformowa! 723, &e powo!a! Zespó! do spraw Prac Badawczych nad Problematyk" Odbiorców Wra&liwych Spo!ecznie, którego zadaniem by!o m.in. zdefiniowanie odbiorców wra&liwych spo!ecznie oraz wskazanie mo&liwych form pomocy takim odbiorcom. W rozwi"zanie problemu odbiorców wra&liwych spo!ecznie na rynku energii elektrycznej oraz paliw gazowych powinny zaanga&owa) si$ zarówno organy pa(stwowe, samorz"dowe, jak i przedsi$biorstwa energetyczne. Ochron" odbiorców wra&liwych spo!ecznie, w ocenie Prezesa powinna zajmowa) si$ przede wszystkim pomoc spo!eczna pa(stwa. Pewne mo&liwo'ci tkwi" tak&e w polityce podatkowo – dochodowej (skala obci"&e( podatkowych na!o&onych na energi$ elektryczn" i gaz – akcyza, VAT). D.

Zaopatrzenie inwalidów wojennych, kombatantów i osób represjonowanych. (wiadczenia deportacyjne

1. Postulowane

zmiany

w

prawie

kombatanckim,

zwi%zane

z

doznanymi represjami systemów totalitarnych W 2008 r. do Rzecznika zwróci! si$ Zarz"d G!ówny Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez III Rzesz$ z pro'b" o poparcie stara( dotycz"cych

uchwalenia

ustawy

o

'wiadczeniu

pieni$&nym

dla

ma!oletnich ofiar wojny w latach 1939-1945 oraz zrównania w zakresie uprawnie(

do

'wiadcze(

osób

podlegaj"cych

represjom

z

tytu!u

przebywania na deportacji do pracy przymusowej do III Rzeszy z osobami, które podlega!y represjom na zes!aniu w ZSRR w latach 1939722 723

RPO-582645-III/08 z 4 marca 2008 r. Pismo z 7 kwietnia 2008 r.

- 272 1956. Problem ten by! ju& przedmiotem wyst"pienia 724 Rzecznika w 2006 r. Minister Pracy i Polityki Spo!ecznej opowiedzia! si$ wówczas za zachowaniem obowi"zuj"cego stanu prawnego. Z

wnioskiem

Federacja

do

Rzecznika

Stowarzysze(

wyst"pi!a

Sybirackich

równie&

postuluj"c,

aby

Ogólnopolska ka&da

ofiara

podlegaj"ca represjom stalinowskim na zes!aniu w ZSRR, otrzymywa!a nale&ne

jej

uprawnienia

w

zakresie

inwalidztwa

wojennego

bez

konieczno'ci przeprowadzania &mudnych bada( specjalistycznych. U podstaw tego stanowiska le&" zarzuty niew!a'ciwego rozpatrywania spraw osób represjonowanych przez lekarzy orzeczników ZUS. Rzecznik podejmowa! ten problem w wyst"pieniach do Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo!ecznej oraz do Prezesa ZUS ju& w 2003 r. Postulaty przedstawione przez obie organizacje s" nadal aktualne i wymagaj" podj$cia i rozwi"zania przez organy konstytucyjne, posiadaj"ce inicjatyw$ ustawodawcz". W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 725 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska wobec przedstawionych problemów. W odpowiedzi Minister poinformowa! 726, &e zrealizowanie postulatu, aby ka&da ofiara podlegaj"ca represjom stalinowskim na zes!aniu dosta!a uprawnienia w przeprowadzania

zakresie inwalidztwa wojennego bez konieczno'ci bada(

przez

lekarzy

orzeczników,

nie

znajduje

uzasadnienia w przepisach, a ponadto w sposób ra&"cy godzi!oby w jedn" z fundamentalnych zasad konstytucyjnych, tj. zasad$ równo'ci podmiotów wobec prawa. Odnosz"c si$ do postulatu zrównania w zakresie uprawnie( osób podlegaj"cych represjom z tytu!u deportowania do pracy przymusowej do III Rzeszy z osobami, które podlega!y represjom na zes!aniu w ZSRR, Minister stwierdzi!, &e pewne uprzywilejowanie deportowanych na wschód jest uzasadnione wobec faktu znacznie trudniejszych warunków &ycia i pracy na zes!aniu w ZSRR ni& w Niemczech. Ponadto wysiedlenia sowieckie mia!y charakter wybitnie polityczny (co uzasadnia uj$cie ich ofiar w ustawie kombatanckiej), podczas gdy deportacje do pracy w III 724 725 726

Informacja za 2006 r. str. 179-180. RPO-532879-III/07 z 4 lutego 2008 r. Pismo z 3 marca 2008 r.

- 273 Rzeszy mia!y charakter g!ównie ekonomiczny (cho) aspekt polityczny te& by! obecny), a wi$c wpisanie ich ofiar do ustawy kombatanckiej by!oby sprzeczne z jej aksjologi". W Ministerstwie trwaj" prace nad projektem ustawy o uprawnieniach kombatantów, uczestników walki cywilnej lat 1914 – 1945, dzia!aczy opozycji wobec dyktatury komunistycznej oraz niektórych ofiar represji systemów totalitarnych. Zgodnie z projektem, osoby, które przebywa!y w !agrach, na zes!aniach i deportacjach i w zwi"zku z tym pobytem dozna!y uszczerbku na zdrowiu, nab$d", obok ewentualnie posiadanych ju& uprawnie( osoby represjonowanej, prawo do starania si$ o uprawnienia inwalidy

wojennego.

kombatanckich

i

zosta!

Projekt

uzyska!

skierowany

pod

akceptacj$ obrady

'rodowisk

Komitetu

Rady

Ministrów 727. 2. Konieczno#$

zmiany

przepisów

uzale'niaj%cych

wyp!at&

#wiadczenia przyznawanego ofiarom wojny lub represji od posiadania przez uprawnionego miejsca zamieszkania na terytorium Polski W 'wietle wyroku 728 Europejskiego Trybuna!u Sprawiedliwo'ci powsta! problem dalszego stosowania art. 5 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin729. Zgodnie z tym przepisem, 'wiadczenia okre'lone w ustawie przys!uguj" w czasie pobytu osoby uprawnionej na obszarze Pa(stwa Polskiego, chyba &e niniejsza ustawa albo umowy mi$dzynarodowe stanowi" inaczej. Polska nie zawar!a dotychczas

umów

mi$dzynarodowych,

które

by!yby

realizacj"

zastrze&enia przewidzianego w art. 5 ustawy. W powo!anym wy&ej wyroku Trybuna! orzek!, i& wyk!adni art. 18 ust. 1 TWE nale&y dokona) w ten sposób, &e stoi on na przeszkodzie ustawodawstwu pa(stwa cz!onkowskiego, na podstawie którego pa(stwo to odmawia, w sposób generalny i w ka&dych okoliczno'ciach, wyp!aty

727

728 729

Poselski projekt ustawy o uprawnieniach kombatantów, uczestników walki cywilnej lat 1914-1945, dzia!aczy opozycji wobec dyktatury komunistycznej oraz niektórych ofiar represji systemów totalitarnych jest przedmiotem prac parlamentarnych. W dniu 3 grudnia 2008 r. odby!o si$ pierwsze czytanie tego projektu w Komisji Polityki Spo!ecznej i Rodziny. Wyrok z 22 maja 2008 r. (C-499/06). Ustawa z 29 maja 1974 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 z pó%n. zm.).

- 274 swym obywatelom 'wiadczenia przyznawanego cywilnym ofiarom wojny lub represji tylko z tego powodu, &e nie maj" oni przez ca!y okres wyp!aty tego 'wiadczenia miejsca zamieszkania na terytorium tego pa(stwa, lecz na terytorium innego pa(stwa cz!onkowskiego. Wobec powy&szego w opinii Rzecznika konieczne wydaje si$ wprowadzenie odpowiednich zmian w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 730 do Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie. Minister podkre'li! 731, i& na podstawie art. 5 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin pa(stwo odmawia, w sposób generalny i bez wzgl$du na okoliczno'), wyp!aty swym obywatelom 'wiadczenia przyznawanego cywilnym ofiarom wojny lub represji tylko z tego powodu, &e nie maj" oni przez ca!y okres wyp!aty tego 'wiadczenia miejsca zamieszkania na terytorium tego pa(stwa. Z tego te& wzgl$du nale&a!oby wprowadzi) takie rozwi"zanie, które dokonywa!oby

ogranicze(

uzasadnionych

nadrz$dnymi

wzgl$dami

interesu ogólnego i by!oby proporcjonalne do realizowanego celu. Rozwi"zaniem takim mo&e by) ograniczenie kr$gu beneficjentów do osób uznanych za przejawiaj"ce okre'lony stopie( wi$zi ze spo!ecze(stwem Pa(stwa Polskiego. Jednak podkre'li) nale&y, i& pojecie „stopie( wi$zi z pa(stwem polskim” jest poj$ciem nieostrym. W powy&szym pi'mie poinformowano równie& Rzecznika, &e Ministerstwo rozwa&a usuni$cie art. 5 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych z porz"dku prawnego.

730 731

RPO-569480-III/07 z 10 lipca 2008 r. Pismo z 5 sierpnia 2008 r.

- 275 -

13. Ochrona zdrowia A.

Prawo do 'ycia

1. W%tpliwo#ci

dotycz%ce

niektórych

uregulowa"

zawartych

w

ustawie o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno#ci przerywania ci%'y Rzecznik, maj"c na uwadze konieczno') zapewnienia odpowiedniej ochrony podstawowych praw ka°o cz!owieka, tj. &ycia i zdrowia, przedstawi! 732 Ministrowi Zdrowia oraz Ministrowi Sprawiedliwo'ci uwagi dotycz"ce ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y 733, postuluj"c podj$cie dzia!a( maj"cych na celu doprecyzowanie budz"cych w"tpliwo'ci przepisów oraz usuni$cie luk prawnych. W"tpliwo'ci Rzecznika dotyczy!y m.in. uregulowania dotycz"cego dopuszczalno'ci usuni$cia ci"&y w razie zagro&enia zdrowia kobiety. Ustawa nie okre'la, czy chodzi tu o jakiekolwiek, czy istotne zagro&enie zdrowia

kobiety

ci$&arnej.

W

zwi"zku

z

tym

istnieje

potrzeba

doprecyzowania tego przepisu. Co wi$cej, brak jest ograniczenia czasowego dopuszczalno'ci przerwania ci"&y w przypadku wyst"pienia przes!anki „zagro&enia dla (…) zdrowia kobiety ci$&arnej”. Ponadto nie okre'lono trybu post$powania zmierzaj"cego do stwierdzenia zaistnienia tej

przes!anki.

Wprowadzono

jedynie

wymóg

przeprowadzenia

odpowiednich czynno'ci przez lekarza w szpitalu oraz zastrze&enie, &e wyst"pienie okoliczno'ci uzasadniaj"cych przerwanie ci"&y stwierdza lekarz inny ni& dokonuj"cy przerwania ci"&y. Brak jasno okre'lonych procedur powoduje, &e kobiety nie mog" skorzysta) z przys!uguj"cego im, w wyj"tkowych sytuacjach, prawa. Lekarze za', nie chc"c narazi) si$ na ewentualn" odpowiedzialno') karn", nie wydaj" koniecznych za'wiadcze(. Na brak gwarancji proceduralnych zwróci!

732 733

uwag$

równie&

Europejski

Trybuna!

Praw

RPO-578571-I/08 z 25 stycznia 2008 r. Ustawa z 7 stycznia 1993 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 78 z pó%n. zm.).

Cz!owieka

w

- 276 Strasburgu w wyroku w sprawie Alicja Tysi"c przeciwko Polsce 734. W ocenie Rzecznika dalsze uchylanie si$ od wprowadzenia postulowanych zmian b$dzie mia!o negatywne konsekwencje dla adresatów norm przedmiotowej ustawy, a zw!aszcza dla kobiet. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 735 w odpowiedzi, &e propozycje regulacji w sprawie procedury odwo!awczej wynikaj"cej z orzeczenia Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka w sprawie Alicja Tysi"c przeciwko Polsce b$d" uwzgl$dnione w projekcie ustawy o ochronie indywidualnych i zbiorowych praw pacjenta oraz o Rzeczniku Praw Pacjenta 736. Przewiduje on prawo pacjenta (lub jego przedstawiciela ustawowego) do wniesienia sprzeciwu od orzeczenia wydanego przez lekarza na podstawie obowi"zuj"cych przepisów prawa, w przypadku, gdy tre') orzeczenia narusza prawa lub obowi"zki pacjenta wynikaj"ce z tych przepisów. Sprzeciw, wraz z uzasadnieniem, b$dzie mo&na wnosi) do komisji lekarskiej dzia!aj"cej przy w!a'ciwej okr$gowej radzie lekarskiej. Przes!anka

okre'laj"ca

dopuszczalno')

przerwania

ci"&y

w

przypadkach, gdy „ci"&a stanowi zagro&enie dla &ycia lub zdrowia kobiety ci$&arnej” nie daje podstaw do arbitralnych decyzji. Z punktu widzenia fizjologii i patologii cz!owieka, nie jest mo&liwe precyzyjne okre'lenie stanów potencjalnego zagro&enia &ycia lub zdrowia kobiety ci$&arnej spowodowanych ci"&". Podobnie nie jest mo&liwe okre'lenie precyzyjnej granicy pomi$dzy zagro&eniem zdrowia a zagro&eniem &ycia cz!owieka. W wi$kszo'ci przypadków nie jest te& mo&liwe antycypowanie momentu, czy okresu wyst"pienia zagro&e( &ycia i zdrowia, st"d ustawodawca nie okre'li! ograniczenia czasowego dopuszczalno'ci aborcji z tych powodów. Niedookre'lono'), któr" pos!uguje si$ ustawodawca w art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y, nie doprowadza zatem do podwa&enia samej zasady ochrony &ycia w fazie prenatalnej.

734 735 736

Wyrok z 20 marca 2007 r. (skarga nr 5410/03). Pismo z 29 lutego 2008 r. Druk nr 283.

- 277 Podsekretarz

Stanu

w

Ministerstwie

Sprawiedliwo'ci

poinformowa! 737 natomiast, &e doprecyzowanie przepisu art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y, nie stanowi wymogu o charakterze konstytucyjnym. Na demokratycznym pa(stwie prawa ci"&y obowi"zek zapewnienia ochrony &ycia ludzkiego, jednak zakres tej ochrony oraz jej metody i formy mog" by) ró&nicowane, w zale&no'ci od preferowanych pogl"dów spo!eczno-prawnych wyst$puj"cych w spo!ecze(stwie oraz od oceny stopnia skuteczno'ci obowi"zuj"cych unormowa(. W odpowiedzi przychylono si$ do pogl"du o potrzebie wprowadzenia procedury odwo!awczej w przypadkach odmowy dokonania przerywania ci"&y. W

kolejnym

wyst"pieniu

do

Ministra

Zdrowia,

Rzecznik

podtrzyma! 738 stanowisko, i& przes!ank$ „zagro&enie dla (...) zdrowia kobiety ci$&arnej” nale&y oceni) jako arbitraln". Ustawodawca bowiem dowolnie zrówna! warto'), jak" jest &ycie p!odu, z szeroko rozumianym zdrowiem kobiety ci$&arnej. Nie okre'lono, czy chodzi o jakiekolwiek zagro&enie zdrowia, czy te& o zagro&enie istotne, ani te&, czy chodzi o zagro&enie ci$&kim uszczerbkiem na zdrowiu, czy te& nieznacznym i przemijaj"cym os!abieniem funkcji psychofizycznych – odmiennie ni& mia!o to miejsce w pierwotnej regulacji z 1993 roku. Ustawodawca nie wywa&y! zatem stopnia, ani charakteru zagro&enia dla zdrowia kobiety wynikaj"cego z donoszenia ci"&y, nie pos!uguje si$ takimi poj$ciami jak np. „ci$&kie i nieodwracalne” czy „du&e prawdopodobie(stwo” zagro&enia dla zdrowia kobiety. Wprawdzie dyrektywy interpretacyjne mo&na znale%) w komentarzach ekspertów, czy te& skonstruowa) je w oparciu o inne obowi"zuj"ce przepisy szczegó!owe, jednak nie zmienia to charakteru kwestionowanej normy prawnej. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci!

si$

z

pro'b"

o

ponowne

przeanalizowanie

zagadnie(

przedstawionych we wcze'niejszym wyst"pieniu i poinformowanie o zaj$tym stanowisku. Podsekretarz stanowiska 737 738 739

Stanu

Rzecznika

w o

Ministerstwie konieczno'ci

Pismo z 4 lipca 2008 r. RPO-578571-I/08 z 10 sierpnia 2008 r. Pismo z 4 wrze'nia 2008 r.

Zdrowia

nie

podzieli! 739

doprecyzowania

niektórych

- 278 przepisów omawianej ustawy. Poinformowa!, i& enumeratywne wyliczenie wszystkich stanów zdrowotnych matki i p!odu, które mog" by) podstaw" do podj$cia decyzji o przerwaniu ci"&y, jest ju& w swej koncepcji niewykonalne. Wobec wagi problemu i braku satysfakcjonuj"cych odpowiedzi Ministra Zdrowia i Ministra Sprawiedliwo'ci, Rzecznik zwróci! si$ 740 do Prezesa Rady Ministrów, sygnalizuj"c, i& nadal pozostaje niewykonany wyrok Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka w sprawie Alicja Tysi"c przeciwko Polsce. Rzecznik przedstawi! równie& uwagi dotycz"ce przepisu art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y 741, postuluj"c podj$cie przez Rad$ Ministrów dzia!a( maj"cych na celu wyeliminowanie z obrotu prawnego przepisów wywo!uj"cych uzasadnione w"tpliwo'ci w 'wietle unormowa( Konstytucji oraz uzupe!nienie wyst$puj"cych luk prawnych. Ponownie zosta!o podniesione, &e przepis ten jest niedostatecznie okre'lony, a sama przes!anka wydaje si$ arbitralna. Ustawodawca dowolnie bowiem zrówna! warto'), jak" jest &ycie p!odu, z szeroko rozumianym zdrowiem kobiety ci$&arnej. Ponadto, ustawodawca dokonuj"c w 1996 r. nowelizacji ustawy pomin"! istniej"c" uprzednio przes!ank$ „powa&nego zagro&enia dla zdrowia” jako dookre'laj"c" warunki niekaralno'ci przerywania ci"&y ze wzgl$du na zdrowie matki 742. Arbitralno') przepisu wzmacnia dodatkowo brak

ograniczenia

czasowego

dopuszczalno'ci

aborcji

oraz

brak

okre'lenia trybu post$powania zmierzaj"cego do stwierdzenia zaj'cia tej przes!anki. Obowi"zuj"cej regulacji mo&na zarzuci) niezgodno') z niektórymi normami Konstytucji. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów wyja'ni! 743, i& w zakresie zagadnie( b$d"cych przedmiotem wyst"pienia Rzecznika wypowiedzieli si$ wcze'niej zarówno Minister Sprawiedliwo'ci, jak i Minister Zdrowia, wskazuj"c w swych pismach na podj$te w sprawie dzia!ania Rz"du. W

740 741 742 743

RPO-578571-I/08 z 23 wrze'nia 2008 r. Ustawa z 7 stycznia 1993 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 78 z pó%n. zm.). Uchylono art. 149a poprzednio obowi"zuj"cej ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny. Pismo z 7 listopada 2008 r.

- 279 zwi"zku z powy&szym w odpowiedzi skoncentrowano si$ na orzeczeniu Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka w sprawie Alicja Tysi"c przeciwko Polsce, w którym wskazano na luk$ w polskim systemie prawnym, polegaj"c" na braku gwarancji proceduralnych. Trybuna! stwierdzi!, i& w toku post$powania nie zosta!o wykazane, &e prawo polskie

zawiera

jakikolwiek

skuteczny

mechanizm

umo&liwiaj"cy

ustalenie, czy w danej sprawie zosta!y spe!nione warunki do dokonania zgodnej z prawem aborcji. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów zwróci! uwag$, &e Sejm w dniu 21 pa%dziernika 2008 r. uchwali! poselski projekt ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, który jest m.in. wynikiem oceny skutków orzeczenia Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka. Projekt ustawy zosta! przekazany Marsza!kowi Senatu. Projekt ustawy wprowadza rozwi"zanie uprawniaj"ce pacjenta (lub jego przedstawiciela ustawowego) do wniesienia sprzeciwu w przypadku, gdy nie zgadza si$ z rozpoznaniem dokonanym przez lekarza orzekaj"cego o stanie zdrowia, je&eli to rozpoznanie ma wp!yw na jego prawa lub obowi"zki wynikaj"ce z przepisów prawa. Zgodnie z projektem, sprzeciw wnosi si$ do komisji lekarskiej z!o&onej z trzech lekarzy wskazanych przez rad$ lekarsk", w tym dwóch tej samej specjalno'ci co lekarz orzekaj"cy o stanie zdrowia pacjenta. Od rozstrzygni$cia komisji lekarskiej nie przys!uguje odwo!anie. Komisja wydaje orzeczenia niezw!ocznie, nie pó%niej jednak ni& w terminie 14 dni od dnia wniesienia sprzeciwu. Zgodnie z przedstawionym wyja'nieniem tworzona przez ustaw$ instytucja sprzeciwu b$dzie procedur" umo&liwiaj"c" odwo!anie si$ m.in. od decyzji lekarza w przypadku sporu powsta!ego w kwestii przerwania ci"&y z powodu zagro&enia dla &ycia lub zdrowia kobiety ci$&arnej. W kolejnym wyst"pieniu skierowanym do Prezesa Rady Ministrów, Rzecznik przedstawi! 744 w"tpliwo'ci dotycz"ce instytucji sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza, przewidzianej w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Przede wszystkim powstaje pytanie, czy zaproponowany mechanizm – wy!"czony spod zewn$trznej kontroli – nie jest jedynie iluzj" skutecznego dla obywatela 744

RPO-578571-I/08 z 22 grudnia 2008 r.

- 280 'rodka prawnego. Co wi$cej, ustawa nak!ada na pacjenta wnosz"cego sprzeciw, obowi"zek sporz"dzenia uzasadnienia, w tym wskazania przepisu, z którego wynikaj" prawa lub obowi"zki, na których wp!yw ma skar&ona opinia albo orzeczenie. Niespe!nienie tych wymaga( b$dzie skutkowa) zwrotem wniosku. Je&eli Rzecznik Praw Pacjenta ma realizowa) zadania swoistego „przeds"du”, bez prawa do ewentualnego uzupe!nienia sprzeciwu w interesie pacjenta, rozwi"zanie takie nie b$dzie wspiera) realizacji praw pacjentów, lecz raczej b$dzie ogranicza!o ich realizacj$. Ustawa zosta!a podpisana przez Prezydenta RP w dniu 26 listopada 2008 r. Jednak ponownie nieuchwalenie przez Sejm w dniu 19 grudnia 2008 r., zawetowanej przez Prezydenta RP ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. – Przepisy wprowadzaj"ce ustawy z zakresu ochrony zdrowia, uniemo&liwia rych!e wej'cie w &ycie ustawy o prawach pacjenta. 2. Brak prawnej mo'liwo#ci skutecznego #cigania czynu lekarza polegaj%cego na nieumy#lnym uszkodzeniu cia!a lub spowodowaniu rozstroju zdrowia dziecka pocz&tego Nawi"zuj"c do wcze'niejszych wyst"pie( Rzecznik poruszy! 745 problem niemo&no'ci skutecznego 'cigania czynu polegaj"cego na nieumy'lnym uszkodzeniu cia!a lub spowodowaniu rozstroju zdrowia dziecka pocz$tego. W wyst"pieniach tych wskazano w szczególno'ci, i& podstawy do prowadzenia post$powania karnego nie mo&e stanowi) tre') art. 157a Kodeksu karnego, albowiem warunkiem przest$pno'ci jest umy'lno') spowodowania skutku, o którym mowa w tym przepisie, co wynika z zasady wyra&onej w art. 8 Kodeksu karnego. W odpowiedzi poinformowano 746, i& ze wzgl$du na wag$ przedstawionego problemu dotycz"cego gwarancji zasady ochrony &ycia ludzkiego od momentu pocz$cia do 'mierci, w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci rozwa&one zostanie podj$cie prac nad nowelizacj" Kodeksu karnego w tym zakresie. Jak jednak wynika z lektury projektów ustaw nowelizuj"cych Kodeks karny,

zamieszczonych

na

stronach

internetowych

Ministerstwa

Sprawiedliwo'ci, jak równie& rz"dowych projektów ustaw skierowanych

745 746

RPO-533891-II/06 z 16 czerwca 2006 r. oraz z 14 maja 2008 r. Pismo z 27 czerwca 2008 r.

- 281 w tym zakresie do Sejmu, do tej pory nie zosta!a przygotowana nowelizacja art. 157a Kodeksu karnego, penalizuj"ca czyn polegaj"cy na nieumy'lnym spowodowaniu uszkodzenia cia!a dziecka pocz$tego lub rozstroju zdrowia zagra&aj"cego jego &yciu. Rzecznik zwróci! si$ 747 zatem do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie, czy podj$te zosta!y prace nad nowelizacj" wskazanego przepisu oraz – ewentualnie – na jakim etapie znajduje si$ obecnie proces legislacyjny dotycz"cy omawianego problemu. B.

System ochrony zdrowia

1. Obowi%zek op!acania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne przez emerytów i rencistów prowadz%cych dzia!alno#$ zarobkow% Do Rzecznika zwraca!y si$ osoby, które naby!y prawo do renty lub emerytury i jednocze'nie prowadzi!y dzia!alno') zarobkow", skar&"c si$ na obowi"zek op!acania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne z tytu!u prowadzenia takiej dzia!alno'ci, niezale&nie od sk!adek odprowadzanych w zwi"zku z otrzymywaniem 'wiadczenia emerytalnego lub rentowego. Ustawa zwalnia emerytów i rencistów z op!acania sk!adki zdrowotnej z tytu!u prowadzenia dzia!alno'ci gospodarczej (lub wspó!pracy z osob" prowadz"c" tak" dzia!alno')), gdy 'wiadczenie emerytalne (rentowe) nie przekracza miesi$cznie kwoty minimalnego wynagrodzenia i jednocze'nie gdy dodatkowe przychody z dzia!alno'ci gospodarczej uzyskiwane przez emeryta (rencist$) nie przekraczaj" miesi$cznie 50% kwoty najni&szej emerytury lub op!aca on podatek dochodowy w formie karty podatkowej. Sk!adka

wynosz"ca

w

przypadku

osób

prowadz"cych

dzia!alno')

gospodarcz" 9% zadeklarowanej kwoty nie jest wprost proporcjonalna do otrzymywanych przychodów, gdy& ustawodawca okre'li! jej minimum opieraj"c je na przeci$tnym miesi$cznym wynagrodzeniu w sektorze przedsi$biorstw. Tymczasem pracuj"cy emeryci i renci'ci uzyskuj" cz$sto znacznie ni&sze przychody. Zasadny wydaje si$ zatem argument, &e konieczno') op!acania sk!adki w obecnej wysoko'ci powoduje nieop!acalno') prowadzonej przez

747

RPO-533891-II/06 z 20 listopada 2008 r.

- 282 nich dzia!alno'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik skierowa! 748 wyst"pienie

do

Ministra

Zdrowia,

postuluj"c

rozwa&enie

zmiany

przepisów ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych, korzystnej dla wspomnianej grupy emerytów i rencistów. Minister nak!adaj"ce

Zdrowia na

poinformowa! 749,

obywateli

obowi"zek

&e

przepisy

wspó!finansowania

ustawowe systemu

'wiadcze( zdrowotnych powinny w jednakowy sposób, zawieraj"cy jak najmniej wyj"tków od ogólnie przyj$tych zasad, regulowa) kwestie zwi"zane z op!acaniem sk!adek. Fakt osi"gania ma!ych zysków z tytu!u prowadzonej dzia!alno'ci gospodarczej nie mo&e by) wystarczaj"c" podstaw" do wy!"czenia grupy uczestników systemu z obowi"zku op!acania sk!adki lub zmiany zasad jej naliczania. Jednocze'nie, zasadne wydaje si$ przeanalizowanie mo&liwo'ci urealnienia podstawy wymiaru sk!adki w przypadku osób prowadz"cych pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz". Po przeprowadzeniu analiz zostanie podj$ta ostateczna decyzja w tym zakresie. 2. Przebieg prac nad „koszykiem #wiadcze" gwarantowanych” Dzia!ania zmierzaj"ce do prze!amania utrzymuj"cego si$ g!$bokiego kryzysu systemu finansowania ochrony zdrowia pozostaj" niezmiennie jednym z priorytetowych obszarów zainteresowania Rzecznika. Istotne znaczenie dla reform systemowych ma precyzyjne okre'lenie zakresu 'wiadcze( zdrowotnych, gwarantowanych w ramach obowi"zkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Skutki braku jednoznacznych uregulowa( w tym wzgl$dzie s" przedmiotem wielu skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 750 o informacj$ o stopniu zaawansowania oraz przewidywanym terminie zako(czenia prac nad „koszykiem 'wiadcze( gwarantowanych”. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 751 o trwaj"cych przygotowaniach do wdro&enia systemu sta!ej wyceny i 748 749 750 751

RPO-575923-X/07 z 2 stycznia 2008 r. Pismo z 31 stycznia 2008 r. RPO-588152-X/08 z 30 kwietnia 2008 r. Pismo z 12 wrze'nia 2008 r.

- 283 monitorowania kosztów realizacji 'wiadcze( opieki zdrowotnej. Wymaga to

szeregu

zmian

legislacyjnych,

jak

równie&

zorganizowania

i

sfinansowania bazy badawczej opartej o zak!ady opieki zdrowotnej stosuj"ce te same standardy rachunku kosztów. Termin doj'cia do oczekiwanych efektów jest jednak odleg!y. W warunkach polskich wiele dzia!a( realizowanych w ramach prac nad „koszykiem” ma charakter pionierski, g!ównie z uwagi na wcze'niejsze zaniechania i b!$dy, co tak&e ma wp!yw na wyd!u&enie czasu realizacji zadania. W zagranicznych systemach

opieki

zdrowotnej,

tam

gdzie

funkcjonuj"

rozwi"zania

definiowane jako koszyk 'wiadcze( gwarantowanych, prace nad jego ukszta!towaniem trwa!y wiele lat i wymaga!y znacznych nak!adów finansowych. 3. Odd!u'anie zak!adów opieki zdrowotnej Z informacji uzyskanych przez Rzecznika wynika!o, &e cz$') 'rodowiska zwi"zanego z opiek" zdrowotn" wyrazi!a negatywn" opini$ o z rz"dowej koncepcji pomocy dla samodzielnych publicznych zak!adów opieki zdrowotnej, które przekszta!c" si$ w spó!ki prawa handlowego. Zainteresowani wskazywali, &e pomoc finansowa ma trafi) g!ównie do szpitali, które nie przestrzega!y dyscypliny finansowej, cz$sto by!y %le zarz"dzane i nie podj$!y skutecznych wysi!ków na rzecz poprawy ich sytuacji finansowej oraz zmniejszenia zad!u&enia. Przewidywanej pomocy nie otrzymaj" natomiast publiczne zak!ady opieki zdrowotnej, które podj$!y trud restrukturyzacji lub przekszta!ci!y si$ w spó!ki prawa handlowego, niejednokrotnie kosztem zaci"gni$cia kredytów bankowych oraz wielu ogranicze( (w tym zamro&enia wynagrodze( pracowników, ograniczenia zatrudnienia, inwestycji, zakupów sprz$tu i aparatury). Proponowane ograniczenie umorzenia nale&no'ci do zobowi"za( publicznoprawnych,

pozbawi

pomocy

pa(stwa

te

zak!ady,

które

regulowa!y zobowi"zania wobec ZUS, PFRON, urz$dów skarbowych i innych pa(stwowych instytucji, ale zalegaj" z p!atno'ciami wobec dostawców leków i wyrobów medycznych oraz sprz$tu i aparatury medycznej. Równie& zwolnienie z op!acania podatku dochodowego od osób prawnych ma dotyczy) tylko nowo powsta!ych spó!ek prawa

- 284 handlowego. W tej sytuacji Rzecznik zwróci! si$ 752 do Ministra Zdrowia o przekazanie informacji o dzia!aniach podj$tych w celu zapewnienia równego traktowania publicznych zak!adów opieki zdrowotnej w dost$pie do pomocy publicznej. Minister

Zdrowia

poinformowa! 753,

&e

niezb$dnym

elementem

operacji przekszta!cenia samodzielnych publicznych zak!adów opieki zdrowotnej jest pakiet rozwi"za( dotycz"cych restrukturyzacji finansowej i organizacyjnej tych zak!adów. Przyj$to za!o&enie, &e pomoc finansowa powinna by) adekwatna do rzeczywistych potrzeb poszczególnych zak!adów. Dzia!ania b$d" polega!y na podziale w/w zak!adów, wed!ug kryterium rentowno'ci; zastosowaniu opcjonalnych, uzale&nionych od w/w kategorii, mechanizmów finansowych: umorzeniu zobowi"za( publicznoprawnych, zawarciu ugody z wierzycielami wierzytelno'ci cywilnoprawnych; poddaniu zak!adów b$d"cych w najtrudniejszej sytuacji finansowej, na wniosek podmiotów, które utworzy!y zak!ady (w tym jednostek samorz"du terytorialnego), przymusowemu zarz"dowi. Propozycja dotycz"ca umorzenia zobowi"za( publicznoprawnych dotyczy!aby wszystkich przekszta!canych zak!adów. Jednak&e pomoc, a co za tym idzie, dobranie odpowiednich instrumentów finansowych, prawnych

i

organizacyjnych,

ma

by)

adekwatna

do

sytuacji

poszczególnych zak!adów. W praktyce oznacza to, &e zak!ady w najtrudniejszej sytuacji finansowej b$d" w wi$kszym stopniu korzysta) z pomocy pa(stwa. Jednocze'nie zak!ady te (i podmioty, które je utworzy!y – w wi$kszo'ci przypadków jednostki samorz"du terytorialnego) zostan" poddane rygorom planu naprawczego, na mocy którego mo&e by) ustanowiony zarz"d komisaryczny. Pozostawienie zak!adów w najtrudniej sytuacji bez pomocy stwarza realne zagro&enie ich likwidacj", a co za tym idzie, ograniczeniem dost$pno'ci do 'wiadcze( zdrowotnych. 4. Podzia! mi&dzy oddzia!y wojewódzkie NFZ #rodków na pokrycie finansowania #wiadcze" opieki zdrowotnej

752 753

RPO-577454-X/08 z 29 lipca 2008 r. Pismo z 25 sierpnia 2008 r.

- 285 Do Rzecznika wp!yn$!y skargi dotycz"ce § 7 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie szczegó!owego trybu i kryteriów podzia!u 'rodków

pomi$dzy

centrale

i

oddzia!y

wojewódzkie

NFZ

z

przeznaczeniem na finansowanie opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych 754. Autorzy skarg wyra&ali w"tpliwo'), czy zakres regulacji obj$ty tym przepisem nie wykracza poza upowa&nienie ustawowe. Analiza przepisów potwierdza!a zasadno') sygnalizowanych w"tpliwo'ci. Na mocy art. 119 ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych 755, minister w!a'ciwy do spraw zdrowia uprawniony zosta! do okre'lenia w drodze rozporz"dzenia, w porozumieniu z ministrem w!a'ciwym do spraw finansów publicznych oraz po zasi$gni$ciu opinii Prezesa NFZ, szczegó!owego trybu i kryteriów podzia!u 'rodków pomi$dzy central$ i oddzia!y wojewódzkie NFZ z przeznaczeniem na finansowanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych, z uwzgl$dnieniem przepisów art. 118 tej ustawy. Przepis art. 118 ust. 3 stanowi, &e podstaw" podzia!u planowanych 'rodków mi$dzy oddzia!y wojewódzkie NFZ na pokrycie finansowania przez nie kosztów 'wiadcze( opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych jest liczba ubezpieczonych

zarejestrowanych

w

oddziale

wojewódzkim

NFZ.

Ustalon" wysoko') 'rodków koryguje si$ przez uwzgl$dnienie m.in. wska%nika

wynikaj"cego

ze

zró&nicowania

kosztu

jednostkowego

'wiadczenia opieki zdrowotnej. Tymczasem przepis § 7 ust. 1 cytowanego rozporz"dzenia Ministra Zdrowia stanowi, &e przy obliczaniu wska%nika uwzgl$dnia si$ aktualne dane dotycz"ce przeci$tnego miesi$cznego dochodu do dyspozycji gospodarstwa

domowego,

przypadaj"cego

na

1

osob$,

w

danym

województwie, zawarte w rocznikach statystycznych województw GUS w okresie 5 lat. Powsta!a w"tpliwo'), czy pomini$cie w ustawie sposobu obliczenia wska%nika, mo&e by) uzasadnieniem dla uregulowania tej materii w rozporz"dzeniu. Rzecznik wyst"pi! 756 w przedmiotowej sprawie do 754 755 756 757

Ministra

Zdrowia,

który

poinformowa! 757,

&e

Rozporz"dzenie z 18 wrze'nia 2007 r. (Dz.U. Nr 171 poz. 1210). Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 210 poz. 2135 z pó%n. zm.). RPO-595175-X/08 z 1 wrze'nia 2008 r. Pismo z 3 pa%dziernika 2008 r.

wprowadzenie

- 286 postulowanych zmian § 7 ust. 1 omawianego rozporz"dzenia mog!oby dotyczy) najwcze'niej planu finansowego NFZ na 2010 r. Jednocze'nie Minister zaznaczy!a, &e zako(czy!y si$ uzgodnienia zewn$trzne projektu ustawy

o

pa(stwowym

nadzorze

nad

systemem

powszechnego

ubezpieczenia zdrowotnego, który zak!ada m.in. decentralizacj$ NFZ. Projekt ten wprowadza istotne zmiany w zakresie sposobu alokacji 'rodków

pochodz"cych

ze

sk!adki

na

powszechne

ubezpieczenie

zdrowotne. Planuje si$, &e ustawa ta wejdzie w &ycie z dniem 1 stycznia 2010 r., co w konsekwencji spowoduje zmian$ regulacji dotycz"cych zagadnienia poruszonego przez Rzecznika. 5. Umarzanie

lub

rozk!adanie

na

raty

zaleg!ych

sk!adek

na

ubezpieczenie zdrowotne rolników W toku badania skargi indywidualnej ujawni! si$ negatywny spór kompetencyjny mi$dzy Kas" Rolniczego Ubezpieczenia Spo!ecznego a Narodowym Funduszem Zdrowia, dotycz"cy w!a'ciwo'ci do umarzania lub rozk!adania na raty zaleg!ych sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne. Zgodnie ze stanowiskiem przedstawionym przez Wielkopolski Oddzia! NFZ, kwesti$ roz!o&enia na raty kwot zaleg!ych sk!adek lub umorzenia zaleg!o'ci rozstrzyga) winien w!a'ciwy oddzia! KRUS. Tymczasem organ KRUS stwierdzi! swoj" niew!a'ciwo') w sprawie, powo!uj"c si$ na stanowisko Ministra Zdrowia. W ocenie Rzecznika KRUS zajmuje pozycj$ analogiczn" do pozycji ZUS-u. Z orzecznictwa s"dowoadministracyjnego wynika, &e ZUS przys!uguj"

kompetencje

do

umarzania

zaleg!ych

sk!adek

na

ubezpieczenie zdrowotne lub roz!o&enia ich na raty 758 i nale&a!oby uzna), &e podobne kompetencje posiada KRUS. Rzecznik zwróci! si$ 759 do Ministra Zdrowia o przedstawienie stanowiska w sprawie. W

odpowiedzi

Minister

poinformowa! 760,

i&

podziela

pogl"d

Rzecznika co do kompetencji KRUS w zakresie rozk!adania na raty b"d% umarzania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne rolników. Wprawdzie obowi"zuj"ce przepisy ustawowe w sposób nie budz"cy w"tpliwo'ci 758 759 760

Por. wyrok z 20 kwietnia 2007 r. (sygn. akt V SA/Wa 411/07). RPO-595398-X/08 z 1 wrze'nia 2008 r. Pismo z 16 wrze'nia 2008 r.

- 287 ustalaj" kompetencje Prezesa KRUS do odraczania terminu p!atno'ci nale&no'ci z tytu!u sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne, rozk!adania ich na raty lub umarzania w ca!o'ci lub w cz$'ci, brak jest jednak przepisu prawa materialnego dozwalaj"cego na umniejszenie nale&no'ci NFZ z tytu!u nale&nych sk!adek i ich pochodnych. W kolejnym wyst"pieniu 761 Rzecznik stwierdzi!, i& w udzielonej odpowiedzi

pomini$to

istotn"

kwesti$

dotycz"c"

ró&nicowania

kompetencji KRUS oraz ZUS do umarzania, odraczania sp!aty lub rozk!adania na raty sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne. W tej mierze Rzecznik oczekuje na precyzyjne okre'lenie podstaw prawnych tego zró&nicowania. Przytoczony w odpowiedzi argument o braku przepisu dozwalaj"cego na umniejszenie nale&no'ci NFZ z tytu!u nale&nych sk!adek i ich pochodnych nie wydaje si$ by) przekonuj"cy w odniesieniu do kompetencji KRUS wynikaj"cych z ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych 762 oraz w 'wietle art. 52a ustawy o ubezpieczeniu spo!ecznym rolników 763, a tak&e przepisów art. 41a ust. 1-3 tej ustawy. Uznawane bez zastrze&e( kompetencje ZUS do umarzania lub rozk!adania na raty sk!adek i ich pochodnych, tak&e prowadz" do umniejszania nale&no'ci NFZ. Nie jest zatem zrozumia!e stanowisko odmawiaj"ce tych kompetencji organom KRUS wobec analogicznej pozycji KRUS i ZUS oraz to&samej roli, jak" instytucje te pe!ni" w systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Sytuacja ta zdaje si$ pozostawa) w kolizji z zasad" równo'ci wobec prawa wyra&on" w art. 32 Konstytucji. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik ponownie zwróci! si$ o zaj$cie stanowiska w sprawie. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 764, &e podziela pogl"d Rzecznika co do konieczno'ci ujednolicenia kompetencji ZUS i KRUS w zakresie rozk!adania na raty lub umarzania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne. Przepisy art. 52a i 41a ustawy z dnia 20 grudnia 761 762 763 764

RPO-595398-X/08 z 13 listopada 2008 r. Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 210, poz. 2135 z pó%n. zm.). Ustawa z 20 grudnia 1990 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 50 poz. 291 z pó%n. zm.) Pismo z 16 grudnia 2008 r.

- 288 1990 r. o ubezpieczeniu spo!ecznym rolników zawieraj", co do istoty, postanowienia zbie&ne z art. 28, 29 i 32 ustawy z dnia 13 pa%dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze( spo!ecznych, zatem wobec uznania przez s"d administracyjny uprawnienia ZUS do rozk!adania na raty lub umarzania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne, brak jest podstaw do ró&nicowania uprawnie( tych organów rentowych. W tej sytuacji w dniu 7 listopada 2008 r. Dyrektor Biura Prasy i Promocji Ministerstwa Zdrowia zaprezentowa! zweryfikowane stanowisko w poruszanej kwestii. 6. Zarz%dzenia Prezesa NFZ wydawane na podstawie art. 146 ustawy o #wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze #rodków publicznych W toku badania skarg dotycz"cych tre'ci zarz"dze( Prezesa NFZ, okre'laj"cych sposób post$powania w sprawie zawarcia umowy o udzielanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej, kryteria oceny ofert oraz warunki wymagane od 'wiadczeniodawców stwierdzono, &e zarz"dzenia te ustalaj" nie tylko wymogi techniczne i proceduralne stawiane 'wiadczeniodawcom przyst$puj"cym do post$powania w sprawie zawarcia umowy o udzielanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej, ale np. ustalaj" definicj$ „fizjoterapeuty” i „psychoterapeuty” (zarz"dzenie Nr 57/2007/DSOZ, Nr 60/2007/DSOZ). Rozstrzygaj"

równie&

o

prawach

pacjentów

i

przys!uguj"cych

'wiadczeniach w ramach ubezpieczenia zdrowotnego (np. kosztownym leczeniu, w tym chemioterapii niestandardowej). Rzecznik

podniós!

zastrze&enia

co

do

konstytucyjno'ci

tych

regulacji, bowiem zarz"dzenia Prezesa NFZ, maj" wewn$trzny charakter, obowi"zuj"

wy!"cznie

jednostki

organizacyjne

podleg!e

organowi

wydaj"cemu te akty i nie mog" w &adnym przypadku stanowi) podstawy decyzji

wydawanych

wobec

obywateli,

osób

prawnych

i

innych

podmiotów. Omawiane zarz"dzenia pozostaj" w kolizji z art. 68 Konstytucji oraz obowi"zuj"cymi ustawami. Rzecznik zwróci! si$ 765 do Ministra Zdrowia z pro'b" o szczegó!owe zbadanie tre'ci zarz"dze( oraz podj$cie dzia!a( w kierunku zapewnienia konstytucyjno'ci tych regulacji i zgodno'ci z obowi"zuj"cymi ustawami.

765

RPO-589567-X/08 z 20 maja 2008 r.

- 289 Minister

poinformowa! 766,

i&

w

Ministerstwie

przygotowano

nowelizacj$ ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych, zawieraj"c" wykaz 'wiadcze( gwarantowanych wraz z wycen" oraz 'wiadcze( niegwarantowanych, co jednoznacznie porz"dkuje kwestie finansowania systemu opieki zdrowotnej przez Narodowy Fundusz Zdrowia oraz okre'la wszelkie dane dotycz"ce 'wiadcze(, które w ramach pe!nego dost$pu do informacji powinni posiada) 'wiadczeniodawcy i 'wiadczeniobiorcy. W ocenie Ministerstwa Zdrowia zarz"dzenia Nr 57/2007/DSOZ oraz Nr 60/2007/DSOZ Prezesa NFZ z dnia 19 wrze'nia 2007 r. w sprawie okre'lenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju rehabilitacja lecznicza, nie zawiera!y b!$dów, na podstawie których nale&a!oby stwierdzi) ich niewa&no'). Natomiast Minister Zdrowia w dniu 16 kwietnia 2008 r. wyda! decyzj$ administracyjn", w której stwierdzi! niewa&no') zarz"dzenia Nr 20/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 31 marca 2008 r. w cz$'ci wprowadzaj"cej zmiany do Wytycznych w sprawie stosowania

'wiadczenia

„Chemioterapia

niestandardowa”.

W

konsekwencji podj$tych przez Ministra dzia!a(, Prezes NFZ wyda! zarz"dzenie nr 23/2008/DGL z dnia 16 kwietnia 2008 r., na mocy którego zosta!y usuni$te przepisy zakwestionowane przez Ministra Zdrowia. 7. Reklamowanie napojów alkoholowych Zaniepokojenie Rzecznika wzbudzi! art. 13 1 ustawy o wychowaniu w trze%wo'ci i przeciwdzia!aniu alkoholizmowi 767, reguluj"cy reklamowanie napojów alkoholowych. Dane przytoczone w Narodowym Programie Zdrowia na lata 20072015 wskazuj", &e wzrasta konsumpcja alkoholu, w szczególno'ci w'ród m!odzie&y, oraz cz$stotliwo') niekorzystnych efektów ubocznych tej konsumpcji (wzrost przyj$) do izb wytrze%wie(, kierowania pod wp!ywem alkoholu, czy przypadków przemocy domowej zwi"zanej z nadu&ywaniem alkoholu).

766 767

Pismo z 2 lipca 2008 r. Ustawa z 26 pa%dziernika 1982 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z pó%n. zm.).

- 290 Polska zadeklarowa!a ograniczenie lub wr$cz przeciwdzia!anie promocji napojów alkoholowych oraz do!o&enie szczególnych stara( w celu

zmniejszenia

odsetka

osób

nadu&ywaj"cych

alkoholu

w'ród

m!odzie&y, w szeregu dokumentów – tak mi$dzynarodowych, jak i wewn$trznych. Niektóre pa(stwa europejskie wprowadzi!y ca!kowity zakaz reklamy napojów alkoholowych (np. Islandia, Norwegia) lub zakaz reklamy w telewizji (Francja, Finlandia, Dania, Szwecja, Szwajcaria). Maj"c powy&sze na uwadze, Rzecznik zwróci! si$ 768 do Ministra Zdrowia o rozwa&enie potrzeby zmiany przepisów, ze szczególnym uwzgl$dnieniem art. 13 1 ust. 2 pkt 1 ustawy o wychowaniu w trze%wo'ci i przeciwdzia!aniu alkoholizmowi. Przepis ten zezwala na prowadzenie reklamy piwa w telewizji, radiu, kinie i teatrze mi$dzy godz. 20 a 6. Ograniczenie to nie stosuje si$ do reklam prowadzonych przez organizatorów imprez sportowych. W odpowiedzi poinformowano769, &e projekt ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trze%wo'ci i przeciwdzia!aniu alkoholizmowi zawiera m.in. propozycj$ zmiany art. 13 1 ustawy maj"c" na celu ograniczenie czasowe dost$pno'ci reklam piwa wobec osób ma!oletnich. Na rozwa&enie zas!uguje kwestia rezygnacji z obowi"zuj"cego zapisu umo&liwiaj"cego prowadzenie bez ogranicze( czasowych reklamy piwa w telewizji, radiu, kinie i teatrze przez organizatorów imprez sportu wyczynowego lub profesjonalnego podczas trwania tych imprez. Przyj$cie tego rozwi"zania mog!oby jednak prowadzi) do ograniczenia mo&liwo'ci transmisji zagranicznych imprez sportowych, podczas których takie formy reklamy s" prowadzone w mediach. Tym samym regulacja taka mog!aby spotka) si$ z negatywnym odbiorem spo!ecznym. W Ministerstwie Zdrowia rozwa&ana jest mo&liwo') wprowadzenia ogranicze( czasowych dla emitowania informacji na temat sponsorowania imprez masowych przez producentów i dystrybutorów napojów alkoholowych. Ponadto rozszerzania

768 769

w

odpowiedzi

obowi"zuj"cych

RPO-410553-X/08 z 15 lutego 2008 r. Pismo z 11 marca 2008 r.

podzielono regulacji

pogl"d o

o

kwestie

konieczno'ci zwi"zane

z

- 291 prowadzeniem

reklamy

i

promocji

napojów

alkoholowych

za

po'rednictwem nowych technologii, w tym Internetu. Nawi"zuj"c do otrzymanych wyja'nie( Rzecznik ponownie zwróci! si$ 770 do Ministra Zdrowia o przekazanie informacji dotycz"cych wprowadzenia ogranicze( czasowych emitowania informacji na temat sponsorowania imprez masowych przez producentów i dystrybutorów napojów alkoholowych, oraz czy w Ministerstwie rozwa&ane jest obj$cie ograniczeniami

promocji

napojów

alkoholowych

prowadzonych

za

pomoc" nowych technologii. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie poinformowa! 771, &e Komitet Rady Ministrów na posiedzeniu w dniu 28 sierpnia 2008 r. przyj"! i rekomendowa! Radzie Ministrów projekt ustawy o zmianie ustaw o wychowaniu w trze%wo'ci i o przeciwdzia!aniu narkomanii, przed!o&ony przez Ministra Zdrowia. Emisja reklam i promocji piwa w radiu, telewizji, kinach i teatrach b$dzie mo&liwa wy!"cznie mi$dzy godzin" 23.00 a 6.00. Wprowadzono tak&e zakaz sprzeda&y, podawania i spo&ywania napojów alkoholowych na stadionach i innych obiektach sportowych podczas trwania imprez sportowych. Ze wzgl$du na zaawansowane ju& prace nad obecn" nowelizacj" nie jest mo&liwe rozszerzenie obowi"zuj"cych regulacji o kwestie zwi"zane z prowadzeniem reklamy i promocji napojów alkoholowych za po'rednictwem nowych technologii, w tym internetu czy te& wprowadzenie ogranicze( czasowych dla emitowania informacji na temat

sponsorowania

imprez

masowych

przez

producentów

i

dystrybutorów napojów alkoholowych. Powy&sze regulacje powinny by) przedmiotem osobnego aktu prawnego rozpatrywanego podczas kolejnej nowelizacji omawianej ustawy.

C.

Ochrona praw pacjentów

1. Nieprzestrzeganie praw pacjenta w publicznych szpitalach W

skargach

kierowanych

do

Rzecznika

poszanowania praw pacjenta w publicznych szpitalach. 770 771

RPO-410553-X/08 z 10 wrze'nia 2008 r. Pismo z 19 wrze'nia 2008 r.

podnoszono

brak

- 292 Podstawowe prawa pacjenta definiuje art. 19 ustawy o zak!adach opieki zdrowotnej 772. W praktyce zarówno pacjent, jak i upowa&nione przez niego osoby nie zawsze mog" uzyska) przyst$pn" i przekazan" w godnych warunkach informacj$ o stanie zdrowia, rozpoznaniu, mo&liwych metodach diagnostycznych i leczniczych, daj"cych si$ przewidzie) nast$pstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Wiele do &yczenia pozostawia równie& respektowanie prawa do intymno'ci i poszanowania godno'ci. Wiele w"tpliwo'ci budzi stosowanie wobec chorych 'rodków przymusu bezpo'redniego (g!ównie unieruchomienia z u&yciem pasów), niejednokrotnie bez uprzedzenia o tym pacjenta i jego opiekunów, zachowania szczególnej ostro&no'ci i dba!o'ci o dobro chorego i jego godno'). Rzecznik zwróci! si$ 773 do Ministra Zdrowia o przekazanie informacji o dzia!aniach Ministra Zdrowia w tej materii, w szczególno'ci w zakresie monitoringu przestrzegania

praw

pacjenta

i

usuni$cia

wyst$puj"cych

nieprawid!owo'ci. W odpowiedzi Rzecznik zosta! poinformowany 774, &e przy Ministrze Zdrowia funkcjonuje Biuro Praw Pacjenta, a w jego strukturze Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego. W 2007 r. Biuro zarejestrowa!o 18 280 spraw zwi"zanych z naruszeniami praw pacjenta w trakcie udzielania 'wiadcze( zdrowotnych i 643 skargi zwi"zane ze stosowaniem przymusu bezpo'redniego. Ponadto wyra&ono przekonanie, i& wej'cie w &ycie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wzmocni pozycj$ pacjenta podczas udzielania 'wiadcze( zdrowotnych. Prawa sformu!owane w tre'ci projektu s" obecnie unormowane w kilku ustawach z zakresu ochrony zdrowia. Stanowi to potencjalne utrudnienie zarówno dla pacjentów, jak i podmiotów udzielaj"cych 'wiadcze( zdrowotnych. 2. Zagro'enie dost&pu pacjentów do niektórych specjalistycznych us!ug szpitalnych Z listów obywateli kierowanych do Rzecznika wynika!o, &e zagro&ony jest dost$p pacjentów do niektórych specjalistycznych us!ug 772 773 774

Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z pó%n. zm.). RPO-595130-X/08 z 3 listopada 2008 r. Pismo z 1 grudnia 2008 r.

- 293 szpitalnych. Kierownicy publicznych zak!adów opieki zdrowotnej i szpitali decyduj" si$ na likwidacj$ lub znaczne ograniczenie dzia!alno'ci niektórych oddzia!ów szpitalnych, g!ównie z powodu braku odpowiednich lekarzy specjalistów oraz z uwagi na nierentowno') tych oddzia!ów (wysokie koszty funkcjonowania). Informacje te potwierdzaj" doniesienia 'rodków masowego przekazu. Obowi"zuj"ce w omawianym zakresie przepisy prawa nie stwarzaj" wystarczaj"cych

gwarancji

ochronnych,

zapewniaj"cych

prawo

do

nieprzerwanego i niepogorszonego dost$pu, warunków udzielania i jako'ci us!ug 'wiadczonych przez likwidowany lub przekszta!cany zak!ad opieki zdrowotnej. Realnego wp!ywu na omawiane decyzje organów za!o&ycielskich zak!adów opieki zdrowotnej nie posiadaj" konsultanci krajowi i wojewódzcy zobowi"zani m.in. do kontroli dost$pno'ci do 'wiadcze( zdrowotnych. Ustawa o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych 775 okre'la wprawdzie zadania w!adz publicznych w zakresie zapewnienia równego dost$pu do 'wiadcze( opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych, ale nie wyposa&a tych w!adz w wystarczaj"ce kompetencje w tej materii. Rzecznik zwróci! si$ 776 do Ministra Zdrowia o zaj$cie stanowiska w sprawie, a tak&e o przekazanie informacji o dzia!aniach i zamierzeniach Ministra Zdrowia w kwestii zapewnienia faktycznego nadzoru nad zabezpieczeniem szpitalnej opieki zdrowotnej

na

terenie

kraju

i

poszczególnych

województw

oraz

wprowadzenia odpowiednich mechanizmów i narz$dzi prawnych. 3. Prawa pacjentek korzystaj%cych ze #wiadcze" zdrowotnych w zwi%zku z porodem W

nawi"zaniu

do

wcze'niejszych

wyst"pie( 777

w

sprawie

nieprzestrzegania w publicznych szpitalach praw pacjentek korzystaj"cych ze 'wiadcze( zdrowotnych w zwi"zku z porodem, Rzecznik zwróci! si$ 778 do Ministra Zdrowia o przekazanie informacji na temat rezultatu prac 775 776 777 778

Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z pó%n. zm.). RPO-600495-X/08 z 31 pa%dziernika 2008 r. Informacja za 2007 r., str. 230. RPO-555872-X/07 z 10 lipca 2008 r.

- 294 powo!anego przez Ministra Zespo!u do spraw opracowania projektu standardu opieki oko!oporodowej, wdro&enia zapowiadanych standardów oraz usuni$cia nieprawid!owo'ci sygnalizowanych przez Rzecznika. W

poinformowano779,

odpowiedzi

opracowanie

aktu

prawnego

&e

zadaniem

okre'laj"cego

standard

Zespo!u

jest

post$powania

medycznego w okresie porodu i po!ogu. *wiadczenia wynikaj"ce z opracowanego

standardu

b$d"

w

pe!ni

finansowane

ze

'rodków

publicznych. W toku prac Zespó! ustali!, i& niezb$dne jest opracowanie standardów opieki nad kobiet" ci$&arn", opieki oko!oporodowej nad kobiet" podczas porodu, opieki nad kobiet" w po!ogu oraz opieki nad noworodkiem. Jako realny termin zako(czenia prac Zespo!u wskazano ostatni kwarta! 2008 roku. 4. Mo'liwo#$ funkcjonowania w Polsce izb porodowych Rzecznik, po zapoznaniu si$ z doniesieniami 'rodków masowego przekazu 780 w sprawie zamiaru zaprzestania kontraktowania 'wiadcze( zdrowotnych

z

Izb"

Porodow"

w

L$dzinach,

postanowi!

podj")

post$powanie wyja'niaj"ce w sprawie mo&liwo'ci funkcjonowania w Polsce izb porodowych oraz korzystania ze 'wiadcze( tych izb w ramach 'rodków publicznych. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 781 do Ministra Zdrowia o poinformowanie o stanowisku w sprawie mo&liwo'ci rozwoju w Polsce izb porodowych oraz kontynuowania umowy o udzielanie 'wiadcze( zdrowotnych na rzecz ubezpieczonych przez Izb$ Porodow" w L$dzinach. Minister, odnosz"c si$ do kwestii mo&liwo'ci funkcjonowania Izby Porodowej w L$dzinach poinformowa! 782, &e wymagania dla zak!adów opieki zdrowotnej, w ramach których funkcjonuj" oddzia!y po!o&niczo – ginekologiczne zosta!y okre'lone w rozporz"dzeniu Ministra Zdrowia w sprawie wymaga(, jakim powinny odpowiada) pod wzgl$dem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urz"dzenia zak!adu opieki zdrowotnej 783. 779 780 781 782 783

Pismo z 17 lipca 2008 r. m.in. „Gazeta Wyborcza” z 21 i 24 pa%dziernika 2008 r. Zamkn%$ Anio!y, bo nie operuj% i L&dziny: Tu si& rodz% ca!e rodziny. RPO-601187-X/08 z 10 grudnia 2008 r. Pismo z 6 stycznia 2009 r. Rozporz"dzenie z 10 listopada 2006 r. (Dz.U. Nr 213, poz. 1568 z pó%n. zm.).

- 295 Ponadto, zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o zak!adach opieki zdrowotnej 784, zak!ad mo&e rozpocz") dzia!alno') dopiero po uzyskaniu wpisu do rejestru zak!adów opieki zdrowotnej. Szczegó!owe uregulowania w omawianym zakresie okre'laj" przepisy wydane na podstawie art. 13 ust. 5 i art. 17 ustawy o ZOZ – rozporz"dzenie Ministra Zdrowia w sprawie systemu resortowych kodów identyfikacyjnych dla zak!adów opieki zdrowotnej

oraz

szczegó!owych

zasad

ich

nadawania 785

oraz

rozporz"dzenie Ministra Zdrowia z 16 lipca 2004 r. w sprawie rejestru zak!adów opieki zdrowotnej 786. Odnosz"c si$ do mo&liwo'ci rozwoju i funkcjonowania w Polsce izb porodowych Minister poinformowa!, &e Zespó! do spraw opracowania projektu standardu opieki oko!oporodowej, powo!any przez Ministra Zdrowia, uzna! za celowe zaj$cie si$ tym problemem. Ustalenia Zespo!u w tej sprawie b$d" mia!y istotne znaczenie dla modelu opieki oko!oporodowej w ramach obowi"zuj"cego w Polsce systemu opieki zdrowotnej. 5. Szczepienia ochronne u dzieci i m!odzie'y W lutym 2008 r. Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Zdrowia z pro'b" o udzielenie informacji w sprawie sygnalizowanych przez media zak!óce( w organizacji szczepie( ochronnych u dzieci i m!odzie&y. W tej sprawie otrzyma! obszerne wyja'nienie 787, w 'wietle którego „rzetelna ocena skutków wprowadzenia nowelizacji przepisów w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dzie)mi i m!odzie&", a zw!aszcza okre'lenie poziomu wykonawstwa szczepie( ochronnych w 2007 r., b$d" mo&liwe po opublikowaniu pe!nych danych statystycznych, najwcze'niej w po!owie 2008 r.”. Rzecznik wyrazi! zainteresowanie wspomnian" ocen" i zwróci! si$ 788 do Ministra Zdrowia z pro'b" o udost$pnienie wymienionej informacji.

784 785 786 787 788

Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 16 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 170, poz. 1797 z pó%n. zm.) Rozporz"dzenie z 16 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1781 z pó%n. zm.). Pismo z 11 marca 2008 r. RPO-580594-X/08 z 8 wrze'nia 2008 r.

- 296 Minister poinformowa! 789, i& dane ze sprawozda( ochronnych przedk!adane

przez

'wiadczeniodawców

przechowuj"cych

karty

uodpornienia, wskazuj" na os!abienie nadzoru nad wykonawstwem szczepie( w 2007 r. W porównaniu do 2006 r. w wi$kszo'ci roczników dzieci i m!odzie&y do lat 18 powi$kszy! si$ procentowy udzia! grupy, której kart uodpornienia nie ma u 'wiadczeniodawców zobowi"zanych do prowadzenia

szczepie(.

Odnotowano

pewne

pogorszenie

stanu

zaszczepienia, szczególnie w rocznikach, które zgodnie z Programem Szczepie( Ochronnych powinny rozpocz") cykl szczepie( lub otrzyma) kolejn" dawk$. W zwi"zku z powy&szym Minister zwróci! si$ w trybie pilnym do Konsultanta

Krajowego

w

dziedzinie

medycyny

rodzinnej

oraz

Konsultanta Krajowego w dziedzinie piel$gniarstwa pediatrycznego o przeanalizowanie przyczyn stwierdzonych nieprawid!owo'ci w zakresie realizowania Programu Szczepie( Ochronnych oraz przedstawienie sposobu

i

rodzaju

dzia!a(

naprawczych.

Wyniki

analiz

zosta!y

przedstawione tak&e Prezesowi NFZ z pro'b" o podj$cie dzia!a( w celu wyja'nienia

przyczyn

nieprawid!owo'ci

w

realizacji

szczepie(

ochronnych u dzieci i m!odzie&y. W dniu 1 pa%dziernika 2008 r. wesz!o w &ycie rozporz"dzenie Ministra

Zdrowia

zmieniaj"ce

rozporz"dzenie

w

sprawie

wykazu

obowi"zkowych szczepie( ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepie( 790. Tym samym rozszerzony zosta! kalendarz szczepie( ochronnych o dwie nowe szczepionki: przeciwko pneumokokom i ospie wietrznej dla dzieci nara&onych w sposób szczególny.

6. Profilaktyka i leczenie dzieci chorych na hemofili& W wyst"pieniu do Ministra Zdrowia, Rzecznik wyrazi! 791 swoje zaniepokojenie informacjami na temat sytuacji osób chorych na hemofili$, a w szczególno'ci opieki zdrowotnej dla dzieci. W opinii lekarzy specjalistów oraz pacjentów, Narodowy Program Leczenia Hemofilii w 789 790 791

Pismo z 7 pa%dziernika 2008 r. Rozporz"dzenie z 24 czerwca 2008 r. (Dz.U. Nr 122, poz. 795). RPO-588895-X/08 z 16 maja 2008 r.

- 297 Polsce nie gwarantuje skutecznej profilaktyki u dzieci i doros!ych cierpi"cych na t$ chorob$ oraz odbiega od standardów 'wiatowych i europejskich. Podstawowe problemy to brak dost$pu do leków oraz niewystarczaj"ce 'rodki na profilaktyk$, a tak&e utrudnienia w dost$pie do diagnostyki i leczenia. Rzecznik zwróci! si$ o przekazanie stanowiska w sprawie, w tym informacji na temat dzia!a( Ministra, podejmowanych w celu zapewnienia chorym na hemofili$ bezpiecznego leczenia. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie poinformowa! 792, &e wype!nianie zada( zwi"zanych z organizacj" i koordynacj" zaopatrzenia w bezpieczn" krew, jej sk!adniki i produkty krwiopochodne jest statutowym zadaniem Narodowego Centrum Krwi w Warszawie. Preparaty krzepni$cia oraz czynniki rekombinowane przeznaczone dla osób chorych na hemofili$, zakupywane s" w ramach realizacji „Narodowego Programu Leczenia Hemofilii na lata 2005 – 2011”, ze 'rodków finansowych b$d"cych w dyspozycji Ministra Zdrowia. Koszty leczenia pacjentów chorych na hemofili$ pokrywane s" ze 'rodków NFZ. Podejmowane przez resort zdrowia i NFZ dzia!ania s!u&" zapewnieniu poprawy sytuacji chorych na hemofili$. W kolejnym wyst"pieniu skierowanym do Ministra Zdrowia, Rzecznik stwierdzi! 793, i& przyj$cie przez NFZ w lipcu 2008 r. programu „Zapobieganie krwawieniom u dzieci z hemofili" A i B” nale&y uzna) za istotny post$p w opiece medycznej. Jak wynika jednak z poruszaj"cych opini$ publiczn" przekazów medialnych 794, rodzice dzieci wykluczonych z programu NFZ z powodu stwierdzenia u nich obecno'ci inhibitora, maj" poczucie dyskryminacji w dost$pie do odpowiedniego leczenia. Rzecznik zwróci!

si$

o

wyja'nienie

w"tpliwo'ci

zwi"zanych

z

realizacj"

Narodowego Programu Leczenia Hemofilii na lata 2005-2011 oraz przyj$tego przez NFZ programu „Zapobieganie krwawieniom u dzieci z hemofili" A i B”. Rzecznik zwróci! si$ tak&e o zapewnienie równego traktowania dzieci chorych na hemofili$ w szko!ach ogólnodost$pnych. 792 793 794

Pismo z 16 czerwca 2008 r. RPO-588895-X/08 z 31 lipca 2008 r. „Gazeta Wyborcza” z 26 lipca 2008 r. Dzieci chore na hemofili& dostan% leki dro'sze i mniej bezpieczne oraz telewizyjne programy informacyjne z 28 lipca 2008 r.

- 298 Podsekretarz Stanu w Ministerstwie poinformowa! 795, &e „Narodowy Program Leczenia Hemofilii na lata 2005-2011” obejmuje zakup koncentratów czynników krzepni$cia dla chorych na hemofili$ i inne wrodzone

skazy

krwotoczne,

wyspecjalizowanych

natomiast

o'rodkach

leczenie

wojewódzkich.

odbywa

si$

Niedostateczna

w

ilo')

'rodków finansowych nie pozwala na wdro&enie pierwotnej profilaktyki dla wszystkich potrzebuj"cych pacjentów. Optymalnym rozwi"zaniem by!oby w!"czenie chorych wymagaj"cych immunotolerancji do zespo!u tzw. chorób sierocych, które ze wzgl$du na wysokie koszty leczenia obj$te

s"

specjaln"

form"

finansowania.

Koncepcja

ta

ma

by)

przedstawiona przez przedstawiciela NFZ na posiedzeniu zespo!u ds. chorób rzadkich, powo!anego przez Ministra Zdrowia. Aktualnie realizowany program leczenia hemofilii jest w trakcie modyfikacji zapisów. Zarz"dzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2008 r. zosta! powo!any Zespó! maj"cy m.in. opracowa) sposób dystrybucji czynników krzepni$cia oraz strategi$ zaopatrzenia systemu ochrony zdrowia w czynniki krzepni$cia na rok 2009 i lata nast$pne. W kwestii równego traktowania dzieci chorych na hemofili$ w szko!ach ogólnodost$pnych wyja'niono w odpowiedzi, &e zapis art. 67 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie o'wiaty 796 zapewnia uczniowi prawo do korzystania z gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy lekarskiej. Obecnie, aby dzieci chore na hemofili$ mog!y w pe!ni uczestniczy) w zaj$ciach w szko!ach ogólnodost$pnych, konieczne jest zapewnienie sta!ej obecno'ci na terenie szko!y osoby posiadaj"cej kwalifikacje w udzielaniu pierwszej pomocy. Medyczn" opiek$ profilaktyczn" nad uczniami w szko!ach sprawowa) mo&e piel$gniarka, która posiada przynajmniej kurs kwalifikacyjny dla piel$gniarek 'rodowiska nauczania i wychowania. 7. Sytuacja dzieci wymagaj%cych leczenia wysokospecjalistycznego Rzecznik

zwróci!

si$ 797

do

Ministra

Zdrowia

z

pro'b"

o

ustosunkowanie si$ do poruszaj"cych opini$ spo!eczn" informacji dotycz"cych 795 796 797

problemów

dzieci

wymagaj"cych

Pismo z 4 wrze'nia 2008 r. Ustawa z 7 wrze'nia 1991 r. (Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572). RPO-602156-X/08 z 6 listopada 2008 r.

leczenia

- 299 wysokospecjalistycznego, zw!aszcza kardiologicznego oraz udzielenie tym dzieciom systemowej pomocy ze strony Ministerstwa Zdrowia. Wed!ug danych Klubu Kardiochirurgów Polskich operacje serca wykonywane s" w ci"gu roku u 2,2 tys. dzieci, natomiast przeprowadzenie takich zabiegów nale&a!oby wykona) u 3 tys. dzieci, co oznacza, &e corocznie w Polsce ok. 800 chorych na serce dzieci pozbawionych jest szans na niezb$dne leczenie. Narastaj"ce zak!ócenia w funkcjonowaniu lecznictwa pediatrycznego w latach 2006-2007 by!y ju& przedmiotem wyst"pie( Rzecznika do Ministerstwa Zdrowia. Niestety, w 2008 roku dotar!y do Rzecznika kolejne informacje o pogarszaniu si$ sytuacji chorych

dzieci

wymagaj"cych

skomplikowanych

zabiegów

kardiochirurgicznych. W czerwcu 2008 r. kardiochirurdzy z Uniwersyteckiego Szpitala Dzieci$cego w Krakowie – Prokocimiu informowali o wielotygodniowych opó%nieniach w wykonywaniu zabiegów operacyjnych ratuj"cych &ycie i zdrowie dzieci 798. Do opinii publicznej dotar!y równie& na pocz"tku czerwca informacje z Wielkopolski o tym, &e ci$&ko chore dzieci oczekuj" nawet cztery miesi"ce na operacj$ serca z powodu braku piel$gniarek i anestezjologów 799. Wyd!u&aj"ca si$ kolejka chorych dzieci do pilnych operacji

sta!a

si$

tak&e

powodem

narastaj"cego

niepokoju

kardiochirurgów w Centrum Zdrowia Matki Polki w #odzi. Pocz"tek listopada 2008 r. przyniós! alarmuj"ce informacje prasowe, &e liczba wykonywanych operacji serca u dzieci mo&e ulec redukcji nawet o

po!ow$ 800.

Zagro&enia

spowodowane

problemami

kadrowymi,

aparaturowymi i organizacyjnymi, mog" drastycznie wzrosn") w wyniku podj$tej

przez

Ministerstwo

Zdrowia

decyzji

zmieniaj"cej

zasady

finansowania operacji kardiochirurgicznych u dzieci. Do tej pory leczenie wad serca u dzieci finansowane by!o z dwóch %róde!: za operacje p!aci!o Ministerstwo Zdrowia (by!y to tzw. procedury wysokospecjalistyczne), a za hospitalizacj$ dziecka przed operacj" i po niej p!aci! NFZ. Obecnie operacje b$d" finansowane wy!"cznie przez NFZ, który – zdaniem

798 799 800

„Polska. Gazeta Krakowska” z 24 czerwca 2008 r. „Polska. G!os Wielkopolski” z 1 sierpnia 2008 r. „Metro” z 3 listopada 2008 r.

- 300 specjalistów – p!aci najcz$'ciej dopiero pod koniec roku i poni&ej rzeczywistych kosztów zabiegów. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 801, &e rozwi"zanie problemu niewystarczaj"cej liczby wykonywanych operacji kardiochirurgicznych u dzieci jest mo&liwe poprzez zwi$kszenie liczby stanowisk intensywnej terapii kardiochirurgicznej w najaktywniejszych o'rodkach kardiochirurgii dzieci$cej. W 2008 roku Ministerstwo Zdrowia podj$!o w tej sprawie pierwsze dzia!ania. Zakupiono pewn" liczb$ stanowisk dla o'rodków kardiochirurgii dzieci$cej w #odzi, Poznaniu i Katowicach w ramach Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Uk!adu Sercowo-Naczyniowego

POLKARD.

Zgodnie

z

zapewnieniami

Konsultanta Krajowego w dziedzinie kardiochirurgii, dzieci wymagaj"ce szybkiej interwencji kardiochirurgicznej s" operowane natychmiast. Zgodnie

z

decyzj"

Kierownictwa

Ministerstwa

Zdrowia

zostanie

powo!any zespó!, którego zadaniem b$dzie dokonanie analizy sytuacji w obszarze 'wiadcze( kardiochirurgicznych dla dzieci i przedstawienie wytycznych kierunkowych, na podstawie których zostanie zbudowany system w pe!ni zapewniaj"cy dost$pno') tych 'wiadcze(. Sprostowano zamierzonych

ponadto zmian

wysokospecjalistycznych

informacje zasad

z

dziedziny

prasowe,

dotycz"ce

finansowania kardiochirurgii

zakresu

'wiadcze( dzieci$cej

i

dzieci$cej kardiologii inwazyjnej w 2009 r. Przekazanie do finansowania przez NFZ dotyczy jedynie procedur – operacji izolowanego przetrwa!ego przewodu t$tniczego (wada wrodzona u niemowl"t) oraz diagnostycznego cewnikowania serca i biopsji mi$'nia sercowego u dzieci do lat 18. Zaoszcz$dzone w ten sposób 'rodki bud&etowe, zostan" przeznaczone na zwi$kszenie liczby i rozszerzenie zakresu 'wiadcze( kardiologicznych i kardiochirurgicznych, a tak&e wprowadzenie na list$ nowych, dotychczas nie wykonywanych 'wiadcze(. Zgodnie z obowi"zuj"cymi przepisami, nale&no'ci z tytu!u realizacji umowy wyp!acane s" przez oddzia! wojewódzki NFZ za miesi"c poprzedni, w terminie 15 dni po dniu dostarczenia przez 'wiadczeniodawc$ wymaganych dokumentów.

801

Pismo z 2 grudnia 2008 r.

- 301 8. Standardy leczenia i dost&p do nowoczesnych terapii dla dzieci chorych na nowotwory W 'rodkach masowego przekazu pojawi!y si$ alarmuj"ce doniesienia o zani&eniu przez Narodowy Fundusz Zdrowia o ok. 25-30% wyceny procedur medycznych w dzieci$cych klinikach onkologicznych, co w znacz"cy sposób wp!ywa na standardy leczenia i dost$p do nowoczesnych terapii dzieci chorych na nowotwory. Z tre'ci artyku!u prasowego wynika!o 802, &e z powodu niew!a'ciwej wyceny procedur medycznych, dzieci$cym klinikom onkologicznym w ca!ym kraju grozi bankructwo. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 803 do Ministra Zdrowia z pro'b" o spowodowanie zbadania powy&szego problemu oraz zaj$cie stanowiska, tak&e w sprawie szczegó!owych kwestii podnoszonych w powo!anym artykule przekazanie

prasowym.

informacji

Rzecznik

dotycz"cych

zwróci!

dzia!a(

si$ ponadto

Ministra

w

o

sprawie

zapewnienia dzieciom chorym na nowotwory dost$pu do skutecznej i nowoczesnej terapii. Minister poinformowa! 804, i& w dniu 11 czerwca 2008 r. Prezes NFZ zarz"dzeniem Nr 32/2008/DSOZ wprowadzi! nowy system rozliczania 'wiadcze( opieki zdrowotnej w rodzaju: leczenie szpitalne, który powinien skutkowa) zwi$kszeniem bezpiecze(stwa 'wiadczeniobiorców oraz stwarza) now" jako') zarz"dzania szpitalami. Wed!ug wyja'nie( NFZ,

wprowadzony

system

Jednorodnych

Grup

Pacjentów

(JGP)

uruchomi! dodatkowo mechanizmy zabezpieczaj"ce odpowiedni poziom finansowania, zw!aszcza przypadków trudnych i z powik!aniami. *rodki finansowe przeznaczone na onkologi$ i hematologi$ dzieci$c", od drugiego pó!rocza 2008 r. s" znacz"co podwy&szone. Minister Zdrowia w ramach nadzoru na bie&"co monitoruje dzia!ania podejmowane przez NFZ w zakresie realizacji 'wiadcze( w systemie JGP, w tym 'wiadcze( z zakresu onkologii i hematologii dzieci$cej. Zapowiedziano te& dokonanie zmian zasad finansowania 'wiadcze( opieki zdrowotnej realizowanych w zakresie onkologii i hematologii dzieci$cej, które pozwol" na prawid!owe 802 803 804

„Dziennik” z 19 sierpnia 2008 r. Fundusz Zdrowia oszcz&dza kosztem dzieci chorych na raka. RPO-596789-X/08 z 22 sierpnia 2008 r. Pismo z 16 wrze'nia 2008 r.

- 302 zabezpieczenie

dost$pu

do

tych

'wiadcze(

oraz

zagwarantuj"

bezpiecze(stwo finansowe po stronie 'wiadczeniodawców. 9. Standardy opieki paliatywno-hospicyjnej dla dzieci W

kolejnym

wyst"pieniu

po'wi$conym

problematyce

opieki

paliatywno-hospicyjnej dla dzieci, Rzecznik zwróci! si$ 805 do Ministra Zdrowia o udzielenie informacji na temat przewidywanego terminu zako(czenia prac nad projektem rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie standardów post$powania i procedur medycznych z zakresu opieki paliatywno-hospicyjnej w zak!adach opieki zdrowotnej, o którym mowa w pi'mie Sekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia z dnia 21 grudnia 2007 r. Rzecznik podkre'li!, i&, mimo zapowiedzi, nadal nie zrezygnowano ze stosowania limitów dyskryminuj"cych cz$') 'miertelnie chorych dzieci w dost$pie do opieki paliatywno-hospicyjnej. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 806, &e Minister Zdrowia decyzj" z dnia 21 marca 2008 r. stwierdzi! niewa&no') zarz"dzenia Prezesa NFZ z dnia 19 wrze'nia 2007 r. w sprawie okre'lenia warunków

zawierania

i

realizacji

umów

w

rodzaju:

opieka

d!ugoterminowa, w cz$'ci § 17 ust. 1 pkt 2, § 18 ust. 1 pkt 5 i 6, § 18 ust. 2 pkt 6 za!"cznika do zarz"dzenia. Zgodnie ze stanowiskiem wyra&onym w decyzji, pacjent nieuleczalnie chory, bez wzgl$du na rozpoznan" jednostk$ chorobow", ma prawo oczekiwa), &e jego uprawnienie do otrzymania okre'lonych 'wiadcze( opieki zdrowotnej b$dzie mog!o by) zrealizowane u 'wiadczeniodawcy zwi"zanego umow" z Narodowym Funduszem Zdrowia, niezale&nie od liczby i proporcji pacjentów nienowotworowych w stosunku do ogólnej liczby pacjentów obj$tych terapi" u tego 'wiadczeniodawcy. W odpowiedzi poinformowano równie&, &e projekt rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie standardów post$powania i procedur medycznych z zakresu opieki paliatywno-hospicyjnej w zak!adach opieki zdrowotnej jest ju& po konsultacjach mi$dzyresortowych i spo!ecznych.

805 806

RPO-570368-X/07 z 10 kwietnia 2008 r. Pismo z 5 maja 2008 r.

- 303 10. Opieka paliatywno-hospicyjna dla osób doros!ych Rzecznik zwróci! si$ o podj$cie dzia!a( zapewniaj"cych osobom doros!ym

odpowiednie

standardy

post$powania

z

zakresu

opieki

paliatywno-hospicyjnej. Wnioski z analizy tre'ci Zarz"dzenia Prezesa NFZ Nr 96/2008/DSOZ, a zw!aszcza opinie uznanych autorytetów medycznych mog" wskazywa) na niedostosowanie narzuconych w zarz"dzeniu zasad opieki do wymaga( *wiatowej Organizacji Zdrowia, a nawet naruszanie podstawowych praw pacjenta, w tym przypadku praw osoby umieraj"cej z powodu nieuleczalnej choroby. Szereg przyk!adów na potwierdzenie tej tezy mo&na znale%) w doniesieniach prasowych807, a tak&e w audycjach radiowych i telewizyjnych. Zgodnie z trybem kierowania i zasadami udzielania 'wiadcze( opieki paliatywnej i hospicyjnej w warunkach stacjonarnych, przewidzianymi w § 18 ust. 1 pkt 2 powo!anego zarz"dzenia, 'wiadczenia te s" udzielane pacjentom cierpi"cym na nieuleczalne, post$puj"ce schorzenia wskazane w za!"czniku nr 11 do warunków zawierania umów. Wykaz schorze( kwalifikuj"cych do obj$cia opiek" hospicyjn" osoby doros!e jest ograniczony w stosunku do wykazu sporz"dzonego przez wybitnych przedstawicieli 'rodowiska medycznego. Najwi$kszym problemem jest niedofinansowanie opieki paliatywnej. Przyczynia si$ to, zdaniem krajowego konsultanta medycyny paliatywnej, do gwa!townego spadku liczby hospicjów i szpitalnych oddzia!ów opieki paliatywnej. szczegó!owych

W

ocenie wytycznych

paliatywno-hospicyjnej

Rzecznika

potrzebne

post$powania

doros!ych.

Z

w

informacji

jest

opracowanie

zakresie

medycyny

uzyskanych

przez

Rzecznika wynika!o, &e projekt odno'nego rozporz"dzenia Ministra Zdrowa zosta! przekazany do uzgodnie( zewn$trznych w dniu 22 lutego 2007 r. Rzecznik zwróci! si$ 808 do Ministra Zdrowia o informacj$ o aktualnym stanie prac legislacyjnych w przedmiotowej sprawie. 11. Ograniczony dost&p do leczenia onkologicznego

807 808

„Gazeta Wyborcza” – artyku!y zwi"zane z akcj" Umiera$ po ludzku. RPO-602699-X/08 z 20 listopada 2008 r.

- 304 W 'rodkach masowego przekazu pojawi!y si$ po raz kolejny niepokoj"ce informacje w sprawie ograniczania przez NFZ dost$pu do leczenia onkologicznego 809. Z doniesie( tych wynika!o, &e od 1 kwietnia 2008 r. Fundusz wstrzyma! wydawanie indywidualnych zgód na leczenie raka bardzo drogimi preparatami. Wszystkie leki, które dotychczas by!y w ten sposób finansowane, maj" by) oceniane przez Agencj$ Oceny Technologii Medycznych, a nast$pnie finansowane przez NFZ tylko w przypadku uznania przez Agencj$ leku za skuteczny. Prezes NFZ wyda! komunikat z dnia 17 stycznia 2008 r. w sprawie finansowania niektórych leków stosowanych w ramach farmakoterapii i chemioterapii

niestandardowych.

Stanowisko

NFZ

w

sprawie

finansowania drogich, innowacyjnych leków stosowanych w ramach farmakoterapii i chemioterapii niestandardowych ma z pewno'ci" uzasadnienie, je'li zwa&y si$ na podniesione w"tpliwo'ci co do skuteczno'ci niektórych terapii oraz ograniczone 'rodki finansowe Funduszu na ten cel. Nale&y jednak mie) na uwadze nie tylko wynik uzyskanej

oceny

op!acalno'ci

technologii

medycznej,

ale

przede

wszystkim dobro i prawa pacjenta. Wielu pacjentów obj$tych leczeniem w ramach farmakoterapii i chemioterapii niestandardowych pozbawionych jest mo&liwo'ci innej terapii. Dla chorych, u których zostanie nagle przerwane leczenie, oznacza to nawrót choroby. W jeszcze gorszej sytuacji s" chorzy oczekuj"cy na ekspertyz$ Agencji Oceny Technologii Medycznych, a nast$pnie ewentualne obj$cie terapi". Wielu z nich nie doczeka decyzji w tej sprawie, a stan zdrowia innych ulegnie znacznemu pogorszeniu. Rzecznik zwróci! si$ 810 do Ministra Zdrowia o przekazanie informacji o sposobie rozwi"zania omawianego problemu. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie poinformowa! 811, &e Minister Zdrowia w dniu 16 kwietnia 2008 r. wyda! decyzj$ stwierdzaj"c" niewa&no') zarz"dzenia Nr 20/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 31 marca 2008 r. zmieniaj"cego zarz"dzenie w sprawie przyj$cia „Szczegó!owych materia!ów informacyjnych o przedmiocie post$powania w sprawie 809 810 811

„Rzeczpospolita” z 4 kwietnia 2008 r. Mniej terapii na raka. RPO-586253-X/08 z 14 kwietnia 2008 r. Pismo z 20 maja 2008 r.

- 305 zawarcia umów o udzielanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej oraz o realizacji i finansowaniu umów o udzielanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej w rodzaju: leczenie szpitalne”, w cz$'ci wprowadzaj"cej zmiany do Wytycznych

w

sprawie

stosowania

'wiadczenia

,,Chemioterapia

niestandardowa”. Wprowadzenie nowych zasad finansowania terapii nowoczesnymi i równocze'nie niezwykle kosztownymi lekami powinno odby) si$ po przeprowadzeniu szerokiej debaty, w której przedstawione by!yby argumenty uwzgl$dniaj"ce zarówno obowi"zek organów w!adz publicznych zapewnienia mo&liwie najwy&szego standardu leczenia, jak równie& mo&liwo'ci finansowe polskiego systemu ochrony zdrowia. 12. Przypadki samobójczych zgonów pacjentów przebywaj%cych w szpitalach W okresie 6 tygodni, od 1 sierpnia do 15 wrze'nia 2008 r., opini$ publiczn" poruszy!y informacje o czterech przypadkach samobójstw pacjentów przebywaj"cych na ró&nych oddzia!ach szpitalnych. Zjawisko samobójstw pacjentów w trakcie hospitalizacji !"czy si$ bezpo'rednio z problematyk" bezpiecze(stwa, zale&nego zarówno od kwalifikacji i organizacji pracy personelu medycznego, jak te& od warunków pracy szpitali. Rzecznik zwróci! si$ 812 do Ministra Zdrowia oraz Prokuratora Krajowego o udzielenie informacji na temat skali zjawiska samobójstw pacjentów w polskich szpitalach oraz dzia!a( podejmowanych na rzecz zapewnienia hospitalizowanym chorym bezpiecze(stwa i ochrony przed targni$ciem si$ na w!asne &ycie. Prokurator

Krajowy

przedstawi! 813

sporz"dzon"

w

Biurze

Post$powania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej, w zwi"zku z wyst"pieniem

Rzecznika,

analiz$

post$powa(

przygotowawczych

prowadzonych w latach 2007-2008 w sprawach samobójstw pacjentów w polskich szpitalach, wraz z ocen" i stanowiskiem okre'laj"cym skal$ tego zjawiska.

812 813

RPO-599076-X/08 z 2 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 20 listopada 2008 r.

- 306 W badanym okresie w prokuraturach zarejestrowano 79 post$powa( tej kategorii: w 2007 r. – 37, natomiast w 2008 r. – 42. Dotyczy!y one 76 zgonów pacjentów. Decyzj" merytoryczn" (umorzenie na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 oraz art. 17 § 1 pkt 2 Kodeksu post$powania karnego) zosta!y zako(czone 64 post$powania, 1 sprawa jest zawieszona. W wyniku przeprowadzonej kontroli za przedwcze'nie umorzone i wymagaj"ce podj$cia na nowo uznano 7 post$powa(. Analiza 14 post$powa( pozostaj"cych w toku wykaza!a, &e w 5 z nich stwierdzono przewlek!o') i brak

staranno'ci

w

dokonywaniu

czynno'ci

procesowych

przez

funkcjonariuszy Policji, co skutkowa!o wydaniem polecenia przej$cia tych spraw do prowadzenia przez prokuratorów. Badaj"c przyczyny samobójstw pacjentów stwierdzono, &e w wi$kszo'ci

zosta!y

one

pope!nione

przez

osoby

z

zaburzeniami

psychicznymi. W 31 przypadkach samobójstwa mia!y miejsce na oddzia!ach psychiatrycznych, w 23 na oddzia!ach wewn$trznych, w 7 na neurologicznych. W grupie analizowanych post$powa( by!o równie& 10 spraw

dotycz"cych

samobójczych

zgonów

osób

cierpi"cych

na

dolegliwo'ci bólowe w przebiegu choroby nowotworowej. Prokuratorzy apelacyjni, po dokonaniu analizy zako(czonych spraw, nie byli w stanie stwierdzi) zawinienia personelu medycznego. Wskazano równie& na niewielk"

skal$

zjawiska

samobójstw

pacjentów

szpitali,

na

tle

zaistnia!ych w kraju w 2007 r. 4658 zamachów samobójczych, w tym 3530 ze skutkiem 'miertelnym. Minister poinformowa! 814, &e wyst"pi! 815 do wszystkich Marsza!ków województw z zapytaniem o skal$ zjawiska samobójstw w zak!adach opieki zdrowotnej oraz informacje o dzia!aniach podejmowanych na rzecz zapewnienia pacjentom bezpiecze(stwa i stanu przestrzegania standardów leczenia szpitalnego pacjentów cierpi"cych na ból przewlek!y. Uzyskane informacje wskazuj" na liczne dzia!ania prewencyjne we wszystkich zak!adach opieki zdrowotnej, w tym w szpitalach psychiatrycznych, gdzie ryzyko podejmowania prób samobójczych jest szczególnie wysokie. Pacjenci onkologiczni maj" zapewnion" pomoc psychologiczn", cz$sto

814 815

Pismo z 9 grudnia 2008 r. Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r.

- 307 psychiatryczn", prowadzi si$ grupy wsparcia, anga&uje odpowiednio przeszkolony personel. W Polsce opracowano standardy leczenia bólu przewlek!ego, jednak nie s" one wystarczaj"co dobrze znane lekarzom wszystkich specjalno'ci. W odpowiedzi poinformowano równie&, &e w Polsce funkcjonuje obecnie 540 poradni leczenia bólu przewlek!ego oraz 73 hospicja. 13. Dost&p rodziny do dokumentacji medycznej zmar!ego pacjenta W praktyce stosowania przepisów ustawy o zak!adach opieki zdrowotnej 816 oraz rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w zak!adach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej przetwarzania 817, ujawni!a si$ luka dotycz"ca okoliczno'ci, gdy pacjent w stanach nag!ych zmar!, nie maj"c mo&liwo'ci wyra&enia swej woli dotycz"cej upowa&nienia do dost$pu do dokumentacji medycznej. Przepisy te nie uwzgl$dniaj" tak&e sytuacji, gdy brak stosownego o'wiadczenia wynika! z zaniechania przez zak!ad opieki zdrowotnej wykonywania obowi"zku uzyskania tego o'wiadczenia od chorego. Ze skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o, &e zak!ady opieki zdrowotnej stosuj" wówczas zasad$ domniemania braku upowa&nienia i odmawiaj" udzielenia rodzinie dost$pu do dokumentacji zmar!ego. Praktyka taka budzi) musi w"tpliwo'ci z punktu widzenia jej legalno'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 818 do Ministra Zdrowia o podj$cie niezb$dnych dzia!a( legislacyjnych w celu uregulowania opisanej kwestii. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia stwierdzi! 819, &e obecne rozwi"zania

zapewniaj"

pacjentowi

prawo

do

dysponowania

dokumentacj" medyczn", jak i chroni" tajemnic$ lekarsk", zatem nie ma potrzeby dokonywania zmian obowi"zuj"cego stanu prawnego. W przypadku niepozostawienia przez zmar!ego pacjenta upowa&nienia

816 817 818 819

Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 14 poz. 89 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 21 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 247 poz. 1819 z pó%n. zm.). RPO-582529-X/08 z 4 marca 2008 r. Pismo z 3 kwietnia 2008 r.

- 308 rodzina zmar!ego lub inne osoby mog" wyst"pi) do s"du o udost$pnienie przez kierownika zak!adu opieki zdrowotnej dokumentacji medycznej. 14. Prawo pacjentów szpitali psychiatrycznych do przepustek Rzecznik otrzymywa! skargi cz!onków rodzin i opiekunów prawnych osób przebywaj"cych w ca!odobowych oddzia!ach psychiatrycznych i zak!adach opieki d!ugoterminowej, kwestionuj"ce ograniczenia czasowe udzielania

przepustek

osobom

przebywaj"cym

w

tych

zak!adach.

Wprowadzone zarz"dzeniem Prezesa NFZ z dnia 19 wrze'nia 2007 r. ograniczenia czasowe pozostaj" w kolizji z art. 14 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego820, który nie przewiduje &adnych ogranicze( czasu pobytu pacjentów na przepustce. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 821 do Ministra Zdrowia o podj$cie w ramach posiadanych uprawnie( nadzorczych, dzia!a( zmierzaj"cych do zbadania legalno'ci omawianych przepisów zarz"dzenia. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 822, i& kwestia

czasu

trwania

przepustki

w

ca!odobowym

oddziale

psychiatrycznym, a wi$c okresowego przebywania osoby z zaburzeniami psychicznymi poza szpitalem, bez potrzeby wypisywania jej ze szpitala, dotychczas

nie

budzi!a

zastrze&e(

i

Ministerstwo

Zdrowia

nie

otrzymywa!o w tej sprawie &adnych informacji. W sytuacji, kiedy pacjent jest hospitalizowany, przepustka dla pacjenta, a tak&e d!ugo') jej trwania jest elementem terapii, a nie jedynie prawem wynikaj"cym z art. 14 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Ze wzgl$du na terapeutyczn" rol$ przepustki, Ministerstwo nie widzi mo&liwo'ci ustawowego okre'lenia d!ugo'ci trwania przepustki i uwa&a, &e ze wzgl$du na dobro pacjenta oraz efektywno') jego terapii, decyzj$ o d!ugo'ci trwania przepustki pacjenta nale&y pozostawi) lekarzowi. W kolejnym wyst"pieniu 823 Rzecznik podkre'li!, &e ustawa o ochronie zdrowia psychicznego nie okre'la &adnych limitów dotycz"cych trwania przepustek, ograniczaj"c si$ do przyznania pacjentom prawa do 820 821 822 823

Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 535 z pó%n. zm.). RPO-586573-X/07 z 22 kwietnia 2008 r. Pismo z 21 sierpnia 2008 r. RPO-586573-X/08 z 2 pa%dziernika 2008 r.

- 309 przebywania na przepustkach okresowych po uzyskaniu zgody ordynatora (w przypadku osób przebywaj"cych w zak!adzie w celu realizacji 'rodka zabezpieczaj"cego – zgody s"du). Bez w"tpienia wi$c zarz"dzenie Prezesa NFZ stanowi ograniczenie wolno'ci pacjentów. Rzecznik zwróci! si$ o podj$cie dzia!a( w celu zapewnienia przestrzegania praw pacjentów zak!adów psychiatrycznych w omawianym zakresie. Minister

Zdrowia

nie

podzieli!

w"tpliwo'ci

Rzecznika

i

poinformowa! 824, &e w wyniku analizy merytorycznej zarz"dzenia Prezesa NFZ dotycz"cego zawierania i realizacji umów w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzale&nie( oraz opinii Konsultantów Krajowych, nie stwierdzi! podstaw do jego uchylenia. 15. Procedura przyjmowania do szpitala psychiatrycznego osoby, która nie wyra'a zgody na leczenie Rzecznik podj"! spraw$ stosowania przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego825, które okre'laj" procedur$ stosowan" w sytuacji, gdy

osoba

chora

psychiatryczne,

psychicznie

a

jej

nie

dotychczasowe

wyra&a

zgody

zachowanie

na

leczenie

wskazuje,

&e

nieprzyj$cie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego

lub

jest

niezdolna

do

samodzielnego

zaspokajania

podstawowych potrzeb &yciowych, za' uzasadnione jest przewidywanie poprawy

jej

stanu

zdrowia

w

rezultacie

leczenia

w

szpitalu

psychiatrycznym. Osoba chora jest kierowana do szpitala na podstawie orzeczenia s"du opieku(czego. Uprawniony podmiot do!"cza do wniosku do s"du, stosownie do art. 30 ust. 1 i 2, 'wiadectwo lekarza psychiatry zak!adu psychiatrycznej opieki zdrowotnej, o potrzebie leczenia szpitalnego. Stosownie do art. 30 ust. 3 i 4 ustawy, lekarz psychiatra zak!adu psychiatrycznej opieki zdrowotnej, o ile uzna wydanie 'wiadectwa za uzasadnione, wyznacza termin badania i zawiadamia o tym osob$ chor". Lekarzowi przyznane jest zatem dyskrecjonalne i pozostaj"ce poza kontrol" uprawnienie do oceny potrzeby wydania 'wiadectwa.

824 825

Pismo z 1 grudnia 2008 r. Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 535, z pó%n. zm.).

- 310 Lekarz ma prawo zwróci) si$ do Policji o doprowadzenie osoby na badanie, o ile uchyla si$ ona od badania. Z przepisów ustawy nie wynika prawo do kontroli i nadzoru lekarskiego nad sposobem doprowadzenia, w tym stosowaniem przymusu bezpo'redniego. W"tpliwo'ci budzi te& stosowanie przy doprowadzaniu na przymusowe badania psychiatryczne zasad i 'rodków przymusu bezpo'redniego, okre'lonych w art. 16 ust. 1 ustawy o Policji 826. Rzecznik zwróci! si$ 827 do Ministra Zdrowia o podj$cie prac nad zmian" ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w celu zapewnienia nale&ytych standardów ochrony wolno'ci i praw osób chorych psychicznie. 16. Zaopatrzenie ubezpieczonych w przedmioty ortopedyczne i #rodki pomocnicze W

nawi"zaniu

do

wcze'niejszej

korespondencji 828 w

sprawie

obowi"zuj"cych regulacji w przedmiocie zaopatrzenia ubezpieczonych w przedmioty ortopedyczne i 'rodki pomocnicze, Rzecznik zwróci! si$ 829 do Ministra Zdrowia z pro'b" o przekazanie informacji na temat stanu zaawansowania

prac

legislacyjnych

nad

przygotowaniem

nowych

regulacji w tym zakresie, które usun" zg!aszane nieprawid!owo'ci, a tak&e zapewni" zgodno') tre'ci wydanych rozporz"dze( z delegacj" ustawow" oraz przejrzysto') systemu dost$pu ubezpieczonych do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i 'rodki pomocnicze. Rzecznik poprosi! równie& o informacj$ o przewidywanym terminie wej'cia w &ycie zapowiadanych przepisów. Dyrektor Departamentu Polityki Lekowej i Farmacji Ministerstwa Zdrowia poinformowa! 830, i& trwaj" prace nad projektem rozporz"dzenia w sprawie szczegó!owego wykazu przedmiotów ortopedycznych i 'rodków pomocniczych finansowanych ze 'rodków publicznych, za' tre') tego aktu nie zosta!a jeszcze jednoznacznie przes"dzona.

826 827 828 829 830

Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43 poz. 277 z pó%n. zm.). RPO-600374-X/08 z 22 pa%dziernika 2008 r. Informacja z 2007 r., str. 237. RPO-563259-X/07 z 10 lipca 2008 r. Pismo z 15 pa%dziernika 2008 r.

- 311 17. Stosowanie leków poza wskazaniami rejestracyjnymi Zarówno w specjalistycznych wydawnictwach medycznych, jak i w prasie popularnej, sygnalizowane s" problemy zwi"zane ze stosowaniem leków poza wskazaniami rejestracyjnymi, szczególnie w neonatologii, pediatrii i onkologii. Stosowanie leków poza wskazaniami rejestracyjnymi powinno by) uzasadnione interesem pacjenta i skuteczno'ci" jego terapii. Mimo korzystnych dla zdrowia i &ycia pacjenta rokowa( co do efektywno'ci terapii lekami poza wskazaniami rejestracyjnymi, lekarze sk!aniaj" si$ jednak&e nieraz do rezygnacji z takiej terapii ze wzgl$du na brak jednoznacznych unormowa( w zakresie niezb$dnych procedur prawnych oraz k!opotów z uzyskaniem refundacji kosztów przeprowadzonych dzia!a( leczniczych. Osobnym problemem jest stosowanie, zw!aszcza w onkologii, terapii niestandardowych z u&yciem chemioterapeutyków najnowszej

generacji.

Stosowanie

w

onkologii

tego

typu

terapii

niestandardowej z u&yciem preparatów nie zarejestrowanych w Polsce, natrafia g!ównie na barier$ finansow" zwi"zan" z wysokimi kosztami tych preparatów. Powoduje to, &e najnowocze'niejsze leki s" niedost$pne dla znacznej cz$'ci potrzebuj"cych ich pacjentów. Ze wzgl$du na wag$ problemu, Rzecznik zwróci! si$ 831 do Ministra Zdrowia o ustosunkowanie si$ do poruszonych kwestii, a w szczególno'ci do mo&liwo'ci stworzenia prostych

procedur

uzyskiwania

zgody

na

stosowanie

terapii

niestandardowej oraz refundacji kosztów tej terapii. Minister poinformowa! 832, &e leki co do zasady powinny by) stosowane zgodnie z charakterystyk" produktu leczniczego. Prawo przewiduje jednak odst$pstwa od tej zasady i dopuszcza stosowanie leków poza ich wskazaniami rejestracyjnymi w ramach bada( klinicznych i eksperymentu medycznego. Zgodnie z zarz"dzeniem Nr 37/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. w sprawie okre'lenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie chemioterapii, w ramach procedury „Chemioterapia niestandardowa”

831 832

RPO-599605-X/08 z 9 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 13 listopada 2008 r.

- 312 istnieje mo&liwo') stosowania leków niezgodnie z charakterystyk" produktu leczniczego po spe!nieniu okre'lonych wymogów. W Ministerstwie Zdrowia prowadzone s" prace nad nowelizacj" ustawy

Prawo

farmaceutyczne,

wprowadzaj"c"

badania

kliniczne

niekomercyjne (nies!u&"ce rejestracji b"d% poszerzeniu rejestracji leków). W tej procedurze powinny zosta) przeprowadzone badania skuteczno'ci i bezpiecze(stwa terapii poza wskazaniami terapeutycznymi. Prowadzone s" równie& prace nad projektem tzw. ustawy refundacyjnej, w której leki stosowane poza wskazaniami terapeutycznymi, po zako(czeniu bada( klinicznych naukowych i uzyskaniu pozytywnej rekomendacji przez Agencj$ Oceny Technologii Medycznych b$d" mog!y by) obejmowane refundacj" ze 'rodków publicznych. 18. Badanie jako#ci produktów leczniczych. Problem wyst&powania na rynku fa!szowanych produktów leczniczych W

'rodkach

masowego

przekazu

pojawi!y

si$

niepokoj"ce

doniesienia, z których wynika, &e na rynku jest coraz wi$cej fa!szowanych produktów leczniczych, a produkty zarejestrowane w Polsce nie s" obj$te wystarczaj"c" kontrol" jako'ci. Sytuacja ta mo&e mie) fatalne skutki dla zdrowia, a nawet &ycia obywateli. Z tre'ci artyku!u prasowego 833 wynika!o, &e podrobione leki nie omin$!y równie& Polski. Jednak&e obowi"zuj"ce przepisy ustawy – Prawo farmaceutyczne 834 nie zawieraj" odpowiednich regulacji w tej sprawie. Niepokoi równie& sytuacja w zakresie

badania

jako'ci

produktów

leczniczych,

zwa&ywszy

na

powtarzaj"ce si$ przypadki zanieczyszczenia leków i ich opakowa( oraz ilo')

produktów

leczniczych,

co

do

których

G!ówny

Inspektor

Farmaceutyczny podj"! decyzj$ o wstrzymaniu w obrocie, wycofaniu z obrotu lub zakazie wprowadzenia do obrotu. Rzecznik zwróci! si$ 835 do Ministra Zdrowia o zaj$cie stanowiska i przekazanie informacji o podj$tych dzia!aniach w sprawie zapewnienia bezpiecze(stwa leczenia z

833 834 835

„Gazeta Prawna” z 25 listopada 2008 r. – Na rynku jest coraz wi&cej podrabianych leków – ta"szych, ale gro(nych dla zdrowia. Ustawa z 6 wrze'nia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271). RPO-603878-X/08 z 9 grudnia 2008 r.

- 313 uwagi na podniesione problemy, w tym poinformowanie o zamierzeniach legislacyjnych w tej materii. Minister poinformowa! 836, &e pod koniec 2007 r. zosta! powo!any zarz"dzeniem Ministra Zdrowia mi$dzyresortowy Zespó! do Spraw Sfa!szowanych Produktów Leczniczych. Do zada( Zespo!u nale&y m.in. analiza i ocena stanu oraz okre'lenie skutków zjawiska fa!szowania produktów

leczniczych,

przygotowywanie

zmian

legislacyjnych

i

instytucjonalnych, pozwalaj"cych na skuteczn" walk$ ze zjawiskiem fa!szowania produktów leczniczych oraz doradztwo w zakresie: polityki i strategii ograniczenia ww. zjawiska, wdro&enia kompleksowego systemu zapewniaj"cego ochron$ przed wprowadzeniem do obrotu sfa!szowanych produktów leczniczych, wdro&enia systemu szybkiego identyfikowania pojawienia si$ na rynku produktów leczniczych sfa!szowanych, wdro&enia szybkiej

wymiany

informacji

pomi$dzy

jednostkami/organami

realizuj"cymi zadania zwi"zane ze zwalczaniem sfa!szowanych produktów leczniczych. Uruchomiono te& dzia!ania, zmierzaj"ce do wprowadzenia zmian w ustawie – Prawo farmaceutyczne. 19. Funkcjonowanie systemu zapobiegania i zwalczania chorób zaka(nych W 2008 roku Rzecznik kilkakrotnie zwraca! si$ do Ministra Zdrowia w sprawach zwi"zanych z niepokoj"c" sytuacj" epidemiologiczn" zaka&e( i chorób zaka%nych. Wed!ug danych Instytutu Gru%licy i Chorób P!uc, Polska zajmuje 21 miejsce w'ród pa(stw UE w zakresie zachorowalno'ci na gru%lic$. Dotychczas nie uda!o si$ zbudowa) w Polsce, zalecanego przez *wiatow" Organizacj$

Zdrowia,

skutecznego

systemu

leczenia

bezpo'rednio

nadzorowanego. Wed!ug raportu Instytutu Gru%licy i Chorób P!uc, pogarsza si$ funkcjonowanie Krajowego Rejestru Wyników Leczenia Przeciwpr"tkowego,

wskutek

uchybie(

w

realizacji

ustawowego

obowi"zku zg!aszania zachorowa( na gru%lic$. Sytuacja ta zdaje si$ przemawia) za potrzeb" weryfikacji polityki zdrowotnej w zakresie zapobiegania i zwalczania chorób zaka%nych, w tym przede wszystkim 836

Pismo z 22 grudnia 2008 r.

- 314 gru%licy. Rzecznik zwróci! si$ 837 do Ministra Zdrowia o ustosunkowanie si$ do poruszonych problemów oraz udzielenie informacji dotycz"cej oceny

sytuacji

i

przewidywanych

dzia!a(

na

rzecz

podniesienia

bezpiecze(stwa epidemiologicznego. Minister wyja'ni! 838, &e *wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca wykonywanie jednego szczepienia przeciw gru%licy w wieku noworodkowym w krajach o wysokim ryzyku zachorowania na gru%lic$. W Polsce szczepienie przeciw gru%licy jest obowi"zkowo wykonywane u noworodków w ci"gu 24 godzin po urodzeniu. W opinii Krajowego Konsultanta w dziedzinie

epidemiologii,

w

ostatnich

latach

stan

wyszczepienia dzieci utrzymywa! si$ na najwy&szym poziomie i wynosi! w 2006 r. – 99,6%, w 2007 r. – 99,7%. Wed!ug danych Krajowego Konsultanta w dziedzinie chorób p!uc, Polska znajduje si$ na 7 miejscu w'ród krajów o najwy&szej zachorowalno'ci na gru%lic$ spo'ród 27 krajów Unii Europejskiej. Zapadalno') na gru%lic$ jest w Polsce trzykrotnie wy&sza ni& w krajach o najlepszej sytuacji epidemiologicznej. Dystans dziel"cy nas od tych krajów szacowany jest na 25 lat i nie zmienia si$, mimo podejmowanych dzia!a( w zakresie zapobiegania i leczenia tego schorzenia. W 2007 roku, po raz pierwszy od 1994 r., nie zarejestrowano spadku zachorowa( na gru%lic$; nast"pi! nawet nieznaczny wzrost

o

0,9%.

Na

relatywnie

niskim

poziomie

utrzymuje

si$

zachorowalno') na gru%lic$ w'ród dzieci. Najwa&niejszym problemem w opanowaniu gru%licy w Polsce jest brak dyscypliny leczenia – co ósmy chory przerywa leczenie. Minister poinformowa! o podj$ciu prac nad zasadami post$powania z pacjentami chorymi na gru%lic$, na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej,

a

tak&e

nad

kompleksowym

programem

nadzoru

epidemiologicznego, monitorowania zachorowalno'ci i umieralno'ci z powodu zaka&e(, nowoczesnej profilaktyki, diagnostyki oraz terapii zaka&e( i chorób zaka%nych.

837 838

RPO-599848-X/08 z 21 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 1 grudnia 2008 r.

- 315 20. Pobieranie przez lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego op!at za wystawienie za#wiadczenia o stanie zdrowia dla celów #wiadcze" z ubezpieczenia spo!ecznego Rzecznik zwróci! si$ 839 do Ministra Zdrowia z pro'b" o wyja'nienie sprawy pobierania przez lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego op!at za wystawienie za'wiadczenia o stanie zdrowia dla celów 'wiadcze( z ubezpieczenia spo!ecznego, np. orzeczenia o niezdolno'ci do pracy. Zgodnie z ustaw" o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze publicznych 840,

'rodków

koszty

badania,

wydania

orzeczenia

lub

za'wiadczenia zwi"zanego z orzekaniem o niezdolno'ci do pracy dla celów

rentowych,

ustalaniem

uprawnie(

w

ramach

ubezpiecze(

spo!ecznych, s" finansowane przez podmiot, na którego zlecenie zostaje przeprowadzone badanie, wydane orzeczenie lub za'wiadczenie. W 'wietle

przepisów

rozporz"dzenia

reguluj"cego

sposób

i

tryb

finansowania powy&szych kosztów, przez „podmiot zlecaj"cy” nale&y rozumie) podmiot zinstytucjonalizowany (np. ZUS, KRUS, zespó! do spraw orzekania o niepe!nosprawno'ci). Obowi"zuj"ce w tym zakresie przepisy budz" w"tpliwo'ci w praktyce, i to nie tylko lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego. Rozbie&ne stanowiska prezentuj" równie& NFZ i ZUS. W efekcie tych w"tpliwo'ci, lekarze i zak!ady opieki zdrowotnej

kosztami

wystawienia

za'wiadczenia

obci"&aj"

osoby

ubezpieczone. Rzecznik zwróci! si$ o zaj$cie stanowiska w sprawie oraz o rozwa&enie mo&liwo'ci doprecyzowania obowi"zuj"cych w tym zakresie przepisów. W ocenie 841 Ministra b!$dne stosowanie tego przepisu wynika!o jedynie z niew!a'ciwej jego interpretacji. Rzecznik

ponownie

zwróci!

si$ 842

do

Ministra

Zdrowia

o

doprecyzowanie przepisów, w taki sposób, aby nie budzi!y w"tpliwo'ci w praktyce.

839 840 841 842

RPO-580790-X/08 z 15 lutego 2008 r. Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 210, poz. 2135 z pó%n. zm.) Pismo z 18 kwietnia 2008 r. RPO-580790-X/08 z 9 maja 2008 r.

- 316 Minister potwierdzi! 843 wcze'niej zaj$te stanowisko, &e ustawodawca jednoznacznie reguluje omawiane kwestie. Z uwagi na fakt, i& procedura sk!adania do organu rentowego odpowiedniej dokumentacji (w tym za'wiadczenia o stanie zdrowia) przez osoby ubiegaj"ce si$ o 'wiadczenia rentowe nie jest zwi"zana z instytucj" ubezpieczenia zdrowotnego, lecz nale&y do instytucji ubezpieczenia spo!ecznego, Minister Zdrowia nie ma kompetencji do ingerowania w sposób post$powania organów rentowych lub zmiany przepisów z zakresu ubezpieczenia spo!ecznego. Rzecznik zwróci! si$ 844 zatem do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o spowodowanie zbadania omawianej sprawy i usuni$cia wyst$puj"cych

nieprawid!owo'ci

oraz

o

rozwa&enie

mo&liwo'ci

doprecyzowania odno'nych przepisów, w taki sposób, aby nie budzi!y one w"tpliwo'ci interpretacyjnych. Jednocze'nie Rzecznik zwróci! si$ o rozwa&enie mo&liwo'ci przygotowania i przekazania zainteresowanym instytucjom (w szczególno'ci ZUS, Pe!nomocnikowi Rz"du do Spraw Osób Niepe!nosprawnych oraz NFZ) stanowiska Ministra w sprawie poprawnego stosowania przepisów obowi"zuj"cych w omawianej materii. 21. Procedura potwierdzania skierowa" na leczenie uzdrowiskowe Rzecznik otrzymywa! skargi od osób, którym NFZ odmówi! potwierdzenia skierowania na leczenie uzdrowiskowe. Z tre'ci skarg wynika!o, &e lekarze specjali'ci zatrudnieni w NFZ do oceny skierowa( pod wzgl$dem celowo'ci leczenia uzdrowiskowego, nie informuj" osób ubiegaj"cych si$ o to leczenie o przyczynie niepotwierdzenia skierowania, ograniczaj"c si$ wy!"cznie do poinformowania lekarza kieruj"cego na leczenie o wyst"pieniu przeciwwskaza( do leczenia uzdrowiskowego – bez uzasadnienia. Rzecznik

zwróci!

si$ 845

do

Ministra

Zdrowia

o

rozwa&enie

mo&liwo'ci zmiany obecnej procedury potwierdzania skierowa( na leczenie uzdrowiskowe w celu zapewnienia zainteresowanym dost$pu do pe!nej informacji o przyczynach odmowy oraz o przys!uguj"cych im 'rodkach prawnych. 843 844 845

Pismo z 16 wrze'nia 2008 r. RPO-580790-X/08 z 13 pa%dziernika 2008 r. RPO-582015-X/08 z 28 kwietnia 2008 r.

- 317 Minister w pe!ni podzieli! 846 stanowisko Rzecznika co do obowi"zku udzielania 'wiadczeniobiorcy wyczerpuj"cej informacji o przyczynach ewentualnej

odmowy

potwierdzenia

skierowania

na

leczenie

uzdrowiskowe. W zwi"zku z przygotowywan" w Ministerstwie Zdrowia nowelizacj" ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych, zostanie wzi$ta pod uwag$ kwestia wskazania 'wiadczeniobiorcom uprawnie( do z!o&enia skargi do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego. Ponadto, w ramach nadzoru sprawowanego nad NFZ, Minister Zdrowia wyst"pi! do Prezesa NFZ w sprawie podj$cia niezw!ocznie dzia!a( maj"cych na celu rozwi"zanie problemu rzetelnego informowania

'wiadczeniobiorców

o

przyczynach

niepotwierdzenia

skierowania na leczenie uzdrowiskowe. 22. Zasady finansowania leczenia za granic% Ze skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o, &e NFZ odmawia pokrycia kosztów leczenia w USA, powo!uj"c si$ na procedury uniemo&liwiaj"ce dokonywanie wp!at zaliczkowych, których wymaga zagraniczna placówka medyczna. Zgodnie z art. 26 ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych 847, Prezes NFZ mo&e skierowa) wnioskodawc$ do przeprowadzenia poza granicami kraju leczenia lub bada( diagnostycznych, których nie przeprowadza si$ w kraju, kieruj"c si$ niezb$dno'ci" udzielenia 'wiadczenia w celu ratowania &ycia lub poprawy stanu zdrowia wnioskodawcy. Koszty leczenia, bada( lub transportu s" finansowane z bud&etu pa(stwa. Stosownie natomiast do rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie wniosku o leczenie lub badania diagnostyczne poza granicami kraju oraz pokrycie kosztów transportu 848,

oddzia!

NFZ

pokrywa

koszty

leczenia

lub

bada(

diagnostycznych niewykonywanych w kraju, a uzyskanych w innym pa(stwie ni& pa(stwo cz!onkowskie UE/EFTA, na podstawie faktury wystawionej

przez

zagraniczn"

placówk$

opieki

medycznej.

Rozporz"dzenie nie przewiduje regulowania nale&no'ci za leczenie w 846 847 848

Pismo z 13 czerwca 2008 r. Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 210, poz. 2135 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 27 grudnia 2007 r. (Dz.U. Nr 249, poz. 1867).

- 318 formie zaliczkowej, wymaganej przez zagraniczn" placówk$ medyczn". Rzecznik zwróci! si$ 849 do Ministra Zdrowia z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie oraz przekazanie informacji o przewidywanych zmianach legislacyjnych w tym zakresie. Minister wyja'ni! 850, &e po konsultacjach z Ministerstwem Finansów, maj"c na wzgl$dzie przepisy ustawy o finansach publicznych, podj$to prace nad nowelizacj" przedmiotowego rozporz"dzenia Ministra Zdrowia, w celu zagwarantowania pewno'ci prawnej i uproszczenia procedur refundacji

kosztów

leczenia

w

zagranicznych

placówkach

opieki

medycznej. 23. )wiadczenie odp!atnych us!ug medycznych przez samodzielny publiczny zak!ad opieki zdrowotnej w formie umów grupowych i indywidualnych abonamentowych kart pacjenta W"tpliwo'ci samodzielny

Rzecznika

publiczny

dotyczy!y

zak!ad

legalno'ci

opieki

pobierania

zdrowotnej

op!at

od

przez osób

ubezpieczonych za 'wiadczenia zdrowotne. Wprawdzie przepisy ustawy o zak!adach opieki zdrowotnej 851 przewiduj", i& samodzielny publiczny zak!ad opieki zdrowotnej mo&e uzyskiwa) 'rodki finansowe z odp!atnych 'wiadcze( zdrowotnych udzielanych na podstawie umowy, jednak regulacja ta nasuwa w"tpliwo'ci interpretacyjne i nie mo&e stanowi) samodzielnej ubezpieczonych. 'wiadczeniach

podstawy Zwa&y) opieki

wprowadzenia nale&y

równie&

zdrowotnej

odp!atno'ci na

dla

przepisy

finansowanych

osób

ustawy

ze

o

'rodków

publicznych 852, które przewiduj" kar$ grzywny w przypadku pobierania nienale&nych op!at od ubezpieczonych za 'wiadczenia obj$te umow" z NFZ o udzielanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej. Powstaje równie& w"tpliwo') co do legalno'ci organizowania i prowadzenia przez publiczny zak!ad opieki zdrowotnej komercyjnej dzia!alno'ci polegaj"cej na udzielaniu us!ug to&samych ze 'wiadczeniami statutowymi realizowanymi

849 850 851 852

RPO-587872-X/08 z 30 kwietnia 2008 r. Pismo z 29 maja 2008 r. Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z pó%n. zm.). Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z pó%n. zm.)

- 319 w ramach umów z NFZ. Rzecznik zwróci! si$ 853 do Ministra Zdrowia o przedstawienie stanowiska w sprawie, a tak&e poinformowanie o skali problemu na terenie kraju oraz o dzia!aniach w kwestii wyra%nego oddzielenia udzielania 'wiadcze( opieki zdrowotnej w ramach 'rodków publicznych od medycznej dzia!alno'ci prywatnej. 24. Sytuacja epidemiologiczna chorób przenoszonych drog% p!ciow% Dane

z

raportu

Centrum

Diagnostyki

i

Leczenia

Chorób

Przenoszonych Drog" P!ciow" Akademii Medycznej w Warszawie 'wiadcz" o tym, &e w 2006 r. dosz!o do dalszego pogorszenia si$ sytuacji epidemiologicznej niektórych chorób przenoszonych drog" p!ciow", co w du&ej mierze jest konsekwencj" z!ego stanu profilaktyki, diagnostyki i nadzoru nad chorobami wenerycznymi. Obecne

regulacje

prawne

(ustawa

o

chorobach

zaka%nych

i

zaka&eniach 854) powoduj" ograniczenia w dost$pno'ci do leczenia, poniewa& nie zapewniaj" bezp!atnego diagnozowania, leczenia i kontroli po leczeniu dla wszystkich chorych. Bezp!atn" opiek$ wenerologiczn" maj" zapewnion" osoby obj$te ubezpieczeniem zdrowotnym. Nadzór epidemiologiczny,

w

tym

rejestracja

chorych

wenerycznie

dzia!a

niesprawnie, poniewa& fundusze przekazywane na ten cel przez G!ówny Inspektorat Sanitarny s" niewystarczaj"ce, a ponadto cz$') lekarzy nie dope!nia ustawowego obowi"zku zg!aszania zachorowa(. Dlatego dane o zachorowaniach s" niepe!ne. Maj"c na uwadze powa&ne nast$pstwa zdrowotne i spo!eczne niekorzystnego kszta!towania si$ sytuacji epidemiologicznej, Rzecznik zwróci!

si$ 855

do

Ministra

Zdrowia

o

spowodowanie

szybkiego

zweryfikowania szeroko rozumianej polityki w zakresie zapobiegania chorobom szerz"cym si$ drog" seksualn". Szczególnie pilne wydaje si$ zapewnienie 'rodków finansowych koniecznych do bezp!atnego leczenia wszystkich pacjentów, zwi$kszenia zakresu i liczby wykonywanych bada( profilaktycznych i odbudowania o'wiaty zdrowotnej.

853 854 855

RPO-599285-X/08 z 23 grudnia 2008 r. Ustawa z 6 wrze'nia 2001 r. (Dz.U. Nr 126, poz. 1384, z pó%n. zm.). RPO-580991-X/08 z 8 lutego 2008 r.

- 320 Minister poinformowa! 856, &e obawy co do za!amania si$ nadzoru epidemiologicznego nad chorobami przenoszonymi drog" p!ciow" nie znajduj" potwierdzenia w rzeczywisto'ci. Niew"tpliwie wp!yw na obserwowany wzrost liczby zachorowa( mo&e mie) podejmowanie aktywno'ci seksualnej przez grupy wiekowe wy&u demograficznego, ale równie& zmiany spo!eczne zwi"zane z czasow" emigracj" osób m!odych oraz

nap!yw

emigrantów

z

Europy

Wschodniej.

Nie

znajduje

potwierdzenia w rzeczywisto'ci równie& stwierdzenie, i& wielko') funduszy przekazywanych przez G!ówny Inspektorat Sanitarny na wykonywanie prowadzenie

zada(

z

rejestrów

zakresu

nadzoru

zachorowa(

i

epidemiologicznego

sporz"dzanie

(tj.

raportów

o

zachorowaniach) jest niewystarczaj"ca. Badania diagnostyczne i leczenie osób zaka&onych lub podejrzanych o zaka&enie chorobami przenoszonymi drog" p!ciow" s" finansowane ze 'rodków NFZ w odniesieniu do osób ubezpieczonych, osób do 18 roku &ycia oraz kobiet w ci"&y, w trakcie porodu lub po!ogu. Przygotowany w G!ównym Inspektoracie Sanitarnym projekt nowej ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu zaka&e( i chorób zaka%nych u ludzi, (skierowany w 2008 r. do Sejmu) przewiduje przywrócenie finansowania z bud&etu Ministra Zdrowia kosztów diagnozowania i leczenia osób nieubezpieczonych uwzgl$dniaj"cego prowadzenia

chorych koszty

szeroko

wenerycznie,

leków.

zakrojonych

Nie

w

przewiduje

bada(

tym

równie&

si$

natomiast

przesiewowych

w

celu

wykrywania chorych na choroby weneryczne, a jedynie diagnozowanie osób podejrzanych o zaka&enie chorobami wenerycznymi. W obecnej, stabilnej sytuacji epidemiologicznej chorób przenoszonych drog" p!ciow" w Polsce nie ma uzasadnienia do nak!adania tak szerokiego obowi"zku. W kolejnym wyst"pieniu w tej sprawie Rzecznik wyrazi! satysfakcj$ z finalizowania procesu legislacyjnego nowej ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu zaka&e( i chorób zaka%nych u ludzi. Nawi"zuj"c do jednej z tez odpowiedzi na wcze'niejsze wyst"pienie, odnosz"cej si$ do braku przes!anek wskazuj"cych na mo&liwo') za!amania si$ nadzoru nad chorobami przenoszonymi drog" p!ciow", Rzecznik wskaza! na meldunek 856

Pismo z 11 marca 2008 r.

- 321 Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego i G!ównego Inspektoratu Sanitarnego

o

zachorowaniach

na

choroby

zaka%ne

i

zatruciach,

zawieraj"cy niepokoj"c" informacj$ o sytuacji epidemiologicznej chorób przenoszonych drog" p!ciow" w 2007 r. Polityka pa(stwa w zakresie zwalczania chorób przenoszonych drog" p!ciow" powinna uwzgl$dnia) ich spo!eczny charakter i zapewni) 'rodki finansowe konieczne do bezp!atnego leczenia, bada( profilaktycznych i dzia!a( edukacyjnych. Udokumentowane informacje z raportu i stanowisko przedstawione w odpowiedzi Ministerstwa Zdrowia wykazuj" zasadnicze rozbie&no'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 857 do Ministra Zdrowia o udzielenie wyja'nie( i informacji w sprawie podj$tych dzia!a(. W odpowiedzi 858, podtrzymane zosta!y wcze'niejsze oceny o niskim zagro&eniu epidemiologicznym w zakresie chorób przenoszonych drog" p!ciow". Podkre'lono te& brak uzasadnienia dla nak!adania powszechnego obowi"zku poddania si$ badaniom przesiewowym, a tak&e bardzo niskiej efektywno'ci tych bada(, mierzonej liczb" rozpoznanych utajonych zaka&e( w stosunku do poniesionych nak!adów.

857 858

RPO-580991-X/08 z 11 grudnia 2008 r. Pismo z dnia 16 stycznia 2009 r.

- 322 -

14. Ochrona praw dziecka W 2008 roku Rzecznik przygotowa! ogó!em 176 wyst"pie( zwi"zanych

z

ochron"

praw

dzieci.

Przedmiotem

zainteresowania

Rzecznika by! stan przestrzegania praw dzieci do: &ycia i ochrony zdrowia, prawa do nauki, prawa do opieki socjalnej i wychowania w rodzinie, prawo do bezpiecznego rozwoju oraz ochrony przed przemoc" i demoralizacj". Znacz"ce, w porównaniu z rokiem ubieg!ym, zwi$kszenie o 60% liczby wyst"pie( Rzecznika w sprawach dzieci w roku 2008 'wiadczy o niedoskona!o'ci systemu opieki nad dzieckiem i skali problemów zwi"zanych z naruszeniami praw dziecka. Omówienie wyst"pie( i innych przedsi$wzi$) Rzecznika w sprawach ochrony praw dzieci do: &ycia i zdrowia, nauki, godziwych warunków socjalnych i do wychowania w rodzinie, bezpiecznego rozwoju, ochrony przed

przemoc"

i

demoralizacj",

znajduje

si$

w

poszczególnych

rozdzia!ach niniejszej Informacji 859. W tym rozdziale zaprezentowano syntetyczne informacje w obszarze ochrony praw dzieci oraz podj$to prób$ spojrzenia na stan przestrzegania praw dziecka w Polsce w roku 2008 przez pryzmat zjawisk szczególnie niepokoj"cych, a jednocze'nie bardzo symptomatycznych z punktu widzenia jako'ci wspó!pracy organów pa(stwa z Rzecznikiem. Dotycz" one zw!aszcza sfery ochrony zdrowia. A.

W kierunku strategii na rzecz ochrony praw dziecka w Polsce

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 16 stycznia 2008 r.: „w kierunku strategii UE na rzecz praw dziecka” zainicjowana przez Komisj$ Europejsk" powinna stanowi) wa&n" przes!ank$ do stosownych dzia!a( w 859

Ochrona praw rodziny, Ochrona zdrowia, Ochrona praw ofiar przest$pstw, Polacy za granic", Prawo do zabezpieczenia spo!ecznego, Ochrona praw osób niepe!nosprawnych, Prawo do nauki, Ochrona praw konsumentów, Wykonywanie kar i 'rodków karnych. Zapobieganie demoralizacji i przest$pczo'ci nieletnich, Ochrona praw cudzoziemców oraz mniejszo'ci narodowych i etnicznych, Zespo!y eksperckie, Informacja o dzia!aniach Rzecznika Praw Obywatelskich przeciw ubóstwu.

- 323 ka&dym kraju cz!onkowskim . Podstaw$ prawn" ochrony praw dziecka w Polsce tworz" Konstytucja i polskie ustawodawstwo, a tak&e ratyfikowane przez nasz kraj umowy mi$dzynarodowe dotycz"ce praw cz!owieka, w szczególno'ci

praw dziecka.

Konstytucja

w

art.

18

stanowi,

&e

macierzy(stwo i rodzicielstwo znajduje si$ pod ochron" i opiek" RP, w art. 68 gwarantuje prawo do ochrony zdrowia, w tym równy dost$p do 'wiadcze( opieki zdrowotnej finansowanej ze 'rodków publicznych, a w ust 3 tego& artyku!u stanowi, &e w!adze publiczne s" obowi"zane do zapewnienia

szczególnej

opieki

zdrowotnej

dzieciom

i

kobietom

ci$&arnym. Z kolei w art. 71 Konstytucja nak!ada na pa(stwo obowi"zek uwzgl$dniania dobra rodziny w polityce spo!ecznej i gospodarczej. Art. 38 Konstytucji zapewnia ka&demu cz!owiekowi prawn" ochron$ &ycia. Konstytucja w art. 40 g!osi, &e nikt nie mo&e by) poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poni&aj"cemu traktowaniu i karaniu oraz zakazuje stosowania kar cielesnych, który to zakaz dotyczy niew"tpliwie przede wszystkim dzieci. Jest oczywiste, &e zakazem stosowania kar cielesnych

obj$ci

s"

zarówno

przedstawiciele

w!adz

publicznych,

instytucji opieku(czo – wychowawczych, jak i rodzice. Prawo do nauki, poci"gaj"ce za sob" obowi"zek szkolny i zasad$ bezp!atno'ci nauki w szko!ach publicznych okre'lone zosta!o w artykule 70 Konstytucji. Ochron$ praw dziecka Konstytucja zalicza do najwa&niejszych warto'ci przez ni" chronionych, o czym wprost stanowi art. 72 pkt 1: „Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron$ praw dziecka. Ka&dy ma prawo &"da) od organów w!adzy publicznej ochrony praw dziecka przed przemoc", okrucie(stwem, wyzyskiem i demoralizacj"”. W ust. 2 tego& artyku!u podkre'lone zosta!o pierwsze(stwo pieczy rodzicielskiej nad innymi formami opieki nad dzieckiem. Z mocy art. 91 Konstytucji równie& traktaty mi$dzynarodowe w!"czone s" do krajowego porz"dku prawnego, w tym przyj$ta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. i ratyfikowana przez Polsk$ 30 kwietnia

1991

r.

Konwencja

o

prawach

dziecka

Karta

Praw

Podstawowych UE wypowiada si$ na temat dzieci m.in. w art. 24, który g!osi, &e dzieci maj" prawo do ochrony i opieki w zakresie, jaki jest konieczny dla ich dobra.

- 324 Wyrazem dba!o'ci o dobro dzieci w Polsce nie musi by) aktywno') prawotwórcza, cho) w szczegó!owych sprawach jest niezb$dna. Istnieje natomiast szereg przes!anek co do potrzeby wszechstronnej aktywno'ci na rzecz realizacji ju& obowi"zuj"cych uregulowa( prawnych, podpisanych przez

Polsk$

licznych

mi$dzynarodowych

programów

i

strategii.

Wytyczn" dla takiej aktywno'ci do roku 2015 jest uchwa!a Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych z 10 maja 2002 r. pt. )wiat Przyjazny Dzieciom. Pierwszoplanowym, wynikaj"cym z uchwa!y ONZ, zadaniem instytucji publicznych, organizacji pozarz"dowych i poszczególnych obywateli powinno by) wspieranie resortu edukacji w czuwaniu aby Plan Dzia!ania na rzecz dzieci by! systematycznie i nale&ycie realizowany. W tym zakresie nale&y widzie) rol$ Rzecznika, jako instytucji nie tylko monitoruj"cej

stan

realizacji

praw

dzieci

i

jako')

wspó!pracy

mi$dzysektorowej, ale równie& instytucji, która udziela wsparcia w!adzom publicznym,

m.in.

w

opracowywaniu

i

wdra&aniu

strategicznych

rozwi"za( na rzecz zdrowia, rozwoju i bezpiecze(stwa dzieci. Kieruj"c si$ tymi przes!ankami Rzecznik podj"! prób$ dokonania w roku 2008, na pó!metku wyznaczonego w Planie Dzia!ania 15 – letniego okresu, mo&liwie zobiektywizowanej oceny stanu przestrzegania praw dziecka w Polsce w obszarze sytuacji zdrowotnej, edukacyjnej, socjalnej i w zakresie bezpiecze(stwa dzieci wraz z okre'leniem uwarunkowa( tej sytuacji, co zaowocowa!o opracowaniem, przy wspó!udziale G!ównego Urz$du Statystycznego, publikacji pn. Zdrowie dzieci i m!odzie'y w Polsce 860. W publikacji dokonano oceny aktualnych warunków &ycia i rozwoju dzieci

i

m!odzie&y,

poprzez

analiz$:

trendów

demograficznych

i

warunków tworzenia rodziny; edukacji dzieci i m!odzie&y; aktywno'ci ekonomicznej

m!odzie&y;

zró&nicowania

socjalnego;

oczekiwanej

d!ugo'ci &ycia i umieralno'ci dzieci i m!odzie&y. Omówiono

równie&

wyniki

drugiego

ogólnopolskiego,

reprezentacyjnego badania stanu zdrowia ludno'ci Polski, prezentuj"c dane o dzieciach do 14 roku &ycia, m!odzie&y i m!odych doros!ych w wieku 15 – 29 lat. Przedstawiono mi$dzy innymi zagadnienia dotycz"ce: 860

Biuletyn RPO Materia!y nr 62.

- 325 samooceny

stanu

zdrowia;

chorób

przewlek!ych

i

wyst$powania

d!ugotrwa!ych problemów zdrowotnych dzieci i m!odzie&y; wybrane aspekty stylu &ycia; wyst$powanie niepe!nosprawno'ci oraz zakres profilaktyki medycznej i korzystanie z us!ug medycznych. Zakres tematyczny i metodologia badania zosta!y przygotowane na podstawie rekomendacji *wiatowej Organizacji Zdrowia i Unii Europejskiej. Przedstawiono tak&e wyniki bada( z zakresu ochrony zdrowia i opieki spo!ecznej odnosz"ce si$ do dzieci i m!odzie&y w wieku do 18 lat. Zaprezentowano dane o opiece szpitalnej i opiece d!ugoterminowej, o liczbie i strukturze porad udzielonych dzieciom w ambulatoryjnej i stacjonarnej

opiece

zdrowotnej,

omówiono

dzia!alno')

&!obków

stanowi"cych cz$') systemu opieki zdrowotnej. W ramach pomocy spo!ecznej

przedstawiono

dzia!alno')

placówek

opieku(czo–

wychowawczych, rodzin zast$pczych i stacjonarnych zak!adów pomocy spo!ecznej. Dodatkowo pog!$biono analizy badawcze wykorzystuj"c uogólnione wyniki badania modu!owego „Ochrona zdrowia w gospodarstwach domowych”,

przeprowadzonego

gospodarstw

domowych

na

bior"cych

reprezentatywnej udzia!

w

próbie

badaniach

4728

bud&etów

gospodarstw domowych w 2006 r. Szczegó!owo omówiono informacje na temat oceny stanu zdrowia dzieci i m!odzie&y w wieku do 24 lat, korzystania z us!ug medycznych oraz wydatków gospodarstw domowych ponoszonych w zwi"zku z ochron" zdrowia. Na podstawie wyników szeroko zakrojonych bada( sformu!owane zosta!y rekomendacje Rzecznika do dzia!a( programowych na rzecz zdrowia i rozwoju dzieci i m!odzie&y w Polsce. B.

Uwaga! Nasze dzieci w niebezpiecze%stwie

W celu u'wiadomienia opinii publicznej skali zagro&e(, mobilizacji spo!ecze(stwa oraz pobudzenia do dzia!ania organów i instytucji pa(stwa odpowiedzialnych za kreowanie i wdra&anie polityki na rzecz dzieci, Rzecznik zorganizowa! 2 czerwca 2008 r. konferencj$ Uwaga! Nasze dzieci

w

niebezpiecze"stwie

pozarz"dowych,

ekspertów

i

z

udzia!em

mediów,

organizacji

przedstawicieli

instytucji

rz"dowych.

- 326 Rzecznik okre'li! te obszary opieki nad dzieckiem, w których nara&enie dziecka na niebezpiecze(stwo jest alarmuj"co wysokie, zagro&enia s" cz$sto bagatelizowane a podejmowane dzia!ania zaradcze nieadekwatne do rangi problemu. 1. Dziecko w !onie matki. Noworodek W ostatnich latach w wielu rejonach kraju narastaj" nierówno'ci w dost$pie kobiet ci$&arnych i rodz"cych oraz noworodków do odpowiedniej opieki

profilaktyczno

–

leczniczej;

zaniechano

stosowania

zasad

trójstopniowej opieki oko!oporodowej; ujawni! si$ z ca!" ostro'ci" problem braku miejsc na oddzia!ach po!o&niczych i noworodkowych – w szczególno'ci brakuje miejsc dla ci$&arnych z ci"&" patologiczn" i dla noworodków wymagaj"cych intensywnej terapii; pogorszy!y si$ standardy udzielanych

'wiadcze(;

wyst$puj"

medycznej;

kierownicy

zak!adów

niedobory opieki

sprz$tu

i

zdrowotnej

aparatury

wprowadzaj"

niedopuszczalne, pozaprawne op!aty za 'wiadczenia zdrowotne zwi"zane z opiek" oko!oporodow"; budzi zastrze&enia praktyka odst$powania od finansowania procedur leczniczych rekomendowanych przez krajowych konsultantów. W 2006 roku zmar!o w Polsce 2200 noworodków i niemowl"t. +ycie oko!o 900 z nich mog!oby by) uratowane, gdyby system opieki nad matk" i dzieckiem funkcjonowa! prawid!owo. 2. Dziecko w szpitalu Poruszaj"ce opini$ publiczn" zak!ócenia w funkcjonowaniu szpitali pediatrycznych, pokaza!y u!omno') systemu ochrony zdrowia, który znajduje si$ w stanie krytycznym, jest niewydolny, zbiurokratyzowany, coraz mniej przychylny pacjentowi. Problemy lecznictwa pediatrycznego zwi"zane s" nie tylko z wieloletnim niedofinansowaniem, ale tak&e z brakiem spójnej polityki zdrowotnej na rzecz dzieci. Nie w pe!ni kontrolowana likwidacja !ó&ek pediatrycznych, bez uwzgl$dniania potrzeb zdrowotnych

populacji,

podstawowych

wymogów

specyfiki

chorób

jako'ciowych

dzieci

(sezonowo')),

(zag$szczenie

sal,

sale

wielo!ó&kowe, umieszczanie ma!ych dzieci z pacjentami w wieku dorastania, brak warunków do pobytu rodziców, brak oddzia!ów m!odzie&owych,

oddzia!ów

jednego

dnia,

hospitalizacja

dzieci

na

- 327 oddzia!ach dla doros!ych) stwarza zagro&enie bezpiecze(stwa chorych dzieci, ogranicza dost$p do diagnostyki i leczenia szpitalnego, nara&a dziecko na zaka&enia szpitalne. Podejmowanie kroków zaradczych o charakterze dora%nym, godzenie si$ na obni&anie jako'ci leczenia szpitalnego, mo&e mie) tragiczne konsekwencje dla chorych dzieci. 3. Dziecko nara'one na zaka'enia i choroby zaka(ne Sytuacja epidemiologiczna zaka&e( szpitalnych, sepsy, chorób przenoszonych drog" p!ciow", w tym ki!y wrodzonej, a tak&e biegunek u ma!ych dzieci budzi powa&ny niepokój. O systemowych niedostatkach w zakresie prewencji chorób zaka%nych i nadzoru epidemiologicznego w Polsce 'wiadcz" znaczne ró&nice w zapadalno'ci na poszczególne choroby w ró&nych regionach kraju, niepe!na zg!aszalno') zachorowa(, niski odsetek zachorowa( z potwierdzonym rozpoznaniem. Bagatelizowane s" opinie ekspertów wskazuj"cych na piln" potrzeb$ weryfikacji polityki zdrowotnej w tym zakresie. 4. Dziecko w szkole i w placówce o#wiatowo – wychowawczej Zdrowie m!odzie&y w Polsce jest najbardziej zaniedbywanym, marginalizowanym,

ignorowanym

obszarem

medycyny

i

polityki

zdrowotnej, pomimo, i& ten okres &ycia decyduje o kapitale zdrowia, z jakim m!odzi ludzie wejd" w doros!e &ycie. Wiele szkó! nie zapewnia mo&liwo'ci &ywienia oraz bezpiecznego uprawiania aktywno'ci fizycznej, co powinno by) wspólnym zadaniem administracji szkolnej, rodziców i samorz"du lokalnego oraz podlega) programowemu nadzorowi i wsparciu w ramach zdrowotnej, edukacyjnej i socjalnej polityki pa(stwa. Narasta problem zaburze( zdrowia psychicznego w'ród uczniów, corocznie ok. 300 dzieci i m!odzie&y w wieku 8 – 19 lat odbiera sobie &ycie. Cho) Ministerstwo Edukacji Narodowej, pozostaje w przekonaniu, &e uczniowie przewlekle chorzy maj" zapewniony powszechny i równy dost$p do wykszta!cenia Ministerstwo

oraz

pe!ne

Zdrowia

uczestnictwo

deklaruje,

&e

w dzieci

otaczaj"cym

&yciu,

a

przewlekle

chore

i

niepe!nosprawne maj" pe!ne prawo do korzystania ze 'wiadcze( na równi z innymi osobami ubezpieczonymi, adekwatnie do istniej"cego problemu zdrowotnego, to wnikliwa analiza danych statystycznych, informacji

- 328 pochodz"cych ze 'rodowiska medycznego, skarg rodziców i interwencji 'rodków masowego przekazu, upowa&nia do wniosku, &e w Polsce zagro&one s" prawa uczniów przewlekle chorych do równych szans edukacyjnych oraz do adekwatnej do potrzeb opieki medycznej. Brakuje zarówno mi$dzyresortowej wspó!pracy i koordynacji dzia!a( na rzecz zdrowia dzieci, jak i zrozumienia istoty problemów, z jakimi si$ boryka dziecko niepe!nosprawne i przewlekle chore w szkole. 5. Dziecko nara'one na urazy W Polsce notuje si$ wysoki udzia! urazów i zatru) w umieralno'ci i chorobowo'ci dzieci i m!odzie&y a porównania mi$dzynarodowe s" niekorzystne dla naszego kraju. W tej sytuacji szczególnie gro%ne s" wszelkie zaniedbania prewencji urazów u dzieci. Tymczasem z danych raportu opracowanego w ramach Programu Zdrowia Publicznego Komisji Europejskiej Planowanie Dzia!a" na rzecz Bezpiecze"stwa Dzieci wynika, &e Polska posiada wprawdzie podstawow" infrastruktur$ nadzoru nad urazami

dzieci,

lecz

zasoby

kadrowe

i

finansowe,

a

zw!aszcza

przywództwo krajowe (leadership) ze strony rz"du zosta!y ocenione jako s!abe lub niedostateczne. W 2001 roku z powodu urazów zmar!o 1640 dzieci i m!odzie&y. Je'li wspó!czynnik zgonów z powodu urazów w Polsce zosta!by przez wdro&enie znanych procedur prewencyjnych, zredukowany do poziomu wspó!czynnika w Szwecji, to mo&na by!oby uratowa) &ycie 855 naszych dzieci. Wiele szkó! w Polsce nie zapewnia bezpiecznych warunków nauki. 6. Dziecko – ofiara przemocy Cz$sto') przypadków maltretowania dzieci w Polsce wydaje si$ stale wzrasta). Niestety wykrywalno') zjawiska jest dalece niewystarczaj"ca i dotyczy zazwyczaj przypadków niezwykle drastycznych, szokuj"cych opini$

publiczn",

ju&

po

fakcie

wyrz"dzenia

dziecku

krzywdy.

Najm!odsze dzieci obarczone s" najwi$kszym ryzykiem przemocy. Najcz$'ciej bezpo'redni" przyczyn" zgonu jest uraz g!owy, jamy brzusznej i zamierzone uduszenie. Wyniki wi$kszo'ci bada( wskazuj" na zwi"zek przemocy w rodzinie z ró&nymi dysfunkcjami w rodzinie. Wykorzystywanie seksualne dzieci przez osoby doros!e jest powa&nym

- 329 problemem spo!ecznym, wobec którego nie mo&na pozosta) oboj$tnym. Szacuje si$, &e w Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, zjawisko to dotyczy 10–20% dzieci. Poza wymiernymi, bezpo'rednich skutkami fizycznymi i psychicznymi przemoc wobec dziecka wywiera zgubny wp!yw na pó%niejsze etapy &ycia, a najbardziej charakterystyczne jest zerwanie zwi"zków z innymi, zagro&enie poczucia bezpiecze(stwa w 'wiecie, warto'ci w!asnego ja, oraz, co jest bardzo wa&ne, zniszczenie poczucia porz"dku i !adu 'wiata. Przemoc wobec dzieci nale&y uzna) za istotny problem bezpiecze(stwa publicznego oraz bezpiecze(stwa zdrowotnego wymagaj"cy rozwi"za( systemowych przede wszystkim w sferze realizacji obowi"zuj"cych regulacji prawnych. Konieczne jest stworzenie warunków do w!a'ciwego funkcjonowania Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie i

Gminnych (Miejskich)

O'rodków Pomocy Spo!ecznej. 7. Dziecko nara'one na demoralizacj& i wyst&pek M!odzie& cz$sto podejmuje ryzykowne zachowania. Upijanie si$, uzale&nienie od nikotyny, si$ganie po narkotyki, agresja wobec otoczenia, wczesna

inicjacja

seksualna,

prostytucja

to

najbardziej

jaskrawe

przyk!ady zagro&enia demoralizacj", zjawiska narastaj"cego w okresie transformacji

ustrojowej

i

maj"cego

ró&norodne

uwarunkowania

osobnicze i spo!eczno–ekonomiczne. Dane na temat zjawiska bójek i dr$czenia w szko!ach wskazuj", &e w Polsce co najmniej jedno z tych dwóch agresywnych zachowa( dotyczy ponad po!owy uczniów. S" w Polsce klasy i szko!y, gdzie nasilenie przemocy jest minimalne oraz klasy i szko!y, gdzie zjawisko to znacznie przekracza wska%niki ogólnopolskie. Wzrasta liczba nieletnich, wobec których prawomocnie orzeczono 'rodki wychowawcze, poprawcze lub kary w s"dach powszechnych w zwi"zku z demoralizacj" i czynami karalnymi. Odnotowano wzrost liczby orzecze( m.in. za nast$puj"ce czyny karalne: uszczerbek na zdrowiu, udzia! w bójce lub pobiciu, przest$pstwa zwi"zane z narkomani", zgwa!cenie, kradzie& rzeczy, rozbój. Niezb$dne s" systemowe dzia!ania w zakresie prewencji

i

resocjalizacji.

Tymczasem

mamy

przyk!ady

dzia!a(

pogarszaj"cych sytuacj$, np. zlikwidowano Komisj$ przy Instytucie Psychiatrii

i

Neurologii

ds.

Opiniowania

s"dowo-psychiatrycznego

- 330 Nieletnich.

Komisja

ta

odgrywa!a

ogromn"

rol$

we

w!a'ciwym

kwalifikowaniu nieletnich do placówek wychowawczych i placówek opieki zdrowotnej. 8. Dziecko w n&dzy i wykluczone spo!ecznie Poszerzaj"ce si$ ubóstwo znacznej cz$'ci spo!ecze(stwa zaczyna by) w Polsce najwi$ksz" przeszkod" w zaspokajaniu podstawowych potrzeb zdrowotnych, edukacyjnych, rozwojowych i socjalnych dzieci i w wype!nianiu nale&nych dzieciom praw. Bieda dotykaj"ca nasze dzieci poci"ga te& za sob" dalekosi$&ne ujemne nast$pstwa okre'lane mianem dziedziczenia ubóstwa, marginalizacji i wykluczenia spo!ecznego, co podwa&a idee równo'ci szans i wspólnot$ warto'ci wewn"trz kraju oraz ogranicza mo&liwo'ci pe!nego korzystania z szans rozwoju, jakie stwarza uczestnictwo w Unii Europejskiej. Porównania mi$dzynarodowe nie s" korzystne

dla

Polski.

W

celu

poprawy

sytuacji

potrzebny

jest

skoordynowany, bardziej efektywny wysi!ek organów pa(stwa i instytucji spo!ecznych. W czasie dyskusji podkre'lono, &e cho) obecnie Rzecznik jest instytucj" udzielaj"c" w wielu przypadkach efektywnej pomocy dzieciom i m!odzie&y w potrzebie, rodzicom, osobom i placówkom sprawuj"cym opiek$ lub pracuj"cym z dzie)mi, to nie mo&e zast"pi) organów i instytucji

pa(stwowych

w

wykonywaniu

spoczywaj"cych

na

nich

zobowi"za( wobec dzieci i m!odzie&y, w celu ochrony dzieci licznymi zagro&eniami. Upowszechnione wnioski z Informacji Rzecznika z dzia!alno'ci w 2007 r., dane i rekomendacje zawarte w Biuletynie, a tak&e wszcz$ty przez Rzecznika w po!owie 2008 r. alarm, nie przynios!y jednak oczekiwanej reakcji w!adz, zw!aszcza ze strony resortu zdrowia. Niniejsza Informacja pozwala oceni) skal$, charakter i skutki tych zaniecha( dla matki, dziecka i rodziny.

- 331 C.

Prawo dziecka do 'ycia, ochrony zdrowia i ochrony przed przemoc$

1. Niepe!na realizacja praw matki i ma!ego dziecka do szczególnej opieki medycznej 861 W nawi"zaniu do dotychczasowej korespondencji z organami pa(stwa w sprawach zwi"zanych z ochron" zdrowia matki i dziecka, po up!ywie 6 miesi$cy od zaalarmowania opinii publicznej i Ministerstwa Zdrowia o niepokoj"cej sytuacji w opiece oko!oporodowej, a tak&e uwzgl$dniaj"c aktualne dane o dalszym pogarszaniu si$ opieki nad ci$&arn" i noworodkiem (m.in. w ko(cu 2008 r., wskutek wykorzystania przez szereg przychodni limitów wizyt, za które w danym p!aci NFZ, wiele kobiet zrezygnowa!o z wizyty, gdy dowiedzia!y si$, &e b$dzie ona p!atna; wprawdzie kobieta mog!a te& zosta) przyj$ta w ramach tzw. nadwykona(, które powinny by) finansowane przez NFZ, ale tylko wtedy je'li regionalny oddzia! funduszu posiada! wolne 'rodki, które móg! na ten cel przeznaczy); przychodnie obawiaj"c si$ problemów finansowych nie realizowa!y wizyt; pozostawionym samym sobie kobietom oferowano, w przypadku pojawienia si$ bólów lub innych niepokoj"cych dolegliwo'ci, zg!oszenie si$ do szpitala), Rzecznik zleci! swoim ekspertom opracowanie Karty Praw Kobiety Rodz"cej wraz z za!"cznikiem zawieraj"cym syntetyczne informacje na temat opieki oko!oporodowej w wybranych krajach Unii Europejskiej. Projekt Karty zosta! przedstawiony do publicznej debaty w grudniu 2008 roku. W dokumencie tym wymienione zosta!y nast$puj"ce prawa: 1)

prawo do systemowej, kompleksowej, czynnej, odpowiedniej do potrzeb i bezp!atnej opieki nad matk" i dzieckiem;

2)

prawo do odpowiedniej i bezp!atnej promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, w tym do tzw. „szkó! rodzenia”;

3)

prawo do kwalifikowanej, zgodnej ze wspó!czesn" wiedz" medyczn", profilaktycznej

opieki

zdrowotnej

w

wieku

rozrodczym,

szczególno'ci w okresie oko!okoncepcyjnym i podczas ci"&y;

861

RPO-605036-X/08 z 17 grudnia 2008 r.

w

- 332 4)

prawo do wczesnego, bezp!atnego, zgodnego ze wspó!czesn" wiedz" medyczn" wykrywania, diagnostyki i leczenia powik!a( ci"&y, w tym wewn"trzmacicznego

zahamowania

wzrostu

p!odu,

a

tak&e

niedokrwisto'ci i zaka&e( kobiet, w tym zaka&e( przenoszonych drog" p!ciow"; 5)

w przypadku prawid!owego przebiegu ci"&y – prawo do bezpiecznego bezp!atnego porodu z udzia!em wykwalifikowanego personelu z uwzgl$dnieniem &ycze( kobiety rodz"cej dotycz"cych stosowanych procedur

po!o&niczych,

je&eli

nie

wyst$puj"

przeciwwskazania

medyczne; 6)

w przypadku ci"&y patologicznej kobieta ma prawo do bezp!atnego porodu

w

placówce

o

odpowiednim

stopniu

referencyjno'ci,

zapewniaj"cej matce i dziecku w czasie porodu i po urodzeniu, poza wymienionymi wcze'niej warunkami, wszystkie niezb$dne, zgodne ze wspó!czesn" wiedz" medyczn", procedury diagnostyczne i lecznicze, w tym w zakresie intensywnej opieki medycznej, oraz rehabilitacyjne; 7)

prawo do wczesnego, zgodnego ze wspó!czesn" wiedz" medyczn", bezp!atnego wykrywania, diagnozowania, leczenia i rehabilitacji dzieci z zaburzeniami okresu noworodkowego;

8)

prawo rodzin, w których dziecko urodzi!o si$ przedwcze'nie, z nisk" mas"

urodzeniow"

lub

powa&nie

chore,

do

bezp!atnej,

wysokospecjalistycznej opieki medycznej po!"czonej z odpowiedni" opiek" socjaln"; 9)

prawo kobiety do ochrony zdrowia psychicznego w ka&dym okresie ci"&y, porodu i po!ogu;

10) prawo do wnoszenia roszcze( odno'nie do procedur medycznych oraz

warunków, w jakich 'wiadczona jest opieka nad kobiet" ci$&arn", rodz"c" i dzieckiem. Zdaniem Rzecznika wszystkie wymienione w Karcie uprawnienia powinny by) 'wiadczone zgodnie ze wspó!czesn" wiedz" medyczn" ustalan" nie administracyjnie ale na podstawie opinii konsultantów w dziedzinie po!o&nictwa, neonatologii, pediatrii oraz, w razie potrzeby, innych dyscyplin medycznych wspieraj"cych opiek$ nad matk" i dzieckiem, co oznacza, &e kobieta ci$&arna, rodz"ca i jej dziecko powinni mie) prawo do wszelkich procedur profilaktycznych i diagnostyczno –

- 333 leczniczych, do których maj" dost$p kobiety i dzieci w innych krajach UE. Karta, zarówno co do koncepcji, jaki tre'ci, spotka!a si$ z &ywym zainteresowaniem i aprobat" spo!eczn" – w dniach 2–14 grudnia 2008 roku zosta!a podpisana przez ponad 2 tysi"ce internautów. Nap!yn$!y wyrazy poparcia dla tej inicjatywy od osób indywidualnych i od organizacji pozarz"dowych, w tym od niezwykle zas!u&onej w dziele poprawy warunków macierzy(stwa w Polsce, Fundacji „Rodzi) po ludzku”. W wyst"pieniu do Ministra Zdrowia Rzecznik zwróci! si$ 862 z pro'b" o uwzgl$dnienie wyników w!asnych analiz oraz Karty Praw Kobiety Rodz"cej, w pracach nad budow" w Polsce systemu opieki nad matk" i dzieckiem. Rzecznik przywo!a! konstytucyjne i ustawowe przepisy, na mocy których macierzy(stwo, opieka nad kobiet" ci$&arn" i dzieckiem w naszym kraju znajduje si$ pod szczególn" ochron" prawn" i na tym tle wskaza! na pog!$biaj"ce si$ utrudnienia w dost$pie kobiet ci$&arnych i rodz"cych oraz noworodków do 'wiadcze( medycznych. Rzecznik zwróci! uwag$ na fakt, &e istotnych informacji o niedostatkach w zakresie zdrowia prokreacyjnego w Polsce, zw!aszcza na tle innych krajów Unii Europejskiej dostarcza Raport „Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15–49 lat. Polska 2006” sygnowany przez Ministerstwo Zdrowia we wspó!pracy z Funduszem Ludno'ciowym Narodów Zjednoczonych (UNFPA). Zaniepokojenie stanem opieki nad matk" i dzieckiem, zosta!o wyra&one w ostatnich latach, tak&e w 2008 roku, w stanowiskach Rz"dowej Rady Ludno'ciowej. Opieka

profilaktyczna

nad

ci$&arn"

jest

niezadowalaj"ca,

a

dost$pno') do bada( specjalistycznych jest cz$sto utrudniona. Na du&e trudno'ci napotyka realizacja w pionie po!o&niczym zasad wypracowanego w latach 90–tych trójstopniowego systemu opieki perinatalnej. Przyczyn" jest niedostatek miejsc dla ci$&arnych z ci"&" patologiczn" i niedobór miejsc intensywnej terapii noworodka. W ca!ym kraju oddzia!y neonatologii wykazuj" du&e braki sprz$tu pod 862

wzgl$dem

jako'ciowym

RPO-605036-X/08 z 17 grudnia 2008 r.

–

inkubatory,

pompy

infuzyjne,

- 334 kardiomonitory wskutek d!ugoletniej intensywnej eksploatacji wymagaj" wymiany,

natomiast

na

oddzia!ach

oddzia!ów

III

stopnia

opieki

perinatalnej brakuje respiratorów i monitorów. Nadal nie zosta! wdro&ony zapowiadany program usprawniania informacji dotycz"cych zachorowalno'ci i zgonów w opiece nad matk" i dzieckiem. Jest to tym bardziej niepokoj"ce, i& bez odpowiedniego systemu informacji nie mo&na dokona) wiarygodnej oceny sytuacji w opiece

oko!oporodowej,

okre'li)

priorytetów,

opracowa)

planu

i

konkretnych rozwi"za( realizacyjnych. W wielu regionach kraju kierownicy zak!adów opieki zdrowotnej wprowadzaj"

niedopuszczalne,

pozaprawne

op!aty

za

'wiadczenia

zdrowotne zwi"zane z opiek" oko!oporodow". Zastrze&enia budzi praktyka NFZ odst$powania od finansowania procedur leczniczych rekomendowanych przez krajowych konsultantów. Kolejnym problemem s" dyskryminacyjne praktyki wobec po!o&nych i kobiet wyra&aj"cych ch$) urodzenia dziecka poza szpitalnym oddzia!em po!o&niczym, czego symbolicznym przyk!adem sta!a si$ likwidacja izby porodowej w L$dzinach. Wed!ug opublikowanego w listopadzie 2008 r. Raportu Narodowego Instytutu Zdrowia – PZH, Sytuacja zdrowotna ludno#ci Polski, spadek umieralno'ci niemowl"t w Polsce uleg! zahamowaniu w 2007 r. a poziom umieralno'ci jest jeszcze wyra%nie (o 1/4) wy&szy od przeci$tnego w UE, przy czym g!ównym problemem jest umieralno') wczesna niemowl"t tzn. w pierwszym tygodniu &ycia, która w du&ym stopniu zale&y od jako'ci opieki medycznej. Tymczasem udokumentowane rekomendacje specjalistów nie s" realizowane, przewlekaj" si$ w Ministerstwie Zdrowia prace nad standardami opieki oko!oporodowej. Rzecznik wyrazi! opini$, &e zasygnalizowane negatywne zjawiska w opiece nad matk" i dzieckiem, nie mog" by) postrzegane tylko w wymiarach: prawnym, medycznym i moralnym. W Polsce, ze wzgl$du na nasilony,

pog!$biaj"cy

si$

od

dziesi$ciu

lat

proces

depopulacji,

szczególnego znaczenia nabiera wymóg zapewnienia pe!nej opieki nad matk" i dzieckiem, le&y to w narodowym interesie.

- 335 2. Alarmuj%cy wzrost zachorowa" na biegunk& w#ród ma!ych dzieci Na pocz"tku 2008 roku Rzecznik zwróci! si$ 863 do Ministra Zdrowia o zaj$cie stanowiska w sprawie przyczyn notowanego od kilku lat wzrostu zachorowa( na biegunki u dzieci do lat 2 oraz udzielenie informacji w przedmiocie podejmowanych przez resort 'rodków zaradczych, w tym o stanowisku resortu w sprawie wprowadzenia szczepie( obowi"zkowych przynajmniej u tych dzieci, które najbardziej nara&one s" na zaka&enia rotawirusowe. W wyst"pieniu Rzecznika zosta!y przywo!ane opinie ekspertów Ministerstwa Zdrowia formu!owane ju& w 2004 roku, którzy w kontek'cie zachorowa( na biegunki u dzieci, wyra&ali uzasadniony niepokój – przede wszystkim o stan i zakres diagnostyki mikrobiologicznej, nadzoru epidemiologicznego, a tak&e o jako') opieki zdrowotnej nad dzie)mi. Spraw" przes"dzaj"c" o zaj$ciu si$ problemem przez Rzecznika by!y narastaj"ce na prze!omie lat 2007/2008 zak!ócenia w funkcjonowaniu szpitali pediatrycznych, co w opinii specjalistów, mo&e mie) wp!yw na pogorszenie si$ warunków sanitarnych oddzia!ów i szerzenie si$ zaka&e( szpitalnych. Mimo

tak

niepokoj"cych

opinii

ekspertów,

w

odpowiedzi

Ministerstwa znalaz!y si$ przeciwstawne stwierdzenia 864: o rzekomym narastaniu zagro&enia epidemiologicznego dla dzieci w wieku do lat 2, spowodowanego przez zaka&enia jelitowe; o rzekomym pogarszaniu si$ jako'ci nadzoru epidemiologicznego; o rzekomych zaniedbaniach w zakresie zapobiegania biegunkom u dzieci do lat 2. Wed!ug Ministerstwa Zdrowia sytuacja epidemiologiczna chorób zaka%nych, w tym zaka&e( i zatru) pokarmowych wyst$puj"cych u dzieci do lat 2, jest przedmiotem szczegó!owego nadzoru epidemiologicznego prowadzonego przez organy Pa(stwowej Inspekcji Sanitarnej. Wyniki kontroli przeprowadzanych przez organy Inspekcji sta!y si$ podstaw" do opracowania dzia!a( zaradczych na poziomie nadzoru sprawowanego przez kierowników zak!adów opieki zdrowotnej, Pa(stwowej Inspekcji Sanitarnej, a tak&e Ministra Zdrowia, G!ównego Inspektora Sanitarnego, NFZ. Obecnie nie

863 864

RPO-581156-X/08 z 11 lutego 2008 r. Pismo z 14 marca 2008 r.

- 336 przewiduje si$ wprowadzenia obowi"zku poddawania si$ szczepieniom przeciw rotawirusom, ze wzgl$du na bardzo wysoki koszt szczepionek, jak te& niskie koszty leczenia zwykle lekko przebiegaj"cych biegunek rotawirusowych. Uzasadnienie

tego

stanowiska

wzbudzi!o

jednak

powa&ne

w"tpliwo'ci Rzecznika, wobec czego Rzecznik ponownie zwróci! si$ 865 do Ministra Zdrowia o udzielenie informacji o podejmowanych przez resort zdrowia

'rodkach

zaradczych.

Wyst"pienie

zosta!o

oparte

na

merytorycznej argumentacji, polemicznej w stosunku do ocen Ministra. Swoje uwagi Rzecznik przekaza! z nadziej", i& zostan" one wykorzystane do przeprowadzenia pilnych analiz maj"cych na celu ustalenie wszystkich uwarunkowa( i przyczyn alarmuj"cego wzrostu zachorowa( na biegunki u dzieci do lat 2. w roku 2008 i do zaplanowania niezb$dnych dzia!a( w obszarze zdrowia publicznego, dostosowanych do rangi

problemu

dzia!ania

zaradcze

w

zakresie

nadzoru

epidemiologicznego i organizacji opieki nad ma!ymi dzie)mi oraz w zakresie profilaktyki i o'wiaty zdrowotnej. 3. Niepe!na realizacja prawa dzieci nieuleczalnie chorych do domowej opieki paliatywnej Rzecznik, dostrzegaj"c potrzeb$ zapewnienia dzieciom 'miertelnie chorym

pe!nej

opieki

w

warunkach

domowych,

doprowadzi!

do

opracowania i w dniu 29 listopada 2007 podpisa! Kart$ Praw Dziecka *miertelnie Chorego w Domu. Tre'ci Karty znalaz!y odniesienie do Konstytucji RP i Konwencji o Prawach Dziecka oraz do wypracowanego w Polsce na przestrzeni wielu lat, modelowego systemu opieki paliatywno – hospicyjnej nad dzie)mi i ich rodzinami. Jego rozwój, zapocz"tkowany spontanicznym ruchem hospicyjnym, ujawni! potrzeb$ obj$cia opiek" paliatywn"

tak&e

dzieci

z

nieuleczalnymi

chorobami

innymi

ni&

nowotworowe, co oznacza!o potrzeb$ dostosowania regulacji prawnych do rzeczywistych

potrzeb

pacjentów.

Regulacje

prawne

w

zakresie

kontraktowania 'wiadcze( w dziedzinie opieki paliatywnej nad dzie)mi, narusza!y konstytucyjn" zasad$ równo'ci dost$pu do 'wiadcze( m. in. 865

RPO-581156-X/08 z 15 grudnia 2008 r.

- 337 poprzez ró&nicowanie pacjentów ze wzgl$du na rodzaj choroby. Karta powinna stanowi) moralny, prawny i merytoryczny punkt odniesienia dla instytucji i organizacji odpowiedzialnych za zapewnienie dzieciom 'miertelnie

chorym

pe!nej

opieki

w

warunkach

domowych

i

zaanga&owanym w sprawowanie tej opieki. Pod Kart" zamieszczon" na stronie podpisa!o si$ setki osób z ca!ego kraju. Oczekiwania by!y zwi"zane przede wszystkim z powstaniem nowego rozporz"dzenia

Ministra

Zdrowia

w

sprawie

standardów

opieki

paliatywno-hospicyjnej nad dzie)mi. Na pocz"tku 2008 r. Rzecznik kieruj"c si$ wag" i pilno'ci" sprawy, oraz potrzeb" legislacyjnego wsparcia dla Ministerstwa Zdrowia w kwestii realizacji upowa&nienia ustawowego zawartego w art. 9 ust. 3 ustawy o zak!adach opieki zdrowotnej 866 do okre'lenia standardów post$powania i procedur medycznych wykonywanych w zak!adach opieki zdrowotnej, zdecydowa! o w!"czeniu w!asnych ekspertów do zespo!u spo!ecznie opracowuj"cego

projekt

rozporz"dzenia

w

sprawie

standardów

post$powania i procedur medycznych z zakresu pediatrycznej domowej opieki paliatywnej. Projekt, jako materia! wyj'ciowy dla pracy w resorcie, przygotowany

wspólnie

z

przedstawicielami

Naczelnej

Rady

Adwokackiej, Fundacji – Warszawskie Hospicjum dla Dzieci, zosta! w dniu 5 marca 2008 r. z!o&ony w Ministerstwie Zdrowia. 12 maja 2008 r. odby!o si$ spotkanie w Ministerstwie Zdrowia, z udzia!em Dyrektora Departamentu Zdrowia Publicznego, Konsultantów Krajowych w dziedzinie medycyny paliatywnej i pediatrii, a tak&e organizacji pozarz"dowych. Spotkanie zako(czy!o si$ konkluzj", i& dzieci nieuleczalnie chore wymagaj" odr$bnych regulacji prawnych. Ministerstwo

Zdrowia

podj$!o

prace

nad

jednolitym

tekstem

rozporz"dzenia odnosz"cym si$ zarówno do doros!ych, jak i do dzieci. Wobec zdecydowanego stanowiska grona ekspertów uzgodniono, &e zostanie ponowiony wniosek o wydanie dla dzieci nieuleczalnie chorych odr$bnego

projektu

rozporz"dzenia

Ministra

Zdrowia

w

sprawie

standardów post$powania i procedur medycznych z zakresu opieki paliatywno-hospicyjnej w zak!adach opieki zdrowotnej. 866

Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 408, z pó%n. zm.).

- 338 Rzecznik podtrzymuje wielokrotnie wyra&an" opini$, &e domowa opieka hospicyjna nad dzie)mi dotyczy bardzo cierpi"cych, nieuleczalnie chorych dzieci i ich rodzin i dlatego nie mo&na jej rozpatrywa) wy!"cznie w suchych kategoriach prawnych i ekonomicznych. +adne 'miertelnie chore dziecko nie mo&e by) pozbawione okre'lonej przez lekarzy specjalistów opieki paliatywnej, która powinna by) oparta na podej'ciu aktywnym i ca!o'ciowym. Sk!adaj" si$ na nie elementy fizyczne, emocjonalne, spo!eczne i duchowe. Opieka powinna si$ skupia) na poprawie jako'ci &ycia dziecka i wspieraniu jego rodziny. Trzeba uwzgl$dni) leczenie objawowe cierpi"cego dziecka, niesienie ulgi jemu samemu i wytchnienia jego rodzinie, a tak&e opiek$ w godzinie umierania i w okresie &a!oby. Nale&y oczekiwa), &e trudny w opisanej sytuacji do zrozumienia impas legislacyjny w resorcie zdrowia zostanie wreszcie prze!amany, tym bardziej,

i&

zgodnie

z

tre'ci"

pierwszego

z

czterech

punktów

Rekomendacji RE(2003)24 Komitetu Ministrów Rady Europy dla pa(stw cz!onkowskich

dotycz"cej

organizacji

opieki

paliatywnej

przyj$tej

podczas 860 sesji Rady Europy zaleca si$ rz"dom Pa(stw Cz!onkowskich by: „Podj$!y programowe, legislacyjne i inne dzia!ania konieczne dla opracowania ram dla spójnych i wszechstronnych narodowych regulacji prawnych w zakresie opieki paliatywnej”. D.

Wspó"praca instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka

Zgodnie z art. 10 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka 867 Rzecznik mo&e zwróci) si$ do w!a'ciwych organów, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacji lub instytucji o podj$cie na rzecz dziecka dzia!a( z zakresu ich kompetencji a Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje sprawy skierowane przez Rzecznika Praw Dziecka. W 2008 roku nie odnotowano wp!ywu takich spraw od RPD. W pierwszym pó!roczu 2008 r. Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka wzorem lat ubieg!ych, w trakcie osobistych i okresowych 867

roboczych

spotka(

przedstawicieli

Ustawa z 6 stycznia 2000 r. (Dz.U. Nr 6, poz. 69).

obu

instytucji

- 339 podejmowali wspólne dzia!ania maj"ce na celu skuteczniejsz" ochron$ praw rodziny i praw dzieci. Kontynuowano dzia!ania na rzecz poprawy sytuacji dzieci z placówek opieku(czo-wychowawczych kierowanych na hospitalizacj$ w placówkach psychiatrycznych. W toku prac parlamentarnych nad projektem ustawy o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka, Rzecznik Praw Obywatelskich przekaza! swoj" opini$ o celowo'ci w!"czenia urz$du RPD do struktur Biura RPO, co wzmocni!oby poziom ochrony praw dziecka w Polsce. Po wyborze nowego Rzecznika Praw Dziecka, z inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich, w dniu 22 sierpnia 2008 r. odby!o si$ spotkanie przedstawicieli obu urz$dów po'wi$cone okre'leniu zasad i zakresu wspó!pracy. Ustalono, &e przedstawiciele obu instytucji b$d" utrzymywa) sta!y kontakt w sprawach merytoryczno – organizacyjnych i spotyka) si$ nie rzadziej ni& co kwarta! w celu wypracowywania wspólnych stanowisk w sprawach dzieci. Przedmiotem wspólnego dzia!ania obu instytucji w 2008 roku by! problem tzw. eurosieroctwa. Rzecznik zaproponowa! wspólne dzia!ania w zakresie: poprawy opieki konsularnej nad rodzinami z dzie)mi w krajach sta!ego lub czasowego osiedlenia; monitoringu sytuacji dzieci pozostawionych przez rodziców (rodzica) w kraju z perspektywy edukacyjnej, socjalno – opieku(czej, zdrowotnej, prewencyjno – prawnej; monitoring sytuacji rodzin po powrocie z emigracji, ze szczególnym uwzgl$dnieniem powrotu osób o sk!onno'ciach dysfunkcyjnych lub patologicznych; uznania tzw. eurosieroctwa edukacyjn",

za

niezale&ny

socjaln"

uwzgl$dniany

w

interwencyjnych

i

czynnik

zdrowotn"

skoordynowanych podejmowanych

w

mog"cy dzieci,

pogarsza)

który

dzia!aniach sektorach

sytuacj$

powinien

profilaktyczno edukacji,

by) –

polityki

spo!ecznej, zdrowia, a tak&e spraw wewn$trznych i administracji oraz sprawiedliwo'ci; Rodzinnym

i

wprowadzenia Opieku(czym;

odpowiedzialnymi

instytucjami

organizacjami pozarz"dowymi.

stosownych oceny

jako'ci

pa(stwowymi,

zmian

w

wspó!pracy

Kodeksie miedzy

samorz"dowymi

i

- 340 W dniu 4 grudnia 2008 roku, na zaproszenie Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka wzi"! udzia! w uroczysto'ciach obchodów

60.

uchwalonej

rocznicy

przez

Powszechnej

Zgromadzenie

Deklaracji

Ogólne

Praw

Cz!owieka,

Organizacji

Narodów

Dziecka

zasadami

Zjednoczonych. Rzecznik

zapozna!

Rzecznika

Praw

z

funkcjonowania Krajowego Mechanizmu Prewencji i zwróci! si$ o przekazywanie informacji i sprawozda( z wizytacji przeprowadzanych w jednostkach opieku(czo-wychowawczych dla nieletnich.

- 341 -

15. Ochrona praw rodziny A.

Rodziny zast!pcze

1. Finansowanie zawodowych rodzin zast&pczych niespokrewnionych z dzieckiem Rodziny zast$pcze otrzymuj" dwa rodzaje finansowego wsparcia: wynagrodzenie i pomoc pieni$&n". Wynagrodzenie przyznawane jest jedynie

zawodowym

rodzinom

zast$pczym

niespokrewnionym

z

dzieckiem. Pomoc pieni$&n" na cz$'ciowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka otrzymuje ka&da rodzina zast$pcza. Jest ona jednak zró&nicowana i zale&y od typu rodziny i potrzeb dziecka. Udzielanie pomocy finansowej na cz$'ciow" pomoc rodzinom zast$pczym, jak równie& wyp!ata wynagrodzenia tym rodzinom, nale&y do zada( w!asnych powiatu. W przypadku umieszczenia dziecka w rodzinie zast$pczej w innym powiecie,

samorz"d

lokalny

w!a'ciwy

ze

wzgl$du

na

miejsce

zamieszkania przed umieszczeniem dziecka w rodzinie zast$pczej, ponosi wydatki na jego utrzymanie w !"cznej kwocie 'wiadcze( przys!uguj"cych takiej rodzinie (art. 86 ust. 3 ustawy o pomocy spo!ecznej 868). Oba powiaty zawieraj" porozumienie w sprawie wysoko'ci wydatków na utrzymanie dziecka. Z informacji nap!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o jednak, &e istniej" w"tpliwo'ci, czy wydatki te obejmuj" wy!"cznie pomoc pieni$&n" na

cz$'ciowe

pokrycie

kosztów

utrzymania

ka°o

dziecka

umieszczonego w rodzinie zast$pczej, czy tak&e wynagrodzenie dla rodziny zast$pczej. Rzecznik zwróci! si$ 869 w tej sprawie do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej. Minister

poinformowa! 870,

&e

powiat

w!a'ciwy

dla

miejsca

zamieszkania dziecka przed umieszczeniem w rodzinie zast$pczej powinien partycypowa) równie& w kosztach wynagrodzenia, które przys!uguje rodzinie z tytu!u sprawowania opieki i wychowania dziecka. 868 869 870

Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. 64, poz. 593 z pó%n. zm.). RPO-578661-III/08 z 22 stycznia 2008 r. Pismo z 21 lutego 2008 r.

- 342 Jednocze'nie resort pracy i polityki spo!ecznej pracuje nad nowymi rozwi"zaniami prawnymi w obszarze opieki zast$pczej nad dzieckiem i bior"c pod uwag$ problemy z jednoznacznym rozumieniem przepisów ustawy o pomocy spo!ecznej w omawianym zakresie, kwestia ta b$dzie uregulowana w sposób nie budz"cy w"tpliwo'ci. 2. Sposób okre#lenia w przepisach wydatków zwi%zanych z bie'%cym funkcjonowaniem placówki rodzinnej oraz wydatków zwi%zanych z utrzymaniem dziecka Na tle skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika pojawi! si$ problem konstytucyjno'ci przepisu art. 85 ust. 7 ustawy o pomocy spo!ecznej 871. Upowa&nienie

zawarte

w

zaskar&onym

przepisie

nie

spe!nia

konstytucyjnych wymogów stawianych upowa&nieniom ustawowym. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik skierowa! 872 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci tego przepisu z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Pomimo braku ustawowych wytycznych, w rozporz"dzeniu Ministra Polityki Spo!ecznej w sprawie okre'lenia zrycza!towanej kwoty na utrzymanie dziecka oraz stawek na bie&"ce funkcjonowanie placówki rodzinnej 873 okre'lono

niemal&e

dowolnie

zamkni$ty

katalog

tych

wydatków. Oznacza to, &e inne wydatki, nawet gdyby w sposób nie budz"cy w"tpliwo'ci by!y zwi"zane z bie&"cym funkcjonowaniem placówki rodzinnej, nie mog" by) brane pod uwag$ przy finansowaniu tej placówki. Utrata mocy przepisu z dat" og!oszenia ewentualnego wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego stwierdzaj"cego jego niezgodno') z wzorcem konstytucyjnym,

mog!aby

przynie')

niepo&"dane

skutki.

Rzecznik

postulowa! opó%nienie utraty mocy zaskar&onych przepisów na okres 12 miesi$cy 874.

871 872 873 874

Patrz przypis 869 RPO-519862-III/05 z 1 lutego 2008 r. Rozporz"dzenie z 5 listopada 2004 r. (Dz.U. Nr 245, poz. 2461 z pó%n. zm.). Sygn. akt K 6/08.

- 343 3. Procedura przekszta!cenia niespokrewnionej z dzieckiem rodziny zast&pczej w zawodow% niespokrewnion% z dzieckiem rodzin& zast&pcz% W 'wietle przepisów ustawy o pomocy spo!ecznej 875, udzielanie pomocy pieni$&nej na cz$'ciowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinie zast$pczej, jak równie& wyp!ata wynagrodzenia tym rodzinom, nale&" do zada( w!asnych powiatu. Organem w!a'ciwym w powy&szych sprawach jest starosta odpowiedni ze wzgl$du na miejsce zamieszkania rodziny zast$pczej. Pe!nienie funkcji zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem rodziny zast$pczej wymaga uzyskania pozytywnej opinii w!a'ciwego o'rodka pomocy spo!ecznej, odbycia szkolenia, uzyskania za'wiadczenia kwalifikacyjnego i zawarcia umowy ze starost". Spe!nienie wszystkich warunków do pe!nienia funkcji rodziny zast$pczej nie obliguje starosty do zawarcia umowy. Zale&y to od uznaniowej decyzji starosty, która nie podlega weryfikacji. Pisemna odmowa zawarcia umowy nie stanowi decyzji administracyjnej, od której s!u&y 'rodek odwo!awczy. Brak procedury odwo!awczej w tym zakresie jest krzywdz"cy dla rodzin zast$pczych, które podj$!y ju& trud wychowania dzieci. W zwi"zku z konstytucyjnymi gwarancjami prawa do s"du, konieczne jest rozstrzygni$cie, czy ta sfera dzia!a( administracji mo&e by) wy!"czona

spod

kognicji

s"dów

administracyjnych.

Obowi"zuj"ce

regulacje prawne nie s" wystarczaj"cym gwarantem ochrony praw rodzin zast$pczych i praw dzieci przebywaj"cych w tych rodzinach. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 876 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przedstawienie stanowiska w sprawie. Minister poinformowa! 877, &e prowadzone s" prace nad za!o&eniami do ustawy o systemie opieki zast$pczej nad dzieckiem. Projekt przewiduje obligatoryjne przekszta!cenie niespokrewnionej z dzieckiem rodziny zast$pczej w zawodow" niespokrewnion" z dzieckiem rodzin$ zast$pcz", je&eli rodzina wyrazi tak" wol$ i spe!ni warunki do pe!nienia okre'lonej funkcji rodziny zast$pczej. Na obecnym etapie prac nad projektem ustawy proponuje 875 876 877

si$,

aby

decyzje

w

tej

sprawie

Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. 64, poz. 593 z pó%n. zm.). RPO-581140-III/08 z 19 lutego 2008 r. Pismo z 17 marca 2008 r.

by!y

decyzjami

- 344 administracyjnymi,

wydawanymi

na

podstawie

jasno

okre'lonych

kryteriów, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu 'rodowiskowego. Przekazanie projektu ustawy pod obrady Rady Ministrów by!o planowane w czerwcu 2008 r. 878 4. Definicja rodziny zast&pczej spokrewnionej z dzieckiem W

zwi"zku

zapowiedzi"

wypracowania

przez

resort

polityki

spo!ecznej rozwi"za( zmierzaj"cych do wprowadzenia w przepisach definicji rodziny zast$pczej spokrewnionej z dzieckiem, Rzecznik zwróci! si$ 879 o nades!anie informacji o stanie prac w tym zakresie. Jednocze'nie podkre'li!, i& bez wsparcia pa(stwa nie uda si$ doprowadzi) do zast"pienia

wychowawczych

placówek

o

charakterze

zak!adowym

rodzinn" opiek" zast$pcz". Pa(stwo musi stworzy) w tym obszarze spójne prawo i zapewni) odpowiednie gwarancje. Dlatego potrzebna jest publiczna debata na ten temat z udzia!em 'rodowiska rodzin zast$pczych. Rzecznik zaproponowa! Ministrowi zorganizowanie takiej debaty. W odpowiedzi poinformowano880 o projekcie za!o&e( ustawy o systemie opieki zast$pczej nad dzieckiem, który zosta! skierowany do konsultacji

spo!ecznych.

Proponowane

rozwi"zania

zmierzaj"

do

stworzenia spójnego systemu opieki nad dzieckiem i rodzin". Zmiany wprowadzaj" poj$cie rodzinnych form opieki zast$pczej, rozumianej jako ukierunkowany na cel proces polegaj"cy na zapewnieniu czasowej opieki i wychowania w rodzinach zast$pczych i rodzinnych domach dziecka dzieciom pochodz"cym z rodzin czasowo niezdolnych do pe!nienia funkcji wychowawczych lub b$d"cych w kryzysie. Projekt za!o&e( ustawy zostanie przekazany do opinii wszystkim 'rodowiskom zainteresowanym problematyk" opieki nad dzieckiem i rodzin", w tym 'rodowisku rodzin zast$pczych.

878 879 880

Dotychczas projekt ustawy o systemie opieki zast$pczej nad dzieckiem nie zosta! rozpatrzony przez Rad$ Ministrów. RPO-474052-III/04 z 22 stycznia 2008 r. Pismo z 25 lutego 2008 r.

- 345 B.

Alimenty

1 .Brak mo'liwo#ci ubiegania si& d!u'nika alimentacyjnego o roz!o'enie

na

raty

lub

odroczenie

terminu

p!atno#ci

zad!u'enia

powsta!ego z tytu!u wyp!aconych zaliczek alimentacyjnych Do Rzecznika wp!yn$!a skarga w sprawie braku mo&liwo'ci ubiegania si$ d!u&nika alimentacyjnego o roz!o&enie na raty lub odroczenie terminu p!atno'ci zad!u&enia powsta!ego z tytu!u wyp!aconych zaliczek alimentacyjnych. Zaliczka alimentacyjna by!a form" wsparcia osób nie mog"cych wyegzekwowa) 'wiadcze( alimentacyjnych, to&sam" ze 'wiadczeniem wyp!acanym

do

1

maja

2004

r.

z

funduszu

alimentacyjnego

i

'wiadczeniem wyp!acanym na podstawie ustawy o pomocy osobom uprawnionym

do

alimentów 881.

W

obu

przypadkach

przewidziano

mo&liwo') ubiegania si$ o umorzenie, roz!o&enie na raty lub odroczenie terminu p!atno'ci powsta!ego zad!u&enia. Natomiast art. 16 ustawy o post$powaniu

wobec

d!u&ników

alimentacyjnych

daje

d!u&nikowi

mo&liwo') ubiegania si$ tylko o umorzenie d!ugu. Analiza obowi"zuj"cych w tym zakresie regulacji wskazuje na brak racjonalno'ci przyj$tych przez ustawodawc$ rozwi"za( pozbawiaj"cych d!u&nika mo&liwo'ci sp!aty d!ugu w sposób dla niego dogodny. Rzecznik wyst"pi! 882 w tej sprawie do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej. Minister podzieli! 883 stanowisko Rzecznika. C.

Placówki opieku%czo-wychowawcze

1.Wyniki przeprowadzonej przez NIK kontroli funkcjonowania wybranych placówek opieku"czo-wychowawczych W 2008 roku Najwy&sza Izba Kontroli opublikowa!a „Informacj$ o wynikach kontroli funkcjonowania wybranych placówek opieku(czowychowawczych”. NIK negatywnie oceni!a jako') 'wiadczenia us!ug przez kontrolowane placówki opieku(czo-wychowawcze i skuteczno') dzia!a( podejmowanych przez organy nadzoru. Wskaza!a tak&e na 881 882 883

Ustawa z 7 wrze'nia 2007 r. (Dz.U. Nr 192, poz. 1378). RPO-587309-III/08 z 25 kwietnia 2008 r. Pismo z 15 maja 2008 r.

- 346 konieczno') ca!o'ciowego przegl"du obecnie funkcjonuj"cego systemu opieki nad dzieckiem i przebudowy tego systemu. Z krytyczn" ocen" kontroluj"cych spotka! si$ tak&e stan realizowania w placówkach obowi"zku

spe!nienia

wymogów

standaryzacyjnych

okre'lonych

w

rozporz"dzeniu Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie placówek opieku(czo-wychowawczych 884. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 885 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przekazanie informacji o podj$tych przez resort dzia!aniach maj"cych na celu popraw$ poziomu

funkcjonowania

placówek

opieku(czo-wychowawczych

i

realizacj$ wniosków pokontrolnych. Minister poinformowa! 886, &e w 2007 r. w Polsce dzia!a!o 735 placówek

opieku(czo

–

wychowawczych,

w

tym

247

placówek

rodzinnych, 44 placówki interwencyjne, 263 placówki socjalizacyjne (domy dziecka) i 154 placówki wielofunkcyjne, które !"cz" funkcje domu dziecka i placówki interwencyjnej. Ze statystycznego punktu widzenia sytuacja

30

skontrolowanych

przez

NIK

placówek

nie

jest

reprezentatywna dla ca!ego kraju. W ocenie Ministra wielkim problemem w skali kraju jest fakt przebywania w placówkach opieku(czo – wychowawczych nieletnich, którzy posiadaj" postanowienie s"du o umieszczeniu w m!odzie&owych o'rodkach wychowawczych. W celu rozwi"zania tego problemu, Minister Sprawiedliwo'ci powo!a! Mi$dzyresortowy Zespó! do Spraw Poprawy Skuteczno'ci Wykonywania Orzecze( S"dowych, a w nim grup$ robocz" do spraw umieszczania nieletnich w placówkach podleg!ych Ministerstwu Edukacji Narodowej i Ministerstwu Pracy i Polityki Spo!ecznej. Wymienione resorty pracuj" nad zmian" obowi"zuj"cych przepisów, aby omawiany problem rozwi"za) dora%nie, a w przysz!o'ci ca!kiem go wyeliminowa). W Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej opracowany zosta! projekt „Za!o&e( do ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zast$pczej nad dzieckiem”, skierowany pod obrady Rady Ministrów. Na podstawie „Za!o&e(” przygotowywany jest projekt ustawy. 884 885 886

Rozporz"dzenie z 19 pa%dziernika 2007 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1455). RPO-602259-III/08 z 14 listopada 2008 r. Pismo z 18 grudnia 2008 r.

- 347 W „Za!o&eniach” znalaz!y si$ nast$puj"ce kierunki rozwi"za( prawnych w zakresie zapewnienia dzieciom odpowiednich warunków w pieczy zast$pczej: 1. Wzmocnienie dzia!a( profilaktycznych i doskonalenie metod pracy z rodzin" biologiczn" na rzecz pozostawienia w niej dziecka lub powrotu do

niej

dziecka.

Zak!ada

si$

wprowadzenie

ró&norodnych

form

'rodowiskowej pomocy rodzinom dysfunkcyjnym. 2. Dalszy rozwój placówek opieku(czo – wychowawczych wsparcia dziennego – 'wietlic, klubów, w których specjali'ci (psycholog, pedagog) pomagaj" dziecku, ale tak&e wspó!pracuj" z rodzicami. 3. Wzmocnienie profilaktyki i pracy z rodzin" poprzez zatrudnionych w o'rodkach pomocy spo!ecznej tzw. asystentów rodziny, których zadaniem b$dzie prowadzenie systematycznej, bezpo'redniej pracy z rodzin" maj"c" trudno'ci w prawid!owym funkcjonowaniu. 4. Wspomaganie rodziny w dzia!aniach na rzecz poprawy jej sytuacji przez szko!y, policj$, pomoc spo!eczn" i inne instytucje. 5. Stopniowe wprowadzanie zasady, &e w placówkach opieku(czo – wychowawczych nie mog" przebywa) dzieci do 10 roku &ycia. B$d" one umieszczane wy!"cznie w rodzinnych formach opieki zast$pczej. 6. Promocja rodzinnej opieki zast$pczej. 7.

Zapewnienie

rodzinie

zast$pczej

wsparcia

merytorycznego,

finansowego, zabezpieczenia uprawnie( pracowniczych i stabilno'ci zawodowej. 8. Dalszy rozwój rodzinnych domów dziecka, jednak odmiennie ni& w chwili obecnej zorganizowanych i usytuowanych w systemie. 9. Poprawa procesu usamodzielniania pe!noletnich wychowanków. W

opinii

Ministra

Pracy

i

Polityki

Spo!ecznej

wdro&enie

zaproponowanych kierunków zmian przyczyni si$ w perspektywie najbli&szych kilku lat do bardziej skutecznej pomocy, tak&e rodzinie w!asnej dziecka, a to sprzyja) b$dzie zmniejszaniu liczby dzieci powierzanych pieczy zast$pczej. W odniesieniu za' do pieczy zast$pczej, proponowane

zmiany

maj"

doprowadzi)

do

poprawy

jako'ci

funkcjonowania i rozwoju rodzin zast$pczych i rodzinnych domów dziecka, a tym samym zmiany niepokoj"cej tendencji do umieszczania

- 348 dziecka pozbawionego opieki rodziny w placówkach opieku(czo – wychowawczych. 2. Standardy opieki i wychowania w placówkach opieku"czowychowawczych Na tle informacji nap!ywaj"cych do Rzecznika pojawi! si$ problem zwi"zany z funkcjonowaniem placówek wielofunkcyjnych. Organy prowadz"ce placówk$ oraz dyrektorzy placówek zobowi"zani do wype!nienia m.in. standardu trzydzie'ciorga dzieci w placówce przyjmuj", &e w przypadku placówki wielofunkcyjnej !"cz"cej dzia!ania interwencyjne, socjalizacyjne i inne, standard liczebno'ci dzieci nie odnosi si$ do placówki jako ca!o'ci, lecz jest odr$bny dla ka&dej z form 'wiadczonych przez placówk$ dzia!a(. Celem reformy systemu opieki nad dzieckiem by!o przekszta!canie du&ych placówek, jako instytucji niesprzyjaj"cych rozwojowi dzieci pozbawionych opieki rodziców, w placówki ma!e, 'rodowiskowe, tylko dla tych dzieci, które nie mog!y by) umieszczone w rodzinnych formach opieki.

Sytuacja,

gdzie

organy

prowadz"ce

placówki

opieku(czo-

wychowawcze realizuj" wymogi standaryzacyjne w sposób, który faktycznie nie prowadzi do zmniejszenia liczby wychowanków, nie tylko burzy ide$ reformy, ale narusza prawa dzieci. Rzecznik zwróci! si$ 887 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przedstawienie stanowiska w sprawie. Minister przedstawi! stanowisko, i& do placówek wielofunkcyjnych stosuje

si$

przepisy

takie

jak

do

wszystkich

typów

placówek

ca!odobowych, co oznacza, &e w placówkach tych obowi"zuje standard wskazuj"cy, &e w placówce jednocze'nie nie powinno przebywa) wi$cej ni&

30

dzieci.

Uzna!

tak&e,

i&

przepis

o

dzia!aniu

placówek

wielofunkcyjnych nie spe!ni! oczekiwa( resortu, gdy& w praktyce stworzy! mo&liwo') omijania przepisu standaryzacyjnego. Planowane rozwi"zania tego problemu Minister przedstawi! 888 w za!o&eniach projektu ustawy o systemie pieczy zast$pczej nad dzieckiem.

887 888

RPO-573279-III/07 z 26 maja 2008 r. Pismo z 7 lipca 2008 r.

- 349 W zakresie instytucjonalnej, ca!odobowej pieczy zast$pczej przewiduje si$ w za!o&eniach tworzenie wy!"cznie ma!ych placówek dla maksymalnie 14 dzieci w wieku powy&ej 10 lat. Standard ten ma by) osi"gni$ty do 2020 r. Rzecznik przeprowadzi! analiz$ poziomu opieki i wychowania w placówkach opieku(czo-wychowawczych w zwi"zku ze standardami wynikaj"cymi z przepisów rozporz"dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie placówek opieku(czo-wychowawczych 889. W przepisach przej'ciowych ustawy o pomocy spo!ecznej, na placówki opieku(czo-wychowawcze, które nie osi"gaj" wymaganego standardu, na!o&ono obowi"zek opracowania programu naprawczego w terminie do ko(ca 2007 r. oraz jego realizacji do ko(ca 2010 r. W

2007

r.

Rzecznik

wystosowa!

do

szesnastu

Urz$dów

Wojewódzkich pismo o nades!anie stosownych informacji. Analiza dotyczy!a 659 placówek opieku(czo-wychowawczych na terenie ca!ego kraju, a jej wyniki budz" zaniepokojenie. Jedynie 258 placówek (39% ogó!u) wype!nia!o standardy opieki i wychowania, natomiast 401 placówek (a& 61%) nie wprowadzi!o wymaganych przepisami prawa standardów,

pomimo

zapewnienia

wymaganych

wychowawczych

d!ugiego

dotyczy!

okresu

standardów g!ównie

w

dostosowawczego. placówkach

'wiadczenia

us!ug

Brak

opieku(czobytowych

(problemy lokalowe i zbyt du&a liczba wychowanków w placówce), a tak&e sprawowania opieki i wychowania nad dzie)mi (nieprawid!owo'ci w obsadzie kadry pedagogicznej). Na podstawie przeprowadzonej analizy mo&na stwierdzi), &e konieczne jest wzmocnienie nadzoru nad realizacj" opracowanych harmonogramów

przekszta!ce(

w

placówkach

opieku(czo-

wychowawczych. Zani&ony standard opieki i wychowania w placówkach opieku(czo-wychowawczych oznacza bowiem naruszenie praw dziecka. Rzecznik zwróci! si$ 890 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o poinformowanie o dzia!aniach resortu maj"cych na celu popraw$ stanu

889 890

Rozporz"dzenie z 19 pa%dziernika 2007 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1455). RPO-573279-III/07 z 29 grudnia 2008 r.

- 350 realizacji przez placówki opieku(czo-wychowawcze standardu opieki i wychowania. 3. Nadu'ywanie

mo'liwo#ci

leczenia

psychiatrycznego

dzieci

sprawiaj%cych problemy wychowawcze, przebywaj%cych w placówkach opieku"czo-wychowawczych Podj$te przez Rzecznika w 2007 r. badania 891 dokumentacji pobytu dzieci

z

placówek

opieku(czo-wychowawczych

w

szpitalach

psychiatrycznych wskaza!y na liczne nieprawid!owo'ci. Rzecznik zwróci! si$ 892 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o nades!anie informacji o realizacji zapowiedzianych dzia!a( naprawczych. Minister

poinformowa! 893,

&e

w

2007

r.

we

wszystkich

województwach przeprowadzono szkolenia co do procedur umieszczania dzieci w szpitalach psychiatrycznych, inspektorzy prowadz"cy nadzór nad placówkami opieku(czo-wychowawczymi zbieraj" informacje o dzieciach kierowanych do szpitali psychiatrycznych. Dokumenty tych dzieci s" dok!adnie badane w czasie kontroli. Ministerstwu zosta!o wyznaczone zadanie

systematycznego

monitorowania

sytuacji

wychowanków

placówek opieku(czo-wychowawczych w szpitalach psychiatrycznych. Rzecznik skierowa! do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej kolejne wyst"pienie w sprawie nadu&ywania leczenia psychiatrycznego przez placówki

opieku(czo-wychowawcze,

po

zapoznaniu

si$

z

tre'ci"

publikacji prasowej 894. W artykule opisano niepokoj"ce zjawisko nadu&ywania przez placówki

opieku(czo-wychowawcze

sprawiaj"cych

problemy

farmakologicznymi.

Poddanie

mo&liwo'ci

wychowawcze takiego

dziecka

leczenia

silnymi leczeniu

dzieci 'rodkami 'rodkami

farmakologicznymi powinno nast$powa) po wykluczeniu mo&liwo'ci skutecznego zastosowania dzia!a( o charakterze terapeutycznym, a praktyka zg!aszania przez wychowawców do leczenia psychiatrycznego dzieci z zaburzeniami zachowania powinna by) obj$ta szczególnym 891 892 893 894

Informacja za 2007 r., str. 283. RPO-533352-III/06 z 22 lutego 2008 r. Pismo z 27 marca 2008 r. „Gazeta Wyborcza” z 5 listopada 2008 r. Psychotropy dla dzieci zamiast terapii.

- 351 nadzorem. Rzecznik zwróci! si$ 895 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o rozwa&enie mo&liwo'ci wprowadzenia odpowiednich zmian stanu prawnego w zakresie b$d"cym przedmiotem wyst"pienia. Minister Pracy i Polityki Spo!ecznej poinformowa! 896, o wdro&onym systemie kontroli zasadno'ci umieszczania wychowanków placówek opieku(czo-wychowawczych w szpitalach psychiatrycznych. Personel pedagogiczny w &adnej mierze nie decyduje ani o konieczno'ci podania dziecku leków psychotropowych, ani o skierowaniu go na leczenie w szpitalu psychiatrycznym. Za ka&dym razem decyzja taka nale&y do lekarza specjalisty. W odniesieniu za' do sprawy opisanej w artykule prasowym potwierdzono, &e dosz!o do naruszenia praw dziecka, ale nie przez dyrektora i pracowników placówki opieku(czo-wychowawczej, a przez szko!$, do której ucz$szcza!o dziecko oraz przez dziennikarzy. Dyrektor szko!y umo&liwi! kontakt dziennikarza z dzieckiem na terenie szko!y bez zgody i obecno'ci opiekuna prawnego dziecka, poda! mediom dane osobowe dziecka, udzieli! informacji o jego sytuacji &yciowej i wyrazi! zgod$ na zrobienie zdj$cia dziecka na terenie szko!y.

895 896

RPO-602331-III/08 z 14 listopada 2008 r. Pismo z 18 grudnia 2008 r.

- 352 -

16. Ochrona praw osób niepe"nosprawnych 1. Refundacja sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne op!acanych przez osoby niepe!nosprawne Do

Rzecznika

wp!ywa!y

skargi

od

osób

niepe!nosprawnych

prowadz"cych pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz", które od 1 stycznia 2008 r. zosta!y obj$te obowi"zkiem op!acania sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne zgodnie z art. 9 ust. 4c ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych 897. Osoby te maj" prawo do refundacji sk!adek op!aconych na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, jednak&e ich sprzeciw budzi forma rozlicze(

z

Pa(stwowym

Niepe!nosprawnych.

Funduszem

Refundowane

sk!adki

Rehabilitacji musz"

by)

Osób

uprzednio

zap!acone w pe!nej wysoko'ci do ZUS (art. 25a ust. 5 ustawy o rehabilitacji

zawodowej

i

spo!ecznej

oraz

zatrudnianiu

osób

niepe!nosprawnych 898). Skar&"cy podnosili, &e jest to dla nich istotna przeszkoda, poniewa& niejednokrotnie przychód osi"gany z prowadzonej dzia!alno'ci jest ni&szy ni& wymagana do zap!acenia kwota sk!adek. Przed 1 stycznia 2008 r. podmioty, które mia!y prawo do refundacji sk!adek, dokonywa!y tych rozlicze( w formie bezgotówkowej, tzn. wykazywa!y poszczególne kwoty w dokumentach rozliczeniowych, jednak&e nie by!y zobowi"zane do wp!acania refundowanych kwot. Kwoty te bezpo'rednio do ZUS wp!aca! podmiot refunduj"cy, np. Pa(stwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe!nosprawnych. Rzecznik zwróci! si$ 899 do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi poinformowano 900 Rzecznika, &e nowe zasady udzielania pomocy w postaci zwrotu cz$'ci sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne osobom prowadz"cym dzia!alno') gospodarcz", z finansowania na refundacj$, wynika!a przede wszystkim z potrzeby dostosowania przepisów krajowych do prawa wspólnotowego. Przepisy wprowadzaj"ce

897 898 899 900

Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 11 poz. 74 z pó%n. zm.). Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 123, poz. 776 z pó%n. zm.). RPO-574093-III/07 z 26 lutego 2008 r. Pismo z 2 kwietnia 2008 r.

- 353 refundacj$ sk!adek umo&liwiaj" precyzyjne monitorowanie pomocy publicznej oraz powstrzymanie si$ od jej udzielenia w przypadku, gdyby skutkowa!o to przekroczeniem dopuszczalnego pu!apu pomocy. Zmiany te wywo!a!y m.in. problemy z przygotowywaniem wniosków o t$ pomoc. Do Rzecznika nap!ywa!y liczne skargi, w których zwracano uwag$ na wynikaj"cy z ustalonego trybu 901 udzielania refundacji, obowi"zek

wype!niania

obszernej

i

skomplikowanej

dokumentacji.

Powodowa!o to liczne pomy!ki i nie'cis!o'ci, do których korekty PFRON zobowi"zywa!

zainteresowanych.

Ponadto

skar&"cy

wskazywali

na

trudno'ci w uzyskaniu drog" telefoniczn" jakiejkolwiek informacji o stanie sprawy (wniosku o refundacj$ sk!adek) i przyczynach zw!oki w przekazaniu pieni$dzy na rachunek bankowy wnioskodawcy. Niektórzy skar&"cy

nie

otrzymywali

refundacji

przez

wiele

miesi$cy,

co

przysparza!o im powa&nych problemów finansowych. Rzecznik zwróci! si$ 902 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przeanalizowanie problemu, a przede wszystkim o pilne podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do maksymalnego uproszczenia dokumentacji wymaganej do uzyskania przez osoby niepe!nosprawne refundacji sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne oraz zaapelowa! 903 do Prezesa Pa(stwowego Funduszu Rehabilitacyjnego Osób Niepe!nosprawnych o doprowadzenie do !atwiejszego i szybszego obiegu informacji mi$dzy wnioskodawcami a Funduszem na temat stanu realizacji wniosków o refundacj$ sk!adek. W odpowiedzi Minister poinformowa! 904, &e wspólnie z PFRON i ZUS podj$to dzia!ania maj"ce na celu uproszczenie procedury ubiegania si$ o refundacj$ sk!adek. Rozpocz$to tak&e prace legislacyjne nad zmian" przepisów, podj$to te& dzia!ania informacyjne maj"ce na celu dok!adne wyja'nienie procedury ubiegania si$ o dofinansowanie i refundacj$. Jednocze'nie Prezes PFRON zapewni! Rzecznika, &e Fundusz do!o&y wszelkich

stara(,

aby

refundacje

wyp!acane

by!y

terminowo,

a

beneficjenci uzyskiwali szybko i skutecznie informacje na temat stanu realizacji wniosków o refundacj$ sk!adek. 901 902 903 904

Rozporz"dzenie z 13 grudnia 2007 r. (Dz.U. Nr 240, poz. 1754 z pó%n. zm.). RPO-588816-III/08 z 12 czerwca 2008 r. RPO-588816 III/08 z 19 maja 2008 r. Pismo z 10 lipca 2008 r.

- 354 -

2. Dofinansowanie wynagrodze" niepe!nosprawnych emerytów W zwi"zku z wej'ciem w &ycie z dniem 1 stycznia 2008 r. przepisu art. 1 pkt 17 lit. a ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo!ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe!nosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw 905, zmieniaj"cego tre') dotychczasowego art. 26a ust. 1 przedmiotowej ustawy, zaistnia!o powa&ne zagro&enie ograniczenia aktywno'ci zawodowej osób niepe!nosprawnych, które maj" ustalone prawo do emerytury. W publikacjach prasowych na ten temat wskazywano, &e powy&sza regulacja

jest

niekorzystna

niepe!nosprawnych niepe!nosprawnych

zarówno

dla

pracowników. emerytów

nie

pracodawców,

Je&eli b$d"

jak

i

wynagrodzenia

dofinansowywane

na

dotychczasowych zasadach, to istnieje realne zagro&enie, i& zmniejszy si$ zainteresowanie pracodawców zatrudnianiem tych osób. Problemem jest tak&e brak jasnej regulacji okre'laj"cej zasady sprawdzania przez pracodawc$, czy dany pracownik ma ustalone prawo do emerytury. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 906 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi poinformowano907 Rzecznika, &e dofinansowanie do wynagrodze( niepe!nosprawnych pracowników przys!uguje wy!"cznie w odniesieniu do osób, które nie maj" ustalonego prawa do emerytury. Artyku! 26a w brzmieniu sprzed nowelizacji stanowi!, i& z dofinansowania mog!y skorzysta) osoby, które nie osi"gn$!y wieku emerytalnego. Tak sformu!owany przepis, poza wyra%nym wyd%wi$kiem dyskryminacyjnym (dyskryminacja ze wzgl$du na wiek), nastr$cza! trudno'ci zwi"zanych ze zidentyfikowaniem osób, które osi"gn$!y wiek emerytalny, inny ni& ogólnie obowi"zuj"cy (60 i 65 lat odpowiednio dla kobiet i m$&czyzn), ze wzgl$du na szczególne regulacje dotycz"ce wykonywania niektórych zawodów. Wprowadzone rozwi"zanie zwi$ksza szanse ludzi m!odych na znalezienie zatrudnienia, a weryfikacja uprawnie( emerytalnych mo&e

905 906 907

Ustawa z 15 czerwca 2007 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 791). RPO-577412-III/07 z 15 stycznia 2008 r. Pismo z 14 lutego 2008 r.

- 355 nast"pi) poprzez uzyskanie stosownego o'wiadczenia od pracownika lub na podstawie informacji uzyskanej od organu emerytalnego. Regulacja uleg!a zmianie od 1 stycznia 2009 r. ustaw" z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji 908. 3. Potrzeba podj&cia dzia!a" dotycz%cych reformy systemu orzekania o niepe!nosprawno#ci, w odniesieniu do 'o!nierzy zawodowych oraz innych funkcjonariuszy s!u'b mundurowych Regulacja

zawarta

w

art.

5

ustawy

o

rehabilitacji

osób

niepe!nosprawnych 909 odnosi si$ wy!"cznie do osób pobieraj"cych 'wiadczenia emerytalno-rentowe z Funduszu Ubezpiecze( Spo!ecznych i nie dotyczy pobieraj"cych 'wiadczenia z systemu zaopatrzenia, a wi$c &o!nierzy zawodowych oraz innych funkcjonariuszy s!u&b mundurowych uprawnionych do 'wiadcze( na podstawie odr$bnych przepisów. Prowadzi to do sytuacji, w której funkcjonariusze s!u&b mundurowych, wobec których orzeczono niezdolno') do s!u&by, zmuszeni s" do ubiegania si$ o dodatkowe orzeczenie zespo!u orzekaj"cego o niepe!nosprawno'ci w celu skorzystania z systemu wsparcia wynikaj"cego z ustawy o rehabilitacji, co powoduje poczucie gorszego traktowania osób niepe!nosprawnych, pobieraj"cych 'wiadczenia z innego systemu ni& FUS. Przedstawiony problem dotyczy szerszego zagadnienia zwi"zanego z potrzeb" zracjonalizowania funkcjonuj"cych systemów orzekania o niezdolno'ci do pracy oraz o niepe!noprawno'ci. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 910 do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie oraz przedstawienie informacji, czy planowane jest podj$cie dzia!a( dotycz"cych reformy systemu orzekania o niepe!nosprawno'ci. W odpowiedzi poinformowano 911 Rzecznika, &e w Polsce funkcjonuje pi$) systemów orzekania: o niezdolno'ci do pracy (przez lekarzy orzeczników ZUS), o niezdolno'ci do pracy w gospodarstwie rolnym (przez lekarzy rzeczoznawców KRUS), o niezdolno'ci do s!u&by (przez 908 909 910 911

Ustawa z 5 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 237, poz. 1652) Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 z pó%n. zm.). RPO-583597-III/08 z 15 kwietnia 2008 r. Pismo z 21 maja 2008 r.

- 356 komisje lekarskie podleg!e MSWiA lub MON), o niepe!nosprawno'ci i stopniu niepe!nosprawno'ci (przez zespo!y do spraw orzekania o niepe!nosprawno'ci). Cztery z nich to systemy orzekania do celów rentowych, natomiast system orzekania o niepe!nosprawno'ci i stopniu niepe!nosprawno'ci

jest

systemem

pozarentowym

i

pozaubezpieczeniowym. Ministerstwo podj$!o dzia!ania umo&liwiaj"ce rozpocz$cie funkcjonowania Mi$dzyresortowego Zespo!u do Spraw Opracowania Systemu Orzekania o Niepe!nosprawno'ci oraz Niezdolno'ci do

Pracy.

Zadaniem

Zespo!u

b$dzie

dokonanie

oceny

dzia!ania

wspomnianych systemów orzeczniczych i przygotowania projektu za!o&e( zmian systemowych. Odnosz"c si$ do problemu równego traktowania orzecze( o niezdolno'ci

do

s!u&by

z

orzeczeniami

o

niepe!nosprawno'ci,

stwierdzono, i& orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidztwa wydane po 1 stycznia 1998 r. nie podlegaj" prze!o&eniu na stopnie niepe!nosprawno'ci. Ten stan rzeczy, jakkolwiek ma uzasadnienie merytoryczne, to jednak nie uwzgl$dnia we w!a'ciwym zakresie interesów obywatela. W zwi"zku z powy&szym podj$to prace nad powo!aniem Zespo!u, w sk!ad którego wejd" m.in. przedstawiciele MON i MSWiA. 4. Dost&p do stron internetowych instytucji publicznych dla osób niewidomych i niedowidz%cych W 2008 r. Rzecznik otrzymywa! wiele skarg od organizacji dzia!aj"cych na rzecz ochrony praw osób niepe!nosprawnych dotycz"cych problemu dost$pno'ci stron internetowych instytucji publicznych dla osób niewidomych i niedowidz"cych. Na powy&szy problem uwag$ zwrócili ministrowie pa(stw cz!onkowskich Unii Europejskiej, którzy w deklaracji z

dnia

11

czerwca

2006

r.

zatwierdzonej

podczas

Konferencji

Ministerialnej Rady Europejskiej i Komisji Europejskiej w Rydze zobowi"zali si$ do promowania i zapewnienia dost$pno'ci wszystkich publicznych stron internetowych do roku 2010 poprzez zapewnienie zgodno'ci

z

odpowiednimi

ogólnymi

standardami

i

wytycznymi

dotycz"cymi dost$pno'ci stron internetowych. Problem ten nabiera dodatkowego znaczenia w kontek'cie przepisu art. 61 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o

- 357 dzia!alno'ci organów w!adzy publicznej oraz osób pe!ni"cych funkcje publiczne. Rzecznik

zwróci! si$ 912 do Ministra Spraw Wewn$trznych i

Administracji o poinformowanie, jakie 'rodki podj$to w sprawie zapewnienia dost$pno'ci publicznych stron i serwisów internetowych dla osób

niepe!nosprawnych

ze

szczególnym

uwzgl$dnieniem

osób

niewidomych i niedowidz"cych oraz jakie dzia!ania planowane s" w tym zakresie w przysz!o'ci. W odpowiedzi Minister wyja'ni! 913, &e problem tzw. Dost$pno'ci czyli przezwyci$&ania technicznych barier napotykanych przez osoby niepe!nosprawne oraz inne osoby, próbuj"ce w pe!ni uczestniczy) w spo!ecze(stwie informacyjnym, jest przedmiotem intensywnych dzia!a( rz"du. Podmioty publiczne prowadz"ce strony internetowe sukcesywnie podejmuj" dzia!ania w celu wdro&enia zasady Dost$pno'ci. Przyk!adem tego

jest

strona

g!ówna

Biuletynu

Informacji

Publicznej

(BIP)

funkcjonuj"ca od stycznia 2008 r., która spe!nia wymagania Dost$pno'ci i jest dostosowana do potrzeb osób niewidomych i niedowidz"cych. W tym kierunku dzia!ania podj$!a równie& wi$kszo') ministerstw. Dzia!ania modernizacyjne wymaga) jednak b$d" nak!adów finansowych oraz dzia!a( promocyjnych i koordynacyjnych, do czego przygotowuje si$ Minister SWiA. Sprawa nadal pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika. 5. Konieczno#$ dostosowania stacji warszawskiego metra do potrzeb osób niewidomych i niedowidz%cych W 2008 r. mia! miejsce wypadek niewidomego studenta na stacji metra Warszawa Centrum. Wypadku tego mo&na by!o !atwo unikn") dostosowuj"c stacje warszawskiego metra do potrzeb osób niewidomych i niedowidz"cych.

Obowi"zkiem

w!adzy

publicznej

jest

udzielanie

wszelkiej pomocy osobom niepe!nosprawnym tak, aby mog!y one prowadzi) &ycie w spo!ecze(stwie, co jest jedn" z koniecznych przes!anek poszanowania godno'ci cz!owieka. Z informacji uzyskanych przez

912 913

RPO-586132-I/08 z 6 czerwca 2008 r. Pismo z 7 lipca 2008 r.

- 358 Rzecznika wynika, &e organizacje dzia!aj"ce na rzecz ochrony praw osób niepe!nosprawnych wielokrotnie apelowa!y o w!a'ciwe dostosowanie peronów

warszawskiego

metra

do

potrzeb

osób

niewidomych

i

niedowidz"cych, sugeruj"c m.in. konieczno') zamontowania na ko(cach peronów

specjalnych

pasów

o

odpowiedniej

szeroko'ci

–

!atwo

wyczuwalnych lask" b"d% stop", a tak&e odpowiedniego oznaczenia kraw$dzi schodów. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 914 do Prezydenta Miasta Sto!ecznego Warszawy z pro'b" o udzielenie informacji na temat dzia!a( podj$tych przez w!adze stolicy oraz zarz"d warszawskiego

metra

zmierzaj"cych

do

usuni$cia

stwierdzonych

nieprawid!owo'ci. Sprawa nadal pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika. 6. Dofinansowanie zakupu samochodu dla osób niepe!nosprawnych Do Rzecznika zwróci!a si$ niepe!nosprawna matka czworga dzieci, która ubiega!a si$ o dofinansowanie ze 'rodków PFRON-u zakupu samochodu

w

ramach

programu

„Sprawny

dojazd”.

Negatywne

rozpatrzenie wniosku uzasadniono tym, &e „z wniosku oraz dostarczonej dokumentacji wynika, &e jest osob" biern" zawodowo”. Adresatami programu s" zatrudnione lub ucz"ce si$ pe!noletnie osoby niepe!nosprawne w wieku aktywno'ci zawodowej, legitymuj"ce si$ prawem jazdy kategorii B, posiadaj"ce wa&ne orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepe!nosprawno'ci albo orzeczenie równowa&ne, wydane z powodu dysfunkcji narz"du ruchu. Tak wi$c niepe!nosprawna matka wychowuj"ca czworo dzieci nie mo&e by) adresatem programu, poniewa& nie jest „osob" zatrudnion"”. Takie rozwi"zanie pozostaje w jaskrawej sprzeczno'ci z okre'lonymi wcze'niej celami programu, a tak&e budzi w"tpliwo'ci co do zgodno'ci programu z Konstytucj". W swoim za!o&eniu ograniczy)

program bariery

funkcjonowanie

w

mia!

ograniczy)

skutki

utrudniaj"ce

osobom

spo!ecze(stwie.

Rzecznik

niepe!nosprawno'ci

i

niepe!nosprawnym zwróci!

si$ 915

do

Pe!nomocnika Rz"du do Spraw Osób Niepe!nosprawnych z pro'b" o

914 915

RPO-598882-I/08 z 2 pa%dziernika 2008 r. RPO-585592-X/08 z 24 kwietnia 2008 r.

- 359 zainicjowanie dzia!a( maj"cych na celu usuni$cie opisanych ogranicze( utrudniaj"cych osobom niepe!nosprawnym korzystanie z przys!uguj"cych im praw. W odpowiedzi Prezes Zarz"du PFRON wyja'ni! 916, &e ze wzgl$du na ograniczon" wysoko') dost$pnych 'rodków finansowych na realizacj$ pilota&owego programu „Sprawny dojazd” i przewidywalne potrzeby, znacznie przekraczaj"ce mo&liwo'ci finansowe PFRON, konieczne sta!o si$ zaw$&enie grona uprawnionych adresatów programu do osób pracuj"cych lub ucz"cych si$ i maj"cych najwi$ksze trudno'ci w poruszaniu si$ (ze wzgl$du na rodzaj niepe!nosprawno'ci lub trudno'ci komunikacyjne, zwi"zane z miejscem zamieszkania) i skierowanie 'rodków pomocowych w ramach tego programu w!a'nie do tej grupy osób niepe!nosprawnych. 7. Sytuacja

osób

niepe!nosprawnych

poruszaj%cych

si&

z

towarzysz%cymi im psami – przewodnikami, psami – terapeutami oraz psami asystuj%cymi W 2008 r. cz$') urz$dów administracji publicznej oraz niektóre podmioty gospodarcze umo&liwi!y osobom niepe!nosprawnym wej'cie do swych obiektów z psem towarzysz"cym. Nie jest to jednak praktyka powszechna – osoby niepe!nosprawne, poruszaj"ce si$ z towarzysz"cymi im psami przewodnikami lub psami asystentami napotykaj" powszechnie na trudno'ci w za!atwianiu swych spraw. Urz$dy, banki, centra handlowe, sklepy itp. w wi$kszo'ci przypadków pozostaj" niedost$pne dla tych osób. Pozwolenie na wej'cie z psem pozostawione jest najcz$'ciej dobrej woli personelu i pracowników ochrony obiektu. O zainicjowanie dzia!a( legislacyjnych maj"cych na celu likwidacj$ powy&szych barier, Rzecznik zwraca! si$ jeszcze w 2007 r. do ówczesnego Pe!nomocnika Rz"du do Spraw Osób Niepe!nosprawnych. Podczas spotkania w dniu 22 kwietnia 2008 r. z Rzecznikiem, przedstawiciele Fundacji na rzecz Osób Niewidomych – Labrador – Pies Przewodnik, Fundacji Przyja%ni Ludzi i Zwierz"t „CZE-NE-KA” oraz Fundacji „Vis Maior” wskazali na potrzeb$ rozszerzenia zakresu 916

Pismo z 5 czerwca 2008 r.

- 360 omawianej regulacji o osoby niepe!nosprawne, korzystaj"ce z pomocy psów – terapeutów oraz psów asystuj"cych. Rzecznik przekaza! 917 Przewodnicz"cemu

Sejmowej

Podkomisji

sta!ej

ds.

osób

niepe!nosprawnych przygotowany przez wspomniane Fundacje projekt nowelizacji

ustawy

o

rehabilitacji

osób

niepe!nosprawnych,

do

wykorzystania w pracach Podkomisji. Od 19 czerwca 2009 r. wejdzie w &ycie ustawa o zmianie ustawy o rehabilitacji

zawodowej

i

spo!ecznej

oraz

zatrudnianiu

osób

niepe!nosprawnych, ustawy o podatkach i op!atach lokalnych oraz ustawy o bezpiecze(stwie &ywno'ci i &ywienia 918, która reguluje problem prawa do wst$pu z psem przewodnikiem do obiektów u&yteczno'ci publicznej, w szczególno'ci: budynków i ich otoczenia przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwo'ci, kultury, o'wiaty, szkolnictwa wy&szego, nauki, opieki zdrowotnej, opieki spo!ecznej i socjalnej, obs!ugi bankowej, handlu, gastronomii, us!ug, turystyki, sportu, obs!ugi pasa&erów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym 'ródl"dowym, 'wiadczenia us!ug pocztowych lub telekomunikacyjnych

oraz

innych

ogólnodost$pnych

budynków

przeznaczonych do wykonywania podobnych funkcji, w tym tak&e budynków biurowych i socjalnych. 8. Zasady wydawania kart parkingowych osobom niepe!nosprawnym Przepisy ustawy – Prawo o ruchu drogowym 919 w nierówny sposób traktuj"

osoby

niepe!nosprawne

w

zakresie

przyznawania

karty

parkingowej. Postanowienia art. 8 ust. 5 ustawy wy!"czaj" mo&liwo') otrzymania karty parkingowej przez osoby o obni&onej sprawno'ci ruchowej,

które

legitymuj"

si$

orzeczeniem

o

zaliczeniu

do

umiarkowanego lub znacznego stopnia niepe!nosprawno'ci o przyczynie niepe!nosprawno'ci innej ni& upo'ledzenie narz"du ruchu lub choroby neurologiczne (tj. orzeczeniem zawieraj"cym inny symbol przyczyny niepe!nosprawno'ci ni& „R” lub „N”). Zgodnie z art. 8 ust. 5a ustawy, karta 917 918 919

parkingowa

przys!uguje

osobom

posiadaj"cym

RPO-560074-X/07 z 7 maja 2008 r. Ustawa z 21 listopada 2008 r., (Dz.U. Nr 223, poz. 1463). Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 108 poz. 908 z pó%n. zm.).

orzeczenie

- 361 zaliczaj"ce

do

lekkiego

stopnia

przyczynie

niepe!nosprawno'ci,

niepe!nosprawno'ci

pod

warunkiem,

o

&e

dowolnej

wspomniane

orzeczenie lub za'wiadczenie lekarskie potwierdza obni&on" sprawno') ruchow" tych osób. Zdaniem Rzecznika, karta parkingowa powinna przys!ugiwa) ka&dej osobie niepe!nosprawnej, u której stwierdzono obni&ony

poziom

sprawno'ci

ruchowej,

niezale&nie

od

przyczyn

powstawania niepe!nosprawno'ci. Mimo i& Minister Transportu i Budownictwa ju& w 2005 r. podzieli! stanowisko Rzecznika, przepisy reguluj"ce zasady wydawania kart parkingowych

osobom

niepe!nosprawnym

nie

zosta!y

dotychczas

zmienione. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 920 do Ministra Infrastruktury o przygotowanie projektu nowelizacji art. 8 Prawa o ruchu drogowym, która doprowadzi do zlikwidowania dyskryminacji cz$'ci osób niepe!nosprawnych. W

odpowiedzi

poinformowano 921

Rzecznika,

&e

Ministerstwo

przygotowa!o projekt ustawy o dopuszczeniu pojazdów do ruchu, który zmienia brzmienie przepisu art. 8 ust. 5 ustawy – Prawo o ruchu drogowym. Nowe brzmienie tego przepisu zapewni wydanie karty parkingowej ka&dej osobie niepe!nosprawnej o obni&onej sprawno'ci ruchowej.

Projekt

tej

ustawy

skierowany

zosta!

do

uzgodnie(

mi$dzyresortowych. 9. Udost&pnianie

pracodawcy

danych

o

przyczynie

niepe!nosprawno#ci Pracodawca zatrudniaj"cy osob$ niepe!nosprawn" oraz zobowi"zany do wp!at na Pa(stwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe!nosprawnych, ma prawo do obni&enia ustawowego wska%nika zatrudnienia osób niepe!nosprawnych w przypadku zatrudniania osób o szczególnych schorzeniach, które wymienia rozporz"dzenie w sprawie rodzajów schorze(

uzasadniaj"cych

obni&enie

wska%nika

zatrudnienia

osób

niepe!nosprawnych oraz sposobu jego obni&enia 922. O tym, &e zatrudnia osob$ ze szczególnym schorzeniem, pracodawca mo&e dowiedzie) si$ w 920 921 922

RPO-517392-X/05 z 25 marca 2008 r. Pismo z 30 kwietnia 2008 r. Rozporz"dzenie z 18 wrze'nia 1998 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 820 z pó%n. zm.).

- 362 pierwszej kolejno'ci z zawartego w orzeczeniu symbolu przyczyny niepe!nosprawno'ci.

Udost$pnienie

pracodawcy

tych

danych,

w

szczególno'ci okre'lonych symbolami 01-U (upo'ledzenie umys!owe), 02P (choroby psychiczne), 06-E (epilepsja), mo&e budzi) w"tpliwo'ci z punktu widzenia konstytucyjnego prawa do prywatno'ci, ochrony danych osobowych, prawa do zachowania tajemnicy lekarskiej, a w konsekwencji mo&e prowadzi) do dyskryminacji osoby niepe!nosprawnej na rynku pracy. Rzecznik zwróci! si$ 923 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o rozwa&enie mo&liwo'ci zmiany zasad dokumentowania prawa osób niepe!nosprawnych do korzystania z ulg i innych uprawnie(, z uwzgl$dnieniem potrzeby ochrony danych osobowych dotycz"cych rodzaju i charakteru schorzenia. W

odpowiedzi

poinformowano 924

Rzecznika,

&e

osoby

niepe!nosprawne, dotkni$te chorobami wymienionymi w przepisach powy&szego rozporz"dzenia znajduj" si$ w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Zwi$kszenie szans osób ze schorzeniami wymienionymi w tym rozporz"dzeniu, wymaga ogromnego wsparcia. Istot$ tego wsparcia stanowi zach$cenie pracodawców do zatrudniania osób ze wskazanymi w rozporz"dzeniu schorzeniami poprzez obni&enie wska%nika zatrudnienia osób niepe!nosprawnych stanowi"cego podstaw$ obliczenia wysoko'ci miesi$cznej wp!aty na PFRON. Konsekwencj" korzystania z przedmiotowego instrumentu wsparcia aktywizacji zapewnienia

zawodowej

osób

pracodawcom

niepe!nosprawnych

zatrudniaj"cym

osoby

jest

konieczno')

ze

wskazanymi

schorzeniami, informacji o rodzaju schorzenia. Wykorzystanie do prawid!owego obliczenia wysoko'ci tej wp!aty informacji o rodzaju schorzenia pracownika, nie zwalnia pracodawcy, jako administratora tych danych z do!o&enia szczególnej staranno'ci w celu ochrony interesów osób niepe!nosprawnych.

923 924

RPO-573544-X/07 z 17 stycznia 2008 r. Pismo z 22 lutego 2008 r.

- 363 10. Zatrudnianie

osób

niepe!nosprawnych

w

zak!adach

pracy

chronionej W

2008

r.

do

Rzecznika

wp!yn$!o

wiele

skarg

od

osób

niepe!nosprawnych w zwi"zku z przedstawion" w projekcie z dnia 23 wrze'nia 2008 r. zmian" ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo!ecznej oraz

zatrudnianiu

osób

niepe!nosprawnych 925.

Z

uzasadnienia

projektowanych zmian ustawy wynika, &e zosta!y one podyktowane konieczno'ci" dostosowania tej regulacji do przepisów rozporz"dzenia Komisji (WE) 926 uznaj"cego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 88 i 89 Traktatu. 927 Zmiany te doprowadz" jednak do faktycznego zmniejszenia zakresu dotychczasowej pomocy 'wiadczonej pracodawcom prowadz"cym zak!ady pracy chronionej i zwi$kszenia skali pomocy udzielanej pracodawcom z otwartego rynku pracy. Skar&"cy wyra&ali obawy, &e doprowadzi to przede wszystkim do redukcji zatrudnienia osób niepe!nosprawnych w zak!adach pracy chronionej. Z tego wzgl$du skar&"cy opowiadali si$ za kontynuacj" udzielania pomocy przedsi$biorcom zatrudniaj"cym osoby niepe!nosprawne

wedle

obecnie

obowi"zuj"cych

zasad.

Analiza

projektowanych rozwi"za( oraz ich uzasadnienia – w ocenie Rzecznika – daje podstawy do uznania wysuwanych w skargach zastrze&e( za s!uszne. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 928 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w powy&szej sprawie.

925 926 927 928

Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92). Rozporz"dzenie z 6 sierpnia 2008 r. Nr 800/2008. Rozporz"dzenie w sprawie wy!"cze( blokowych z 9 sierpnia 2008 r. Dz. Urz. WE l 214. RPO-600963-III/08 z 28 pa%dziernika 2008 r.

- 364 -

17. Prawo do nauki 1. Równy dost&p do nauki dzieci przewlekle chorych W 2008 r. do Rzecznika dociera!y niepokoj"ce informacje na temat realizacji zasady równego dost$pu do nauki dzieci przewlekle chorych. Z bada( przeprowadzonych w Biurze Rzecznika na podstawie danych G!ównego Urz$du Statystycznego wynika, &e prawna lub biologiczna niepe!nosprawno') dotyczy 291,3 tys. dzieci i m!odzie&y w wieku 5-19 lat, co stanowi 3,8% tej populacji wiekowej. D!ugotrwa!e problemy zdrowotne (k!opoty ze s!uchem, wzrokiem, trudno'ci w mówieniu, poruszaniu si$ lub inne) stwierdza si$ u 1250,2 tys. dzieci (16,5% populacji). A& 1569,7 tys. dzieci i m!odzie&y w wieku 5-19 lat (20,7% populacji) cierpi na choroby przewlek!e. Oznacza to, &e co 6 ucze( w wieku obowi"zkowego nauczania ma d!ugotrwa!e k!opoty ze zdrowiem, a co 5 ucze( potrzebuje odpowiedniej opieki medycznej z powodu choroby przewlek!ej. Jest to zatem powa&ny problem spo!eczny. Rzecznik wielokrotnie wyst$powa! w indywidualnych przypadkach utrudniania uczniom niepe!nosprawnym lub przewlekle chorym dost$pu do edukacji. Przedstawione dane 'wiadcz" jednak o konieczno'ci podj$cia pilnych prac nad analiz" sytuacji prawnej dzieci niepe!nosprawnych i przewlekle chorych, a tak&e znowelizowania przepisów ustawy o systemie o'wiaty w taki sposób, aby zapewni) realizacj$ równego dost$pu do edukacji wszystkich uczniów. Rzecznik zwróci! si$ 929 do Ministra Zdrowia i Ministra Edukacji Narodowej o poinformowanie o stanie opieki zdrowotnej nad uczniami przewlekle chorymi, w szczególno'ci efektach pracy mi$dzyresortowego zespo!u do spraw przygotowania powrotu opieki zdrowotnej do szkó!, wypracowaniu wspólnego stanowiska tych resortów odno'nie kryteriów orzekania o niepe!nosprawno'ci uczniów oraz o specjalnych potrzebach edukacyjnych dzieci przewlekle chorych, a tak&e w sprawie sposobu realizacji

tych

potrzeb

w

warunkach

szkolnictwa

powszechnego,

wskazanie w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-2015 zada( dla

929

RPO-572275-I/07 z 25 stycznia 2008 r.

- 365 MEN

i

MZ

poinformowanie

dla o

poprawy

sytuacji

funkcjonowaniu

dzieci

szkó!

przewlekle

przy

zak!adach

chorych, opieki

zdrowotnej. Minister EN poinformowa! 930, &e przepisy prawa o'wiatowego zapewniaj" uczniom przewlekle chorym, w zale&no'ci od stanu zdrowia i zgodnie z wyborem dokonanym przez ich rodziców, powszechny i równy dost$p do wykszta!cenia oraz pe!ne uczestnictwo w otaczaj"cym &yciu. Minister Zdrowia poinformowa! 931, &e Ministerstwo we wspó!pracy z Instytutem Matki i Dziecka w Warszawie systematycznie monitoruje dost$pno') i jako') profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami. Trzyletni

monitoring

funkcjonowania

Programu

Rz"dowego

„Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dzie)mi i m!odzie&" w 'rodowisku nauczania i wychowania” wskazuje na systematyczn" popraw$ jako'ci i dost$pno'ci tej opieki. Rozporz"dzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie orzekania o niepe!nosprawno'ci i stopniu niepe!nosprawno'ci 932 uregulowano m. in. zagadnienie standardów w zakresie kwalifikowania oraz post$powania dotycz"cego orzekania o niepe!nosprawno'ci i stopniu niepe!nosprawno'ci. Orzekanie o specjalnych potrzebach edukacyjnych dzieci niepe!nosprawnych i przewlekle chorych reguluj" akty wykonawcze do ustawy o systemie o'wiaty 933. 2. Egzamin gimnazjalny W 2008 r. w niektórych szko!ach mia!y miejsce przypadki pyta( testowych dotycz"cych lektur, które nie zosta!y omówione na lekcjach. Za!o&eniem egzaminu gimnazjalnego jest sprawdzenie wiedzy i umiej$tno'ci uczniów, ustalonych w standardach wymaga( stanowi"cych za!"cznik do rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie standardów wymaga( b$d"cych podstaw" przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów 934.

930 931 932 933 934

Pismo z 13 lutego 2008 r. Pismo z 19 marca 2008 r. Rozporz"dzenie z 15 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 139, poz. 1328). Ustawa z 7 wrze'nia 1991 r. (Dz.U. Nr 67, poz. 329 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 10 sierpnia 2001 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 1020 z pó%n. zm.).

- 366 Plan pracy dydaktycznej w szko!ach powinien obejmowa) potrzebne do zdania egzaminu konkretne utwory literackie. Zró&nicowanie tego planu lub ró&nice w jego faktycznej realizacji prowadzi!y do sytuacji, w której nieomówienie pewnych lektur stawia!o niektórych uczniów w znacznie gorszej sytuacji. Konstytucyjna zasada równego traktowania obywateli dotyczy tak&e uczniów. Rzecznik zwróci! si$ 935 do Ministra Edukacji Narodowej o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie, a w szczególno'ci

rozwa&enie

mo&liwo'ci

przeprowadzenia

ponownego

egzaminu w szko!ach, w których wyst"pi!y przypadki nierównego traktowania. W odpowiedzi poinformowano 936 Rzecznika, &e polecenie zawarte w spornym punkcie egzaminu gimnazjalnego z cz$'ci humanistycznej by!o zdefiniowane precyzyjnie i poprawnie. Wymagania jakie postawiono uczniom podczas egzaminu by!y wed!ug Ministerstwa zgodne ze standardami wymaga( przy tego rodzaju egzaminie. Ze wzgl$du jednak na nieprawid!owo'ci w realizacji podstawy programowej z j$zyka polskiego w gimnazjach, jakie ujawni!y si$ w trakcie egzaminu, zwrócono si$ do kuratoriów z pro'b" o zebranie danych dotycz"cych skali problemu, a uczniowie którzy nie udzielili odpowiedzi na problematyczne pytanie zostan"

obj$ci

indywidualn"

opiek"

kuratorów.

Ministerstwo

zapowiedzia!o równie& przyznanie poszkodowanym uczniom specjalnych za'wiadcze( o nieomówieniu wymaganych na egzaminie lektur. Zdaniem

Rzecznika

takie

rozwi"zanie,

jako

nieprecyzyjne,

ogólnikowe i pozbawione jakiejkolwiek mocy prawnej, nie mo&e przynie') spodziewanych efektów. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 937 do Ministra ponownie – z pro'b" o poinformowanie jakie dzia!ania Ministerstwo

planuje

podj")

w

celu

unikni$cia

podobnych

nieprawid!owo'ci podczas kolejnych sesji egzaminu. 3. Zasady przeprowadzania egzaminów gimnazjalnych i maturalnych Uwag$ Rzecznika zwróci!y nieprawid!owo'ci w realizacji podstawy programowej kszta!cenia ogólnego, czego konsekwencj" by!y m.in. s!abe 935 936 937

RPO-588086-I/08 z 28 kwietnia 2008 r. Pismo z 27 maja 2008 r. RPO-588086-I/08 z 11 czerwca 2008 r.

- 367 wyniki egzaminów gimnazjalnych i maturalnych w 2008 r. Rzetelno') i konsekwencja

w

realizacji

podstawy

programowej

w

szko!ach

i

placówkach o'wiatowych ma pierwszorz$dne znaczenie w kontek'cie konstytucyjnego prawa do nauki. W ramach powy&szego dzieci powinny mie) zagwarantowan" mo&liwo') edukacji na najwy&szym poziomie, przez co rozumie si$ m.in. w!a'ciw" organizacj$ oraz efektywne wykorzystywanie zaj$) lekcyjnych tak, aby zrealizowa) odgórnie ustalon" podstaw$ programow" ze wszystkich przedmiotów obowi"zkowych. Rzecznik

uzna!

konieczno')

odpowiedniego

dostosowania

arkuszy

egzaminacyjnych do potrzeb osób niewidomych i niedowidz"cych, a tak&e zapewnienia w!a'ciwych warunków, w jakich odbywa si$ egzamin i prawid!owego

przebiegu

informacji.

Aktualne

pozostaj"

problemy

wynikaj"ce z procedur udost$pniania do wgl"du ucznia sprawdzonego i ocenionego arkusza egzaminacyjnego z mo&liwo'ci" kserowania, a tak&e odwo!ania od wyniku egzaminu gimnazjalnego i maturalnego. Rzecznik zwróci! si$ 938 do Ministra Edukacji Narodowej o ustosunkowanie si$ do przedstawionych kwestii oraz udzielenie informacji o stanie prac legislacyjnych nad nowelizacj" ustawy o systemie o'wiaty. W odpowiedzi poinformowano 939 Rzecznika, i& w Ministerstwie prowadzone s" prace nad nowelizacj", w zakresie zasad organizacji i przeprowadzania egzaminu maturalnego, rozporz"dzenia MEN w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s!uchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szko!ach publicznych 940. Proponowane zmiany nie dotycz" jednak zasad wgl"du do sprawdzonych

i

ocenionych

arkuszy

egzaminacyjnych.

Sposób

udost$pniania arkusza egzaminacyjnego nie jest dowolny. Dyrektor komisji okr$gowej ma prawo i jednocze'nie obowi"zek umo&liwi) absolwentowi wy!"cznie zapoznanie si$ z arkuszem. Przepis § 107 powy&szego

rozporz"dzenia

nie

przewiduje

natomiast

mo&liwo'ci

utrwalania arkusza egzaminacyjnego i zwielokrotniania go w jakikolwiek sposób. Wykluczone jest wi$c kserowanie materia!ów egzaminacyjnych b"d% fotografowanie ich. Prace s" bardzo starannie sprawdzane i 938 939 940

RPO-513066-I/05 z 21 lipca 2008 r. Pismo z 13 sierpnia 2008 r. Rozporz"dzenie z 30 kwietnia 2007 r. (Dz.U. Nr 83, poz. 562 z pó%n. zm.).

- 368 weryfikowane, przez dwóch przeszkolonych egzaminatorów. Ustalona ocena, zgodnie z ustaw" o systemie o'wiaty, jest ostateczna i niepodwa&alna. 4. Egzaminy maturalne w szko!ach kszta!c%cych uczniów w systemie dwuj&zycznym W 2008 r. Rzecznik otrzymywa! liczne skargi uczniów i nauczycieli szkó! prowadz"cych kszta!cenie w systemie dwuj$zycznym, dotycz"ce nowelizacji rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, promowania i klasyfikowania uczniów i s!uchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szko!ach publicznych, zak!adaj"cej rezygnacj$ z organizowania maturalnych egzaminów przedmiotowych w j$zykach obcych,

od

roku

szkolnego

2009/2010.

Oznacza

to

zast"pienie

dotychczasowej „matury dwuj$zycznej” egzaminami przedmiotowymi w j$zykach obcych oferowanymi w szko!ach, które zawar!y porozumienie z partnerskimi szko!ami za granic" lub innymi instytucjami o'wiatowymi, jak np. IBO. W tym celu zak!ada si$ popularyzacj$ kszta!cenia w tzw. oddzia!ach mi$dzynarodowych. Planowane zmiany w zakresie zasad przeprowadzania maturalnych egzaminów

przedmiotowych

ucz$szczaj"cych

obecnie

w

do

j$zykach pierwszych

obcych i

obejm"

drugich

uczniów

klas

szkó!

prowadz"cych oddzia!y dwuj$zyczne. Wprowadzona zmiana w istotny sposób wp!ynie na sytuacj$ uczniów, którzy od roku lub od dwóch lat przygotowuj" si$ do okre'lonej i znanej im formy egzaminu maturalnego. Donios!ym elementem prawid!owego przebiegu procesu legislacyjnego przy wprowadzaniu nowych regulacji prawnych jest tzw. ochrona interesów w toku. Nie oznacza ona niezmienno'ci prawa, jednak wymaga, aby obywatel rozpoczynaj"c okre'lony w czasie proces (tu: nauk$ w szkole 'redniej) mia! jasno') co do warunków, jakie musi spe!ni), aby zako(czy) go pomy'lnie. Rzecznik zwróci! si$ 941 do Ministra Edukacji Narodowej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w sprawie.

941

RPO-599849-I/08 z 23 grudnia 2008 r.

- 369 W odpowiedzi poinformowano 942 Rzecznika, &e w zwi"zku z licznymi w"tpliwo'ciami dotycz"cymi regulacji przyj$tych w nowych przepisach, w dniu 16 pa%dziernika 2008 r. w trakcie spotkania z dyrektorami szkó! dwuj$zycznych z ca!ego kraju ustalono, &e utrzymane zostan" dotychczasowe zasady zdawania egzaminu maturalnego w oddzia!ach dwuj$zycznych z jedn" zmian", zwi"zan" z rezygnacj" z wyboru przedmiotu obowi"zkowego na rzecz egzaminu z matematyki dla wszystkich absolwentów. Ponadto nie ulegaj" zmianie zasady nauczania dwuj$zycznego prowadzonego w ramach dwustronnych umów z Ambasad" Republiki Francuskiej w Polsce oraz Ministerstwem Edukacji i Kultury Hiszpanii.

942

Pismo z 30 grudnia 2008 r.

- 370 -

18. Ochrona #rodowiska 1. Szkody wyrz%dzone w #rodowisku naturalnym nad rzek% Ner, spowodowane podczas wykonywania prac przy pog!&bianiu rzeki oraz zagro'enia dla odcinka rzeki na terenie województwa *ódzkiego Z informacji zamieszczonych w prasie 943 wynika!o, i& w 2005 r. Wojewoda Wielkopolski, po uzyskaniu pozytywnej opinii Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, wyda! decyzj$ o przeprowadzeniu w 2007 r. melioracji 20. kilometrowego odcinka rzeki Ner. W konsekwencji nast"pi!y

nieodwracalne

zmiany

w

'rodowisku

naturalnym.

W

szczególno'ci zanik!a ro'linno') nadbrze&na, co pozbawi!o piskl$ta wyklute w 2008 r. jakiejkolwiek ochrony przed drapie&nikami. Obecnie nie ma w okolicy &adnej pary mew 'mieszek, gdy tymczasem jeszcze 2 lata temu kolonia l$gowa liczy!a 1500 par. Puste s" gniazda mi$dzy innymi rybitw bia!ow"sych i rzecznych. Wygini$cie grozi wodniczce, która wyst$puje tylko w kilku miejscach w Europie. W 2005 r. stworzono specjalny program ochrony tego ptaka w Polsce i w Niemczech pod nazw" „EU LIFE wodniczka”. Unia Europejska dofinansowa!a ten projekt kwot" 5 milionów euro. W przypadku wygini$cia tego gatunku na Polsk$ mog" zosta) na!o&one wielomilionowe kary. Pog!$bienie Neru stanowi równie& zagro&enia dla rycyka, kulika wi$kszego, derkacza oraz bielika. Pog!$bienie rzeki Ner na odcinku biegn"cym przez województwo !ódzkie rozpocz$to w okresie l$gowym, jednak&e zosta!o wstrzymane z uwagi na brak oceny oddzia!ywania na 'rodowisko. Rzecznik zwróci! si$ 944 do Ministra *rodowiska o ustosunkowanie si$ do przytoczonych doniesie( medialnych, a tak&e o poinformowanie o planowanych dzia!aniach

zmierzaj"cych

do

zahamowania

procesu

degradacji

'rodowiska naturalnego i przywrócenia stanu pierwotnego. W

odpowiedzi

poinformowano945

Rzecznika,

&e

Wojewódzki

Konserwator Przyrody w #odzi wskaza! na potrzeb$ przeprowadzenia oceny dzia!ania przedsi$wzi$cia na obszar Natura 2000, w tym potrzeb$ 943 944 945

„Gazeta Wyborcza” z 1 lipca 2008 r. Raj zamieniony w pustyni&. RPO-593193-X/08 z 17 lipca 2008 r. Pismo z 6 pa%dziernika 2008 r.

- 371 wykonania raportu oddzia!ywania przedsi$wzi$cia na 'rodowisko. Po sporz"dzeniu raportu mo&liwe b$dzie rozpatrzenie sprawy i podj$cie stosownych decyzji. 2. Zagro'enia

dla

#rodowiska

naturalnego

spowodowane

nieprawid!owo#ciami w gospodarce odpadami szpitalnymi Z informacji podawanych w 'rodkach masowego przekazu 946 do opinii publicznej dotar!y liczne niepokoj"ce informacje o zagro&eniach zwi"zanych z niew!a'ciwym oczyszczaniem i utylizacj" 'cieków i odpadów szpitalnych. Z raportu G!ównego Inspektora Sanitarnego o stanie sanitarnym kraju, w zakresie odnosz"cym si$ do gospodarki sta!ymi odpadami szpitalnymi wynika!o, &e najwi$cej zastrze&e( budzi! stan sanitarno-techniczny miejsc sk!adowania odpadów, gdzie by!y one gromadzone do czasu odebrania przez przedsi$biorstwa zajmuj"ce si$ ich utylizacj". Wed!ug tego raportu, w wi$kszo'ci szpitali nieczysto'ci p!ynne kierowane s" bezpo'rednio do ogólnej sieci kanalizacyjnej. W nielicznych przypadkach, zw!aszcza szpitali posiadaj"cych oddzia!y zaka%ne, 'cieki podlegaj" wst$pnemu oczyszczeniu i dezynfekcji przed odprowadzeniem ich do kanalizacji. Tylko ok. 7% szpitali posiada w!asne oczyszczalnie 'cieków. Maj"c na uwadze wag$ problemu, Rzecznik zwróci! si$ 947 do G!ównego Inspektora Sanitarnego oraz do G!ównego Inspektora Ochrony *rodowiska o zaj$cie stanowiska w przedmiotowej sprawie. W odpowiedzi G!ówny Inspektor Ochrony *rodowiska wyja'ni! 948, &e zasady i warunki zbiorowego odprowadzania 'cieków do urz"dze( kanalizacyjnych reguluje ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$ i zbiorowym odprowadzaniu 'cieków 949. Zgodnie z któr" obowi"zek kontroli 'cieków w pe!nym zakresie powierzono przedsi$biorstwom wodoci"gowo-kanalizacyjnym. G!ówny Inspektor Sanitarny szczegó!owo przedstawi! 950 sytuacj$ w zakresie przestrzegania przepisów dotycz"cych odprowadzania 'cieków z placówek szpitalnych. Poinformowa! m. in. o

946 947 948 949 950

„Dziennik Ba!tycki”, „Polska” z 25 wrze'nia 2008 r. RPO-599436-X/08 z 6 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 20 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 7 czerwca 2001 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 132, poz. 858 z pó%n. zm.). Pisma z 23 i 29 grudnia 2008 r.

- 372 wynikach kontroli przeprowadzonej na prze!omie wrze'nia i pa%dziernika 2008 r. w oddzia!ach zaka%nych, szpitalach wojewódzkich i klinicznych, która potwierdzi!a wykonywanie obowi"zku dezynfekcji 'cieków przez 111 placówek na 135 placówek obj$tych kontrol". Natomiast w stosunku do pozosta!ych placówek, organy Pa(stwowej Inspekcji Sanitarnej podj$!y stosowne dzia!ania na rzecz usuni$cia nieprawid!owo'ci. 3. Konieczno#$

likwidacji

mogilników

stanowi%cych

istotne

zagro'enie dla #rodowiska naturalnego W 2008 r. na podstawie doniesie( medialnych Rzecznik podj"! z urz$du

post$powanie

w

sprawie

dotrzymania

terminu

likwidacji

mogilników, stanowi"cych istotne zagro&enie dla 'rodowiska naturalnego. Uchwa!"

Rady

2010 951.

odpadami

zaplanowano

Ministrów Zgodnie

likwidacj$

przyj$to

z

jego

Krajowy

plan

postanowieniami

mogilników

i

magazynów

gospodarki do

2010

r.

zawieraj"cych

przeterminowane 'rodki ochrony ro'lin oraz rozpocz$cie likwidacji zagro&e( powodowanych przez sk!adowiska poprodukcyjnych odpadów pestycydowych, niespe!niaj"ce wymogów ochrony 'rodowiska. Ma to umo&liwi) rozpocz$cie kolejnego etapu od 2011 r., polegaj"cego na likwidacji

pestycydowych

mogilniki,

zagra&aj"cych

ska&e(

terenu,

spowodowanych

przez

u&ytkowanych

wód

bezpiecze(stwu

podziemnych. Ponadto do 2018 r. nast"pi) ma likwidacja zagro&e( powodowanych

przez

sk!adowiska

poprodukcyjnych

odpadów

pestycydowych. Wskazane dzia!ania oraz terminy ich realizacji maj" na celu wype!nienie postanowie( Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwa!ych zanieczyszcze( organicznych. Wobec powy&szego Rzecznik zwróci!

si$ 952

dotycz"cych gospodarki

do skali

Ministra problemu,

odpadami

2010”

*rodowiska etapu w

o

przekazanie

realizacji

zakresie

wyja'nie(

„Krajowego

mogilników

i

planu

szans

na

dotrzymanie ww. terminów. W odpowiedzi poinformowano 953 Rzecznika, &e proces likwidacji mogilników jest przeprowadzany sukcesywnie od 1999 r. W ci"gu trzech 951 952 953

Uchwa!a Nr 233 z 29 grudnia 2006 r. (M.P. Nr 90, poz. 946). RPO-599583-X/08 z 29 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 27 listopada 2008 r.

- 373 ostatnich lat proces ten uleg! znacznemu spowolnieniu. Likwidacja sk!adowisk

przeterminowanych

przedsi$wzi$ciem finansowych.

z!o&onym

Ministerstwo

i

'rodków

ochrony

wymagaj"cym

*rodowiska

stale

ro'lin

jest

znacznych

nak!adów

monitoruje

realizacj$

„Krajowego planu gospodarki odpadami 2010” w zakresie mogilników, analizuje bie&"c" sytuacj$ i stara si$ wp!yn") na jej popraw$. W najbli&szym czasie Ministerstwo *rodowiska poczyni ostateczne ustalenia z Narodowym Funduszem Ochrony *rodowiska i Gospodarki Wodnej dotycz"ce mo&liwo'ci pozyskania przez urz$dy marsza!kowskie funduszy na likwidacj$ mogilników i magazynów przeterminowanych 'rodków ochrony ro'lin, aby zagwarantowa) dotrzymanie terminu okre'lonego w „Krajowym planie gospodarki odpadami 2010”. 4. Procedura tworzenia obszarów Natura 2000 Do Rzecznika wp!yn$!y liczne wnioski, zarówno od podmiotów indywidualnych,

jak

równie&

jednostek

samorz"du

terytorialnego,

dotycz"ce uregulowa( prawnych procedury tworzenia obszarów Natura 2000. Przepisy prawa Unii Europejskiej pozostawiaj" pe!n" swobod$ pa(stwu cz!onkowskiemu w zakresie ustalenia szczegó!owej procedury tworzenia powy&szych obszarów. Zgodnie z brzmieniem art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody 954, Minister w!a'ciwy do spraw 'rodowiska opracowuje projekt listy obszarów Natura 2000. Zdaniem Rzecznika ustawodawca przyzna! w procedurach zbyt ma!e uprawnienia w ramach wspó!dzia!ania organom jednostek samorz"du terytorialnego. Polegaj" one jedynie na mo&liwo'ci opiniowania projektu, która i tak nie ma charakteru obligatoryjnego. Sama opinia nie ma charakteru wi"&"cego dla organu podejmuj"cego rozstrzygni$cie w sprawie. Ponadto, nawet w przypadku odst"pienia w wyniku negatywnej opinii od zamiaru utworzenia obszaru Natura 2000, rada gminy nie musi by) o tym poinformowana. W ocenie Rzecznika model tworzenia obszarów ochrony Natura 2000 pozostaje w kolizji z zasadami konstytucyjnymi, a zw!aszcza z zasad" 954

Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z pó%n. zm.).

- 374 demokratycznego pa(stwa prawnego, zaufania do pa(stwa i jego organów, a nadto zmierza do nadania charakteru powszechnie obowi"zuj"cego, czynno'ciom technicznym ministra w!a'ciwego do spraw ochrony 'rodowiska, wprowadzaj"c niejawne zakazy o charakterze powszechnie obowi"zuj"cym. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 955 do Ministra *rodowiska o zaj$cie stanowiska oraz informacj$ czy Minister podziela opini$ Rzecznika odno'nie konieczno'ci zapewnienia zgodno'ci procedur zwi"zanych z tworzeniem obszarów Natura 2000 z wy&ej wymienionymi wzorcami konstytucyjnymi.

955

RPO-598489-IV/08 z 17 listopada 2008 r.

- 375 -

19. Przestrzeganie praw obywateli w sprawach mieszkaniowych A.

Ochrona praw lokatorów

1. Dzia!alno#$ zrzesze" w!a#cicieli i zarz%dców domów utworzonych w przesz!o#ci na podstawie przepisów Prawa lokalowego Na tle wp!ywaj"cych do Rzecznika skarg pojawi!y si$ w"tpliwo'ci, co do sytuacji prawnej zrzesze( w!a'cicieli domów utworzonych w przesz!o'ci na podstawie przepisów Prawa lokalowego. Dotychczasowe wyst"pienia

Rzecznika

–

kierowane

pocz"tkowo

do

Ministra

Sprawiedliwo'ci, a nast$pnie do Ministra Budownictwa (pó%niejszego Ministra Infrastruktury), w których Rzecznik zwraca! si$ 956 o podj$cie stosownych prac legislacyjnych, nie przynios!y spodziewanego rezultatu. Ministrowie przychylali si$ do stanowiska Rzecznika o potrzebie uregulowania sytuacji prawnej takich zrzesze(, lecz &aden z nich, uznawszy swoj" niew!a'ciwo'), nie zamierza! podj") dzia!a( w tym zakresie. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 957 do Prezesa Rady

Ministrów

kompetencyjnego”

z

pro'b" i

o

zlecenie

rozstrzygni$cie w!a'ciwemu

wskazanego Ministrowi

„sporu podj$cia

stosownych dzia!a( w celu opracowania projektu regulacji prawnych dotycz"cych omawianej problematyki. W odpowiedzi z dnia 29 wrze'nia 2008 r. Prezes Rady Ministrów wyja'ni!, &e Minister Infrastruktury jest podmiotem w!a'ciwym do podj$cia czynno'ci w zakresie zwi"zanym z brakiem uregulowania w powszechnie obowi"zuj"cym prawie dzia!alno'ci ww. zrzesze( w!a'cicieli i zarz"dców domów. Maj"c na uwadze wynik rozstrzygni$tego „sporu kompetencyjnego”, Rzecznik zwróci! si$ 958 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o wskazanie, czy i jakie dzia!ania zosta!y dotychczas podj$te w zwi"zku z zasygnalizowanym problemem. Niestety, do ko(ca 2008 r. nie uzyskano odpowiedzi.

956 957 958

Informacja za 2007 r., str. 325. RPO-428774-V/03 z 17 marca 2008 r. RPO-428774-V/03 z 6 pa%dziernika 2008 r.

- 376 2. Sytuacja prawna najemców by!ych mieszka" zak!adowych Przedmiotem zainteresowania Rzecznika od wielu lat 959 pozostaje nieuregulowana

prawnie

sytuacja

licznej

grupy

najemców

by!ych

mieszka( zak!adowych, sprywatyzowanych przed dniem 7 lutego 2001 r., tj. przed dniem wej'cia w &ycie ustawy o zasadach sprzeda&y mieszka( b$d"cych w!asno'ci" przedsi$biorstw pa(stwowych, niektórych spó!ek handlowych z udzia!em Skarbu Pa(stwa, pa(stwowych osób prawnych oraz niektórych mieszka( b$d"cych w!asno'ci" Skarbu Pa(stwa 960. Zdaniem Rzecznika, zasadne wydaje si$ udzielenie przez pa(stwo pomocy gminom w nabyciu od prywatnych w!a'cicieli zasiedlonych, by!ych budynków zak!adowych poprzez stworzenie preferencyjnych kredytów dla gmin na wykup takich lokali czy te& stworzenie gwarancji Skarbu Pa(stwa poprzez obj$cie por$czeniami Skarbu Pa(stwa sp!aty zaci"gni$tych przez gminy na ten cel kredytów. Przedstawiciele kolejnych ekip rz"dz"cych uznawali za zasadne podj$cie sugerowanych przez Rzecznika dzia!a( i zapowiadali prace legislacyjne, maj"ce definitywnie rozwi"za) problem by!ych mieszka( zak!adowych. Omawiane kwestie nie zosta!y jednak uregulowane, a do Rzecznika nadal wp!ywa!y skargi od najemców by!ych mieszka( zak!adowych, którzy wyra&ali niepokój o zachowanie uprawnie( do zajmowanych lokali oraz wskazywali na swoj" bezsilno') wobec (cz$sto bezprawnych) dzia!a( obecnego w!a'ciciela utrudniaj"cych korzystanie z lokalu czy te& wr$cz wymuszaj"cych jego opró&nienie. Rzecznik zwróci! si$ 961 do Ministra Infrastruktury o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie oraz poinformowanie, czy zapowiadane przez Ministra Budownictwa prace s" kontynuowane i na jakim znajduj" si$ etapie. W odpowiedzi poinformowano 962 Rzecznika, &e resort infrastruktury ma 'wiadomo') trudnej sytuacji najemców by!ych mieszka( zak!adowych. Podj$cie inicjatywy legislacyjnej w omawianym zakresie wymaga przewidzenia znacznego obci"&enia bud&etu pa(stwa, które wynika!oby z 959 960 961 962

Informacja za 2005 r., str.152-153, Informacja za 2006 r., str. 260. Ustawa z 15 grudnia 2000 r., (Dz.U. z 2001 r., Nr 4, poz. 24 z pó%n. zm.). RPO-508492-V/05 z 28 stycznia 2008 r. Pismo z 29 lutego 2008 r.

- 377 konieczno'ci

przyznania

obecnym

w!a'cicielom

by!ych

budynków

zak!adowych rekompensat finansowych. Ze wzgl$du na stan finansów pa(stwa, proponowanie rozwi"za( obci"&aj"cych w takiej skali bud&et pa(stwa napotyka na bardzo du&e trudno'ci. Odnosz"c si$ do propozycji wprowadzenia rozwi"za( u!atwiaj"cych gminom

nabywanie

by!ych

mieszka(

zak!adowych,

wskazano,

&e

stosowne regulacje w tym zakresie mog!yby by) wprowadzone w wyniku nowelizacji ustawy z dnia 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszka( chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych 963. W obecnym kszta!cie ustawa ta przewiduje finansowe wsparcie gmin, zwi"zków mi$dzygminnych, powiatów i organizacji po&ytku

publicznego

w

realizacji budownictwa

socjalnego.

Nowe

rozwi"zania wi"za!yby si$ z weryfikacj" modelu wsparcia gmin w zakresie tworzenia zasobu lokali socjalnych. Dla podj$cia inicjatywy legislacyjnej w omawianym zakresie podstawowe znaczenie b$dzie mia! jednak stan finansów publicznych. 3. Przenoszenie

przez

najemców

lokali

praw

wynikaj%cych

z

!%cz%cych ich z towarzystwem budownictwa spo!ecznego umów w sprawie partycypacji w kosztach budowy lokali W 2008 r. ukaza!o si$ kilka artyku!ów prasowych 964, z których wynika, i& powszechnym zjawiskiem sta!o si$ przenoszenie przez najemców

lokali,

mieszcz"cych

si$

w

budynkach

nale&"cych

do

towarzystw budownictwa spo!ecznego, praw wynikaj"cych z !"cz"cych ich z tbs-em umów w sprawie partycypacji w kosztach budowy lokali. Osoba, która zawar!a z towarzystwem umow$ w sprawie partycypacji w kosztach budowy lokalu mieszkalnego, którego b$dzie najemc", jeszcze przed obj$ciem lokalu, b"d% w nied!ugim czasie po tym fakcie, rezygnuje z oczekiwania na zawarcie umowy najmu, b"d% wypowiada umow$ najmu i niejako odst$puje swoje miejsce osobie trzeciej, z któr" tbs zawiera now" umow$ najmu. Za „odst"pienie” lokalu osoba trzecia uiszcza na 963 964

Ustawa z 8 grudnia 2006 r., (Dz.U. Nr 251, poz. 1844). „Gazeta Wyborcza” z 29 kwietnia 2008 r. Mieszkania w TBS-ach na sprzeda', „Rzeczpospolita” z 4 pa%dziernika 2008 r. Nie ma zakazu handlu mieszkaniami w TBSach.

- 378 rzecz poprzedniego najemcy okre'lon" mi$dzy stronami kwot$. Nierzadko s" to kwoty rz$du kilkudziesi$ciu tysi$cy z!otych. Zdaniem Rzecznika przyczyny tego stanu mo&na upatrywa) z jednej strony w braku w przepisach ustawy o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego 965 zakazu przenoszenia praw i obowi"zków wynikaj"cych z umowy partycypacji, czy konieczno'ci uzyskania od tbs-u zgody na dokonanie cesji b"d% ustanowienia pierwsze(stwa tbs w przej$ciu takiego lokalu od najemcy, z drugiej za', w nieprecyzyjnym sformu!owaniu zawartym w art. 29 ust. 4 ustawy, które prowadzi do wniosku, i& przenoszenie przez najemców praw wynikaj"cych z umowy partycypacyjnej na osoby trzecie jest dopuszczalne, a tbs-y, poza przys!uguj"cym

im

prawem

dokonania

umownego

wy!"czenia,

pozbawione s" jakiejkolwiek mo&liwo'ci kontrolowania i ingerowania w ten proceder. W ocenie Rzecznika, powy&sza praktyka stoi w sprzeczno'ci z celem jaki przy'wieca budownictwu spo!ecznemu, nadaj"c mu charakter komercyjny. Lokale udost$pniane w ramach budownictwa spo!ecznego przeznaczane winny by) na rzecz osób, których sytuacja finansowa nie zezwala na zakup lokalu na wolnym rynku. Rzecznik zwróci! si$ 966 do Ministra Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w sprawie, a w razie podzielenia argumentacji przedstawionej w wyst"pieniu, o spowodowanie podj$cia prac nad nowelizacj" ustawy o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego. Minister nie zgodzi! si$ 967 z opini", i& obowi"zuj"ce przepisy umo&liwiaj" dokonywanie cesji praw z partycypacji poza kontrol" w!a'ciciela zasobów na rzecz dowolnie wskazywanych najemców. W pierwszym pó!roczu 2009 r. Ministerstwo Infrastruktury przedstawi za!o&enia

kompleksowej

modernizacji

wsparcia

budownictwa

czynszowego. Dopiero wówczas przyst"pi do analizy ew. potrzeby zmian przepisów reguluj"cych dzia!alno') TBS-ów. Sprawa ta b$dzie zatem nadal monitorowana przez Rzecznika.

965 966 967

Ustawa z 26 pa%dziernika 1995 r., (Dz.U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1070 z pó%n. zm.). RPO-589499-V/08 z 3 grudnia 2008 r. Pismo z 17 grudnia 2008 r.

- 379 B.

Prawa w"a#cicieli lokali i budynków mieszkalnych

1. Koszty utrzymania schronów znajduj%cych si& w budynkach mieszkalnych Pocz"wszy od 2000 r. w kr$gu dzia!a( podejmowanych przez Rzecznika pozostaje sprawa braku uregulowa( prawnych w zakresie zasad eksploatacji,

a

przede

wszystkim

kosztów

utrzymania

schronów

znajduj"cych si$ w budynkach mieszkalnych, w tym w budynkach, b$d"cych w!asno'ci" wspólnot mieszkaniowych. W odpowiedzi na wyst"pienia Rzecznika, kolejni Ministrowie Spraw Wewn$trznych i Administracji informowali o trwaj"cych pracach legislacyjnych, &aden jednak z projektów, nad którymi pracowa! parlament, nie sta! si$ obowi"zuj"cym prawem. Zwracaj"cy si$ do Rzecznika cz!onkowie wspólnot mieszkaniowych równie& w 2008 r. skar&yli si$ na brak jednoznacznych unormowa( dotycz"cych zasad eksploatacji schronów i konieczno') ponoszenia przez nich wynikaj"cych st"d kosztów. Na cz!onków

wspólnot

publicznoprawny

mieszkaniowych

obowi"zek

zosta!

zapewnienia

bowiem

obywatelom

przerzucony bezpiecznego

schronienia na wypadek dzia!a( wojennych lub innych podobnych wydarze(. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik po raz kolejny zwróci! si$ 968 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o poinformowanie, kiedy

omawiana

problematyka

doczeka

si$

uregulowania

w

obowi"zuj"cych przepisach prawa tak, aby niedogodno'ci z tym zwi"zanych

nie

odczuwali

przede

wszystkim

obywatele,

b$d"cy

w!a'cicielami mieszka( w budynkach, w których zlokalizowane s" równie& schrony dla ludno'ci. Minister poinformowa! 969, &e w 2008 r. podj$to prace nad nowym projektem ustawy maj"cej na celu okre'lenie zasad organizacji i funkcjonowania systemu ochrony ludno'ci (równie& w czasie wojny), opisuj"cej rol$ i zadania organów w!a'ciwych w zakresie ochrony ludno'ci oraz prawa i obowi"zki obywateli w tym zakresie. W projekcie przewiduje si$ rozwi"zania z zakresu planowania i finansowania przedsi$wzi$) obejmuj"cych sfer$ utrzymania niezb$dnych zasobów dla 968 969

RPO-349299-V/08 z 26 listopada 2008 r. Pismo z 30 grudnia 2008 r.

- 380 ochrony ludno'ci. Roboczy projekt ustawy znajduje si$ w fazie konsultacji eksperckich. Sprawa ta nadal monitorowana b$dzie przez Rzecznika. Jednak uzna) nale&y, &e zaniechanie prawnego uregulowania tego problemu stanowi ra&"cy przyk!ad „bezw!adu” legislacyjnego. 2. Problemy pojawiaj%ce si& w zwi%zku ze stosowaniem art. 68 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo#ciami W 2008 r. Rzecznik zasygnalizowa! problemy, które pojawi!y si$ na gruncie stosowania art. 68 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami 970, zwi"zane z jednej strony z nieumieszczeniem w ustawie o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami oraz zmianie niektórych innych ustaw971 przepisów intertemporalnych, z drugiej za' z istniej"cymi trudno'ciami we w!a'ciwym i jednoznacznym odczytaniu intencji ustawodawcy, które leg!y

u

podstaw

z!agodzenia

ogranicze(

zwi"zanych

z

obrotem

nieruchomo'ciami wykupionymi z zasobów publicznych. Przepisy ustawy o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami oraz niektórych innych ustaw wprowadzi!y do ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami

regulacj$

przewiduj"c"

zachowanie

prawa

do

bonifikaty od ceny nabycia lokalu mieszkalnego, pomimo zbycia mieszkania przez uprawnionego do bonifikaty. Pojawia si$ jednak w"tpliwo'), czy dodany ustaw" nowelizuj"c" przepis art. 68 ust. 2a pkt 5 znajduje

zastosowanie

wy!"cznie

do

sytuacji,

w

której

nabycie

nieruchomo'ci od jednostki samorz"du terytorialnego b"d% Skarbu Pa(stwa nast"pi!o po dacie wej'cia w &ycie owego przepisu tj. po dniu 21 pa%dziernika 2007 roku, czy te& mo&na go równie& stosowa) wówczas, gdy nabycie co prawda nast"pi!o przed dniem 22 pa%dziernika 2007 roku, jednak zbycie owej nieruchomo'ci na rzecz osoby trzeciej mia!o miejsce ju& w dacie obowi"zywania znowelizowanych przepisów. Ponadto sama tre') przepisu art. 68 ust. 2a pkt 4 i 5 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami, nasuwa szereg w"tpliwo'ci. W skargach wp!ywaj"cych do Rzecznika sygnalizowane s" trudno'ci we w!a'ciwym

970 971

Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r., Nr 261, poz. 2603 z pó%n. zm.). Ustawa z 24 sierpnia 2007 r. (Dz.U. Nr 173, poz. 1218).

- 381 odczytaniu intencji ustawodawcy w zakresie u&ytych przez niego poj$): „'rodki uzyskane z jego sprzeda&y” oraz „cele mieszkaniowe”. Brak mo&liwo'ci !atwego i jednoznacznego wyinterpretowania z przepisów norm prawnych umo&liwiaj"cych okre'lenie nast$pstw zbycia nieruchomo'ci uprzednio nale&"cej do jednostki samorz"du terytorialnego lub Skarbu Pa(stwa, wskazuje na naruszenie przez ustawodawc$ regu! wywodz"cych si$ z art. 2 Konstytucji. Rzecznik zwróci! si$ 972 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie, a w razie podzielenia przedstawionej argumentacji, o spowodowanie podj$cia prac nad

nowelizacj"

w

omawianym

zakresie

ustawy

o

gospodarce

nieruchomo'ciami. 3. Problemy wierzycieli z wej#ciem w posiadanie nieruchomo#ci oraz doprowadzeniem do eksmisji by!ych w!a#cicieli Do Rzecznika wp!ywa!y skargi od wierzycieli, którzy pomimo posiadania tytu!u wykonawczego w postaci prawomocnego postanowienia o przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci, zaopatrzonego w klauzul$ wykonalno'ci, nie byli w stanie wej') w posiadanie nieruchomo'ci, ani doprowadzi) do eksmisji by!ych w!a'cicieli. Prawomocne postanowienie o przys"dzeniu w!asno'ci okaza!o si$ tytu!em nieskutecznym. W praktyce okazuje si$, i& norma wynikaj"ca z art. 999 § 1 k.p.c. daje podstaw$ jedynie do wprowadzenia nowego w!a'ciciela w posiadanie nieruchomo'ci, nie jest jednak traktowana jako tytu! egzekucyjny nakazuj"cy d!u&nikowi opró&nienie lokalu. Z tego wzgl$du celowym wydaje si$ by) dokonanie zmiany w omawianym przepisie

poprzez

przys"dzeniu

wskazanie,

w!asno'ci

jest

i&

prawomocne

tak&e

tytu!em

postanowienie egzekucyjnym

o do

wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomo'ci oraz do opró&nienia jej przez d!u&nika egzekwowanego oraz osoby i rzeczy prawa jego reprezentuj"ce. Rzecznik wyst"pi! 973 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie, a w przypadku podzielenia

972 973

RPO-591503-V/08 z 10 grudnia 2008 r. RPO-589367-V/08 z 17 grudnia 2008 r.

- 382 argumentacji Rzecznika, o spowodowanie podj$cia prac nad nowelizacj" w omawianym zakresie art. 999 k.p.c. Minister Sprawiedliwo'ci w ca!o'ci podzieli! stanowisko Rzecznika w tej sprawie 974. W Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego dzia!aj"cej przy Ministrze Sprawiedliwo'ci zosta! powo!any Zespó! problemowy, który zajmuje si$ zagadnieniem zmian w procedurze egzekucyjnej. Przedmiotem prac Zespo!u s" tak&e regulacje wynikaj"ce z art. 999 § 1 K.p.c. i art. 1046 K.p.c. Projektuje si$, i& prawomocne orzeczenie o przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci b$dzie stanowi) jednocze'nie podstaw$ eksmisji d!u&nika egzekwowanego oraz osób i rzeczy prawa jego reprezentuj"cych. 4. Problemy w!a#cicieli budynków z odzyskaniem lokali mieszkalnych zasiedlonych przez policjantów Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! z!o&ony przez Rzecznika w 2007 r. wniosek 975 o stwierdzenie niezgodno'ci art. 90 ust. 1-5 ustawy o Policji w

zakresie,

w

jakim

odnosz"

si$

do

dalszego

bezterminowego

dysponowania przez Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji oraz podleg!e mu organy u&ytkowanymi dotychczas lokalami mieszkalnymi w domach stanowi"cych w!asno') prywatn" z art. 64 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Na tle skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika wy!oni! si$ problem zgodno'ci z Konstytucj" rozwi"za( prawnych reguluj"cych zasady zwalniania lokali mieszkalnych po!o&onych w budynkach prywatnych, które w przesz!o'ci zosta!y zasiedlone przez funkcjonariuszy milicji, a obecnie policjantów, na podstawie wydanych przydzia!ów. Trybuna! Konstytucyjny orzek! 976, &e art. 90 ustawy o Policji w zakresie, w jakim odnosi si$ do dalszego bezterminowego dysponowania przez ministra w!a'ciwego do spraw wewn$trznych oraz podleg!e mu organy u&ytkowanymi dotychczas lokalami mieszkalnymi w domach stanowi"cych w!asno') prywatn", jest niezgodny z art. 64 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. 974 975 976

Pismo z 22 stycznia 2009 r. Informacja za 2007 r., str. 328. Wyrok z dnia 18 wrze'nia 2008 r. sygn. akt K 7/07.

- 383 -

5. Pomieszczenia tymczasowe Nadal w Trybunale Konstytucyjnym oczekuje na rozpoznanie wniosek Rzecznika o stwierdzenie niezgodno'ci z Konstytucj" art. 1046 § 4 K.p.c. Przepis ten uzale&nia realizacj$ wyroku eksmisyjnego, w którym d!u&nikowi nie przyznano prawa do lokalu socjalnego, od dostarczenia pomieszczenia

tymczasowego

dla

d!u&nika 977.

Jednak&e

pozostali

uczestnicy post$powania podzielili pogl"dy Rzecznika prezentowane we wniosku. W 2008 r. stanowisko w sprawie przedstawi! Marsza!ek Sejmu 978, w którym równie& wniós! o stwierdzenie niezgodno'ci zaskar&onego przepisu ze wskazanymi przez Rzecznika wzorcami konstytucyjnymi. C.

Prawa mieszkaniowe funkcjonariuszy s"u'b mundurowych

1. Tryb opró'nienia lokalu mieszkalnego pozostaj%cego w dyspozycji jednostek organizacyjnych podleg!ych MSWiA Policjanci, a tak&e emeryci i renci'ci policyjni w skargach do Rzecznika wyra&ali obaw$, &e opró&nienie zajmowanych przez nich lokali zostanie przeprowadzone „na bruk”. Rzecznik zwraca! si$ 979 w tej sprawie do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w 2007 r. z pro'b" o rozwa&enie

mo&liwo'ci

podj$cia

dzia!a(

legislacyjnych

w

celu

jednoznacznego uregulowania w ustawie o Policji 980 trybu i organów w!a'ciwych do przeprowadzenia egzekucji obowi"zku wynikaj"cego z prawomocnych decyzji o opró&nieniu lokalu. Minister cz$'ciowo podzieli! wówczas stanowisko Rzecznika. W jego ocenie ustawa o Policji reguluje w sposób kompleksowy realizacj$ spraw zwi"zanych z przydzia!em i opró&nianiem lokali mieszkalnych, jednocze'nie jednak poinformowa!, &e MSWiA podj$!o prace nad nowelizacj" w omawianym zakresie ustawy o Policji oraz rozporz"dzenia Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji z dnia 18 maja 2005 r. w sprawie szczegó!owych zasad przydzia!u,

977 978 979 980

Informacja za 2006 r. str. 248. Pismo z dnia 30 maja 2008 r. Informacja za 2007 r., str. 328-329. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r., (Dz.U. z 2002 r. Nr 7, poz. 58 z pó%n. zm.).

- 384 opró&niania i norm zaludnienia lokali mieszkalnych oraz przydzia!u i opró&niania tymczasowych kwater przeznaczonych dla policjantów. W zwi"zku z powy&szym w 2008 r. Rzecznik zwróci! si$ 981 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji z pro'b" o informacje, czy zapowiadane prace s" kontynuowane i na jakim znajduj" si$ obecnie etapie. W odpowiedzi poinformowano 982 Rzecznika, &e MSWiA w 2008 r. planuje

przeprowadzenie

szerokiej

debaty

publicznej,

z

udzia!em

organizacji pozarz"dowych, maj"cej na celu wypracowanie kszta!tu przysz!ych zmian w ustawach normuj"cych zasady dzia!ania s!u&b podleg!ych MSWiA. W trakcie debaty uwzgl$dnione zostan" równie& uwagi przekazywane w wyst"pieniach Rzecznika. Rozwa&a si$ tak&e opracowanie jednego aktu prawnego reguluj"cego pragmatyk$ s!u&bow" wszystkich formacji podleg!ych Ministrowi SWiA. Jednocze'nie

zapewniono,

&e

Ministerstwo

do!o&y

nale&ytej

staranno'ci w celu uregulowania kwestii poruszonych przez Rzecznika. Sprawa b$dzie wi$c nadal monitorowana przez Rzecznika. 2. Koszt najmu lokali mieszkalnych S!u'by Wi&ziennej Rzecznik Ministrów

wielokrotnie

Sprawiedliwo'ci

kierowa! 983 w

sprawie

wyst"pienia

do

blankietowego

kolejnych charakteru

upowa&nienia ustawowego zawartego w art. 95 ust. 2 ustawy o S!u&bie Wi$ziennej 984 Przepis ten zawiera upowa&nienie do uregulowania materii, która w ogóle nie jest regulowana na poziomie ustawy. Ustawa o S!u&bie Wi$ziennej nie okre'la bowiem istoty 'wiadczenia polegaj"cego na zwrocie ró&nicy w op!atach czynszowych oraz nie wskazuje celu, jaki 'wiadczenie to ma spe!nia). Przepis ten jest wi$c niezgodny z art. 92 ust. 2 Konstytucji RP. Rzecznik

nie

podejmowa!

dot"d

dzia!a(

zmierzaj"cych

do

zaskar&enia kwestionowanego przepisu do Trybuna!u Konstytucyjnego, 981 982 983 984

RPO-529615-V/06 z 24 stycznia 2008 r. Pismo z dnia 26 lutego 2008 r. Informacja za 2006 r., str. 256 Ustawa z 26 kwietnia 1996 r., (Dz.U. z 2002 r., Nr 207, poz. 1761 z pó%n. zm.).

- 385 bowiem

kolejni

Ministrowie

Sprawiedliwo'ci

zapowiadali

w

korespondencji prowadzonej z Rzecznikiem dokonanie odpowiednich zmian

legislacyjnych

w

tym

zakresie,

które

jednak

nie

zosta!y

wprowadzone. Wobec powy&szego Rzecznik zwróci! si$ 985 ponownie do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o poinformowanie, czy tocz" si$ prace legislacyjne

dotycz"ce

zmiany

ustawy

o

S!u&bie

Wi$ziennej

we

wskazanym zakresie, a je'li nie, to o rozwa&enie pilnej konieczno'ci ich podj$cia. Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 986, &e projekt ustawy o S!u&bie Wi$ziennej zosta! skierowany do uzgodnie( mi$dzyresortowych oraz do Przewodnicz"cego Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów,

ponadto

zosta!

zamieszczony

na

stronie

internetowej

Ministerstwa Sprawiedliwo'ci. Reguluje on m.in. problematyk$ zwi"zan" ze sprawami mieszkaniowymi funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej, nie zawiera jednak&e regulacji odnosz"cych si$ do instytucji zwrotu ró&nicy w op!atach czynszowych. Sprawa nadal musi by) wi$c monitorowana przez Rzecznika. 3. Lokale mieszkalne b&d%ce w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej,

zamieszka!e

przez

osoby

nie

b&d%ce

'o!nierzami

zawodowymi Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! z!o&ony przez Rzecznika w 2005 r. wniosek 987. o stwierdzenie niezgodno'ci przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Si! Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw 988 z Konstytucj". Wniosek

zosta!

zainspirowany

nap!ywaj"cymi

do

Rzecznika

informacjami od osób, które – w dniu wej'cia w &ycie ustawy zmieniaj"cej – nie by!y &o!nierzami zawodowymi, ale zajmowa!y, na podstawie umowy najmu lub innego ni& decyzja administracyjna tytu!u prawnego, lokale mieszkalne przeznaczone na zakwaterowanie

985 986 987 988

RPO-428351-V/08 z 6 lutego 2008 r. Pismo z 28 marca 2008 r. Informacja za 2005 r., str.161. Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 1203 z pó%n. zm.).

- 386 &o!nierzy. Osoby te na podstawie nowych przepisów utraci!y z mocy prawa tytu!y prawne do lokali mieszkalnych z zasobów WAM. Wyrokiem 989 Trybuna!u Konstytucyjnego zakwestionowane przez Rzecznika przepisy zosta!y uznane za niezgodne z Konstytucj". 4. Problem braku mo'liwo#ci przyznania przez s%d prawa do lokalu socjalnego dla osoby eksmitowanej z lokalu b&d%cego w zasobach WAM W dalszym ci"gu prowadzona by!a korespondencja z Ministrem Obrony Narodowej, w sprawie „luki” w przepisach, polegaj"cej na braku podstawy prawnej do przyznania przez s"d w wyroku eksmisyjnym prawa do lokalu socjalnego, w sytuacji gdy powództwem o eksmisj$ wyst"pi! &o!nierz zawodowy zajmuj"cy lokal z zasobu Wojskowej Agencji Mieszkaniowej990. W 2008 r. Rzecznik ponownie zwróci! Ministrowi Obrony Narodowej uwag$ na konieczno') uregulowania tej kwestii w przepisach ustawy o zakwaterowaniu si! zbrojnych RP, gdy& nie ma &adnego racjonalnego uzasadnienia dla zró&nicowania dost$pu do lokali socjalnych dla osób spe!niaj"cych przes!anki do uzyskania prawa do takiego lokalu w wyroku eksmisyjnym, wy!"cznie w oparciu o kryterium podmiotu (WAM czy &o!nierz zawodowy), który wyst"pi! z powództwem o

eksmisj$ 991.

uregulowania

W

odpowiedzi

problemu

w

Minister 992

przedstawi!

przygotowywanej

przez

propozycj$

resort

Obrony

Narodowej kolejnej nowelizacji ustawy o zakwaterowaniu Si! Zbrojnych RP. Sprawa b$dzie wi$c nadal monitorowana. D.

Prawa cz"onków spó"dzielni mieszkaniowych

1. Ustawa o spó!dzielniach mieszkaniowych a)

Niekonstytucyjno#$

przepisów

ustawy

o

spó!dzielniach

mieszkaniowych W dniu 31 lipca 2007r. wesz!a w &ycie obszerna nowelizacja ustawy mieszkaniowych 993.

Do

ustawy

o

spó!dzielniach

989

Wyrok TK z 17 marca 2008 r., sygn. akt K 50/05. Informacja za rok 2007, str. 330. RPO-406771-V/07 z 20maja 2008 r. Pismo z dnia 26 czerwca 2008 r. Ustawa z 14 czerwca 2007 r., (Dz.U. Nr 125, poz. 873).

990 991 992 993

o

spó!dzielniach

- 387 mieszkaniowych

wprowadzono

szereg

rygorystycznych

uregulowa(,

dotycz"cych obowi"zków spó!dzielni mieszkaniowej oraz struktury jej organów. Uregulowania te w sposób bardzo g!$boki ingeruj" w swobod$ spó!dzielni mieszkaniowych, jako dobrowolnych zrzesze( nieograniczonej liczby osób do samodzielnego kreowania swojej struktury organizacyjnej oraz wewn$trznych stosunków z cz!onkami spó!dzielni. Jeszcze przed podpisaniem wskazanej ustawy przez Prezydenta, do Rzecznika zacz$!y lawinowo

nap!ywa)

skargi

od

obywateli,

wyra&aj"cych

sprzeciw

przeciwko tej – nadmiernej w ich ocenie – ingerencji pa(stwa w wewn$trzn" organizacj$ spó!dzielni mieszkaniowych. Analiza skar&onych uregulowa( sk!oni!a Rzecznika do stwierdzenia, &e wiele z zarzutów stawianych w skargach obywateli znajduje uzasadnienie. W zwi"zku z tym we wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego Rzecznik wniós! 994 o stwierdzenie, &e art. 8 1 ust. 3 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych jest niezgodny z konstytucyjn" zasad" równo'ci wobec prawa, poniewa& nak!ada wy!"cznie na spó!dzielnie mieszkaniowe

obowi"zek

udost$pniania

na

stronie

internetowej

okre'lonych dokumentów, natomiast inne spó!dzielnie takiego obowi"zku nie maj". Jest on ponadto sprzeczny z zasadami poprawnej legislacji. Poprzez nakazanie spó!dzielniom udost$pniania bez &adnych ogranicze( dokumentów, w których zawarte s" dane osobowe oraz informacje o sprawach prywatnych oraz maj"tkowych cz!onków spó!dzielni i innych osób,

w

sposób

oczywisty

prowadzi

on

ponadto

do

naruszenia

zagwarantowanego w Konstytucji prawa do prywatno'ci. Rzecznik zakwestionowa! tak&e konstytucyjno') art. 8 2 ust. 2, 3 i 4 ustawy. Przepisy te wprowadzi!y zakaz uczestniczenia w radzie nadzorczej spó!dzielni mieszkaniowej tym cz!onkom spó!dzielni, którzy s" jej pracownikami, zakaz bycia cz!onkiem rady nadzorczej d!u&ej ni& dwie kolejne kadencje oraz zasad$, &e kadencja rady nadzorczej trwa 3 lata. Te przepisy s" niezgodne z konstytucyjn" zasad" równo'ci, poniewa& ingeruj"

w

mieszkaniowych. zrzeszania 994

si$.

struktur$ Ponadto Je'li

organizacyjn"

wy!"cznie

naruszaj"

konstytucyjn"

bowiem

RPO-564591-V/07 z 10 stycznia 2008 r.

one

obywatele

dysponuj"

spó!dzielni wolno')

konstytucyjnie

- 388 zagwarantowan" wolno'ci" zrzeszania si$, to po to, aby dzia!a) w zrzeszeniu wespó! z innymi jego cz!onkami. Rzecznik zakwestionowa! tak&e przepis art. 8 3 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych, którym zlikwidowano istniej"ce dotychczas w spó!dzielniach organy – zebrania przedstawicieli i zebrania grup cz!onkowskich i wprowadzono zasad$, &e w ka&dej spó!dzielni mieszkaniowej najwy&szym organem jest wy!"cznie walne zgromadzenie cz!onków. Rzecznik wykaza!, &e przepis ten jedynie pozornie wzmacnia ono demokracj$ w spó!dzielniach mieszkaniowych, podczas gdy w rzeczywisto'ci prowadzi do istotnego ograniczenia faktycznej mo&liwo'ci oddzia!ywania przez cz!onków na jej dzia!alno'). Rzecznik zakwestionowa! tak&e art. 12 ustawy o zmianie ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych, zgodnie z którym nowelizacja wesz!a w &ycie po up!ywie 19 dniowej vacatio legis. W tym wypadku, okres poprzedzaj"cy wej'cie ustawy w &ycie, jakkolwiek formalnie zgodny z art. 4 ustawy o og!aszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, pozostaje jednak w sprzeczno'ci z art. 2 Konstytucji RP. Zapewnienie stosownego okresu na dostosowanie si$ obywateli do tre'ci aktu prawnego s!u&y pewno'ci prawa i zaufaniu do pa(stwa i tworzonego przez nie prawa. Po skierowaniu wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego Rzecznik zasi$gn"! opinii Pana prof. A. M"czy(skiego, eksperta w dziedzinie prawa mieszkaniowego. W przedstawionej opinii argumenty przedstawione przez Rzecznika zosta!y uznane za merytorycznie zasadne, lecz zdaniem prof. M"czy(skiego

powinny

by)

one

skierowane

raczej

do

organów

stanowi"cych prawo, ni& do Trybuna!u Konstytucyjnego. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik podj"! decyzj$ o wycofaniu 995 wniosku. Rzecznik podejmuje natomiast dzia!ania, których celem jest doprowadzenie do znowelizowania ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych przez Parlament i to w jak najszybszym terminie. b) Konieczno#$ nowelizacji ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych Od ponad roku obowi"zuj" przepisy ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych znowelizowane ustaw" z dnia 14 czerwca 2007 r. o 995

Pismo z 23 pa%dziernika 2008 r.

- 389 zmianie ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Ich prawid!owe stosowanie jest jednak w wielu przypadkach bardzo utrudnione, z uwagi na nieprecyzyjn" tre') oraz brak jednoznacznych i wyczerpuj"cych przepisów przej'ciowych. Rzecznik zasygnalizowa! 996 Prezesowi Rady Ministrów kilka najwa&niejszych problemów, które w jego ocenie wymagaj" niezw!ocznego uregulowania, bez czekania na rozstrzygni$cie spraw znajduj"cych si$ w Trybunale Konstytucyjnym. W wyst"pieniu poruszono: problem braku przepisu okre'laj"cego form$ czynno'ci prawnej polegaj"cej na „przekszta!ceniu” spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na prawo w!asno'ciowe; problematyk$ zwi"zan" z praktycznymi skutkami wprowadzenia do ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych zasady, &e lokal, do którego wygas!o spó!dzielcze lokatorskie prawo do lokalu mo&e by) zbyty przez spó!dzielni$ wy!"cznie w trybie przetargu na ustanowienie odr$bnej w!asno'ci lokalu; problem praktycznych skutków wyeliminowania z ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych przepisów reguluj"cych zasady obliczania warto'ci zwracanych wk!adów mieszkaniowych; problem funkcjonowania

w

praktyce

regulacji

likwiduj"cych

zebrania

przedstawicieli cz!onków spó!dzielni mieszkaniowej i stanowi"cych, &e najwy&szym organem spó!dzielni jest walne zgromadzenie cz!onków spó!dzielni; kwesti$ nieprecyzyjnej tre'ci art. 48 ust. 1 ustawy o spó!dzielniach

mieszkaniowych,

przyznaj"cego

najemcom

lokalu

spó!dzielczego, który przed przej$ciem przez spó!dzielni$ mieszkaniow" by! mieszkaniem zak!adowym, roszczenie o przeniesienie w!asno'ci lokalu na warunkach okre'lonych w tym przepisie. Odpowiedzi Rzecznikowi udzieli! 997 Minister Infrastruktury, który poinformowa!, &e w resorcie infrastruktury od dawna trwaj" prace przygotowawcze nad projektami regulacji prawnych przewidzianych do umieszczenia w planowanej nowelizacji. Przygotowywane s" wariantowe projekty rozwi"za( nie tylko tych problemów, które spowodowane zosta!y wej'ciem w &ycie ustawy nowelizuj"cej z 14 czerwca 2007 r., ale równie&

996 997

RPO-579448-V/08 z 23 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 27 listopada 2008 r.

- 390 doprecyzowanie tych regulacji, które ju& wcze'niej budzi!y w"tpliwo'ci interpretacyjne. Sprawa nadal b$dzie przedmiotem dzia!a( Rzecznika, zw!aszcza za' w kontek'cie wynikaj"cego z wyroku 998 Trybuna!u Konstytucyjnego obowi"zku ustawodawcy dokonania zmian w ustawie o spó!dzielniach mieszkaniowych przed up!ywem 12 m-cy od daty og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. 2. Obowi%zek

zbywania

przez

spó!dzielnie

mieszkaniowe

tzw.

„mieszka" z odzysku” w trybie przetargu na ustanowienie odr&bnej w!asno#ci lokalu Rzecznik zasygnalizowa! 999 Ministrowi Infrastruktury problemy, jakie mog" powsta) w wyniku stosowania art. 11 ust. 2 – 2 2 ustawy o spó!dzielniach

mieszkaniowych,

w

brzmieniu

okre'lonym

ostatni"

nowelizacj" tej ustawy. W przypadku wyga'ni$cia spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego spó!dzielnia og!asza przetarg na ustanowienie odr$bnej w!asno'ci tego lokalu. Osobie, której lokatorskie prawo wygas!o, spó!dzielnia wyp!aca warto') rynkow" lokalu, jednak nie wi$cej ni& uzyska!a za zbycie lokalu w wyniku przetargu. Warunkiem wyp!aty jest opró&nienie lokalu. Przepisy te nie b$d" mog!y zosta) zastosowane, gdy nieruchomo') ma nieuregulowany stan prawny, bowiem w takim wypadku nie jest dopuszczalne ustanowienie odr$bnej w!asno'ci lokalu w nieruchomo'ci. Osoba uprawniona, pomimo opró&nienia mieszkania, nie b$dzie mog!a otrzyma) nale&nej kwoty. Spó!dzielnia nie b$dzie mog!a zadysponowa) opró&nionym lokalem, w zwi"zku z czym finansowy ci$&ar jego utrzymania obci"&y wszystkich cz!onków spó!dzielni. Z kolei zgodnie z art. 11 ust. 2

2

ustawy, w przypadku wyga'ni$cia

spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu obci"&onego sp!at" kredytu zaci"gni$tego przez spó!dzielni$ na jego budow$, spó!dzielnia mo&e z uzyskanej w wyniku przetargu kwoty potr"ci) zad!u&enie kredytowe. W sytuacji, gdy kwota uzyskana od osoby, która naby!a lokal w wyniku

998 999

Wyrok z 17 grudnia 2008 r., sygn. P 16/08. RPO-579448-V/08 z 28 lutego 2008 r.

- 391 przetargu jest ni&sza ni& zad!u&enie kredytowe, ró&nica pomi$dzy uzyskan" kwot" a niesp!aconym obci"&eniem kredytowym stanowi strat$ spó!dzielni, której skutki b$d" ponosi) wszyscy cz!onkowie. Powstaje w"tpliwo'), czy skutki wprowadzonej regulacji s" zgodne z celem, dla realizacji którego zosta!a ona uchwalona. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ w powy&szym wyst"pieniu o rozwa&enie konieczno'ci doprecyzowania, b"d% uzupe!nienia przepisów art. 11 ust. 2 – 22 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych w celu wyeliminowania niekorzystnych skutków stosowania tych przepisów w praktyce. Minister Infrastruktury podzieli! 1000 pogl"d Rzecznika i stwierdzi!, &e na uwag$ zas!uguj" te propozycje zmiany obowi"zuj"cych przepisów, których celem jest m.in. zniesienie skutków, o których mowa wy&ej. Zasadnym

jest,

aby

mieszkaniowych

projekt nowelizacji

zosta!

przygotowany

ustawy

po

o

spó!dzielniach

orzeczeniu

Trybuna!u

Konstytucyjnego wydanego po rozpoznaniu wniosku grupy pos!ów na Sejm RP VI kadencji o stwierdzenie niezgodno'ci z Konstytucj" niektórych jej przepisów. 3. Forma

zawarcia

umowy

o

ustanowienie

spó!dzielczego

w!asno#ciowego prawa do lokalu W 2007 r. Rzecznik podj"! 1001 spraw$ formy czynno'ci prawnej polegaj"cej na ustanowieniu spó!dzielczego w!asno'ciowego prawa do lokalu

na

rzecz

cz!onka

spó!dzielni,

któremu

s!u&y

spó!dzielcze

lokatorskie prawo do lokalu. Rzecznik wskaza!, i& aktualny stan prawny nie okre'la w sposób jednoznaczny, &e umowa przekszta!cenia spó!dzielczego lokatorskiego prawa na prawo w!asno'ciowe powinna by) zawarta w formie aktu notarialnego. Rada Izby Notarialnej w Warszawie w pi'mie do Rzecznika zaprezentowa!a pogl"d, i& wystarczy zwyk!a umowa w formie pisemnej. Podobne stanowisko przedstawia!o w pismach do zainteresowanych obywateli Ministerstwo Budownictwa. Z kolei Rzecznik otrzymywa! sygna!y, i& s"dy wieczysto-ksi$gowe odmawiaj" wpisu prawa do ksi$gi

1000 1001

Pismo z 21 marca 2008 r. Informacja za 2007 r., str. 340.

- 392 wieczystej, z uwagi na niezawarcie umowy w formie aktu notarialnego. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1002 ponownie do Ministra Infrastruktury o przeanalizowanie przedstawionych argumentów i zaj$cie ostatecznego stanowiska w sprawie. W

odpowiedzi

poinformowano 1003

Rzecznika,

&e

sprawa

jednoznacznego uregulowania formy prawnej umowy o ustanowienie spó!dzielczego w!asno'ciowego prawa do lokalu b$dzie jedn" z kwestii stanowi"cych przedmiot planowanej nowelizacji przepisów dotycz"cych spó!dzielczo'ci mieszkaniowej. W odpowiedzi na kolejne wyst"pienie 1004 Rzecznika do Ministra Infrastruktury, Minister przekaza! 1005 kopi$ opinii cz!onka Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwo'ci, w której stwierdzono m.in., i& „ze wzgl$du na to, &e w rozwa&anej sytuacji, po

pierwsze,

spó!dzielnia

mieszkaniowa

nie

jest

w!a'cicielem

nieruchomo'ci, oraz po drugie, nie dochodzi do ustanowienia prawa rzeczowego ograniczonego, do umowy zawieranej przez spó!dzielni$ z jej cz!onkiem na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy nowelizuj"cej nie znajduj" zastosowania przepisy dzia!u I tytu!u III ksi$gi drugiej Kodeksu cywilnego. Spostrze&enie to odnosi si$ w szczególno'ci do art. 245 § 2 zdanie 2 k.c., który wymaga zachowania formy aktu notarialnego dla o'wiadczenia woli w!a'ciciela nieruchomo'ci. Nale&y w zwi"zku z tym przyj"), &e de lege lata zawarcie rozwa&anej umowy nie wymaga zachowania &adnej formy szczególnej”. Powy&sza opinia pozostaje jednak w sprzeczno'ci z orzecznictwem s"dów wieczysto-ksi$gowych, które, co wynika ze skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika, nie uznaj" za wa&ne umów zawartych w formie pisemnej zwyk!ej, za prawnie skuteczne. Jest to wi$c jaskrawy przyk!ad sprawy, która

winna

by)

niezw!ocznie,

jednoznacznie

uregulowana

w

obowi"zuj"cych przepisach. Brak regulacji prawnych prowadzi bowiem do bardzo niekorzystnych skutków prawnych dla obywateli.

1002 1003 1004 1005

RPO-573766-V/07 z 2 stycznia 2008 r. Pismo z dnia 11 stycznia 2008 r. RPO-573766-V/07 z 11 marca 2008 r. Pismo z dnia 19 marca 2008 r.

- 393 4. Regulacja umo'liwiaj%ca zwolnienie z obowi%zku wp!at na fundusz remontowy spó!dzielni mieszkaniowej osób, które po dniu 23 kwietnia 2001r. dokona!y przekszta!cenia spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi kwestionuj"ce rozwi"zanie przyj$te

w

art.

6

ustawy

mieszkaniowych 1006.

o

Przyj$te

zmianie

ustawy

unormowania

o

spó!dzielniach

maj"

na

celu

zrekompensowanie cz!onkom spó!dzielni, którzy przekszta!cili przed dniem

wej'cia

w

&ycie

nowelizacji

ustawy

o

spó!dzielniach

mieszkaniowych spó!dzielcze lokatorskie prawo do lokalu i ponie'li z tego tytu!u wi$ksze wydatki ni& przewidziane w znowelizowanej ustawie, obci"&e( z tego tytu!u. Problem polega jednak na tym, &e z przyj$tego rozwi"zania skorzysta) mog" wy!"cznie osoby, które dokona!y przekszta!cenia spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu po dniu 23 kwietnia 2001 r. (data wej'cia w &ycie ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych w jej pierwotnym brzmieniu). Ustalenie wskazanej daty granicznej budzi!o zdecydowany sprzeciw skar&"cych, którzy podnosili, &e równie& przed t" dat" cz!onkowie spó!dzielni mieszkaniowych mogli przekszta!ca) lokatorskie prawo na prawo w!asno'ciowe. Przekszta!cenie prawa do lokalu wi"za!o si$ w wi$kszo'ci

przypadków

z

konieczno'ci"

wniesienia

kwoty

przewy&szaj"cej koszt budowy mieszkania poniesiony przez spó!dzielni$, co stanowi!o znacz"ce obci"&enie bud&etów domowych. Rzecznik zwróci! si$ 1007 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o rozwa&enie zasadno'ci ewentualnej zmiany art. 6 ustawy o zmianie ustawy

o

spó!dzielniach

przewidzianej

w

tym

mieszkaniowych

przepisie

cezury

poprzez

czasowej

zlikwidowanie dotycz"cej

daty

przekszta!cenia spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. W odpowiedzi poinformowano 1008 Rzecznika, &e korespondencja kwestionuj"ca rozwi"zania zawarte w art. 6 ust. 1 i 2 ustawy o zmianie ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych 1006 1007 1008

Ustawa z 14 czerwca 2007 r., (Dz.U. Nr 125, poz. 873). RPO-557348-V/07 z 24 stycznia 2008 r. Pismo z dnia 18 lutego 2008 r.

- 394 innych ustaw wp!ywa!a równie& do ówczesnego Ministra Budownictwa. Potwierdzeniem negatywnych opinii jest równie& wniosek grupy pos!ów z dnia 14 listopada 2007 r. do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci art. 6 ust. 1 wymienionej ustawy z art. 2 Konstytucji RP. Minister Infrastruktury nie widzi uzasadnienia dla rozszerzenia grupy uprawnionych do zwolnienia z wp!at na fundusz remontowy, o którym mowa w art. 6 ust. 2. Bior"c pod uwag$ kontrowersyjno') przepisu oraz to, &e w praktyce walne zgromadzenia zdecydowanej wi$kszo'ci spó!dzielni mieszkaniowych odmawiaj" zgody na zwolnienia, o których mowa w ust. 2, celowym wydaje si$ rozwa&enie ewentualnego uchylenia tego przepisu. 5. Zniesienie ustawowego obowi%zku osobistego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spó!dzielni Do Rzecznika wp!ywa!y skargi, w których kwestionowany by! obowi"zek osobistego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spó!dzielni, wynikaj"cy z ustawy – Prawo spó!dzielcze 1009. W ocenie Rzecznika, zakaz udzielania pe!nomocnictwa do udzia!u w walnym zgromadzeniu nie znajduje

uzasadnienia

w

aktualnych

warunkach

spo!eczno

–

gospodarczych. W

przypadku

wyst"pienia

przeszkód

natury

obiektywnej

np.

d!ugotrwa!ej choroby, wyjazdu, brak mo&liwo'ci skorzystania z instytucji pe!nomocnictwa pozbawia cz!onków spó!dzielni prawa g!osu swoich sprawach. Ponadto cz!onek spó!dzielni, który dysponuje kilkoma lokalami w

ró&nych

spó!dzielniach,

a

chce

jednocze'nie

uczestniczy)

w

dzia!alno'ci ka&dej z nich, napotyka na utrudnienia w zakresie realizacji swych praw cz!onkowskich. Równie& osoby niepe!nosprawne maj" trudno'ci w praktycznej realizacji swych praw cz!onkowskich. Dopuszczenie mo&liwo'ci udzia!u w walnych zgromadzeniach tak&e poprzez pe!nomocnika znacz"co przyczyni!oby si$ do zwi$kszenia aktywnego udzia!u cz!onków spó!dzielni w &yciu spó!dzielni. Rzecznik kilkakrotnie zwraca! si$ 1010 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o

1009 1010

Ustawa z 16 wrze'nia 1982 r., (Dz.U. z 2003 r., Nr 188, poz. 1848 z pó%n. zm.). RPO-546825-V/06 z 8 lutego 2008 r., 11 czerwca 2008 r., 9 pa%dziernika 2008 r.

- 395 przedstawienie stanowiska w tym zakresie, a tak&e w razie podzielenia przedstawionych uwag, o podj$cie dzia!a( w celu zmiany obowi"zuj"cego stanu prawnego. Minister zgodzi! si$ 1011 z przedstawion" w wyst"pieniu argumentacj" wskazuj"c" na celowo') stworzenia cz!onkom spó!dzielni mo&liwo'ci ustanowienia pe!nomocnika do reprezentowania w walnym zgromadzeniu. Zmiany przepisów w tym zakresie powinny jednak uwzgl$dnia) specyfik$ ró&nych

typów

spó!dzielni.

Do

zakresu

w!a'ciwo'ci

Ministra

Sprawiedliwo'ci nale&" jedynie zagadnienia ogólne uregulowane w ustawie

–

Prawo

spó!dzielcze,

natomiast

sprawy

zwi"zane

z

poszczególnymi rodzajami spó!dzielni, uregulowanymi zarówno w wy&ej wymienionej ustawie, jak i w ustawach szczególnych, nale&" do w!a'ciwo'ci ewentualnych

innych

ministrów.

propozycji

W

zwi"zku

legislacyjnych

z

tym,

opracowanie

musi

by)

poprzedzone

konsultacjami z resortami w!a'ciwymi w sprawach dotycz"cych tych spó!dzielni. 6. Okre#lenie

terminu,

w

jakim

najwcze#niej

mo'liwe

jest

ustanowienie przez spó!dzielni& mieszkaniow% odr&bnej w!asno#ci lokalu Na tle wp!ywaj"cych do Rzecznika skarg od cz!onków spó!dzielni mieszkaniowych, którzy zawarli ze spó!dzielniami umowy o budow$ lokalu, wy!oni! si$ problem terminu, w jakim mo&liwe jest ustanowienie przez spó!dzielni$ mieszkaniow" odr$bnej w!asno'ci lokalu na rzecz cz!onka spó!dzielni. Zgodnie z art. 21 ust. 1 zd. pierwsze ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych1012, spó!dzielnia ustanawia na rzecz cz!onka odr$bn" w!asno') lokalu najpó%niej w terminie 3 miesi$cy po jego wybudowaniu, a je&eli na podstawie odr$bnych przepisów jest wymagane pozwolenie na u&ytkowanie – najpó%niej w terminie 3 miesi$cy od uzyskania takiego pozwolenia. Ponadto, w art. 21 ust. 1 zd. drugie tej ustawy przewidziany zosta! jeszcze jeden termin, w którym spó!dzielnia powinna ustanowi) odr$bn" w!asno') lokalu. Otó&, na &"danie cz!onka spó!dzielnia ustanawia

1011 1012

Pismo z 14 marca 2008 r. Ustawa z 15 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1116 z pó%n. zm.).

- 396 odr$bn" w!asno') lokalu w chwili, gdy ze wzgl$du na stan realizacji inwestycji mo&liwe jest przestrzenne oznaczenie lokalu. Uprawnienie

cz!onka

spó!dzielni

do

wyst"pienia

z

&"daniem

wcze'niejszego ustanowienia odr$bnej w!asno'ci lokalu w praktyce nie jest mo&liwie do zrealizowania ze wzgl$du na wynikaj"ce z ustawy o w!asno'ci

lokali 1013

warunki,

które

musz"

by)

spe!nione

przed

ustanowieniem tego prawa. Ma ono w istocie charakter iluzoryczny, na co zwracaj" uwag$ cz!onkowie spó!dzielni w skargach kierowanych do Rzecznika. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1014 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o rozwa&enie celowo'ci pozostawania w obrocie prawnym przepisu art. 21 ust. 1 zdanie drugie ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych. W

odpowiedzi

Minister

podzieli! 1015

stanowisko

Rzecznika

i

poinformowa!, &e uwa&a za uzasadnione rozwa&enie zmiany brzmienia przepisu art. 21 ust. 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych, w celu uzyskania zgodno'ci jego tre'ci z obowi"zuj"cym porz"dkiem prawnym, w tym w szczególno'ci z przepisami ustawy o w!asno'ci lokali i ustawy Prawo budowlane. 7. Zasady ustalania warto#ci zwracanych wk!adów mieszkaniowych W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi dotycz"ce problemów zwi"zanych z rozliczeniem wk!adów mieszkaniowych wp!aconych w przesz!o'ci w zwi"zku z uzyskaniem spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu, a zwracanych obecnie z powodu wyga'ni$cia tego prawa. Znowelizowana w dniu 14 czerwca 2007 r. ustawa o spó!dzielniach mieszkaniowych wprowadzi!a zasad$, &e mieszkania, do których wygas!o spó!dzielcze lokatorskie prawo do lokalu s" zbywane w drodze przetargu na ustanowienie odr$bnej w!asno'ci lokalu. W takim wypadku osobie uprawnionej do zwrotu warto'ci wk!adu mieszkaniowego przys!uguje kwota odpowiadaj"ca warto'ci rynkowej lokalu, jednak nie wi$cej ni& spó!dzielnia uzyska za ten lokal w wyniku przetargu. 1013 1014 1015

Ustawa z 24 czerwca 1994 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 388 z pó%n. zm.). RPO-586777-V/08 z 4 czerwca 2008 r. Pismo z 26 czerwca 2008 r.

- 397 Istniej" jednak sytuacje, w których nie jest dopuszczalne zbycie w!asno'ci lokalu w drodze przetargu, a mimo to istnieje obowi"zek zwrotu osobom uprawnionym wk!adu mieszkaniowego. W ustawie brak jest przepisów, które okre'la!yby sposób ustalenia warto'ci zwracanego wk!adu mieszkaniowego. Nale&y zatem uzna), &e omawiana kwestia mo&e by) w sposób dowolny uregulowana w statucie spó!dzielni. Taka sytuacja jest niedopuszczalna z punktu widzenia ochrony praw obywatelskich. Zdaniem Rzecznika niezb$dna jest nowelizacja ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych poprzez wprowadzenie do ustawy regulacji prawnych okre'laj"cych ogólne zasady ustalania warto'ci wk!adów mieszkaniowych w opisanych powy&ej przypadkach. Rzecznik zwróci! tak&e uwag$ na potrzeb$

okre'lenia

w

przepisach

prawa

daty,

na

jak"

wk!ad

mieszkaniowy ma by) waloryzowany, gdy& praktyka w tym zakresie nie jest jednolita. Korzystne by!oby tak&e jednoznaczne uregulowanie jaki podmiot – spó!dzielnia, czy osoba realizuj"ca swoje roszczenie o zawarcie umowy o ustanowienie spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu, do którego wygas!o lokatorskie prawo s!u&"ce innej osobie – jest zobowi"zany do zwrotu kwoty wk!adu mieszkaniowego innym uprawnionym. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1016 do Ministra Infrastruktury z pro'b"

o

przeanalizowanie

powy&szych

zagadnie(

i

rozwa&enie

konieczno'ci nowelizacji ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych we wskazanym zakresie. W odpowiedzi Minister podzieli! 1017 pogl"dy Rzecznika. Niestety, równie& ten problem, jak wiele innych tu omawianych doczeka

si$

ew.

rozwi"zania

dopiero

po

przygotowaniu

przez

Ministerstwo Infrastruktury kolejnej nowelizacji ustawy, co nast"pi dopiero po rozstrzygni$ciu przez Trybuna! Konstytucyjny wniosku grupy pos!ów na Sejm o stwierdzenie niekonstytucyjno'ci przepisów ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych. Sprawa b$dzie nadal monitorowana przez Rzecznika.

1016 1017

RPO-579170-V/08 z 17 kwietnia 2008 r. Pismo z 13 maja 2008 r.

- 398 8. Wykup mieszka" spó!dzielczych, które by!y wcze#niej mieszkaniami zak!adowymi Nap!ywaj"ce do Rzecznika liczne skargi wskazuj" na w"tpliwo'ci interpretacyjne dotycz"ce stosowania art. 48 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych 1018 stanowi"cego, &e na pisemne &"danie najemcy spó!dzielczego lokalu mieszkalnego, który przed przej$ciem przez spó!dzielni$

mieszkaniow"

by!

mieszkaniem

przedsi$biorstwa

pa(stwowego, pa(stwowej osoby prawnej lub pa(stwowej jednostki organizacyjnej, spó!dzielnia jest obowi"zana zawrze) z nim umow$ przeniesienia w!asno'ci lokalu, po dokonaniu przez niego sp!aty zad!u&enia z tytu!u 'wiadcze( wynikaj"cych z umowy najmu lokalu i wp!aty

wk!adu

budowlanego,

je&eli

spó!dzielnia

naby!a

budynek

odp!atnie. Je'li spó!dzielnia naby!a mieszkanie zak!adowe nieodp!atnie, to najemca powinien pokry) koszty dokonanych przez spó!dzielni$ nak!adów koniecznych przeznaczonych na utrzymanie budynku, w którym znajduje si$ ten lokal. W"tpliwo'ci dotycz" interpretacji sformu!owania „przed przej$ciem” – czy dotyczy ono lokalu, który bezpo'rednio przed przej$ciem go przez spó!dzielni$ by! mieszkaniem przedsi$biorstwa pa(stwowego, pa(stwowej osoby prawnej lub pa(stwowej jednostki organizacyjnej, czy lokali, które kiedykolwiek w przesz!o'ci by!y takimi mieszkaniami. W ocenie Rzecznika uprawnienie do wyst"pienia z &"daniem przeniesienia w!asno'ci zajmowanego lokalu spó!dzielczego przys!uguje wy!"cznie najemcy, który by! najemc" lokalu zak!adowego, a wi$c dysponowa! tytu!em prawnym do tego lokalu w dacie przenoszenia jego w!asno'ci na spó!dzielni$ mieszkaniow" lub jego osobie bliskiej. Odmienny

pogl"d

zosta!

zaprezentowany

przez

Ministerstwo

Infrastruktury na stronie internetowej. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1019 w tej sprawie do Ministra Infrastruktury. Odpowiadaj"c na wyst"pienie Rzecznika Minister potwierdzi! 1020, &e u&yty w art. 48 ust. 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych zwrot 1018 1019 1020

Ustawa z 15 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 z pó%n. zm.). RPO-584202-V/08 z 8 kwietnia 2008 r. Pismo z 28 kwietnia 2008 r.

- 399 „przed przej$ciem” stwarza w"tpliwo'ci interpretacyjne. Zasadnym wydaje si$ zatem postulat podj$cia dzia!a( legislacyjnych zmierzaj"cych do stworzenia jednoznacznego stanu prawnego w tym zakresie. Minister podtrzyma! tak&e stanowisko prezentowane na stronie internetowej, &e najemc" uprawnionym w my'l art. 48 ust. 1 ustawy jest ka&dy nominalny najemca danego lokalu, który kiedy' by! lokalem zak!adowym. Z literalnej wyk!adni przepisu nie wynika, aby fakt zawarcia umowy z poprzednikiem

prawnym

spó!dzielni

by!

warunkiem

koniecznym

przekszta!cenia prawa najmu spó!dzielczego lokalu mieszkalnego w prawo w!asno'ci. Tym samym najemca dla realizacji roszczenia nie musi wykaza)

si$

istnieniem

takiej

umowy

najmu.

Za

rozszerzaj"c"

interpretacj" przemawia dodanie w ust. 2 art. 48 ustawy, uprawnienia do &"dania przeniesienia w!asno'ci lokalu na warunkach preferencyjnych równie& osobie bliskiej w stosunku do najemcy. Rzecznik b$dzie monitorowa!

kszta!towanie

si$

orzecznictwa

s"dów

na

gruncie

omawianego przepisu. W zale&no'ci od kierunku ew. orzecze( s"dów Rzecznik rozwa&y potrzeb$ podejmowania dalszych dzia!a( w tej sprawie. 9. Sytuacja prawna organów spó!dzielni mieszkaniowych Zgodnie z art. 8 3 ust. 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych, w brzmieniu obowi"zuj"cym od dnia 31 lipca 2007 r., walne zgromadzenie spó!dzielni mieszkaniowej nie mo&e by) zast"pione przez zebranie przedstawicieli.

Niemniej,

z

przepisów

przej'ciowych

ustawy

zmieniaj"cej z 14 czerwca 2007 r. wynika, i& do czasu zarejestrowania zmian statutów, dotychczasowe ich postanowienia odnosz"ce si$ do funkcjonowania

zebrania przedstawicieli pozostaj" w mocy. Brak

dalszych, szczególnych regulacji w tej dziedzinie, powoduje trudno'ci w okre'leniu kompetencji zebra( przedstawicieli. Niepokój skar&"cych budz" równie& trudno'ci z jednoznacznym okre'leniem sytuacji prawnej cz!onków rad nadzorczych, pe!ni"cych swe funkcje w dniu wej'cia w &ycie nowelizacji. Wprowadzona zasada spo!ecznej pracy cz!onków rady nadzorczej wobec braku przepisów przej'ciowych spowodowa!a, i& cz!onkom rad nadzorczych wstrzymano wyp!aty wynagrodze(.

- 400 Rzecznik,

dostrzegaj"c

wprowadzonych

przez

mieszkaniowych,

w

wadliwo'ci

znowelizowan"

styczniu

2008

r.

niektórych

ustaw$

o

rozwi"za(

spó!dzielniach

skierowa! 1021 do

Trybuna!u

Konstytucyjnego wniosek o zbadanie ich zgodno'ci z Konstytucj". Zakwestionowane przez Rzecznika przepisy odnosi!y si$ m.in. do wy!"czenia mo&liwo'ci zast"pienia walnego zgromadzenia przez zebranie przedstawicieli, jak te& sk!adu i kadencji rady nadzorczej w spó!dzielni mieszkaniowej. Niemniej, ustawa o spó!dzielniach mieszkaniowych obowi"zywa!a i wywo!ywa!a okre'lone skutki wymagaj"ce szybkiego rozstrzygni$cia. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1022 do Ministra Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w poruszonych kwestiach, a tak&e rozwa&enie podj$cia stosownych dzia!a( w tym zakresie. Minister uzna! 1023, &e przepisy dotycz"ce kompetencji organów spó!dzielni mieszkaniowych nie budz" w"tpliwo'ci interpretacyjnych. Odnosz"c si$ do kwestii wynagrodzenia cz!onków rady nadzorczej Minister zapewni!, &e natychmiast po og!oszeniu przez TK orzecze( w sprawie prawnej

z!o&onych korzystnej

wniosków, w

tym

propozycja zakresie

wypracowania

zarówno

dla

regulacji spó!dzielni

mieszkaniowych jak i dla jej cz!onków b$dzie przedmiotem wnikliwej analizy, poprzedzaj"cej nowelizacj$ ustawy. Do spraw poruszonych w wyst"pieniu Rzecznik powróci! ponownie w wyst"pieniu do Prezesa Rady Ministrów 1024, jednak&e stanowisko o tym, i& nowelizacja ustawy nast"pi po

rozstrzygni$ciu

przez

TK

zg!oszonych

w"tpliwo'ci

co

do

konstytucyjno'ci przepisów ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych zosta!o podtrzymane. 10. Zasady ponoszenia kosztów post&powania s%dowego w przypadku wyst%pienia z powództwem o ustanowienie prawa odr&bnej w!asno#ci lokalu w razie bezczynno#ci spó!dzielni Ustawa z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw wprowadzi!a 1021

1022 1023 1024

RPO-564591-V-/07 z 10 stycznia 2008 r., sygn. akt K 64/07. RPO-586484-V/08 z 28 kwietnia 2008 r. Pismo z 20 maja 2008 r. RPO-579448-V/08 z 23 pa%dziernika 2008 r.

- 401 przepis art. 49 1 , stosownie do którego osoba, która na podstawie ustawy mo&e &"da) ustanowienia prawa odr$bnej w!asno'ci lokalu, w razie bezczynno'ci spó!dzielni jest uprawniona do wyst"pienia do s"du z powództwem na podstawie art. 64 Kodeksu cywilnego w zwi"zku z art. 1047 § 1 Kodeksu post$powania cywilnego. Wówczas powód jest zwolniony od uiszczenia op!aty s"dowej od pozwu, natomiast koszty post$powania s"dowego pokrywa spó!dzielnia. Niemniej,

u&yte

w

tym

przepisie

sformu!owanie

„koszty

post$powania s"dowego” nie zosta!o skorelowane z terminologi", jak" pos!uguje si$ Kodeks post$powania cywilnego oraz ustawa o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych. To za' mo&e wywo!ywa) w"tpliwo'ci, jakie konkretnie koszty obci"&aj" poszczególne strony sporu. Z pism kierowanych do Rzecznika w szczególno'ci wynika, i& obywatele

s"

przekonani,

i&

regulacja

art.

49 1 ustawy

wy!"cza

zastosowanie ogólnych przepisów dotycz"cych odpowiedzialno'ci za wynik post$powania, w szczególno'ci art. 108 ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych, nakazuj"cego obowi"zek zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi, tak&e gdy strona by!a zwolniona od kosztów s"dowych. Natomiast, analiza nadsy!anych Rzecznikowi orzecze( s"dowych, zapad!ych w sprawach dotycz"cych przenoszenia odr$bnej w!asno'ci lokali w zasobach spó!dzielczych, pozwala stwierdzi), i& s"dy nie traktuj" przepisu art. 49 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych jako samodzielnej normy prawnej. W ka&dym znanym Rzecznikowi przypadku, S"d rozstrzygaj"c o kosztach procesu stosowa! równie& ogólne zasady odnosz"c si$ do podzia!u kosztów post$powania pomi$dzy stronami sporu. Nieprecyzyjne sformu!owania s" %ród!em problemów zarówno dla osób

próbuj"cych

realizowa)

swoje

roszczenia,

dla

spó!dzielni

mieszkaniowych, jak i dla s"dów, które musz" interpretowa) niejasny przepis. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1025 w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwo'ci. Minister Sprawiedliwo'ci podzieli! w pe!ni pogl"d Rzecznika o braku korelacji pomi$dzy terminologi" art. 49 1 oraz K.p.c. i

1025

RPO-601030-V/08 z 21 listopada 2008 r.

- 402 ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych 1026. Zapowiedzia!, i& w ramach projektowanej nowelizacji tej ustawy, przedstawi propozycj$ stosownej zmiany omawianego przepisu. E.

Sprzeda' lokali mieszkalnych

1. Brak regulacji prawnych zapewniaj%cych ochron& interesów klientów firm deweloperskich W 2007 r. Rzecznik skierowa! 1027 do Ministra Budownictwa wyst"pienie dotycz"ce braku regulacji prawnych, których celem by!oby zapewnienie ochrony interesów obywateli b$d"cych klientami firm deweloperskich w procesie inwestycyjnym. W zwi"zku z zapowiedzi" inicjatywy

legislacyjnej

Rzecznik

zwróci!

si$ 1028

do

Ministra

Infrastruktury z pro'b" o wskazanie, czy zapowiadane prace s" kontynuowane i na jakim znajduj" si$ etapie. W odpowiedzi poinformowano 1029 Rzecznika, &e we wrze'niu 2007 r. ówczesny

Minister

Budownictwa

podj"!

decyzj$

o

wycofaniu

zainicjowanego przez swego poprzednika projektu ustawy o ochronie nabywcy w umowach deweloperskich. Jednak stwierdzono, &e istnieje potrzeba stworzenia takiej regulacji. Stosowne przepisy zostan" prawdopodobnie w!"czone do projektu aktu prawnego dotycz"cego zorganizowanego budownictwa mieszkaniowego, jaki jest przygotowywany w Ministerstwie Infrastruktury. Celowe by!oby uwzgl$dnienie w projektowanej regulacji rozwi"za( wprowadzaj"cych okre'lone obowi"zki informacyjne dewelopera wobec nabywcy, tak by umo&liwi) nabywcy w pe!ni 'wiadome podj$cie decyzji o zaanga&owaniu

si$

w

dan"

inwestycj$.

Istotne

by!oby

ponadto

wprowadzenie rozwi"za( s!u&"cych zabezpieczeniu interesu finansowego nabywcy, takich jak rachunek powierniczy czy ubezpieczenie inwestycji.

1026 1027 1028 1029

Pismo z 8 stycznia 2009 r. Informacja za 2007 r., str. 344. RPO-562607-V/07 z 23 stycznia 2008 r. Pismo z 6 lutego 2008 r.

- 403 W 2008 r. Rzecznik jeszcze raz zwróci! si$ 1030 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o informacj$ na temat post$pu prac w powy&szej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 1031, &e prace nad za!o&eniami do projektu ustawy o ochronie nabywcy w umowach deweloperskich zosta!y wstrzymane ze wzgl$du na to, &e rozwi"zania zwi$kszaj"ce ochron$ nabywcy

prowadzi!yby

do

ograniczenia

swobody

prowadzenia

dzia!alno'ci gospodarczej przez deweloperów i w efekcie mog!yby przyczyni)

si$

do

ograniczenia

poda&y

na

rynku

budownictwa

mieszkaniowego oraz do zwi$kszenia kosztów realizacji inwestycji. 2. Dop!aty

z

bud'etu

pa"stwa

do

oprocentowania

kredytów

mieszkaniowych Ustawa o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu w!asnego mieszkania1032

przewiduje

pomoc

pa(stwa

w

postaci

dop!at

do

oprocentowania kredytów mieszkaniowych. Z uzasadnienia projektu ustawy wynika, &e oferowane ustaw" wsparcie kierowane jest do rodzin 'redniozamo&nych i ma dotyczy) wy!"cznie mieszka( o przeci$tnym standardzie i 'rednim metra&u. Dlatego te& ustawodawca zrezygnowa! z przyj$cia limitu dochodu gospodarstwa domowego, przyjmuj"c w zamian limit maksymalnej ceny zakupu czy kosztów budowy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego oraz maksymalnej powierzchni. Nap!ywaj"ce do Rzecznika skargi wskazuj", &e przyj$ty w ustawie wska%nik stanowi"cy podstaw$ okre'lenia górnego limitu ceny/kosztu, opieraj"cy si$ na 'redniej arytmetycznej dwóch ostatnio og!aszanych warto'ci wska%nika 1 m 2 warto'ci odtworzeniowej lokalu w gminie, na terenie której po!o&ona jest kredytowana nieruchomo') nie zdaje egzaminu. Ustalany limit cenowy bazuje bowiem na wynikach bada( prowadzonych przez GUS odno'nie przeci$tnych kosztów budowy mieszka(

w

budownictwie

wielorodzinnym

i

nie

uwzgl$dnia

rzeczywistych, istniej"cych na rynku wysokich cen mieszka(. Powoduje 1030 1031 1032

RPO-562607-V/07 z 8 sierpnia 2008 r. Pismo z 10 wrze'nia 2008 r. Ustawa z 8 wrze'nia 2006 r., ((Dz.U. Nr 183, poz. 1354 z pó%n. zm.).

- 404 to w istocie, &e osoby zainteresowane otrzymaniem dofinansowania nie mog" skorzysta) z przewidzianej ustaw" pomocy ze wzgl$du na brak na rynku mieszka(, które spe!nia!yby przewidziane limity cenowe. Rzecznik zwróci! si$ 1033 do Ministra Infrastruktury o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie oraz rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia odpowiednich dzia!a( tak, aby zapewnione by!y faktyczne mo&liwo'ci korzystania z przewidzianej w ustawie pomocy w sp!acie kredytu zaci"gni$tego na zakup w!asnego mieszkania. W odpowiedzi Minister zapewni! 1034, &e w ocenie resortu nie ma obecnie podstaw do krytycznej oceny skali i efektywno'ci oddzia!ywania programu preferencyjnych kredytów mieszkaniowych. Wyniki wst$pnego okresu funkcjonowania programu wykaza!y, &e kredyty preferencyjne s" zaci"gane przez ludzi m!odych i przeznaczone s" na finansowanie inwestycji o niewysokim metra&u. Dominuj" kredyty udzielone poza wielkimi aglomeracjami miejskimi i miastami wojewódzkimi (93% ogólnej kwoty kredytów). Okre'lono kierunki zmian ustawy w celu zwi$kszenia dost$pno'ci kredytów, m.in. w!"czenie cz!onków rodziny jako kredytobiorców w celu zwi$kszenia

zdolno'ci

kredytowej

oraz

wprowadzenie

mo&liwo'ci

finansowania kredytem preferencyjnym kosztów zakupu mieszkania lub domu wraz z kosztami wyko(czenia albo z kosztami remontu. W Ministerstwie

Infrastruktury

trwaj"

prace

nad

kszta!tem

projektu

nowelizacji ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu w!asnego mieszkania, wprowadzaj"cej powy&sze zmiany. 3. Sprzeda' nieruchomo#ci wpisanej do rejestru zabytków W 2008 r. Rzecznik kontynuowa! dzia!ania dotycz"ce problemu zwi"zanego ze sprzeda&" nieruchomo'ci wpisanej do rejestru zabytków, stanowi"cej

wielomieszkaniowy

budynek

mieszkalny.

Pojawi!y

si$

trudno'ci w jednoczesnym zastosowaniu przepisów art. 13 ust. 4 oraz 34 ust. 7 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami 1035 oraz wzajemnej relacji tych przepisów w sytuacji, gdy konserwator zabytków odmawia udzielenia 1033 1034 1035

RPO-559445-V/08 z 8 lutego 2008 r. Pismo z 10 marca 2008 r. Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z po%n. zm.).

- 405 zgody na sprzeda& poszczególnych lokali w budynku wpisanym do rejestru

zabytków.

W

obowi"zuj"cym

stanie

prawnym

jednostka

samorz"du terytorialnego wyra&aj"ca wol$ zbycia nieruchomo'ci wpisanej do

rejestru

zabytków,

oprócz

obowi"zku

uzyskania

pozwolenia

wojewódzkiego konserwatora zabytków na sprzeda&, musi jeszcze zapewni) najemcom lokali mieszkalnych realizacj$ prawa pierwsze(stwa w nabyciu zajmowanych lokali mieszkalnych. Minister Infrastruktury poinformowa! 1036

Rzecznika,

&e

rozwa&y

zasadno')

nowelizacji

obowi"zuj"cych przepisów tej ustawy w sposób dopuszczaj"cy mo&liwo') sprzeda&y nieruchomo'ci wpisanej do rejestru zabytków z pomini$ciem pierwsze(stwa

przys!uguj"cego

najemcom

lokali

mieszkalnych,

wchodz"cych w sk!ad takiej nieruchomo'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik ponownie zwróci! si$ 1037 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o informacj$ czy zosta!y podj$te prace legislacyjne i na jakim s" etapie. W

odpowiedzi

poinformowano 1038,

&e

rozwi"zanie

problemu

zasygnalizowanego przez Rzecznika wymaga wywa&enia pomi$dzy kwesti" ochrony integralno'ci i niepodzielno'ci zabytków a nie mniej wa&n" kwesti" prawnej ochrony interesów najemców lokali mieszkalnych, którzy

zajmuj"

lokale

na

podstawie

umów

zawartych

na

czas

nieoznaczony. Obowi"zek zapewnienia lokali zast$pczych najemcom lokali wchodz"cych w sk!ad nieruchomo'ci zabytkowej podlegaj"cej sprzeda&y mo&e powodowa) trudno'ci ze wzgl$du na wyst$puj"ce w gminach deficyty w zasobach lokali mieszkalnych przeznaczonych na takie cele. Sprawa ta nadal pozostaje przedmiotem dzia!ania Rzecznika. F.

Sprawy dostaw energii

1. Okre#lenie odleg!o#ci od nieruchomo#ci, w jakiej powinny znajdowa$ si& tzw. zast&pcze punkty poboru wody, w sytuacji wstrzymania dostaw wody z powodu zaleg!o#ci odbiorcy w op!atach

1036 1037 1038

Pismo z 18 marca 2008 r. RPO-562954-V/07 z 9 wrze'nia 2008 r. Pismo z 19 listopada 2008 r.

- 406 Przy badaniu przez Rzecznika spraw na gruncie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$ i zbiorowym odprowadzaniu 'cieków 1039 pojawi! si$ problem

braku

unormowa(

szczególnych,

okre'laj"cych

rodzaj

i

odleg!o'ci, w jakich powinny by) wskazywane przez dostawców wody tzw. zast$pcze punkty poboru wody, w sytuacji, gdy dochodzi do wstrzymania dostaw wody z powodu zaleg!o'ci odbiorcy w op!atach z tego tytu!u. W

praktyce

wyst$puj"

przypadki,

&e

odleg!o')

pomi$dzy

nieruchomo'ci", do której wstrzymano dostarczanie wody, a wskazanym punktem czerpalnym wynosi nawet kilka kilometrów. Przedsi$biorstwa wodoci"gowe wykorzystuj" brak unormowa( szczególnych dotycz"cych przedmiotowej kwestii i dowolnie wskazuj" miejsca zast$pczego poboru wody. Rzecznik zwróci! si$ 1040 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie stanowiska, a tak&e o ewentualne podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do zmiany stanu prawnego w omawianym zakresie. W odpowiedzi udzielonej 1041 Rzecznikowi Minister Infrastruktury zaj"! stanowisko, zgodnie z którym okre'lenie w ustawie miejsca usytuowania beczkowozów, tak aby ka&dej osobie niep!ac"cej za wod$ zapewni) !atwy dost$p do beczkowozu, okaza!o si$ niemo&liwe ze wzgl$dów

technicznych

i

ekonomicznych.

Dlatego

odst"piono

od

ustawowego rozwi"zania tego problemu, odsy!aj"c do regulacji w gminnych regulaminach dostarczania wody i odprowadzania 'cieków. Jednak w ocenie Rzecznika, je'li ani w przepisach ustawowych, ani te& w normach prawa miejscowego, nie zostan" uj$te zagadnienia zwi"zane z zast$pczymi punktami poboru wody, przedsi$biorstwa wodoci"gowe b$d" mog!y je wskazywa) dowolnie, co spowoduje problemy praktyczne. Dlatego

te&

Rzecznik

ponownie

zwróci!

si$ 1042

do

Ministra

Infrastruktury z pro'b" o przeanalizowanie omawianej problematyki, w zakresie na!o&enia na przedsi$biorstwa wodoci"gowo-kanalizacyjne i 1039 1040 1041 1042

Ustawa z 7 czerwca 2001 r. (Dz.U. z 2006 r., Nr 123, poz. 858 z pó%n. zm.). RPO-551069-V/08 z 4 lutego 2008 r. Pismo z 19 lutego 2008 r. RPO-551069-V/08 z 10 lipca 2008 r.

- 407 gminy obowi"zku zawarcia w regulaminach wytycznych dotycz"cych usytuowania zast$pczych punktów w sposób zapewniaj"cy realny dost$p do wody dla obywateli. W

zwi"zku

z

postulatami

Rzecznika,

Ministerstwo

poinformowa!o 1043, i& zaproponuje ustawowy obowi"zek gmin zawarcia w regulaminie dostarczania wody i odprowadzania 'cieków, szczegó!owych kwestii dotycz"cych zast$pczych punktów poboru wody. 2. Odpowiedzialno#$ odbiorcy paliw lub energii za nielegalny pobór paliw lub energii W 2008 r. Rzecznik podj"! – po raz kolejny – problem zwi"zany z ukszta!towaniem w przepisach ustawy – Prawo energetyczne 1044 zasad odpowiedzialno'ci odbiorcy paliw lub energii za nielegalny pobór paliw lub energii. Do Rzecznika wp!yn$!o wiele skarg od osób, wobec których s"d prawomocnie zas"dzi! obowi"zek zap!aty nale&no'ci z tytu!u nielegalnego poboru energii lub paliw. Osoby te nie mog!y zwolni) si$ od odpowiedzialno'ci wykazuj"c, &e uszkodzenie uk!adu mog!a spowodowa) osoba

trzecia,

gdy&

na

odbiorcy

ci"&y

bezwzgl$dny

obowi"zek

zabezpieczenia uk!adu pomiarowo – rozliczeniowego. W sytuacji, gdy uk!ad taki znajduje si$ poza lokalem odbiorcy jest oczywiste, &e nie jest on w stanie zabezpieczy) tego uk!adu przed jakimkolwiek dost$pem i ingerencj" ze strony osób trzecich. Tre') i liczba skarg w zakresie omawianej problematyki, 'wiadczy o tym, i& przepisy reguluj"ce odpowiedzialno') odbiorcy za nielegalny pobór energii lub paliw s" nadmiernie represyjne. W tej sytuacji, zdaniem Rzecznika, konieczne jest przeprowadzenie przez Ministerstwo Gospodarki analizy funkcjonowania obowi"zuj"cych uregulowa( w praktyce, w celu dokonania oceny, czy nie wymagaj" one zmiany, poniewa& mog" one prowadzi) do nadu&ywania silniejszej pozycji przez przedsi$biorstwa energetyczne i obci"&ania odbiorców nale&no'ciami za nielegalny pobór energii lub paliw w sytuacjach nieuzasadnionych.

1043 1044

Pismo z 17 lipca 2008 r. Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 2006 r., Nr 89, poz. 625 z pó%n. zm.).

- 408 Rzecznik zwróci! si$ 1045 do Ministra Gospodarki o przekazanie stanowiska w opisanej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 1046, &e uwagi przedstawione przez Rzecznika zostan" wykorzystane w celu rozwa&enia konieczno'ci zmian obowi"zuj"cych przepisów w sposób zapewniaj"cy wzmocnienie ochrony odbiorcy

przed

uszkodzenia

odpowiedzialno'ci"

urz"dze(

pomiarowych.

monitorowana przez Rzecznika.

1045 1046

za

RPO-582688-V/08 z 20 sierpnia 2008 r. Pismo z 23 pa%dziernika 2008 r.

niezawinione Sprawa

ta

przez

niego

b$dzie

nadal

- 409 -

20. Gospodarka nieruchomo#ciami, ochrona praw maj$tkowych A.

Gospodarka nieruchomo#ciami

1. Nieprawid!owa

regulacja

dotycz%ca

wska(ników

zmian

cen

nieruchomo#ci Rzecznik skierowa! 1047 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie

niezgodno'ci

art.

5

ustawy

o

gospodarce

nieruchomo'ciami 1048 z zasad" poprawnej legislacji oraz zasad" zaufania obywateli do pa(stwa i prawa wynikaj"cymi z art. 2 Konstytucji RP. Zgodnie z art. 5 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami, wska%niki zmian cen nieruchomo'ci powinny by) corocznie og!aszane przez Prezesa G!ównego Urz$du Statystycznego, w drodze obwieszcze(, w Dzienniku Urz$dowym

RP

ustawowej,

od

„Monitor daty

Polski”.

wej'cia

w

Pomimo &ycie

wyra%niej

ustawy

o

delegacji gospodarce

nieruchomo'ciami, Prezes GUS nie opublikowa! wska%ników zmian cen nieruchomo'ci. Powodem jest okoliczno'), &e wska%nik zmian cen nieruchomo'ci nie jest mierzaln" kategori" statystyczn". W ocenie Rzecznika przepis art. 5 ustawy narusza zasad$ przyzwoitej legislacji. Podstaw" tego stwierdzenia jest brak mo&liwo'ci jego wykonania. Zbyt szerokie sformu!owanie mówi"ce o wska%nikach zmian cen nieruchomo'ci i co za tym idzie, zbyt szeroko zakre'lona delegacja ustawowa,

wy!"cza

obliczenie

i

og!oszenie

takiego

wska%nika.

Uniemo&liwia tym samym dokonanie w!a'ciwej waloryzacji 'wiadczenia pieni$&nego przyznanego z tytu!u rekompensaty z tytu!u pozostawienia nieruchomo'ci poza obecnymi granicami RP w wyniku wyp$dzenia z by!ego terytorium RP lub jego opuszczenia w zwi"zku z wojn" rozpocz$t" w 1939 r., zgodnie z przepisami ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytu!u pozostawienia nieruchomo'ci poza obecnymi granicami RP 1049, a tak&e uniemo&liwia tak" waloryzacj$ w innych

1047 1048 1049

RPO-555284-IV/07 z 14 lipca 2008 r. Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pó%n. zm.). Ustawa z 8 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1418).

- 410 przypadkach

przewidzianych

przez

ustaw$

o

gospodarce

nieruchomo'ciami. Zdaniem Rzecznika, art. 5 ustawy narusza równie& zasad$ zaufania obywatela do pa(stwa i stanowionego przez nie prawa. Ustawodawcy nie wolno bowiem tworzy) norm pustych, ani te& sk!ada) obietnic bez pokrycia. Skoro jest niewykonalnym dla Prezesa GUS og!oszenie takich wska%ników, to tym samym nie jest mo&liwe dokonywanie waloryzacji w ten sposób. Wywi"zanie si$ kiedykolwiek ze z!o&onej obietnicy przez prawodawc$ jest nierealne. Z uwagi na powy&sze zasadnym jest wyeliminowanie z obrotu prawnego art. 5 ustawy w jego obecnym kszta!cie. 2. Nieodp!atne przekazywanie gruntów pod zalesienie dla by!ych pracowników pa"stwowych gospodarstw rolnych Do Rzecznika wp!ywa!y skargi osób, które na podstawie ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa 1050 ubiega!y si$ o darmowe przekazanie dzia!ki w celu zalesienia. Uprawnienie takie, przys!uguj"ce bezrobotnym pracownikom by!ych PGR, jest elementem realizacji wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej. Osoby te by!y informowane przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych, &e brak jest podstawy

ustawowej

pracowników

dla

pa(stwowych

przydzielania

pomocy

gospodarstw

rolnych,

na

rzecz

by!ych

polegaj"cej

na

przekazywaniu gruntów pod zalesienie. Zdaniem Agencji, obecnie realizowany jest program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013 na podstawie ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udzia!em 'rodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich 1051. Brak jest zatem podstaw do przyznawania pomocy na podstawie programu rozwoju obszarów wiejskich realizowanego w latach 2004-2006 r. na podstawie ustawy

o

wspieraniu

rozwoju

obszarów

wiejskich

ze

'rodków

pochodz"cych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej 1052. 1050 1051 1052

Ustawa z 19 pa%dziernika 1991 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 231, poz. 1700 z pó%n. zm.). Ustawa z 7 marca 2007 r. (Dz.U. Nr 64, poz. 427 z pó%n. zm.). Ustawa z 28 listopada 2003 r. (Dz.U. Nr 229, poz. 2273 z pó%n. zm.).

- 411 Rzecznik zwróci! si$ 1053 do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z pro'b" o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie. Rzecznik zauwa&y!, &e pomoc przewidziana przez ustaw$ z dnia 28 listopada 2003 r. przyznawana jest do dnia 30 czerwca 2008 r., tak wi$c nie mo&na uzna), &e program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2004-2006 zosta! zako(czony. Jednocze'nie Rzecznik postulowa! zmian$ art. 24 ust. 5 pkt 3 ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa tak, aby uwzgl$dnia! realizowany od co najmniej roku program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013. Pozwoli!oby to na kontynuacj$ programu zalesiania gruntów. Minister poinformowa! 1054, &e odes!anie zawarte w art. 24 ust. 5 pkt 3 ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa odnosi si$ wy!"cznie do celu, jakim jest zalesianie gruntów rolnych. Nie mo&na zatem !"czy) nieodp!atnego przekazania, o którym mowa w tym przepisie, z zasadami udzielania pomocy finansowej na zalesianie, okre'lonymi w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o wspieraniu obszarów wiejskich ze 'rodków pochodz"cych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Przekazywanie gruntów pod zalesianie by!ym pracownikom PGR mo&e by) nadal realizowane w trybie art. 24 ust. 5 pkt 3 ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa. Ponadto w projekcie ustawy o zmianie tej ustawy przewidziano uwzgl$dnienie odes!ania do ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze 'rodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. 3. Niekonstytucyjno#ci niektórych przepisów znowelizowanej ustawy o gospodarce nieruchomo#ciami Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! 1055 wniosek z!o&ony w 2005 r., w którym Rzecznik zakwestionowa! 1056 konstytucyjno') kilku rozwi"za( dotycz"cych zwrotu wyw!aszczonych nieruchomo'ci (m. in. art. 136 ust. 6, art. 137 ust. 2, art. 129a ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami) 1053 1054 1055 1056

RPO-574342-IV/07 z 21 maja 2008 r. Pismo z 16 grudnia 2008 r. Wyrok TK z 3 kwietnia 2008 r., sygn. akt K 6/05 Informacja za 2005 r., str. 166.

- 412 wynikaj"cych z nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami. Trybuna! Konstytucyjny uwzgl$dni! argumenty Rzecznika i uzna! zaskar&one przez Rzecznika artyku!y za niezgodne z Konstytucj". B.

Ochrona praw maj$tkowych

1. Prawo przej&cia oraz prawo odkupu wprowadzone ustaw% o kszta!towaniu ustroju rolnego We

wniosku

do

Trybuna!u

Konstytucyjnego

Rzecznik

zakwestionowa! 1057 zgodno') z Konstytucj" dwóch instytucji odnosz"cych si$ do obrotu nieruchomo'ciami rolnymi, wprowadzonych do systemu prawnego przez ustaw$ o kszta!towaniu ustroju rolnego. Chodzi o prawo przej$cia zawarte w art. 4 ustawy o kszta!towaniu ustroju rolnego 1058 oraz prawo odkupu wprowadzone przez t$ ustaw$, a zawarte w art. 29 ust. 5 ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa 1059. Prawo przej$cia (wykup) pozwala na przej$cie przez Agencj$ Nieruchomo'ci

Rolnych

ka&dej

nieruchomo'ci

rolnej

(z

kilkoma

wyj"tkami), której w!asno') przenoszona jest w drodze umowy innej ni& sprzeda&. Przepis o przej$ciu jest nieprecyzyjny, nie da si$ z jego tre'ci odtworzy) ani przedmiotowego zakresu zastosowania, ani podmiotowego zakresu obowi"zków w stosunkach prawnych, ani celów. Prawo przej$cia przez Agencj$ nieruchomo'ci b$d"cej przedmiotem obrotu jest instytucj" nieznan" dot"d systemowi prawnemu i uregulowanie jego funkcjonowania w sposób szcz"tkowy, jedynie poprzez odes!anie do odpowiedniego stosowania przepisów o pierwokupie, nie spe!nia wymogów poprawnej legislacji. Nadto mo&e wprowadza) niekonstytucyjne zró&nicowanie sytuacji prawnej podmiotów dokonuj"cych obrotu nieruchomo'ciami rolnymi, w zale&no'ci od przyj$tej metody przeniesienia w!asno'ci. Prawo odkupu pozwala natomiast na odkupienie przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych nieruchomo'ci rolnej w ci"gu 5 lat od jej sprzeda&y. Konstytucyjne przes!anki ograniczenia prawa w!asno'ci nie zosta!y tu zachowane, gdy& cel i powody tak dotkliwej ingerencji w prawo

1057 1058 1059

RPO-447235-IV/03 z 13 lutego 2008 r. Ustawa z 11 kwietnia 2003 r., (Dz.U. Nr 64, poz. 592). Ustawa z 19 pa%dziernika 1991 r., (Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz.1700).

- 413 w!asno'ci ustawodawca pozostawi! w wy!"cznej gestii Agencji, nie okre'laj"c

tego

w

ustawie.

Zasada

ochrony

w!asno'ci

wymaga

zapewnienia przez ustawodawc$ stabilno'ci temu stosunkowi prawnemu. Trudno mówi) w tym przypadku o jakiejkolwiek stabilno'ci prawa w!asno'ci, skoro w ci"gu pi$ciu lat od nabycia w!a'ciciel mo&e t$ w!asno') utraci) i nie mo&e w &aden sposób temu przeciwdzia!a), gdy& nie zna powodów, dla których Agencja mo&e skorzysta) z przyznanego jej uprawnienia. Z tre'ci pism kierowanych do Rzecznika wynika, &e praktyka Agencji w ostatnim czasie jest nie do zaakceptowania z punktu widzenia zasad pa(stwa prawnego, gdy& z przyznanego jej instrumentu korzysta ona w celach spekulacyjnych, odkupuj"c ziemi$ po cenach sprzeda&y sprzed kilku lat i odsprzedaj"c j" ponownie po cenie znacznie wy&szej. Przepis, który umo&liwia takie zachowanie Agencji dzia!aj"cej w imieniu Skarbu Pa(stwa narusza tak&e zasad$ przyzwoitej legislacji i zaufania obywateli do pa(stwa i stanowionego przez nie prawa. 2. Okre#lenie

warto#ci

rynkowej

gruntów

przeznaczonych

lub

zaj&tych pod drogi publiczne W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y liczne wnioski dotycz"ce regulacji prawnych

w

przedmiocie

okre'lania

warto'ci

rynkowej

gruntów

przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne. Szczegó!owe zasady okre'lania warto'ci rynkowej nieruchomo'ci przewiduje rozporz"dzenie Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomo'ci i sporz"dzenia operatu szacunkowego 1060. Zgodnie z brzmieniem § 36 ust. 1 tego rozporz"dzenia, przy okre'laniu warto'ci rynkowej gruntów przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne stosuje si$ podej'cie porównawcze, przyjmuj"c ceny transakcyjne uzyskiwane przy sprzeda&y gruntów przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne. Zdaniem Rzecznika wskazany przepis jest sprzeczny z zasad" ustalania wysoko'ci odszkodowa(, okre'lon" w art. 21 ust. 2 Konstytucji RP. Obowi"zuj"ce przepisy nie chroni" w nale&yty sposób praw obywateli w ich relacjach z w!adz" publiczn". Pozwalaj" na nabywanie 1060

Rozporz"dzenie z 21 wrze'nia 2004 r., (Dz.U. Nr 207, poz. 2109 z pó%n. zm. ).

- 414 nieruchomo'ci po cenach ustalonych w wyniku przyj$tego sposobu ich szacowania, nie okre'laj"c ich rzeczywistej warto'ci. Tym samym obarczaj" dotychczasowego w!a'ciciela kosztami realizacji inwestycji celu publicznego, gdy& nie uzyska on ekwiwalentu w postaci s!usznego odszkodowania. Nies!uszno') przyj$tych rozwi"za( uwidacznia si$ zw!aszcza w tych sytuacjach, gdy w!a'ciciel zostaje pozbawiony nieruchomo'ci stanowi"cej jego dotychczasowy o'rodek &yciowy, a za otrzyman" cen$ nie jest w stanie naby) ekwiwalentnej nieruchomo'ci. Rzecznik zwróci! si$ 1061 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie stanowiska w poruszonej kwestii. W odpowiedzi poinformowano 1062 Rzecznika, &e trwaj" prace nad nowelizacj"

rozporz"dzenia

Rady

Ministrów

w

sprawie

wyceny

nieruchomo'ci i sporz"dzania operatu szacunkowego, w szczególno'ci w zakresie dotycz"cym zasad wyceny nieruchomo'ci przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi. Prowadzone prace maj" na celu wzmocnienie pozycji prawnej obywatela wzgl$dem podmiotów publicznych realizuj"cych budow$ dróg, przy jednoczesnym d"&eniu do zwi$kszenia szybko'ci realizowania inwestycji drogowych. 3. Zasady przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych W 2008 r. do Rzecznika nap!ywa!y liczne wnioski dotycz"ce konstytucyjno'ci

przepisów

ustawy

o

szczególnych

zasadach

przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych 1063. W post$powaniu w sprawach o wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji drogi nie zawiadamia si$ stron post$powania poprzez dor$czenie pisma w trybie art. 39 k.p.a., tj. przez poczt$, pracowników organu lub inne upowa&nione osoby lub organy, za pokwitowaniem. Obwieszczenie w urz$dach gmin i prasie lokalnej na podstawie art. 5 ust. 5 ustawy w zwi"zku z art. 49 k.p.a. nie zapewnia dostatecznego udzia!u stron w post$powaniu, a co za tym idzie dostatecznej ochrony prawnej wobec w!adczych form dzia!ania administracji publicznej w postaci 1061 1062 1063

RPO-570407-IV/07 z 31 stycznia 2008 r. Pismo z 20 maja 2008 r. Ustawa z 10 kwietnia 2003 r., (Dz.U. z 10 maja 2003 r. z pó%n. zm.).

- 415 ingerencji w prawo w!asno'ci. Decyzja o ustaleniu lokalizacji drogi publicznej skutkuje wobec w!a'cicieli nieruchomo'ci obj$tych w ca!o'ci lub w cz$'ci liniami rozgraniczaj"cymi drogi przej$ciem prawa w!asno'ci tych nieruchomo'ci na rzecz Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du terytorialnego, w zale&no'ci od kategorii drogi. Ponadto, zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy, w post$powaniu przed organem odwo!awczym oraz przed s"dem administracyjnym nie mo&na uchyli) decyzji w ca!o'ci ani stwierdzi) jej niewa&no'ci, gdy wad" dotkni$ta

jest

nieruchomo'ci,

tylko

cz$')

dzia!ki.

decyzji

Przepis

dotycz"ca

ten

odcinka

uniemo&liwia

drogi,

organowi

odwo!awczemu uchylenie decyzji wydanej w pierwszej instancji i przekazanie

sprawy

do

ponownego

rozpoznania

ze

wzgl$du

na

konieczno') cz$'ciowego powtórzenia post$powania wyja'niaj"cego. Podobnie, wadliwa jest regulacja art. 31 ustawy stanowi"ca, i& nie stwierdza si$ niewa&no'ci ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budow$ drogi, je&eli wniosek o stwierdzenie niewa&no'ci tej decyzji zosta! z!o&ony po up!ywie 14 dni od dnia, w którym decyzja sta!a si$ ostateczna, a inwestor rozpocz"! budow$ drogi. Art. 158 § 2 k.p.a. stosuje si$ odpowiednio. Wskazane regulacje naruszaj" konstytucyjne prawo do s"du. Istotnym problemem jest tak&e brak terminu ograniczaj"cego czas trwania post$powania w przedmiocie odszkodowania za wyw!aszczon" nieruchomo'), co narusza zasad$ „s!usznego odszkodowania” (art. 21 ust. 2 Konstytucji). W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1064 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie. W odpowiedzi poinformowano1065 Rzecznika, &e opracowany w Ministerstwie projekt nowelizacji ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych uwzgl$dnia uwagi zg!aszane m.in. przez Rzecznika. Projekt nowelizacji jest w trakcie uzgodnie( mi$dzyresortowych. Przewiduje si$ uchylenie art. 5 ust. 5 ustawy. Kwestie zawiadomie( uregulowano odmiennie od dotychczasowych zasad. Na wojewod$ albo

1064 1065

RPO-563719-IV/07 z 8 lutego 2008 r. Pismo z 10 marca 2008 r.

- 416 starost$ prowadz"cego post$powanie w sprawie wydania decyzji o zezwoleniu na realizacj$ przedsi$wzi$cia drogowego na!o&ono obowi"zek wys!ania zawiadomienia o wszcz$ciu post$powania wnioskodawcy oraz w!a'cicielom lub u&ytkownikom wieczystym nieruchomo'ci obj$tych wnioskiem o wydanie tej decyzji, na adres okre'lony w katastrze nieruchomo'ci. Pozosta!e strony post$powania b$d" zawiadamiane w drodze obwieszcze(. Minister Infrastruktury nie zgodzi! si$ z uwagami Rzecznika dotycz"cymi ogranicze( na!o&onych w art. 9 ust. 3 oraz art. 31 ustawy na organy odwo!awcze i s"dy administracyjne. W ocenie resortu rozwi"zania przewidziane w tych przepisach nie naruszaj" prawa do s"du. Stanowi" one wyraz wywa&enia interesów stron post$powania o pozwoleniu na budow$ drogi oraz interesu spo!ecznego polegaj"cego na budowie i rozwoju

sieci

drogowej

wyra&anego

przez

ogó!

spo!ecze(stwa.

Ograniczenia te s" rekompensowane prawem strony do wyst"pienia z roszczeniami odszkodowawczymi na podstawie Kodeksu cywilnego. W nowelizacji zaproponowano odmienny tryb i zasady ustalania odszkodowania za nieruchomo'ci przej$te pod budow$ dróg publicznych. Jedn" z propozycji jest, aby wysoko') tego odszkodowania, okre'lana by!a na podstawie warto'ci odtworzeniowej, a nie jak dotychczas, warto'ci rynkowej. To rozwi"zanie oraz propozycja okre'lenia w art. 12 ustawy terminu wydania decyzji ustalaj"cej wysoko') odszkodowania wydaj" si$ by) zgodne z oczekiwanym przez Rzecznika kierunkiem zmian tego przepisu. Zapowiadana przez Ministra Infrastruktury nowelizacja ustawy zosta!a uchwalona w dniu 25 lipca 2008 r. i wesz!a w &ycie w dniu 10 wrze'nia 2008 r. 1066 4. Zasady przyznawania odszkodowania w zwi%zku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomo#ci Stosownie do art. 129 ust. 2 ustawy Prawo ochrony 'rodowiska 1067 w zwi"zku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomo'ci jej

1066 1067

Dz.U. Nr 154, poz. 958. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 662 z pó%n. zm.).

- 417 w!a'ciciel mo&e &"da) odszkodowania za poniesion" szkod$. Natomiast zgodnie z art. 136 ust. 3 ustawy, w razie okre'lenia na obszarze ograniczonego

u&ytkowania

wymaga(

technicznych

dotycz"cych

budynków, szkod", o której mowa w art. 129 ust. 2, s" tak&e koszty poniesione w celu wype!nienia tych wymaga( przez istniej"ce budynki, nawet w przypadku braku obowi"zku podj$cia dzia!a( w tym zakresie. Wyp!ata odszkodowania uzale&niona jest od faktu poniesienia okre'lonych wydatków pieni$&nych przez podmiot ubiegaj"cy si$ o odszkodowanie. Konieczno') spe!nienia wskazanej wy&ej przes!anki w ocenie

Rzecznika

mo&e

rodzi)

powa&ne

problemy

zwi"zane

z

ograniczeniem dost$pu do odszkodowania dla osób, których sytuacja maj"tkowa nie pozwala na dokonanie prac modernizacyjnych budynku. Zw!aszcza, i& z powy&szym roszczeniem mo&na wyst"pi) w okresie 2 lat od dnia wej'cia w &ycie rozporz"dzenia lub aktu prawa miejscowego powoduj"cego

ograniczenie

sposobu

korzystania

z

nieruchomo'ci.

Zdaniem Rzecznika po&"dana by!aby modyfikacja sposobu ubiegania si$ o powy&sze odszkodowanie w ten sposób, by podmiot zobowi"zany do wyp!aty odszkodowania móg! przyznawa) je uprawnionym podmiotom przed dokonaniem modernizacji zwi"zanych z dostosowaniem budynku do wymaga( technicznych. Zapewni!oby to efektywn" realizacj$ prawa do odszkodowania, równie& dla podmiotów, których sytuacja maj"tkowa wyklucza wykonanie stosownych prac z w!asnych 'rodków. Rzecznik zwróci! si$ 1068 do Ministra *rodowiska z pro'b" o zaj$cie stanowiska w poruszonej kwestii. Stanowisko Ministra nie odnosi!o si$ do istoty sprawy, dlatego te& Rzecznik ponowi! swoje wyst"pienie. 5. Odszkodowania za wyw!aszczone nieruchomo#ci Do Rzecznika wp!ywa!y skargi od osób, które na skutek wydania przez

organy

administracji

publicznej

decyzji

o

przej'ciu

ich

nieruchomo'ci na w!asno') Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du terytorialnego na podstawie art. 73 ust. 1 ustawy Przepisy wprowadzaj"ce

1068

RPO-575042-IV/07 z 13 maja 2008 r.

- 418 ustawy reformuj"ce administracj$ publiczn" 1069, po up!ywie terminu wskazanego w ust. 4 tej ustawy, zosta!y pozbawione nie tylko w!asno'ci nieruchomo'ci, ale tak&e mo&liwo'ci uzyskania odszkodowania za utracone mienie. Zgodnie z art. 73 ust. 1 wspomnianej ustawy, nieruchomo'ci pozostaj"ce w dniu 31 grudnia 1998 r. we w!adaniu Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du terytorialnego, nie stanowi"ce ich w!asno'ci, a zaj$te pod drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 r. sta!y si$ z mocy prawa w!asno'ci" Skarbu Pa(stwa lub w!a'ciwych jednostek samorz"du terytorialnego za odszkodowaniem. Na mocy art. 73 ust. 4 odszkodowanie ustala si$ i wyp!aca wed!ug zasad i trybu okre'lonego w przepisach o odszkodowaniach

za

wyw!aszczone

nieruchomo'ci,

na

wniosek

w!a'ciciela nieruchomo'ci z!o&ony w okresie od dnia 1 stycznia 2001 r. do dnia 31 grudnia 2005 r. Po up!ywie tego okresu roszczenie wygasa. Ze wzgl$du na to, i& powy&sza regulacja nie zobowi"zuje organów administracji publicznej do wydania przedmiotowej decyzji do czasu, zanim ustanie mo&liwo') z!o&enia wniosku o przyznanie odszkodowania, wyst$puj" sytuacje, gdy osoby formalnie uprawnione do uzyskania odszkodowania s" pozbawione mo&liwo'ci jego uzyskania bez swojej winy. W ocenie Rzecznika nie jest zgodny z Konstytucj" stan, w którym dopuszcza si$ mo&liwo') wyga'ni$cia roszcze( odszkodowawczych, zanim osoby uprawnione otrzyma!y oficjalne potwierdzenie przej'cia w!asno'ci ich nieruchomo'ci z mocy prawa na organ publiczny. Narusza to zasad$ prawid!owej legislacji i zasad$ zaufania do pa(stwa. Zasady te nie pozwalaj" na tworzenie regulacji o charakterze pozornym, które umo&liwiaj"

pozbawienie

obywateli

ich

konstytucyjnych

praw

do

s!usznego odszkodowania. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1070 do Ministra Infrastruktury o podj$cie prac legislacyjnych, które umo&liwi" uzyskanie odszkodowania osobom, co do których decyzja stwierdzaj"ca przej'cie ich nieruchomo'ci na w!asno') Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du

1069 1070

Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. Nr 133, poz. 872 z pó%n. zm.). RPO-585798-IV/08 z 22 sierpnia 2008 r.

- 419 terytorialnego zosta!a wydana po up!ywie terminu okre'lonego w ust. 4 przedmiotowego przepisu. W odpowiedzi Minister zgodzi! si$ 1071 z Rzecznikiem, i& przepisy prawne

nie

mog"

by)

swoist"

pu!apk"

dla

poszkodowanego

uniemo&liwiaj"c mu de facto w pewnych sytuacjach wytoczenie roszcze( odszkodowawczych. Przytoczone przez Rzecznika przypadki wskazuj" na z!o&ony charakter spraw z zakresu porz"dkowania stanów prawnych nieruchomo'ci. W ocenie Ministra, istniej" jednak w"tpliwo'ci co do zasadno'ci jednoznacznego stwierdzenia, &e regulacja przyj$ta przez ustawodawc$ w art. 73 ust. 4 ustawy Przepisy wprowadzaj"ce ustawy reformuj"ce administracj$ publiczn" narusza wyprowadzone z art. 2 Konstytucji zasad$ prawid!owej legislacji i zasad$ zaufania do pa(stwa. Jednocze'nie Minister poinformowa!, &e problematyka wyp!aty odszkodowa( za drogi publiczne, o których mowa w art. 73 ust. 4 wy&ej wymienionej ustawy zostanie poddana szczegó!owej analizie przy udziale resortu spraw wewn$trznych i administracji, resortu infrastruktury oraz resortu finansów, w zwi"zku z doko(czeniem reformy administracji publicznej. Rzecznik rozwa&a z!o&enie w tej sprawie wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego. 6. Przyznanie

lokalu

zamiennego

na

podstawie

ustawy

o

szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych Na podstawie wp!ywaj"cych wniosków Rzecznik stwierdzi!, i& brzmienie art. 17 ust. 4 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych1072 nasuwa istotne w"tpliwo'ci interpretacyjne. Z jego tre'ci nie wynika jasno, czy osob" uprawnion"

do

otrzymania

lokalu

zamiennego

jest

w!a'ciciel

nieruchomo'ci, b$d"cy stron" post$powania o ustalenie lokalizacji drogi, czy te& ka&da osoba zamieszkuj"ca budynek po!o&ony na nieruchomo'ci podlegaj"cej przej$ciu na rzecz Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du

1071 1072

Pismo z 5 listopada 2008 r. Ustawa z 10 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 80, poz. 721 z pó%n. zm.).

- 420 terytorialnego. Ponadto obecne brzmienie przepisu nie obliguje zarz"dcy drogi do wyra%nego oznaczenia w decyzji lokalu, który ma by) przyznany osobie uprawnionej, lecz tylko do zaznaczenia, i& istnieje obowi"zek zapewnienia lokalu zamiennego. W ocenie Rzecznika powinna by) jednoznacznie uregulowana w ustawie kwestia organu, który powinien zapewni) lokal zamienny. Ze wzgl$du na okoliczno'), i& decyzj$ wskazuj"c" lokal zamienny wydaje si$ w terminie faktycznego obj$cia w posiadanie nieruchomo'ci, a wi$c na etapie wykonywania decyzji, o której mowa w art. 17 ust. 1 tej ustawy, problematyczna wydaje si$ praktyczna mo&liwo') weryfikacji tej decyzji w toku post$powania odwo!awczego. Istot" bowiem regulacji zawartej

w

art.

17

ust.

4

powy&szej

ustawy

jest

tymczasowe

zabezpieczenie potrzeb mieszkaniowych osobom zamieszkuj"cym budynki znajduj"ce si$ na wyw!aszczanych nieruchomo'ciach. Rozpoznanie odwo!ania po terminie faktycznego obj$cia nieruchomo'ci w posiadanie mo&e spowodowa), i& cel powy&szej regulacji nie zostanie osi"gni$ty. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1073 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o ustosunkowanie si$ do wy&ej wskazanych w"tpliwo'ci. W odpowiedzi poinformowano 1074 Rzecznika, &e zgodnie z art. 17 ust. 4 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, w przypadku, gdy decyzji o zezwoleniu na realizacj$ inwestycji drogowej zosta! nadany rygor natychmiastowej wykonalno'ci i jednocze'nie dotyczy ona nieruchomo'ci zabudowanej budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym zosta! wyodr$bniony lokal mieszkalny, wówczas w!a'ciwy zarz"dca drogi jest zobowi"zany,

w

terminie

faktycznego

obj$cia

nieruchomo'ci

w

posiadanie, do wskazania lokalu zamiennego. W sytuacji, gdy obj$cie w faktyczne posiadanie nast$puje po up!ywie terminu wskazanego w decyzji o zezwoleniu na realizacj$ inwestycji drogowej na wydanie nieruchomo'ci lub opró&nienie lokali i innych pomieszcze(, w!a'ciwy zarz"dca drogi nie b$dzie mia! obowi"zku wskazania lokalu zamiennego. Podmiotem uprawnionym do otrzymania lokalu zamiennego b$dzie ka&da osoba

1073 1074

RPO-572080-IV/07 z 10 lipca 2008 r. Pismo z 24 listopada 2008 r.

- 421 zamieszkuj"ca w budynku lub lokalu mieszkalnym, jednak&e najemca i u&ytkownik powinni posiada) odpowiedni" umow$ wskazuj"c" prawo do zamieszkiwania w budynku czy lokalu mieszkalnym. 7. Prawo

odkupu

nieruchomo#ci

rolnych

przez

Agencj&

Nieruchomo#ci Rolnych Rzecznik przy!"czy! si$ 1075 do skargi konstytucyjnej Ma!gorzaty W. w sprawie odkupu nieruchomo'ci rolnych przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych i przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art. 29 ust. 5 ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa 1076 jest niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 64 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Zaskar&ony przepis ma nast$puj"ce brzmienie: "Agencji przys!uguje prawo odkupu nieruchomo'ci na rzecz Skarbu Pa(stwa w okresie 5 lat, licz"c od dnia jej nabycia od Agencji, z wyj"tkiem nieruchomo'ci po!o&onych w granicach specjalnych stref ekonomicznych; prawo odkupu powinno by) ujawnione w ksi$dze wieczystej prowadzonej dla danej nieruchomo'ci". Na tle zakwestionowanego w niniejszej skardze przepisu mi$dzy Agencj" a nabywcami nieruchomo'ci rolnych dochodzi coraz cz$'ciej do sporów. Z tre'ci pism kierowanych do Rzecznika wynika, &e praktyka Agencji w ostatnim czasie jest nie do zaakceptowania z punktu widzenia zasad pa(stwa prawnego, gdy& z przyznanego jej instrumentu korzysta ona w celach spekulacyjnych, odkupuj"c ziemi$ po cenach sprzeda&y sprzed kilku lat i odsprzedaj"c j" ponownie po cenie znacznie wy&szej. W ocenie Rzecznika prawo odkupu narusza wynikaj"c" z art. 2 Konstytucji zasad$ przyzwoitej legislacji oraz zasad$ zaufania do pa(stwa i

stanowionego

przeze(

prawa,

a

tak&e

w

sposób

zupe!nie

nieproporcjonalny ingeruje w zasad$ ochrony w!asno'ci. Konstytucyjne przes!anki ograniczenia prawa w!asno'ci nie zosta!y tu zachowane, gdy& cel i powody tak dotkliwej ingerencji w prawo w!asno'ci ustawodawca pozostawi! w wy!"cznej gestii Agencji, nie okre'laj"c tego w ogóle w

1075 1076

RPO-589360-IV/08 z 10 lipca 2008 r. Ustawa z 19 pa%dziernika 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700).

- 422 ustawie, jak wymaga powo!any wy&ej ci"g norm konstytucyjnych. Brak przes!anek ingerencji w prawo w!asno'ci uniemo&liwia kontrol$ w zakresie

zgodno'ci

takiego

ograniczenia

prawa

podmiotowego

z

konstytucyjn" zasad" proporcjonalno'ci. Zasada ochrony w!asno'ci wymaga zapewnienia przez ustawodawc$ stabilno'ci temu stosunkowi prawnemu, aby w zgodzie z tre'ci" prawa w!a'ciciel móg! z niego korzysta). 8. Zakres

uprawnie"

jednostek

organizacyjnych

w!adaj%cych

nieruchomo#ci% w formie trwa!ego zarz%du W 2008 r. Rzecznik skierowa! 1077 do Ministra Infrastruktury wniosek o uchylenie art. 43 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami 1078. Zgodnie

z

tym

przepisem,

„jednostka

organizacyjna

ma

prawo

wypowiedzenia, za zgod" organu nadzoruj"cego, ka&dej umowy najmu, dzier&awy i u&yczenia nieruchomo'ci lub jej cz$'ci, obci"&aj"cych nieruchomo') obj$t" trwa!ym zarz"dem, z zachowaniem trzymiesi$cznego terminu

wypowiedzenia”.

Regulacja

ta

w

sposób

nieuzasadniony

uprzywilejowuje jednostki organizacyjne Skarbu Pa(stwa i samorz"du terytorialnego,

nie

posiadaj"ce

osobowo'ci

prawnej,

a

w!adaj"ce

nieruchomo'ciami publicznymi w formie trwa!ego zarz"du, naruszaj"c jednocze'nie prawa maj"tkowe tych osób, które z nieruchomo'ci publicznych korzystaj" na podstawie wa&nych terminowych umów obligacyjnych. Umowy te maj" charakter cywilnoprawny i ich regulacja winna wykorzystywa) metod$ i instrumenty w!a'ciwe prawu prywatnemu, a nie publicznemu. Tymczasem art. 43 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami narusza fundamentaln" zasad$ prawa zobowi"za( – zasad$

równorz$dno'ci

podmiotów

stosunków

cywilnoprawnych

i

wprowadza elementy stosunku administracyjnego, publicznego. Regulacja ta pozostaje w sprzeczno'ci z unormowaniami Konstytucji. Istot" regulacji zawartej w art. 64 ust. 2 Konstytucji jest podkre'lenie, &e ochrona w!asno'ci i innych praw maj"tkowych nie mo&e by) ró&nicowana z uwagi na charakter podmiotu danego prawa. W szczególno'ci nie mo&e

1077 1078

RPO-588091-IV/08 z 9 wrze'nia 2008 r. Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r., Nr 261, poz. 2603 z pó%n. zm.).

- 423 dochodzi) do tworzenia – w stosunkach umownych – instrumentów zabezpieczaj"cych interesy wy!"cznie jednostek sektora publicznego. W ocenie Rzecznika dostateczny poziom ochrony podmiotów publicznych zapewniaj" inne rozwi"zania, zarówno z ustawy szczególnej, jak i kodeksu cywilnego. Na tym tle przepis art. 43 ust. 4 u.g.n. stanowi zb$dn" nad-regulacj$, do tego niespójn" z innymi rozwi"zaniami przyj$tymi w ustawie. Wydaje si$, i& w istocie jego jedynym celem jest uprzywilejowanie podmiotów publicznych i dyskryminacja prywatnych. Przepis ten faworyzuje – i to bez uzasadnionej przyczyny – Skarb Pa(stwa i jednostki samorz"dowe, z naruszeniem konstytucyjnie gwarantowanych praw najemców i dzier&awców. Regulacje takie jak m.in. przewidziana w art. 43 ust. 4 u.g.n., chroni"c wy!"cznie publiczne jednostki organizacyjne s" nie do pogodzenia z zasad" równo'ci, a w szczególno'ci zasad" równej ochrony praw maj"tkowych. Eliminacja tego rodzaju rozwi"za( jest wi$c bezwzgl$dnie konieczna. Minister Infrastruktury wyja'ni! 1079, i& wspomniane w pi'mie Rzecznika cywilnoprawne instrumenty, umo&liwiaj"ce zmian$ b"d% rozwi"zanie umów najmu, dzier&awy i u&yczenia nieruchomo'ci lub jej cz$'ci,

nie

zawsze

mog"

wystarczaj"co

gwarantowa)

jednostkom

organizacyjnym niezb$dn" swobod$ w dysponowaniu nieruchomo'ci" przekazan" w trwa!y zarz"d. W zwi"zku z tym, jak podkre'li! Minister, zachwianie równorz$dno'ci podmiotów na rzecz publicznych jednostek organizacyjnych we wskazanych wy&ej stosunkach cywilnoprawnych wydaje si$ by) uzasadnione nadrz$dno'ci" wykonywanych przez jednostki zada( publicznych. Charakter zada( publicznych wykonywanych przez jednostki organizacyjne uzasadnia potrzeb$ odr$bnego uregulowana mo&liwo'ci wypowiadania ww. umów. Minister podzieli! w cz$'ci stanowisko Rzecznika przyznaj"c, i& zakres owego uprawnienia mo&e nadmiernie narusza) równowag$ pozycji podmiotów w przedmiotowym stosunku

prawnym

na

niekorzy')

podmiotu

korzystaj"cego

z

nieruchomo'ci na podstawie umowy obligacyjnej. Natomiast ca!kowita rezygnacja z przepisu art. 43 ust 4 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami mo&e wywo!a) niekorzystn" sytuacj$, w której mienie publiczne nie 1079

Pismo z 23 grudnia 2008 r.

- 424 b$dzie wystarczaj"co zabezpieczone przed nadu&yciami. Wobec tego nale&a!oby przyj") rozwi"zanie chroni"ce interesy zarówno strony publicznej, jak i prywatnej, i dlatego Minister rozwa&y dokonanie nowelizacji przedmiotowego przepisu, która ograniczy!aby mo&liwo') wypowiadania przez jednostki organizacyjne, posiadaj"ce nieruchomo'ci w trwa!ym zarz"dzie, ww. umów, do przypadków uzasadnionych na przyk!ad wa&nymi celami jednostki organizacyjnej. 9. Renta planistyczna a) Op!ata planistyczna Rzecznik podj"! problem, który ujawni! si$ na tle regulacji ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym1080. Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy, je&eli w zwi"zku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmian", warto') nieruchomo'ci wzros!a, a w!a'ciciel lub u&ytkownik wieczysty zbywa t$ nieruchomo'), wójt, (burmistrz lub prezydent miasta) pobiera jednorazow" op!at$ ustalon" w tym planie, okre'lon" w stosunku procentowym do wzrostu warto'ci nieruchomo'ci. Op!ata ta jest dochodem w!asnym gminy. Obowi"zek uiszczenia op!aty aktualizuje si$ w momencie zbycia nieruchomo'ci, i obci"&a zbywc$ (poprzedniego w!a'ciciela) nieruchomo'ci. Przyjmuje si$ bowiem, &e to on uzyska! korzy') maj"tkow" z tytu!u wzrostu ceny nieruchomo'ci, która znalaz!a odzwierciedlenie w jej cenie. W praktyce zdarzaj" si$ jednak sytuacje, gdy uchwa!a gminy w sprawie planu miejscowego utraci moc prawn" np. na skutek zaskar&enia do s"du administracyjnego. Wówczas, zgodnie z art. 36 ust. 5 ustawy, op!ata uiszczona przez zbywc$ podlega zwrotowi. Uprawnionym do otrzymania zwrotu jest aktualny w!a'ciciel (u&ytkownik wieczysty) nieruchomo'ci. Wydaje si$, i& przeciwko rozwi"zaniu przyj$temu w art. 36 ust. 5 ustawy przemawia g!ównie publicznoprawny charakter renty planistycznej, który sprawia, &e obowi"zek wniesienia op!aty na rzecz gminy w istocie jest niezale&ny od tego, czy zbywca ostatecznie osi"gn"! realny zysk w nast$pstwie zbycia gruntu, którego warto') wzros!a w zwi"zku z uchwaleniem lub zmian" planu miejscowego. Regulacja, w 1080

Ustawa z 27 marca 2003 r. (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z pó%n. zm.).

- 425 'wietle której uprawnionym do otrzymania zwrotu op!aty jest zawsze aktualny w!a'ciciel, budzi zastrze&enia co do poszanowania praw maj"tkowych

obywateli.

Zdaniem

Rzecznika

prawid!owym

by!oby

ustalanie zwrotu takiej op!aty (a zatem i podmiotu, który jest uprawniony do zwrotu) w stosownym post$powaniu administracyjnym. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1081 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie. b) Obowi%zek uiszczania op!aty planistycznej w przypadku zbycia nieruchomo#ci w formie darowizny osobom bliskim Do Rzecznika wp!yn"! wniosek, w którym podniesiono problem obowi"zku

uiszczania

nieruchomo'ci

w

op!aty

formie

planistycznej

darowizny

osobom

w

przypadku bliskim.

zbycia

Zgodnie

z

brzmieniem art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, je&eli w zwi"zku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmian" warto') nieruchomo'ci wzros!a, a w!a'ciciel lub u&ytkownik wieczysty zbywa t$ nieruchomo'), wójt, burmistrz lub prezydent miasta pobiera jednorazow" op!at$ ustalon" w tym planie, okre'lon" w stosunku procentowym do wzrostu warto'ci nieruchomo'ci. Zdaniem Rzecznika, instytucja tzw. renty planistycznej w postaci jednorazowej op!aty pobieranej w przypadku wzrostu warto'ci nieruchomo'ci, z powodu uchwalenia lub zmiany planu miejscowego, powinna mie) zastosowanie tylko w wypadku odp!atnego zbycia nieruchomo'ci, które powoduje powi$kszenie maj"tku zbywcy, czy uzyskanie

dodatkowych

korzy'ci.

Obowi"zek

uiszczania

renty

planistycznej powinien by) wy!"czony w razie przeniesienia w!asno'ci nieruchomo'ci obj$tej planem, dokonanego na podstawie umowy o charakterze

nieodp!atnym.

Rzecznik

zwróci!

si$ 1082

do

Ministra

Infrastruktury z pro'b" o przedstawienie stanowiska w powy&szej sprawie.

1081 1082

RPO-569379-IV/07 z 22 pa%dziernika 2008 r. RPO-531925-IV/06 z 3 grudnia 2008 r.

- 426 10. Termin przedawnienia roszcze" o odszkodowanie za nies!uszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, okre#lone w art. 555 Kodeksu post&powania karnego W 2008 r. Rzecznik podj"! problem, istniej"cego na gruncie art. 555 ustawy Kodeks post$powania karnego 1083, zró&nicowania w zakresie prawnych gwarancji ochrony praw maj"tkowych. W ocenie Rzecznika, przewidziany w ramach tego przepisu roczny termin przedawnienia w sposób istotny odbiega od sposobu ustawowego okre'lenia terminów przedawnienia roszcze( deliktowych, statuowanych tre'ci" art. 442 1 Kodeksu cywilnego, przy czym istniej"ca rozbie&no') w ustawowym okre'leniu terminów przedawnienia nie spe!nia wynikaj"cego z art. 64 ust. 2 Konstytucji wymogu równej ochrony praw maj"tkowych. Zdaniem Rzecznika, utrzymywanie w ramach art. 555 Kodeksu post$powania

karnego

rocznego

terminu

przedawnienia

roszcze(

odszkodowawczych skierowanych przeciwko Skarbowi Pa(stwa stanowi przejaw limitowania odpowiedzialno'ci w!adzy publicznej za bezprawne dzia!ania jej organów, skutkuj"cy istotnym wy!omem w ogólnym standardzie odpowiedzialno'ci odszkodowawczej za pope!nione delikty. Jednocze'nie zdaniem Rzecznika zachodzi brak wystarczaj"cego na poziomie konstytucyjnym uzasadnienia dla statuowanego w tej mierze wyj"tku. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1084 do Ministra Sprawiedliwo'ci

z

pro'b"

o

rozwa&enie

konieczno'ci

podj$cia

odpowiednich dzia!a( legislacyjnych, maj"cych na celu pe!niejsze urzeczywistnienie

równej

ochrony

praw

maj"tkowych,

poprzez

dostosowanie przewidzianych w art. 555 Kodeksu post$powania karnego terminów przedawnienia do standardu ochrony wynikaj"cego z ogólnej regulacji kwestii przedawnienia roszcze( deliktowych. Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.

1083 1084

Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555 z po%n. zm.). RPO-568465-IV/07 z 30 grudnia 2008 r.

- 427 C.

Prawo budowlane

1. Zasady magazynowania paliw p!ynnych w pobli'u budynków mieszkalnych W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi osób zaniepokojonych brakiem

przepisów

prawnych

okre'laj"cych

minimalne

odleg!o'ci

pomi$dzy budynkami mieszkalnymi a zbiornikami do magazynowania paliw p!ynnych na u&ytek w!asny posiadanymi przez przedsi$biorców i osoby fizyczne. W ocenie Rzecznika brak takich przepisów technicznobudowlanych wprowadza arbitralno') i niepewno') w zakresie spe!nienia podstawowych wymogów dotycz"cych bezpiecze(stwa konstrukcji i bezpiecze(stwa po&arowego, o których mowa w art. 5 ustawy – Prawo budowlane 1085. W ocenie Rzecznika dopuszczalne przez obowi"zuj"ce przepisy lokowanie

zbiorników

z

paliwami

p!ynnymi

przy

budynkach

mieszkalnych stwarza stan potencjalnego zagro&enia wybuchem lub po&arem

dla

technicznej

mieszka(ców

w

celu

tych

budynków.

niedopuszczenia

do

Stosowanie

powstania

stanu

wiedzy takiego

zagro&enia nie spe!nia proklamowanej w art. 5 Konstytucji zasady zagwarantowania bezpiecze(stwa obywateli przez Rzeczpospolit" Polsk". Z tej zasady wynika wymóg stanowienia takich przepisów prawnych, które nie dopuszczaj" do legalnego istnienia stanów stwarzaj"cych powa&ne zagro&enie dla &ycia i zdrowia ludzkiego. Zdaniem Rzecznika wymóg

ten

móg!by

rozporz"dzenia

zosta)

Ministra

spe!niony

Infrastruktury

poprzez w

wprowadzenie sprawie

do

warunków

technicznych, jakim powinny odpowiada) budynki i ich usytuowanie1086 minimalnych dopuszczalnych odleg!o'ci sytuowania przedmiotowych zbiorników z paliwami p!ynnymi od budynków mieszkalnych. Rzecznik zwróci! si$ 1087 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o podj$cie dzia!a( legislacyjnych zmierzaj"cych do uregulowania powy&szych kwestii.

1085 1086 1087

Ustawa z 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 12 kwietnia 2002 r. (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z pó%n. zm.). RPO-556732-IV/07 z 30 kwietnia 2008 r.

- 428 W odpowiedzi Minister poinformowa! 1088, &e skierowa! wyst"pienie do

Ministra

Spraw

Wewn$trznych

i

Administracji

o

rozwa&enie

mo&liwo'ci wprowadzenia zmian w rozporz"dzeniu z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpo&arowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1089 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o poinformowanie o zaj$tym stanowisku wobec wy&ej wskazanego wyst"pienia Ministra Infrastruktury. W

odpowiedzi

Rzecznika,

poinformowano1090

&e

w

przygotowywanym projekcie nowelizacji rozporz"dzenia Ministra SWiA z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpo&arowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, zawarto wymagania dotycz"ce dopuszczenia przechowywania paliw p!ynnych na potrzeby w!asne u&ytkownika w zbiorniku naziemnym. 2. Potrzeba ponoszenia

zmiany

przez

obowi%zuj%cych

w!a#ciciela

przepisów

nieruchomo#ci

kosztów

dotycz%cych ekspertyzy

budowlanej w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza prawid!owy stan obiektu budowlanego, za# zawiadomienie o niew!a#ciwym stanie obiektu zosta!o wniesione przez osoby trzecie W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi w!a'cicieli nieruchomo'ci dotycz"ce ponoszenia kosztów ekspertyz, których obowi"zek wykonania zosta! na!o&ony przez organy nadzoru budowlanego na podstawie art. 81c ust. 2 ustawy – Prawo budowlane, w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza prawid!owy

stan

obiektu

budowlanego,

za'

zawiadomienie

o

niew!a'ciwym stanie obiektu zosta!o wniesione przez osoby trzecie. Zdaniem Rzecznika obowi"zuj"ce przepisy we wskazanym zakresie powinny zosta) zmienione tak, aby w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza prawid!owy stan obiektu budowlanego, jej koszt ponosi!aby osoba, która zawiadomi!a organ nadzoru budowlanego o okoliczno'ciach, które spowodowa!y

na!o&enie

obowi"zku

sporz"dzenia

ekspertyzy

na

w!a'ciciela nieruchomo'ci, za' rozstrzygni$cie w tym zakresie powinien 1088 1089 1090

Pismo z 29 sierpnia 2008 r. RPO-556732-IV/07 z 14 listopada 2008 r. Pismo z 15 grudnia 2008 r.

- 429 wydawa) organ administracji, który na!o&y! obowi"zek sporz"dzenia ekspertyzy.

Zmiana

przedmiotowego

wzgl$dami

s!uszno'ci

i

rozwi"zania

sprawiedliwo'ci,

prawnego,

mog!aby

poza

spowodowa)

zmniejszenie wp!ywu nieprawdziwych zawiadomie( o niew!a'ciwym stanie obiektu budowlanego, które nierzadko s" sk!adane z powodu konfliktów s"siedzkich lub rodzinnych. Rzecznik zwróci! si$ 1091 do Ministra

Infrastruktury

o

rozwa&enie

podj$cia

inicjatywy

zmiany

przepisów we wskazanym zakresie. Odpowiedzi na wyst"pienie Rzecznika udzieli! G!ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego, któremu pismo przekaza! Minister Infrastruktury i poinformowa! 1092, &e nie popiera propozycji obci"&ania kosztami ocen b"d%

ekspertyz

osoby

zawiadamiaj"cej

o

niew!a'ciwym

stanie

technicznym obiektu budowlanego, w przypadku gdy sporz"dzone opracowanie potwierdzi!oby prawid!owy stan techniczny. Na!o&enie obowi"zku sporz"dzenia oceny b"d% ekspertyzy nie nast$puje na polecenie osoby zawiadamiaj"cej o nieprawid!owo'ciach, lecz jest wynikiem dokonanej przez inspektora nadzoru budowlanego w!asnej oceny stanu faktycznego obiektu. Zawiadamiaj"cy o nieprawid!owo'ciach nie ma &adnego wp!ywu na podejmowanie rozstrzygni$) przez organ nadzoru budowlanego w tym zakresie. Jednocze'nie poinformowa!, i& uwagi Rzecznika w sprawie zmian przepisów Prawa budowlanego zostan" przekazane do Ministerstwa Infrastruktury, gdzie tocz" si$ prace legislacyjne nad zmianami do ustawy – Prawo budowlane. Rzecznik podtrzyma! swoje stanowisko zawarte w wyst"pieniu z 3 lipca 2008 r. i zwróci! si$ 1093 do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby zmiany obowi"zuj"cych przepisów. 3. Prace remontowe i konserwatorskie wykonywane na obszarze, który zosta! wpisany do rejestru zabytków W 2008 r. do Rzecznika zwraca!y si$ osoby zamieszkuj"ce na obszarach wpisanych do rejestru zabytków. Skar&yli si$, &e dokonanie najmniejszej nawet pracy remontowej w budynku, który znajduje si$ – na 1091 1092 1093

RPO-560918-IV/07 z 3 lipca 2008 r. Pismo z 19 sierpnia 2008 r. RPO-560918-IV/07 z 13 listopada 2008 r.

- 430 przyk!ad – na obszarze chronionego uk!adu urbanistycznego, jest uzale&nione od spe!nienia wymogów zwi"zanych z ochron" zabytków. Tytu!em przyk!adu mo&na wskaza) sytuacj$ opisan" w jednej ze skarg, skierowanych

do

Rzecznika:

skar&"cy

planowa!

podj$cie

prac

remontowych (wymiana pokrycia dachu budynku) na obiekcie, który nie jest wpisany do rejestru zabytków. Gdy zg!osi! ten zamiar organom administracji budowlanej, za&"dano od niego przedstawienia pozwolenia wojewódzkiego

konserwatora

zabytków

na

przeprowadzenie

prac.

Kwestia prowadzenia robót budowlanych na obiektach i terenach zabytkowych regulowana jest przez art. 29 ust. 2 pkt 1, art. 39 ust. 1 ustawy Prawo budowlane oraz art. 36 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 1094. Zasad" jest, &e prowadzenie prac remontowych nie wymaga uzyskania pozwolenia na budow$ – jak stwierdza art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo budowlane, pozwolenia na budow$ nie wymaga wykonywanie robót budowlanych polegaj"cych na remoncie istniej"cych obiektów budowlanych i urz"dze( budowlanych. Niemniej jednak, je'li prace remontowe s" przeprowadzane na obiekcie wpisanym do rejestru zabytków, pozwolenie na budow$ jest niezb$dne. Zdaniem Rzecznika przepisy te nale&y interpretowa) w ten sposób, &e prowadzenie prac remontowych obiektu, który nie jest wpisany do rejestru zabytków, nawet je'li znajduje si$ na obszarze wpisanym do rejestru zabytków (np. jako uk!ad urbanistyczny), nie wymaga wydania pozwolenia

na

wojewódzkiego

budow$

(a

konserwatora

wi$c

tak&e

zabytków).

uprzedniego Konieczno')

pozwolenia uzyskania

pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na ka&d", drobn" nawet prac$ remontow", je'li jest ona wykonywana na obszarze wpisanym do rejestru zabytków (niezale&nie od tego, czy wpisany jest tak&e remontowany obiekt), powoduje znaczn" uci"&liwo') przy wykonywaniu praw w!a'cicielskich. Rzecznik zwróci! si$ 1095 do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o przekazanie stanowiska w sprawie oraz o rozwa&enie zainicjowania prac legislacyjnych, które precyzowa!yby zakres obowi"zków nak!adanych na inwestorów.

1094 1095

Ustawa z 23 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 z pó%n. zm.). RPO-565571-IV/07 z 14 listopada 2008 r.

- 431 -

4. Praktyka

przes!aniania

frontów

budynków

mieszkalnych

reklamami wielkopowierzchniowymi W

2008

u&ytkowników

r.

do

Rzecznika

lokali,

wp!ywa!y

których

skargi

okna

w!a'cicieli

zosta!y

lub

zas!oni$te

wielkopowierzchniowymi reklamami, cz$sto tak&e z instalacj" 'wietln". Ponadto podmioty instaluj"ce takie reklamy zg!aszaj" prowadzenie robót budowlanych w taki sposób, aby uniemo&liwi) skuteczne wniesienie sprzeciwu przez organy administracji architektoniczno-budowlanej. W ocenie Rzecznika szeroko rozpowszechniona praktyka przes!aniania frontów budynków mieszkalnych wielkopowierzchniowymi reklamami mo&e prowadzi) do narusze( praw mieszka(ców tych budynków, a obecne uregulowania prawne jak równie& praktyka ich stosowania przez w!a'ciwe organy administracji publicznej nie zapewniaj" odpowiedniej gwarancji poszanowania uzasadnionych praw mieszka(ców tych budynków. Rzecznik

postuluje

rozwa&enie

zasadno'ci

obj$cia

instalacji

wielkoformatowych no'ników reklamowych konieczno'ci" uzyskania pozwolenia na budow$. Procedura konieczna dla uzyskania pozwolenia na budow$ wydaje si$ bowiem lepsz" gwarancj", i& instalacje reklam wielkoformatowych, które mog" stanowi) znaczne zagro&enie dla zdrowia ludzi zamieszkuj"cych budynki z tak" instalacj", zostan" poddane rzetelnej kontroli pod wzgl$dem spe!niania przez nie ustawowych wymaga(

dotycz"cych

odpowiednich

warunków

higienicznych

i

zdrowotnych. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1096 do G!ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego o spowodowanie, aby organy nadzoru budowlanego zapewni!y w!a'ciwe wype!nianie przez w!a'cicieli lub zarz"dców obiektów budowlanych wymaga( dotycz"cych odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych obiektów mieszkalnych lub podj$cie

odpowiednich

prac

legislacyjnych

zmierzaj"cych

do

zagwarantowania wy&ej wskazanych praw lokatorów, je&eli obecne uregulowania prawne s" w tym zakresie niewystarczaj"ce.

1096

RPO-571405-IV/07 z 13 listopada 2008 r.

- 432 W odpowiedzi Inspektor poinformowa! 1097 Rzecznika, &e prawo inicjatywy legislacyjnej w zakresie zmian przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane posiada Minister Infrastruktury. Jednocze'nie wyrazi! stanowisko, i& obowi"zuj"ce regulacje prawne stwarzaj" organom administracji

architektoniczno-budowlanej

wystarczaj"ce

mo&liwo'ci

prawne przeciwstawienia si$ powstawaniu inwestycji naruszaj"cych przepisy prawa. W zwi"zku z powy&szym nie ma jego zdaniem potrzeby obj$cia

instalacji

wielkoformatowych

no'ników

reklamowych

konieczno'ci" uzyskania pozwolenia na budow$. D.

Reprywatyzacja i prywatyzacja

1. Brak #rodków odwo!awczych, które powinny s!u'y$ osobom dochodz%cym

uprawnie"

do

rekompensaty

z

tytu!u

pozostawienia

nieruchomo#ci poza obecnymi granicami kraju Na tle spraw rozpatrywanych przez Rzecznika, ujawni! si$ problem braku stosownych 'rodków odwo!awczych, które powinny s!u&y) osobom dochodz"cym uprawnie( przewidzianych ustaw" o realizacji prawa do rekompensaty z tytu!u pozostawienia nieruchomo'ci poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej1098. Zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy osoby, które posiadaj" za'wiadczenia lub decyzje potwierdzaj"ce prawo do rekompensaty wydane na podstawie odr$bnych przepisów i nie zrealizowa!y prawa do rekompensaty, wyst$puj" do wojewody z wnioskiem o ujawnienie w rejestrze, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy, wybranej formy realizacji prawa do rekompensaty. Jednak ustawa nie reguluje sytuacji, gdy wojewoda za!atwia w sposób odmowny wniosek o ujawnienie w rejestrze uprawnionych. Pojawia si$ wi$c pytanie zarówno o form$ tego rozstrzygni$cia, jak i o ewentualn" drog$ odwo!awcz". Zdaniem Rzecznika jest sytuacj" niedopuszczaln", aby prawo podmiotowe jednostki o charakterze maj"tkowym, ustalone w ramach uprzedniego post$powania merytorycznego, by!o „anulowane” poprzez incydentalne rozstrzygni$cie o charakterze formalnym, od którego nie przys!uguje odwo!anie. 1097 1098

Pismo z 16 grudnia 2008 r. Ustawa z 8 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1418 z pó%n. zm.).

- 433 W opinii Rzecznika celowym jest wi$c rozwa&enie wprowadzenia wyra%nej regulacji, &e odmowa wpisu do rejestru uprawnionych nast$puje w formie decyzji administracyjnej – takie unormowanie stanowi!oby wyra%ne wzmocnienie pozycji stron post$powania, które mog!yby zaskar&y) t$ decyzj$ poprzez odwo!anie. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1099 do Ministra Skarbu Pa(stwa z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie. Minister podzieli! 1100 pogl"d Rzecznika, i& odmowa wpisu do rejestru osób uprawnionych do rekompensaty powinna by) dokonana w formie decyzji administracyjnej. Rozstrzygni$cie tej kwestii w innej formie pozbawia stron$ mo&liwo'ci skontrolowania przez organ wy&szej instancji oraz przez s"d administracyjny rozstrzygni$cia w istotnej sprawie, jak" jest przyznanie lub odmowa przyznania prawa do rekompensaty. Minister podniós!, i& cho) nie przywiduje si$ wprowadzenia do ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytu!u pozostawania nieruchomo'ci poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej nowelizacji okre'laj"cej form$ odmowy dokonania adnotacji i wpisu do rejestru, to jednak pogl"d Ministra Skarbu Pa(stwa dotycz"cy tej kwestii jest powszechnie znany i akceptowany przez wojewodów. 2. Przewlek!o#$

post&powa"

administracyjnych

w

sprawach

reprywatyzacyjnych Z „Informacji o wynikach kontroli wykonywania zada( przez Ministra Skarbu Pa(stwa i inne organy administracji rz"dowej w zakresie reprywatyzacji” sporz"dzonej przez NIK w grudniu 2007 r. oraz wyja'nie( udzielonych Rzecznikowi przez naczelne i terenowe organy administracji

rz"dowej

w

sprawie

nierozpatrzonych

wniosków

reprywatyzacyjnych i przewidywanego terminu ich za!atwienia wynika, &e organy

administracji

rz"dowej

nie

radz"

sobie

z

terminowym

rozpatrywaniem roszcze( reprywatyzacyjnych. W ocenie Rzecznika sytuacja, w której organy administracji publicznej prowadz" post$powania administracyjne z ra&"cym naruszeniem terminów za!atwiania spraw

1099 1100

RPO-575358-IV/07 z 23 maja 2008 r. Pismo z 25 lipca 2008 r.

- 434 administracyjnych, nie mo&e by) d!u&ej tolerowana. W szczególno'ci nie mog" by) usprawiedliwieniem organów administracyjnych problemy kadrowe i inne wzgl$dy organizacyjno-techniczne. Prawa obywateli nie mog"

bowiem

zale&e)

od

zdolno'ci

organizacyjnych

urz$dników

publicznych. W ocenie Rzecznika dla usuni$cia przewlek!o'ci post$powa( administracyjnych nie s" wystarczaj"ce 'rodki prawne przewidziane przez kodeks post$powania administracyjnego i ustaw$ Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi 1101 takie jak za&alenie na nieza!atwienie sprawy w terminie i skarga na bezczynno') organu administracji publicznej. W

sprawach

reprywatyzacyjnych

przewlek!o')

ma

charakter

systemowy, gdy& dotyczy prawie wszystkich prowadzonych post$powa( administracyjnych w tych sprawach. Zdaniem

Rzecznika

niezb$dne

wydaje

si$

powi"zanie

odpowiedzialno'ci finansowej za przewlek!o') post$powania z bud&etem jednostki organizacyjnej administracji publicznej rozpoznaj"cej spraw$ na wzór rozwi"zania przyj$tego w ustawie o skardze na naruszenie prawa strony

do

rozpoznania

sprawy

w

post$powaniu

s"dowym

bez

nieuzasadnionej zw!oki 1102. Skuteczne mo&e by) te& wprowadzenie odpowiedzialno'ci odszkodowawczej urz$dników pa(stwowych za szkod$ wyrz"dzon"

stronom

post$powania

administracyjnego.

Wobec

powy&szego Rzecznik zwróci! si$ 1103 do Prezesa Rady Ministrów z pro'b" o

podj$cie

stosownych

zapobiegaj"cych

dzia!a(

nadmiernej

legislacyjnych

i

organizacyjnych

przewlek!o'ci

post$powa(

administracyjnych. W odpowiedzi poinformowano 1104, &e problem poruszony przez Rzecznika jest wynikiem wieloletnich zaniedba( i nie mo&e by) – bior"c pod uwag$ m.in. kadrowe i bud&etowe mo&liwo'ci administracji publicznej – natychmiast rozwi"zany. Jednocze'nie Premier zapewni!, &e wnioski 1101 1102 1103 1104

i

sugestie

zawarte

w

wyst"pieniu

Rzecznika

Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.). Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 z pó%n. zm.) RPO-585661-IV/08 z 6 listopada 2008 r. Pismo z 25 listopada 2008 r.

zostan"

- 435 wykorzystane w dzia!aniach podejmowanych w tej sprawie przez administracj$

rz"dow".

Lakoniczno')

udzielonej

odpowiedzi

uniemo&liwi!a Rzecznikowi poinformowanie zainteresowanych, w jaki sposób zostan" rozwi"zane ich sprawy i to takie, w których administracja publiczna dopu'ci!a si$ naruszenia ich praw podmiotowych. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1105 do Prezesa Rady Ministrów z pro'b" o sprecyzowanie, jakie dzia!ania zamierza podj") administracja rz"dowa w celu usuni$cia wskazanych przez Rzecznika narusze( praw obywatelskich w sprawach reprywatyzacyjnych. Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika. 3. Sytuacja prawna akcjonariuszy spó!ek konsolidowanych oraz ich spadkobierców

pozbawionych

mo'liwo#ci

zamiany

akcji

spó!ek

konsolidowanych na akcje spó!ki konsoliduj%cej Sprawa b$d"ca przedmiotem wyst"pienia 1106 Rzecznika do Ministra Skarbu Pa(stwa dotyczy!a potrzeby uregulowania sytuacji prawnej posiadaczy akcji spó!ek konsolidowanych i ich spadkobierców, którzy w wyniku uchwalenia ustawy z dnia 7 wrze'nia 2007 r. o zasadach nabywania od Skarbu Pa(stwa akcji w procesie konsolidacji spó!ek sektora elektroenergetycznego 1107, zostali pozbawieni prawa do zamiany akcji spó!ki konsolidowanej na akcje spó!ki konsoliduj"cej, z uwagi na okoliczno'), i& stali si$ akcjonariuszami spó!ki konsolidowanej po dniu wej'cia w &ycie przywo!anej powy&ej ustawy, czyli po dniu 18 listopada 2007 r. W opinii Rzecznika, cytowana powy&ej ustawa powinna zawiera) okre'lenie skonkretyzowanego w dacie terminu rozpocz$cia i zako(czenia drugiego etapu zamiany akcji (zamiany obj$tych akcji PGE Energia S.A. na akcje PGE S.A.). Wynika to z faktu, i& prywatyzacj$ sektora elektroenergetycznego planowano rozpocz") ju& wielokrotnie, za ka&dym razem zmieniaj"c strategi$ i od nowa tworz"c programy jej realizacji, zatem osoby uprawnione by) mo&e nigdy nie b$d" mia!y mo&liwo'ci zbycia akcji w procesie prywatyzacji PGE S.A. 1105 1106 1107

RPO-585661-IV/08 z 23 grudnia 2008 r. RPO-600388-VI/08 z 21 listopada 2008 r. Dz.U. Nr 191, poz. 1367.

- 436 W wyst"pieniu do Ministra Skarbu Pa(stwa, Rzecznik podkre'li!, i& znowelizowana ustawa powinna pozostawa) w zgodzie z konstytucyjn" zasad" równo'ci. Ministerstwo Skarbu Pa(stwa poinformowa!o, 1108 &e ustawa z dnia 7 wrze'nia 2007r. o zasadach nabywania od Skarbu Pa(stwa akcji w procesie konsolidacji spó!ek sektora elektroenergetycznego jest obecnie przedmiotem nowelizacji, maj"cej na celu wyeliminowanie usterek prawnych mog"cych powodowa) ograniczenie prawa do zamiany akcji przez osoby uprawnione w rozumieniu ustawy. Przyj$cie nowej regulacji umo&liwi równie& wydanie przez Ministra Skarbu Pa(stwa rozporz"dzenia w sprawie sposobu okre'lenia liczby akcji spó!ki konsoliduj"cej podlegaj"cych zamianie i trybu dokonywania zamiany akcji lub prawa do akcji spó!ki konsolidowanej na akcje spó!ki konsoliduj"cej, a tym samym przeszkody prawne w realizacji prawa osób uprawnionych do zamiany akcji zostan" usuni$te. E.

Dzia"alno#& rolnicza

1. Sposób sk!adania wniosków o przyznanie dofinansowania dla rolników z Unii Europejskiej W 2008 r. do Rzecznika nap!ywa!y informacje o sytuacji rolników ubiegaj"cych si$ o przyznanie pomocy finansowej w ramach dzia!ania „Modernizacja gospodarstw rolnych” obj$tego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013”. W"tpliwo'ci budzi!a przede wszystkim kwestia rozwi"zania sposobu sk!adania wniosków o przyznanie dofinansowania. Okre'lona w rozporz"dzeniu 1109 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi konieczno') osobistego z!o&enia wniosku stawarza!a powa&ne trudno'ci organizacyjne po stronie przyjmuj"cych wnioski regionalnych oddzia!ów Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Warto by rozwa&y) wprowadzenie mo&liwo'ci z!o&enia wniosku poprzez przes!anie go poczt". Co do sposobu rozpatrywania wniosków wed!ug kolejno'ci ich z!o&enia, powinno si$ rozwa&y), czy w!a'ciwszym sposobem przyznawania pomocy 1108 1109

Pismo z 30 grudnia 2008 r. Rozporz"dzenie z 17 pa%dziernika 2007 r., (Dz.U. Nr 193 poz. 1397 z pó%n. zm.).

- 437 nie by!by system losowego jej rozdzielania na podstawie z!o&onych w danym okresie wniosków. Zastrze&enia rozporz"dzenia,

budzi! który

te&

nie

sposób

zapewni!

wprowadzania jego

adresatom

zmian

do

dostatecznej

mo&liwo'ci zapoznania si$ z opublikowanym aktem normatywnym. Termin wej'cia w &ycie zmian do przepisu § 12 ust. 1 rozporz"dzenia wynosi! jeden dzie( od daty jego og!oszenia. Rzecznik zwróci! si$ 1110 do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z pro'b" o przedstawienie stanowiska w powy&szej sprawie. W odpowiedzi poinformowano1111 Rzecznika, o prowadzonych w Ministerstwie pracach zmierzaj"cych do zmiany trybu naboru wniosków o przyznanie pomocy w ramach dzia!ania „Modernizacja gospodarstw rolnych”. Zmiany

wprowadzone

rozporz"dzeniem

Ministra

Rolnictwa

i

Rozwoju Wsi z listopada 2007 r. zmieniaj"cym rozporz"dzenie z dnia 17 pa%dziernika 2007 r. w sprawie szczegó!owych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach dzia!ania „Modernizacja gospodarstw rolnych” obj$tego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-20131112, wynik!y z nap!ywaj"cych do Ministerstwa sygna!ów na temat praktyk polegaj"cych na przyjmowaniu przez jedn" osob$, za odpowiednim wynagrodzeniem, pe!nomocnictw do z!o&enia wi$kszej liczby

wniosków.

Ograniczy!oby

to

szans$

pozosta!ych

osób

na

otrzymanie pomocy finansowej. W celu zapobie&enia takim sytuacjom, podj$to

decyzj$

o

natychmiastowej

nowelizacji

rozporz"dzenia,

wprowadzaj"c mo&liwo') z!o&enia przez osob$ upowa&nion" jednego wniosku w jednym dniu. Rozporz"dzenie wesz!o w &ycie dnia 6 listopada 2007 r. Informacja o tej zmianie zosta!a umieszczona na stronach internetowych ARiMR. Wej'cie w &ycie rozporz"dzenia zmieniaj"cego z dniem jego og!oszenia s!u&y!o urzeczywistnieniu zasady równo'ci wobec prawa,

mia!o

bowiem

na

celu

ochron$

interesów

wnioskodawców.

1110 1111 1112

RPO-573582-IV/07 z 14 stycznia 2008 r. Pismo z 12 lutego 2008 r. Rozporz"dzenie z 5 listopada 2007 r., (Dz.U. Nr 205, poz. 1492)

wszystkich

- 438 2. Zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w 'ywieniu zwierz%t pasz genetycznie modyfikowanych oraz organizmów genetycznie modyfikowanych przeznaczonych do u'ytku paszowego Do Rzecznika zwróci!y si$ w przedmiotowej sprawie organizacje gospodarcze zrzeszaj"ce producentów rolnospo&ywczych. Zgodnie z brzmieniem art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o paszach 1113, zabrania si$ wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w &ywieniu zwierz"t m.in. pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmów genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do u&ytku paszowego. W ocenie Rzecznika zakaz taki jest niezgodny z regulacjami prawnymi Unii Europejskiej

oraz

konstytucyjn"

zasad"

wolno'ci

dzia!alno'ci

gospodarczej. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zamierzonego uwalniania do 'rodowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie 1114 w art. 22 stanowi, i& Pa(stwa Cz!onkowskie nie mog" zakazywa),

ogranicza)

ani

utrudnia)

wprowadzenia

do

obrotu

organizmów zmodyfikowanych genetycznie w charakterze lub w sk!adzie produktów, które s" zgodne z wymaganiami ustanowionymi w niniejszej dyrektywie. Rzecznik zwróci! si$ 1115 do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z pro'b" o przedstawienie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi poinformowano 1116 Rzecznika, &e Rada Ministrów przyjmuj"c w marcu 2006 r. „Ramowe stanowisko Polski dotycz"ce organizmów

genetycznie

ustawowym

zakazem

zmodyfikowanych

i

zmodyfikowanych”

wprowadzania stosowania

ich

do w

opowiedzia!a

obrotu

pasz

&ywieniu

si$

za

genetycznie

zwierz"t

oraz

wprowadzania do uprawy genetycznie zmodyfikowanych: kukurydzy, rzepaku,

buraka

cukrowego,

ziemniaków

i

soi.

Zakaz

ten

mia!

obowi"zywa) od dnia 12 sierpnia 2008 r. Przepisy wprowadzaj"ce w &ycie powy&szy zakaz zosta!y zakwestionowane przez Komisj$ Europejsk". Wprowadzenie omawianego przepisu z dniem 12 sierpnia 2008 r. skutkowa!oby wyst"pieniem trudno'ci z zakupem materia!ów paszowych tzw. tradycyjnych w ilo'ci pokrywaj"cej zapotrzebowanie krajowych 1113 1114 1115 1116

Ustawa z 22 lipca 2006 r. (Dz.U. Nr 44 poz. 1045 z pó%n. zm.). Dyrektywa z 12 marca 2001 r., 2001/18/WE RPO-582536-IV/08 z 10 grudnia 2008 r. Pismo z 31 grudnia 2008 r.

- 439 producentów. W zwi"zku z uwarunkowaniami traktatowymi jak równie& z licznymi protestami szeregu podmiotów Rz"d przygotowa! projekt zmiany ustawy o paszach. Ustaw" o zmianie ustawy o paszach 1117 dokonano przesuni$cia terminu wej'cia w &ycie powy&szego zakazu na dzie( 1 stycznia 2013 r. F.

Prawo wodne

1. Wzmocnienie pozycji prawnej cz!onków spó!ek wodnych Rzecznik ju& w 2007 r. zwraca! si$ 1118 do Ministra *rodowiska w sprawie

niektórych

uregulowa(

ustawy

–

Prawo

wodne 1119,

pozbawiaj"cych cz!onków spó!ek wodnych oraz zwi"zków wa!owych jakiegokolwiek

nadzoru

nad

dzia!alno'ci"

spó!ki.

Argumentacja

przedstawiona wówczas przez Rzecznika nie zyska!a jednak akceptacji Ministra, który uzna!, i& poziom ochrony praw cz!onków takich spó!ek jest wystarczaj"cy. Poniewa& w 2008 r. problem pozosta! aktualny i nadal powa&ne

zastrze&enia

natury

konstytucyjnej

budzi!o

praktyczne

pozbawienie cz!onków spó!ek wodnych oraz zwi"zków wa!owych jakiegokolwiek nadzoru nad dzia!alno'ci" spó!ki, Rzecznik ponownie zwróci! si$ 1120 do Ministra *rodowiska i podniós!, i& mimo &e Prawo wodne stosunkowo szeroko zakre'la kompetencje nadzorcze starosty (marsza!ka województwa w wypadku zwi"zków spó!ek), stron" w post$powaniu nadzorczym jest wy!"cznie sama spó!ka dzia!aj"ca przez swoje organy, tj. zarz"d. Nawet zatem je&eli spó!ka podejmuje uchwa!y sprzeczne z obowi"zuj"cym prawem czy naruszaj"ce prawa cz!onka, nie ma on w stosunku do spó!ki w!a'ciwie &adnego skutecznego 'rodka obrony swoich praw. W oparciu o unormowanie art. 179 ust. 4 Prawa wodnego zarówno organy administracyjne, jak i s"dy, odmawiaj" cz!onkom spó!ek przymiotu strony we wszelkich post$powaniach o charakterze kontrolnym. +aden przepis Prawa wodnego nie przyznaje równie& cz!onkowi spó!ki uprawnienia do zaskar&enia danej uchwa!y do s"du powszechnego (poza, 1117 1118 1119 1120

Ustawa z 26 czerwca 2008 r. (Dz.U. Nr 144, poz. 899). Informacja za 2007 r. str. 367. Ustawa z 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019 z pó%n. zm.). RPO-513894-IV/05 z 17 kwietnia 2008 r.

- 440 wynikaj"c" z orzecznictwa S"du Najwy&szego, kwesti" istnienia stosunku cz!onkostwa i wysoko'ci sk!adek). Cz!onkowi pozostaje zatem jedynie monitowanie organów nadzoru w trybie skarg i wniosków (art. 227 i nast. k.p.a.). W stosunku do organów spó!ki cz!onek nie ma wi$c &adnych instrumentów prawnych, za pomoc" których móg!by np. skutecznie domaga) si$ podejmowania dzia!a( przez prawo wymaganych. Dlatego Rzecznik ponownie postulowa! zmian$ obowi"zuj"cych przepisów w kierunku wzmocnienia ochrony praw cz!onków spó!ek wodnych. Minister nie podzieli! 1121 pogl"du Rzecznika w zakresie konieczno'ci zmian w ustawie – Prawo wodne zmierzaj"cych do modyfikacji pozycji prawnej cz!onka spó!ki wodnej. Minister stwierdzi!, &e tworzenie spó!ek wodnych, ich funkcjonowanie oraz likwidacja jest obj$te 'cis!ym nadzorem organu administracji publicznej czyli w tym wypadku starosty. Starosta wkracza w merytoryczn" dzia!alno') spó!ek, kontroluje legalno') ich dzia!ania. W ocenie Ministra nadzór organów administracji nad spó!kami wodnymi jest wystarczaj"cy.

1121

Pismo z 20 pa%dziernika 2008 r.

- 441 -

21. Egzekucja #wiadcze%. 1. Zró'nicowane stawki op!aty stosunkowej dla komornika przy egzekucji #wiadcze" pieni&'nych W 2008 r. Rzecznik podj"! spraw$ dotycz"c" wysoko'ci op!aty stosunkowej pobieranej przez komornika od d!u&nika w sprawach o egzekucj$ 'wiadcze( pieni$&nych na podstawie art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach s"dowych i egzekucji 1122. Ni&sza stawka (8%) op!aty stosunkowej pobierana jest w przypadku skierowania egzekucji do wierzytelno'ci z rachunku bankowego lub wynagrodzenia za prac$. W ka&dym innym przypadku w sprawach o egzekucj$ 'wiadcze( pieni$&nych komornik pobiera od d!u&nika op!at$ stosunkow"

w

wysoko'ci

15%

warto'ci

wyegzekwowanego

'wiadczenia.Oznacza to, &e wy&sza stawka stosowana jest wobec egzekucji z emerytur i rent z FUS. Emerytury i renty s" zwykle jedynym %ród!em utrzymania 'wiadczeniobiorców, a z racji ich przeci$tnej wysoko'ci ka&de uszczuplenie jest znacz"ce. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1123 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o rozwa&enie

podj$cia

inicjatywy

ustawodawczej

w

celu

obj$cia

o'mioprocentow" stawk" op!aty stosunkowej egzekucji z emerytur i rent z FUS. W odpowiedzi Minister zapewni! 1124 Rzecznika, i& w najbli&szej planowanej nowelizacji ustawy o komornikach s"dowych i egzekucji Minister

zaproponuje

stosowne

zmiany,

wychodz"ce

naprzeciw

postulatom zawartym w pi'mie Rzecznika. Pod koniec 2008 r. na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwo'ci pojawi! si$ projekt zmian do ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach s"dowych i egzekucji, który zmniejsza wysoko') op!aty egzekucyjnej do 8% wyegzekwowanego 'wiadczenia w przypadku prowadzenia egzekucji ze 'wiadczenia z ubezpieczenia spo!ecznego, zasi!ku dla bezrobotnych, dodatku aktywizacyjnego, stypendium oraz 1122 1123 1124

Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 z pó%n. zm.). RPO-548427-IV/07 z 23 maja 2008 r. Pismo z 23 lipca 2008 r.

- 442 dodatku szkoleniowego, wyp!acanych na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Proponowane zmiany s" zgodne z postulatami Rzecznika, co zreszt" wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy. Niemniej jednak, na tle skarg, które wp!yn$!y do Rzecznika, ujawni! si$ kolejny problem zwi"zany z utrzymaniem 15% stawki op!at egzekucyjnych w sytuacji, gdy d!u&nik dobrowolnie spe!nia 'wiadczenie do r"k komornika. Taka regulacja nie osi"ga adekwatnej proporcji pomi$dzy nak!adem pracy komornika, a wysoko'ci"

op!aty

egzekucyjnej,

nie

zach$ca

te&

d!u&nika

do

dobrowolnego spe!nienia 'wiadczenia, skoro nie istnieje &adna ró&nica pomi$dzy kosztami przymusowej i dobrowolnej sp!aty. W opinii Rzecznika za zmniejszeniem op!aty egzekucyjnej co do tych

kwot,

które

zosta!y

sp!acone

bezpo'rednio

przez

d!u&nika

przemawiaj" przede wszystkim wzgl$dy ekonomiki procesowej. Rzecznik zwróci! si$ 1125 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o przekazanie stanowiska co do proponowanych modyfikacji projektu ustawy oraz o informacj$ czy z uwagi na etap prac legislacyjnych mo&liwe jest uwzgl$dnienie ewentualnych zmian w istniej"cym projekcie. Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika. 2. )wiadczenia emerytalno – rentowe w post&powaniu egzekucyjnym Do Rzecznika wp!ywa!o wiele skarg od emerytów i rencistów, którzy czuli si$ pokrzywdzeni faktem, i& przepisy reguluj"ce ograniczenia egzekucji 'wiadcze( pieni$&nych nie zapewniaj" otrzymywanym przez nich 'wiadczeniom w!a'ciwego poziomu ochrony prawnej, zbli&onego chocia& w cz$'ci do ochrony, z jakiej korzysta wynagrodzenie za prac$. W 'wietle art. 87 1 Kodeksu pracy jest zasad", &e w post$powaniu egzekucyjnym wolna od potr"ce( jest kwota wynagrodzenia za prac$ w wysoko'ci minimalnego wynagrodzenia, po odliczeniu sk!adek i zaliczki na podatek. Natomiast zgodnie z art. 141 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, emerytury i renty s" wolne od egzekucji i potr"ce( w cz$'ci odpowiadaj"cej 50 % kwoty najni&szej emerytury lub renty. W opinii Rzecznika, ów system powinien zosta) zorganizowany w taki 1125

RPO-548427-IV/07 z 22 grudnia 2008 r.

- 443 sposób,

aby

'wiadczeniobiorca

otrzymywa!

kwot$

zaspokajaj"c"

przynajmniej podstawowe potrzeby bytowe. W przypadku emerytów i rencistów dochodzi do pewnej kumulacji czynników zmniejszaj"cych ochron$: w kwotach bezwzgl$dnych najni&sza emerytura czy renta ma istotnie mniejsz" wysoko') ni& najni&sze wynagrodzenie za prac$, dodatkowo, przed zaj$ciem jest chroniona tylko po!owa tej kwoty. Rzecznik sygnalizowa! 1126 ten problem w 2007 r. Ministrowi Pracy i Polityki

Spo!ecznej,

który

jednak

nie

podzieli!

przedstawionych

w"tpliwo'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik podtrzyma! swoje dotychczasowe stanowisko, i& celowym jest zapewnienie emerytom i rencistom ochrony prawnej analogicznej do tej, z jakiej korzystaj" pracownicy i ponownie zwróci! si$ 1127 do Ministra Pracy z pro'b" o ponown" analiz$ powy&szego problemu. 3. Gwarancje proceduralne dla stron post&powania i osób trzecich, których prawa mog% zosta$ naruszone podczas egzekucji s%dowej Na tle skarg, które wp!yn$!y do Rzecznika, ujawni! si$ problem odpowiednich gwarancji proceduralnych, zapewnianych nie tylko stronom post$powania, ale i osobom trzecim, których prawa mog" zosta) naruszone podczas egzekucji s"dowej. Zgodnie z art. 767 § 2 k.p.c., skarg$

na

czynno'ci

komornika

mo&e

wnie')

nie

tylko

strona

post$powania egzekucyjnego, ale te& ka&da osoba, której prawa zosta!y przez czynno'ci lub zaniechanie komornika naruszone b"d% zagro&one. Jednocze'nie art. 767 § 3 k.p.c. nak!ada na osob$ wnosz"c" skarg$ okre'lone rygory formalne: przede wszystkim, skarga na czynno'ci komornika powinna czyni) zado') wymaganiom pisma procesowego, okre'lonym przez art. 126 k.p.c. Osoba wnosz"ca skarg$ powinna wi$c oznaczy) strony post$powania egzekucyjnego oraz ich pe!nomocników, a tak&e – wed!ug interpretacji niektórych s"dów – poda) adresy tych podmiotów. We wnioskach kierowanych do Rzecznika skar&"cy wskazywali, &e nie s" w stanie spe!ni) tych wymogów, gdy& informacje wymagane przez

1126 1127

Informacja RPO za 2007 r., str. 374. RPO-534718-IV/06 z 22 sierpnia 2008 r.

- 444 art. 126 k.p.c. pozostaj" niedost$pne dla osób postronnych. Jednocze'nie komornik odmawia udzielenia osobom trzecim jakichkolwiek informacji, powo!uj"c si$ na tajemnic$ zawodow". W efekcie, skarga na czynno'ci komornika, w której nie podano wszystkich niezb$dnych danych, nie uzupe!niona w terminie tygodniowym, podlega odrzuceniu. Zdaniem Rzecznika, celowe by!oby uzupe!nienie uprawnienia do zaskar&enia czynno'ci komornika, przewidzianego przez art. 767 § 2 k.p.c., o tak" regulacj$, która nak!ada!aby na komornika obowi"zek przekazania

skar&"cemu

wszelkich

informacji,

niezb$dnych

do

sporz"dzenia skargi zgodnej z wymogami przewidzianymi przez art. 767 § 3 k.p.c. W

zwi"zku

z

tym

Rzecznik

zwróci!

si$ 1128

do

Ministra

Sprawiedliwo'ci z pro'b" o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie. W odpowiedzi przyznano 1129, &e s!uszny jest postulat Rzecznika dotycz"cy wprowadzenia stosownych zmian w Kodeksie post$powania cywilnego, które zobowi"zywa!yby komornika do udzielenia osobie zainteresowanej niezb$dnych informacji do wniesienia skargi na czynno') komornika. Powy&sza propozycja zostanie uwzgl$dniona przy najbli&szej nowelizacji Kodeksu post$powania cywilnego dotycz"cej post$powania egzekucyjnego.

1128 1129

RPO-589886-IV/08 z 31 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 28 listopada 2008 r.

- 445 -

22. Ochrona konsumentów A.

Us"ugi bankowe

1. Konsekwencje wynikaj%ce dla klientów po fuzji banków BPH i Pekao S.A. Klienci obu banków zostali poinformowani o samym fakcie planowanego po!"czenia. Jednocze'nie zapewniano ich, &e nie zaistniej" &adne utrudnienia w zwi"zku z fuzj", co nie potwierdzi!o si$ w praktyce. W opisanej sprawie dosz!o do zmiany jednej ze stron umowy rachunku bankowego. Klienci zawieraj"c takie umowy z okre'lonym bankiem kieruj" si$ przede wszystkim oferowanymi warunkami, w szczególno'ci wysoko'ci" oprocentowania. W zwi"zku z powy&szym nale&a!oby powiadamiaj"c ich o planowanej fuzji, umo&liwi) im równie& prawo wyboru pozostania w jednym z banków lub przej'cia do drugiego z nich. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów 1130

zakazane

jest

stosowanie

praktyk

naruszaj"cych

zbiorowe interesy konsumentów. Natomiast zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy

o

przeciwdzia!aniu

nieuczciwym

praktykom

rynkowym 1131,

praktyka rynkowa stosowana przez przedsi$biorców jest nieuczciwa, je&eli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekszta!ca lub mo&e zniekszta!ci) zachowanie rynkowe przeci$tnego konsumenta przed zawarciem umowy dotycz"cej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu, przy czym za nieuczciw" praktyk$ uznaje si$ w szczególno'ci praktyk$ rynkow" wprowadzaj"c" w b!"d. Rzecznik zwróci! si$ 1132

do

Przewodnicz"cego

Komisji

Nadzoru

Finansowego

o

przedstawienie stanowiska w tej sprawie. Z wyja'nie( otrzymanych od Dyrektora Zarz"dzaj"cego Pionem Nadzoru Bankowego w Komisji Nadzoru Finansowego wynika!o 1133, &e

1130 1131 1132 1133

Ustawa z 16 lutego 2007 r. (Dz.U. Nr 50, poz. 331). Ustawa z 23 sierpnia 2007 r. (Dz.U. Nr 171, poz. 206). RPO-576576-VI/07 z 17 stycznia 2008 r. Pismo z 17 marca 2008 r.

- 446 Komisja Nadzoru Bankowego 1134 w dniu 3 pa%dziernika 2007 r. zezwoli!a na podzia! Banku BPH S.A. poprzez przeniesienie cz$'ci maj"tku spó!ki dzielonej (Banku BPH S.A.) na istniej"c" spó!k$ (Bank Pekao S.A.). Kryteria udzielenia przez organ nadzoru zezwolenia na podzia! banku nie odnosz"

si$

do

kwestii

ochrony

klientów,

w

tym

obowi"zków

informacyjnych banku wobec klienta. Z informacji przekazywanych przez banki wynika!o, &e s" one 'wiadome zarówno konieczno'ci zapewnienia efektywnego procesu komunikacji z klientami, jak i zwi"zanego z tym ryzyka

oraz

&e

podj$!y

odpowiednie

dzia!ania

zmierzaj"ce

do

zminimalizowania tego ryzyka. Z dniem podzia!u Banku BPH S.A., zgodnie z obowi"zuj"cymi przepisami prawa i z mocy prawa, nast"pi!o niewymagaj"ce zgody deponentów lub innych klientów i kontrahentów Banku BPH S.A. wst"pienie Banku Pekao S.A. w prawa i obowi"zki Banku BPH S.A. wynikaj"ce z umów rachunku bankowego oraz innych stosunków prawnych zwi"zanych z dzia!alno'ci" przejmowanych przez Bank Pekao S.A. oddzia!ów Banku BPH S.A. W ustawie – Prawo bankowe 1135 do dnia 18 pa%dziernika 2006 r. obowi"zywa! zakaz podzia!u banków w formie spó!ki akcyjnej. Zakaz ten zosta! zniesiony na mocy ustawy z dnia 18 pa%dziernika 2006 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe. W toku prac legislacyjnych nad projektem tej ustawy, Narodowy Bank Polski wielokrotnie wyra&a! swoje negatywne stanowisko w kwestii wprowadzenia mo&liwo'ci dokonywania podzia!u banku w formie spó!ki akcyjnej, wskazuj"c na konsekwencje mog"ce wi"za) si$ z takim podzia!em. Zawarte w tym stanowisku argumenty dotycz"ce m. in. ryzyka utraty zaufania klientów, nie zosta!y niestety uwzgl$dnione. 2. Odmowa wydawania kart p!atniczych dla osób bezdomnych, posiadaj%cych sta!y dochód Z informacji nap!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o, &e bank Pekao S.A. nie wydawa! osobom bezdomnym, posiadaj"cym zatrudnienie lub 1134 1135

Z dniem 31 grudnia 2007 r. kompetencje Komisji Nadzoru Bankowego przej$!a Komisja Nadzoru Finansowego. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665).

- 447 otrzymuj"cym 'wiadczenia emerytalno-rentowe, kart elektronicznych umo&liwiaj"cych pobieranie pieni$dzy z bankomatów, mimo i& osoby te posiada!y rachunek w!asnym w tym banku. Osoby bezdomne mog!y otrzyma) pieni"dze wy!"cznie w kasie banku. Opisana praktyka wzbudzi!a w"tpliwo'ci Rzecznika co do zgodno'ci z obowi"zuj"cym prawem. W wyst"pieniu do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego Rzecznik podkre'li! 1136, i& zgodnie z art. 32 Konstytucji wszyscy s" równi wobec prawa i nikt nie mo&e by) dyskryminowany w &yciu politycznym, spo!ecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Równo') wobec prawa oznacza przede wszystkim takie samo

traktowanie

podmiotów w jednakowych okoliczno'ciach. Rzecznik wskaza! na istniej"ce w niniejszej sprawie niebezpiecze(stwo ró&nicowania sytuacji osób ze wzgl$du na ich status mieszkaniowy. Tymczasem posiadanie sta!ego %ród!a dochodu, które jest podstawow" przes!ank" zawarcia umowy rachunku bankowego, przes"dza o konieczno'ci zapewnienia wszystkim osobom wykazuj"cym si$ takim dochodem, mo&liwo'ci nieograniczonego dost$pu do w!asnych 'rodków pieni$&nych. Ka&dy bowiem, stosownie do art. 64 Konstytucji, ma prawo do w!asno'ci i innych praw maj"tkowych. Rzecznik zwróci! si$ o przedstawienie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi Rzecznik zosta! poinformowany 1137, &e poruszona w wyst"pieniu

sprawa

by!a

wyja'niana

przez

wymieniony

bank.

Z

uzyskanych informacji wynika!o, &e oferuje on klientom – osobom fizycznym – otwarcie EUROKONTA – rachunku oszcz$dno'cioworozliczeniowego w z!otych, do którego do!"czony jest pakiet dodatkowych produktów i us!ug, w tym mi$dzy innymi mi$dzynarodowa elektroniczna karta p!atnicza Maestro. Kart" t" klient mo&e dokonywa) wyp!at w bankomatach oraz dokonywa) p!atno'ci za nabywane towary i us!ugi do wysoko'ci 'rodków dost$pnych na rachunku. Z wyja'nie( Banku Pekao S.A. wynika!o równie&, &e przepisy banku reguluj"ce funkcjonowanie rachunku EUROKONTO nie przewiduj" &adnych ogranicze( w zakresie wydawania kart Maestro posiadaczom tego rachunku. W ramach

1136 1137

RPO-577336-VI/07 z 9 stycznia 2008 r. Pismo z 24 kwietnia 2008 r.

- 448 obowi"zuj"cych procedur banku dotycz"cych funkcjonowania rachunków bankowych nie ma regulacji, które dotyczy!yby okre'lonej kategorii klientów. 3. Ograniczenia w udzielaniu kredytów osobom nie posiadaj%cym zameldowania Z informacji nap!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o, &e banki wymagaj" od osób bezdomnych por$czenia &yrantów przy ubieganiu si$ o kredyty ma!ej wysoko'ci, mimo &e osoby te posiadaj" zatrudnienie lub otrzymuj"

'wiadczenia

emerytalno-rentowe.

Wymogi

takie

nie

s"

natomiast formu!owane w odniesieniu do potencjalnych kredytobiorców posiadaj"cych zameldowanie. Tymczasem, zgodnie z art. 70 ust. 2 pkt 1 ustawy – Prawo bankowe 1138, bank mo&e udzieli) kredytu pod warunkiem ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia sp!aty kredytu tylko wówczas, gdy potencjalny kredytobiorca nie posiada zdolno'ci kredytowej. Przez zdolno') kredytow" rozumie si$ zdolno') do sp!aty zaci"gni$tego kredytu, wraz z odsetkami, w terminach okre'lonych w umowie. W niniejszej sprawie zaistnia!o niebezpiecze(stwo naruszenia zasady równo'ci poprzez ró&nicowanie sytuacji osób ze wzgl$du na ich status mieszkaniowy. Rzecznik zwróci! si$ 1139 do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego o zaj$cie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi wskazano 1140, &e ocena dotycz"ca rodzaju i wysoko'ci zabezpieczenia

pozostawiona

jest

bankowi,

który

odpowiada

za

zarz"dzanie ryzykiem. Zgodnie z art. 93 ust. 1 Prawa bankowego, w celu zabezpieczenia wierzytelno'ci, które wynikaj" z czynno'ci bankowych, bank mo&e &"da) zabezpieczenia przewidzianego w Kodeksie cywilnym i prawie wekslowym oraz zwyczajami przyj$tymi w obrocie krajowym i zagranicznym. Przepisy prawa nie zakazuj" ró&nicowania zakresu zabezpiecze( &"danych przez bank w odniesieniu do identycznego produktu oferowanego ró&nym osobom. Ocena, czy dane zabezpieczenie nale&y uzna) za nadmierne, winna by) dokonywana indywidualnie 1138 1139 1140

Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665). RPO-577337-VI/07 z 25 stycznia 2008 r. Pismo z 4 kwietnia 2008 r.

- 449 odno'nie do ka°o przypadku. +"danie od osoby bezdomnej por$czenia kredytu przez osoby trzecie nie wydaje si$ nadmierne, bior"c pod uwag$ fakt, i& bank mo&e mie) problem z prowadzeniem ewentualnego dochodzenia roszcze( od kredytobiorcy – osoby takie mog" nie posiada) maj"tku, z którego bank móg!by zaspokoi) swoje roszczenia w przypadku niesp!acenia kredytu. 4. Trudno#ci

w

korzystaniu

z

bankomatów

przez

osoby

niepe!nosprawne Do Rzecznika zwraca!y si$ osoby niepe!nosprawne przedstawiaj"c problemy, na jakie napotykaj" korzystaj"c z bankomatów, które nie s" przystosowane

do

obs!ugi

osób

niepe!nosprawnych

na

wózkach

inwalidzkich i nie posiadaj" funkcji g!osowej, umo&liwiaj"cej korzystanie z tego urz"dzenia przez osoby niewidome. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1141 do Prezesa Zwi"zku Banków Polskich z pro'b" o informacj$, czy problem obs!ugi osób niepe!nosprawnych jest dostrzegany przez banki, a tak&e – w przypadku odpowiedzi pozytywnej – o informacj$, czy i jakie dzia!ania podejmuj" banki w celu rozwi"zania tego problemu. Prezes ZBP poinformowa! 1142, &e problemy poruszone w wyst"pieniu Rzecznika zosta!y omówione podczas posiedzenia Zarz"du Zwi"zku Banków Polskich w dniu 14 listopada 2008 r. *rodowisko bankowe podj$!o ten temat w 2004 r. Sporz"dzony zosta! wst$pny raport o potrzebach osób niepe!nosprawnych. Podobny raport przygotowany zostanie na podstawie ankiety, która b$dzie przeprowadzona na prze!omie lat 2008/2009. *rodowisko bankowe prowadzi tak&e rozmowy z NBP w sprawie kontynuowania projektu „Bank Dost$pny” którego zadaniem b$dzie, podobnie jak w przesz!o'ci, promowanie w 'rodowisku bankowym dzia!a(

zorientowanych

odpowiedzi

zapewniono,

na i&

potrzeby Rzecznik

osób

niepe!nosprawnych.

zostanie

poinformowany

W o

post$pach dzia!a( i wnioskach ze wspó!pracy mi$dzy'rodowiskowej po analizie ankiet przeprowadzonych w'ród banków.

1141 1142

RPO-598091-VI/08 z 12 wrze'nia 2008 r. Pismo z 29 listopada 2008 r.

- 450 -

5. Wydawanie

emerytom

kart

kredytowych

zamiast

kart

bankomatowych W zwi"zku z artyku!em prasowym 1143 dotycz"cym wydawania emerytom kart kredytowych, zamiast kart bankomatowych, bez wzgl$du, czy wyrazili na to zgod$. Rzecznik zwróci! si$ 1144 do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego o przeanalizowanie sprawy, która jest równie& przedmiotem licznych skarg wp!ywaj"cych do Biura Rzecznika. Przedstawione w artykule praktyki banków mog" budzi) zastrze&enia, w szczególno'ci, gdy porówna si$ koszty wynikaj"ce z korzystania z tych kart oraz konsekwencje w przypadku niesp!acenia ustalonego przez bank limitu kredytowego w terminie. Karta

bankomatowa

s!u&y

tylko

i

wy!"cznie

do

u&ytku

w

bankomacie. Stanowi wi$c podstawowe narz$dzie zdalnego dost$pu do pieni$dzy zgromadzonych na rachunku bankowym. Od wyp!aty gotówki dokonanej w bankomacie banku, który kart$ wyda!, nie jest pobierana prowizja. Natomiast karta kredytowa zwi"zana jest z przyznaniem przez bank kredytu (zazwyczaj oprocentowanego), a od wyp!aty gotówki nawet z bankomatu, który wyda! kart$, pobierana jest prowizja, o czym banki wydaj"ce karty kredytowe nie uprzedzaj" klientów. Rzecznik nie kwestionuje prawa banków do podj$cia samodzielnej decyzji o zawarciu lub odmowie zawarcia umowy. Samodzielno') ta powinna jednak mie'ci) si$ w granicach prawa i nie mo&e prowadzi) do dyskryminacji osób starszych. 6. Zgodno#$ z prawem o#wiadcze" wymaganych przez Fortis Bank Polska S.A. w zwi%zku z procedur% ubiegania si& o kredyt hipoteczny W wyst"pieniu do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik poinformowa! 1145, &e otrzymuje niepokoj"ce sygna!y od klientów ubiegaj"cych si$ o uzyskanie kredytu hipotecznego w Fortis Bank Polska S.A.

Przedmiotem

w"tpliwo'ci

klientów

banku

jest

obowi"zek

wype!nienia, obok innych, licznych dokumentów – „O'wiadczenia Klienta 1143 1144 1145

„Gazeta Wyborcza” z 3 listopada 2008 r. Banki graj% z emerytami w karty. RPO-602316-VI/08 z 26 listopada 2008 r. RPO-604489-VI/08 z 18 grudnia 2008 r.

- 451 o zajmowaniu/nie zajmowaniu eksponowanego stanowiska politycznego”. Tre')

o'wiadczenia

budzi

zrozumia!e

zastrze&enia

i

zarzuty

o

dyskryminacji jednych, a uprzywilejowaniu drugich. Argument, &e informacje wynikaj"ce z o'wiadczenia maj" wp!yw na ocen$ zdolno'ci kredytobiorcy oraz pozwala Bankowi dokona) oceny ryzyka, mo&e nie przekonywa), albowiem dokumenty, które zobowi"zany jest do!"czy) do wniosku o kredyt przysz!y kredytobiorca, dostarczaj" wyczerpuj"cych informacji o miejscu zatrudnienia, stanowisku, czy czasie na jaki umowa o prac$ zosta!a zawarta. Ponadto Bank dysponuje instrumentami takimi jak np. ubezpieczenie kredytu, ustanowienie hipoteki, które daj" wystarczaj"ce zabezpieczenie zwrotu po&yczonych przez Bank 'rodków pieni$&nych. 7. Zatrzymywanie kart p!atniczych w hipermarketach Z nap!ywaj"cych do Rzecznika informacji wynika!o, &e sie) hipermarketów Carrefour w sytuacjach w"tpliwo'ci co do wa&no'ci kart p!atniczych nale&"cych do klientów, stosuje praktyki polegaj"ce na pozbawianiu klientów rzeczonych kart na okre'lony czas, celem sprawdzenia ich autentyczno'ci lub wa&no'ci. Karty odbierane s" przez kasjerów w razie pojawienia si$ okre'lonych komunikatów poddaj"cych w w"tpliwo') ich okre'lone cechy, a nast$pnie przekazywane s" do pracowników Carrefour. Praktyka taka nasuwa w"tpliwo'ci co do jej zgodno'ci z prawem oraz zasadami ochrony konsumentów, jak równie& z przepisami dotycz"cymi ochrony danych osobowych. Szczegó!owe kwestie dotycz"ce procedur bezpiecze(stwa znajduj" si$ (powinny znajdowa) si$) w umowie o przyjmowanie

zap!aty

przy

u&yciu

EIP.

Oczywistym

jest,

i&

postanowienia umowy mi$dzy akceptantem i agentem rozliczeniowym znane s" tylko stronom, dlatego te& posiadacz/u&ytkownik EIP nie ma mo&liwo'ci kontroli prawid!owo'ci zachowa( akceptanta. Prowadzi to do sytuacji, w której konsument nie dysponuje &adnymi 'rodkami prawnym w celu obrony przed ewentualnym naruszeniem jego bezpiecze(stwa finansowego przez nieuczciwego akceptanta w sytuacjach okre'lonych w

- 452 art. 10 ust. 2 ustawy o elektronicznych instrumentach p!atniczych 1146. W konsekwencji konsument nie jest w stanie oceni), czy dzia!ania podj$te przez akceptanta s" prawid!owe. W celu unikni$cia nieprawid!owo'ci powinny powsta) procedury bezpiecze(stwa, które b$d" nie tylko sk!adnikiem wspomnianej umowy, ale tak&e b$d" znane w odpowiedniej cz$'ci posiadaczowi (ewentualnie u&ytkownikowi) EIP, gdy& to najcz$'ciej on b$dzie zainteresowany mo&liwo'ci" bezpo'redniego egzekwowania realizacji takiej procedury. Rzecznik zwróci! si$ 1147 do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i Konsumentów o przedstawienie stanowiska w sprawie. W

odpowiedzi

Prezes

poinformowa! 1148,

&e

przekazane

przez

Rzecznika informacje wskazuj" na incydentalne naruszenie procedury zatrzymania kart, co obecnie nie daje podstaw do podj$cia interwencji przez Prezesa UOKiK. W odpowiedzi zgodzono si$ z opini" Rzecznika, &e posiadacz

karty

powinien

zosta)

poinformowany

o

procedurach

zatrzymania karty p!atniczej przez akceptanta. Wspomnianej kwestii nie reguluje ustawa o elektronicznych instrumentach p!atniczych. Obecnie trwaj" prace nad implementacj" Dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu i Rady z 13 listopada 2007 r. w sprawie us!ug p!atniczych w ramach rynku wewn$trznego. W zwi"zku z powy&szym, opisany problem zostanie przedstawiony w toku konsultacji mi$dzyresortowych. Zdaniem Prezesa UOKiK problem informowania u&ytkowników kart p!atniczych o procedurach

zatrzymania

karty

przez

akceptanta

powinien

zosta)

rozwi"zany poprzez umieszczanie stosownych postanowie( w umowach o kart$ p!atnicz". B.

Produkty niebezpieczne

1. Zabawki niebezpieczne dla dzieci, dost&pne na polskim rynku W

wyst"pieniu

Konkurencji

i

skierowanym

Konsumentów,

do

Prezesa

Rzecznik

Urz$du

podniós! 1149,

Ochrony i&

mimo

podejmowanych akcji edukacyjnych oraz szerokiego nadzoru nad rynkiem 1146 1147 1148 1149

Ustawa z 12 wrze'nia 2002 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1385). RPO-591685-VI/08 z 15 wrze'nia 2008 r. Pismo z 23 pa%dziernika 2008 r. RPO-578928-VI/08 z 12 lutego 2008 r.

- 453 produktów dla dzieci ze strony Urz$du OKiK oraz Pa(stwowej Inspekcji Handlowej, na rynku pojawiaj" si$ zabawki, które mog" spowodowa) lub przynajmniej przyczyni) si$ do nara&enia dzieci na wypadki i urazy. Problem

ten

dotyczy

zarówno

zabawek

posiadaj"cych

wymagane

przepisami oznaczenia, jak i tych, które s" zbywane z naruszeniem przepisów lub poza oficjaln" sieci" handlow". Jak wskazuj" badania przeprowadzone przez PIH na zlecenie UOKiK, znaczna cz$') (prawie 35%) zabawek wprowadzanych na polski rynek mo&e by) niebezpieczna dla dzieci. Wszystkie zabawki b$d"ce przedmiotem obrotu na rynkach pa(stw cz!onkowskich Unii Europejskiej powinny posiada) znak CE. Dodatkowo konieczne jest, aby zabawki dost$pne na rynku krajowym odpowiada!y normie PN-EN 71. Tylko takie oznakowanie, umieszczone na zabawce lub na opakowaniu wskazuje, &e zabawka zosta!a wyprodukowana zgodnie z normami bezpiecze(stwa. Na Prezesie UOKiK, jako organie sprawuj"cym nadzór nad ogólnym bezpiecze(stwem produktów, spoczywa szereg obowi"zków w tym zakresie. Donios!" rol$ w odniesieniu do produktów niebezpiecznych oraz podnoszenia 'wiadomo'ci spo!ecznej odgrywa obowi"zek prowadzenia przez organ nadzoru rejestru produktów niebezpiecznych. Rzecznik zwróci! si$ o przedstawienie stanowiska w tej sprawie, w szczególno'ci o udzielenie informacji na temat funkcjonowania w Polsce systemu monitorowania wypadków konsumenckich, a tak&e o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia stosownych dzia!a( ukierunkowanych na wprowadzenie obowi"zku oznaczania znakiem zgodno'ci PN-EN 71 zabawek sprzedawanych na rynku polskim. Prezes UOKiK poinformowa! 1150, &e w obecnym stanie prawnym zabawki wprowadzane do obrotu musz" spe!nia) wymagania przewidziane w rozporz"dzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie zasadniczych wymaga( dla zabawek 1151 oraz posiada) przewidziane w tym rozporz"dzeniu oznaczenia. Kwesti$ oznakowania zabawek znakiem CE reguluje § 32 ust. 1 rozporz"dzenia. Zgodnie z ustaw" o systemie oceny zgodno'ci 1152, kto wprowadza do obrotu lub 1150 1151 1152

Pismo z 16 kwietnia 2008 r. Rozporz"dzenie z 14 listopada 2003 r. (Dz.U. Nr 210, poz. 2045). Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087, z pó%n. zm.).

- 454 oddaje do u&ytku wyrób niezgodny z zasadniczymi wymaganiami oraz, kto umieszcza oznakowanie zgodno'ci na wyrobie, który nie spe!nia zasadniczych wymaga(, podlega grzywnie. Producenci nie s" natomiast zobligowani do produkowania zabawek zgodnie ze wskazaniami normy PN – EN 71 „Bezpiecze(stwo zabawek”. Prezes UOKiK jako organ monitoruj"cy system kontroli wyrobów, przekazuje w!a'ciwym organom informacje wskazuj"ce, &e dany wyrób nie spe!nia okre'lonych wymaga(. Mo&e tak&e wyst"pi) z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli w omawianym zakresie. Prowadzi równie& rejestr, do którego wpisywane s" wyroby niezgodne z zasadniczymi wymaganiami. Ustawa o ogólnym bezpiecze(stwie produktów 1153 okre'la ogólne wymagania dotycz"ce bezpiecze(stwa produktów, obowi"zki producentów i dystrybutorów oraz zasady i tryb sprawowania nadzoru w celu zapewnienia bezpiecze(stwa wyrobów wprowadzanych na rynek. Rozporz"dzenie w sprawie zasadniczych wymaga( dla zabawek ma charakter lex specialis w odniesieniu do regulacji ustawy o ogólnym bezpiecze(stwie produktów i dlatego nie wszystkie przepisy tej ustawy maj" zastosowanie do zabawek. W odpowiedzi na wyst"pienie Rzecznika przekazane przez Prezesa UOKiK do Ministra Zdrowia poinformowano 1154, &e art. 32 ustawy o ogólnym bezpiecze(stwie produktów powierza Ministrowi Zdrowia monitorowanie wypadków konsumenckich i dostarczanie informacji o ich okoliczno'ciach i ewentualnym zwi"zku z produktami. Rol$ t$ spe!nia system monitorowania wypadków konsumenckich utworzony w 2005 r. na podstawie cytowanej ustawy oraz rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie sposobu dzia!ania krajowego systemu monitorowania wypadków konsumenckich 1155. W dotychczasowej dzia!alno'ci systemu nie by!o przypadku wymagaj"cego natychmiastowej interwencji, a o wszystkich przypadkach, w których istnieje podejrzenie wadliwego dzia!ania produktu, organ nadzoru nad bezpiecze(stwem produktów jest szczegó!owo informowany.

1153 1154 1155

Ustawa z 12 grudnia 2003 r. (Dz.U. Nr 229, poz. 2275, z pó%n. zm.). Pismo z 17 czerwca 2008 r. Rozporz"dzenie z 28 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 104, poz. 1100).

- 455 Znaczn" cz$') zdarze( rejestrowanych w systemie stanowi" wypadki dzieci. Wypadki zwi"zane z u&yciem zabawek stanowi" znikom" cz$'). W wyst"pieniu do Ministra Zdrowia, Rzecznik stwierdzi! 1156, i& ocena aktualnej sytuacji prawnej w zakresie ochrony bezpiecze(stwa dzieci jako konsumentów, utrudniona jest przez brak mo&liwo'ci wiarygodnego potwierdzenia, &e system tzw. monitoringu wypadków konsumenckich zosta! w Polsce nale&ycie zorganizowany i wdro&ony. W omawianym zakresie istotny jest fakt obowi"zywania rozporz"dzenia Rady Ministrów w sprawie sposobu prowadzenia krajowego systemu informacji o produktach niebezpiecznych1157. Rozporz"dzenie to przewiduje mo&liwo') pozyskiwania szerokiego zakresu informacji niezb$dnych do ustalenia produktu maj"cego zwi"zek z wypadkiem konsumenckim, okoliczno'ci zdarzenia, skutków zdrowotnych oraz wnioskowania o przyczynach zale&nych i niezale&nych od osoby poszkodowanej. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ o udost$pnienie sprawozda( na temat wypadków konsumenckich. Minister wyja'ni! 1158, &e w celu poprawy stanu zdrowia i bezpiecze(stwa dzieci uruchomiono w lipcu 2008 r. w ramach wspó!pracy Ministerstwa Zdrowia i *wiatowej Organizacji Zdrowia program interwencyjny uwzgl$dniaj"cy najwa&niejsze 'rodowiskowe zagro&enia zdrowia dzieci, w tym zagro&enia wypadkami. Obok wypadków szkolnych i drogowych przedmiotem tego programu jest profilaktyka wypadków domowych i zwi"zanych z wypoczynkiem. C.

Ubezpieczenia

1. Ogólne warunki dodatkowego ubezpieczenia na wypadek ci&'kiej choroby, uchwalone przez PZU +ycie S.A. Do Rzecznika wp!ywa!y skargi dotycz"ce unormowa( zawartych w uchwalonych przez PZU +ycie S.A. ogólnych warunkach dodatkowego indywidualnego ubezpieczenia na wypadek ci$&kiej choroby. Chodzi o definicj$ zawa!u serca, która, zgodnie ze wskazanymi uregulowaniami, musi spe!nia) !"cznie trzy warunki: wyst"pienie znamiennego wzrostu poziomu troponiny, pojawienie si$ patologicznego za!amka Q w badaniu EKG oraz pojawienie si$ zaburze( kurczliwo'ci mi$'nia sercowego.

1156 1157 1158

RPO-578928-VI/08 z 29 sierpnia 2008 r. Rozporz"dzenie z 14 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 87, poz. 815). Pismo z 22 pa%dziernika 2008 r.

- 456 Jak wynika z tre'ci skarg, kryteria ustalone przez PZU +ycie S.A. s" sprzeczne z obecnym stanem wiedzy medycznej, która przyjmuje nieobowi"zkowe wyst$powanie za!amka Q w klinicznym obrazie zawa!u serca. Ustalona przez zak!ad ubezpieczeniowy definicja wprowadza konsumentów w b!"d. Ubezpieczaj"cy si$ na okoliczno') ryzyka, jakim jest zawa! serca, nie przypuszczaj" bowiem, &e mog" nie otrzyma) stosownego odszkodowania. W my'l art. 385 1 § 1 Kodeksu cywilnego, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wi"&" go, je&eli kszta!tuj" jego prawa i obowi"zki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, ra&"co naruszaj"c jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie ulega w"tpliwo'ci, &e zawarta w ogólnych warunkach dodatkowego indywidualnego ubezpieczenia na wypadek ci$&kiej choroby definicja zawa!u serca jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i wprowadza konsumentów w b!"d. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1159 do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i Konsumentów o zbadanie tej sprawy, a tak&e o przedstawienie informacji o zaj$tym stanowisku. Prezes UOKiK podzi$kowa! 1160 za zwrócenie uwagi na problem. Stwierdzi! jednak, i& nie znaj"c dok!adnie ogólnych warunków ubezpieczenia, jak równie& dokumentacji medycznej w sprawie oraz ekspertyz medycznych w zakresie definicji zawa!u serca, w chwili obecnej nie mo&na zaj") stanowiska w sprawie ewentualnej abuzywno'ci przytoczonej w pi'mie definicji. Jednocze'nie poinformowa!, i& w 2009 roku planowana jest kompleksowa kontrola ogólnych warunków ubezpiecze(, pod k"tem wyst$powania w nich ewentualnych postanowie( niedozwolonych naruszaj"cych interesy konsumentów. W zwi"zku z powy&szym, maj"c na uwadze mo&liwo') naruszenia interesów konsumentów, wskazane przez Rzecznika Ogólne Warunki Dodatkowego Indywidualnego Ubezpieczenia Na Wypadek Ci$&kiej Choroby stosowane przez PZU +ycie S.A. zostan" poddane analizie i w razie stwierdzenia nieprawid!owo'ci, Prezes UOKiK podejmie dzia!ania w ramach swoich kompetencji ustawowych.

1159 1160

RPO-603589-VI/08 z 9 grudnia 2008 r. Pismo z 8 stycznia 2009 r.

- 457 -

23. Problematyka danin publicznych A.

Problematyka danin publicznych

1. Ograniczenia w korzystaniu z ulgi z tytu!u wychowywania dzieci Zasady korzystania z ulgi prorodzinnej okre'lonej w art. 27f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych 1161 wywo!ywa!y liczne protesty podatników wychowuj"cych dzieci, którzy do ulgi nie s" uprawnieni. Równie& w ocenie Rzecznika dosz!o do nieuzasadnionego – i w pewnym stopniu przypadkowego – zró&nicowania sytuacji polskich rodzin, dalekiego od zasady równo'ci i sprawiedliwo'ci spo!ecznej. Z ulgi nie korzystaj": osoby osi"gaj"ce dochody z dzia!alno'ci rolniczej i le'nej; opiekunowie prawni, w tym osoby pe!ni"ce funkcj$ rodziny

zast$pczej;

podatnicy

osi"gaj"cy

dochody

z

dzia!alno'ci

gospodarczej, którzy wybrali opodatkowanie w zrycza!towanej formie lub stawk" liniow" 1162; podatnicy, którzy osi"gn$li dochody na tyle niewielkie, &e nale&ny podatek jest ni&szy od kwoty ulgi, wobec czego nie odlicz" jej w ca!o'ci lub w cz$'ci. Ponadto ulga nie przys!uguje osobom wychowuj"cym pe!noletnie ucz"ce si$ lub studiuj"ce dzieci, które uzyska!y dochody inne ni& renta rodzinna, w tym rent$ socjaln" – nieobj$te zwolnieniem od podatku – w wysoko'ci przekraczaj"cej kwot$ niepowoduj"c" obowi"zku zap!aty podatku oraz osobom wychowuj"cym pe!noletnie dzieci ucz"ce si$ w szkole za granic" lub kszta!c"ce si$ na uczelni zagranicznej. Rzecznik postulowa! 1163 odpowiedni" zmian$ art. 6 ust. 4 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w wyst"pieniu do Ministra Finansów. W zwi"zku z negatywnym stanowiskiem Rady Ministrów wobec poselskiego projektu ustawy zmieniaj"cej ustaw$ o 'wiadczeniach rodzinnych,

w

którym

zaproponowano

wprowadzenie

'wiadczenia

rekompensuj"cego brak mo&liwo'ci skorzystania z ulgi, Rzecznik zwróci!

1161 1162 1163

Ustawa z 26 lipca 1991 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z pó%n. zm.). Informacja za 2007 r. str. 391. RPO-583258-VI/08 z 7 marca 2008 r.

- 458 si$ 1164 do Prezesa Rady Ministrów o dokonanie ponownej oceny tego projektu lub podj$cie prac nad przygotowaniem projektu ustawy, której celem

b$dzie

wprowadzenie

instrumentów

znosz"cych

skutki

zró&nicowania w zakresie materialnego wsparcia rodzin, spowodowanego zastosowaniem ulgi z tytu!u wychowywania dzieci. Minister Finansów poinformowa! 1165, &e w przygotowywanym przez resort finansów projekcie nowelizacji ustawy o podatku dochodowym przewiduje si$ zmian$ w zakresie „ulgi prorodzinnej” m.in. w kierunku umo&liwienia korzystania z tej preferencji podatkowej rodzicom, których dzieci ucz" si$ w zagranicznych szko!ach i uczelniach wy&szych. Projekt zawiera równie& rozwi"zanie, zgodnie z którym otrzymywanie przez dziecko renty socjalnej oraz dodatku piel$gnacyjnego (bez wzgl$du na ich wysoko'))

pozwoli

samotnemu

rodzicowi

na

preferencyjne

opodatkowanie swoich dochodów. Nie przewiduje si$ natomiast zmiany w zakresie

umo&liwienia

odliczania

ulgi

prorodzinnej

od

podatku

op!acanego w innej formie, ni& wed!ug skali podatkowej. Ponadto analizowane s" propozycje rozszerzenia zakresu ulgi prorodzinnej o rodziny zast$pcze, jak równie& wprowadzenia zmiany w tre'ci art. 6 ust. 4 pkt 3 ustawy w kierunku rezygnacji z kryterium dochodowo'ci, stosowanego wobec pe!noletnich dzieci. Wynik tych analiz zostanie odzwierciedlony w ostatecznej wersji projektu nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. 2. Zasady opodatkowania alimentów wyp!acanych na rzecz osób innych ni' dzieci Rzecznik skierowa! 1166 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci z zasad" zaufania obywatela do pa(stwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji) oraz z zasad" równo'ci (art. 32 ust. 1 Konstytucji) przepisu art. 21 ust. 1 pkt 127 lit. b) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych 1167, który wy!"cza ze zwolnienia od podatku alimenty ustalone w ugodach s"dowych w wysoko'ci 1164 1165 1166 1167

RPO-584072-VI/08 z 5 maja 2008 r. Pismo z 12 czerwca 2008 r. RPO-514676-VI/05 z 5 wrze'nia 2008 r. Ustawa z 26 lipca 1991 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z pó%n. zm.).

- 459 nieprzekraczaj"cej 700 z! miesi$cznie, przys!uguj"ce osobom innym ni& dzieci, w sytuacji gdy alimenty w tej kwocie na rzecz tej samej grupy podatników s" zwolnione od podatku, je'li zosta!y zas"dzone w wyroku s"dowym 1168. Rzecznik zarzuci!, &e takie zró&nicowanie sytuacji podatkowej osób otrzymuj"cych alimenty narusza zasady konstytucyjne, bowiem zachodzi ra&"ca niespójno') rozwi"za( prawnych przyj$tych w dwóch ga!$ziach prawa. Z jednej strony ustawodawca nadaje istotne znaczenie ugodowemu za!atwianiu spraw cywilnych, w tym o alimenty, z drugiej strony osoby, które

zaakceptowa!y

pozbawione

zako(czenie

mo&liwo'ci

sporu

korzystania

s"dowego

ze

ugod",

zwolnienia,

z

zostaj" którego

skorzysta!yby, gdyby sprawa zako(czy!a si$ wyrokiem s"dowym. Tymczasem w obu przypadkach chodzi o takie same 'wiadczenia. Ich %ród!em jest ustawowy obowi"zek alimentacyjny, znajduj"cy umocowanie w konstytucyjnych zasadach ochrony rodziny i prawid!owa realizacja tego obowi"zku powinna by) zabezpieczona przez pa(stwo. Sytuacja prawna podatników, na których rzecz alimenty zosta!y ustalone w ugodzie s"dowej lub zas"dzone w wyroku jest taka sama – w obu przypadkach sprawy zosta!y prawomocnie zako(czone, za' alimenty s" egzekwowane wed!ug tych samych zasad. Nie istniej" zatem argumenty przemawiaj"ce za odmiennym kszta!towaniem sytuacji podatkowej osób otrzymuj"cych alimenty. 3. Abolicja podatkowa wobec obywateli polskich pracuj%cych za granic% Rzecznik z zadowoleniem przyj"! zapewnienie z!o&one przez Prezesa Rady Ministrów o przygotowaniu projektu abolicji podatkowej – lub rozwi"za(

o

zbli&onym

charakterze

–

wobec

obywateli

polskich

pracuj"cych za granic". W wyst"pieniu do Prezesa Rady Ministrów, Rzecznik

przedstawi! 1169

argumenty

przemawiaj"ce

za

ustawowym

uregulowaniem abolicji podatkowej. Zdaniem Rzecznika przyjmowane rozwi"zania nie powinny ró&nicowa) sytuacji polskich obywateli w

1168 1169

Sygn. akt K 27/08. RPO-585877-VI/08 z 7 kwietnia 2008 r.

- 460 zale&no'ci od pa(stwa, w którym dochody osi"gaj". Unormowania abolicyjne powinny obejmowa) zaleg!o'ci podatkowe oraz bie&"ce i przysz!e zobowi"zania podatkowe, a tak&e zawiera) uregulowania uwzgl$dniaj"ce fakt zap!acenia przez niektórych emigrantów nale&nego w Polsce podatku. Ponadto Rzecznik postulowa! rozwa&enie przez Ministra Finansów przed!u&enia terminu z!o&enia zezna( za 2007 r. wobec obywateli polskich pracuj"cych za granic". W odpowiedzi Minister poinformowa! 1170, &e przygotowywany jest projekt

ustawy

o

szczególnych

rozwi"zaniach

dla

podatników

uzyskuj"cych niektóre przychody poza terytorium Polski, adresowany do podatników, którzy pracowali za granic" i byli zobowi"zani do rozliczenia uzyskanych dochodów zgodnie z metod" zaliczenia proporcjonalnego. Ustawa o szczególnych rozwi"zaniach dla podatników uzyskuj"cych niektóre przychody poza terytorium RP, zwana „Ustaw" abolicyjn"” zosta!a uchwalona 6 sierpnia 2008 r. Ustawa zawiera tak&e normy uniemo&liwiaj"ce poci"gni$cie do odpowiedzialno'ci karnoskarbowej podatników, b$d"cych adresatami ustawy, z tytu!u nierozliczenia w Polsce dochodów z pracy uzyskanych za granic". Nadto

ustawa

abolicyjna

wprowadzi!a

szczególn"

ulg$

dla

podatników osi"gaj"cych od 2008 r. wymienione w niej przychody w pa(stwach, z którymi Polska zawar!a umowy przewiduj"ce metod$ proporcjonalnego odliczenia. Podatnicy ci s" uprawnieni odliczy) od podatku kwot$ stanowi"c" ró&nic$ mi$dzy podatkiem obliczonym przy zastosowaniu metody proporcjonalnego odliczenia a kwot" podatku obliczonego przy zastosowaniu do przychodów metody wy!"czenia z progresj". 4. Sytuacja podatkowa laureatów nagród przyznawanych przez podmioty krajowe i zagraniczne uczonym polskim i obcokrajowcom Rzecznik odniós! si$ do sytuacji podatkowej tegorocznego Laureata Nagrody Templetona, jednej z najbardziej presti&owych nagród dla uczonych. Mimo przeznaczenia nagrody w ca!o'ci na utworzenie w 1170

Pismo z 13 maja 2008 r.

- 461 Krakowie Centrum im. Kopernika, laureat jest zobowi"zany zap!aci) podatek dochodowy od osób fizycznych od tej nagrody. W wyst"pieniu do Ministra Finansów, Rzecznik postulowa! 1171 rozwa&enie przez Ministra Finansów wprowadzenia zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych przychodów z nagród przyznawanych przez podmioty krajowe i zagraniczne uczonym, zarówno polskim, jak i obcokrajowcom. Wniós! równie&

o

rozwa&enie

zasadno'ci

obj$cia

zwolnieniem

nagród

przyznawanych w dziedzinach literatury i sztuki oraz za dzia!alno') na rzecz

utrzymania

pokoju,

budowania

sprawiedliwo'ci

spo!ecznej,

wspierania demokracji i praw cz!owieka – zw!aszcza Pokojowej i Literackiej Nagrody Nobla. Minister poinformowa! 1172, &e przygotowano dwa akty normatywne, w których proponuje si$ zaniechanie poboru podatku dochodowego od osób fizycznych (rozporz"dzenie) i zwolnienie z opodatkowania (ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), obejmuj"ce nagrody przyznane przez krajowe i zagraniczne organy w!adzy i ich urz$dy, krajowe, zagraniczne i mi$dzynarodowe organizacje, za wybitne osi"gni$cia z dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz z tytu!u dzia!alno'ci na rzecz praw cz!owieka, w cz$'ci przekazanej przez podatnika na rzecz instytucji realizuj"cej cele okre'lone w ustawie o dzia!alno'ci po&ytku publicznego

i

o

wolontariacie 1173.

Rozporz"dzenie

b$dzie

mia!o

zastosowanie do dochodów uzyskanych w 2008 r., a ustawa do dochodów uzyskanych od 2009 r. Wymienione projekty aktów normatywnych w dniu 1 lipca 2008 r. zosta!y skierowane do uzgodnie( mi$dzyresortowych. Rozporz"dzenie Ministra Finansów w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od osób fizycznych zosta!o podpisane w dniu 12 sierpnia 2008 r., za' ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (zwolnienia) zosta!a uchwalona w dniu 6 listopada 2008 r.

1171 1172 1173

RPO-589162-VI/08 z 20 czerwca 2008 r. Pismo z 7 lipca 2008 r. Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 96, poz. 873, z pó%n. zm.).

- 462 5 .Zasady zaliczania podatku od towarów i us!ug do kosztów s%dowych z

tytu!u

wykonuj%cych

nale'no#ci

czynno#ci

bieg!ych

zlecone

w

s%dowych

i

innych

post&powaniu

osób

s%dowym,

dochodzeniowym i administracyjnym Trybuna! Konstytucyjny stwierdzi! 1174 zgodno') art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o podatku od towarów i us!ug 1175 z art. 2 Konstytucji. Niemniej jednak analiza tej regulacji doprowadzi!a Trybuna! do wniosku, i& istniej"cy

stan

normatywny

wymaga

zmiany.

W

postanowieniu

sygnalizacyjnym Trybuna! wskaza! 1176 na potrzeb$ podj$cia inicjatywy prawodawczej w zwi"zku z luk" prawn" w regulacjach dotycz"cych zasad i procedury zaliczania podatku od towarów i us!ug do kosztów s"dowych z tytu!u nale&no'ci poddanych opodatkowaniu tym podatkiem bieg!ych s"dowych i innych osób wykonuj"cych czynno'ci im zlecone w post$powaniu s"dowym, dochodzeniowym i administracyjnym. W sprawach, w których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez adwokata lub radc$ prawnego ustanowionego z urz$du, koszty nieop!aconej pomocy prawnej obejmuj" stawk$ VAT, który adwokaci i radcowie prawni powinni odprowadzi). Natomiast w § 11 rozporz"dzenia w sprawie bieg!ych s"dowych 1177 Minister Sprawiedliwo'ci ustali!, &e „bieg!emu przys!uguje za wykonanie czynno'ci wynagrodzenie w wysoko'ci okre'lonej odr$bnymi przepisami”. W rozporz"dzeniu nie zawarto wyra%nego unormowania dotycz"cego podwy&szenia kwoty przys!uguj"cych im nale&no'ci o stawk$ podatku VAT. Tym samym biegli s"dowi musz" odprowadza) podatek VAT, natomiast ich wynagrodzenie nale&ne od podmiotu, który zleci! im dokonanie ekspertyzy, nie zawiera powi$kszenia o stawk$ podatku. Powy&sze uregulowania stwarzaj" sytuacj$ niekorzystn" dla bieg!ych. Rzecznik zwróci! si$ 1178 do Ministra Sprawiedliwo'ci oraz Ministra Finansów o poinformowanie, na jakim etapie s" prace legislacyjne w omawianym zakresie.

1174 1175 1176 1177 1178

Wyrok z 12 czerwca 2008 r. (sygn. akt K 50/05). Ustawa z 11 marca 2004 r. (Dz.U. Nr 54, poz. 535 z pó%n. zm.). Postanowienie z 12 czerwca 2008 r., (sygn. akt S 3/08). Rozporz"dzenie z 24 stycznia 2005 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 133). RPO-498998-VI/08 z 27 sierpnia 2008 r.

- 463 Minister Sprawiedliwo'ci wyja'ni! 1179, &e w Ministerstwie zosta! przygotowany

projekt

rozporz"dzenia

zmieniaj"cego

rozporz"dzenie

Ministra Sprawiedliwo'ci z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii bieg!ych w post$powaniu s"dowym, w zakresie podwy&szenia wynagrodzenia o stawk$ podatku od towarów i us!ug przewidzian" dla tego rodzaju czynno'ci w przepisach ustawy o podatku od towarów i us!ug, w stosunku do bieg!ych. Projekt ten, po konsultacjach wewn"trzresortowych, zosta! przes!any do Ministerstwa Finansów w celu zg!oszenia ewentualnych uwag. Po uzyskaniu stanowiska Ministra

Finansów

Jednocze'nie

podj$te

poinformowano,

zostan" i&

w

dalsze

prace

Ministerstwie

legislacyjne.

Sprawiedliwo'ci

opracowano tak&e projekt rozporz"dzenia zmieniaj"cego rozporz"dzenie Ministra Sprawiedliwo'ci z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie wynagrodzenia

za

czynno'ci

t!umacza

przysi$g!ego,

przewiduj"cy

podwy&szenie wynagrodzenia o stawk$ podatku od towarów i us!ug. Obecnie projekt ten jest na etapie uzgodnie( wewn"trzresortowych. 6. Zwrot podatku od towarów i us!ug Rzecznik zg!osi! 1180 udzia! w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej

spó!ki

„EVITA”

S.A.

i

przedstawi!

nast$puj"ce

stanowisko: § 54 ust. 4 pkt 5 lit. c rozporz"dzenia Ministra Finansów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i us!ug oraz o podatku akcyzowym1181 jest niezgodny z art. 2, art. 84 in fine oraz art. 92 ust. 1 zdanie 1 in fine w zwi"zku z art. 217 Konstytucji 1182. Spó!ka zarzuci!a niekonstytucyjno') przepisowi rozporz"dzenia, które utraci!o moc z dniem 1 stycznia 2000 r. W przedmiotowej sprawie organy podatkowe uzna!y, &e przeprowadzone przez spó!k$ transakcje sprzeda&y towarów zosta!y udokumentowane fakturami potwierdzaj"cymi czynno'ci, do których maj" zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego, a w szczególno'ci czynno'ci, które jako sprzeczne z zasadami wspó!&ycia spo!ecznego nale&y uzna) za niewa&ne. Zgodnie bowiem z 1179 1180 1181 1182

Pismo z 10 wrze'nia 2008 r. RPO-576239-VI/07 z dnia 8 lutego 2008 r. Rozporz"dzenie z 15 grudnia 1997 r. (Dz.U. Nr 156, poz. 1024 z pó%n. zm.). Sygn. akt SK 45/07

- 464 zaskar&onym

przepisem,

w

przypadku

gdy

wystawiono

faktury

potwierdzaj"ce czynno'ci, do których maj" zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego – faktury te nie stanowi" podstawy do obni&enia podatku nale&nego oraz zwrotu ró&nicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego. W opinii Rzecznika, spó!ka, prowadz"c dzia!alno') gospodarcz", uk!ada!a swe stosunki prawne z kontrahentami w oparciu o obowi"zuj"ce prawo. W wyniku zastosowania przez organy podatkowe i Wojewódzki S"d

Administracyjny

zaskar&onego

przepisu,

wolno')

dzia!alno'ci

gospodarczej przys!uguj"ca spó!ce zosta!a ograniczona. Odmawiaj"c skar&"cej spó!ce prawa do zwrotu podatku od towarów i us!ug, mimo &e podatek ten zosta! zap!acony Skarbowi Pa(stwa przez kontrahentów w wyniku zawartych umów, wykorzystano przepis wykonawczy wydany nie w celu wykonania ustawy, lecz w celu wykreowania normy prawnej nie ustanowionej w ustawie. 7. Op!ata abonamentowa Rzecznik z!o&y! 1183 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci art. 7 ustawy o op!atach abonamentowych 1184 z art. 1, art. 2 oraz z art. 84 w zwi"zku z art. 217 Konstytucji 1185. Rzecznik publicznych

podkre'li!, oraz

i&

zasad$

uznaje

potrzeb$

przymusowego

istnienia

gromadzenia

mediów 'rodków

publicznych na realizacj$ ich misji. Zarzuty wniosku dotycz" jedynie kszta!tu

systemu

poboru

i

egzekucji

op!at,

który

w

praktyce

funkcjonowania ze wzgl$du na normatywn" wadliwo') kwestionowanych przepisów, w szczególno'ci brak sprawnych mechanizmów poboru i egzekucji abonamentu, doprowadzi! do ca!kowitego zaprzeczenia zasad powszechno'ci,

sprawiedliwo'ci

i

równo'ci

ponoszenia

publicznych.

1183 1184 1185

RPO-584580-I/08 z 17 lipca 2008 r. Ustawa z 21 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 728 z pó%n. zm.). Sygn. akt K 24/08.

ci$&arów

- 465 8. Pobieranie

op!aty

skarbowej

od

z!o'enia

dokumentu

stwierdzaj%cego udzielenie pe!nomocnictwa Rzecznik zwróci! si$ 1186 do Ministra Finansów o przedstawienie stanowiska w nast$puj"cej sprawie. Ustawa o op!acie skarbowej 1187, w przepisie art. 1 ust. 1 pkt 2, jako przedmiot podlegaj"cy op!acie skarbowej okre'la z!o&enie dokumentu stwierdzaj"cego udzielenie pe!nomocnictwa lub prokury albo jego odpisu, wypisu lub kopii – w sprawie z zakresu administracji publicznej lub w post$powaniu s"dowym. Reforma op!aty skarbowej zak!ada!a ograniczenie przedmiotu op!aty skarbowej

wy!"cznie

do

czynno'ci

wykonywanych

przez

organy

administracji publicznej oraz zapewnienie ekwiwalentno'ci tej op!aty tj. 'ci'lejsze powi"zanie jej wysoko'ci z pracoch!onno'ci" i kosztami, powstaj"cymi po stronie organu administracji publicznej, który wykonuje czynno'ci podlegaj"ce op!acie skarbowej. Pe!nomocnictwo to czynno') cywilnoprawna, za' organ administracji publicznej nie bierze udzia!u w tej czynno'ci i nie ponosi dodatkowych kosztów z tytu!u udzia!u pe!nomocnika w post$powaniu s"dowym lub administracyjnym. Z tych to wzgl$dów mo&e budzi) w"tpliwo'ci obj$cie op!at" skarbow" wskazanej czynno'ci cywilnoprawnej tym bardziej, &e nie podlega tej op!acie pe!nomocnictwo z!o&one do protoko!u. Minister Finansów wyja'ni! 1188, i& celem uchwalonej w dniu 16 listopada 2006 r. ustawy o op!acie skarbowej by!o ograniczenie przedmiotu op!aty skarbowej wy!"cznie do czynno'ci wykonywanych przez organy administracji publicznej oraz zapewnienie ekwiwalentno'ci tej op!aty. Cel ten zosta! osi"gni$ty m.in. wskutek zniesienia op!aty skarbowej od weksli i dokumentów zawieraj"cych o'wiadczenie woli por$czyciela, poniewa& ich wystawienie nie wi"za!o si$ z jakimkolwiek dzia!aniem organów administracji publicznej. Z tego samego powodu odst"piono od obejmowania op!at" skarbow" wszystkich dokumentów pe!nomocnictwa (prokury) i obowi"zek uiszczenia op!aty skarbowej ograniczono

tylko

do

tych

przypadków,

w

których

dokumenty

stwierdzaj"ce udzielenie pe!nomocnictwa (prokury) s" sk!adane w 1186 1187 1188

RPO-593169-VI/08 z 17 wrze'nia 2008 r. Ustawa z 16 listopada 2006 r. (Dz.U. Nr 225, poz. 1635). Pismo z 10 pa%dziernika 2008 r.

- 466 sprawach z zakresu administracji publicznej lub w post$powaniu s"dowym. Koncepcja zniesienia op!aty skarbowej od pe!nomocnictw nie zyska!a aprobaty zw!aszcza gmin, ze wzgl$du na jej potencjalne skutki finansowe, bowiem wp!ywy z op!aty skarbowej stanowi" w ca!o'ci dochód gmin. 9. Zwolnienie od podatku dochodowego od osób fizycznych warto#ci #wiadcze" otrzymywanych przez personel medyczny z tytu!u uczestnictwa w bezp!atnych szkoleniach dla lekarzy i piel&gniarek, organizowanych przez fundacj& zajmuj%c% si& opiek% paliatywn% Do Rzecznika zwróci!a si$ Fundacja Warszawskie Hospicjum dla Dzieci o pomoc w rozwi"zaniu problemów utrudniaj"cych realizacj$ jej statutowych celów. Fundacja prowadzi dzia!alno') w zakresie opieki paliatywnej, w tym organizuje szkolenia z tej dziedziny m.in. dla personelu medycznego. Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Finansów o wyst"pienie z inicjatyw" ustawodawcz" maj"c" na celu zwolnienie od podatku przychodu z nieodp!atnego 'wiadczenia, jaki osi"gaj" lekarze i piel$gniarki uczestnicz"cy w bezp!atnych formach kszta!cenia w zakresie opieki paliatywnej, nie b$d"cy pracownikami podmiotu organizuj"cego szkolenie. Dostrzegaj"c konieczno') rozwoju opieki paliatywnej w krajach europejskich Komitet Ministrów Rady Europy skierowa! do pa(stw cz!onkowskich Rekomendacj$ Rec (2003)24 w sprawie organizacji opieki paliatywnej wraz z memorandum wyja'niaj"cym, przyj$t" 12 listopada 2003 r. W cz$'ci V „Edukacja i szkolenia” za!"cznika do Rekomendacji wskazano

na

konieczno')

systematycznego

szkolenia

wszystkich

pracowników profesjonalnych i wolontariuszy zaanga&owanych w opiek$ paliatywn" odpowiednio do ich zada(, w sposób zabezpieczaj"cy otrzymanie

przez

te

osoby

na

wszystkich

poziomach

szkolenia

w!a'ciwego zasobu wiedzy. Komitet Ministrów zaleci!, aby rz"dy pa(stw cz!onkowskich – w tym Polski – podj$!y programowe, legislacyjne i inne dzia!ania konieczne dla opracowania ram dla spójnych i wszechstronnych narodowych regulacji prawnych w zakresie opieki paliatywnej. Rzecznik podniós!, &e dzia!alno') Fundacji, równie& w zakresie prowadzenia specjalistycznych szkole( przyczynia si$ do zapewnienia

- 467 opieki paliatywnej wszystkim potrzebuj"cym jej osobom, za' udzia! w szkoleniu

nie

przynosi

lekarzom

i

piel$gniarkom

bezpo'rednich

wymiernych korzy'ci maj"tkowych. Ze wzgl$du na pozostawanie w fazie ko(cowej prac Sejmu nad ustaw" zmieniaj"c" ustaw$ z 26 lipca 1991 r. o podatku

dochodowym

od

osób

fizycznych,

Rzecznik

postulowa!

rozwa&enie przez Ministra Finansów zaniechania poboru podatku od tych przychodów. Rzecznik zwróci! si$ 1189 do Ministra Finansów równie& o wyja'nienie motywów zmiany zasad ustalania dla podatku od darowizn w!a'ciwo'ci miejscowej

organów

podatkowych,

co

mo&e

przyczyni)

si$

do

odmiennego traktowania osób pozostaj"cych w porównywalnej sytuacji materialnej otrzymuj"cych pomoc rzeczow" i finansow" od Fundacji. W odpowiedzi Minister wyja'ni! 1190, &e dopiero po uzyskaniu wszelkich niezb$dnych informacji dotycz"cych dzia!a( zwi"zanych z realizacj" wymienionej w pi'mie Rzecznika Rekomendacji Rec (2003)24 w zakresie szkole(, b$dzie mo&liwe zaj$cie stanowiska w zakresie zwolnienia podatkowego. W zwi"zku z tym Ministerstwo Finansów zwróci si$ do Ministerstwa Zdrowia o informacje w tym zakresie, a tak&e, je'li b$dzie to konieczne, do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, w którego w!a'ciwo'ci le&" kwestie zwi"zane z dzia!alno'ci" organizacji po&ytku publicznego. W odpowiedzi nie zgodzono si$ z zarzutem, i& osoby obdarowane, korzystaj"ce ze wsparcia Fundacji Warszawskie Hospicjum dla Dzieci, b$d"ce w porównywalnej sytuacji materialnej, mog" spotka) si$ z odmiennymi rozstrzygni$ciami organów podatkowych. 10. Op!ata za przelew 1% podatku na rzecz organizacji po'ytku publicznego Rzecznik zwróci! si$ 1191 do Prezesa Narodowego Banku Polskiego o wyja'nienie,

czy

oddzia!y

NBP

obs!uguj"ce

rachunki

urz$dów

skarbowych b$d" pobiera!y op!aty od polece( przelewu 1% podatku na rzecz organizacji po&ytku publicznego. Je&eli przewiduje si$ pobieranie

1189 1190 1191

RPO-599677-VI/08 z 22 listopada 2008 r. Pismo z 23 grudnia 2008 r. RPO-577112-VI/07 z 2 stycznia 2008 r.

- 468 op!at, Rzecznik wyst"pi! o rozwa&enie podj$cia dzia!a( maj"cych na celu zwolnienie od tych op!at polece( przelewu kwot 1% podatku. Stosownie do art. 45 ust. 5c i 5e ustawy o podatku dochodowym od osób

fizycznych 1192,

naczelnicy

urz$dów

skarbowych,

na

wniosek

podatników, s" zobowi"zani do przekazania na rzecz jednej organizacji po&ytku publicznego, kwoty w wysoko'ci nieprzekraczaj"cej 1% podatku nale&nego wynikaj"cego z zeznania podatkowego. Przekazania kwoty naczelnik urz$du skarbowego dokonuje na rachunek bankowy organizacji po&ytku publicznego, po pomniejszeniu o koszty przelewu bankowego. Prezes NBP poinformowa! 1193, &e oddzia!y NBP nie b$d" pobiera!y od urz$dów skarbowych prowizji od polece( przelewu w z!otych z tytu!u przekazywania na rzecz organizacji po&ytku publicznego kwot 1% podatku nale&nego wynikaj"cego z zeznania podatkowego. 11. Zwolnienie

niektórych

grup

podatników

z

obowi%zku

prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku przy pomocy kas fiskalnych Rzecznik skierowa! 1194 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci art. 111 ust. 7 pkt 3 w zwi"zku z art. 111 ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i us!ug z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Do Rzecznika wp!ywa!y skargi kwestionuj"ce zwolnienie niektórych grup podatników (m.in. 'wiadcz"cych us!ugi w zakresie ochrony zdrowia oraz us!ugi prawnicze) z obowi"zku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku przy zastosowaniu kas rejestruj"cych. Skar&"cy zwracali uwag$, i& dokonywane w tym zakresie przez Ministra Finansów zwolnienia nosz" cechy dowolno'ci. W ocenie Rzecznika zarzuty te maj" uzasadnione podstawy. Nie kwestionuj"c mo&liwo'ci zwolnienia podatników z obowi"zku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestruj"cych, nale&y stwierdzi), &e zwolnienie to powinno nast$powa) na podstawie wyra%nie okre'lonych i jednoznacznych kryteriów.

1192 1193 1194

Ustawa z 26 lipca 1991 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z pó%n. zm.). Pismo z 8 stycznia 2008 r. RPO-597200-VI/08 z 29 grudnia 2008 r.

- 469 Tymczasem przepisy ustawy o podatku od towarów i us!ug zawieraj"ce upowa&nienie dla Ministra Finansów do wprowadzenia w drodze rozporz"dzenia zwolnienia z obowi"zku z obowi"zku prowadzania ewidencji za pomoc" kas fiskalnych nie odpowiadaj" standardowi konstytucyjnemu. Upowa&nienie ustawowe do wydania rozporz"dzenia nie spe!nia bowiem wymogu szczegó!owo'ci pod wzgl$dem tre'ciowym. Zaskar&one

przepisy

nie

zawieraj"

wystarczaj"co

precyzyjnych

wskazówek dla organu wydaj"cego rozporz"dzenie okre'laj"cych, na podstawie jakich kryteriów organ ten powinien wprowadza) zwolnienie z ustawowego obowi"zku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku nale&nego przy zastosowaniu kas rejestruj"cych. Zgodnie

z

tre'ci"

upowa&nienia

ustawowego,

zwolnienie

z

obowi"zku prowadzenia ewidencji za pomoc" kas fiskalnych mo&e nast"pi) ze wzgl$du na rodzaj prowadzonej dzia!alno'ci lub wysoko') obrotu. Ustawodawca nie okre'li! natomiast, jaki rodzaj prowadzonej dzia!alno'ci, ani jaka górna granica obrotu uzasadnia zastosowanie zwolnienia. Minister wydaj"c rozporz"dzenie powinien tak&e uwzgl$dni) specyfik$ wykonywania niektórych czynno'ci, jak te& uwarunkowania obrotu gospodarczego niektórymi towarami. Specyfika wykonywania czynno'ci, jak te& uwarunkowania obrotu towarami s" okre'leniami na tyle pojemnymi, &e nie nak!adaj" na organ wykonuj"cy upowa&nienie ustawowego

szczególnych

ogranicze(

w

zakresie

decydowania

o

zwolnieniu z ustawowego obowi"zku ewidencjonowania obrotu. Rzecznik

wniós!

o

odroczenie

utraty

mocy

obowi"zuj"cej

zakwestionowanych przepisów na okres 8 miesi$cy od daty og!oszenia orzeczenia w celu umo&liwienia ustawodawcy dostosowania tre'ci upowa&nienia ustawowego do standardów konstytucyjnych. B.

Papiery warto#ciowe

1. Sytuacja

prawna

posiadaczy

przedwojennych

papierów

warto#ciowych gwarantowanych przez Pa"stwo Polskie Mimo wielu wyst"pie( kolejnych Rzeczników podejmowanych od 1988 r., do chwili obecnej nie ukaza! si$ &aden akt prawny reguluj"cy

- 470 kwesti$ obs!ugi zobowi"za( wynikaj"cych z emisji przedwojennych papierów warto'ciowych. Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! 1195 po!"czone skargi konstytucyjne dotycz"ce wykupu przez Skarb Pa(stwa obligacji wydanych przed 1939 r. Trybuna! stwierdzi!, &e art. 12 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny 1196 ogranicza dost$p do waloryzacji s"dowej, zagwarantowanej w art. 358 1 § 3 k.c., do zobowi"za( pieni$&nych powsta!ych po dniu 30 pa%dziernika 1950 r. i zamyka skar&"cym mo&liwo') odwo!ania si$ do tego

mechanizmu,

uniemo&liwiaj"ce

a

s"dowi

s"dow"

jego

zastosowanie.

Rozwi"zanie

zobowi"za(

pieni$&nych

waloryzacj$

powsta!ych po dniu 30 pa%dziernika 1950 r. wy!"cznie ze wzgl$du na kryterium terminu ich powstania jest niezgodne z Konstytucj". Trybuna! Konstytucyjny zdecydowa! si$ na odroczenie wej'cia w &ycie utraty mocy obowi"zuj"cej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucj", na okres 12 miesi$cy od daty og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. Rzecznik zwróci! si$ 1197 do Ministra Finansów o poinformowanie, czy zosta!y podj$te prace maj"ce na celu ustawowe uregulowanie sytuacji przedwojennych posiadaczy papierów warto'ciowych. Minister poinformowa! 1198, &e problematyka zobowi"za( Skarbu Pa(stwa z tytu!u wyemitowanych lub gwarantowanych przed II wojn" 'wiatow" papierów warto'ciowych wykracza poza zakres kompetencji Ministra Finansów. Orzeczenie Trybuna!u Konstytucyjnego, o którym mowa

w

wyst"pieniu

Rzecznika,

dotyczy

wszystkich

zobowi"za(

powsta!ych przed 1950 r., a nie tylko wynikaj"cych z papierów warto'ciowych emitowanych przez Skarb Pa(stwa przed II Wojn" *wiatow". Uregulowanie tego problemu wymaga wi$c wprowadzenia zmian systemowych do prawa cywilnego. Odpowiednie kompetencje w tym zakresie posiada Minister Sprawiedliwo'ci. Takie stanowisko zosta!o przedstawione w pi'mie Ministra Finansów do Ministra Sprawiedliwo'ci z dnia 22 sierpnia 2007 r. Do chwili obecnej, pomi$dzy oboma Ministerstwami trwa w tej sprawie wymiana korespondencji. 1195 1196 1197 1198

Wyrok z 24 kwietnia 2007 r. (sygn. SK 49/05). Ustawa z 28 lipca 1990 r. (Dz.U. Nr 55, poz. 321). RPO-578865-VI/08 z 25 stycznia 2008 r. Pismo z 25 lutego 2008 r.

- 471 Trybuna! zaznaczy!, i& stwierdzenie niekonstytucyjno'ci poddanych kontroli przepisów nie prowadzi automatycznie do wprowadzenia czy przywrócenia regu! obowi"zuj"cych przed ich wej'ciem w &ycie. Nie poci"ga za sob" powstania praw na nowo, w sytuacji gdy zgodnie z obowi"zuj"cymi dotychczas przepisami prawa te wygas!y. Nie powoduje te& przekre'lenia skutków up!ywu terminu przedawnienia, tzn. Skarb Pa(stwa skutecznie mo&e podnosi) zarzut przedawnienia co do roszcze( wynikaj"cych z przedwojennych skarbowych papierów warto'ciowych. W wyst"pieniu w przedmiotowej sprawie skierowanym do Ministra Sprawiedliwo'ci,

Rzecznik

stwierdzi! 1199,

&e

kwestia

wykupu

przedwojennych papierów warto'ciowych gwarantowanych przez Pa(stwo Polskie powinna by) uregulowana w sposób kompleksowy. Rzecznik zwróci! si$ o zaj$cie stanowiska w sprawie oraz informacj$, czy prace maj"ce

na

celu

ustawowe

uregulowanie

sytuacji

przedwojennych

papierów warto'ciowych gwarantowanych przez pa(stwo polskie zosta!y wszcz$te i na jakim etapie obecnie si$ znajduj". W ocenie Ministra 1200 powinien zosta) przygotowany projekt ustawy, reguluj"cej sytuacj$ prawn" posiadaczy przedwojennych skarbowych papierów warto'ciowych. Ze wzgl$du na konieczno') dostosowania przyj$tych w nim rozwi"za( do mo&liwo'ci bud&etu pa(stwa, inicjatywa legislacyjna powinna by) decyzj" Rz"du. Kontynuuj"c badanie przedmiotowej sprawy Rzecznik skierowa! 1201 wyst"pienie do Prezesa Rady Ministrów stwierdzaj"c, &e orzeczenie Trybuna!u Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2007 r. usuwa z dniem 11 maja 2008 r. przeszkod$ formaln" uniemo&liwiaj"c" dochodzenie przed s"dami powszechnymi roszcze( z tytu!u przedwojennych obligacji. W sytuacji braku ustawowego uregulowania niniejszej kwestii, roszczenia posiadaczy tych papierów warto'ciowych b$d" podlega!y s"dowej waloryzacji. Trybuna! Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku zwróci! uwag$ na problem przedawnienia wielu roszcze( wynikaj"cych z przedwojennych

papierów

warto'ciowych.

Jednocze'nie

stan"!

na

stanowisku, i& powo!ywanie si$ przez Skarb Pa(stwa, w ewentualnych 1199 1200 1201

RPO-578865-VI/08 z 10 marca 2008 r. Pismo z 11 kwietnia 2008 r. RPO-578865-VI/08 z 24 kwietnia 2008 r.

- 472 procesach s"dowych, na zarzut przedawnienia jest nadu&yciem prawa. Rzecznik zwróci! si$ o informacj$, czy zosta!y podj$te stosowne prace legislacyjne i na jakim etapie si$ znajduj". W

odpowiedzi

na

to

wyst"pienie,

Minister

Finansów

poinformowa! 1202, &e obecnie brak jest uzasadnienia dla tworzenia specjalnych przepisów prawnych dotycz"cych przedwojennych obligacji Skarbu

Pa(stwa.

W

obowi"zuj"cym

stanie

prawnym

posiadacze

przedmiotowych obligacji mog" wyst$powa) na drog$ s"dow" z &"daniem waloryzacji dochodzonych przez nich roszcze(. Oznacza to, wed!ug Ministra, &e dysponuj" instrumentami prawnymi umo&liwiaj"cymi im dochodzenie swoich praw.

1202

Pismo z 19 czerwca 2008 r.

- 473 -

24. Ruch drogowy 1. Badania techniczne pojazdów wykonywane przed ich pierwsz% rejestracj% w Polsce Ustawa

–

Prawo

o

ruchu

drogowym 1203

nak!ada

obowi"zek

przeprowadzenia bada( technicznych przed pierwsz" rejestracj" w Polsce samochodów u&ywanych, sprowadzanych z innych pa(stw cz!onkowskich UE. Obowi"zuj"ce przepisy pozwalaj" na pobieranie za przeprowadzanie bada( op!aty prawie dwa razy wy&szej od op!aty za badanie okresowe pojazdu krajowego tej samej kategorii. Stan prawny w omawianym zakresie, spowodowa! podj$cie dzia!a( przez Komisj$ WE. Ostatecznie Komisja skierowa!a przeciwko Polsce skarg$ do Europejskiego Trybuna!u Sprawiedliwo'ci, w której za&"da!a stwierdzenia, &e poprzez wprowadzenie wymogu bada( technicznych importowanych pojazdów u&ywanych przed ich rejestracj", wobec braku takiego wymogu w stosunku do krajowych pojazdów znajduj"cych si$ w tych

samych

okoliczno'ciach,

Polska

nie

dope!ni!a

obowi"zków

spoczywaj"cych na niej na mocy reguluj"cego zasad$ swobodnego przep!ywu

towarów

art.

28

Traktatu

ustanawiaj"cego

Wspólnot$

Europejsk". Europejski Trybuna! Sprawiedliwo'ci uzna! 1204 za sprzeczne z prawem wspólnotowym wprowadzenie wymogu pierwszego badania technicznego przywo&onych samochodów u&ywanych przed ich rejestracj" w Polsce. Trybuna! podzieli! stanowisko Komisji WE i zobowi"za! Polsk$ do zmiany obowi"zuj"cych przepisów. Projekt nowelizacji budzi! w"tpliwo'ci co do zgodno'ci z tre'ci" opinii wyra&anych przez Komisj$ WE, dlatego Rzecznik zwróci! si$ 1205 do Ministra Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w sprawie. Minister poinformowa! 1206, &e trwaj"ce prace legislacyjne maj" na celu wdro&enie wyroku Europejskiego Trybuna!u Sprawiedliwo'ci.

1203 1204 1205 1206

Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908 z pó%n. zm.). Wyrok z 5 czerwca 2008 r. w sprawie C-170/07. RPO-594942-VI/08 z 15 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 30 pa%dziernika 2008 r.

- 474 -

2. Nieczytelno#$ danych okre#laj%cych w!a#ciciela pojazdu w nowym druku dowodu rejestracyjnego Wprowadzenie nowych dowodów rejestracyjnych spowodowane jest dostosowaniem polskiego prawa do prawa unijnego, wynikaj"cym z Dyrektywy Rady 1999/37/EC z 29 kwietnia 1999 r. w sprawie dokumentów rejestracyjnych pojazdów. Zasadnicze w"tpliwo'ci budzi przede wszystkim nowy druk dowodów rejestracyjnych, z uwagi na zmian$

rozmieszczenia

danych

dotycz"cych

w!a'ciciela

i

organu

wydaj"cego dowód rejestracyjny. W nowych dowodach rejestracyjnych na pierwszej stronie jest wpisany organ wydaj"cy dowód rejestracyjny, a dopiero znacznie dalej, na szóstej stronie, osoba u&ytkuj"ca pojazd. Tymczasem w pa(stwach Unii Europejskiej najcz$'ciej w!a'ciciel jest wpisany na pierwszej stronie dowodu rejestracyjnego. Przepisy Dyrektywy nie ustalaj" kolejno'ci umieszczania danych w dowodzie rejestracyjnym. Nieczytelne oznaczenia w polskich dowodach rejestracyjnych s" przyczyn" wielu omy!ek policjantów w krajach UE, którzy wystawiaj" mandaty i wezwania do zap!aty, zamiast do kierowców, do prezydentów i starostów polskich miast. Natomiast, je'li dane kierowców zostan" spisane z prawa jazdy, wówczas prezydenci i starostowie cz$sto traktowani s" jak przedsi$biorcy, u których zatrudniony jest kontrolowany kierowca. W ocenie Rzecznika nale&y podj") dzia!ania w celu zmiany sposobu oznaczania

danych

o

w!a'cicielu

pojazdu

w

nowych

dowodach

rejestracyjnych, a do czasu wprowadzenia tej zmiany poinformowanie s!u&b krajów UE o tre'ci druków aktualnie obowi"zuj"cych. Rzecznik zwróci! si$ 1207 do Ministra Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w sprawie rozwi"zania zasygnalizowanego problemu. Minister wyja'ni! 1208, i& obowi"zuj"cy w Polsce wzór dowodu rejestracyjnego, wprowadzony rozporz"dzeniem Ministra Infrastruktury w sprawie

1207 1208 1209

rejestracji

i

oznaczenia

pojazdów 1209,

RPO-593078-VI/08 z 20 listopada 2008 r. Pismo z 16 grudnia 2008 r. Rozporz"dzenie z 4 maja 2004 r. (Dz.U. Nr 110, poz. 1169).

jest

zgodny

ze

- 475 zharmonizowanymi wymaganiami unijnymi okre'lonymi we wspomnianej Dyrektywie 1999/37/WE. Wzory polskiego zharmonizowanego dowodu rejestracyjnego zosta!y przekazane

do

Komisji

cz!onkowskich,

Europejskiej

umo&liwiaj"c

oraz

ich

do

wszystkich

umieszczenie

w

pa(stw

oficjalnych

opracowaniach unijnych oraz zaznajomienie z nimi s!u&b kontroli ruchu drogowego. Dotychczas Ministerstwo nie otrzyma!o &adnych zastrze&e(, zarówno od Komisji Europejskiej, jak i od innych pa(stw cz!onkowskich, co do zgodno'ci z prawem unijnym, czy te& funkcjonalno'ci polskiego dowodu rejestracyjnego. 3. Problem bezpiecze"stwa kierowców na drodze zwi%zanego z nieprawid!owym funkcjonowaniem urz%dze" rejestruj%cych pr&dko#$ oraz niew!a#ciwym

rozmieszczeniem

znaków

drogowych

okre#laj%cych

dozwolon% pr&dko#$ pojazdów W skargach, które wp!yn$!y do Rzecznika, obywatele sygnalizowali, &e urz"dzenia rejestruj"ce pr$dko') pojazdów rejestrowa!y inne warto'ci ni& pr$dko') wskazywana na tarczy ich pojazdu. Kolejnym utrudnieniem wp!ywaj"cym

na

obni&enie

poczucia

bezpiecze(stwa

kierowców

sygnalizowanym przez obywateli jest nieprawid!owe rozmieszczenie znaków

drogowych

przy

drogach,

w

tym

znaków

wskazuj"cych

lokalizacj$ urz"dzenia rejestruj"cego pr$dko'). Obowi"zuj"ce przepisy nie przewiduj" konieczno'ci okresowego, regularnego przeprowadzania kontroli rozmieszczenia znaków drogowych, ani

konieczno'ci

okresowej

kontroli

urz"dze(

samorejestruj"cych

pr$dko') kierowców (fotoradarów). Jednocze'nie przepisy nie okre'laj" trybu, zgodnie z którym kierowca, który otrzyma! mandat w wyniku kontroli pr$dko'ci przeprowadzonej przez urz"dzenie rejestruj"ce móg!by skutecznie odwo!a) si$ od mandatu, powo!uj"c si$ na nieprawid!owo rozmieszczone

znaki

drogowe

lub

nieprawid!ow"

samorejestracj$

pr$dko'ci. Wykazanie w post$powaniu wyja'niaj"cym lub przed s"dem, i& przyczyn" zarejestrowanego przez fotoradary naruszenia ogranicze( pr$dko'ci by!o w istocie nieprawid!owe funkcjonowanie urz"dzenia rejestruj"cego pr$dko') lub nieprawid!owe rozmieszczenie znaków

- 476 drogowych, jest w praktyce niemo&liwe. Rzecznik zwróci! si$ 1210 do Ministra Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w sprawie. 4. Wyczerpywanie

si&

sum

gwarancyjnych

w

przypadku

obowi%zkowych ubezpiecze" odpowiedzialno#ci cywilnej Do Rzecznika zwróci! si$ Rzecznik Ubezpieczonych z pro'b" o wsparcie jego dzia!a( w sprawie problemu wyczerpywania si$ sum gwarancyjnych

w

przypadku

obowi"zkowych

ubezpiecze(

odpowiedzialno'ci cywilnej. Równie& w ocenie Rzecznika problem ten wymaga podj$cia dzia!a( pozwalaj"cych na wyeliminowanie sytuacji, w których osoby poszkodowane na skutek zdarzenia komunikacyjnego zosta!y pozbawione, w zwi"zku z wyczerpaniem si$ sumy gwarancyjnej, 'rodków do &ycia czy innych nale&nych im 'wiadcze(. W kolejnych nowelizacjach przepisów ubezpieczeniowych niestety nie dostrze&ono potrzeby wprowadzenia ogólnej definicji czy chocia&by okre'lenia zasad odnosz"cych si$ do sumy gwarancyjnej. Brak jest postanowie( ustawowych odnosz"cych si$ do trybu likwidacji szkody w przypadku,

gdy

wysoko')

sumy

gwarancyjnej

nie

wystarcza

na

zaspokojenie wszystkich roszcze(. W ostatnich latach systematycznie podwy&szano

sumy

gwarancyjne,

co

wynika!o

z

konieczno'ci

dostosowania polskich przepisów do regulacji unijnych. Zmiany te jednak nie obejmowa!y osób poszkodowanych, które dozna!y szkody pod rz"dami poprzednich regulacji. Problem wyczerpania si$ sumy gwarancyjnej mo&e dotkn") w szczególno'ci osoby, które dozna!y szkody w latach 90-tych. W

ocenie

Rzecznika,

nale&a!oby

zmierza)

do

wprowadzenia

odpowiedzialno'ci Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego za szkody na osobie w sytuacjach, gdy wyznaczona suma gwarancyjna uniemo&liwia pe!ne zaspokojenie roszcze( poszkodowanego. Wydaje si$, &e obci"&enie ubezpieczycieli z tytu!u finansowania dodatkowego zadania Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, by!oby raczej niewielkie. Sytuacje wyczerpania sum gwarancyjnych nie s" bowiem zjawiskiem

1210

RPO-603857-VI/08 z 8 grudnia 2008 r.

- 477 cz$stym. Rzecznik zwróci! si$ 1211 do Ministra Finansów o rozwa&enie mo&liwo'ci wyst"pienia z inicjatyw" legislacyjn" w tej sprawie. 5. Trudno#ci przedsi&biorców zwi%zane z egzekwowaniem nale'no#ci z tytu!u holowania i parkowania pojazdów Rzecznik zajmuje si$ ju& od kilku lat problemami zwi"zanymi z holowaniem i parkowaniem pojazdów, a w szczególno'ci z rozliczaniem kosztów ich przechowywania. W ocenie Rzecznika podstawowym problemem

jest

niespójne

okre'lenie

powinno'ci

poszczególnych

podmiotów bior"cych udzia! w post$powaniu dotycz"cym usuni$cia pojazdu z drogi, odholowania i przechowywania go na parkingu strze&onym. Obowi"zuj"ce

przepisy

przesuwaj"

ci$&ar

wykonania

zlecenia

przechowywania pojazdu na parkingu prowadzonym przez prywatne podmioty, wybrane w przetargu przez starost$ na przedsi$biorców prowadz"cych parkingi. Przedsi$biorcy podnosz", i& w istocie przyjmuj" i przechowuj" samochody skierowane na parking na podstawie zlece( wydawanych przez organy administracji publicznej (Policj$, Stra& Miejsk", a w wyj"tkowych okoliczno'ciach przez Stra& Graniczn"). Zlecenia zazwyczaj nie zawieraj" wystarczaj"cych danych dotycz"cych w!a'ciciela pojazdu skierowanego na parking, na podstawie których mogliby ustali) jego dane osobowe i adres zamieszkania i wezwa) do odebrania pojazdu z parkingu. Przepisy obligatoryjnego

nie

przewiduj"

ustalenia

tych

jednoznacznie danych

przez

sprecyzowanego, podmioty

zlecaj"ce

odholowanie pojazdu i przechowywanie go na wskazanym parkingu. Z zapisów ustawowych wynika jedynie, i& w ka&dej sytuacji kosztami holowania i parkowania pojazdów na parkingach firm wy!anianych przez starostów nale&y obci"&a) w!a'cicieli tych aut. W praktyce nieustalenie w!a'ciciela przez Policj$ po up!ywie 6 miesi$cy od dnia przekazania pojazdu na parking pozwala na przyj$cie, i& pojazd zosta! porzucony w celu wyzbycia si$ go i powoduje przej$cie pojazdu przez Skarb Pa(stwa z mocy ustawy. Jednocze'nie nieustalenie 1211

RPO-603465-VI/08 z 22 grudnia 2008 r.

- 478 w!a'ciciela pojazdu uniemo&liwia przedsi$biorcy dochodzenie kosztów holowania i parkowania pojazdu w okresie od dnia zdarzenia do dnia up!ywu terminu 6 miesi$cznego. Stan nie'ci"galno'ci zobowi"za( z tytu!u parkowania i holowania zosta! pog!$biony wyrokiem Trybuna!u Konstytucyjnego 1212, zgodnie, z którym art. 130a ust. 11 pkt 3 ustawy – Prawo o ruchu drogowym1213 jest niezgodny z art. 64 ust. 3 Konstytucji, natomiast § 8 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie usuwania pojazdów 1214 jest niezgodny z art. 130a ust. 11 pkt 3 ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz z art. 92 ust. 1 i art. 46 Konstytucji. Trybuna! orzek!, i& wskazane przepisy trac" moc obowi"zuj"c" z up!ywem dwunastu miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, tj. dnia 12 czerwca 2009 r. Rzecznik postulowa! 1215 w wyst"pieniu do Ministra Infrastruktury i Ministra Finansów, aby przepisy wyra%nie wskazywa!y podmiot w!a'ciwy do pokrycia kosztów zwi"zanych z usuni$ciem pojazdu z drogi, a nast$pnie z jego przechowywaniem na parkingu. Minister Finansów w pe!ni podzieli! 1216 stanowisko Rzecznika dotycz"ce niezasadno'ci nara&ania na straty podmiotów prowadz"cych parkingi. Nieuprawnione jest równie& obci"&anie bud&etu pa(stwa wydatkami

zwi"zanymi

z

usuwaniem

pojazdów

z

drogi

i

ich

parkowaniem. Podj$cie decyzji o wprowadzeniu nowych rozwi"za( do projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym pozostaje jednak we w!a'ciwo'ci Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji. Ministerstwo Finansów wielokrotnie wyst$powa!o do Ministra SWiA o piln" zmian$ przepisów w zakresie porzuconych pojazdów, niestety bezskutecznie.

1212 1213 1214 1215 1216

Wyrok z 3 czerwca 2008 r. (sygn. P 4/06). Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 2 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 134, poz. 1133 z pó%n. zm.) RPO-529772-VI/06 z 19 grudnia 2008 r. Pismo z 30 grudnia 2008 r.

- 479 -

25. Wykonywanie kar i #rodków karnych. demoralizacji i przest!pczo#ci nieletnich A.

Zapobieganie

Wykonywanie kar i #rodków karnych

1.Wypadki nadzwyczajne w zak!adach karnych i aresztach #ledczych Wydarzenia takie jak zgon obywatela Rumunii, Claudiu Crulica, który zmar! na skutek skrajnego wycie(czenia organizmu, po d!ugotrwa!ej odmowie przyjmowania posi!ków w czasie osadzenia w Areszcie *ledczym w Krakowie wykaza!y, &e wiedza o dramatycznych w skutkach wypadkach nadzwyczajnych dociera do Rzecznika poprzez 'rodki masowego

przekazu

i

ze

znacznym

opó%nieniem 1217.

Sytuacja

ta

uniemo&liwia!a Rzecznikowi w!a'ciwe i szybkie reagowanie na wypadki, w których istnieje prawdopodobie(stwo naruszenia praw i wolno'ci obywatelskich. Niezw!oczny dost$p Rzecznika do pe!nej informacji o wypadkach nadzwyczajnych w jednostkach penitencjarnych na terenie kraju ma zasadnicze znaczenie zw!aszcza z uwagi na fakt, i& w 2008 roku Rzecznik podj"! si$ pe!nienia funkcji Krajowego Mechanizmu Prewencji. Polska zobowi"za!a

si$

do

jego

wyznaczenia

b"d%

utworzenia

w

celu

zapobiegania torturom na poziomie krajowym, ratyfikuj"c Protokó! fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poni&aj"cego traktowania albo karania, przyj$ty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1218 do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej z pro'b" o systematyczne udost$pnianie przez Centralny Zarz"d S!u&by Wi$ziennej informacji o wypadkach nadzwyczajnych (takich jak: bunt, 'mier) osadzonego lub innej osoby albo ci$&kie uszkodzenie cia!a na skutek dzia!ania funkcjonariusza, pracownika

lub

funkcjonariusza,

1217 1218

innej

osoby

pracownika

albo lub

psa

s!u&bowego,

osadzonego,

gro%ne

„Tygodnik Powszechny” z 6 kwietnia 2008 r. )mier$ po rumu"sku. RPO-586099-VII/08 z 24 kwietnia 2008 r.

samobójstwo zak!ócenie

- 480 bezpiecze(stwa, zgwa!cenie osadzonego, zn$canie si$ nad osadzonym, pobicie

skutkuj"ce

ci$&kie

uszkodzenie

cia!a,

pope!nienie

przez

funkcjonariusza lub pracownika czynu nosz"cego znamiona przest$pstwa 'ciganego z urz$du, choroba osadzonych na jednakow" jednostk$ chorobow", je&eli choruje co najmniej 20 osób, a tak&e: odmowa przyjmowania

posi!ków

przez

osadzonego,

usi!owanie

dokonania

samobójstwa przez osadzonego), jakie mia!y miejsce w poszczególnych jednostkach penitencjarnych na obszarze ca!ego kraju. Dyrektor Generalny poinformowa! 1219, &e od 1 lipca 2008 r. CZSW b$dzie

przesy!a!

do

Biura

Rzecznika

informacje

o

wypadkach

nadzwyczajnych. W wyst"pieniu 1220 skierowanym do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego, Rzecznik stwierdzi!, i& bulwersuj"cy przypadek 'mierci w areszcie 'ledczym obywatela Rumunii, który zmar! po d!ugotrwa!ej g!odówce w czasie osadzenia, powinien sta) si$ impulsem do analizy funkcjonowania systemu przekazywania informacji o wypadkach nadzwyczajnych nie tylko na poziomie danej jednostki penitencjarnej, ale w skali ca!ego kraju. O tym, &e system ten nie funkcjonuje prawid!owo, 'wiadczy! brak zainteresowania spraw" wielomiesi$cznej g!odówki osadzonego zarówno ze strony kierownictwa aresztu, jak równie& Dyrektora Okr$gowego SW oraz Centralnego ZSW. Rzecznik przedstawi! szereg wniosków wynikaj"cych z analizy informacji o post$powaniu wyja'niaj"cym przeprowadzonym przez Okr$gowy Inspektorat S!u&by Wi$ziennej, a tak&e zwróci! uwag$ na kwesti$ dzia!a( s"du penitencjarnego. Wniosek w trybie art. 118 § 2 i 3 k.k.w. o zgod$ na podj$cie dzia!a( medycznych wbrew woli skazanego zosta! skierowany do s"du w dniu 3 stycznia 2008 r., a rozpatrzono go dopiero po up!ywie 6 dni. Podj$cie dzia!a( medycznych nast"pi!o po uprawomocnieniu si$ postanowienia s"du. Sk!ania to do zastanowienia, czy postanowienia s"du wydawane w powy&szym trybie nie powinny by) wykonalne z chwil" ich wydania.

1219 1220

Pismo z 11 czerwca 2008 r. RPO-586099-VII/08 z 11 czerwca 2008 r.

- 481 Minister

nie

podzieli! 1221

funkcjonowania

systemu

nadzwyczajnych

na

zastrze&e(

przekazywania

poziomie

Rzecznika informacji

wy&szych

struktur

dotycz"cych o

wypadkach

organizacyjnych

wi$ziennictwa ni& jednostka penitencjarna. Analizuj"c

spraw$

protestu

g!odowego

osadzonego

obywatela

Rumunii, Ministerstwo Sprawiedliwo'ci dostrzeg!o problem wykonalno'ci postanowie( s"du penitencjarnego wydawanych w trybie art. 118 k.k.w. W Ministerstwie Sprawiedliwo'ci przygotowany zosta! projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw zak!adaj"cy m.in., &e postanowienie w post$powaniu wykonawczym staje si$ wykonalne z chwil" wydania, chyba &e ustawa stanowi inaczej lub s"d wydaj"cy postanowienie wstrzyma jego wykonanie. Ponadto CZSW przyst"pi! do nowelizacji zarz"dzenia Nr 2/04 Dyrektora Generalnego SW w sprawie szczegó!owych zasad prowadzenia i

organizacji

funkcjonariuszy

pracy i

penitencjarnej pracowników

oraz dzia!ów

zakresów

czynno'ci

penitencjarnych

i

terapeutycznych, w kwestii u'ci'lenia zasad post$powania z osadzonymi d!ugotrwale odmawiaj"cymi przyjmowania posi!ków. Doprecyzowany zosta! tak&e przepis § 14 ust. 2 rozporz"dzenia Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie szczegó!owych zasad, zakresu i trybu udzielania 'wiadcze( zdrowotnych osobom pozbawionym wolno'ci przez zak!ady opieki zdrowotnej dla osób pozbawionych wolno'ci 1222, poprzez zawarcie zapisów zobowi"zuj"cych wi$zienn" s!u&b$ zdrowia do niezw!ocznego pisemnego

powiadamiania

s$dziego

penitencjarnego

w

przypadku

stwierdzenia przez lekarza utraty 10% wagi cia!a zanotowanej w dniu rozpocz$cia przez osadzonego protestu g!odowego. Rzecznik wyst"pi! tak&e do Komendanta G!ównego Policji 1223, Ministra Sprawiedliwo'ci 1224 oraz Ministra Edukacji Narodowej 1225, z pro'b" o przesy!anie raportów o wypadkach nadzwyczajnych, jakie mia!y miejsce w podleg!ych tym podmiotom jednostkach, w których przebywaj"

1221 1222 1223 1224 1225

Pismo z 18 lipca 2008 r. Rozporz"dzenie z 31 pa%dziernika 2003 r. (Dz.U. Nr 204, poz. 1985). RPO-596571-VII/08 z 2 wrze'nia 2008 r. RPO-596718-VII/08 z 2 wrze'nia 2008 r. RPO-596719-VII/08 z 3 wrze'nia 2008 r.

- 482 osoby pozbawione wolno'ci (pomieszczenia dla osób zatrzymanych jednostek organizacyjnych Policji, policyjne izby dziecka, m!odzie&owe o'rodki wychowawcze, m!odzie&owe o'rodki socjoterapii, schroniska dla nieletnich, zak!ady poprawcze). W 2008 r. w Zespole Prawa Karnego Wykonawczego Biura Rzecznika

prowadzono

66

spraw

dotycz"cych

wypadków

nadzwyczajnych, jakie mia!y miejsce w jednostkach penitencjarnych, b"d% te& dotyczy!y z!ego traktowania nieletnich w miejscach izolacji. By!y to m.in. sprawy samobójstw (21), pobicia osadzonego skutkuj"cego ci$&kie uszkodzenie cia!a (13), z!ego traktowania wychowanków (1), zgonu osób pozbawionych wolno'ci (11), zn$cania si$ nad osadzonym (14) lub jego zgwa!cenia (3). 2. Stosowanie kamer telewizji przemys!owej w celach mieszkalnych Do Biura Rzecznika wp!yn$!a skarga osadzonego, przebywaj"cego w areszcie 'ledczym. Skar&y! si$ on, &e przebywa! w celi mieszkalnej (nieprzeznaczonej dla tzw. osadzonych niebezpiecznych), w której stosowany by! sta!y monitoring przy pomocy kamery telewizyjnej, na co w obowi"zuj"cym ustawodawstwie brak jest podstaw prawnych. W sprawozdaniu z post$powania wyja'niaj"cego Dyrektor Okr$gowy S!u&by Wi$ziennej wskaza! jako podstaw$ u&ycia kamer w celi przepis § 77 pkt 1 lit. k rozporz"dzenia Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych S!u&by Wi$ziennej 1226. Rzecznik uzna! tak" interpretacj$ za b!$dn". Przepis ten w sposób ogólny okre'la mo&liwo')

u&ywania

telewizji

przemys!owej

jako

jednej

z

form

zabezpieczenia techniczno-ochronnego, stosowanego w ochronie jednostki penitencjarnej. W opinii Rzecznika, wyk!adnia tego przepisu nie upowa&nia natomiast do stosowania kamer w celach mieszkalnych. Wyj"tek mog" stanowi) jedynie pomieszczenia dla tzw. osadzonych niebezpiecznych. W"tpliwo'ci wzbudzi!a równie& delegacja ustawowa do wydania powy&szego rozporz"dzenia, zawarta w art. 249 § 3 pkt 4 Kodeksu karnego wykonawczego, w którym nie ma mowy o mo&liwo'ci okre'lenia 1226

Rozporz"dzenie z 31 pa%dziernika 2003 r. (Dz.U. Nr 194, poz. 1902).

- 483 w rozporz"dzeniu zakresu stosowania telewizji przemys!owej. Rzecznik skierowa! w tej sprawie wyst"pienie 1227 do Dyrektora Generalnego SW. W odpowiedzi poinformowano 1228, &e opisany w wyst"pieniu Rzecznika przypadek by! jednostkowy, jednak z uwagi na konieczno') zapobiegania podobnych zdarzeniom w przysz!o'ci, Centralny Zarz"d SW w ramach czynno'ci kontrolnych b$dzie zwraca! szczególn" uwag$ na t$ problematyk$. Tre') przepisów w tym zakresie nie powinna budzi) w"tpliwo'ci. Jednocze'nie w odpowiedzi stwierdzono, i& zasadnym wydaje si$ postulat doprecyzowania delegacji ustawowej zawartej w art. 249 § 3 pkt 4 Kodeksu karnego wykonawczego i uregulowanie w rozporz"dzeniu zasad stosowania kamer w celach albo wprowadzenie jednoznacznego przepisu

Kodeksu

dopuszczalno')

karnego

stosowania

wykonawczego,

telewizji

który

przemys!owej

w

okre'la!by jednostkach

penitencjarnych. Centralny Zarz"d SW podejmie stosowne dzia!ania w tym zakresie przy okazji najbli&szych prac nowelizacyjnych nad Kodeksem karnym wykonawczym. W kolejnym wyst"pieniu dotycz"cym stosowania kamer telewizji przemys!owej w jednostkach penitencjarnych Rzecznik zwróci! si$ 1229 do Ministra

Sprawiedliwo'ci

o

podj$cie

inicjatywy

ustawodawczej

zmierzaj"cej do wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych oraz spowodowanie

przestrzegania

przez

S!u&b$

Wi$zienn"

przepisów

obowi"zuj"cych w tym zakresie. 3. Wykonywanie #rodków probacji i readaptacji skazanych Rzecznik zwróci! si$ 1230 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie stanowiska w sprawie stwierdzonych nieprawid!owo'ci w wykonywaniu 'rodków probacji i readaptacji skazanych oraz propozycji nowych rozwi"za(

legislacyjnych

w

tym

zakresie.

Zaproponowane

przez

Rzecznika zmiany maj" s!u&y) doskonaleniu nieizolacyjnych form

1227 1228 1229 1230

RPO-572925-VII/07 z 29 stycznia 2008 r. Pismo z 13 lutego 2008 r. RPO-572925-VII/07 z 30 lipca 2008 r. RPO-517732-VII/05 z 13 marca 2008 r.

- 484 post$powania ze skazanymi, jako realnej alternatywy dla bezwzgl$dnej kary pozbawienia wolno'ci. W'ród

kilkudziesi$ciu

propozycji

stwierdzenie

niekonstytucyjno'ci

Sprawiedliwo'ci

w

sprawie

zmian

warto

odnotowa)

rozporz"dzenia

szczegó!owego

sposobu

Ministra wykonywania

uprawnie( i obowi"zków kuratorów zawodowych 1231, które wykracza poza zakres delegacji zawartej w art. 12 ustawy o kuratorach s"dowych 1232; potrzeb$ zmiany art. 178 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, wprowadzaj"c" do praktyki zasad$ wykonywania kontroli okresu próby wobec

osób,

którym

s"d

warunkowo

zawiesi!

wykonanie

kary

pozbawienia wolno'ci bez ustanowienia dozoru nad nimi, przez kuratora s"dowego w!a'ciwego ze wzgl$du na miejsce zamieszkania lub pobytu tych osób; konieczno') znacznego wsparcia etatowego s!u&by kuratorskiej oraz

równomiernego

obci"&ania

kuratorów

zawodowych

'rodkami

probacji i innymi obowi"zkami; potrzeb$ cz$stszego stosowania dozoru oraz nak!adania obowi"zków na skazanych przez s"dy orzekaj"ce kar$ pozbawienia wolno'ci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Minister Sprawiedliwo'ci zapewni! 1233, &e wnikliwie przeanalizowano opracowanie Biura Rzecznika po'wi$cone wykonywaniu w Polsce 'rodków probacji i readaptacji skazanych 1234. Cz$') postulatów Rzecznika zostanie zrealizowana, inne propozycje sk!aniaj" do polemiki. Stwierdzi! ponadto, i& w Ministerstwie znany jest problem delegacji ustawowej

zawartej

Rozwi"zaniem

w

by!oby

art.

12

wydanie

ustawy na

o

kuratorach

podstawie

Kodeksu

s"dowych. karnego

wykonawczego rozporz"dzenia okre'laj"cego uprawnienia i obowi"zki kuratorów dla doros!ych w zakresie wykonywania orzecze( karnych, po zmianach w Kodeksie karnym wykonawczym, rozporz"dzeniu Ministra Sprawiedliwo'ci

w

sprawie

szczegó!owego

sposobu

wykonywania

uprawnie( i obowi"zków kuratorów s"dowych, oraz w procedurze cywilnej w zakresie wykonywania orzecze( rodzinnych i nieletnich przez

1231 1232 1233 1234

Rozporz"dzenie z 12 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 112, poz. 1064). Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 1071). Pismo z 16 kwietnia 2008 r. Biuletyn 59

- 485 kuratorów

rodzinnych.

Procedura

tych

zmian

b$dzie

jednak

skomplikowana. Nie zosta!a uznana potrzeba zmiany art. 178 § 1 k.k.w. Jako s!uszn" oceniono propozycj$ uporz"dkowania terminologii przepisów dotycz"cych wykonywania dozoru wobec osób, dla których zastosowano warunkowe umorzenie post$powania karnego. Ministerstwo rozwa&y tak&e zmian$ przepisów dotycz"cych okre'lenia standardów pracy kuratora s"dowego. Równie& postulaty w zakresie wykonywania dozoru orzeczonego na wniosek skazanego na podstawie art. 167 k.k.w. s" zasadne i Ministerstwo podejmie kroki zmierzaj"ce do wyeliminowania b!$dów wskazanych przez Rzecznika. W kolejnym wyst"pieniu Rzecznik zwróci! si$ 1235 do Ministra Sprawiedliwo'ci

o

udzielenie

informacji

dotycz"cych

stopnia

zaawansowania prac nad wprowadzaniem w &ycie jego postulatów sformu!owanych w wyst"pieniu z dnia 13 marca 2008 r. Jednocze'nie Rzecznik wyrazi! zastrze&enia co do zmiany stanowiska resortu sprawiedliwo'ci w sprawie zasad wykonywania kontroli okresu próby przez kuratora s"dowego w sytuacji, gdy nie orzeczono dozoru w sprawie. W ocenie Rzecznika, uznanie, &e kurator s"dowy zobowi"zany jest tylko do kontroli wykonania przez skazanego na!o&onego przez s"d obowi"zku probacyjnego, a nie ca!ego okresu próby, nie tylko nie znajduje podstawy prawnej, lecz jest sprzeczne z obowi"zuj"cymi normami prawa karnego wykonawczego. Przyj$ta przez resort sprawiedliwo'ci i realizowana od 2008 r. koncepcja rezygnowania z kontroli okresu próby przy bezdozorowym zawieszeniu wykonania kary mo&e obj") ka°o roku oko!o 130 tysi$cy spraw, w których s"d w wyroku nie na!o&y! na skazanego &adnych obowi"zków.

Wprawdzie

spadnie

wówczas

znacz"co

obci"&enie

kuratorów obowi"zkami innymi ni& dozory, to jednak poza kontrol" okresu próby b$dzie pozostawa!a liczna grupa skazanych, dla których jedyn" podstaw" oceny ich zachowania b$dzie skazanie za pope!nienie kolejnego

1235

przest$pstwa.

Wobec

RPO-517732-VII/05 z 28 lipca 2008 r.

tej

grupy

skazanych

ustan"

te&

- 486 mo&liwo'ci

modyfikowania

okresu

próby

poprzez

ustanowienie

obowi"zków i oddanie skazanego pod dozór. Minister poinformowa! 1236, i& wi$kszo') postulatów zg!oszonych przez Rzecznika znalaz!a swoje odzwierciedlenie w projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, opracowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwo'ci. Prace nad tym projektem by!y prowadzone wcze'niej i niezale&nie od uwag i wniosków Rzecznika. Projekt zosta! skierowany do konsultacji spo!ecznych. W odpowiedzi poinformowano jednocze'nie, i& obecna regulacja dotycz"ca standardów obci"&e( pracy kuratorów jest wadliwa, bowiem nie zach$ca kuratorów s"dowych do szybkiego zako(czenia wykonywania spraw. Ponadto Ministerstwo Sprawiedliwo'ci zwróci si$ w trybie nadzoru do prezesów s"dów okr$gowych z przypomnieniem o konieczno'ci stosowania

wzoru

rozporz"dzenia

kwestionariusza

Ministra

okre'lonego

Sprawiedliwo'ci

w

w

za!"czniku

sprawie

do

regulaminu

czynno'ci w zakresie przeprowadzania wywiadu 'rodowiskowego oraz wzoru

kwestionariusza

zaawansowane

prace

tego nad

wywiadu 1237.

projektem

W

Ministerstwie

rozporz"dzenia

trwaj"

zmieniaj"cego

rozporz"dzenie Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie zakresu praw i obowi"zków podmiotów sprawuj"cych dozór, zasad i trybu wykonywania dozoru oraz trybu wyznaczania przez stowarzyszenia, organizacje i instytucje swoich przedstawicieli do sprawowania dozoru 1238. W regulacji tej znajdzie si$ tak&e kwestia ujednolicenia i odpowiedniej modyfikacji sposobu prowadzenia przez kuratora dokumentacji dozoru. Ponadto uznano za nietrafne stanowisko, zgodnie z którym kurator mia!by co do zasady kontrolowa) ca!y okres próby bez wzgl$du na orzeczony dozór czy obowi"zki probacyjne.

1236 1237 1238

Pismo z 26 sierpnia 2008 r. Rozporz"dzenie z 11 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 108, poz. 1018). Rozporz"dzenie z 7 czerwca 2002 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 812).

- 487 4. Stosowanie dozoru kuratora s%dowego wobec skazanych, którzy uzyskali warunkowe przedterminowe zwolnienie podczas odbywania kary pozbawienia wolno#ci w innej sprawie Do Rzecznika kierowali wnioski skazani, kwestionuj"c wykonywanie wobec nich dozoru kuratora s"dowego w zwi"zku z uzyskaniem warunkowego przedterminowego zwolnienia podczas odbywania kary pozbawienia wolno'ci w innej sprawie. W opinii Rzecznika dozór kuratora s"dowego wobec skazanych na kar$ pozbawienia wolno'ci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania oraz

warunkowo

przedterminowo

zwolnionych

nie

powinien

by)

realizowany w warunkach izolacji penitencjarnej, to znaczy podczas wykonywania

kary

pozbawienia

wolno'ci

w

innej

sprawie

lub

tymczasowego aresztowania, poniewa& stanowi zaprzeczenie istoty 'rodków zwi"zanych z poddaniem sprawcy próbie. Skazani, wobec których jest wykonywana kara pozbawienia wolno'ci lub tymczasowe aresztowanie, podlegaj" oddzia!ywaniom penitencjarnym i kontroli funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej. Rzecznik zwróci! si$ 1239 do Ministra Sprawiedliwo'ci o podj$cie odpowiednich dzia!a( maj"cych na celu rezygnacj$ z ustalonego w praktyce wykonywania dozoru wobec skazanych na kar$ pozbawienia wolno'ci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania oraz warunkowo przedterminowo zwolnionych, w czasie odbywania przez nich kary pozbawienia wolno'ci w innej sprawie lub tymczasowego aresztowania. W celu jednolitego stosowania w tym przedmiocie art. 15 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego, Rzecznik zaproponowa! rozwa&enie potrzeby nowelizacji tego przepisu. W odpowiedzi otrzyma! informacj$ 1240, &e optymalne rozwi"zania organizacyjne powinny usprawni) wykonywanie dozorów w zak!adach karnych, bez konieczno'ci dora%nych zmian legislacyjnych. Praca resocjalizacyjna kuratora s"dowego prowadzona wobec osadzonego skazanego musi uwzgl$dnia) okoliczno'), &e stosowane s" ju& wobec niego

1239 1240

odpowiednie

oddzia!ywania

RPO-578855-VII/08 z 7 kwietnia 2008 r. Pismo z 17 kwietnia 2008 r.

wychowawcze

ze

strony

- 488 funkcjonariuszy

S!u&by

Wi$ziennej.

Z

tego

punktu

widzenia

wykonywanie dozoru w zakresie pracy wychowawczej mo&e by) mniej intensywne,

a

przede

wszystkim

skoordynowane

z

dzia!aniami

podejmowanymi w tym zakresie przez S!u&b$ Wi$zienn". Kurator s"dowy mo&e

zatem

ograniczy)

swoje

czynno'ci

w

zakresie

dozoru

do

niezb$dnego minimum. Najistotniejsze wydaje si$ wypracowanie przez prezesów s"dów takich form wspó!pracy z administracj" jednostek penitencjarnych, które z jednej

strony

pozwoli!yby

kuratorom

na

dost$p

do

niezb$dnych

informacji, w tym kontakt ze skazanymi oraz wykorzystanie materia!ów z prac

podj$tych

komplikowa!yby s!u&bowych

wobec

skazanego

nadmiernie

przez

w

bie&"cego

funkcjonariuszy

placówce,

a

z

wykonywania

S!u&by

Wi$ziennej

drugiej

nie

obowi"zków i

samych

kuratorów. Jedynie s"d jest w!adny podj") w!a'ciw" decyzj$ w zakresie dalszego post$powania z osob" oddan" pod dozór. Docelowym

rozwi"zaniem

sposobu

wykonywania

dozoru

nad

skazanym osadzonym w jednostce penitencjarnej by!oby odpowiednie uregulowanie tej kwestii w Kodeksie karnym wykonawczym. 5. Dozór elektroniczny Z dniem 1 lipca 2008 r. mia!a wej') w &ycie ustawa o wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci poza zak!adem karnym w systemie dozoru elektronicznego 1241. Zawarte w niej rozwi"zania powinny wydatnie wp!yn") na racjonalizacj$ sposobu wykonywania kary pozbawienia wolno'ci w Polsce, a przede wszystkim ograniczy) skal$ przepe!nienia zak!adów karnych i zmniejszy) liczb$ orzecze( oczekuj"cych na wykonanie. Dlatego Rzecznik aktywnie wspiera! w ostatnich latach starania o wprowadzenie do praktyki dozoru elektronicznego nad osobami skazanymi. Tymczasem z informacji medialnych wynika!o, &e w resorcie sprawiedliwo'ci przygotowano projekt nowelizacji wymienionej ustawy, w którym proponuje si$ przesuni$cie o rok terminu wej'cia jej w &ycie 1242.

1241 1242

Ustawa z 7 wrze'nia 2007 r. (Dz.U. Nr 191, poz. 1366). „Rzeczpospolita” z 28 stycznia 2008 r. Elektroniczne obro'e od!o'one na rok.

- 489 W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1243 do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie o przyczynach przesuni$cia terminu wej'cia w &ycie ustawy o systemie dozoru elektronicznego, a tak&e poinformowanie o przebiegu przygotowa( do wprowadzenia jej w &ycie oraz prognozach na przysz!o') zwi"zanych ze stosowaniem systemu dozoru elektronicznego. Minister poinformowa! 1244, &e po uchwaleniu ustawy o wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci poza zak!adem karnym w systemie dozoru elektronicznego nie powsta! sta!y zespó! wykonawczy i nie powo!ano spo'ród kierownictwa Ministerstwa osoby odpowiedzialnej za wdro&enie systemu

dozoru

elektronicznego.

W

tej

sytuacji

komórkom

organizacyjnym Ministerstwa nie przekazano niezb$dnych ustale( i wytycznych do prze!o&enia zapisów ustawowych na formy organizacyjne i techniczne systemu dozoru elektronicznego. W styczniu 2008 r. podj$to prace legislacyjne nad projektem ustawy o zmianie ustawy o wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci poza zak!adem karnym w systemie dozoru elektronicznego. Minister Sprawiedliwo'ci wyznaczy! osob$ odpowiedzialn" za wdro&enie systemu w osobie Podsekretarza Stanu oraz powo!a! zespó! projektowy, który z dniem 30 stycznia 2008 r. przyst"pi! do realizacji zada( zgodnie z zatwierdzonym harmonogramem, tak aby w maju 2008 r. rozpocz")

post$powanie

o

udzielenie

zamówienia

publicznego

podmiotowi dozoruj"cemu, a od dnia 1 wrze'nia 2009 r. – z zastrze&eniem przyj$cia przez Sejm nowelizacji ustawy – wdro&enie i funkcjonowanie systemu. Na etapie wdro&eniowym zak!ada si$ obj$cie systemem grupy 3000 skazanych, za' docelowo – 15 000 skazanych. 6. Nieprawid!owo#ci w funkcjonowaniu wi&ziennej s!u'by zdrowia W zwi"zku z trudno'ciami w wype!nianiu przez S!u&b$ Wi$zienn" ustawowego zadania, jakim jest zapewnienie osobom pozbawionym wolno'ci w!a'ciwej opieki zdrowotnej, Rzecznik zwróci! si$ 1245 do Prezesa Rady Ministrów o rozwa&enie potrzeby powo!ania przez ministrów 1243 1244 1245

RPO-580994-VII/08 z 12 lutego 2008 r. Pismo z 20 lutego 2008 r. RPO-561484-VII/07 z 24 kwietnia 2008 r.

- 490 sprawiedliwo'ci oraz zdrowia mi$dzyresortowej komisji, która zbada i oceni poziom pracy oraz potrzeby wi$ziennej s!u&by zdrowia. Wi$ziennictwo ma coraz wi$ksze trudno'ci z pozyskiwaniem kadry medycznej, o czym decyduje zarówno poziom p!ac, jak i charakter wykonywanych przez ni" zada(. Kadra medyczna jest stosunkowo nieliczna i – poza szpitalami wi$ziennymi – zabezpiecza sprawowanie opieki

zdrowotnej

nad

osadzonymi

jedynie

w

godzinach

pracy

administracji zak!adów karnych i aresztów 'ledczych. Po godzinach pracy administracji wi$ziennej interwencje lekarzy pogotowia ratunkowego stosuje si$ wstrzemi$%liwie, a ich kosztami nierzadko obci"&a si$ osadzonych. Liczne s" skargi osadzonych i ich rodzin na ograniczenia w kierowaniu na specjalistyczne konsultacje i leczenie w placówkach publicznej s!u&by zdrowia. W

otrzymanej

od

Ministra

Sprawiedliwo'ci

odpowiedzi

poinformowano 1246, &e zagadnienia przedstawione w pi'mie Rzecznika znajduj" potwierdzenie w pojedynczych zdarzeniach maj"cych miejsce w jednostkach zdrowotnej

penitencjarnych. osób

Niektóre

pozbawionych

aspekty wolno'ci

organizacji

opieki

(prowadzenie

w

pomieszczeniach ambulatorium prywatnej praktyki lekarskiej, czy te& obci"&anie osadzonych kosztami interwencji pogotowia ratunkowego), s" zdarzeniami incydentalnymi, eliminowanymi przez kierownictwo S!u&by Wi$ziennej. W opinii Ministerstwa niecelowym wydaje si$ powo!ywanie odr$bnej, mi$dzyresortowej komisji maj"cej na celu zbadanie i ocen$ poziomu pracy oraz potrzeb wi$ziennej s!u&by zdrowia. 7. Leczenie

i

terapia

sprawców

przest&pstw

o

charakterze

seksualnym Ustaw" o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks post$powania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy1247, wesz!y w &ycie z dniem 26 wrze'nia 2005 r. przepisy, które znacznie rozszerzaj" zakres post$powania z ró&nymi kategoriami sprawców przest$pstw o charakterze seksualnym. W znowelizowanym art. 72 § 1 i art. 95a § 1

1246 1247

Pismo z 13 czerwca 2008 r. Ustawa z 27 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1363).

- 491 Kodeksu karnego zobowi"zuj" one organy wymiaru sprawiedliwo'ci oraz placówki

opieki

zdrowotnej

do

podejmowania

wobec

sprawców

przest$pstw o charakterze seksualnym odpowiednich przedsi$wzi$) prawno-karnych, organizacyjnych i leczniczo-terapeutycznych. Rzecznik zwraca! si$ dwukrotnie – w 2006 i 2007 roku – do Ministra Zdrowia w sprawie

tworzenia

warunków

do

realizacji

wskazanych

wy&ej

przepisów 1248. Obowi"zuj"ce od ponad dwóch lat rozwi"zania ustawowe, tak istotne z punktu widzenia interesu spo!ecznego, nadal nie znajduj" zastosowania w praktyce. Nie powsta!y bowiem placówki zamkni$te i leczenia ambulatoryjnego przeznaczone dla tej kategorii sprawców. Dlatego Rzecznik zwróci! si$ 1249 do Ministra Zdrowia o zaj$cie stanowiska w tej sprawie oraz okre'lenie, jakie zosta!y podj$te i kiedy zostan" zako(czone dzia!ania w resorcie zdrowia zmierzaj"ce do wdro&enia przepisów w omawianym zakresie. W odpowiedzi wyja'niono 1250, &e w celu rozwi"zania podniesionych przez Rzecznika problemów powo!ano Zespó! do spraw opracowania strategii

dzia!a(

na

rzecz

systemowych

rozwi"za(

dotycz"cych

post$powania wobec osób z zaburzeniami preferencji seksualnych, a w szczególno'ci umo&liwienia realizacji orzecze( s"dowych o zobowi"zaniu skazanego do poddania si$ leczeniu. W opinii Zespo!u konieczna jest nowelizacja

przepisów

Kodeksu

karnego

i

Kodeksu

karnego

wykonawczego w zakresie post$powania ze sprawcami przest$pstw o charakterze

seksualnym,

a

tak&e

przygotowanie

programów

terapeutycznych i stworzenie struktury organizacyjnej poprzez utworzenie odpowiedniej liczby specjalnych o'rodków do leczenia schorze( na tle seksualnym.

Na

podstawie

raportu

sporz"dzonego

przez

Zespó!,

Departament Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia przygotowa! projekty aktów prawnych w omawianym zakresie. Propozycja za!o&e( do nowelizacji

stosownych

przepisów zostanie

Sprawiedliwo'ci.

1248 1249 1250

Informacja za 2006 r. – str. 328, za 2007 r. – str. 429. RPO-230517-VII/04 z 11 lutego 2008 r. Pismo z 24 lipca 2008 r.

przekazana

Ministrowi

- 492 8. Procedury zwi%zane ze zwalnianiem z jednostek penitencjarnych ci&'ko chorych, nieprzytomnych skazanych, wobec których orzeczono przerw& w wykonaniu kary Na kanwie sprawy opisanej w artykule prasowym 1251 Rzecznik wyst"pi! do Dyrektora Generalnego SW w celu ustalenia, czy s" zabezpieczone i realizowane prawa skazanych, którzy przekazywani s" do szpitala wolno'ciowego w ci$&kim stanie, w szczególno'ci prawo do podmiotowego

ich

traktowania,

niezw!ocznego

powiadamiania

najbli&szych o zagro&eniu ich &ycia i zdrowia, a tak&e do godnej 'mierci i pochówku. Udzielona

odpowied%

nie

wyja'ni!a

w"tpliwo'ci

co

do

obowi"zywania i stosowania procedur w sytuacji zwalniania z jednostek penitencjarnych ci$&ko chorych, nieprzytomnych skazanych, wobec których orzeczono przerw$ w wykonaniu kary. Z odpowiedzi wynika, &e przeprowadzenie zwolnienia z jednostki penitencjarnej przekazanego do szpitala skazanego sprawi!o, i& z t" chwil" faktycznie przesta! istnie) jakikolwiek podmiot, który móg!by zabezpieczy) jego prawa. W odpowiedzi nie zapowiedziano zreszt" prac nad wprowadzeniem ogólnie obowi"zuj"cych przepisów, dzi$ki którym zasad" stanie si$ informowanie rodziny (osób bliskich) w tego typu przypadkach. Stwierdzono jedynie, &e wdro&enie procedur informowania osób bliskich w sytuacjach nag!ego pogorszenia

stanu

zdrowia

osadzonych

poleci!

Dyrektor

Aresztu

*ledczego w Lublinie. Tymczasem taki obowi"zek dotyczy kierownictwa wszystkich zak!adów karnych i aresztów 'ledczych. Rzecznik zwróci! si$ 1252 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie stanowiska

w

sprawie

potrzeby

wprowadzenia

regulacji,

które

zabezpiecz" prawa skazanych przekazywanych do szpitali wolno'ciowych w ci$&kim stanie oraz dopracowania przepisów odnosz"cych si$ do wypadków nadzwyczajnych i zasad ich badania, a tak&e nadania im rangi przepisów

ogólnie

obowi"zuj"cych

w

cz$'ci

maj"cej

charakter

gwarancyjny.

1251 1252

„Rzeczpospolita” z 13-14 wrze'nia 2008 r. Wi&zie" nie 'yje, areszt umywa r&ce. RPO-598810-VII/08 z 15 grudnia 2008 r.

- 493 9. Zakaz oddawania krwi przez osoby odbywaj%ce kar& pozbawienia wolno#ci Rzecznik podj"! z urz$du spraw$ przedstawion" w publikacji w internetowym wydaniu dziennika !ódzkiego „Polska”, zatytu!owan" Wi&(niowie z *ódzkiego chc% oddawa$ krew. Zgodnie z tre'ci" za!"cznika nr 1 – cz$') 2.2.2 do rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców krwi 1253, osoby odbywaj"ce kar$ pozbawienia wolno'ci s" tymczasowo wy!"czone z mo&liwo'ci oddawania krwi w czasie pobytu w zak!adzie karnym oraz przez okres 6 miesi$cy od jego opuszczenia. Analizowane uregulowanie prawne mo&e zosta) uznane za naruszenie wyra&onej w art. 32 Konstytucji zasady równo'ci. Rzecznik stwierdzi! ponadto, i& osoby tymczasowo aresztowane nie zosta!y wymienione jako grupa wy!"czona z oddawania krwi przez sam fakt pobytu w areszcie 'ledczym. Obecne uregulowanie prawne, wymieniaj"ce jedynie osoby odbywaj"ce kar$ pozbawienia

wolno'ci

jako

tymczasowo

wy!"czone

z

mo&liwo'ci

oddawania krwi, jest wi$c niezrozumia!e. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1254 do Ministra Zdrowia o podj$cie inicjatywy ustawodawczej zmierzaj"cej do nowelizacji rozporz"dzenia w cz$'ci, w jakiej odbywanie kary pozbawienia wolno'ci wy!"cza osoby skazane na tak" kar$ z mo&liwo'ci oddawania krwi. Minister

nie

podzieli! 1255

stanowiska

Rzecznika

o

potrzebie

nowelizacji rozporz"dzenia, bowiem dyskwalifikacja kandydata na dawc$ krwi na czas pobytu w zak!adzie karnym i okres 6 miesi$cy po jego opuszczeniu ma na celu jedynie zapewnienie bezpiecze(stwa biorców krwi, nie za' dyskryminacj$ osadzonych. Zgodnie z zaleceniami Rady Europy, prawo biorców krwi do ochrony zdrowia, a w szczególno'ci do minimalizacji

ryzyka

zaka&enia,

powinno

mie)

bezwzgl$dne

pierwsze(stwo przed wszystkimi innymi czynnikami, w tym tak&e przed wyra&on" przez inne osoby ch$ci" oddawania krwi. Dyskwalifikacj$ osób przebywaj"cych w zak!adach karnych nale&y w tej sytuacji uzna) za uzasadnion". 1253 1254 1255

Rozporz"dzenie z 18 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 79, poz. 691 z pó%n. zm.). RPO-594968-VII/08 z 16 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 17 grudnia 2008 r.

- 494 -

10. Dopuszczalno#$ ukarania osoby pozbawionej wolno#ci kar% pozbawienia wolno#ci do czternastu dni Rzecznik skierowa! wniosek 1256 do S"du Najwy&szego o podj$cie uchwa!y

wyja'niaj"cej

powszechnych odpowied%

na

ujawniaj"ce

rozbie&no'ci pytanie:

w

„czy

si$

w

wyk!adni

orzecznictwie

przepisów,

dopuszczalne

jest

s"dów

zawieraj"cej

ukaranie

osoby

pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, w trybie art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych 1257, kar" pozbawienia wolno'ci do czternastu dni, w 'wietle zapisu, i& osobie pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, mo&na wymierzy) kar$ przewidzian" w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci albo w przepisach o wykonywaniu tymczasowego aresztowania, przy czym w katalogu kar okre'lonych w art. 142 § 1 i 143 oraz w art. 222 § 1 ustawy – Kodeks karny wykonawczy 1258 kara pozbawienia wolno'ci nie zosta!a przewidziana. Zgodnie z art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych „w razie naruszenia powagi, spokoju lub porz"dku czynno'ci s"dowych albo ubli&enia s"dowi, innemu organowi pa(stwowemu lub osobom bior"cym udzia! w sprawie, s"d mo&e ukara) winnego kar" porz"dkow" grzywny w wysoko'ci do 10 000 z!otych lub kar" pozbawienia wolno'ci do 14 dni; osobie pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, mo&na wymierzy) kar$ przewidzian" w przepisach o wykonywaniu

kary

pozbawienia

wolno'ci

albo

w

przepisach

o

wykonywaniu tymczasowego aresztowania.” Przepisy o wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci oraz przepisy o wykonywaniu tymczasowego aresztowania nie przewiduj" kary pozbawienia wolno'ci. W orzecznictwie s"dów okr$gowych ujawni!y si$ jednak zasadnicze rozbie&no'ci w zakresie interpretacji przepisu art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych. W uzasadnieniu swego wniosku Rzecznik opowiedzia! si$ za tak" wyk!adni" przepisu art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów 1256 1257 1258

RPO-572863-XVIII/07 z 20 maja 2008 r. Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz.1070 z pó%n. zm.). Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557 z pó%n. zm.).

- 495 powszechnych, w 'wietle której osobie pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, która narusza powag$, spokój lub porz"dek czynno'ci s"dowych albo ubli&a s"dowi, innemu organowi pa(stwowemu lub osobom bior"cym udzia! w sprawie, s"d mo&e wymierzy) wy!"cznie kar$ przewidzian" w przepisach o wykonywaniu kary

pozbawienia

wolno'ci

albo

w

przepisach

o

wykonywaniu

tymczasowego aresztowania, to jest kar$, o której mowa jest w zdaniu drugim (po 'redniku) art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych. S"d Najwy&szy podj"! nast$puj"c" uchwa!$ 1259: „Osobie pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, która dopuszcza si$ czynu okre'lonego w art. 49 § 1 zdanie pierwsze ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych 1260, mo&na wymierzy) wy!"cznie kar$ dyscyplinarn" przewidzian" w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci albo w przepisach o wykonywaniu tymczasowego aresztowania (art. 143 § 1 oraz art. 222 § 2 k.k.w.).” 11. Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolno#ci Rzecznik skierowa! do S"du Najwy&szego wniosek 1261 o podj$cie uchwa!y wyja'niaj"cej wyst$puj"ce w orzecznictwie s"dów powszechnych rozbie&no'ci w wyk!adni przepisu art. 155 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, a zawieraj"cej odpowied% na pytanie: czy u&yte w przepisie art. 155 k.k.w. poj$cie „przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolno'ci” powinno by) interpretowane (w oparciu o wyk!adni$ systemow" i funkcjonaln") wy!"cznie jako przerwa, o której mowa w art. 153 k.k.w., czy równie& (w oparciu o wyk!adni$ j$zykow")

jako

ka&da

faktyczna

przerwa

w

wykonywaniu

kary

pozbawienia wolno'ci, wyj"wszy bezprawn" ? Prezentuj"c problem Rzecznik odniós! go do sytuacji skazanych, którym s"dy odmówi!y udzielenia warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolno'ci w trybie przewidzianym w art. 155 § 1 k.k.w., a którzy odbyli minimaln" cz$') kary okre'lon" w tym przepisie 1259 1260 1261

Uchwa!a z 30 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt I KZP 17/08. Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz.1070 z pó%n. zm.). RPO-580256-VII/08 z 16 lipca 2008 r.

- 496 (co najmniej 6 miesi$cy) przez zaliczenie okresu tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolno'ci. Wobec uchylenia

izolacyjnego

'rodka

zapobiegawczego

w

toku

procesu,

oskar&eni ci odzyskali wolno'), natomiast po zapadni$ciu prawomocnych wyroków korzystali z odroczenia wykonania kary przez okres co najmniej roku. Rozstrzygaj"c wnioski o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolno'ci s"dy orzekaj"ce w tych sprawach stosowa!y ró&n" wyk!adni$ art. 155 k.k.w. W przekonaniu Rzecznika s!usznym by!oby uznanie, &e przepis art. 155 § 1 k.k.w. mo&e by) stosowany wobec ka°o skazanego, który spe!nia okre'lone w nim warunki, niezale&nie od tego, czy korzysta! on z przerwy, o której mowa w art. 153 k.k.w., czy te& wykonywanie wobec niego kary zosta!o przerwane z innego powodu, je&eli nie by! on bezprawny. S"d Najwy&szy podj"! nast$puj"c" uchwa!$ 1262: Poj$cie „przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolno'ci” – w rozumieniu art. 155 § 1 k.k.w. – obejmuje przerw$ udzielon" przez s"d penitencjarny na podstawie art. 153 k.k.w., a tak&e okres, w jakim skazany – po wprowadzeniu tej kary do wykonania – nie odbywa! jej w dalszym ci"gu w wyniku zawieszania wobec niego post$powania wykonawczego z przyczyn wymienionych w art. 153 k.k.w. 12. Sposób obliczania rocznego okresu odroczenia wykonania kary pozbawienia wolno#ci, uprawniaj%cego skazanego do ubiegania si& o warunkowe zawieszenie wykonania kary W

zwi"zku

z

ujawnionymi

rozbie&no'ciami

w

orzecznictwie

s"dowym Rzecznik skierowa! wniosek 1263 do S"du Najwy&szego o rozstrzygni$cie nast$puj"cego zagadnienia prawnego: czy do !"cznego okresu odroczenia, o którym mowa w art. 151 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, stwarzaj"cego dla skazanego mo&liwo') ubiegania si$ o warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolno'ci, zalicza si$ okres pomi$dzy dat" zako(czenia

1262 1263

Uchwa!a z 30 pa%dziernika 2008 r. (sygn. akt I KZP 22/08). RPO-602342-VII/08 z 17 listopada 2008 r.

- 497 wcze'niej udzielonego odroczenia, a dat" kolejnego orzeczenia o odroczeniu, je'li wniosek o kolejne odroczenie zosta! z!o&ony przed up!ywem terminu oznaczonego w postanowieniu o odroczeniu ? Wed!ug jednej grupy pogl"dów wyra&anych w orzecznictwie, do okresu co najmniej jednego roku odroczenia nie zalicza si$ okresu, jaki up!ywa od zako(czenia orzeczonego wcze'niej odroczenia do dnia wydania kolejnego postanowienia uwzgl$dniaj"cego wniosek. W opozycji do tych pogl"dów pozostaje wyra&one w orzecznictwie stanowisko, wed!ug którego do okresu co najmniej jednego roku odroczenia zalicza si$ równie& okres, jaki up!ywa od zako(czonego wcze'niej odroczenia do dnia

wydania

kolejnego

postanowienia

uwzgl$dniaj"cego

wniosek.

Kompromisowe stanowisko przyjmuje za', &e sumowanie poszczególnych okresów odrocze( wykonania kary, bez uwzgl$dnienia czasu pomi$dzy dniem zako(czenia orzeczonego wcze'niej odroczenia, a dat" kolejnego postanowienia przed!u&aj"cego odroczenie, nast$puje tylko wówczas, gdy skazany z!o&y kolejny wniosek ju& po up!ywie okresu odroczenia. Rzecznik zaj"! stanowisko, &e je'li wniosek o kolejne odroczenie zostanie z!o&ony przed up!ywem terminu wskazanego w postanowieniu o odroczeniu i zostanie on uwzgl$dniony, to do !"cznego okresu odroczenia wykonania kary pozbawienia wolno'ci powinien zosta) zaliczony tak&e okres pomi$dzy dat" zako(czenia wcze'niej udzielonego odroczenia, a dat" kolejnego orzeczenia o odroczeniu. W przeciwnym przypadku mo&liwo') skorzystania przez skazanego z ustawowego uprawnienia uzale&niona by!aby wy!"cznie od sprawnego dzia!ania s"du. Za tak" wyk!adni" przepisów przemawia wzgl"d na konstytucyjn" zasad$ zaufania obywateli do pa(stwa i prawa. 13. Transportowanie osadzonych Do Rzecznika zwróci! si$ obywatel wskazuj"cy, i& jego prawa s" naruszane w zwi"zku z transportowaniem przez pojazdy specjalne S!u&by Wi$ziennej. Badaj"c wskazany zarzut Rzecznik stwierdzi!, i& brak jest szczegó!owej regulacji prawnej dotycz"cej u&ywania tych pojazdów. Delegacj$ ustawow" do wydania przez Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji i innych ministrów rozporz"dzenia reguluj"cego warunki techniczne pojazdów specjalnych i u&ywanych do celów specjalnych

- 498 ró&nych formacji, w tym pojazdów S!u&by Wi$ziennej, stanowi art. 66 ust. 7 ustawy – Prawo o ruchu drogowym 1264. Na tej podstawie oparte by!o nieobowi"zuj"ce ju& rozporz"dzenie Ministrów: Spraw Wewn$trznych i Administracji, Obrony Narodowej, Finansów oraz Sprawiedliwo'ci z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów specjalnych i pojazdów u&ywanych do celów specjalnych Policji, Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego, Agencji Wywiadu, Stra&y Granicznej, kontroli skarbowej, S!u&by Celnej, S!u&by Wi$ziennej i stra&y po&arnej. Z

dniem

1

pa%dziernika

2006

r.

delegacja

do

wydania

przedmiotowego rozporz"dzenia zosta!a zmieniona, jednak&e na mocy odpowiedniego przepisu ustawy zmieniaj"cej wspomniane rozporz"dzenie obowi"zywa!o jeszcze przez rok od wej'cia w &ycie ustawy. Z dniem 2 pa%dziernika 2007 r. ex lege nast"pi!a utrata mocy obowi"zuj"cej powy&szego rozporz"dzenia. W chwili obecnej niemo&liwa staje si$ ocena warunków technicznych, jakie musi spe!nia) pojazd specjalny i u&ywany do celów specjalnych. Wobec powy&szego Rzecznik zwróci! si$ 1265 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o wydanie rozporz"dzenia b$d"cego wype!nieniem delegacji ustawowej z art. 66 ust 7 ustawy – Prawo o ruchu drogowym. Minister Spraw Wewn$trznych i Administracji poinformowa! 1266, &e w Komendzie G!ównej Policji trwaj" prace nad nowym projektem rozporz"dzenia Ministrów: Spraw Wewn$trznych i Administracji, Obrony Narodowej, Finansów oraz Sprawiedliwo'ci w sprawie warunków technicznych pojazdów specjalnych i pojazdów u&ywanych do celów specjalnych Policji, Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego, Agencji Wywiadu,

S!u&by

Kontrwywiadu

Wojskowego,

Centralnego

Biura

Antykorupcyjnego, Stra&y Granicznej, kontroli skarbowej, S!u&by Celnej, S!u&by Wi$ziennej i stra&y po&arnej. Ponadto podkre'li!, &e w zwi"zku z zakresem

uwag,

wewn"trzresortowych,

jakie

zg!aszano

konieczne

sta!o

w si$

trakcie

uzgodnie(

przygotowanie

nowego

projektu aktu stanowi"cego wype!nienie delegacji ustawowej zawartej w art. 66 ust. 7 ustawy – Prawo o ruchu drogowym. 1264 1265 1266

Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z pó%n. zm.). RPO-586245-VII/08 z 7 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 30 pa%dziernika 2008 r.

- 499 -

14. Przeludnienie zak!adów karnych i aresztów #ledczych W dniu 7 wrze'nia 2007 r. Rzecznik zg!osi! udzia! w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej p. Jacka G. dotycz"cej przeludnienia zak!adów karnych i aresztów 'ledczych 1267. Trybuna! orzek!, i& art. 248 § 1 ustawy – Kodeks karny wykonawczy 1268 jest niezgodny z art. 40, art. 41 ust. 4 i art. 2 Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przepis art. 248 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy traci moc obowi"zuj"c" z up!ywem osiemnastu miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. 1269 Wyrok zosta! og!oszony w Dzienniku Ustaw z 5 czerwca 2008 r. Nr 96, poz. 620 i z tym dniem orzeczenie Trybuna!u Konstytucyjnego wesz!o w &ycie. W kwestii przeludnienia Rzecznik zauwa&a, i& spe!niane s" za!o&enia w przyj$tym przez poprzedni rz"d „Programie pozyskania 17.000 miejsc w jednostkach organizacyjnych wi$ziennictwa w latach 2006-2009”. Jak bowiem wynika ze statystyki Centralnego Zarz"du S!u&by Wi$ziennej, w latach 2007-2008 rozmiary przeludnienia zak!adów karnych i aresztów 'ledczych

uleg!y

istotnemu

zmniejszeniu,

za'

liczba

miejsc

zakwaterowania wi$%niów znacz"co wzros!a 1270. W szczególno'ci uwag$ zwraca znacz"cy spadek liczby osób tymczasowo aresztowanych. O ile na koniec 206 i 2007 roku ich stan wynosi! odpowiednio: 14.415 i 11.441 osób (16,7 i 13% ogó!u osób pozbawionych), tak na koniec 2008 r. zmala! do 8.926 osób (10,7%). Polska ma obecnie jeden z najni&szych w Europie wska%nik udzia!u tymczasowo aresztowanych w ogólnej liczbie osób pozbawionych wolno'ci. Nale&y wi$c zadba), aby polityka ograniczania liczby osób tymczasowo aresztowanych nie k!óci!a si$ z potrzebami stosowania tego 'rodka zapobiegawczego w indywidualnych post$powaniach karnych.

1267 1268 1269 1270

Informacja o dzia!alno'ci RPO za rok 2007, str. 425. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557, z pó%n. zm.). Wyrok z 26 maja 2008 r. (sygn. akt SK 25/07). Na koniec roku 2007 i 2008 stany osadzonych w zak!adach karnych i aresztach 'ledczych wynosi!y odpowiednio: 87.462 (110,9% pojemno'ci) i 82.882 osób (99,7% pojemno'ci), a liczba miejsc ich zakwaterowania: 78.883 i 83.112.

- 500 Nie zmala!a natomiast liczba skazanych na kar$ pozbawienia wolno'ci, którzy z ró&nych przyczyn nie odbywaj" tej kary 1271. Sytuacja ta budzi powa&ny niepokój Rzecznika. 15. Wykonywanie tymczasowego aresztowania wobec kobiet w ci%'y W dniu 24 kwietnia 2007 r. Rzecznik skierowa! wniosek do Trybuna!u

Konstytucyjnego

dotycz"cy

wykonywania

tymczasowego

aresztowania wobec kobiet w ci"&y 1272. Trybuna! Konstytucyjny orzek! 1273, &e: art. 259 § 1 ustawy – Kodeks post$powania karnego1274 jest zgodny z art. 18 oraz art. 68 ust. 3 Konstytucji, art. 260 ustawy – Kodeks post$powania karnego jest zgodny z art. 18 oraz art. 68 ust. 3 Konstytucji, § 33 ust. 2 pkt 2 rozporz"dzenia Ministra

Sprawiedliwo'ci

w

sprawie

czynno'ci

administracyjnych

zwi"zanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i 'rodków

przymusu

skutkuj"cych

pozbawienie

wolno'ci

oraz

dokumentowania tych czynno'ci 1275: jest zgodny z art. 249 § 3 pkt 7 ustawy – Kodeks karny wykonawczy 1276 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji i nie jest niezgodny z art. 213 ustawy – Kodeks karny wykonawczy. B.

Zapobieganie demoralizacji i przest!pczo#ci nieletnich

1. Nieskuteczno#$ umieszczeniu

wykonywania

nieletnich

w

orzecze"

placówkach

s%dów

rodzinnych

niepodlegaj%cych

o

resortowi

sprawiedliwo#ci Na mocy zarz"dzenia nr 98 Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 wrze'nia 2007 r. zosta! utworzony Mi$dzyresortowy Zespó! do Spraw Poprawy Skuteczno'ci Wykonania Orzecze( S"dowych, koordynowany przez Ministra Sprawiedliwo'ci. W sk!ad Zespo!u weszli przedstawiciele Ministerstw: Sprawiedliwo'ci, Spraw Wewn$trznych i Administracji,

1271

1272 1273 1274 1275 1276

Wg statystyki Centralnego Zarz"du SW, na koniec 2008 r. oczekiwa!o na wykonanie 46.075 orzecze(, które dotyczy!y 39.818 osób. A& 35.689 osób nie stawi!o si$ do odbycia kary, pomimo up!ywu terminu. Informacja o dzia!alno'ci RPO za rok 2007, str. 420. Wyrok z 22 lipca 2008 r. (sygn. akt K 24/07). Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 13 stycznia 2004 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 142). Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557 z pó%n. zm.).

- 501 Edukacji Narodowej, Pracy i Polityki Spo!ecznej oraz Zdrowia w randze podsekretarza i sekretarza stanu. Przedmiotem prac Zespo!u by!a kwestia wykonywania

orzecze(

s"dowych

w

przedmiocie

umieszczania

ma!oletnich i nieletnich w ró&nego rodzaju placówkach. W wyst"pieniu 1277 do Ministra Sprawiedliwo'ci, Rzecznik przekaza! uwagi dotycz"ce rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie szczegó!owych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym oraz m!odzie&owym o'rodku socjoterapii 1278, wydanego na podstawie art. 81 ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich 1279. Rozporz"dzenie MENiS reguluje jedynie materi$ kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania

i

pobytu

nieletnich

w

m!odzie&owych

o'rodkach

wychowawczych i m!odzie&owych o'rodkach socjoterapii stosowanych jako 'rodek wychowawczy, pomijaj"c problematyk$ realizacji orzecze( s"dowych o zastosowaniu tych placówek jako 'rodków tymczasowych. Z tych wzgl$dów rozporz"dzenie budzi zasadnicze w"tpliwo'ci Rzecznika co do zgodno'ci z art. 72 ust. 1 oraz art. 92 ust. 1 zd. 1 i art. 2 Konstytucji. Obecna konstrukcja rozporz"dzenia sprawia, &e orzeczone przez s"d 'rodki tymczasowe w postaci umieszczenia nieletniego w m.o.w. lub m.o.s. nie s" realizowane lub te& s"dy próbuj" tymczasowo umie'ci) nieletnich w placówkach opieku(czo-wychowawczych i placówkach o'wiatowych-nieresocjalizacyjnych, co nale&y oceni) zarówno jako pogwa!cenie praw samego nieletniego, jak i prawa wychowanków tych placówek do ochrony przed demoralizacj". Nie mo&na przyj"), &e osi"gni$ty zosta! cel wydania rozporz"dzenia, jakim jest w 'wietle art. 92 ust. l zd. l Konstytucji wykonanie ustawy. Oznacza to, i& nie zosta!a zrealizowana konstytucyjna zasada, &e rozporz"dzenia s" wydawane na podstawie szczegó!owego upowa&nienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Tym samym naruszone zosta!y zasady przyzwoitej legislacji, w!a'ciwej dla demokratycznego pa(stwa prawnego. Obowi"zuj"cy w tym zakresie stan prawny wymaga zmiany. 1277 1278 1279

RPO-507916-VII/05 z 2 lipca 2008 r. Rozporz"dzenie z 26 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 178, poz. 1833). Ustawa z 26 pa%dziernika 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z pó%n. zm.).

- 502 W

odpowiedzi 1280

dotycz"ce

zosta!y

omawianego

podzielone

rozporz"dzenia.

w"tpliwo'ci W

Rzecznika

wyniku

ustale(

Mi$dzyresortowego Zespo!u do Spraw Poprawy Skuteczno'ci Wykonania Orzecze( S"dowych, Minister Sprawiedliwo'ci wyst"pi! do Ministra Edukacji Narodowej o podj$cie niezb$dnych dzia!a(, w szczególno'ci zmiany rozporz"dzenia z 2004 r., w celu doprowadzenia do stanu zgodnego z przepisami ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich, zw!aszcza w zakresie kierowania nieletnich do m!odzie&owych o'rodków wychowawczych i m!odzie&owych o'rodków socjoterapii tytu!em 'rodka tymczasowego. W obecnym kszta!cie m!odzie&owe o'rodki wychowawcze i m!odzie&owe o'rodki socjoterapii nie s" przystosowane do wykonywania 'rodków izolacyjnych wydawanych na podstawie art. 26 ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich. Ministerstwo Edukacji Narodowej podj$!o rozmowy z Komendantem G!ównym Ochotniczych Hufców Pracy na

temat

utworzenia

w

strukturach

OHP

regionalnych

placówek

interwencyjnych o zasi$gu wojewódzkim, których zadaniem by!aby realizacja postanowie( tymczasowych i natychmiastowych. W odpowiedzi poinformowano Rzecznika, i& Mi$dzyresortowy Zespó! do Spraw Poprawy Skuteczno'ci Wykonania Orzecze( S"dowych, a tak&e Minister Sprawiedliwo'ci dostrzegaj" potrzeb$ niezw!ocznej nowelizacji rozporz"dzenia, jednak nie maj" mo&liwo'ci spowodowania przyspieszenia prac Ministra Edukacji Narodowej w tym zakresie. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1281 do Ministra Edukacji Narodowej o poinformowanie o zakresie prac legislacyjnych nad zmian" wspomnianego rozporz"dzenia i obecnym ich etapie, a tak&e o stanie prac nad wyodr$bnieniem i przygotowaniem funkcjonowania placówek, do których b$dzie mog!a by) kierowana grupa nieletnich, których prawa s" obecnie drastycznie naruszane. Wydawa!o si$, &e przedstawione

argumenty,

wskazuj"ce

na

niekonstytucyjno')

rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie szczegó!owych zasad kierowania przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym i

1280 1281

Pismo z 31 pa%dziernika 2008 r. RPO-507916-VII/05 z 3 grudnia 2008 r.

- 503 m!odzie&owym o'rodku socjoterapii 1282, przes"dz" o szybkiej zmianie jego przepisów, a tak&e o wyodr$bnieniu nowego rodzaju m!odzie&owych o'rodków wychowawczych, zlokalizowanych w du&ych o'rodkach i przeznaczonych dla danego okr$gu oraz spe!niaj"cych w!a'ciwe wymogi co do prowadzonej w nich diagnozy, nauczania oraz stosowanego nadzoru. Minister poinformowa! 1283 o trwaj"cych pracach nad nowelizacj" rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegó!owych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym oraz m!odzie&owym o'rodku socjoterapii. Nowelizacja tego rozporz"dzenia zosta!a uj$ta w planie prac legislacyjnych Ministerstwa na pierwsze pó!rocze 2009 r. Ponadto Rzecznik wyst"pi! do Ministra Sprawiedliwo'ci 1284 z pro'b" o

informacj$

o

wynikach

analizy

post$powa(

zwi"zanych

z

umieszczeniem nieletniego w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym. 2. Kwalifikowanie

nieletnich

do

publicznych

zak!adów

opieki

zdrowotnej w celu obserwacji psychiatrycznej lub leczenia Informacje

przedstawione

na

23.

Ogólnopolskiej

Konferencji

Psychiatrów Dzieci i M!odzie&y w Warszawie, w dniach 28-30 marca 2008 r., wskazuj", &e system psychiatrii s"dowej dla nieletnich w Polsce nie zosta! jeszcze stworzony. Szkod$ dla jako'ci opiniowania s"dowopsychiatrycznego

nieletnich

przynios!o

zawieszenie

funkcjonowania

specjalnej komisji przy dyrektorze Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, która przez minione lata stanowi!a wsparcie merytoryczne. W bie&"cej praktyce nie s" wystarczaj"co wykorzystywane mo&liwo'ci, jakie w zakresie kwalifikowania nieletnich do zak!adów o odpowiednich warunkach zabezpieczenia mo&e przynie') lepsza wspó!praca mi$dzy s$dziami dla nieletnich a lekarzami psychiatrami, pe!ni"cymi funkcj$ bieg!ych

i

przeprowadzaj"cymi

obserwacje

s"dowo-psychiatryczne.

Rzecznik zwróci! si$ 1285 do Ministra Sprawiedliwo'ci oraz Ministra 1282 1283 1284 1285

Rozporz"dzenie z 26 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 178, poz. 1833). Pismo z 22 grudnia 2008 r. RPO-507916-VII/05 z 3 grudnia 2008 r. RPO-587722-VII/08 z 29 kwietnia 2008 r.

- 504 Zdrowia o zacie'nienie wspó!pracy zainteresowanych Ministerstw na rzecz

poprawy

jako'ci

kwalifikowania

nieletnich

do

publicznych

zak!adów opieki zdrowotnej w celu obserwacji psychiatrycznej lub leczenia oraz w sprawie doko(czenia tworzenia systemu psychiatrii s"dowej dla nieletnich. Minister dokonanie

Sprawiedliwo'ci

zmiany

szczegó!owych zwalniania

i

zdrowotnej 1287, nieletnich,

rozporz"dzenia

zasad pobytu poprzez

która

poinformowa! 1286, Ministra

kierowania, nieletnich

w

wprowadzenie

mia!aby

obowi"zek

&e

konieczne

Zdrowia

przyjmowania, publicznych Komisji

w

sprawie

przenoszenia,

zak!adach

opieki

Psychiatrycznej

wydania

opinii

jest

w

dla

sprawie

skierowania w terminie 14 dni od dnia wp!yni$cia wniosku. Umo&liwi!oby to s"dowi rodzinnemu sprawny i w!a'ciwy dobór zak!adu leczniczego dla nieletniego. Minister

Zdrowia

poinformowa! 1288,

&e

przygotowywany

jest

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego. Podstaw$ Programu stanowi) b$d" znowelizowane przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego 1289. Projekt nowelizacji zosta! w dniu 6 listopada 2007 r. z!o&ony Marsza!kowi Sejmu w celu przed!o&enia go pod obrady Izby.

1286 1287 1288 1289

Pismo z 14 maja 2008 r. Rozporz"dzenia z 20 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 79, poz. 692). Pismo z 3 czerwca 2008 r. Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 535 z pó%n. zm.).

- 505 -

26. Ochrona praw 'o"nierzy i funkcjonariuszy s"u'b publicznych A.

Ochrona praw 'o"nierzy

1. Kontrola przestrzegania praw obywatelskich 'o!nierzy w 2 Korpusie Zmechanizowanym, 6 Brygadzie Desantowo-Szturmowej oraz 16 batalionie powietrzno-desantowym w Krakowie W dniu 6 sierpnia 2008 r. pracownicy Biura Rzecznika przebywali w 2 Korpusie Zmechanizowanym, 6 Brygadzie Desantowo-Szturmowej oraz podleg!ym jej 16 batalionie powietrzno – desantowym w Krakowie. Celem wizyty by!o zapoznanie si$ z przestrzeganiem praw obywatelskich wobec &o!nierzy oraz warunkami pe!nionej s!u&by. +o!nierze pe!ni"cy s!u&b$ w wymienionych jednostkach uczestnicz" w Polskich Kontyngentach Wojskowych w Iraku i Afganistanie, stanowi"c g!ówn" si!$ tzw. jednostek operacyjnych. Podczas spotka( z &o!nierzami oraz kadr" dowódcz" zg!oszonych zosta!o szereg problemów. Mianowicie, postulowano zmian$ zasad dotycz"cych wyjazdu na misje zagraniczne &o!nierzy karanych. +o!nierze zawodowi skazani prawomocnym wyrokiem s"dowym na kar$ pozbawienia wolno'ci (aresztu wojskowego) z warunkowym zawieszeniem wykonywania kary, nie s" kierowani do pe!nienia s!u&by za granic", mimo braku stosownego zakazu w przepisach. Proponowano, aby kwesti$ mo&liwo'ci wyjazdu pozostawi) dowódcom. Zg!aszano zarzuty dotycz"ce zakwaterowania &o!nierzy zawodowych we wspólnych kwaterach sta!ych. Zasygnalizowano równie&, &e przepisy dotycz"ce refundacji w czasie podnoszenia kwalifikacji zawodowych nierówno traktuj" oficerów i chor"&ych. Przewiduj" bowiem mo&liwo') refundacji dla dowódcy plutonu wy!"cznie, je'li jest nim oficer. Poruszono te& kwesti$ tzw. mundurówki dla szeregowych zawodowych. Do 2007 roku otrzymywano j" na ogólnych zasadach. W 2008 roku wysoko') wyp!aty uzale&niono od czasookresu s!u&by. Ponadto &o!nierze s!u&by terminowej byli zaniepokojeni zapowiedziami, i& w pracach nad nowelizacj" ustawy o s!u&bie wojskowej &o!nierzy zawodowych ma by) wprowadzony zapis, &e &o!nierze tej s!u&by mog" zawiera) kontrakty tylko do 12 lat. Problem stanowi!o tak&e pe!nienie funkcji nieetatowych

- 506 przez kadr$. W poszczególnych jednostkach stanowisk takich jest wiele, a gratyfikacje finansowe dowódca mo&e przyzna) wy!"cznie za stanowiska wyszczególnione w rozporz"dzeniu MON. Rzecznik zwróci! si$ 1290 do Ministra Obrony Narodowej o zaj$cie stanowiska wobec przedstawionych problemów. Minister

Obrony

poinformowa! 1291,

Narodowej

&e

zmiana

obowi"zuj"cych zasad w zakresie kierowania i wyznaczania &o!nierzy zawodowych karanych do s!u&by poza granicami pa(stwa by!aby kontrowersyjna zarówno pod wzgl$dem transparentno'ci, jak i wydarze( w Nangar Khel. W przygotowywanej nowelizacji ustawy o zakwaterowaniu Si! Zbrojnych 1292, zawodowych

zaspokojenie b$dzie

potrzeb

realizowane

mieszkaniowych

poprzez

&o!nierzy

zrównanie

praw

do

zakwaterowania &o!nierzy s!u&by sta!ej i kontraktowej – jako &o!nierzy zawodowych.

Docelowy

model

kwaterowaniu

&o!nierzy

zawodowych

Wojskowej

Agencji

zakwaterowania

Mieszkaniowej,

a

polega)

w

zasobie

w

przypadku

ma

na

mieszkaniowym braku

takiej

mo&liwo'ci, poprzez wykorzystanie zasobu internatowego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej lub wyp!at$ „'wiadczenia mieszkaniowego”. Obowi"zuj"ce przepisy nie dyskryminuj" poszczególnych korpusów kadry

w

zakresie

refundacji

kosztów

podnoszenia

kwalifikacji

zawodowych. Ka&dy &o!nierz mo&e pobiera) nauk$, je'li nie koliduje to z wykonywaniem przez niego zada( s!u&bowych, a pomoc finansowa i urlop szkoleniowy przyznawany jest, gdy kierunek nauki jest zbie&ny z zajmowanym lub planowanym do wyznaczenia stanowiskiem s!u&bowym. Minister

zapewni!

równie&,

&e

obowi"zuj"ca

nowelizacja

rozporz"dzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie równowa&ników pieni$&nych

przys!uguj"cych

w

zamian

za

umundurowanie

i

wyekwipowanie 1293 zapewnia zachowanie w!a'ciwej proporcji pomi$dzy przys!uguj"c" szeregowym zawodowym nale&no'ci" umundurowania i wyekwipowania a wynikaj"cymi z nich wysoko'ciami równowa&ników 1290 1291 1292 1293

RPO-595485-IX/08 z 4 wrze'nia 2008 r. Pismo z 8 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 22 czerwca 2005 r., (Dz.U. Nr 41, poz. 398 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 25 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1615 z pó%n. zm.).

- 507 pieni$&nych za umundurowanie i wyekwipowanie niewydane w naturze. Nie odniós! si$ jednak – o co wyst$powa! Rzecznik – do podstawy prawnej

wprowadzonych

zmian

w

zakresie

wysoko'ci

wyp!at

równowa&nika. 2. Kontrola przestrzegania praw obywatelskich 'o!nierzy w 8 Bazie Lotniczej i 13 eskadrze lotnictwa transportowego w Krakowie W dniu 7 sierpnia 2008 r. pracownicy Biura Rzecznika przebywali w 8 Bazie Lotniczej oraz 13 eskadrze lotnictwa transportowego w Krakowie, w celu zapoznania si$ z warunkami pe!nionej s!u&by oraz sprawdzenia przestrzegania praw obywatelskich wobec &o!nierzy. Do najistotniejszych problemów przedstawionych podczas kontroli nale&y zaliczy) niski poziom wyszkolenia m!odej kadry, kwesti$ mo&liwo'ci

zast$pstwa

kobiet

–

&o!nierzy

b$d"cych

na

urlopach

macierzy(skich (obowi"zuj"ce przepisy nie zezwalaj" na zast"pienie kobiety-&o!nierza

innym

&o!nierzem,

na

czas

nieobecno'ci),

brak

mo&liwo'ci awansowania pilotów z uwagi na zani&enie etatów, co prowadzi do odchodzenia ze s!u&by dobrze wyszkolonego personelu lataj"cego. Uregulowania wymaga te& sprawa ubezpieczenia pilotów wykonuj"cych loty do Iraku i Afganistanu. Obecnie wype!niaj" oni druki ubezpieczeniowe,

tak

jak

&o!nierze

pe!ni"cy

s!u&b$

w

Polskich

Kontyngentach Wojskowych, mimo i& nie wchodz" w ich sk!ad. W rezultacie zaj'cia zdarzenia obj$tego polis" ubezpieczeniow" mog" wyst"pi) powa&ne trudno'ci z wyp!at" odszkodowania. Piloci nie otrzymuj" tak&e dodatków za loty w strefy dzia!a( wojennych. Szybkich decyzji wymaga problem obsady i szkolenia za!óg samolotów. Na jeden samolot powinny by) trzy wyszkolone za!ogi, a jest jedna. Stanowiska s!u&bowe s" nieadekwatne (zbyt niskie) do odpowiedzialno'ci i zakresu wykonywanych

zada(.

Bardzo

krytycznie

zosta!

oceniony

stan

funkcjonowania wojskowej s!u&by zdrowia. +o!nierze zasygnalizowali nadto, &e Wojskowa Agencja Mieszkaniowa wstrzyma!a mo&liwo') wykupu lokali s!u&bowych, nie informuj"c o powodach takiej decyzji, ani do jakiego czasu b$dzie obowi"zywa!a. Rzecznik zwróci! si$ 1294 do 1294

RPO-595485-IX/08 z 5 wrze'nia 2008 r.

- 508 Ministra Obrony Narodowej o podj$cie dzia!a( maj"cych na celu rozwi"zanie przedstawionych problemów. Minister Obrony Narodowej stwierdzi! 1295, &e niewystarczaj"cy poziom wyszkolenia nowo przyby!ej kadry wynika z du&ej rotacji personelu lataj"cego i personelu SIL oraz z obci"&enia personelu dodatkowymi zadaniami niewynikaj"cymi z charakteru zajmowanego stanowiska s!u&bowego. W opinii resortu, stopnie etatowe dowódców za!óg oraz liczba za!óg przypadaj"cych w etacie dla samolotów transportowych jednostek Si! Powietrznych wykonuj"cych zadania poza granicami kraju s" za niskie. Trwaj" prace nad zmianami organizacyjno-etatowymi, które g!ównie dotycz" podwy&szenia stopni etatowych dla dowódców za!óg, zmiany grup uposa&enia dla pilotów oraz podniesienia wska%nika liczby za!óg na ka&dy samolot w etacie. Ustawa

pragmatyczna

nie

rozwi"zuje

kwestii

zwi"zanych

z

wojskow" s!u&b" kobiet i funkcjonowaniem rodziny wojskowej w sposób umo&liwiaj"cy pogodzenie s!u&by z rol" kobiety w rodzinie. Problemy te s" dostrzegane w resorcie i zostan" uwzgl$dnione w pracach nad nowelizacj" ustawy o s!u&bie &o!nierzy zawodowych 1296. Ubezpieczenie za!óg samolotów transportowych Si! Powietrznych wykonuj"cych loty do Iraku i Afganistanu realizowane jest zgodnie z zapisami umowy zawartej w dniu 17 lipca 2008 r. przez Dowódc$ Operacyjnego Si! Zbrojnych z Polskim Towarzystwem Ubezpiecze( S.A. – I Oddzia! w Warszawie. Umowa ta obowi"zuje do dnia 23 lipca 2010 r. Wojskowa Agencja Mieszkaniowa podj$!a dzia!ania zwi"zane z ponown" weryfikacj" posiadanego zasobu pod k"tem potrzeb zawodowej armii, w kontek'cie konieczno'ci zabezpieczenia odpowiedniej liczby lokali przeznaczonych na wy!"czne zakwaterowanie &o!nierzy s!u&by sta!ej. Przewidywany termin zako(czenia prac to 30 pa%dziernika 2008 r. Z powy&szych wzgl$dów Agencja nie realizuje obecnie wniosków o wykup lokali mieszkalnych, a decyzje dotycz"ce sprzeda&y mieszka( b$d"

1295 1296

Pismo 9 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 11 wrze'nia 2003 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 141, poz. 892).

- 509 mog!y by) podj$te po terminie zako(czenia prac zwi"zanych z ponown" weryfikacj" posiadanego zasobu. 3. Kontrola przestrzegania praw i wolno#ci obywatelskich 'o!nierzy 5 pu!ku in'ynieryjnego oraz w Wojewódzkim Sztabie Wojskowym i podleg!ych mu Wojskowych Komendach Uzupe!nie" w Szczecinie W dniach 17–18 wrze'nia 2008 r. pracownicy Biura Rzecznika przeprowadzili kontrol$ przestrzegania praw i wolno'ci obywatelskich &o!nierzy

5

pu!ku

in&ynieryjnego

oraz

w

Wojewódzkim

Sztabie

Wojskowym i podleg!ych mu Wojskowych Komendach Uzupe!nie( w Szczecinie. Sprawdzeniu podlega!y m.in. problemy zwi"zane z warunkami s!u&by, zakwaterowania &o!nierzy s!u&by zasadniczej oraz szkolenia – w tym poligonowego. Zapoznano si$ równie& z funkcjonowaniem sytemu wy&ywienia oraz jako'ci" posi!ków przygotowywanych dla &o!nierzy bior"cych udzia! w )wiczeniach na poligonie. Wys!uchano tak&e wniosków

i

uwag

&o!nierzy,

którzy

pe!nili

s!u&b$

w

Polskich

Kontyngentach Wojskowych w Afganistanie i Iraku oraz Si!ach ONZ w Libanie i Syrii. W wyst"pieniu do Ministra Obrony Narodowej, Rzecznik wskaza! 1297 na konieczno') zbadania i rozwi"zania problemu m.in. niedomagania wojskowej s!u&by zdrowia w zakresie udzielania pomocy medycznej &o!nierzom, zw!aszcza podczas szkolenia poligonowego, w szczególno'ci w zakresie zasad udzielania specjalistycznej opieki dentystycznej oraz ograniczonej dost$pno'ci &o!nierzy zawodowych do leków. Rozwa&enia wymaga

zmiana

obowi"zuj"cych

przepisów

uniemo&liwiaj"cych

&o!nierzom korpusu szeregowych zawodowych pe!nienie s!u&by d!u&ej ni& 12 lat, co skutkuje brakiem mo&liwo'ci uzyskania wojskowych uprawnie( emerytalnych.

+o!nierze

postulowali

obj$cie

dzia!aniami

rekonwersyjnymi &o!nierzy nadterminowych na podobnych zasadach jak &o!nierzy zawodowych. Konieczne jest wprowadzenie zmian w zakresie bada( prowadzonych po powrocie &o!nierzy ze s!u&by w misjach pe!nionych poza granicami kraju, poprzez zwi$kszenie zakresu bada( zw!aszcza prowadzonych przez psychologów i psychiatrów przede 1297

RPO-597790-IX/08 z 26 listopada 2008 r.

- 510 wszystkim wobec &o!nierzy, którzy wykonywali zadania bojowe w Polskich Kontyngentach Wojskowych w Iraku i Afganistanie. Pozosta!e postulaty

dotyczy!y:

rozszerzenia

uprawnie(

dowódcy

pu!ku

do

wyznaczania podleg!ych mu &o!nierzy na stanowiska s!u&bowe, je'li nie posiada on stopnia pu!kownika; przeprowadzenia oceny technicznej stanu obiektów koszarowych jednostki i wprowadzenia do planów remontów, zw!aszcza pomieszcze( socjalno – bytowych, sprecyzowania struktur organizacyjnych jednostek wojskowych, do których wojskowe komendy uzupe!nie( prowadz" nabór kandydatów; poprawy warunków p!acy pracownikom zatrudnionym w kontrolowanych Wojskowych Komendach Uzupe!nie(. Rzecznik oczekuje na odpowied% na wyst"pienie. 4. Koszty uczestnictwa Polski w misji stabilizacyjnej Polskiego Kontyngentu Wojskowego realizuj%cego zadania na terytorium Republiki Iraku W

artykule

prasowym1298

opisany

zosta!

problem

kosztów

uczestnictwa Polski w misji stabilizacyjnej Polskiego Kontyngentu Wojskowego realizuj"cego zadania na terytorium Republiki Iraku oraz trudno'ci w koordynacji dzia!a( prowadz"cych do zawarcia korzystnych dla naszego kraju kontraktów gospodarczych. Niepokój Rzecznika spowodowa!y informacje o braku w!a'ciwej koordynacji dzia!a( polskich firm, zw!aszcza zbrojeniowych, na tym rynku oraz niedostatecznej informacji o mo&liwo'ciach zawierania kontraktów. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1299 do Ministra Obrony Narodowej o spowodowanie

zbadania

informacji

zawartych

w

artykule

i

poinformowanie o wynikach dokonanych ustale(. Jednocze'nie zwróci! si$ o informacj$ dotycz"c" ca!kowitych kosztów materialnych i ludzkich tej operacji wojskowej, poniesionych przez resort obrony narodowej w zwi"zku z konieczno'ci" realizacji przyj$tych zada( oraz zapobiegania, usuwania i rekompensowania skutków negatywnych zjawisk powsta!ych po

1298 1299

powrocie

&o!nierzy

do

Polski,

jak

równie&

„Rzeczpospolita” z 22 lipca 2008 r. Wracamy z Iraku bez kontraktów. RPO-595323-IX/08 z 31 lipca 2008 r.

o

wskazanie

- 511 podejmowanych przez resort obrony narodowej dzia!a( maj"cych na celu przystosowanie tych &o!nierzy do warunków s!u&by wojskowej w kraju. Minister poinformowa! 1300, &e &o!nierzom zawodowym mog" by) przyznawane zapomogi pieni$&ne w przypadku zdarze( losowych, d!ugotrwa!ej choroby lub 'mierci cz!onka rodziny oraz z innych przyczyn powoduj"cych istotne pogorszenie warunków materialnych. W razie 'mierci lub zagini$cia &o!nierza zawodowego podczas wykonywania zada( s!u&bowych, zapomogi mog" by) przyznane jego ma!&onkowi, a w razie braku ma!&onka – dzieciom lub rodzicom. +o!nierzom, którzy doznali sta!ego lub d!ugotrwa!ego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku pozostaj"cego w zwi"zku z pe!nieniem czynnej s!u&by wojskowej albo wskutek choroby powsta!ej w zwi"zku ze szczególnymi w!a'ciwo'ciami lub warunkami s!u&by wojskowej, jak równie& &o!nierzowi, który poniós! szkod$ maj"tkow" wskutek wypadku, a tak&e rodzinie &o!nierza, który zmar! wskutek wypadku lub choroby, przys!uguje jednorazowe odszkodowanie. W przypadku zwolnienia &o!nierza z zawodowej s!u&by wojskowej z przyczyn le&"cych po stronie wojska, resort oferuje pomoc w ramach programu

rekonwersji

kadr

w

zakresie

doradztwa

zawodowego,

przekwalifikowania zawodowego oraz po'rednictwa pracy. +o!nierzowi zwolnionemu z zawodowej s!u&by wojskowej, który sta! si$ inwalid" wskutek sta!ego lub d!ugotrwa!ego naruszenia sprawno'ci organizmu, przys!uguje renta inwalidzka. Uprawnionym cz!onkom rodziny zmar!ych lub zaginionych &o!nierzy, którzy pe!nili s!u&b$ poza granicami kraju, przys!uguje renta rodzinna w wysoko'ci uposa&enia nale&nego zmar!emu lub zaginionemu &o!nierzowi zawodowemu. Osoby uprawnione mog" ubiega) si$ o 'wiadczenia socjalne (m.in. zapomogi, dop!aty do leków). W Si!ach

Zbrojnych

RP

powo!ano

system

os!ony

psychologicznej,

realizowanej w trzech etapach – szkolenie przed wyjazdem na misj$, pomoc psychologiczna w Polskich Kontyngentach Wojskowych oraz po powrocie z misji.

1300

Pismo z 17 wrze'nia 2008 r.

- 512 5. Sytuacja 'o!nierzy ci&'ko poszkodowanych oraz rodzin 'o!nierzy zmar!ych podczas s!u'by poza granicami pa"stwa Do

Rzecznika

uszczerbku

na

zwraca!o

zdrowiu

si$

podczas

wielu

&o!nierzy,

pe!nienia

którzy

s!u&by

w

doznali Polskich

Kontyngentach Wojskowych, wykonuj"cych zadania poza granicami kraju. Analiza dokonanych w sprawie ustale( upowa&nia do stwierdzenia, i& ze strony MON udzielana jest pomoc poszkodowanym, ich rodzinom i rodzinom &o!nierzy, którzy tragicznie zgin$li lub zmarli – ale g!ównie bezpo'rednio po zdarzeniu. Obecnie brak jest instytucji, która na bie&"co zajmowa!aby si$ sytuacj" rodzin &o!nierzy ci$&ko poszkodowanych i zmar!ych podczas s!u&by poza granicami pa(stwa. Innym wnioskiem zg!aszanym przez zainteresowanych &o!nierzy jest mo&liwo') przyznania im statusu inwalidy wojskowego. Obowi"zuj"ce przepisy ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin 1301, uniemo&liwiaj" nabycie szczególnych praw. Poszkodowani w misjach &o!nierze zawodowi, którzy z uwagi na stan zdrowia s" zwalniani ze s!u&by wojskowej, mog" korzysta) wy!"cznie z uprawnie( rencisty wojskowego, pomimo i& posiadaj" stosown" grup$ inwalidzk". Uzyskanie statusu inwalidy wojskowego stworzy!oby poszkodowanym &o!nierzom, a tak&e ich rodzinom mo&liwo') skorzystania z nieco wi$kszych 'wiadcze( finansowych oraz u!atwi!oby dost$p do us!ug medycznych. Wymaga!oby to jednak przeprowadzenia stosownych zmian legislacyjnych obowi"zuj"cych aktów prawnych. Rzecznik zwróci! si$ 1302 do Ministra Obrony Narodowej o zaj$cie stanowiska w przedstawionych sprawach. W odpowiedzi Minister wyja'ni! 1303, &e w resorcie obrony narodowej zosta! przygotowany i jest realizowany pakiet 'wiadcze( socjalnych skierowany do &o!nierzy poszkodowanych, jak równie& do ich rodzin, który

obejmuje

m.in.

'wiadczenia

odszkodowawcze,

ochron$

ubezpieczeniow", zapomogi pieni$&ne, renty inwalidzkie i rodzinne, nale&no'ci przy zwolnieniu ze s!u&by i po'miertne. Dodatkowo &o!nierze

1301 1302 1303

Ustawa z 29 maja 1974 r., ( Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 z pó%n. zm.). RPO-577071-IX/08 z 27 czerwca 2008 r. Pismo z 21 lipca 2008 r.

- 513 poszkodowani w operacjach pokojowych uprawnieni s" do pomocy psychologicznej i 'wiadcze( opieki zdrowotnej. Przygotowane zosta!y projekty zmian aktów prawnych, które maj" na celu rozszerzenie pomocy na cz!onków najbli&szej rodziny &o!nierza, który zagin"! lub poniós! 'mier) w zwi"zku z wykonywaniem zada( s!u&bowych, zagwarantowanie pomocy pieni$&nej na kontynuowanie nauki dla dziecka po zmar!ym &o!nierzu, wprowadzenie mo&liwo'ci przyznania

zapomogi

rozszerzenie

dla

uprawnie(

by!ego

&o!nierza

socjalnych

dla

niezawodowego

rencistów

oraz

wojskowych.

Zaproponowane zmiany, po przyj$ciu przez Rad$ Ministrów w czerwcu 2008 r., zosta!y skierowane do Sejmu. Odnosz"c si$ do postulatu przyznania &o!nierzom zawodowym poszkodowanym w misjach statusu inwalidy wojskowego, podkre'lono w odpowiedzi, i& intencj" ustawodawcy by!o stworzenie dwóch niezale&nych systemów zaopatrzenia: dla &o!nierzy zawodowych uzyskuj"cych status rencisty wojskowego, którym przys!uguj" uprawnienia wynikaj"ce z ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym &o!nierzy zawodowych oraz ich rodzin 1304

oraz

uzyskuj"cych

drugiego status

systemu,

inwalidy

dla

&o!nierzy

wojskowego,

niezawodowych

którym

przys!uguj"

uprawnienia okre'lone ustaw" o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin 1305. 6. Wyp!ata nale'no#ci zagranicznej dla

'o!nierzy zawodowych

pe!ni%cych s!u'b& poza granicami Polski Do Rzecznika kierowane by!y skargi przez &o!nierzy zawodowych pe!ni"cych s!u&b$ poza granicami Polski dotycz"ce wyp!aty nale&no'ci zagranicznej. W skargach &o!nierze kwestionowali to, &e nale&no') zagraniczna nie jest im wyp!acana za okres, w którym wykorzystywali urlop. Po zbadaniu sprawy Rzecznik stwierdzi!, &e obowi"zuj"ce przepisy prawa ró&nicuj" sytuacj$ prawn" podmiotów charakteryzuj"cych si$ t" sam" cech" istotn", tj. &o!nierzy zawodowych wykonuj"cych obowi"zki poza granicami pa(stwa.

1304 1305

Ustawa z 10 grudnia 1993 r. (Dz.U. z 2004 Nr 8, poz. 66 z pó%n. zm.). Ustawa z 29 maja 1974 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 z pó%n. zm.).

- 514 +o!nierzom skierowanym do

pe!nienia

s!u&by

w

jednostkach

wojskowych u&ytych poza granicami pa(stwa w celu udzia!u w konflikcie zbrojnym lub akcji zapobie&enia terroryzmowi, nale&no') zagraniczn" wyp!aca si$ za okres od dnia przybycia do rejonu dzia!ania jednostki wojskowej do dnia opuszczenia tego rejonu, z wy!"czeniem dni, w których

&o!nierz

wykorzystywa!

urlop.

Natomiast

np.

&o!nierzom

wyznaczonym na stanowiska w placówkach zagranicznych nale&no') t" wyp!aca si$ od dnia obj$cia stanowiska poza granicami pa(stwa do dnia zwolnienia z tego stanowiska. W tym przypadku okoliczno'), &e &o!nierz wykorzystywa! urlop nie stoi na przeszkodzie w wyp!acie nale&no'ci zagranicznej. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1306 do Ministra

Obrony

Narodowej

o

wskazanie

argumentów

usprawiedliwiaj"cych zró&nicowane traktowanie &o!nierzy w zakresie okresu wyp!acania nale&no'ci zagranicznej. Minister Obrony Narodowej poinformowa! 1307, i& wobec ca!kowicie odmiennych zasad pe!nienia s!u&by przez &o!nierzy wyznaczonych oraz skierowanych do pe!nienia s!u&by poza granicami pa(stwa nie jest mo&liwe zastosowanie wspólnych zasad wyp!aty nale&no'ci zagranicznej, a funkcjonuj"ce obecnie rozwi"zania w sferze p!acowej nie zawieraj" elementów faworyzuj"cych dan" grup$ &o!nierzy zawodowych, lecz odpowiadaj" warunkom pe!nienia przez te grupy &o!nierzy s!u&by poza granicami pa(stwa. 7. Sytuacja

grupy

'o!nierzy

pe!ni%cych

s!u'b&

w

Polskim

Kontyngencie Wojskowym w Afganistanie W Biurze Rzecznika prowadzone by!o post$powanie w sprawie grupy &o!nierzy 18 bdsz. z Bielska Bia!ej, którzy podczas pe!nienia s!u&by w Polskim

Kontyngencie

Wojskowym

w

Afganistanie

poprosili

o

wcze'niejsze odes!anie do kraju. Powodem wszcz$cia post$powania by!a publikacja prasowa 1308, z której wynika!o, &e jedenastu &o!nierzy, którzy wcze'niej wrócili do kraju, obawia!o si$, i& nie zostan" im przed!u&one kontrakty 1306 1307 1308

na

dalsze

pe!nienie

s!u&by

wojskowej.

Z

wypowiedzi

RPO-584705-IX/08 z 18 kwietnia 2008 r. Pismo z 13 maja 2008 r. „Gazeta Wyborcza” z 23 stycznia 2008 r. Tu armia, kto wam powiedzia! o buncie.

- 515 zainteresowanych

wynika!o,

i&

podj$to

ju&

stosowne

dzia!ania,

wystawiaj"c jednemu z nich negatywn" opini$ s!u&bow". Rzecznik zwróci! si$ 1309 do Dowódcy Wojsk L"dowych z pro'b" o przedstawienie stanowiska w tej sprawie. Dowódca Wojsk L"dowych zapewni! 1310, &e wobec &adnego z 6 &o!nierzy 18 bdsz. z Bielska Bia!ej, którzy z!o&yli wnioski o wcze'niejszy powrót do kraju, (a nie jak podaj" media – 11 &o!nierzy), nie s" prowadzone jakiekolwiek dzia!ania s!u&bowe zmierzaj"ce do usuni$cia ich z armii, o czym zainteresowani zostali powiadomieni. 8. Wykorzystywanie przez Si!y Zbrojne RP broni kasetowej w Afganistanie Rzecznik zainteresowa! si$ poruszon" w artykule prasowym 1311 kwesti" produkcji, zakupu oraz wykorzystywania przez Si!y Zbrojne RP broni kasetowej w Afganistanie. Z tre'ci artyku!u wynika!o, &e u&ycie pocisków kasetowych w konfliktach zbrojnych powoduje ofiary w ludno'ci cywilnej oraz zagra&a &yciu tej ludno'ci nawet przez kilka lat po zaprzestaniu walki, zamieniaj"c pola uprawne w pola minowe pe!ne niewybuchów.

Jak

twierdzi!

autor

artyku!u,

zdaniem

organizacji

humanitarnych, Polska ignoruje d"&enia spo!eczno'ci mi$dzynarodowej do wprowadzenia ca!kowitego zakazu u&ywania takiej broni, uchylaj"c si$ jakoby od podpisania konwencji o zakazie stosowania broni kasetowej mimo, &e wi$kszo') pa(stw NATO i Unii Europejskiej z!o&y!a tak" deklaracj$. Z uwagi na powy&sze Rzecznik zwróci! si$ 1312 do Ministra Obrony

Narodowej

o

udzielenie

wyja'nie(

pozwalaj"cych

zweryfikowanie informacji zawartych w artykule.

1309 1310 1311 1312

RPO-579970-IX/08 z 30 stycznia 2008 r. Pismo z 8 lutego 2008 r. „Polska” z 4 wrze'nia 2008 r. Polska armia kupuje i stosuje zakazan% bro". RPO-598121-IX/08 z 11 wrze'nia 2008 r.

na

- 516 9. Brak prawnych mo'liwo#ci zwolnienia od zaj&$ s!u'bowych 'o!nierza zawodowego z tytu!u opieki nad dzieckiem, w sytuacji gdy oboje rodzice s% 'o!nierzami zawodowymi Do Rzecznika zwróci!a si$ matka czteromiesi$cznego dziecka, &o!nierz zawodowy, podnosz"c problem braku mo&liwo'ci prawnych zwolnienia od zaj$) s!u&bowych w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem zw!aszcza, gdy oboje rodziców s" &o!nierzami pe!ni"cymi s!u&b$ zawodow". Przepis art. 62 ust. 11 i 12 o s!u&bie wojskowej &o!nierzy zawodowych 1313 przewiduje tak" mo&liwo'), jednak&e § 21 rozporz"dzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie urlopów &o!nierzy zawodowych 1314 wprowadzonymi ograniczeniami umo&liwia zwolnienie od zaj$) s!u&bowych tylko wówczas, gdy &o!nierz jest samotny albo gdy ma!&onek z powodu choroby lub matka z powodu po!ogu nie mo&e zaopiekowa) si$ dzieckiem i gdy nie ma innych cz!onków rodziny wspólnie zamieszka!ych, którzy mogliby zapewni) t$ opiek$. Bior"c pod uwag$ prawo i obowi"zek zapewnienia przez rodziców nale&ytej opieki ich dzieciom, uwzgl$dniaj"c zw!aszcza dobro dziecka, Rzecznik zwróci! si$ 1315 do Ministra Obrony Narodowej o dokonanie nowelizacji

wskazanego

przepisu

rozporz"dzenia,

w

sposób

umo&liwiaj"cy skorzystanie przez jednego z rodziców z prawa do zwolnienia od zaj$) s!u&bowych w razie konieczno'ci zapewnienia opieki dziecku &o!nierzy pe!ni"cych zawodow" s!u&b$ wojskow". Minister poinformowa! 1316, &e w 'wietle obowi"zuj"cych przepisów ustawy o s!u&bie wojskowej &o!nierzy zawodowych oraz rozporz"dzenia w sprawie urlopów zawodowych, kobieta-&o!nierz pozostaj"ca w zwi"zku ma!&e(skim z &o!nierzem, spe!nia warunki do otrzymania takiego zwolnienia. Przy najbli&szej nowelizacji rozporz"dzenia w sprawie urlopów &o!nierzy zawodowych, wprowadzony zostanie zapis, który lepiej ni& dotychczas pozwoli interpretowa) uprawnienia &o!nierzy – ma!&onków w tej kwestii.

1313 1314 1315 1316

Ustawa z 11 wrze'nia 2003 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1750 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 28 maja 2004 r. (Dz.U. Nr 138, poz. 1465). RPO-585674-IX/08 z 16 kwietnia 2008 r. Pismo z 28 kwietnia 2008 r.

- 517 B.

Ochrona praw funkcjonariuszy s"u'b publicznych

1. Nieprzyjmowanie do s!u'by kandydatów na funkcjonariuszy s!u'b mundurowych ze wzgl&du na fakt posiadania przez nich podwójnego obywatelstwa W roku 2008 Rzecznik kontynuowa! podj$t" w 2006 r. spraw$ dzia!a( legislacyjnych zmierzaj"cych do doprecyzowania przepisów uzale&niaj"cych mo&liwo') pe!nienia s!u&by mundurowej od statusu posiadanego obywatelstwa. Rzecznik zwróci! si$ 1317 do Ministra Spraw Wewn$trznych

i

Administracji

o

poinformowanie

o

stanie

prac

legislacyjnych nad odpowiednimi projektami ustaw i przewidywanym terminie wej'cia ich w &ycie. Minister

poinformowa! 1318,

przeprowadzenie

szerokiej

&e

debaty

MSWiA

planuje

publicznej,

w

maj"cej

2008 na

r.

celu

wypracowanie kszta!tu przysz!ych zmian w ustawach normuj"cych zasady dzia!ania s!u&b podleg!ych MSWiA. Ponadto rozwa&a si$ opracowanie jednego aktu prawnego reguluj"cego pragmatyk$ s!u&bow" wszystkich formacji podleg!ych Ministrowi SWiA. Jednocze'nie poinformowa!, &e ustaw" z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o Stra&y Granicznej oraz innych ustaw znowelizowano przepis art. 31 ust. 1 wskazuj"c, &e s!u&b$ w Stra&y Granicznej mo&e pe!ni) osoba posiadaj"ca wy!"cznie obywatelstwo polskie. 2. Ograniczenie prawa do ustanowienia obro"cy w post&powaniu dyscyplinarnym w stosunku do 'o!nierzy oraz funkcjonariuszy Agencji Bezpiecze"stwa Wewn&trznego, Agencji Wywiadu, S!u'by Kontrwywiadu Wojskowego oraz S!u'by Wywiadu Wojskowego Do Rzecznika wp!ywa!y skargi zawieraj"ce zarzuty dotycz"ce przepisów

ograniczaj"cych

prawo

do

obrony

w

post$powaniach

dyscyplinarnych prowadzonych w stosunku do &o!nierzy, funkcjonariuszy Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego, Agencji Wywiadu, S!u&by Kontrwywiadu Wojskowego oraz S!u&by Wywiadu Wojskowego. Istota tych skarg sprowadza!a si$ do tego, i& funkcjonariusze wymienionych 1317 1318

RPO-515109-IX/05 z 8 lutego 2008 r. Pismo z 7 marca 2008 r.

- 518 s!u&b i &o!nierze w toku post$powa( dyscyplinarnych nie mog" korzysta) z pomocy profesjonalnych obro(ców. By!o to powodem skierowania wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego. Rzecznik stwierdzi! 1319 we wniosku, i& zaskar&one przez niego przepisy: art. 53 ust. 3 ustawy o dyscyplinie wojskowej1320, art. 129 ust. 1 pkt

5

ustawy

o

s!u&bie

funkcjonariuszy

S!u&by

Kontrwywiadu

Wojskowego oraz S!u&by Wywiadu Wojskowego 1321, § 21 pkt 3 rozporz"dzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie udzielania wyró&nie( i przeprowadzania post$powa( dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy Agencji Wywiadu 1322, § 20 pkt 3 rozporz"dzenia Prezesa Rady Ministrów w

sprawie

udzielania

wyró&nie(

i

przeprowadzania

post$powa(

dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy ABW1323, pozostaj" w kolizji z art. 42 ust. 2 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji 1324. W wyroku z dnia 19 marca 2007 r. Trybuna! Konstytucyjny uzna! za niezgodne z art. 42 ust. 2 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji przepisy ograniczaj"ce

wy!"cznie

do

funkcjonariuszy

danej

s!u&by

kr"g

podmiotów, spo'ród których obwiniany funkcjonariusz Policji, Stra&y Granicznej

oraz

post$powaniu

S!u&by

Celnej

dyscyplinarnym.

mo&e W

wybra)

wykonaniu

sobie

obro(c$

wyroku

w

Trybuna!u

uchwalono ustaw$ o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw 1325 oraz ustaw$ o zmianie ustawy o S!u&bie Celnej 1326. Od daty wej'cia w &ycie tych ustaw obro(c" w post$powaniu dyscyplinarnym mo&e by) oprócz wskazanego przez obwinionego funkcjonariusza, tak&e adwokat lub radca prawny. Ustawodawca nie obj"! jednak zakresem nowej regulacji dotycz"cej formalnych aspektów prawa do

obrony

wszystkich

przepisów

dotycz"cych

post$powa(

dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy i &o!nierzy. St"d te& aktualnie w obrocie

1319 1320 1321 1322 1323 1324 1325 1326

prawnym

pozostaj"

zarówno

przepisy,

które

obwinionym

RPO-572159-IX/07 z 20 pa%dziernika 2008 r. Ustawa z 4 wrze'nia 1997 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 370 z pó%n. zm.). Ustawa z 9 czerwca 2006 r. (Dz.U. Nr 104, poz. 710). Rozporz"dzenie z 20 sierpnia 2003 r. (Dz.U. Nr 160, poz. 1557 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 20 grudnia 2004 r. (Dz.U. Nr 272, poz. 2690). Sygn. akt K 31/08. Ustawa z 28 marca 2008 r. (Dz.U. Nr 86, poz. 521). Ustawa z 18 marca 2008 r. (Dz.U. Nr 53, poz. 311).

- 519 funkcjonariuszom

gwarantuj"

prawo

wyboru

obro(cy

spo'ród

funkcjonariuszy danej s!u&by lub adwokatów i radców prawnych, jak te& przepisy, które nie daj" obwinionym prawa wyboru obro(cy spo'ród adwokatów lub radców prawnych. 3. Dokonywanie

dor&cze"

przesy!ek

urz&dowych

przez

funkcjonariuszy Policji Z tre'ci artyku!u prasowego 1327 wynika!o, &e s"dy i prokuratury nadmiernie

wykorzystuj"

funkcjonariuszy

Policji

do

dokonywania

dor$cze( przesy!ek urz$dowych. W odpowiedzi na wyst"pienie Rzecznika skierowane 1328 w tej sprawie do Komendanta G!ównego Policji wskazano, i& w grudniu 2007 r. w Komendzie G!ównej Policji zosta!a opracowana informacja dotycz"ca obci"&enia dzielnicowych realizacj" wybranych czynno'ci zlecanych przez s"dy i prokuratury, komórki organizacyjne Policji oraz inne podmioty pozapolicyjne. Zgodnie z art. 131 § 1 Kodeksu post$powania karnego, wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty dor$czenia biegn" terminy, dor$cza si$ przez poczt$ lub inny uprawniony podmiot zajmuj"cy si$ dor$czaniem korespondencji albo pracownika organu wysy!aj"cego, a w razie niezb$dnej konieczno'ci – przez Policj$. Tymczasem z ustale( Komendy G!ównej Policji wynika, i& s"dy i prokuratury, w celu zabezpieczenia stawiennictwa osoby, praktykuj" podwójne wysy!anie wezwa(. Jedno wezwanie, zgodnie z Kodeksem post$powania karnego, kieruj" za po'rednictwem poczty, a drugie, takiej samej tre'ci, za po'rednictwem Policji. Nadmierne i nie zawsze uzasadnione obci"&anie Policji dor$czaniem wezwa( powoduje sytuacje, &e funkcjonariusze nie s" w stanie wykonywa)

swych

ustawowych

zada(,

do

których

nale&y

m.in.

zapewnienie bezpiecze(stwa obywateli. Rzecznik zwróci! si$ 1329 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zbadanie przedstawionego problemu i poinformowanie o zaj$tym stanowisku.

1327 1328 1329

„+ycie Warszawy” z 7 grudnia 2007 r. Dzielnicowi na posy!ki. RPO-576185-IX/07 z 21 stycznia 2008 r. RPO-576185-IX/07 z 3 marca 2008 r.

- 520 Minister poinformowa! 1330, &e – maj"c na uwadze opisan" skal$ problemu

–

w

ramach

sprawowanego

nadzoru

nad

dzia!alno'ci"

administracyjn" s"dów skierowa! do prezesów s"dów apelacyjnych pro'b$ o

zasygnalizowanie

prezesom

podleg!ych

im

jednostek

oraz

przewodnicz"cym wydzia!ów karnych potrzeby podj$cia stosownych czynno'ci nadzorczych w celu znacznego ograniczenia przypadków korzystania z tego trybu dor$cze( jedynie do sytuacji wyj"tkowych i uzasadnionych szczególnymi wzgl$dami procesowymi. Jednocze'nie Biuro Prezydialne Prokuratury Krajowej zwróci!o si$ do

wszystkich

podleg!ych

prokuratorów

im

jednostkach

apelacyjnych

o

organizacyjnych

rozpoznanie, wyst$puj"

czy

w

problemy

zasygnalizowane przez Rzecznika. Uzyskane informacje pozwol" na podj$cie stosownych czynno'ci nadzorczych. 4. Status rzecznika dyscyplinarnego w jednostkach Policji W listopadzie 2007 r. pracownicy Biura Rzecznika przeprowadzili kontrol$ przestrzegania praw obywatelskich funkcjonariuszy jednej z komend wojewódzkich Policji. W ramach przeprowadzonej kontroli zapoznano si$ m.in. z aktami zako(czonych post$powa( dyscyplinarnych. Z analizy akt wynika!o, &e 30-dniowe terminy dla prowadzenia post$powania wyja'niaj"cego

s" znacznie przekraczane. Rzecznicy

dyscyplinarni nie otrzymuj" dodatkowego wynagrodzenia z tytu!u prowadzonych spraw. Wydaje si$ zatem stosownym, wzorem np. wojska, wprowadzenie dodatku s!u&bowego z tytu!u wykonywania funkcji rzecznika dyscyplinarnego. Rozwi"zanie to przyczyni!oby si$ do bardziej rzetelnego

i

skuteczniejszego,

a

przede

wszystkim

terminowego

wykonywania obowi"zków rzecznika dyscyplinarnego. Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia inicjatywy ustawodawczej w celu uregulowania statusu rzecznika dyscyplinarnego. Ponadto przeprowadzono rozmowy z przedstawicielami zwi"zków zawodowych oraz funkcjonariuszami podleg!ych jednostek. Podnie'li oni problem stawiennictwa w s"dzie w czasie wolnym od s!u&by. Prze!o&eni 1330

Pismo z 26 marca 2008 r.

- 521 nie traktuj" stawiennictwa w czasie wolnym w s"dzie, w charakterze 'wiadka, jako wykonywania obowi"zków s!u&bowych. Rzecznik zwróci! si$ 1331 z pro'b" o spowodowanie zbadania przedstawionych problemów wizytowanej jednostki. W odpowiedzi Rzecznik zosta! poinformowany 1332, &e ustawa o Policji nie przewiduje dodatku z tytu!u prowadzenia post$powa( dyscyplinarnych pe!ni"cych

oraz

funkcj$

czynno'ci rzeczników

wyja'niaj"cych

dla

dyscyplinarnych.

policjantów

Stosownie

do

obowi"zuj"cych przepisów istnieje jednak mo&liwo') podwy&szenia policjantowi

wykonuj"cemu

czynno'ci

w

ramach

post$powania

dyscyplinarnego dodatku s!u&bowego lub dodatku funkcyjnego. Policjant wyznaczany jest na rzecznika dyscyplinarnego na 4-letni" kadencj$,

jednak

nie

jest

to

równoznaczne

z

wykonywaniem

jakichkolwiek czynno'ci w tym zakresie. Niejednokrotnie zdarza si$, i& niektórzy rzecznicy dyscyplinarni nie prowadz" &adnych post$powa( wyja'niaj"cych, czy dyscyplinarnych. Wobec powy&szego, nie wydaje si$ konieczne wprowadzanie dodatkowego sk!adnika uposa&enia policjanta. W odniesieniu do czasu trwania post$powania dowodowego wyja'niono w odpowiedzi, &e przed!u&anie terminu czynno'ci dowodowych wynika z potrzeb post$powania dyscyplinarnego, w tym konieczno'ci pe!nego zebrania materia!u dowodowego, niezb$dnego do wydania orzeczenia. Kwestia wezwania przez s"d policjanta w charakterze 'wiadka jest poza zakresem w!a'ciwo'ci prze!o&onego, który nie ma &adnego wp!ywu na dzia!alno') s"du. W powy&szym zakresie policjant, tak jak ka&dy obywatel, wezwany przez s"d podlega tym samym przepisom i musi si$ do nich dostosowa). 5. Badania psychologiczne funkcjonariuszy Policji W jednym z artyku!ów prasowych 1333 poruszono problem braku obowi"zkowych bada( psychologicznych dla funkcjonariuszy Policji, po przyj$ciu do s!u&by.

1331 1332 1333

RPO-573687-IX/07 z 25 stycznia 2008 r. Pismo z 29 lutego 2008 r. „+ycie Warszawy” z 9 lutego 2008 r. Policjanci pod presj% i bez opieki.

- 522 Zgodnie z tre'ci" § 11 pkt 8 rozporz"dzenia Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie post$powania kwalifikacyjnego w stosunku do osób ubiegaj"cych si$ o przyj$cie do s!u&by w Policji 1334, post$powanie kwalifikacyjne obejmuje m.in. ustalenie przez komisj$ lekarsk" zdolno'ci fizycznej i psychicznej kandydata do s!u&by. Jest to badanie obowi"zkowe. W toku pe!nionej s!u&by policjant mo&e zosta) poddany procedurze okre'laj"cej jego predyspozycje do s!u&by na okre'lonych stanowiskach lub w okre'lonych komórkach organizacyjnych, poprzez przeprowadzenie testu sprawno'ci fizycznej, badania psychologicznego lub badania psychofizjologicznego. Ponadto policjant mo&e by) skierowany z urz$du lub na jego pro'b$ do komisji lekarskiej w celu okre'lenia stanu zdrowia oraz ustalenia zdolno'ci fizycznej i psychicznej do s!u&by, jak równie& zwi"zku poszczególnych schorze( ze s!u&b". Jak wynika z artyku!u prasowego, praktyka kierowania policjanta lub samoistne korzystanie przez niego z tej formy pomocy nale&" do rzadko'ci. Policjanci obawiaj" si$ korzysta) z pomocy psychologa, bowiem w 'rodowisku s!u&b mundurowych jest to odbierane jako oznaka s!abo'ci. Nadmiernie stresogenna s!u&ba oraz zbytnie obci"&enie obowi"zkami prowadzi do sytuacji, kiedy policjant nie jest w stanie zado')uczyni) oczekiwaniom prze!o&onych.

Wówczas

pojawiaj"

si$

zastrze&enia

zwi"zane

z

nienale&ytym wykonywaniem obowi"zków s!u&bowych, nie rzadko ko(cz"ce si$ wszcz$ciem post$powania dyscyplinarnego. Nagromadzone w s!u&bie problemy znajduj" swoje odzwierciedlenie w relacjach rodzinnych policjanta (przemoc domowa, rozwody), a w skrajnych przypadkach ko(cz" si$ samobójstwem. Rozwa&y) zatem nale&a!oby wprowadzenie

obowi"zkowych

bada(

psychologicznych

dla

funkcjonariuszy Policji. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$1335 do Komendanta G!ównego Policji o wprowadzenie obowi"zkowych bada( psychologicznych dla funkcjonariuszy Policji. Komendant

poinformowa! 1336 o

planowanej

debacie

na

temat

nowelizacji ustawy o Policji. Kwestia bada( psychologicznych dla 1334 1335 1336

Rozporz"dzenie z 30 sierpnia 2007 r. (Dz.U. Nr 170, poz. 1202). RPO-581966-IX/07 z 27 lutego 2008 r. Pismo z 20 marca 2008 r.

- 523 policjantów zostanie rozwa&ona w kontek'cie ewentualnej mo&liwo'ci wprowadzenia zapisów prawnych reguluj"cych t" problematyk$. 6. Niedostateczne wyposa'enie funkcjonariuszy pe!ni%cych s!u'b& w polskim kontyngencie policyjnym w ramach misji pokojowej w Kosowie W dniu 17 marca 2008 r., podczas szturmu policji ONZ i &o!nierzy si! pokojowych KFOR na gmach s"du w Kosovskiej Mitrovicy, zaj$tego przez Serbów, rannych zosta!o 28 polskich funkcjonariuszy Policji. Polacy ochraniali budynek od zewn"trz. Gdy wyprowadzano z niego Serbów,

ze

strony

zgromadzonego

t!umu

rzucono

w

kierunku

funkcjonariuszy kamienie, granaty i prawdopodobnie !adunki wybuchowe domowej roboty. Wskutek wybuchów granatów policjanci doznali obra&e( r"k i nóg. Jak wynika z publikacji prasowych, ranni funkcjonariusze ju& wcze'niej sygnalizowali niedostateczne wyposa&enie podczas pe!nionej misji pokojowej, w szczególno'ci brak ochraniaczy na r$ce i nogi oraz s!abej jako'ci tarcze ochronne. Rzecznik zwróci! si$ 1337 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o wyja'nienie, dlaczego policjanci pe!ni"cy s!u&b$ w ramach

misji

pokojowej

w

Kosowie

nie

zostali

wyposa&eni

w

odpowiednie ochraniacze r"k i nóg. Poprosi! tak&e o poinformowanie o dzia!aniach

maj"cych

na

celu

zapewnienie

w!a'ciwej

ochrony

funkcjonariuszy Policji i innych podleg!ych s!u&b w trakcie misji poza granicami kraju. Minister poinformowa! 1338, &e Jednostka Specjalna Polskiej Policji w Kosowie wyposa&ona jest w sprz$t, którego ilo') i rodzaj zosta!y sprecyzowane w porozumieniu zawartym pomi$dzy ONZ a Rz"dem RP, które okre'la zasady techniczne pobytu jednostki w ramach misji ONZ. Ka&dy funkcjonariusz Policji bior"cy udzia! w misji pokojowej w Kosowie wyposa&ony jest w komplet umundurowania specjalnego, zgodnie z norm" nale&no'ci okre'lon" w wewn$trznych przepisach oraz komplet

ochrony

osobistej,

tj.

kamizelk$

przeciwuderzeniow",

ochraniacze nóg i przedramienia oraz r$kawice przeciwuderzeniowe.

1337 1338

RPO-585494-IX/08 z 16 kwietnia 2008 r. Pismo z 14 maja 2008 r.

- 524 Jako') sprz$tu odpowiada polskim normom jako'ciowym. Uzupe!nienie sprz$tu, który wskutek prowadzonych dzia!a( nie spe!nia funkcji ochronnych, nast$puje po zg!oszeniu takiej potrzeby przez dowódc$ JSPP w Kosowie. Termin przekazania sprz$tu uzale&niony jest od mo&liwo'ci transportowych

oraz

konieczno'ci

przeprowadzenia

procedur

przetargowych na zakup wyposa&enia w przypadku braku sprz$tu w magazynie. Po wydarzeniach z dnia 17 marca 2008 r. Komendant G!ówny Policji

wyda!

decyzj$

specjalistycznych

o

chroni"cych

dodatkowym ko(czyny

zakupie

górne,

ochraniaczy

dolne

oraz

tu!ów

policjanta. 7. Brak uprawnienia do otrzymania przez policjanta zwolnienia z tytu!u opieki nad dzieckiem w sytuacji, gdy 'ona nie jest pracownikiem Policji Do Rzecznika zwróci! si$ ze skarg" funkcjonariusz Policji, któremu odmówiono zwolnienia od zaj$) s!u&bowych w wymiarze dwóch dni z tytu!u opieki nad dzieckiem w wieku do lat 14. Komendant Wojewódzki Policji uzasadni! odmow$ przyznania zwolnienia m.in. tre'ci" § 8 rozporz"dzenia Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie szczegó!owych praw i obowi"zków oraz przebiegu s!u&by policjantów 1339 wskazuj"c, &e art. 188 Kodeksu pracy nie ma w omawianej sytuacji zastosowania. Z informacji uzyskanych przez Rzecznika wynika, &e takie stanowisko prezentowane jest równie& przez inne garnizony Policji na terenie kraju. Natomiast Minister Spraw Wewn$trznych i Administracji podzieli! 1340 argumentacj$ przedstawion" w wyst"pieniu 1341 Rzecznika, zobowi"zuj"c

si$

do

uwzgl$dnienia

podniesionego

problemu

w

prowadzonych pracach legislacyjnych. Analizuj"c normy prawne wynikaj"ce z tre'ci § 8 rozporz"dzenia nale&y odnie') si$ do art. 79 ustawy o Policji 1342, zgodnie z którym, policjantowi-kobiecie przys!uguj" szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic wed!ug przepisów prawa pracy, je'li przepisy ustawy o 1339 1340 1341 1342

Rozporz"dzenie z 2 wrze'nia 2002 r. (Dz.U. Nr 151 poz. 1261). Pismo z 5 czerwca 2008 r. RPO-581475-IX/08 z 5 maja 2008 r. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 211 z pó%n. zm.).

- 525 Policji nie stanowi" inaczej. Od 1 stycznia 2004 r., w wyniku zmiany przepisów Kodeksu pracy, omawiane zwolnienie s!u&y pracownikom obu p!ci, na równych zasadach. W zwi"zku z powy&szym uniemo&liwienie funkcjonariuszowi-m$&czy%nie, którego &ona nie pe!ni s!u&by w Policji, zwolnienia w wymiarze dwóch dni (w ci"gu roku) opieki nad dzieckiem w wieku do lat 14, narusza obowi"zuj"ce w tym zakresie przepisy pragmatyki s!u&bowej oraz Kodeksu pracy, a ponadto art. 32 i art. 33 w zwi"zku z art. 8 ust. 2 Konstytucji. Rzecznik zwróci! si$ 1343 do Komendanta G!ównego Policji o zaprzestanie dotychczasowej praktyki odmawiania funkcjonariuszom-m$&czyznom zwolnienia z tytu!u opieki nad dzieckiem. 8. Wyniki

kontroli

przestrzegania

praw

obywatelskich

funkcjonariuszy Policji jednej z komend wojewódzkich W maju 2008 r. pracownicy Biura Rzecznika przeprowadzili kontrol$ przestrzegania

praw

obywatelskich

funkcjonariuszy

Komendy

Wojewódzkiej Policji we Wroc!awiu. W czasie wizytacji wymienionej jednostki zapoznano si$ m.in. z pismem do kierowników podleg!ych jednostek

organizacyjnych

udzia!em

policjantów

dotycz"cym

garnizonu

zdarze(

dolno'l"skiego.

nadzwyczajnych W

pismach

z

tych

podawane by!y szczegó!owe dane funkcjonariusza (stopie( s!u&bowy, imi$ i nazwisko oraz jednostka, w której pe!ni s!u&b$), jeszcze przed postawieniem zarzutów w post$powaniu przygotowawczym, wzgl$dnie dyscyplinarnym. Zdaniem Rzecznika praktyka ta narusza!a okre'lone w art. 47 Konstytucji prawo do prywatno'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1344 do Komendanta G!ównego Policji z pro'b" o zmian$

dotychczasowej

praktyki

zamieszczania

w

pismach

rozpowszechnianych na terenie dzia!ania danej jednostki, szczegó!owych danych osobowych podejrzewanych funkcjonariuszy Policji, jeszcze przed przedstawieniem im zarzutów. Komendant poinformowa! 1345, &e przedstawione uwagi i zastrze&enia Rzecznika zosta!y szczegó!owo omówione podczas odprawy s!u&bowej z 1343 1344 1345

RPO-581475-IX/08 z 16 grudnia 2008 r. RPO-589283-IX/08 z 26 sierpnia 2008 r. Pismo z 23 wrze'nia 2008 r.

- 526 kierownikami

jednostek

i

komórek

organizacyjnych

podleg!ych

Komendantowi Wojewódzkiemu Policji we Wroc!awiu. Tre') pism dotycz"cych zdarze( nadzwyczajnych zmieniono zgodnie z sugestiami Rzecznika, w celu ochrony dóbr osobistych funkcjonariuszy. 9. Obni'enie bud'etu Policji na 2009 rok w zakresie wydatków rzeczowych Z tre'ci publikacji prasowej 1346 wynika!o, i& projektowany na rok 2009 bud&et Policji w zakresie wydatków rzeczowych nie pozwoli na wykonywanie w sposób zadawalaj"cy bie&"cych zada(. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1347 do Komendanta G!ównego Policji z pro'b" o przedstawienie stosownych informacji w tej sprawie. 10. Akcja protestacyjna funkcjonariuszy S!u'by Celnej W zwi"zku z akcj" protestacyjn" funkcjonariuszy S!u&by Celnej, Rzecznik

skierowa!

w

dniach

28-29

stycznia

2008

r.

swych

przedstawicieli na drogowe przej'cia graniczne pomi$dzy Polsk" a Ukrain" w Dorohusku i Hrebennem, w celu zapoznania si$ z sytuacj" na miejscu. W trakcie wizytacji potwierdzono, &e warunki oczekiwania kierowców

samochodów

ci$&arowych

na

odpraw$

graniczn"

s"

dramatyczne. Czas oczekiwania na przekroczenie granicy w Dorohusku wynosi! oko!o tygodnia. Nieco lepiej wygl"da!a sytuacja na przej'ciu granicznym w Hrebennem. Powodem

akcji

protestacyjnej

by!y

niezrealizowane

obietnice

poprawy sytuacji prawno-materialnej funkcjonariuszy S!u&by Celnej. Postulaty

dotyczy!y

wydania

przepisów

zabezpieczaj"cych

funkcjonariuszy przed zwolnieniem ze s!u&by w zwi"zku z tocz"cym si$, a nie zako(czonym post$powaniem dyscyplinarnym b"d% karnym, obj$cia ich systemem emerytalnym na wzór s!u&b mundurowych, zwi$kszenia liczby stanowisk etatowych w oddzia!ach celnych na przej'ciach granicznych oraz podwy&szenia p!ac.

1346 1347

„Polska” z 5 listopada 2008 r. W przysz!ym roku policja stanie. RPO-602339-IX/08 z 2 grudnia 2008 r.

- 527 W

wyst"pieniu 1348

do

Prezesa

Rady

Ministrów

Rzecznik

poinformowa!, &e w dniu 6 wrze'nia 2007 r. przeprowadzi! wspólnie z Pe!nomocnikem Rady Najwy&szej Ukrainy ds. Praw Cz!owieka wizytacj$ przej'cia granicznego w Medyce-Szegini, zako(czon" podpisaniem wspólnego

apelu

skierowanego

do

G!ów

Pa(stw

i

Rz"dów

Rzeczypospolitej Polskiej i Ukrainy. Zawarte w apelu wnioski dotyczy!y m.in. konieczno'ci przyspieszenia rozbudowy infrastruktury na granicy pa(stwowej Polski i Ukrainy, w tym utworzenia nowych przej') granicznych, poprawy warunków przekraczania granicy przez obywateli Polski, innych krajów Unii Europejskiej i Ukrainy, a tak&e podj$cia dzia!a( w celu zapewnienia uproszczonych kontaktów granicznych i przekraczania granicy w warunkach wej'cia Polski do strefy Schengen. Rzecznik zaapelowa! o podj$cie kompleksowych dzia!a( zmierzaj"cych do usprawnienia obs!ugi ruchu granicznego i poprawy warunków przekraczania granic. W odpowiedzi udzielonej z upowa&nienia Prezesa Rady Ministrów, Minister Spraw Wewn$trznych i Administracji zapewni! 1349, i& Rada Ministrów podejmuje zdecydowane dzia!ania na rzecz usprawnienia ruchu granicznego na polsko-ukrai(skiej granicy pa(stwowej, szczególnie poprzez tworzenie nowych przej') granicznych. W dniu 4 marca 2008 r. Ministrowie Spraw Zagranicznych Polski i Ukrainy parafowali Umow$ o zasadach ma!ego ruchu granicznego. Wprowadzenie ma!ego ruchu granicznego przede wszystkim zmniejszy kolejki osób oczekuj"cych na wydanie wiz przez polskie placówki dyplomatyczne oraz znacznie zmniejszy koszty podró&owania (ceny wiz). Ponadto w odpowiedzi poinformowano, &e od 1 stycznia 2008 r. wzro'nie uposa&enie funkcjonariuszy celnych 'rednio o 500 z! brutto na jeden etat. W ustawie bud&etowej na 2008 rok w porównaniu do bud&etu 2007 r. nast"pi! znaczny (o 56,3%) wzrost 'rodków na finansowanie wydatków maj"tkowych S!u&by Celnej. *rodki przeznaczone dla izb celnych na 2008 rok wykorzystane zostan" na inwestycje budowlane oraz na uzupe!nienie wyposa&enia S!u&by Celnej.

1348 1349

RPO-579877-X/08 z 30 stycznia 2008 r. Pismo z 13 marca 2008 r.

- 528 -

W kolejnym wyst"pieniu do Prezesa Rady Ministrów, Rzecznik stwierdzi!,

i&

akcja

protestacyjna

funkcjonariuszy

S!u&by

Celnej

przeprowadzona na wschodnich granicach kraju spowodowa!a zarówno zagro&enie dla przestrzegania praw obywatelskich, jak i wykonywania innych podstawowych funkcji pa(stwa. Podczas akcji protestacyjnej funkcjonariusze zg!aszali postulaty, które nie zosta!y rozwi"zane w ci"gu ostatnich kilku lat. Jednym z nich by!o wycofanie z obiegu prawnego art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o S!u&bie Celnej 1350, nak!adaj"cego obowi"zek zwalniania funkcjonariusza celnego ze s!u&by w wypadku wniesienia aktu oskar&enia o umy'lne pope!nienie przest$pstwa, 'ciganego z oskar&enia publicznego b"d% zastosowania tymczasowego aresztowania. Ponadto, mimo wielokrotnych wyst"pie( Rzecznika do Ministra Finansów i Szefa S!u&by Celnej nadal nie zosta!y wydane przepisy zabezpieczaj"ce prawa funkcjonariusza w przypadku niepotwierdzenia si$ zarzutów. Problemem s" tak&e zbyt niskie wynagrodzenia

oraz

brak

mo&liwo'ci

wyp!aty

ekwiwalentów

za

przepracowane nadgodziny. Rzecznik zwróci! si$ 1351 o ustosunkowanie si$ do przedstawionych kwestii. Minister Finansów poinformowa! 1352, &e podj$to prace legislacyjne nad projektem ustawy o ustanowieniu „Programu modernizacji S!u&by Celnej w latach 2009-2011”. Przygotowywany dokument mia! na celu zagwarantowanie

z

bud&etu

pa(stwa

'rodków

na

coroczne

doinwestowanie S!u&by Celnej pozwalaj"ce na pe!n" realizacj$ jej ustawowych dzia!a(. Innym elementem regulacji w tym akcie mia!a by) reorganizacja i wprowadzenie motywacyjnego systemu wynagradzania funkcjonariuszy celnych. Termin wej'cia w &ycie tego aktu planowany by! na 1 stycznia 2009 r. Podj$to równie& dzia!ania w celu zmiany niektórych, w tym postulowanych przez Rzecznika, zapisów ustawy o S!u&bie Celnej. W trybie pilnym przygotowano projekt zmiany ww. ustawy, w którym m.in. uchylone zosta!y zapisy art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b stanowi"ce podstaw$ do 1350 1351 1352

Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.). RPO-580481-IX/08 z 14 lutego 2008 r. Pismo z 21 marca 2008 r.

- 529 zwolnienia funkcjonariusza ze s!u&by w przypadku wniesienia przeciwko niemu aktu oskar&enia o pope!nienie przest$pstwa umy'lnego, 'ciganego z oskar&enia publicznego oraz tymczasowego aresztowania. Ponadto w Ministerstwie

Finansów

wprowadzaj"cej

przygotowywany

kompleksowe

zmiany

w

by!

projekt

strukturze

i

ustawy sposobie

funkcjonowania S!u&by Celnej. 11. Zasady zwalniania celników ze s!u'by Jednym

z

podstawowych

postulatów

wysuwanych

przez

protestuj"cych celników by!o wydanie przepisów, które zabezpiecza!yby funkcjonariuszy przed zwolnieniem ze s!u&by w zwi"zku z tocz"cym si$, a nie zako(czonym post$powaniem dyscyplinarnym i karnym. Protestuj"cy kwestionowali art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o S!u&bie Celnej 1353, który nak!ada! obowi"zek zwalniania funkcjonariusza celnego ze s!u&by w wypadku wniesienia aktu oskar&enia o umy'lne pope!nienie przest$pstwa 'ciganego z oskar&enia publicznego b"d% zastosowania tymczasowego aresztowania. Przepisy te by!y przedmiotem wniosku Rzecznika do Trybuna!u Konstytucyjnego, który stwierdzi! ich konstytucyjno') 1354. W uzasadnieniu wyroku zaznaczono jednak, i& zmieniony przez nowel$ z 2003 r. stan prawny nie pozwala na pe!n" restytucj$ stanu sprzed zwolnienia w przypadku nieudowodnienia pope!nienia zarzucanego czynu albo zmiany decyzji w sprawie stosowania 'rodka zapobiegawczego w postaci tymczasowego

aresztowania.

Je&eli

zwolnienie

ze

s!u&by

zosta!o

spowodowane wniesieniem aktu oskar&enia o umy'lne pope!nienie przest$pstwa 'ciganego z oskar&enia publicznego, przywrócenie do s!u&by mo&e nast"pi) w wypadkach przewidzianych w art. 61 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o S!u&bie Celnej. Nie przewiduje si$ natomiast &adnego rozwi"zania prawnego w innych przypadkach. Ze wzgl$du na to, &e mog" istnie) ró&ne podstawy umorzenia post$powania poza wymienionymi w art. 61 ust. 2 pkt 2, uzasadnione by!oby wprowadzenie regulacji na tyle pojemnej i szczegó!owej, aby obejmowa!a ona wszystkie mo&liwe stany

1353 1354

Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.). Wyrok z 19 pa%dziernika 2004 r. (sygn. akt K 1/04).

- 530 faktyczne i dostosowa!a do nich rozwi"zania prawne w zakresie przywrócenia

funkcjonariusza

celnego

do

s!u&by.

W

zwi"zku

z

powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1355 do Ministra Finansów o podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do likwidacji luki prawnej w przedstawionym zakresie. Szef S!u&by Celnej – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów poinformowa! 1356, &e projekt nowelizacji ustawy o S!u&bie Celnej zosta! w dniu 29 lutego 2008 r. uchwalony przez Sejm. Przepis art. 60 ust. 2 okre'la, &e w przypadku uniewinnienia funkcjonariusza celnego oraz pozostawienia go w s!u&bie, funkcjonariuszowi celnemu nale&y wyp!aci) wstrzyman" w okresie zawieszenia cz$') uposa&enia oraz obligatoryjne podwy&ki. W art. 2 ust. 2 wprowadzono regulacj$ maj"c" na celu zapewnienie funkcjonariuszowi

celnemu

pe!nych

praw

powrotu

do

s!u&by

w

przypadku, gdy na mocy orzecze( s"dowych oka&e si$, &e przes!anki wniesienia

aktu

oskar&enia

okaza!y

si$

bezzasadne.

Umorzenie

post$powania karnego mo&e nast"pi) równie& po wniesieniu aktu oskar&enia, na etapie post$powania przed s"dem, w zwi"zku z czym w noweli

znalaz!o

si$

unormowanie

takiej

sytuacji.

Dotychczas

obowi"zuj"cy przepis nie przewidywa! obowi"zku przywrócenia do s!u&by zwolnionego funkcjonariusza celnego, w stosunku do którego umorzono post$powanie karne po wniesieniu aktu oskar&enia o umy'lne pope!nienie przest$pstwa 'ciganego z oskar&enia publicznego. 12. Prawo faktycznego

do

wynagrodzenia

pozostawania

poza

i

innych

s!u'b%

#wiadcze"

funkcjonariusza

za

okres celnego

przywróconego do s!u'by Do Rzecznika wp!ywa!y skargi by!ych funkcjonariuszy S!u&by Celnej, którzy zostali zwolnieni ze s!u&by w wyniku wniesienia przeciwko nim aktu oskar&enia do s"du, a tak&e w wyniku zastosowania tymczasowego

aresztowania.

Po

dokonanej

zmianie

przepisów

funkcjonariuszy przywraca si$ do s!u&by na ich wniosek, w wypadku

1355 1356

RPO-451191-IX/03 z 5 lutego 2008 r. Pismo z 4 marca 2008 r.

- 531 umorzenia post$powania karnego lub uniewinnienia prawomocnym wyrokiem s"du. Na tle kierowanych do Rzecznika skarg pojawi! si$ problem, czy funkcjonariusz przywrócony w powy&szym trybie do s!u&by posiada prawo do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za okres faktycznego pozostawania poza s!u&b". Opieraj"c si$ w tym zakresie na pogl"dzie zaprezentowanym przez Trybuna! Konstytucyjny, Rzecznik uzna!, i& przywrócenie do s!u&by nie mo&e by) traktowane jako ponowne powo!anie do s!u&by. Oznacza bowiem przywrócenie ci"g!o'ci stosunku s!u&bowego ze wszystkimi konsekwencjami, w tym tak&e dotycz"cymi zrekompensowania i restytucji skutków zwolnienia. Dlatego Rzecznik zwróci! si$ 1357 do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów – Szefa S!u&by Celnej o zaj$cie stanowiska, czy osoby przywrócone do s!u&by posiadaj" prawo do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za okres faktycznego pozostawania poza s!u&b". Szef S!u&by

poinformowa! 1358, &e

Celnej

regulacje

dotycz"ce

przywrócenia do s!u&by funkcjonariuszy celnych zosta!y zawarte w projekcie ustawy o S!u&bie Celnej. Zgodnie z projektem, w przypadku prawomocnego

umorzenia

post$powania

karnego

z

powodu

niepope!nienia przest$pstwa albo przest$pstwa skarbowego lub braku ustawowych znamion czynu zabronionego, uniewinnienia, uchylenia prawomocnego

wyroku

skazuj"cego

lub

uchylenia

orzeczenia

o

warunkowym umorzeniu post$powania karnego – funkcjonariusza, na jego wniosek, przywraca si$ do s!u&by na poprzednich warunkach. Funkcjonariuszowi przywróconemu do s!u&by przys!uguje za okres pozostawania poza s!u&b" 'wiadczenie pieni$&ne równe uposa&eniu na stanowisku zajmowanym przed zwolnieniem, nie wi$cej ni& za okres 6 miesi$cy i nie mniej ni& za miesi"c. Okres, za który funkcjonariuszowi przys!uguje 'wiadczenie pieni$&ne wlicza si$ do okresu s!u&by, od którego zale&" uprawnienia i 'wiadczenia nale&ne funkcjonariuszom celnym. Okresu pozostawania poza s!u&b", za który funkcjonariuszowi nie przys!uguje 'wiadczenie pieni$&ne, nie uwa&a si$ za przerw$ w s!u&bie w zakresie uprawnie( uzale&nionych od nieprzerwanego jej biegu.

1357 1358

RPO-586832-IX/08 z 15 kwietnia 2008 r. Pismo z 16 maja 2008 r.

- 532 -

Rzecznik, nawi"zuj"c do otrzymanej odpowiedzi w sprawie skutków, jakie wywo!a!o obowi"zywanie art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o S!u&bie Celnej 1359, zwróci! si$ z pro'b" o przedstawienie dodatkowych wyja'nie(. Przedstawione Rzecznikowi stanowisko nie odnosi si$ do tre'ci obecnie obowi"zuj"cego art. 2 ust. 2 ustawy o zmianie ustawy o S!u&bie Celnej 1360 stanowi"cego, i& funkcjonariusza celnego, na jego wniosek, przywraca si$ do s!u&by w wypadku umorzenia post$powania karnego lub uniewinnienia prawomocnym wyrokiem s"du, je&eli zwolnienie ze s!u&by nast"pi!o na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 8a lub 8b ustawy wymienionej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym. U&yta konstrukcja prawna „przywrócenia do s!u&by”

nie

jest

to&sama

z

ponownym

powo!aniem

do

s!u&by.

Oznacza!oby to, &e funkcjonariusz przywrócony do s!u&by posiada prawo do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za ca!y okres pozostawania poza ni". Tymczasem z otrzymanej odpowiedzi wynika, &e „funkcjonariuszowi przywróconemu do s!u&by przys!uguje za okres pozostawania poza s!u&b" 'wiadczenie pieni$&ne równe uposa&eniu na stanowisku zajmowanym przed zwolnieniem, nie wi$cej ni& za okres 6 miesi$cy i nie mniej ni& za miesi"c”. Rzecznik zwróci! si$ 1361 do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów

–

Szefa

S!u&by

Celnej

o

podanie

podstawy

prawnej

ograniczenia wyp!aty 'wiadcze( pieni$&nych. Szef S!u&by Celnej poinformowa! 1362, &e podejmowane przez dyrektorów izb celnych decyzje o zwolnieniu ze s!u&by funkcjonariuszy celnych w zwi"zku z zaistnieniem, niezale&nych od dzia!a( S!u&by Celnej, zdarze( prawnych w postaci tymczasowego aresztowania funkcjonariusza celnego, czy te& wniesienia przeciwko niemu aktu oskar&enia o umy'lne pope!nienie przest$pstwa 'ciganego z oskar&enia publicznego, mia!y charakter obligatoryjny i by!y zgodne z ówcze'nie obowi"zuj"cym prawem. Podkre'li!, i& zrekompensowanie i restytucja skutków zwolnienia ze s!u&by nie s" to&same z prawem do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za okres faktycznego pozostawania poza s!u&b". 1359 1360 1361 1362

Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.). Ustawa z 18 marca 2008 r. (Dz.U. Nr 53, poz. 311). RPO-586832-IX/08 z 8 lipca 2008 r. Pismo z 13 sierpnia 2008 r.

- 533 Podstawa prawna ograniczenia wyp!aty 'wiadcze( pieni$&nych funkcjonariuszom celnym do okresu 6 miesi$cy zawarta zosta!a w projekcie nowej ustawy o S!u&bie Celnej, która po uzgodnieniach mi$dzyresortowych przekazana zosta!a pod obrady Sta!ego Komitetu Rady Ministrów. Szef S!u&by Celnej podkre'li!, i& zarówno w prawie pracy, jak i w pragmatykach poszczególnych s!u&b, przepisy prawa (poza nielicznymi wyj"tkami) nie przewiduj" pe!nej restytucji uprawnie( w przypadku przywrócenia do pracy/s!u&by w zwi"zku z niezgodnym z prawem zwolnieniem. 13. Ograniczenia mo'liwo#ci wyp!aty równowa'nika pieni&'nego dla funkcjonariusza S!u'by Celnej za brak lokalu mieszkalnego Do Rzecznika wp!yn$!a skarga funkcjonariuszy S!u&by Celnej kwestionuj"ca rozwi"zanie dotycz"ce wyp!aty równowa&nika pieni$&nego. Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o S!u&bie Celnej 1363, przeniesienie funkcjonariusza celnego do innej miejscowo'ci, z której dojazd jest znacznie

utrudniony,

odpowiednich

warunków

wymaga

zapewnienia

mieszkaniowych,

z

funkcjonariuszowi

uwzgl$dnieniem

jego

sytuacji rodzinnej. Natomiast w 'wietle art. 20a ust. 1 tej ustawy w wypadku, o którym mowa wy&ej, je&eli zapewnienie funkcjonariuszowi odpowiednich warunków mieszkaniowych jest niemo&liwe lub utrudnione oraz je&eli on sam lub cz!onkowie jego rodziny nie posiadaj" lokalu mieszkalnego w miejscu pe!nienia s!u&by lub w miejscowo'ci pobliskiej, funkcjonariuszowi przys!uguje równowa&nik pieni$&ny. Tymczasem w 'wietle § 25 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Finansów w sprawie 'wiadcze( zwi"zanych z przeniesieniem funkcjonariusza celnego do pe!nienia s!u&by w innej miejscowo'ci 1364, przepisy dotycz"ce równowa&nika funkcjonariuszy

pieni$&nego

maj"

spe!niaj"cych

odpowiednio

warunki

do

zastosowanie jego

do

otrzymania,

przeniesionych do pe!nienia s!u&by w innej miejscowo'ci po dniu 31 pa%dziernika 2003 r. Oznacza to, &e funkcjonariusze, którzy zostali przeniesieni do pe!nienia s!u&by w innej miejscowo'ci do dnia 31

1363 1364

Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.). Rozporz"dzenie z 18 maja 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1254 z pó%n. zm.).

- 534 pa%dziernika 2003 r., zostali pozbawieni prawa do równowa&nika pieni$&nego.

W

ocenie

wnioskodawców

kwestionowany

przepis

rozporz"dzenia nie tylko pozostaje w kolizji z art. 20a ust. 1 ustawy o S!u&bie Celnej, lecz równie& narusza konstytucyjn" zasad$ równo'ci wobec prawa. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1365 do Ministra Finansów o wskazanie, jakimi przes!ankami kierowa! si$ wprowadzaj"c do tre'ci § 25 ust. 1 rozporz"dzenia zwrot „po dniu 31 pa%dziernika 2003 r.” Szef S!u&by Celnej – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów poinformowa! 1366, &e funkcjonariusze celni przeniesieni do pe!nienia s!u&by w innej miejscowo'ci przed dniem 31 pa%dziernika 2003 r. nie zostali pozbawieni 'wiadcze(, bowiem w stosunku do nich zastosowanie mia!y przepisy nak!adaj"ce na kierownika urz$du celnego obowi"zek zapewnienia lokalu mieszkalnego lub tymczasowej kwatery. Po dalszej analizie przepisów dotycz"cych wyp!aty równowa&nika pieni$&nego, Rzecznik zdecydowa! si$ skierowa) wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego. Rzecznik zakwestionowa! 1367 rozwi"zanie przyj$te w § 25 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Finansów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie 'wiadcze( zwi"zanych z przeniesieniem funkcjonariusza celnego do pe!nienia s!u&by w innej miejscowo'ci 1368, dotycz"ce wyp!aty równowa&nika pieni$&nego 1369. Zgodnie z ustaw" o S!u&bie Celnej 1370, przeniesienie funkcjonariusza celnego do innej miejscowo'ci, z której dojazd jest znacznie utrudniony, wymaga

zapewnienia

mieszkaniowych,

z

funkcjonariuszowi

uwzgl$dnieniem

jego

odpowiednich sytuacji

warunków

rodzinnej.

Je'li

zapewnienie funkcjonariuszowi odpowiednich warunków mieszkaniowych jest niemo&liwe lub utrudnione oraz je&eli on sam lub cz!onkowie jego rodziny nie posiadaj" lokalu mieszkalnego w miejscu pe!nienia s!u&by lub w miejscowo'ci pobliskiej, funkcjonariuszowi przys!uguje równowa&nik pieni$&ny. 1365 1366 1367 1368 1369 1370

RPO-583102-IX/08 z 27 marca 2008 r. Pismo z 28 kwietnia 2008 r. RPO-583102-IX/08 z 11 czerwca 2008 r. Rozporz"dzenie z 18 maja 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1254 z pó%n. zm.). Sygn. akt U 7/08. Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.).

- 535 Tymczasem § 25 ust. 1 rozporz"dzenia pozbawia prawa do równowa&nika

pieni$&nego

tych

funkcjonariuszy,

którzy

zostali

przeniesieni do s!u&by w innej miejscowo'ci do dnia 31 pa%dziernika 2003 r. Rozwi"zanie to jest niezgodne z ustaw" o S!u&bie Celnej, która nie uzale&nia prawa do równowa&nika pieni$&nego od daty s!u&bowego przeniesienia funkcjonariusza celnego. Ponadto przyj$te rozwi"zanie prowadzi do naruszenia konstytucyjnej zasady równo'ci wobec prawa. Poza systemem wyp!aty równowa&ników pieni$&nych pozostaj" ci funkcjonariusze, w stosunku do których najd!u&ej nie jest realizowane przys!uguj"ce im z mocy ustawy prawo do mieszkania. 14. Czas s!u'by funkcjonariuszy S!u'by Wi&ziennej Rzecznik przez ostatnie trzy lata kierowa! wyst"pienia w sprawie konieczno'ci

wprowadzenia

odpowiednich

przepisów

reguluj"cych

kwesti$ czasu s!u&by funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej. W Centralnym Zarz"dzie S!u&by Wi$ziennej trwa!y prace nad projektem ustawy o funkcjonariuszach

i

pracownikach

S!u&by

Wi$ziennej,

w

którym

przewidziano rozwi"zania reguluj"ce problem czasu s!u&by zgodnie ze standardami konstytucyjnymi oraz w my'l prawa Unii Europejskiej. W planie pracy Rady Ministrów projekt przewidziano do rozpatrzenia na czerwiec 2007 r., a wej'cie w &ycie ustawy na dzie( 1 stycznia 2008 r. Zapowiadane regulacje prawne jednak nie wesz!y w &ycie, a podnoszony przez Rzecznika problem nie zosta! rozwi"zany. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1371 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o poinformowanie, jakie przyj$to rozwi"zania legislacyjne i na jakim etapie si$ one znajduj". Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 1372, &e przygotowano nowy projekt ustawy dot. S!u&by Wi$ziennej, który znajduje si$ w ko(cowej fazie prac legislacyjnych w Centralnym Zarz"dzie S!u&by Wi$ziennej. W projekcie uregulowano m.in. ca!o') problematyki zwi"zanej z czasem s!u&by,

nie

pozostawiaj"c

materii

do

regulacji

w

drodze

aktu

wykonawczego. Zmianie uleg!a definicja czasu pracy funkcjonariusza. W

1371 1372

RPO-498090-IX/05 z 28 stycznia 2008 r. Pismo z 20 czerwca 2008 r.

- 536 ustawie dodano normy prawne okre'laj"ce tzw. normatyw czasu pe!nienia s!u&by, rozk!ady czasu pe!nienia s!u&by, prawo do czasu wolnego oraz ekwiwalentu pieni$&nego za pe!nienie s!u&by ponad ustawowy wymiar. 15. Waloryzacja

równowa'nika

pieni&'nego

za

brak

lokalu

mieszkalnego funkcjonariusza S!u'by Wi&ziennej Do Rzecznika zwracali si$ funkcjonariusze S!u&by Wi$ziennej kwestionuj"c wysoko') przyznawanego im równowa&nika pieni$&nego z tytu!u braku lokalu mieszkalnego. Po zbadaniu sprawy Rzecznik uzna!, i& wysoko') przyznawanego funkcjonariuszom równowa&nika pieni$&nego uzyskiwana

na

podstawie

przepisów

rozporz"dzenia

Ministra

Sprawiedliwo'ci w sprawie równowa&nika pieni$&nego z tytu!u braku mieszkania funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej 1373, od pi$ciu lat nie ulega!a zmianie, co narusza zasad$ sprawiedliwo'ci spo!ecznej. W

obowi"zuj"cym

poprzednio

rozporz"dzeniu

Ministra

Sprawiedliwo'ci by!a przewidziana waloryzacja. Ponadto regulacje prawne

dotycz"ce

funkcjonariuszy

wyp!aty

s!u&b

równowa&ników

mundurowych

pieni$&nych

przewiduj"

wy&sze

innych kwoty

równowa&nika pieni$&nego oraz mo&liwo') jego waloryzacji. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1374 do Ministra Sprawiedliwo'ci o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia dzia!a( legislacyjnych zmierzaj"cych do wydania nowelizacji umo&liwiaj"cej coroczn" waloryzacj$ równowa&nika pieni$&nego za brak lokalu mieszkalnego. Minister poinformowa! 1375, &e w pa%dzierniku 2008 r. Komitet Europejski Rady Ministrów przyj"! projekt ustawy o S!u&bie Wi$ziennej w cz$'ci dotycz"cej unormowa( odnosz"cych si$ do prawa Unii Europejskiej. Przeprowadzone zosta!y tak&e uzgodnienia mi$dzyresortowe i obecnie trwaj" prace nad przygotowaniem ostatecznej wersji projektu. Projekt ustawy udziela upowa&nienia Ministrowi Sprawiedliwo'ci do okre'lenia w drodze rozporz"dzenia, w porozumieniu z ministrem w!a'ciwym do spraw finansów publicznych, szczegó!owego trybu wyp!aty równowa&nika pieni$&nego z tytu!u braku mieszkania. 1373 1374 1375

Rozporz"dzenie z 20 pa%dziernika 2003 r. (Dz.U. Nr 187, poz. 1831). RPO-347731-IX/00 z 26 maja 2008 r. Pismo z 28 pa%dziernika 2008 r.

- 537 -

16. Prace nad rozporz%dzeniem Ministra Sprawiedliwo#ci w sprawie wykazu chorób i schorze" pozostaj%cych w zwi%zku ze s!u'b% w S!u'bie Wi&ziennej Od

oko!o

dwóch

lat

Rzecznik

prowadzi

korespondencj$

z

Ministerstwem Sprawiedliwo'ci w sprawie konieczno'ci wykonania upowa&nienia zawartego w art. 20 ust. 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym

funkcjonariuszy

Policji,

Agencji

Bezpiecze(stwa

Wewn$trznego, Agencji Wywiadu, S!u&by Kontrwywiadu Wojskowego, S!u&by Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Stra&y Granicznej, Biura Ochrony Rz"du, Pa(stwowej Stra&y Po&arnej i S!u&by Wi$ziennej oraz ich rodzin 1376. Pomimo uzyskanych zapewnie( o trwaj"cych pracach legislacyjnych nad projektem rozporz"dzenia w sprawie wykazu chorób i schorze( pozostaj"cych w zwi"zku ze s!u&b" w S!u&bie Wi$ziennej, wskazane upowa&nienie ustawowe nie zosta!o dotychczas wykonane. Dlatego te& Rzecznik po raz kolejny zwróci! si$ 1377 do Ministra Sprawiedliwo'ci o wskazanie, kiedy zostanie wykonane wymienione na wst$pie upowa&nienie ustawowe. Minister

Sprawiedliwo'ci

poinformowa! 1378,

&e

projekt

rozporz"dzenia Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wykazu chorób i schorze( pozostaj"cych w zwi"zku ze s!u&b" w S!u&bie Wi$ziennej by! przedmiotem konsultacji spo!ecznych i mi$dzyresortowych. Po dokonaniu uzgodnie( i uzyskaniu zwolnienia z obowi"zku rozpatrzenia przez Komisj$ Prawnicz", projektowane rozporz"dzenie zostanie przed!o&one do podpisania Ministrowi Sprawiedliwo'ci w porozumieniu z Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Pracy i Polityki Spo!ecznej.

17. Przestrzeganie

praw

obywatelskich

funkcjonariuszy

Wi&ziennej w Areszcie )ledczym w *odzi

1376 1377 1378

Ustawa z 18 lutego 1994 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 z pó%n. zm.). RPO-539767-IX/06 z 1 sierpnia 2008 r. Pismo z 20 sierpnia 2008 r.

S!u'by

- 538 Przeprowadzona kontrola w Areszcie *ledczym w #odzi wykaza!a, i& by!y dyrektor tej jednostki móg! dopuszcza) si$ szykan oraz nadu&ywania swych uprawnie( wzgl$dem podleg!ych mu funkcjonariuszy. W sprawie tej Rzecznik skierowa! wyst"pienie do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej. Natomiast z rozmów przeprowadzonych z funkcjonariuszami, jak

i

z

uzyskanych

kopii

dokumentów

wynika!o,

&e

niektórzy

funkcjonariusze skierowali do Ministra Sprawiedliwo'ci skargi i wnioski w omawianej kwestii, jednak dotychczas nie uzyskali jakiejkolwiek odpowiedzi. W niniejszej sprawie nie uda!o si$ niestety ustali), czy wnioski

zainteresowanych

funkcjonariuszy

w

ogóle

dotar!y

do

Ministerstwa Sprawiedliwo'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1379 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zbadanie sprawy i poinformowanie o przyczynach nierozpoznania skarg w ustawowym terminie

oraz

przewidywanym

terminie

udzielenia

odpowiedzi

zainteresowanym. 18. Przeszkolenie zawodowe stra'aków Pa"stwowej Stra'y Po'arnej Zgodnie z § 4 ust. 2 pkt 4 rozporz"dzenia Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie przeszkolenia zawodowego stra&aków Pa(stwowej Stra&y Po&arnej 1380, kandydaci na przeszkolenie zawodowe dla stra&aków ubiegaj"cych si$ o zajmowanie stanowisk oficerskich zwi"zanych z kierowaniem dzia!aniami ratowniczymi musz" posiada) dyplom uko(czenia studiów wy&szych i tytu! zawodowy in&yniera. Natomiast przepisy ustawy o Pa(stwowej Stra&y Po&arnej 1381 nie przewiduj" wymogu posiadania przez kandydatów na stanowiska oficerskie, zwi"zane z kierowaniem dzia!aniami ratowniczymi, tytu!u zawodowego in&yniera. W konsekwencji wprowadzenie w rozporz"dzeniu takiego wymogu nie mog!o by) uznane za poprawne i mieszcz"ce si$ w ramach upowa&nienia zawartego w art. 53 ust. 3 ustawy o Pa(stwowej Stra&y Po&arnej.

1379 1380 1381

RPO-597126-IX/08 z 8 grudnia 2008 r. Rozporz"dzenie z 17 listopada 2006 r. (Dz.U. Nr 221, poz. 1626). Ustawa z 29 sierpnia 1991 r. (Dz.U. 2006 r., Nr 96, poz. 667 z pó%n. zm.).

- 539 Rzecznik zwróci! si$ 1382 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o informacje o stanie prac legislacyjnych prowadzonych nad projektem rozporz"dzenia i przewidywanym terminie jego wej'cia w &ycie. Minister poinformowa! 1383, &e w dniu 28 lutego 2008 r. wesz!o w &ycie rozporz"dzenie Ministra SWiA zmieniaj"ce rozporz"dzenie w sprawie

przeszkolenia

Po&arnej 1384.

zawodowego

Przedmiotowe

stra&aków

rozporz"dzenie

Pa(stwowej

Stra&y

uwzgl$dnia

uwagi

postulowane przez Rzecznika i usuwa w"tpliwo'ci co do zgodno'ci rozporz"dzenia z upowa&nieniem ustawowym, zapewniaj"c jednocze'nie – na zasadach równo'ci – dost$p do przeszkolenia zawodowego stra&akom Pa(stwowej Stra&y Po&arnej posiadaj"cym wykszta!cenie wy&sze. 19. Ponoszenie

kosztów

okresowych

bada"

lekarskich

i

psychologicznych przez pracowników ochrony Do Rzecznika wp!yn$!a zbiorowa skarga pracowników ochrony dotycz"ca podejmowanych przez nich od kilku lat bezskutecznych stara( o zmian$ przepisu nak!adaj"cego na nich, a nie na pracodawc$, obowi"zek pokrycia kosztów okresowych bada( lekarskich i psychologicznych. Po zbadaniu sprawy Rzecznik uzna!, i& zachodz" przes!anki uzasadniaj"ce poddanie obowi"zuj"cej w tym zakresie regulacji prawnej kontroli przez Trybuna! Konstytucyjny 1385. W ocenie Rzecznika § 13 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo!ecznej w sprawie bada( lekarskich i psychologicznych osób ubiegaj"cych

si$

o

wydanie

licencji

oraz

posiadaj"cych

licencj$

pracownika ochrony fizycznej1386 zosta! wydany z przekroczeniem granic upowa&nienia ustawowego zawartego w art. 34 ustawy o ochronie osób i mienia 1387. Kwestionowany przepis rozporz"dzenia w sposób samodzielny, bez jakichkolwiek wskazówek zawartych w ustawie, okre'la materi$ roz!o&enia 1382 1383 1384 1385 1386 1387

ci$&aru

kosztów

przeprowadzania

bada(

lekarskich

RPO-514354-IX/07 z 4 marca 2008 r. Pismo z 21 marca 2008 r. Rozporz"dzenie z 31 stycznia 2008 r. (Dz.U. Nr 23, poz. 144). RPO-579010-IX/08 z 16 maja 2008 r. Rozporz"dzenie z 23 marca 1999 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 299, z 2000 r. Nr 81, poz. 917). Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221).

i

- 540 psychologicznych pomi$dzy pracowników i pracodawc$. Dlatego te& jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Pozostaje tak&e w sprzeczno'ci z art. 229 § 6 Kodeksu pracy, gdy& wbrew regule ustawowej zamiast kosztami bada( lekarskich obci"&a) wy!"cznie pracodawców, nak!ada ten obowi"zek na pracowników ochrony osób i mienia. Nie spe!nia tak&e warunku formalnego zwi"zanego z realizacj" prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, poniewa& obowi"zki pracodawcy w tym zakresie powinny by) regulowane na poziomie ustawy. Trybuna! Konstytucyjny orzek! 1388, i& § 13 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo!ecznej w sprawie bada( lekarskich i psychologicznych osób ubiegaj"cych si$ o wydanie licencji oraz posiadaj"cych licencj$ pracownika ochrony fizycznej 1389 jest zgodny z art. 34 ustawy o ochronie osób i mienia 1390 w zwi"zku z art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 229 § 6 ustawy – Kodeks pracy 1391 i art. 66 ust. 1 Konstytucji.

1388 1389 1390 1391

Wyrok z 16 wrze'nia 2008 r., (sygn. akt U 5/08). Rozporz"dzenie z 23 marca 1999 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 299 z pó%n. zm.). Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221 oraz z 2006 r. Nr 104, poz. 708). Ustawa z 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z pó%n. zm.).

- 541 -

27. Ochrona praw cudzoziemców oraz mniejszo#ci narodowych i etnicznych A.

Cudzoziemcy

1. Dzia!ania podejmowane przez wietnamskie s!u'by bezpiecze"stwa wobec przebywaj%cych w Polsce obywateli Wietnamu W wyst"pieniu skierowanym do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji, Rzecznik wyrazi! 1392 zaniepokojenie tre'ci" publikacji prasowych zamieszczonych w „Gazecie Wyborczej”, dotycz"cych dzia!a( podejmowanych przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpiecze(stwa Publicznego Socjalistycznej Republiki Wietnamu wobec obywateli tego pa(stwa przebywaj"cych na terytorium Polski. Z informacji prasowych wynika!o, i& na podstawie umowy o wzajemnym przekazywaniu obywateli, podpisanej w 2004 r. pomi$dzy Rzeczypospolit"

Polsk"

a

Republik"

Wietnamu,

funkcjonariusze

wietnamskich s!u&b bezpiecze(stwa przes!uchiwali przebywaj"cych w Polsce

obywateli

Wietnamu.

Poza

potwierdzaniem

to&samo'ci

cudzoziemców, przes!uchania te mia!y s!u&y) organom bezpiecze(stwa do badania dzia!alno'ci politycznej i opozycyjnej osób przes!uchiwanych. Autorzy publikacji sygnalizowali tak&e, i& przes!uchaniom poddawani s" cudzoziemcy ubiegaj"cy si$ w Polsce o nadanie statusu uchod%cy. Rzecznik zwróci! si$ o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie, w szczególno'ci o wskazanie, w jakich przypadkach s!u&by podleg!e MSWiA

dopuszcza!y

przes!uchiwanie

obywateli

Wietnamu

przez

funkcjonariuszy organów bezpiecze(stwa tego kraju. W odpowiedzi Minister stwierdzi! 1393, &e dzia!ania opisane w wyst"pieniu dotycz" czynno'ci prowadzonych w trakcie post$powania w sprawie wydalenia cudzoziemca z terytorium RP i mia!y na celu potwierdzenie danych osobowych oraz uzyskanie dokumentu podró&y cudzoziemca, wobec którego zosta!a wydana decyzja o wydaleniu.

1392 1393

RPO-582767-X/08 z 29 lutego 2008 r. Pismo z 20 marca 2008 r.

- 542 Podstaw$

prawn"

czynno'ci

podj$tych

wobec

cudzoziemców

deklaruj"cych obywatelstwo wietnamskie, maj"cych miejsce w dniach 18 – 22 lutego 2008 r., stanowi! art. 7 Umowy mi$dzy Rz"dem RP a Rz"dem Socjalistycznej Republiki Wietnamu o przekazywaniu i przyjmowaniu obywateli obu Pa(stw, podpisanej w Hanoi w dniu 22 kwietnia 2004 r. (tzw. umowa o readmisji) oraz art. 4 ust. 7 Protoko!u w sprawie wykonywania umowy o readmisji stanowi"cego jej integraln" cz$'). Zgodnie z art. 6 ust. 1 a ww. Protoko!u wykonawczego w!a'ciwym organem do wykonywania umowy o readmisji i protoko!u wykonawczego jest dla Strony wietnamskiej Urz"d Kontroli Ruchu Granicznego Ministerstwa Bezpiecze(stwa Publicznego Wietnamu. Pracownicy tego Urz$du zostali zaproszeni przez Stron$ polsk" i brali udzia! w przes!uchaniach. MSWiA nie s" znane przypadki zastraszania cudzoziemców przez pracowników

Urz$du

Kontroli

Ruchu

Granicznego

Ministerstwa

Bezpiecze(stwa Publicznego Wietnamu podczas przes!ucha(. Organizacja przes!ucha(, w szczególno'ci umiejscowienie i sta!y wgl"d do pokoi przes!ucha(, obecno') funkcjonariuszy Stra&y Granicznej i t!umacza na potrzeby strony polskiej, wyklucza!a mo&liwo') zaistnienia takich sytuacji. Ponadto &aden z przes!uchiwanych cudzoziemców nie z!o&y! skargi, chocia&by ustnej, na przebieg i tre') przes!ucha(. W odpowiedzi zapewniono, i& przes!uchania nie s" przeprowadzane z udzia!em osób, w stosunku do których tocz" si$ post$powania o nadanie statusu uchod%cy. Po zapoznaniu si$ ze stanowiskiem Ministra, Rzecznik ponownie zwróci!

si$ 1394

o

podj$cie

dzia!a(

zmierzaj"cych

do

zbadania

przedstawionej sprawy, poniewa& z informacji posiadanych przez Rzecznika wynika!o, &e w co najmniej dwóch przypadkach s!u&by wietnamskie

przes!uchiwa!y

obywateli

Wietnamu

pozostaj"cych

w

procedurze uchod%czej oraz &e dochodzi!o do przes!ucha( po zako(czeniu post$powania statusowego. Zgodnie z art. 9 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP 1395, dane osób ubiegaj"cych si$ o nadanie statusu uchod%cy

1394 1395

RPO-582767-X/08 z 21 maja 2008 r. Ustawa z 13 czerwca 2003 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1695).

- 543 oraz wszelkie informacje mog"ce wskazywa), &e toczy si$ lub toczy!o w stosunku do nich post$powanie o nadanie tego statusu, podlegaj" ochronie przed ujawnieniem w!adzom lub instytucjom kraju pochodzenia tych osób. Tymczasem poczynione w przedmiotowej sprawie ustalenia budzi!y w"tpliwo'ci co do wywi"zywania si$ s!u&b podleg!ych MSWiA z obowi"zku zapewnienia obywatelom Wietnamu ubiegaj"cym si$ w Polsce o nadanie statusu uchod%cy nale&ytej ochrony przed ujawnieniem ich danych organom kraju ich pochodzenia. Minister Spraw Wewn$trznych i Administracji potwierdzi! 1396, &e z grupy

cudzoziemców

deklaruj"cych

obywatelstwo

wietnamskie,

przes!uchiwanych w trakcie post$powania w sprawie wydalenia z terytorium RP w lutym 2008 roku, wobec dwóch toczy!o si$ post$powanie o nadanie statusu uchod%cy w Polsce. Obaj cudzoziemcy posiadali prawomocne

decyzje

o

wydaleniu

z

terytorium

RP.

Dwaj

inni

cudzoziemcy, przed terminem przes!ucha( otrzymali decyzje ostateczne o odmowie

nadania

statusu

uchod%cy.

Jednocze'nie

w

odpowiedzi

zapewniono Rzecznika, &e nie dosz!o do naruszenia art. 9 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP. Z zapewnienia tego wynika!o, i& funkcjonariuszom wietnamskim nie przekazywano informacji ani

nie

udost$pniano

dokumentów,

które

ujawnia!yby,

i&

osoby

przes!uchiwane ubiegaj" si$ lub ubiega!y o nadanie statusu uchod%cy. Niezale&nie od powy&szego zadeklarowano, i& z uwagi na wzgl$dy humanitarne i konieczno') zapewnienia poczucia bezpiecze(stwa osobom ubiegaj"cym si$ o nadanie statusu uchod%cy, podj$te zostan" dzia!ania w celu

zapobie&enia

w

przysz!o'ci

przes!uchiwaniu

przez

s!u&by

wietnamskie obywateli Wietnamu, wobec których toczy si$ post$powanie o udzielenie wspominanego statusu. Po uzyskaniu wyja'nie(, Rzecznik postanowi! zako(czy) post$powanie wyja'niaj"ce w przedmiotowej sprawie. 2. Przewlek!o#$ w wydawaniu cudzoziemcom kart pobytu Do Rzecznika wp!yn$!o pismo Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, w sprawie dotycz"cej przewlek!o'ci w wydawaniu cudzoziemcom kart 1396

Pismo z 1 lipca 2008 r.

- 544 pobytu. Z zawartych w powy&szym pi'mie informacji wynika!o, &e cudzoziemcy, którym nadano status uchod%cy lub udzielona zosta!a zgoda na pobyt tolerowany na terytorium Polski, oczekiwali na wydanie karty pobytu

od

kilku

tygodni

do

nawet

dwóch

miesi$cy.

Powodem

wspomnianych przewlek!o'ci by!o zbyt pó%ne kierowanie kart pobytu do druku, a tak&e d!ugi okres ich sporz"dzania. Opisana praktyka wzbudzi!a w"tpliwo'ci z punktu widzenia praw cudzoziemców, którym przyznano ochron$ na terytorium Polski. Podzieli) nale&y opini$ Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, &e brak mo&liwo'ci uzyskania karty pobytu w stosownym terminie mo&e by) dla cudzoziemców uci"&liwy i nara&a) ich na liczne trudno'ci, zw!aszcza w razie konieczno'ci potwierdzenia legalnego pobytu na terytorium Polski. Rzecznik zwróci! si$ 1397 do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców o poinformowanie o zaj$tym w tej sprawie stanowisku, a w przypadku potwierdzenia zasygnalizowanych w"tpliwo'ci, o podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do usprawnienia procedury sporz"dzania i wydawania omawianych dokumentów. Szef Urz$du do Spraw Cudzoziemców poinformowa! 1398, &e zleci! Zespo!owi Kontroli i Ochrony Informacji Niejawnych Urz$du do Spraw Cudzoziemców pilne przeprowadzenie kontroli w omawianym zakresie. Jednocze'nie wdro&ono tymczasowe dzia!ania naprawcze. W kolejnym wyst"pieniu Rzecznik zwróci! si$ 1399 do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców z pro'b" o poinformowanie o poczynionych ustaleniach oraz ewentualnych dzia!aniach podj$tych w celu usprawnienia procedury wydawania cudzoziemcom kart pobytu. Szef Urz$du do Spraw Cudzoziemców poinformowa! 1400, &e kontrol$ zako(czono w dniu 11 lipca 2008 r. Wst$pne wyniki kontroli wskazuj" na problemy organizacyjne i kadrowe

komórek

Urz$du,

które

poza

zadaniami

zwi"zanymi

z

przyjmowaniem i realizacj" wniosków o wydawanie i przed!u&anie terminu wa&no'ci dokumentów dla cudzoziemców, odpowiedzialne s" równie& za merytoryczn" ocen$ wniosków w sprawie o nadanie statusu uchod%cy oraz wdra&anie i obs!ug$ systemów informatycznych, z których 1397

RPO-587132-X/08 z 21 kwietnia 2008 r. Pismo z 19 maja 2008 r. 1399 RPO-587132-X/08 z 10 lipca 2008 r. 1400 Pismo z 21 lipca 2008 r. 1398

- 545 poza Urz$dem do Spraw Cudzoziemców korzystaj" równie& Stra& Graniczna,

Urz$dy

Wojewódzkie,

Agencja

Bezpiecze(stwa

Wewn$trznego i Policja. W odpowiedzi zapewniono Rzecznika, i& po sformu!owaniu ostatecznych wniosków pokontrolnych zostan" podj$te dzia!ania reorganizuj"ce struktur$ Urz$du, maj"ce na celu znaczne skrócenie

czasu

oczekiwania

przez

cudzoziemców

na

wydanie

dokumentów, o które si$ ubiegali. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik ponownie zwróci! si$ 1401 do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców o poinformowanie o ostatecznych wynikach kontroli oraz dzia!aniach podj$tych w zwi"zku z ustaleniami poczynionymi podczas kontroli. Szef Urz$du wyja'ni! 1402, &e w trakcie kontroli stwierdzono uchybienia dotycz"ce organizacji pracy w komórkach organizacyjnych odpowiedzialnych za wymian$ i wydawanie dokumentów cudzoziemcom oraz brak wypracowanych w!a'ciwych zasad w post$powaniu z wnioskami o

personalizacj$

dokumentu.

Kontrola

potwierdzi!a

konieczno')

utworzenia w strukturze organizacyjnej Urz$du do Spraw Cudzoziemców komórki organizacyjnej zajmuj"cej si$ ca!o'ci" procesu personalizacji dokumentów wydawanych cudzoziemcom. Jednocze'nie stwierdzono, i& konieczne jest opracowanie wewn$trznego dokumentu, okre'laj"cego zasady post$powania z wnioskami o przed!u&enie dokumentu dla cudzoziemca oraz granice czasowe, w jakich powinna zosta) dokonana personalizacja. Urz"d podj"! tak&e dzia!ania zmierzaj"ce do powierzenia personalizacji

cz$'ci

dokumentów

wydawanych

cudzoziemcom

wyspecjalizowanej instytucji, aby skróci) czas oczekiwania na wymian$ lub wydanie dokumentu. Po otrzymaniu wyja'nie(, Rzecznik postanowi! zako(czy) post$powanie wyja'niaj"ce w przedmiotowej sprawie. 3. Przeciwdzia!anie zjawisku wykorzystywania dzieci rumu"skich do 'ebractwa W jednym z artyku!ów prasowych 1403 zosta!y opisane dramatyczne losy rumu(skich dzieci wykorzystywanych do &ebractwa na terenie naszego kraju. Z artyku!u wynika, i& funkcjonariusze Policji maj" 1401 1402 1403

RPO-587132-X/08 z 14 pa%dziernika 2008 r. Pismo z 20 pa%dziernika 2008 r. „Polityka” z 12 lipca 2008 r. Na czarne oczy.

- 546 ograniczone mo&liwo'ci skutecznych interwencji w przypadku &ebractwa dzieci pochodz"cych z Rumunii. Wydaje si$, &e przepisy znowelizowanej z dniem 29 maja 2008 r. ustawy o pomocy spo!ecznej w brzmieniu nadanym przez art. 9 pkt 12 ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw 1404, nie zawsze s" w!a'ciwie rozumiane i realizowane na szczeblu podstawowym pomocy spo!ecznej. Szczególne trudno'ci wyst$puj" w koordynacji dzia!a( instytucji pa(stwowych i organizacji pozarz"dowych w zakresie przeciwdzia!ania i zwalczania &ebractwa dzieci. Rzecznik zwróci! si$ 1405 do Ministrów: Pracy i Polityki Spo!ecznej, Spraw Wewn$trznych i Administracji oraz Sprawiedliwo'ci o udzielenie informacji w sprawie dzia!a( podejmowanych w celu przeciwdzia!ania

zjawisku

wykorzystywania

do

&ebrania

dzieci

rumu(skich. Minister PiPS poinformowa! 1406, i& Ministerstwo jest zainteresowane sytuacj" dzieci cudzoziemskich przebywaj"cych na terytorium Polski bez opieki rodziców lub opiekunów prawnych od 2000 r., tj. od momentu przej$cia z systemu o'wiaty do pomocy spo!ecznej wszystkich zagadnie( zwi"zanych z prowadzeniem dziennych placówek opieki nad dzieckiem, rodzin

zast$pczych

oraz

ca!odobowych

placówek

opieku(czo-

wychowawczych. Problem dzieci cudzoziemskich zosta! uwzgl$dniony w ustawie o zmianie ustawy o pomocy spo!ecznej 1407. Rozwi"zano w niej kwesti$ finansowania pobytu dzieci cudzoziemskich w placówkach opieku(czowychowawczych.

Odpowiedzialno')

za

opiek$

nad

dzie)mi

cudzoziemskimi przej$!y samorz"dy powiatowe, na terenie których dzieci te przebywaj". Pobyt ten jest finansowany z bud&etu pa(stwa. Sekretarz Stanu podkre'li!, i& dziecko cudzoziemskie w polskiej placówce opieku(czo-wychowawczej podlega takim samym regu!om, jak dziecko polskie.

1404 1405 1406 1407

Ustawa z 18 marca 2008 r. (Dz.U. Nr 70, poz. 416). RPO-523139-III/06 z 25 lipca 2008 r. Pismo z 14 sierpnia 2008 r. Ustawa z 16 lutego 2007 r. (Dz.U. Nr 48, poz. 320).

- 547 Przedstawiciel Ministerstwa Pracy jest cz!onkiem Zespo!u ds. Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Lud%mi. Ministerstwo organizuje tak&e szkolenia dla kadry pomocy spo!ecznej nt. zjawiska handlu lud%mi, zapobiegania i zwalczania tego procederu oraz mo&liwo'ci udzielenia wsparcia ofiarom handlu lud%mi. Ponadto Ministerstwo wspó!pracuje z organizacjami pozarz"dowymi oraz MSWiA w ramach spo!ecznych akcji informacyjno-edukacyjnych na temat przest$pstwa handlu lud%mi. Minister SWiA poinformowa! 1408, i& podejmowane s" sta!e dzia!ania zmierzaj"ce do ujawnienia zjawiska &ebractwa oraz przeciwdzia!ania i zwalczania tej patologii. Dzia!ania te polegaj" przede wszystkim na prowadzeniu przez Policj$ rzetelnego rozpoznania w zakresie ujawniania osób samotnych i niezaradnych &yciowo, kontrolach miejsc przebywania i gromadzenia si$ osób bezdomnych i &ebrz"cych, jak równie& wykrywaniu przest$pstw i wykrocze( z tym zwi"zanych. W Komendzie G!ównej Policji w 2002 r. opracowano „Procedury post$powania Policji wobec osób bezdomnych i &ebrz"cych”, które zosta!y przekazane do wszystkich komend wojewódzkich/Sto!ecznej Policji. Dzia!ania Policji prowadzone s" tak&e w kierunku rozpoznania grup przest$pczych, które anga&uj" si$ w proceder &ebractwa wykorzystuj"c do tego celu ma!oletnich. Komendant

G!ówny

Policji

zobowi"za! 1409

Komendantów

Wojewódzkich/Sto!ecznego Policji do gromadzenia od dnia 1 lipca 2008 r., w systemie pó!rocznym i rocznym, danych liczbowych dotycz"cych &ebractwa. Ponadto w Komendzie GP sporz"dzono informacj$ dotycz"c" skali zjawiska &ebractwa na terenie dzia!ania poszczególnych komend wojewódzkich Policji oraz Komendy Sto!ecznej Policji. W ramach Grupy Roboczej

mi$dzyresortowego

Zespo!u

do

Spraw

Zwalczania

i

Zapobiegania Handlowi Lud%mi powo!ano grup$ eksperck", której zadaniem jest stworzenie systemu reagowania na handel dzie)mi. Prokurator Krajowy poinformowa! 1410, &e dotychczas ujawniane przypadki zmuszania dzieci cudzoziemskich do &ebrania by!y traktowane przez

jednostki

prokuratury

jako

przest$pstwa

handlu

lud%mi,

wyczerpuj"ce znamiona czynu z art. 253 § 1 Kodeksu karnego. Biuro do 1408 1409 1410

Pismo z 22 sierpnia 2008 r. Pismo z 17 lipca 2008 r. Pismo z 28 sierpnia 2008 r.

- 548 Spraw Przest$pczo'ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej nadzoruje post$powania w sprawach o handel lud%mi, które swoim zakresem obejmuj"

równie&

post$powania

karne

dotycz"ce

handlu

dzie)mi

wykorzystywanymi do &ebrania. W proceder ten zaanga&owane s" najcz$'ciej osoby narodowo'ci rumu(skiej wspó!pracuj"ce z obywatelami polskimi. W 2007 r. w prokuraturach apelacyjnych i wydzia!ach terenowych Biura do Spraw Przest$pczo'ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej zostali wyznaczeni prokuratorzy pe!ni"cy rol$ konsultantów do spraw handlu lud%mi. Ministerstwo Sprawiedliwo'ci aktywnie uczestniczy w realizacji zada( przewidzianych w Krajowym Programie Przeciwdzia!ania Handlowi Lud%mi, opracowanym na lata 2007-2008 w Ministerstwie Spraw Wewn$trznych i Administracji. Do zada( tych nale&y m.in. koordynacja i monitorowanie post$powa( karnych prowadzonych w tym zakresie, organizowanie szkole( dla prokuratorów oraz udzia! w opracowaniu raportu na temat zjawiska handlu lud%mi w Polsce. We wst$pnych za!o&eniach do w/w Programu na lata 2009-2010, za jeden z priorytetów uznano wdro&enie procedury ochrony dzieci, ofiar handlu lud%mi. Ministerstwo Sprawiedliwo'ci przygotowa!o tak&e projekt zmian w Kodeksie karnym, uwzgl$dniaj"cy wprowadzenie definicji handlu lud%mi. W Ministerstwie Sprawiedliwo'ci prowadzone s" prace nad ustaw" – Kodeks nieletnich, która pozwoli na kompleksowe uregulowanie zasad odpowiedzialno'ci osób nieletnich za czyny karalne, a tak&e okre'li katalog

'rodków

prawnych

o

charakterze

wychowawczym,

umo&liwiaj"cych skuteczne wdro&enie nieletnich do przestrzegania powszechnie akceptowanych zasad wspó!&ycia spo!ecznego. 4. Leczenie i finansowanie #wiadcze" medycznych udzielanych przebywaj%cym nielegalnie w Polsce obywatelom Ukrainy i Wietnamu Rzecznik podj"! opisan" poni&ej spraw$ na podstawie informacji prasowych 1411.

Mo&liwo')

poniesienia

przez

cudzoziemca

kosztów

'wiadcze( medycznych podlega kontroli i stanowi warunek jego wjazdu

1411

„Gazeta Wyborcza – Gazeta Sto!eczna” z 4 listopada 2008 r. Nielegalni imigranci, pacjenci niczyi.

- 549 na terytorium Polski. Nie rozwi"zuje to jednak sprawy pokrycia kosztów leczenia podj$tego w sytuacji zagro&enia zdrowia lub &ycia, gdy zak!ad opieki

zdrowotnej,

ani

lekarz

nie

ma

prawa

odmówi)

pomocy

cudzoziemcowi przebywaj"cemu w Polsce nielegalnie, bez gwarancji ze strony osoby zapraszaj"cej oraz bez polisy ubezpieczeniowej na wypadek konieczno'ci poddania si$ leczeniu. Powoduje to powstanie po stronie 'wiadczeniodawcy niekorzystnie

kosztów,

rzutuje

na

bez

kondycj$

mo&liwo'ci finansow"

ich

pokrycia,

'wiadczeniodawcy

co i

ogranicza mo&liwo'ci realizacji zakontraktowanych 'wiadcze(. Zasady korzystania cudzoziemców ze 'wiadcze( zdrowotnych poza systemem powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego mog" by) okre'lone w przepisach odr$bnych i umowach mi$dzynarodowych. Stosowne umowy dwustronne mi$dzy Polsk" a Ukrain" oraz Polsk" a Wietnamem, nie zosta!y zawarte. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1412 do Ministra Spraw Zagranicznych oraz Ministra Zdrowia o poinformowanie, czy przewiduje si$ dwustronne uregulowanie z Ukrain" i Wietnamem sprawy udzielania 'wiadcze( zdrowotnych w Polsce obywatelom tych pa(stw. Minister Zdrowia stwierdzi! 1413 w odpowiedzi, &e problem opisany w wyst"pieniu Rzecznika stanowi cz$') szerszego problemu zwi"zanego z brakiem wskazania w przepisach %róde! finansowania kosztów niezb$dnej opieki

zdrowotnej

udzielanej

obcokrajowcom

nieposiadaj"cym

odpowiednich polis ubezpieczenia zdrowotnego. Problemowi generowania po stronie zak!adów opieki zdrowotnej kosztów pomocy medycznej udzielonej nielegalnie przebywaj"cym w Polsce obcokrajowcom, nie mo&na zaradzi) w drodze zawarcia umów dwustronnych z pa(stwami takimi jak Ukraina, czy Wietnam, gdy& umowy takie w pewnym sensie sankcjonowa!yby !amanie prawa, czy wr$cz sprzyja!yby nielegalnemu pobytowi obywateli takich pa(stw na terytorium RP. Ponadto ci$&ar tych kosztów z pewno'ci" nie powinien obci"&a) zak!adów opieki zdrowotnej. W opinii Ministerstwa Zdrowia, najbardziej w!a'ciwe wydaje si$ rozwi"zanie polegaj"ce na zagwarantowaniu zak!adom opieki zdrowotnej

1412 1413

RPO-602341-X/08 z 10 grudnia 2008 r. Pismo z 18 grudnia 2008 r.

- 550 oraz lekarzom prowadz"cym indywidualne praktyki zwrotu kosztów niezb$dnych 'wiadcze( udzielonych obcokrajowcom, przez odpowiednie w!adze samorz"dowe, tj. gminy, b"d% powiaty, na terenie których dzia!aj" 'wiadczeniodawcy. Nale&a!oby zatem zmierza) w kierunku rozwi"zania, w którym tego rodzaju pomoc traktowana by!aby jako rodzaj szeroko poj$tej pomocy spo!ecznej, ta za', nie tylko w warunkach polskich, ale tak&e w 'wietle standardów europejskich, jest domen" samorz"dów lokalnych. Podobnie Minister Spraw Zagranicznych poinformowa! 1414, i& nie widzi mo&liwo'ci rozwi"zania opisanego problemu drog" zawarcia umowy mi$dzynarodowej, gdy& tego rodzaju dzia!anie stanowi!oby form$ traktatowego sankcjonowania nielegalnego statusu pobytu tego rodzaju osób w Polsce. Wyst"pienie z ewentualn" inicjatyw" uregulowania kwestii finansowania

'wiadcze(

medycznych

udzielanych

przebywaj"cym

nielegalnie w Polsce obywatelom Ukrainy i Wietnamu le&y w kompetencji Ministerstwa Zdrowia. 5. Przestrzeganie praw cudzoziemców przebywaj%cych w O#rodkach dla Cudzoziemców Ubiegaj%cych si& o Nadanie Statusu Uchod(cy lub Azylu. W

2008

r.

kontynuowane

by!y

dzia!ania,

dotycz"ce

stanu

wywi"zywania si$ przez Pa(stwo Polskie z obowi"zku udzielania pomocy socjalnej cudzoziemcom, ubiegaj"cym si$ na terytorium Polski o udzielenie ochrony mi$dzynarodowej w postaci statusu uchod%cy. Podstawow" form" tej pomocy jest umieszczenie w O'rodku dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Nadanie Statusu Uchod%cy lub Azylu 1415. Podkre'lenia wymaga, i& w 2008 r. nie wp!yn$!y wnioski indywidualne, których przedmiotem by!oby b"d% to funkcjonowanie O'rodków. Tym niemniej, w wybranych placówkach przeprowadzone zosta!y z urz$du wizytacje o charakterze prewencyjnym, których celem

1414 1415

Pismo z 31 grudnia 2008 r. Stosownie do przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tekst jedn.(Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694).

- 551 by!a w szczególno'ci ocena stanu przestrzegania praw przebywaj"cych w nich cudzoziemców, a tak&e warunków 'wiadczenia pomocy socjalnej. 1416. Wi$kszo')

wizytowanych

O'rodków

dla

Cudzoziemców

Ubiegaj"cych si$ o Nadanie Statusu Uchod%cy lub Azylu mie'ci si$ w obiektach b$d"cych w!asno'ci" instytucji prywatnych, które na podstawie stosownych umów zawieranych na czas oznaczony 'wiadcz" na rzecz Urz$du do Spraw Cudzoziemców us!ugi o charakterze hotelarskim. Docelowo

obiekty

te

przeznaczone

s"

na

pobyt

kilkuset

osób.

Zdecydowan" wi$kszo') przebywaj"cych w omawianych placówkach cudzoziemców stanowi" obywatele Federacji Rosyjskiej, deklaruj"cy narodowo') czecze(sk". Cudzoziemcy wyposa&onych

umieszczani

przez

s"

w!a'cicieli

w

w

pokojach

stosowne

wieloosobowych,

do

swoich

funkcji

umeblowanie. Mieszka(cy bez ogranicze( korzysta) tak&e mog" z pomieszcze( wspólnych, jak ogólnodost$pne kuchnie, 'wietlice, sale telewizyjne itp. Warunki bytowe panuj"ce w O'rodkach s" zró&nicowane. Standard O'rodków zwykle zale&y od zaanga&owania w!a'cicieli obiektów oraz posiadanych przez nich 'rodków finansowych. W cz$'ci wizytowanych o'rodków, pracownicy Biura RPO sygnalizowali konieczno') poprawy stanu technicznego udost$pnianych cudzoziemcom pomieszcze(. W trakcie wizytacji szczególn" uwag$ zwracano na przypadki przeludnienia w O'rodkach, wynikaj"ce ze zwi$kszonego nap!ywu cudzoziemców zainteresowanych uzyskaniem w Polsce statusu uchod%cy i korzystaj"cych z omawianej formy pomocy socjalnej. Sytuacja taka istnia!a w szczególno'ci w pierwszym kwartale 2008 r., co wi"za!o si$ g!ównie z wej'ciem Polski do Strefy Schengen pod koniec 2007 r. W O'rodkach

dotkni$tych

przeludnieniem,

do

celów

mieszkalnych

adaptowano pomieszczenia wspólne, takie jak sto!ówki, 'wietlice, sale lekcyjne czy sale modlitw. W kilku przypadkach, warunki panuj"ce w tych

1416

pomieszczeniach

pracownicy

Biura

RPO

uznali

za

dalece

Wizytacje przeprowadzono w 2008 r. w O'rodkach dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Nadanie Statusu Uchod%cy lub Azylu w: Warszawie (ul. Cio!ka 14), Wo!ominie, Smoszewie, Pustych #"kach, Kolonii Horbów, Bia!ymstoku (Hotel „Iga” i Zajazd „Budowlani” oraz w Bezwoli.

- 552 nieodpowiednie, a nawet niehumanitarne. O wszelkich ustaleniach w tym zakresie informowany by! Urz"d do Spraw Cudzoziemców. Mieszka(cy wszystkich wizytowanych O'rodków &ywieni byli w systemie zbiorowym. Sk!ad wydawanych posi!ków w ka&dym przypadku uwzgl$dnia!

uwarunkowania

religijne

i

kulturowe

cudzoziemców.

Cudzoziemcom zapewniono tak&e nale&yty dost$p do opieki medycznej. Nie wsz$dzie jednak organizowane by!y dy&ury lekarzy pediatrów, co z uwagi na du&" zwykle liczb$ dzieci i ma!oletnich zamieszkuj"cych w O'rodkach stanowi!o znacz" uci"&liwo'). W takich przypadkach Dyrektor Biura Organizacji O'rodków informowany by! o konieczno'ci podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do zatrudnienia lekarzy tej specjalizacji. W wi$kszo'ci O'rodków dzieciom i ma!oletnim stwarzane tak&e by!y odpowiednie warunki do nauki: zaj$cia, g!ównie z j$zyka polskiego, prowadzone by!y przez wykwalifikowanych nauczycieli. Cz$sto osobne zaj$cia j$zykowe organizowano tak&e dla doros!ych, z tym &e frekwencja na tych zaj$ciach jest z regu!y umiarkowana. Wspomnie) w tym miejscu nale&y, i& zamieszkuj"ce w O'rodkach dzieci obj$te s" tak&e obowi"zkiem szkolnym. Stopie( realizacji tego obowi"zku zale&y jednak g!ównie od jako'ci wspó!pracy pomi$dzy o'rodkami a lokalnymi szko!ami. Cudzoziemcy przebywaj"cy w O'rodkach s" zwykle w sposób nale&yty informowani o warunkach korzystania z tej oraz z innych form pomocy socjalnej, dost$pnej dla osób ubiegaj"cych si$ o nadanie statusu uchod%cy. W wi$kszo'ci O'rodków dost$pne by!y ulotki i broszury tematyczne, zawieraj"ce podstawowe informacje o przys!uguj"cych cudzoziemcom prawach i ci"&"cych na nich obowi"zkach. 6. Przestrzeganie praw cudzoziemców umieszczonych w O#rodkach Strze'onych dla Cudzoziemców i Aresztach w Celu Wydalenia. W O'rodku Strze&onym dla Cudzoziemców lub Areszcie w Celu Wydalenia, cudzoziemiec umieszczony jest na podstawie postanowienia w!a'ciwego s"du wówczas, gdy jest to niezb$dne dla sprawnego przeprowadzenia post$powania o wydalenie z terytorium Polski lub cofni$cie zezwolenia na pobyt na tym terytorium, b"d% te& gdy zachodzi uzasadniona obawa, i& b$dzie on uchyla) si$ od wykonania decyzji wydanych we wspomnianych wy&ej post$powaniach. W aresztach lub

- 553 o'rodku

strze&onym

umieszczani

s"

tak&e

cudzoziemcy,

którzy

przekroczyli lub usi!owali przekroczy) nielegalnie granic$ polsk", a po zatrzymaniu nie zostali niezw!ocznie doprowadzeni do granicy. Co do zasady, podstawowym 'rodkiem detencyjnym w procedurze deportacyjnej jest umieszczenie w O'rodku Strze&onym. Areszt w Celu Wydalenia, w którym osadzeni poddawani s" wi$kszym rygorom, stosowany natomiast powinien

by)

dopiero

w

przypadku

stwierdzenia,

i&

zatrzymany

cudzoziemiec nie podporz"dkuje si$ regu!om panuj"cym w O'rodku. Przedmiotem

wi$kszo'ci

skarg

dotycz"cych

omawianej

problematyki, jakie w ubieg!ym roku wp!yn$!y do Biura RPO, by!a zasadno') zatrzymania i umieszczenia w jednej z wymienionych wy&ej placówek. Pojedyncze skargi dotyczy!yby panuj"cych w tych placówkach warunków. W 2008 r. w siedmiu O'rodkach i Aresztach przeprowadzone zosta!y z urz$du wizytacje o charakterze prewencyjnym1417. Celem tych wizytacji by!a ocena warunków pobytowych w placówkach oraz analiza stopnia przestrzegania praw osadzonych w nich cudzoziemców. W wi$kszo'ci wizytowanych placówek cudzoziemcom zapewniono nale&yte warunki bytowe. Pozytywnie oceni) nale&y tak&e

stopie(

przestrzegania

praw

cudzoziemców

przebywaj"cych

w

wizytowanych placówkach. Osoby osadzone w aresztach deportacyjnych bez nieuzasadnionych ogranicze( korzysta!y z prawa do godzinnego spaceru dziennie. Cudzoziemcom przebywaj"cym w O'rodkach Strze&onych zapewniono si$ natomiast mo&liwo') poruszania si$ po obiekcie w wyznaczonych miejscach i czasie. Osadzonym zapewniono tak&e dost$p do opieki medycznej. Osoby przebywaj"ce w obu typach placówek, korzystaj" z prawa do widze( z osobami bliskimi, prowadzenia korespondencji i korzystania z aparatów telefonicznych, umo&liwiane s" spotkania osadzonych z przedstawicielami organizacji pozarz"dowych, programowo zajmuj"cych si$ ochron" praw cudzoziemców. W wi$kszo'ci przypadków cudzoziemcy w sposób nale&yty byli tak&e informowani o zasadach pobytu w areszcie lub o'rodku strze&onym, o przys!uguj"cych im uprawnieniach i ci"&"cych na nich obowi"zkach. W

1417

By!y to: Areszty w Celu Wydalenia i O'rodki Strze&ony dla Cudzoziemców przy Nadbu&a(skim Oddziale Stra&y Granicznej w Bia!ej Podlaskiej, Bieszczadzkim Oddziale Stra&y Granicznej w Przemy'lu, Podlaskim Oddziale Stra&y Granicznej w Bia!ymstoku oraz Areszt w Celu Wydalenia przy Komendzie Miejskiej Policji we W!oc!awku.

- 554 niewystarczaj"cym stopniu osadzonym zapewniono jednak dost$p do broszur lub ulotek informacyjnych, dotycz"cych praw, jakie przys!uguj" cudzoziemcom na terytorium RP. Przebywaj"cy w wizytowanych placówkach cudzoziemcy &ywieni byli w systemie zbiorowym, z uwzgl$dnieniem uwarunkowa( religijnych i kulturowych. Analizowana w trakcie wizytacji dokumentacja prawna, dotycz"ca zatrzymywania i umieszczania cudzoziemców w Aresztach w Celu Wydalenia lub O'rodkach Strze&onych nie wykaza!a narusze( prawa, które uzasadnia!yby podj$cie przez Rzecznika interwencji w sprawach indywidualnych. B.

Mniejszo#ci narodowe i etniczne

1. Sprawy mniejszo#ci narodowych i etnicznych w dzia!alno#ci Rzecznika. W 2008 r. do Rzecznika wp!yn$!o stosunkowo niewiele wniosków, które

zaklasyfikowane mog!yby by) jako dotycz"ce problematyki

mniejszo'ci narodowych lub etnicznych. Podkre'lenia jednak wymaga, i& w obowi"zuj"cym systemie ewidencji wp!ywaj"cych skarg nie odnotowuje si$ narodowo'ci skar&"cych ani te& osób, których dotyczy! przedmiot skargi. Tym samym sporz"dzenie oficjalnych lub nieoficjalnych statystyk jest w znacznym stopniu utrudnione.Spo'ród problemów sygnalizowanych przez przedstawicieli organizacji mniejszo'ciowych, wi$kszo') dotyczy!a dotacji pozyskiwanych przez wspomniane organizacje z bud&etu pa(stwa na cele statutowe oraz rozliczania tych dotacji. Sytuacja

spo!eczno'ci

mniejszo'ciowych

by!a

przedmiotem

szczególnej troski Rzecznika. Na bie&"co ocenie poddawany by! stan przestrzegania praw tych osób – wiele uwagi po'wi$cano kwestii równo'ci w sferze &ycia spo!ecznego, ekonomicznego i kulturalnego, a tak&e przeciwdzia!aniu dyskryminacji i rasizmowi. Podobnie, jak w latach poprzednich, utrzymywane by!y kontakty z organami administracji publicznej, w!a'ciwymi w sprawach mniejszo'ci narodowych i etnicznych, a tak&e z organizacjami spo!eczno – kulturalnymi mniejszo'ci i organizacjami pozarz"dowymi, zajmuj"cymi si$ problematyk" zwalczania rasizmu, dyskryminacji i ksenofobii.

- 555 Ze wzgl$du na szczególnie dramatyczn" sytuacj$, w jakiej znajduje si$ cz$') spo!eczno'ci romskiej, warunki bytowe i problemy tej mniejszo'ci by!y systematycznie badane. Zaniepokojenie budz" w szczególno'ci warunki, w jakich egzystuj" osoby narodowo'ci romskiej, nale&"ce do grupy Bergitka Roma. Skrajne ubóstwo powodowane brakiem dochodu, niski poziom wykszta!cenia, w wielu przypadkach analfabetyzm, oraz

brak

cz!onków

jakichkolwiek tej

kwalifikacji

mniejszo'ci

na

zawodowych

marginesie

sytuuj"

&ycia

cz$sto

spo!ecznego.

Przezwyci$&enie tej sytuacji jest procesem d!ugotrwa!ym i wymaga zaanga&owania lokalnych,

ze

oraz

strony

samych

administracji

publicznej,

zainteresowanych,

a

tak&e

spo!eczno'ci odpowiednich

nak!adów finansowych. 2. Realizacja prawa dzieci narodowo#ci romskiej do edukacji. Zapewnienie dzieciom narodowo'ci romskiej nale&ytego dost$pu do edukacji, by!o jednym z priorytetów dzia!alno'ci Rzecznika na rzecz przestrzegania praw mniejszo'ci narodowych i etnicznych. Cz$') dzieci romskich w wieku szkolnym nie realizuje obowi"zku szkolnego, a w'ród ucz$szczaj"cych do szkó! istotnym problemem jest dramatycznie niska frekwencja. Wyst$puj" te&

realne

trudno'ci

w

realizacji

procesu

edukacyjnego przez dzieci romskie, z których najwa&niejsz" jest s!aba znajomo')

j$zyka

polskiego

przez

dzieci

rozpoczynaj"ce

nauk$.

Zapewnienie dzieciom romskim szansy równego startu w nauce wymaga zatem organizacji kszta!cenia przedszkolnego i pozaszkolnego (zaj$) 'wietlicowych

itp.)

o

rozszerzonym

programie

nauczania

j$zyka

polskiego. Za niedopuszczaln" uzna) nale&y praktyk$ umieszczania dzieci narodowo'ci romskiej w szko!ach specjalnych wy!"cznie z powodu niewystarczaj"cej

znajomo'ci

j$zyka

polskiego.

Niew!a'ciwym

rozwi"zaniem jest równie& funkcjonowanie klas wyrównawczych, w których decyzj" w!adz szko!y de facto ucz" si$ wy!"cznie dzieci pochodzenia romskiego. Organizowanie nauki w tego typu klasach, potocznie zwanych romskimi, nie przyczynia si$ bowiem do wyrównania poziomu edukacji, a cz$sto skutkuje wr$cz marginalizacj" uczniów romskich i nara&a ich na dyskryminacj$. Popiera) nale&y natomiast

- 556 dzia!ania

zmierzaj"ce

wyrównawczych,

do

polegaj"ce

wygaszania przede

istniej"cych wszystkim

jeszcze

na

klas

zaprzestaniu

przyjmowania do tego typu klas nowych uczniów i umo&liwieniu dzieciom ucz$szczaj"cym nadal do tych klas przechodzenie do klas ogólnych. Na podstawie w!asnego rozeznania oraz sygna!ów medialnych, podj$ta zosta!a interwencja w sprawie organizacji nauczania dzieci romskich w Szkole Podstawowej w Maszkowicach. W toku wizytacji przeprowadzonej w Szkole na pocz"tku czerwca 2008 r. ustalono, i& wi$kszo') dzieci narodowo'ci romskiej ucz$szcza do dwóch klas wyrównawczych (romskich). W ka&dej z tych klas zaj$cia odbywa!y si$ !"cznie dla trzech roczników (odpowiednio dla klas I – III i klas IV – VI), a program nauczania by! znacznie obni&ony w stosunku do minimum programowego. Obie klasy wyrównawcze mie'ci!y si$ w wydzielonej cz$'ci obiektu szkolnego, za' przej'cie do pozosta!ej cz$'ci decyzj" w!adz szko!y zosta!o zamkni$te. Skutkiem tego uczniowie klas romskich zmuszeni byli korzysta) z innego wej'cia do szko!y ni& pozostali uczniowie. W wyniku podj$tej interwencji, zlikwidowano dyskryminuj"cy podzia! obiektu szkolnego. Podczas kolejnej wizytacji pracowników Biura RPO,

przeprowadzonej

na

pocz"tku

roku

szkolnego

2008/2009

potwierdzono, i& warunki nauczania dzieci narodowo'ci romskiej w szkole uleg!y zmianie. Przej'cie zosta!o otwarte, a jedna z klas wyrównawczych (romskich) przeniesiona zosta!a do innej cz$'ci obiektu. Potwierdzono

tak&e

rozpocz$cie

procesu

wygaszania

klas

wyrównawczych (romskich). Z pocz"tkiem roku szkolnego, do klas tych nie przyj$to &adnego ucznia, a dzieci romskie rozpoczynaj"ce nauk$ umieszczone zosta!y w klasie zerowej wraz z pozosta!ymi rówie'nikami. Badania nad stanem przestrzegania praw dzieci narodowo'ci romskiej do nauki prowadzone zosta!y tak&e w szko!ach na terenie gmin Bukowina Tatrza(ska, Czarny Dunajec oraz miasta Bochnia. W toku tych bada( nie stwierdzono dyskryminacyjnych praktyk ani przypadków wymagaj"cych interwencji. W wizytowanych szko!ach wyodr$bniano klas wyrównawczych, przeznaczonych dla dzieci narodowo'ci romskiej. Ucz$szcza!y one do klas ogólnych, wraz ze swoimi nie-romskimi rówie'nikami i realizowa!y ten sam program nauczania. Cz$') tych szkó!

- 557 zatrudnia!a nauczycieli wspomagaj"cych oraz asystentów romskich, do zada( których nale&a!a pomoc w sprawowaniu opieki nad uczniami romskimi oraz utrzymywanie kontaktów z rodzinami tych uczniów. Nale&y

podkre'li),

&e

wszystkie

dzieci

narodowo'ci

romskiej,

zamieszkuj"ce na terenie wymienionych gmin, które wed!ug danych meldunkowych winny by) obj$te obowi"zkiem szkolnym, obowi"zek ten realizowa!y. Zauwa&y) jednak nale&y, i& zwykle nie wszystkie rodziny romskie zameldowane s" w miejscu swojego zamieszkania. Rzeczywista liczba dzieci w wieku szkolnym, które powinny realizowa) obowi"zek szkolny cz$sto jest zatem trudna do ustalenia. 3. Nieprawid!owo#ci

w

zakresie

wykorzystywania

przez

jednostki

samorz%du terytorialnego #rodków finansowych, przekazywanych corocznie z bud'etu pa"stwa na rzecz wspierania edukacji dzieci i m!odzie'y pochodzenia romskiego. Sprawa

nieprawid!owo'ci

w

zakresie

wykorzystywania

przez

jednostki samorz"dowe 'rodków finansowych, przekazywanych z bud&etu pa(stwa na wspieranie edukacji dzieci i m!odzie&y narodowo'ci romskiej podj$ta zosta!a z urz$du na podstawie publikacji prasowej 1418. *rodki finansowe na rzecz wspierania edukacji dzieci i m!odzie&y pochodzenia romskiego, pochodz" w szczególno'ci z rezerwy celowej, zagwarantowanej w bud&ecie pa(stwa na realizacj$ zada( edukacyjnych obj$tych Programem na rzecz spo!eczno'ci romskiej w Polsce 1419. Dysponentem

tej

rezerwy

jest

Minister

Spraw

Wewn$trznych

i

Administracji, za' okre'lone w Programie zadania z zakresu edukacji wspó!finansowane s" z cz$'ci bud&etu, pozostaj"cej w dyspozycji Ministra

Edukacji

Narodowej.

*rodki

przeznaczone

na

realizacj$

omawianych zada( przekazywane s" w ramach dotacji, bezpo'rednio lub za po'rednictwem wojewodów, podmiotom, w tym tak&e jednostkom samorz"du terytorialnego, które wy!onione zosta!y w otwartym konkursie og!oszonym przez Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji. Cz$') z tych 'rodków, zamiast na zadania zwi"zane z nauczaniem dzieci romskich

1418 1419

„Dziennik” z 30 lipca 2008 r. Jak gin% pieni%dze dla romskich dzieci Ustanowionym Uchwa!" Rady Ministrów z dnia 19 sierpnia 2003 r. nr 209/2003.

- 558 i wyrównywaniem ich szans edukacyjnych, wykorzystywana jest przez jednostki samorz"dowe na inne cele, jak np. remonty infrastruktury szko!y.

W"tpliwo'ci

dotycz"

tak&e

wykorzystania

przekazywanych

jednostkom samorz"du terytorialnego w ramach cz$'ci o'wiatowej subwencji ogólnej 'rodków, które naliczone zosta!y w zwi"zku z zadaniami

zwi"zanymi

z

edukacj"

dzieci

narodowo'ci

romskiej.

Prawid!owe wydatkowanie przez jednostki samorz"dowe przyznanych 'rodków finansowych, stanowi istotny warunek realizacji zada( z zakresu edukacji dzieci i m!odzie&y nale&"cych do mniejszo'ci romskiej. Poprawa stanu

edukacji

w'ród

spo!eczno'ci

romskiej,

zw!aszcza

grup

zamieszkuj"cych województwa ma!opolskie i podkarpackie jest natomiast niezb$dna, aby skuteczniej przeciwdzia!a) dalszemu wykluczaniu osób nale&"cych do tej mniejszo'ci z &ycia spo!ecznego. W zwi"zku z tym Rzecznik zwróci! si$ 1420 do Prezesa Najwy&szej Izby Kontroli o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia z urz$du przez Izb$ dzia!a( kontrolnych w przedmiocie wykorzystywania wskazanych 'rodków przez jednostki samorz"du terytorialnego. 4. Sytuacja rodzin romskich zamieszkuj%cych w samowolach budowlanych na terenie osiedla romskiego w Koszarach k. Limanowej.1421 Rzecznik z w!asnej inicjatywy podj"! spraw$ sytuacji rodzin romskich

zamieszkuj"cych

w

budynkach

stanowi"cych

samowole

budowlane, zlokalizowanych na terenie osady romskiej w Koszarach. Problem

dotyczy!

sze'ciu

obiektów

wybudowanych

b"d%

to

bez

wymaganych prawem zezwole( i zgody w!a'ciciela terenu, którym jest Gmina Limanowa, b"d% te& na terenach nie przewidzianych w planach zagospodarowania przestrzennego pod zabudow$ mieszkaniow". W obrocie

prawnym

budowlanego,

funkcjonuj"

nakazuj"ce

ostateczne mieszka(com

decyzje

organu

dokonanie

nadzoru rozbiórki

wspomnianych wy&ej samowoli. Jeszcze w 2006 r., na wniosek zainteresowanych mieszka(ców osady, Wojewoda Ma!opolski wszcz"! post$powania w sprawie wstrzymania prowadzonych w przedmiotowej

1420 1421

RPO-595481-X/08/MS z dnia 8 sierpnia 2008 r. RPO-598885-X/08/MS.

- 559 sprawie czynno'ci egzekucyjnych. Wobec informacji uzyskanych od w!adz

samorz"dowych

mo&liwo'ci

Gminy

zapewnienia

Limanowa,

rodzinom

wskazuj"cych

romskim

lokali

na

brak

zast$pczych,

Wojewoda zwróci! si$ do Ma!opolskiego Wojewódzkiego Inspektora Nadzoru

Budowlanego

egzekucyjnego

o

bez

zbadanie,

czy

wcze'niejszego

podj$cie

post$powania

rozstrzygni$cia

kwestii

wykwaterowania osób zamieszkuj"cych w samowolach i zapewnienia im lokali zast$pczych by!o zgodne z obowi"zuj"cym prawem. Inspektor Wojewódzki stwierdzi! jednak, i& wspomniane post$powania wszcz$te zosta!y

prawid!owo.

Uzna!

tak&e,

i&

wstrzymanie

czynno'ci

egzekucyjnych, jak i ca!ego post$powania egzekucyjnego by!oby w 'wietle obowi"zuj"cych przepisów nieuzasadnione. Pomimo stanowiska Inspektora,

post$powanie

wszcz$te

przez

Wojewod$

w

sprawie

wstrzymania czynno'ci egzekucyjnych pozostaje zawieszone. Niniejszy

problem

omówiony

zosta!

podczas

spotkania

zorganizowanego przez Wojewod$ Ma!opolskiego, z udzia!em – m.in. – Wójta Gminy Limanowa i przedstawicieli organów nadzoru budowlanego oraz pracowników Biura RPO. Podczas spotkania, przedstawiciel w!adz samorz"dowych gminy Limanowa zadeklarowa! rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do legalizacji samowoli budowlanych. Z uwagi na fakt, i& infrastruktura osady romskiej w Koszarach nie zaspokaja w pe!ni potrzeb &yj"cej tam spo!eczno'ci, Wójt Gminy zobowi"za! si$ tak&e podda) analizie problem zapewnienia mieszka(com tej osady odpowiednich warunków mieszkaniowych. Rozwój sprawy jest na bie&"co monitorowany. 5. Sprawa

wskazywania

w

doniesieniach

agencyjnych

na

romsk%

na

portalu

narodowo#$ sprawców przest&pstw pospolitych. Podj$ta

zosta!a

z

urz$du

sprawa

zamieszczenia

internetowym Polskiej Agencji Prasowej materia!u zatytu!owanego „Romscy bracia porwali i zgwa!cili nieletni" turystk$” W wyst"pieniu skierowanym do Prezesa Polskiej Agencji Prasowej w zwi"zku z tre'ci" tego doniesienia 1422, Rzecznik wyrazi! zaniepokojenie faktem, i& w tre'ci 1422

RPO-604351-X/08/MS z dnia 15 grudnia 2008 r.

- 560 artyku!u podana zosta!a informacja o pochodzeniu etnicznym osób podejrzanych o pope!nienie opisanego przest$pstwa. Niezale&nie od ci$&aru gatunkowego pope!nionego czynu, nieuzasadnione podanie takiej informacji mo&e przyczynia) si$ do stygmatyzacji cz!onków spo!eczno'ci romskiej, a tym samym zwi$kszania funkcjonuj"cych w spo!ecze(stwie polskim niekorzystnych stereotypów na temat Romów. Rzecznik zwróci! si$ o spowodowanie odst"pienia od nieuzasadnionego akcentowania czynnika narodowo'ciowego w tego typu doniesieniach.

- 561 -

28. Informacja o dzia"aniach Rzecznika Praw Obywatelskich przeciw ubóstwu W 2008 roku Rzecznik po raz drugi obj"! honorowym patronatem obchody Dnia Walki z Ubóstwem. Rzecznik dostrzegaj"c z!o&ono') problemu ubóstwa, a tak&e czuj"c g!$boki zwi"zek duchowy z programem ATD, szczególnie dzi$ki wspólnej idei – ochrony godno'ci ludzkiej zaproponowa!, aby organizacje obywatelskie oraz instytucje zajmuj"ce si$ pomoc" osobom ubogim po raz kolejny zjednoczy!y swoje wysi!ki i dzia!ania pod has!em „Wiele robimy osobno – zróbmy jeszcze wi$cej wspólnie!”. Obj$cie patronatem powy&szych obchodów wynika!o równie& z ustawowych zobowi"za( Rzecznika wyst$powania w imieniu tych, których po!o&enie spo!eczne, niedostatek materialny i deprywacja w zakresie korzystania z us!ug socjalnych powoduj" niemo&no') pe!nej realizacji przys!uguj"cych ka&demu cz!owiekowi praw obywatelskich. Wa&nym wydarzeniem tego Dnia by!a VIII Konwencja Ruchu przeciw Bezradno'ci Spo!ecznej pod has!em: „Strategia walki z ubóstwem w Polsce. Diagnoza i zadania na lata 2009–2010” z zapytaniem w tytule: „Kogo w Polsce interesuje ubóstwo?”, zorganizowana w Belwederze. Najwi$ksze zainteresowane problematyk" walki z ubóstwem okaza!y organizacje obywatelskie oraz samorz"dy, które na co dzie( pomagaj" osobom biednym. W Konwencji wzi$li równie& udzia! go'cie z Irlandii, przedstawiciele urz$dów administracji publicznej, naukowcy, pracownicy pomocy spo!ecznej, duszpasterze oraz osoby dotkni$te ubóstwem. Niestety

zabrak!o

w'ród

uczestników

wi$kszo'ci

marsza!ków

województw, którzy byli jednymi z g!ównych adresatów przes!ania VIII Konwencji i pozostaj" oczekiwanymi partnerami w przygotowaniu Strategii Walki z Ubóstwem pod opiek" Rzecznika. Autorem koncepcji planowanej Strategii jest prof. dr hab. Julian Auleytner, Rektor Wy&szej Szko!y Pedagogicznej TWP, Prezes Polskiego Towarzystwa Auleytnera

Polityki w!a'nie

Spo!ecznej.

Irlandia

Zgodnie

powinna

z

stanowi)

koncepcj" dla

prof.

Polski

J.

wzór

szczególny, poniewa& w latach 1997–2007 realizowa!a z powodzeniem

- 562 narodowy program likwidacji tego problemu i posiada najwi$cej do'wiadcze( spo'ród krajów UE w zwalczaniu biedy. Irlandia znalaz!a si$ obecnie w 'cis!ej czo!ówce pa(stw najwy&ej rozwini$tych. Tajemnica sukcesu Irlandii tkwi w partnerstwie spo!ecznym – podpisano umowy spo!eczne mi$dzy rz"dem i partnerami spo!ecznymi. Obecna dziesi$cioletnia umowa podejmuje wyzwania spo!eczne, z którymi ka&da jednostka zmaga si$ na poszczególnych etapach &ycia. Oznacza to skupienie si$ na potrzebach dzieci, osób m!odych, osób w wieku produkcyjnym, osób starszych i osób niepe!nosprawnych. G!ównym za!o&eniem jest radykalny rozwój us!ug dla poprawy ochrony socjalnej wymienionych grup. Dzi$ki tym umowom ludzie nauczyli si$ pracowa) ze sob", negocjowa), zawiera) porozumienia, a czasami w drodze dyskusji zmienia) swoje wyobra&enia na temat priorytetów i dzia!a) na rzecz dobra narodowego. Przedstawiono dzia!ania polskiego rz"du w zakresie integracji spo!ecznej w kontek'cie przygotowa( do Europejskiego Roku Zwalczania Ubóstwa i Wykluczenia Spo!ecznego 2010, m.in. opracowywany Krajowy Plan Dzia!ania na rzecz Integracji Spo!ecznej do roku 2010, który zostanie przekazany Komisji Europejskiej. W ramach Ministerstwa Pracy i Polityki Spo!ecznej powo!ano Zespó! Zadaniowy ds. Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Spo!ecznym, który ma dodatkowo wesprze) dotychczasowe i nowe inicjatywy oraz przekona) o konieczno'ci wspó!pracy z jak najszerszym gronem zainteresowanych podmiotów na wszystkich etapach przygotowa( i wdra&ania dzia!a(. Sesj$

przedpo!udniow"

zako(czy!o

zorganizowane

przez

Stowarzyszenie ATD „Czwarty *wiat” wyst"pienie przedstawicieli Polski, którzy brali udzia! w Siódmym Spotkaniu Osób Dotkni$tych Ubóstwem i Wykluczeniem Spo!ecznym w maju 2008 r. w Brukseli i przedstawili g!ówne tematy unijnego spotkania: us!ug socjalnych, mieszkalnictwa, dost$pu do us!ug 'wiadczonych dla ogó!u (woda, elektryczno'), gaz, transport) oraz dochodu minimalnego, który powinien by) okre'lony we wszystkich krajach Unii i odzwierciedla) koszty &ycia w danym kraju. Szczególn" rol$ w okre'leniu koszyka potrzeb koniecznego dla godnej egzystencji maj" do odegrania organizacje pozarz"dowe. Niezb$dne jest równie& w!"czenie do procedur osób bezpo'rednio do'wiadczaj"cych

- 563 ubóstwa, które przypominaj"c, &e nikt nie jest biedny z w!asnego wyboru oraz &e to poszczególne kraje ponosz" odpowiedzialno') za godne &ycie swoich obywateli, wyg!osi!y w Belwederze przejmuj"cy apel o budowanie strategii wspólnie z nimi. Druga,

tematyczna

cz$')

Konwencji

zosta!a

dostosowana

do

struktury, wed!ug której ma powsta) Strategia Walki z Ubóstwem. Uczestnicy spotkania mogli wybra) jedn" z pi$ciu sesji panelowych, które obejmowa!y problematyk$ grup spo!ecznych nara&onych na wykluczenie: dzieci, osób w wieku aktywno'ci zawodowej, osób niepe!nosprawnych, osób starszych oraz uchod%ców i azylantów. Dyskusje przebiega!y pod k"tem dost$pu wymienionych grup do opieki zdrowotnej, edukacji, pracy oraz do zabezpiecze( socjalnych. Sesja pierwsza: „Status materialny rodziny i #rodowiska a szanse rozwojowe dzieci i m!odzie'y” Lekarze,

pedagodzy,

opiekunowie,

przedstawiciele

organizacji

pozarz"dowych i instytucji samorz"dowych spojrzeli na potrzeby dzieci, równie& tych o specjalnych potrzebach w zakresie opieki, od strony podstawowych praw cz!owieka: prawa do &ycia i zdrowia, do edukacji, do godziwych

warunków

socjalnych,

do

ochrony

przed

przemoc"

i

demoralizacj" podkre'laj"c, &e potrzeby dzieci s" równe z ich prawami. Wnioskowano, aby pomoc dziecku nale&a!a si$ z tego powodu, &e jest dzieckiem, a nie z powodu kryterium dochodowego rodziny. Zaznaczono z

naciskiem

prokreacji,

niekorzystny

wp!yw

rekomendowano

m.in.

ubóstwa

na

konieczno')

przebieg

procesów

w!"czenia

edukacji

przedszkolnej, tak istotnej dla wyrównywania szans dzieci ubogich, do programu

edukacji

narodowej

i

zagwarantowanie

prawa

dzieci

niepe!nosprawnych do pe!nej rzeczywistej edukacji. Sesja druga: „Zakl&te ko!o niemocy – mi&dzy indolencj% jednostki a nadmiernym interwencjonizmem socjalnym pa"stwa. Problemy osób w wieku aktywno#ci zawodowej”. Podczas sesji w ogromnym skrócie zaprezentowano ca!y szereg inicjatyw

zwi"zanych

Organizacje

pokaza!y

z

pomoc" tu

swoj"

osobom si!$,

dotkni$tym wyst$puj"c

ubóstwem. w

imieniu

pokrzywdzonych. Wskazano na niezwykle istotn" rol$ doradztwa na rzecz rodzin dysfunkcyjnych, terapii osób marginalizowanych, bezdomnych,

- 564 gdzie terapia jest cz$sto wa&niejsza ni& pomoc finansowa. Podkre'lono rol$

kszta!cenia

ustawicznego,

pokazano

do'wiadczenia

sektora

spó!dzielni socjalnych, których g!ównym problemem jest brak 'rodków finansowych na rozruch. Sesja trzecia: „Perspektywy i szanse na lepsze 'ycie i funkcjonowanie w #rodowisku spo!ecznym i zawodowym jako efekt rehabilitacji osób niepe!nosprawnych”. Najwi$kszy

niepokój

budzi

ustawa

o

finansach

publicznych,

przerzucaj"ca liczne zadania na samorz"dy – bez przekazywania dotacji celowych. W zakresie dost$pu do zdrowia postulowano m.in. wczesn" diagnostyk$ niepe!nosprawno'ci, poprzedzon" profilaktyk" kobiet w ci"&y, zapewnienie osobom niepe!nosprawnym rehabilitacji spo!ecznej i zawodowej; w zakresie edukacji przygotowanie wyspecjalizowanej kadry do realizacji edukacji oraz niesienia pomocy w eliminowaniu dysfunkcji; w zakresie dost$pu do pracy – przygotowanie trenerów i asystentów pracy, promocj$ pracodawców, którzy zatrudniaj" lub planuj" zatrudni) osoby niepe!nosprawne, opracowanie kryteriów zatrudnienia dla osób z ró&nymi dysfunkcjami organizmu, co umo&liwi tym osobom podj$cie zatrudnienia i pe!ne uczestnictwo w &yciu spo!ecznym. Sesja

czwarta:

„Przyjazne

#rodowisko

jako

rozwi%zanie

zabezpieczenia przed ubóstwem i wykluczeniem osób starszych”. Jednym z wniosków tej sesji by!o powo!anie rzecznika praw osób starszych.

Postulowano

przygotowanie

programów,

promuj"cych

odpowiedzialno') za siebie samego od najm!odszych lat – za swoje zdrowie oraz za edukacj$. Rekomendowano m.in. wzmacnianie roli organizacji pozarz"dowych w monitorowaniu ubóstwa osób starszych na wszystkich poziomach, zw!aszcza na poziomie lokalnym, kontrolowanie przestrzegania

standardów

us!ug

opieku(czych,

spo!ecznych

i

edukacyjnych, prowadzenie dzia!a( na rzecz wzmacniania roli geriatrii i gerontologii, promowanie spo!ecznej aktywno'ci i wolontariatu osób starszych, wykorzystanie potencja!u seniorów. Sesja pi"ta: „Uchod(cy i migranci w polskiej rzeczywisto#ci”. Tematyka dotycz"ca uchod%ców i imigrantów jest bardzo trudna. Du&a cz$') imigrantów jest w naszym kraju nielegalnie, nie posiadaj"c dost$pu ani do s!u&by zdrowia, ani do pomocy socjalnej. Podstawowym

- 565 wnioskiem sesji by!o jasne okre'lenie polityki pa(stwa wobec uchod%ców i imigrantów. Za konieczne uznano zobowi"zanie urz$du do spraw cudzoziemców do dzia!a( skierowanych na integracj$ zawodow" i spo!eczn"

uchod%ców.

Postulowano

przeprowadzenie

kampanii

spo!ecznej, informuj"cej o zjawisku migracji i uchod%ctwa, warunkuj"cej zmiany w pozosta!ych zakresach. Sesja

plenarna

stanowi!a

podstaw$

wiedzy

niezb$dnej

do

przygotowania strategii walki z ubóstwem. Natomiast sesje tematyczne da!y przegl"d inicjatyw obywatelskich z ca!ego kraju, 'wiadcz"cy o bogatym

do'wiadczeniu

lokalnym,

wynikaj"cym

z

bezpo'redniej

znajomo'ci zagadnienia. Dyskusje w grupach roboczych udowodni!y, &e problem ubóstwa nie jest tak trudny do rozwi"zania i &e zale&y w wi$kszym stopniu od organizacji, ni& od pa(stwa. Konkretne wskazania potrzeb

i

niezb$dnych

zmian

w

otaczaj"cej

rzeczywisto'ci,

zaanga&owanie, ch$) dalszej wspó!pracy tak wielu przedstawicieli organizacji obywatelskich, osobisto'ci ze 'wiata nauki, przedstawicieli w!adz samorz"dowych i pa(stwowych oraz osób ubogich, przekonanie o celowo'ci opracowania Strategii daj" nadziej$ opracowania materia!u diagnozuj"cego polsk" bied$ kompleksowo i wskazuj"cego kierunki koniecznych dzia!a( w bliskiej i dalszej perspektywie. Strategia Walki z Ubóstwem jest tym bardziej potrzebna, &e wnioski z Konwencji s" zbie&ne z trendami w 'wiadomo'ci spo!ecznej ca!ego 'wiata. Postawione przez ONZ Milenijne Cele Rozwoju osi"gn$!y pó!metek, natomiast zgodnie z za!o&eniami Strategii Lizbo(skiej z 2000 roku Europa powinna poradzi) sobie z ubóstwem do roku 2010. Idee wyprzedzi!y jednak rzeczywisto'). Europejczycy, w tym równie& Polacy nadal uwa&aj" ubóstwo za powszechny problem. Dla intensyfikacji dzia!a( na rzecz walki z ubóstwem Komisja Europejska w grudniu 2007 proklamowa!a rok 2010 Europejskim Rokiem Zwalczania Ubóstwa i Wykluczenia Spo!ecznego, ustanawiaj"c walk$ z ubóstwem jako priorytet we wszystkich krajach Wspólnoty. Zamierzeniem tego przedsi$wzi$cia jest

dotarcie

do

wszystkich

obywateli,

podmiotów

publicznych,

spo!ecznych i gospodarczych oraz zaanga&owanie ich w walk$ z ubóstwem, a tak&e zainicjowanie powstania krajowych strategii. W sytuacji ogólno'wiatowego kryzysu finansowo – gospodarczego o

- 566 trudnych do przewidzenia konsekwencjach walka z ubóstwem nabiera jeszcze g!$bszego sensu, a jej przygotowanie pod patronatem Rzecznika jeszcze powa&niejszego znaczenia. Dorobek Konwencji b$dzie stanowi! punkt wyj'cia dalszych prac nad Strategi", która z kolei powinna generowa) gruntowne przemiany w naszej rzeczywisto'ci. Partnerami w jej przygotowywaniu b$d" wszyscy, którzy swoj" obecno'ci" na Konwencji potwierdzili, &e nie jest im oboj$tna walka z ubóstwem. Cenn" i liczn" grup$ stanowi" równie& animatorzy i organizatorzy kilkudziesi$ciu przedsi$wzi$) na terenie ca!ego kraju, którzy w 2008 roku, cz$sto ju& po raz drugi, odpowiedzieli na apel Rzecznika i zorganizowali na swoim terenie ró&norodne przedsi$wzi$cia zwi"zane z polskimi obchodami XXI Mi$dzynarodowego Dnia Walki z Ubóstwem.

- 567 -

Rozdzia" IV

Zespo"y eksperckie Charakterystycznym sposobem dzia!ania Rzecznika V kadencji jest podejmowanie

prób

przedstawiania

rozwi"za(

systemowych,

które

usuwa!yby nie tylko nieprawid!owo'ci w konkretnych sprawach, ale przede wszystkim ich %ród!a. Kwestia istnienia i jako'ci uregulowa( prawnych w danym obszarze jest nieoboj$tna dla w!a'ciwego zabezpieczenia praw cz!owieka i obywatela. W dobie m. in. kryzysu zaufania nale&y podkre'li), &e prawa jednostkowe

zyskaj"

odpowiednie

zabezpieczenie

jedynie

dzi$ki

wspólnemu dzia!aniu. Z tego równie& wzgl$du Rzecznik uznaje za w!a'ciwe podejmowanie wa&kich problemów (ich identyfikacja nast$puje przede wszystkim na bazie wp!ywaj"cych do Rzecznika skarg) i rozwa&anie ich wraz z przedstawicielami organizacji obywatelskich czy o'rodków naukowych. Form" realizacji tego za!o&enia s" prace zespo!ów eksperckich przy Rzeczniku, których zadaniem jest: 1.

opracowanie diagnozy obecnego stanu (okre'lenie przes!anek podj$cia prac nad danym zagadnieniem);

2.

opracowanie zalece( co do kierunków po&"danych rozwi"za(, których wdro&enie powinno skutkowa) eliminacj" wyst$puj"cych w danym obszarze negatywnych zjawisk;

3.

ocena alternatywnych propozycji rozwi"za(;

4.

przygotowanie projektu stosownych uregulowa(;

5.

przedstawienie sformu!owanych ocen i wniosków (wypracowanych propozycji

rozwi"za(

legislacyjnych

i

instytucjonalnych

–

systemowych) w!a'ciwym organom w!adzy i opinii publicznej. W 2008 roku kontynuowane by!y prace cz$'ci powo!anych wcze'niej zespo!ów eksperckich, podj$to tak&e nowe zagadnienia. 1. Zespó! ds. opracowania projektu reformy procesu legislacyjnego

- 568 Skuteczna ochrona wolno'ci i praw obywatelskich, respektowanie ludzkiej godno'ci, ale te& obrona prawa jako takiego s" zagro&one przez „z!" legislacj$”. Zdaniem Rzecznika propozycje naprawy tego stanu rzeczy musz" odnosi) si$ przede wszystkim do samego procesu stanowienia prawa. Niezb$dne w tym zakresie s" znacz"ce zmiany systemowe. W ocenie Rzecznika niezb$dne jest utworzenie swego rodzaju „sita” uniemo&liwiaj"cego wprowadzanie do systemu prawnego przepisów wadliwych. Wyst$puj"ce w polskim systemie nadmierne przesuni$cie ci$&aru dba!o'ci o rzetelno') prawa na dokonywan" ex post kontrol$ Trybuna!u Konstytucyjnego powinno zosta) zrównowa&one przez organ, który

b$dzie

jej

dokonywa!

prewencyjnie,

na

pocz"tku

procesu

legislacyjnego. Ponadto, wszystkie obecne instytucje (Rz"dowe Centrum Legislacji, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Urz"d Komitetu Integracji Europejskiej, projekty

parlamentarne

aktów

s!u&by

normatywnych

prawno-legislacyjne)

podporz"dkowane

s"

opiniuj"ce s!u&bowo

i

politycznie rz"dowi lub tworz"cej go wi$kszo'ci parlamentarnej, a wi$c maj" ograniczon" niezale&no') i ich koryguj"cy wp!yw na dzia!alno') legislacyjn" rz"du jest si!" rzeczy równie& ograniczony. Z tych wzgl$dów Rzecznik wyst"pi! z inicjatyw" powo!ania specjalnego organu – Rady Stanu, obligatoryjnego uczestnika procesu legislacyjnego. Organ ten opiniowa!by

projekty

przygotowywanych inicjatywa

ustaw

przez

ustawodawcza

i

innych

wszystkie oraz

aktów

podmioty,

sprawowa!

normatywnych

którym swoist"

przys!uguje piecz$

nad

poprawno'ci" systemow" i techniczno-legislacyjn" procesu stanowienia prawa. Rada w swych opiniach ocenia!aby zgodno') projektu z Konstytucj" i z ratyfikowanymi umowami mi$dzynarodowymi, jego spójno') z systemem prawa, zgodno') z zasadami techniki prawodawczej oraz rzetelno') oceny skutków regulacji. Dokonywa!aby tego rodzaju oceny przed przekazaniem projektu do Sejmu. Rada Stanu by!aby zatem swoistym odpowiednikiem Trybuna!u Konstytucyjnego, dzia!aj"cym na pocz"tku procesu legislacyjnego. Do

zakresu

obowi"zków

Rady

powinno

równie&

nale&e)

przedstawianie opinii o programach prac legislacyjnych Rady Ministrów dotycz"cych projektów ustaw oraz dokonywanie okresowych ocen stanu

- 569 prawa, w tym formu!owanie programów deregulacyjnych, tj. propozycji i wniosków dotycz"cych eliminowania zb$dnych i szkodliwych przepisów. Rada powinna tak&e posiada) uprawnienie do badania niektórych obowi"zuj"cych ustaw w celu oceny skuteczno'ci przyj$tych rozwi"za(, a tak&e

formu!owania

propozycji

i

wniosków

dotycz"cych

sposobu

wdra&ania prawa Unii Europejskiej. Oczekiwanym rezultatem wprowadzenia do systemu takiego organu jest wzrost standardów, jako'ci stanowionego prawa, a przez to skuteczniejsze zabezpieczenie prawa obywateli do dobrej legislacji. Przedmiotowy projekt ustawy o Radzie Stanu zosta! opracowany w ramach prac Zespo!u eksperckiego ds. reformy procesu legislacyjnego. W 2008 roku by! on prezentowany przez Rzecznika na forum Zgromadzenia Ogólnego S$dziów Trybuna!u Konstytucyjnego w dniu 12 marca, a tak&e na posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Legislacji w dniu 18 kwietnia. Zespó! podj"! si$ obecnie zadania wyczerpuj"cego okre'lenia zbioru prawnych regu! i pozaprawnych dyrektyw post$powania w procesie stanowienia prawa, wraz z pog!$bion" charakterystyk" podmiotów uczestnicz"cych

w

poszczególnych

jego

etapach.

Przygotowywane

opracowanie, b$d"ce opisem stanu postulowanego, uwzgl$dnia) b$dzie równie& nowy element w postaci Rady Stanu. 2. Zespó!

ds.

opracowania

przepisów

ogólnych

prawa

administracyjnego Dzia!aj"cy pod auspicjami Rzecznika Zespó! nawi"zywa! w swych pracach do inicjatyw podejmowanych uprzednio przez Rad$ Legislacyjn", która w latach 1988 i 1996, wykorzystuj"c dorobek orzecznictwa Naczelnego S"du Administracyjnego, a tak&e Trybuna!u Konstytucyjnego i S"du Najwy&szego oraz doktryny prawa, opracowa!a dwa projekty ustawy okre'laj"cej przepisy ogólne prawa administracyjnego, które jednak nie doczeka!y si$ zrealizowania. Projekt obecny stanowi znacznie uzupe!nion" i uaktualnion" wersj$, uwzgl$dniaj"c" równie& wskazania Europejskiego

Kodeksu

Dobrej

Administracji,

uchwalonej

przez

Parlament Europejski 6 wrze'nia 2001 r. oraz zalecenia wyra&one w dokumentach Rady Europy. Mo&na uzna), i& przedstawiony w 2008 roku projekt jest rezultatem m"dro'ci zbiorowej ca!ego 'rodowiska doktryny

- 570 prawa administracyjnego i osi"gni$) s"downictwa zajmuj"cego si$ wyk!adni" tej ga!$zi prawa. Przedmiotowy projekt wraz z uzasadnieniem zosta! przedstawiony w specjalnej publikacji 1423 Rzecznika, zawieraj"cej tak&e sprawozdanie z przeprowadzonych przez Biuro Rzecznika bada( w zakresie realizacji obywatelskiego prawa do dobrej administracji przez organy samorz"du terytorialnego. Badania te stanowi" znakomit" ilustracj$ i potwierdzenie potrzeby

wyra&enia

podstawowych

regu!

ogólnego

prawa

administracyjnego. Rzecznik wraz z ekspertami Zespo!u dokona! prezentacji projektu podczas specjalnej konferencji z udzia!em mediów w dniu 9 wrze'nia 2008 r. W tym dniu Rzecznik skierowa! tak&e wyst"pienia do Prezydenta RP, Marsza!ka Sejmu i Senatu oraz Prezesa Rady Ministrów z wnioskiem o

rozwa&enie

wyst"pienia

przez

uprawniony

organ

z inicjatyw"

ustawodawcz", której przedmiotem b$dzie przed!o&ony projekt ustawy – Przepisy ogólne prawa administracyjnego.

3. Zespó! ds. reformy systemu ochrony zdrowia W 2008 roku Rzecznik z uwag" monitorowa! prace nad projektowan" reform" systemu ochrony zdrowia. W zwi"zku z tym uczestniczy! m. in. w posiedzeniach Bia!ego Szczytu oraz przedstawi! swoje stanowisko wobec wypracowanych rekomendacji

(19 marca 2008 r.), przypominaj"c

zg!aszane uprzednio postulaty. W Biurze Rzecznika w dniu 24 czerwca 2008 r. odby!o si$ seminarium eksperckie pt. „Ubezpieczenia prywatne w systemie ochrony zdrowia”. Dotychczasowe do'wiadczenia w tym zakresie powinny by) wzi$te pod uwag$ przez decydentów reformuj"cych system 'wiadczenia i finansowania 'wiadcze( zdrowotnych. 4. Zespó! ds. funduszy unijnych

1423

Biuletyn RPO – Materia!y Nr 60.

- 571 Celem Zespo!u jest poprawa efektywno'ci wykorzystania funduszy unijnych z punktu widzenia potrzeb gospodarczych i spo!ecznych Polski. Podczas posiedze( analizowano szczegó!owe zagadnienia dotycz"ce realizacji projektów finansowanych ze 'rodków Unii Europejskiej, przedstawiaj"c Rzecznikowi postulaty podj$cia dzia!a( w okre'lonych sprawach (np. wzoru weksla gwarancyjnego, zasad opodatkowania dotacji ze 'rodków UE). 5. Zespó! ds. konstytucji W roku 2008 Zespó! kontynuowa! prace podj$te przez Zespó! ds. aksjologicznych podstaw konstytucji. Zadaniem Zespo!u by!o wst$pne opracowanie postanowie( ustawy zasadniczej w oparciu o ustalenia zawarte w raporcie ko(cowym z prac Zespo!u ds. aksjologicznych podstaw konstytucji autorstwa prof. Z. Stawrowskiego. W raporcie zrekonstruowano aksjologiczne przes!anki, na których

powinien

konstytucyjnego,

opiera) wskazuj"c

si$

projekt

jego

nowoczesnego

za!o&enia,

ich

pa(stwa

instytucjonalne

konsekwencje oraz najwa&niejsze obszary napi$), które w jego ramach si$ pojawiaj". Wskazano tak&e najistotniejsze dylematy, które nale&a!oby rozwa&y)

i

'wiadomie

rozstrzygn")

podejmuj"c

si$

dzie!a

zaprojektowania konstytucji w bie&"cej sytuacji politycznej Polski. W roku 2008 prace Zespo!u mia!y ci"g!y charakter, a cz!onkowie grupy eksperckiej zebrali si$ na pi$ciu posiedzeniach plenarnych. Na pierwszym posiedzeniu przygotowano harmonogram prac zespo!u oraz ankiet$ konstytucyjn" wskazuj"c" na g!ówne dylematy ustrojowe jakie nale&y rozstrzygn"). Na kolejnych posiedzeniach omawiano problematyk$ kszta!tu zasad naczelnych w Konstytucji. Opowiedziano si$ za nawi"zaniem do tradycji republika(skiej opartej na postrzeganiu instytucji w!adzy publicznej z perspektywy nakazu realizacji dobra wspólnego. Zaakcentowano równie& potrzeb$ obj$cia konstytucyjnymi gwarancjami: nieinstrumentalnego podej'cia do cz!owieka, warto'ci rodziny oraz wolno'ci religijnej. W'ród zasad naczelnych powinny znale%) si$ równie& zasada suwerenno'ci oraz subsydiarno'ci.

W

czasie

prac

Zespo!u

przygotowano

konkretnych artykulacji wspomnianych zasad konstytucyjnych.

propozycje

- 572 W roku 2009 Zespó! b$dzie kontynuowa! swoj" dzia!alno'), podejmuj"c si$ opracowania konkretnych rozwi"za( legislacyjnych w zakresie konstytucyjnych praw cz!owieka i obywatela, systemu %róde! prawa oraz systemu rz"dów. 6. Zespó! ds. o#wiaty szkolnej i nauczania akademickiego W ocenie Rzecznika jednym z podstawowych problemów jest brak równo'ci w dost$pie do edukacji. Przyczynia si$ do tego ci"g!a destabilizacja systemu edukacji narodowej. Trwaj"cy ju& blisko dekad$ stan permanentnych zmian, wprowadzania kolejno po sobie sprzecznych nieraz projektów, powinien zosta) zatrzymany. Ponadto, widoczny jest brak

strategii

–

programu

przewiduj"cego

d!ugoterminowe

efekty

zwi"zane z rozwojem spo!ecznym. Niezb$dne jest okre'lenie m.in. standardów edukacyjnych, tak by ka&dy obywatel niezale&nie od swojego pochodzenia rodzinnego czy miejsca zamieszkania móg! uzyska) wiedz$ i umiej$tno'ci

pozwalaj"ce

mu

na

skuteczne

funkcjonowanie

w

spo!ecze(stwie, w tym zw!aszcza na rynku pracy. W toku prac Zespo!u zostan"

wypracowane

stosowne

wnioski,

przedstawione

nast$pnie

w!a'ciwym organom. 7. Zespó! ds. praw osób starszych Zespó! opracowa! raport pt. „Stan przestrzegania praw osób starszych w Polsce. Analiza i rekomendacje dzia!a(” Raportu

zosta!a

przeprowadzona

podczas

1424

. Publiczna prezentacja

konferencji

w

dniu

1

pa%dziernika 2008 r., w Mi$dzynarodowym Dniu Osób Starszych, odbywaj"cej si$ z udzia!em mediów oraz organizacji obywatelskich. Rzecznik

przekaza!

Raport

tak&e

Prezydentowi

RP,

w!a'ciwemu

ministrowi, a tak&e Parlamentarnemu Zespo!owi ds. Osób Starszych, licz"c na nawi"zanie wspó!pracy w obj$tym wspólnym zainteresowaniem obszarze. W toku prac Zespo!u przeprowadzono analiz$ podstawowych zagadnie(

kszta!tuj"cych

sytuacj$

osób

starszych:

rynek

pracy,

ubezpieczenia spo!eczne, ochrona zdrowia, rodzina, przemoc i nadu&ycia 1424

Biuletyn RPO – Materia!y Nr 65

- 573 wobec osób starszych, pomoc spo!eczna, uczestnictwo osób starszych w sferze publicznej, dost$p do dóbr i us!ug konsumpcyjnych. Przygotowane przez cz!onków Zespo!u wnioski sformu!owane zosta!y na podstawie wyników bada( empirycznych, niestandaryzowanej obserwacji, analizy aktów prawnych, stanowisk eksperckich, swobodnych wywiadów z pracownikami

s!u&b

spo!ecznych

oraz

naukowej

literatury

gerontologicznej. Opis i ocena aktualnego stanu w poszczególnych obszarach doprowadzi!a

do

przedstawienia

wniosków

i

rekomendowania

ró&norodnych dzia!a(, których realizacja przyczyni si$ do nale&ytego zabezpieczenia

praw

osób

szczególno'ci

nast$puj"ce

starszych

w

postulaty,

Polsce.

Sformu!owano

wymagaj"ce

w

interwencji

ustawodawcy: 1.

Konieczno') niezw!ocznego wprowadzenia szczegó!owych zasad wyp!aty emerytur z II filaru, zgodnych z zasadami wypracowanymi na etapie tworzenia koncepcji reformy emerytalnej.

2.

Zrównanie wieku emerytalnego kobiet i m$&czyzn, tak by przepisy emerytalne nie by!y %ród!em dyskryminacji &adnej p!ci. Zmiana ta musi by) realizowana stopniowo, z poszanowaniem praw nabytych.

3.

Konieczno') uwzgl$dnienia w systemie rent z tytu!u niezdolno'ci do pracy i rent rodzinnych regulacji zawartych w nowym systemie emerytalnym (tzn. uwzgl$dniaj"cych ubezpieczenie w II filarze).

4.

W zwi"zku z konieczno'ci" podwy&szania wieku emerytalnego nieuzasadnione

jest

pozostawianie

bardzo

niskiego

wieku

uprawniaj"cego do renty rodzinnej (50 lat dla obu p!ci). 5.

Brak dodatków rodzinnych dla 'wiadczeniobiorców maj"cych na utrzymaniu osob$ nie dysponuj"c" w!asnymi dochodami, który z powodu wieku lub k!opotów zdrowotnych nie mo&e sam zarabia) lub nie ma uprawnie( do w!asnych 'wiadcze( spo!ecznych. Nale&a!oby rozwa&y) wprowadzenie takich dodatków (zasi!ków) w ustawie o #wiadczeniach rodzinnych.

6.

Konieczno')

rozszerzenia

zakresu

podmiotowego

'wiadczenia

piel$gnacyjnego z tytu!u rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w zwi"zku z niezb$dn" opiek" nad dzieckiem (art. 17 ustawy o #wiadczeniach rodzinnych) – na osoby sprawuj"ce opiek$

- 574 nad niepe!nosprawnymi osobami starszymi wymagaj"cymi sta!ej opieki domowej (np. chorzy na Alzheimera, cierpi"cy na demencj$, niesprawni ruchowo). 7.

Konieczno') wprowadzenia w Polsce obowi"zkowych powszechnych ubezpiecze( piel$gnacyjnych, które powinny sta) si$ g!ównym %ród!em finansowania opieki d!ugoterminowej nad osobami starszymi.

8.

Potrzeba

stworzenia

instytucjonalnych

podstaw

wspó!pracy

przedstawicieli ró&nych profesji (lekarz, piel$gniarka, pracownik socjalny,

rehabilitant,

psycholog)

w

ramach

zespo!ów

opieki

geriatrycznej. 9.

Wprowadzenie przedmiotu „geriatria” do minimum programowego studiów medycznych.

10. Uwzgl$dnienie w kontraktach NFZ z podmiotami ochrony zdrowia

specyfiki terapii i opieki geriatrycznej – inna wycena, zmiana procedur – oraz rezygnacja z ustalania granic wieku w powszechnych programach profilaktycznych. 11. Zabezpieczenie interesów ludzi starych w sporach rodzinnych. 12. Rozwa&enie

rozszerzenia

zakresu

podmiotowego

ustawy

o

post&powaniu wobec d!u'ników alimentacyjnych, tak by dotyczy!a ona nie

tylko

dzieci,

wobec

których

rodzice

maj"

zobowi"zania

alimentacyjne i nie wywi"zuj" si$ z nich. 13. Wypracowanie

procedur

diagnostyczno-terapeutycznych

zjawiska

przemocy wobec seniorów, uwzgl$dniaj"cych jego specyfik$. 14. Zwrócenie wi$kszej uwagi na problem przemocy i zaniedba( wobec

osób

starszych

przebywaj"cych

w

instytucjach.

Nale&a!oby

jednoznaczne okre'li) i zaostrzy) formalne kryteria stosowane w procedurze tworzenia i nadzoru nad domami pomocy spo!ecznej i o'rodkami opieku(czymi dla seniorów. 15. Konieczno') rozszerzenia katalogu us!ug 'rodowiskowej pomocy

spo!ecznej

o

'wiadczenia

wspieraj"ce

rodziny

opiekuj"ce

si$

niepe!nosprawnymi seniorami. 16. Wprowadzenie obowi"zku tworzenia przy samorz"dzie lokalnym Rad

Seniorów,

które

by!yby

cia!ami

doradczo-konsultacyjnymi

sprawach dotycz"cych potrzeb i interesów starszych mieszka(ców.

w

- 575 17. Potrzeba nowych rozwi"za( formalno-finansowych zach$caj"cych

uczelnie

wy&sze

do

prowadzenia

w

ramach

ich

struktur

Uniwersytetów Trzeciego Wieku. 18. W zwi"zku z dyskusjami o misji mediów publicznych konieczne jest

w!"czenie do tej misji rzetelnego informowania seniorów o wa&nych dla nich sprawach oraz realizacj$ programów przeciwdzia!aj"cych tworzeniu si$ i utrwalaniu negatywnych stereotypów ludzi starych i staro'ci. Ponadto potrzebne s" dzia!ania o charakterze edukacyjnym czy organizacyjnym. W tym zakresie niezb$dna jest aktywno') nie tylko podmiotów publicznych, ale przede wszystkim obywateli dzia!aj"cych w licznych organizacjach pozarz"dowych. 8. Zespó! ds. osób niepe!nosprawnych Do zada( Zespo!u nale&y opracowanie diagnozy sytuacji &yciowej osób niepe!nosprawnych w Polsce oraz projektu ustawy dotycz"cej ochrony praw osób niepe!nosprawnych. Jednym z podj$tych problemów jest ratyfikacja przez Polsk$ Konwencji Praw Osób Niepe!nosprawnych.

9. Zespó! ds. przewlek!o#ci post&powa" s%dowych G!ównym zadaniem Zespo!u jest przygotowanie raportu dotycz"cego przewlek!o'ci

post$powania

cywilnego,

karnego

i

s"dowo-

administracyjnego. W 2008 r. zosta! sprecyzowany zakres przedmiotowy prac Zespo!u. Okre'lono, &e Zespó! skupi si$ na analizie efektywno'ci skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania spraw w post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw!oki oraz postara si$ odpowiedzie) na pytanie, czy instrument ten pozwala na popraw$ systemow". Podj$to decyzj$, &e efektem prac Zespo!u ma by) równie& zasugerowanie innych metod poprawy systemowej. W 2008 r. opracowane zosta!y raporty zespo!ów merytorycznych Biura oraz wst$pna ich synteza. Nadto przygotowane zosta!o opracowanie na temat ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post$powaniu sadowym bez uzasadnionej

- 576 zw!oki, które b$dzie stanowi!o jeden z rozdzia!ów planowanego raportu. Zespó! uzyska! informacje o stosowaniu powy&szej ustawy z Ministerstwa Sprawiedliwo'ci

oraz

dane

statystyczne

z

Naczelnego

S"du

Administracyjnego o terminowo'ci za!atwiania spraw przez Wojewódzkie S"dy Administracyjne oraz Naczelny S"d Administracyjny w Warszawie. W

toku

dalszych

prac

przeprowadzona

zostanie

analiza

danych

statystycznych MS – faktycznego czasu trwania post$powa( s"dowych w Polsce. Przygotowany

Raport

zostanie

poddany

konsultacjom

ze

'rodowiskami prawniczymi. 10. Zespó! ds. Opracowania Strategii Polityki Rodzinnej Ochrona rodziny jest jednym z priorytetów dzia!alno'ci Rzecznika obecnej kadencji. W okresie ostatnich kilkunastu lat obserwuje si$ w naszym kraju obni&anie przyrostu naturalnego zwi"zane ze spadkiem narodzin. Demografowie prognozuj" dalsze pog!$bianie si$ tych tendencji, co w perspektywie najbli&szych dziesi$cioleci doprowadzi do zjawiska depopulacji, ze wszystkimi negatywnymi skutkami dla bytu narodu. Powo!any przy Rzeczniku w ko(cu 2007 roku zespó! ekspercki otrzyma! zadanie opracowania projektu strategii polityki rodzinnej w Polsce. W 2008 r. zorganizowano 9 posiedze( Zespo!u po'wi$conych okre'leniu:

priorytetów

strategii

polityki

rodzinnej,

metodologii

opracowania strategii, tematyki niezb$dnych ekspertyz zamawianych, harmonogramu przedsi$wzi$) realizacyjnych. Eksperci zespo!u prowadz" ci"g!y monitoring bie&"cych opracowa(, publikacji i przedsi$wzi$) Rz"du RP w zakresie polityki rodzinnej w Polsce. a. Prace nad koncepcj% strategii polityki rodzinnej. Zosta!y przyj$te wst$pne za!o&enia koncepcyjne strategii polityki rodzinnej polityki rozumianej jako systemowe, nakierowane na rodzin$ dzia!ania publiczne w obszarach: prawa, us!ug, w szczególno'ci w zakresie ochrony zdrowia oraz finansów. Celem strategicznym polityki rodzinnej powinna by) poprawa warunków powstawania i funkcjonowania rodzin oraz podnoszenie

- 577 poziomu urodze(. Polityka rodzinna nie mo&e jednak skupia) si$ wy!"cznie na aspekcie ilo'ciowym – na wzro'cie dzietno'ci – powinna uwzgl$dnia)

tak&e

popraw$

jako'ci

funkcjonowania

rodziny

we

wszystkich jej wymiarach, w tym powinna uwzgl$dnia) potrzeby starszego pokolenia. Dla osi"gni$cia celu strategicznego zosta!y okre'lone cele po'rednie: tworzenie

warunków

wszystkim

poprzez

sprzyjaj"cych zawieranie

powstawaniu

ma!&e(stw

i

rodzin,

przede

realizacj$

planów

prokreacyjnych; tworzenie warunków sprzyjaj"cych rozwojowi m!odego pokolenia w rodzinie i w 'rodowiskach pozarodzinnych, jako czynnika poprawy jako'ci kapita!u ludzkiego; pomoc rodzinom w trudnych sytuacjach: rodzinom niepe!nym, wielodzietnym, obarczonym osob" niepe!nosprawn", rodzinom migrantów; poprawa opieki zdrowotnej nad matk" i dzieckiem. Ka&demu z tych celów zosta!y przypisane szczegó!owe zadania realizacyjne. b. Prace

analityczne

dotycz%ce

danych

z

badania

bud'etów

gospodarstw domowych za lata 2002,2006, 2007 oraz danych o prognozach demograficznych do 2035 r. Przekazane przez Departament Informacji GUS materia!y umo&liwi!y rozpocz$cie analiz ubóstwa obiektywnego szacowanego w oparciu o wyniki badania bud&etów gospodarstw domowych. W uj$ciu obiektywnym gospodarstwo domowe zosta!o uznane za ubogie, je&eli poziom jego wydatków (w tym tak&e warto') artyku!ów otrzymanych nieodp!atnie oraz pobranych z indywidualnego gospodarstwa rolnego/dzia!ki b"d% z prowadzonej dzia!alno'ci na w!asny rachunek) by! ni&szy od warto'ci przyj$tej za granic$ ubóstwa. W 'wietle najnowszych, niepublikowanych jeszcze, prognoz GUS, liczba ludno'ci Polski w roku 2035 zmniejszy si$ w stosunku do roku 2007 o 2 122 572 i wyniesie !"cznie 35 993 069 mieszka(ców. W tym samym okresie liczba dzieci w wieku 0 – 17 lat zmniejszy si$ o 1 855 820 a liczba kobiet w wieku rozrodczym( 15 – 49 lat) zmaleje o 2 487 711. Jednocze'nie liczba osób w wieku powy&ej 65 roku &ycia wzro'nie o 3 226 151 i osi"gnie wielko') !"cznie 8 357 527 obywateli.

- 578 Oznacza

to

powa&ne

nasilenie

si$

konsekwencji

spo!eczno-

ekonomicznych. Sytuacj$ w tym zakresie nale&y ju& uzna) za krytyczn". Wi"&e si$ to z potrzeb" zasadniczych przewarto'ciowa( w polityce ekonomicznej i spo!ecznej pa(stwa na rzecz stymulowania rozrodczo'ci i wspierania rodziny w jej funkcji prokreacyjnej i ekonomicznej. c. Ocena polityki rodzinnej w krajach Unii Europejskiej – wnioski dla Polski. Wykonane przez cz!onków Zespo!u ekspertyzy oraz wyniki dyskusji na zorganizowanym w Biurze RPO seminarium naukowym pozwoli!y na okre'lenie ogólnych tendencji oraz uwarunkowa( demograficznych, spo!eczno-gospodarczych i kulturowych polityki rodzinnej w wybranych do analizy krajach UE: Wielkiej Brytanii, Niemczech, Grecji, Francji, W!oszech, Irlandii, Republice Czeskiej, Estonii, Finlandii oraz Szwecji. Na tle tych krajów Polska charakteryzuje si$ m.in. nast$puj"cymi warto'ciami przyj$tych mierników: najni&sz" dzietno'ci"; najwy&sz" umieralno'ci" niemowl"t; niskim udzia!em wydatków socjalnych w PKB; najni&szym udzia!em wydatków na dzieci i rodzin$ w wydatkach socjalnych PKB; jedn" z wy&szych nierówno'ci dochodowych w rozk!adzie

kwintalowym;

transferami;

relatywnie

ograniczaniu

ubóstwa;

przeci$tnym du&"

niskim

zasi$giem

trafno'ci"

ubóstwa

transferów

wska%nikiem

przed

socjalnych

zatrudnienia

w

kobiet;

najni&szym wska%nikiem zatrudnienia m$&czyzn; niskim odsetkiem ma!ych dzieci w placówkach opieki przedszkolnej. Z analizy porównawczej przyj$tych wektorów uwarunkowa( polityki rodzinnej w wybranych krajach UE nasuwaj" si$ wnioski co do dzia!a( kierunkowych

dla

Polski

w

obszarze

szeroko

poj$tej

polityki

demograficznej oraz spo!ecznej, m.in.: zwi$kszanie dzietno'ci; dalsze ograniczanie powstaj"cych

umieralno'ci z

powodu

niemowl"t; wzrostu

wsparcie

liczby

rodzin

rozwodów

niepe!nych,

oraz

urodze(

pozama!&e(skich; zwi$kszanie wydatków socjalnych na rzecz rodzin i dzieci;

wzrostu

stopy

zatrudnienia

ludno'ci,

zw!aszcza

m$&czyzn

zwi$kszania dost$pno'ci opieki instytucjonalnej nad ma!ym dzieckiem, zw!aszcza w przedszkolach.

- 579 d. Migracje zagraniczne w Polsce a polityka rodzinna. Wst"pienie Polski do UE i otwieranie si$ kolejnych rynków pracy spowodowa!o – przy pe!nej, gwarantowanej prawem wolno'ci wyboru miejsca wykonywania pracy – masow" migracj$ zarobkow" obywateli polskich. Zjawisko migracji zarobkowej samo w sobie nie jest zjawiskiem negatywnym, jednak&e rozmiary obecnej migracji, zw!aszcza ludzi m!odych, b$d"cych w wieku mobilnym, które nie za!o&y!y jeszcze swoich rodzin mog" spowodowa) okre'lone reperkusje dla spo!ecze(stwa i gospodarki w przysz!o'ci. Nasilenie emigracji przy obecnie istniej"cych trendach demograficznych mo&e prowadzi) do d!ugotrwa!ych zak!óce( na rynku

pracy

oraz

w

systemie

zabezpieczenia

spo!ecznego,

a

w

konsekwencji – problemów w sferze finansów publicznych. Migracje zagraniczne wywieraj" tak&e istotny wp!yw na &ycie rodzinne i nie mog" by) pomini$te przy formu!owaniu strategii polityki rodzinnej. Zespó! zorganizowa! w Biurze RPO ogólnopolskie seminarium naukowe po'wi$cone m.in. ocenie : bilansu kosztów i korzy'ci najnowszej fali migracji zarobkowych z Polski oraz konsekwencjom tego odp!ywu; wp!ywu emigracji na rozwój demograficzny Polski; wp!ywu migracji na trwa!o') zwi"zków rodzinnych – wybrane zagadnienia skutków zjawiska emigracji z obszaru 'l"ska opolskiego; obrazu wspó!czesnej emigracji Polek do USA na przyk!adzie metropolii chicagowskiej; instytucjonalnych barier integracji – do'wiadczenia migrantek w Polsce; zjawiska polskich ma!&e(stw binacjonalnych. Materia!y te s" obecnie redagowane. e. Ku europejskim standardom w opiece oko!oporodowej Eksperci Zespo!u dokonali analizy prawno-porównawczej rozwi"za( przyj$tych przez pa(stwa cz!onkowskie UE w zakresie ochrony zdrowia ze szczególnym uwzgl$dnieniem opieki nad rodzin" i dzieckiem. W Polsce, ze wzgl$du na nasilony, pog!$biaj"cy si$ od dziesi$ciu lat proces depopulacji, szczególnego znaczenia nabiera wymóg zapewnienia pe!nej opieki nad matk" i dzieckiem. Niska dzietno') nie mo&e stanowi) okazji do ograniczania wydatków na opiek$ nad kobietami w ci"&y, na opiek$ perinataln", na leczenie i rehabilitacj$ dzieci. Przeciwnie, powinna sk!ania) do poprawy dost$pno'ci i jako'ci opieki medycznej nad matk" i dzieckiem.

- 580 Z

opinii

specjalistów,

towarzystw

naukowych,

organizacji

pozarz"dowych, a tak&e z doniesie( medialnych, wynika, i& w ostatnich latach pogorszy!a si$ dost$pno') kobiet ci$&arnych i rodz"cych oraz noworodków do opieki profilaktyczno – leczniczej. Tymczasem od 2002 roku Ministerstwo Zdrowia odst"pi!o od realizacji trójstopniowego systemu opieki oko!oporodowej jako programu polityki zdrowotnej pa(stwa, nie wprowadzaj"c w zamian standardów opieki oko!oporodowej. Eksperci Zespo!u opracowali projekt dostosowanej do europejskich standardów Karty Praw Kobiety Rodz"cej. Projekt ten zosta! przez Rzecznika

przedstawiony

do

publicznej

debaty

i

przekazany

do

Ministerstwa Zdrowia. Wa&n" rol$ w przygotowaniu strategii polityki rodzinnej mia!o uczestnictwo w seminariach i konferencjach tematycznych, w tym czynny udzia! w VIII Konwencji Ruchu przeciw Bezradno'ci Spo!ecznej.

- 581 -

Rozdzia" V

Dzia"alno#& Pe"nomocników Terenowych RPO

Zgodnie z art. 22 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Rzecznik za zgod" Sejmu mo&e ustanowi) swoich Pe!nomocników terenowych. Obecnie powo!anych jest trzech Pe!nomocników 1425. Wspóln" specyfik" dzia!alno'ci Zespo!ów Terenowych RPO jest to, &e zajmuj" si$ one wszystkimi problemami, które wchodz" w zakres dzia!ania

Rzecznika

Praw

Obywatelskich,

z

wy!"czeniem

spraw

wymagaj"cych osobistego zaanga&owania Rzecznika lub jego Zast$pców. Pe!nomocnicy dzia!aj" z upowa&nienia Rzecznika i w jego imieniu, zgodnie z zasadami, którymi kieruje si$ Rzecznik przy sprawowaniu swojego urz$du. Pe!nomocnicy terenowi jako przedstawiciele Rzecznika bior"

udzia!

w

wielu

wydarzeniach,

spotkaniach

nie

tylko

z

przedstawicielami organizacji pozarz"dowych i spo!ecznych, ale tak&e w!adz samorz"dowych uczelni wy&szych oraz z przedstawicielami wymiaru sprawiedliwo'ci. Maj" one charakter zarówno reprezentacyjny (konferencje, seminaria, i inne uroczysto'ci) jak i merytoryczny. Powo!anie jednostek terenowych okaza!o si$ skutecznym i bardzo istotnym narz$dziem dla obywateli w dochodzeniu ich praw. *wiadczy o tym du&a liczba przyj$) interesantów, rozmów telefonicznych oraz spraw wp!ywaj"cych do Zespo!ów. Wspó!praca z mediami i organizacjami

1425

Pe!nomocnicy terenowi Rzecznika Praw Obywatelskich z siedzibami we Wroc!awiu, w Gda(sku i Katowicach zostali ustanowieni za zgod" Sejmu wyra&on" odpowiednio w uchwa!ach: z 27.08.2004 r. (M.P. Nr 37, poz. 649), z 3.06.2005 r. (M.P. Nr 34, poz. 467) oraz z 15.06.2007 r. (M.P. Nr 38, poz.430). Ich zakresy i tryb dzia!ania Rzecznik okre'li! odpowiednio w zarz"dzeniach: Nr 8/2004 RPO z 14.09.2004 r. (dla województw dolno'l"skiego, lubuskiego i opolskiego), Nr 2/2005 RPO z 14.06.2005 r. (dla województw pomorskiego, zachodniopomorskiego, i warmi(sko-mazurskiego) oraz Nr 4/2007 RPO z 23.07.2007 r. (dla województw 'l"skiego, ma!opolskiego i 'wi$tokrzyskiego) W tych aktach Pe!nomocnicy zostali zobowi"zani przez Rzecznika do przyjmowania spraw wnoszonych przez obywateli lub ich organizacje spoza swego terytorialnego zakresu dzia!ania.

- 582 obywatelskimi w znacz"cym stopniu popularyzuje zarówno same prawa obywatelskie jak i formy ich ochrony. W 2008 r. zwi$kszy! si$ podmiotowy i przedmiotowy zakres dzia!ania

Zespo!ów

Terenowych.

Pracownicy

Zespo!ów

rozpocz$li

dzia!alno') w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji uczestnicz"c w wizytacjach zak!adów karnych i aresztów, pomieszcze( dla osób zatrzymanych, policyjnych izb dziecka, schronisk dla nieletnich itp. 1. Zespó" Terenowy we Wroc"awiu W ci"gu 4 lat dzia!alno'ci Pe!nomocnik terenowy nawi"za! liczne kontakty i wspó!prac$ z organizacjami i jednostkami dzia!aj"cymi na rzecz obywateli. W ramach sesji wyjazdowych podj$to kilkana'cie spraw oraz przeprowadzono liczne rozmowy z przedstawicielami lokalnych w!adz na temat g!ównych problemów nurtuj"cych obywateli. W gminach trzech województw przeprowadzono ankiet$ dotycz"c" zabezpieczenia potrzeb mieszkaniowych najubo&szych osób oraz stanu zaawansowania prac gmin w realizacji tego zadania w!asnego. Wyniki ankiety zostan" opracowane w I kwartale 2009 r. ale ju& teraz mo&na stwierdzi) istotne mankamenty praktyki gmin we wskazanym zakresie. Przy okazji powy&szych bada( w trzech gminach spowodowano zmian$ prawa miejscowego i dostosowano je do obowi"zuj"cych standardów. Zespó! Terenowy we Wroc!awiu prowadzi intensywn" wspó!prac$ z organizacjami pozarz"dowymi. Umowna wspó!praca realizowana jest z Uniwersytecka Poradni" Prawn", Stowarzyszeniem Bezp!atnej Pomocy Prawnej w Prudniku, z Dolno'l"skim Stowarzyszeniem Pomocy Ofiar Przest$pstw „Karta 99” a pozaumowna z Wroc!awskim Sejmikiem Osób Niepe!nosprawnych, Stowarzyszeniem Biur Porad Obywatelskich, Domem Spotka(

im.

Angelusa

Silesiusa

i

in.

W

ramach

wspó!pracy

przeprowadzono m.in. 4 spotkania ze studentami z Rosji, Ukrainy, Bia!orusi i Kazachstanu

na temat zakresu ochrony praw cz!owieka i

obywatela w Polsce i w standardach europejskich. Z m!odymi prawnikami – spo!ecznikami z Ukrainy omawiano natomiast organizacj$ pomocy obywatelskiej w Polsce w kontek'cie mo&liwo'ci wykorzystania tych do'wiadcze( na Ukrainie.

- 583 W roku 2008 udzieleniem informacji zako(czono post$powanie w 69,3 % spraw rozpatrzonych. Ze spraw, które podj$to (co stanowi 30,7 % z ogó!u zako(czonych) w prawie 18 % uzyskano pozytywne rozwi"zanie, w 7% odst"piono od dalszego prowadzenia sprawy, za' w ponad 75 % nie potwierdzi!y si$ podnoszone przez skar&"cych zarzuty. Najwi$cej

skarg

dotyczy!o

prawa

cywilnego

i

gospodarki

nieruchomo'ciami, co stanowi!o ponad 20% wp!ywów spraw nowych. Na wyrównanym poziomie (ok. 19 % wp!ywów) odnotowano skargi z zakresu prawa pracy i zabezpieczenia spo!ecznego, prawa administracyjnego i spraw mieszkaniowych. Najmniejszy odsetek stanowi!y skargi dotycz"ce praw &o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b publicznych. W 2008 r. w Zespole Terenowym przyj$to 1090 interesantów oraz udzielono 2053 porady telefoniczne. 2. Zespó" Terenowy w Gda%sku W roku 2008 udzieleniem informacji zako(czono post$powanie w 66,0 % spraw rozpatrzonych. Ze spraw, które podj$to (co stanowi 34,0 % z ogó!u zako(czonych) w prawie 16 % uzyskano pozytywne rozwi"zanie, w 17% odst"piono od dalszego prowadzenia sprawy, za' w ponad 67 % nie potwierdzi!y si$ podnoszone przez skar&"cych zarzuty. Najwi$cej

skarg

dotyczy!o

prawa

cywilnego

i

gospodarki

nieruchomo'ciami, co stanowi!o ponad 20,0 % wp!ywów spraw nowych. Na wyrównanym poziomie (ok. 15 % wp!ywów) odnotowano skargi z zakresu

prawa

administracyjnego

pracy i

i

spraw

zabezpieczenia

spo!ecznego,

prawa

mieszkaniowych.

Najmniejszy

odsetek

stanowi!y skargi dotycz"ce praw &o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b publicznych. W 2008 r. w Zespole Terenowym przyj$to 1231 interesantów oraz udzielono 2736 porad telefonicznych. 3. Zespó" Terenowy w Katowicach W roku 2008 udzieleniem informacji zako(czono post$powanie w 72,0 % spraw rozpatrzonych. Ze spraw, które podj$to (co stanowi 28 % z ogó!u zako(czonych) w prawie 20 % uzyskano pozytywne rozwi"zanie, w

- 584 10 % odst"piono od dalszego prowadzenia sprawy, za' w ponad 70 % nie potwierdzi!y si$ podnoszone przez skar&"cych zarzuty. Najwi$cej

skarg

dotyczy!o

prawa

pracy

i

zabezpieczenia

spo!ecznego, co stanowi!o ponad 20% wp!ywów spraw nowych oraz prawa cywilnego i gospodarki nieruchomo'ciami, ponad 19%. Na wyrównanym poziomie (ok. 15 % wp!ywów) odnotowano skargi z zakresu prawa karnego, administracji publicznej, zdrowia i ochrony praw cudzoziemców. Najmniejszy odsetek stanowi!y skargi dotycz"ce praw &o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b publicznych. W 2008 r. w Zespole Terenowym przyj$to 1341 interesantów oraz udzielono 1811 porad telefonicznych. 4. Wiod$ce problemy rozpatrywane przez zespo"y terenowe W 2008 r. przedmiotem najcz$'ciej zg!aszanych skarg do zespo!ów terenowych

z

zakresu

spraw

cywilnych

by!y

kwestie

dotycz"ce

przed!u&aj"cych si$ post$powa( s"dowych, odmowy zwalniania przez s"d stron i uczestników post$powa( z obowi"zku ponoszenia kosztów s"dowych. Cz$sto równie& pojawia!y si$ skargi na czynno'ci adwokackie, wynikaj"ce z niewiedzy wnosz"cych wniosek, oraz braku zrozumienia dla prowadz"cych je pe!nomocników w zwi"zku z wyczerpaniem przez nich drogi prawnej. W 2008 roku nadal, podobnie jak w latach poprzednich wp!ywa!y skargi

obywateli

na

niew!a'ciwy

sposób

post$powania

s$dziów

rodzinnych. Skar&"cy zarzucali s$dziom arogancj$ i niesprawiedliwo') orzecze(, w szczególno'ci polegaj"c" na zbyt pochopnym ograniczaniu w!adzy

rodzicielskiej

przez

umieszczanie

dzieci

w

placówkach

opieku(czych na podstawie zarz"dze( tymczasowych, wydawanych przed zako(czeniem post$powania. Du&a liczba skarg dotyczy!a problemów z egzekwowaniem orzecze( s"dów reguluj"cych: kontakty rodziców z dzie)mi, zw!aszcza by!y to skargi ojców oraz skargi dotycz"ce oczekiwania na przyznanie lokalu socjalnego zarówno ze strony osób eksmitowanych jak i w!a'cicieli lokali. W

roku

koncentrowa!y

2008 si$

problemy wokó!

prawno-karne

problematyki

w

znacznej

nieprawid!owo'ci

w

cz$'ci toku

- 585 post$powa( karnych, jak np. brak mo&liwo'ci nagrywania rozpraw, nieprecyzyjno') protoko!ów, czy te& pytania o zasady wydawania wyroku !"cznego. Ponadto, organy procesowe (s"dy, prokuratura) nie uznawa!y statusu pokrzywdzonego w post$powaniu karnym, osób faktycznie pokrzywdzonych

wskutek

pope!nienia

przest$pstwa,

natomiast

w

przypadkach dopuszczenia takiej osoby do procesu, s!aba pozycja pokrzywdzonego w post$powaniu ogranicza!a mo&liwo'ci jej dzia!ania. W wielu przypadkach skar&"cy wskazywali post$powania przygotowawcze, które zosta!y umorzone przez organy 'cigania, w sytuacji gdy nie zosta!y wyczerpane

mo&liwo'ci

s"dowe

w

przedmiotowych

sprawach.

Wskazywali tak&e na „iluzoryczno')” kontroli s"dowej tych decyzji, która w ich ocenie cz$sto sprowadza!a si$ do powtórzenia argumentacji zawartej w postanowieniach o umorzeniu post$powania, b"d% odmowie jego wszcz$cia. Odr$bna grupa problemów podniesionych w pismach skierowanych do

Rzecznika

dotyczy!a

kwestii

dowodów

rzeczowych,

oraz

ich

przechowywania w toku post$powania oraz po jego zako(czeniu. Nadto w toku czynno'ci podj$tych przez Rzecznika potwierdzono przypadek usi!owania naruszenia przepisów dotycz"cych tajemnicy bankowej przez funkcjonariuszy

Policji

przeprowadzaj"cych

czynno'ci

w

postaci

przes!uchania 'wiadków. Wnioskodawcy wnie'li tak&e szereg innych skarg na czynno'ci funkcjonariuszy Policji. Dotyczy!y one zaniecha( okre'lonych dzia!a(, b"d% podj$cia dzia!a( wbrew przepisom prawa. W szczególno'ci podnoszone by!y kwestie bezzasadnego zatrzymania czy te& bezzasadnego doprowadzenia do izby wytrze%wie(. Zarzuty przekroczenia uprawnie( czy niewspó!miernego zastosowania 'rodków przymusu przez funkcjonariuszy policji podejmuj"cych czynno'ci s!u&bowe w trakcie zabezpieczania meczy sk!adane by!y przez kibiców. Sprawy z zakresu problematyki prawa karnego wykonawczego polega!y

w

przewa&aj"cej

przys!uguj"cych

interesantom

mierze

na

'rodkach

udzieleniu prawnych.

informacji W

zwi"zku

o z

rozpocz$ciem dzia!a( w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji, zebrano wnioski i skargi osadzonych z ró&nych zak!adów karnych, aresztów 'ledczych i innych o'rodków izolacji. Najcz$'ciej pojawia!a problematyka przerwy w odbywaniu kary, organizacji pomocy medycznej

- 586 w zak!adzie karnym, czy te& zasad stosowania Europejskich Regu! S"dowych w polskim porz"dku prawnym. Na uwag$ zas!uguje równie& problem warunków odbywania kary pozbawienia wolno'ci przez 'wiadka koronnego,

czy

te&

kazus

osadzonego,

któremu

narzucono

limit

korespondencji, któr" osadzony, nieposiadaj"cy 'rodków finansowych mo&e wysy!a) na koszt zak!adu karnego i co gwarantuj" przepisy wykonawcze

i

umowy

mi$dzynarodowe.

Podj$to

równie&

temat

dostarczania korespondencji osobom skazanym na adres zameldowania sta!ego. Rozwa&enia wymaga kwestia stworzenia ogólnopolskiej bazy adresowej w ten sposób, by dostarczenie np. pozwu cywilnego b"d% pisma w sprawie administracyjnej na adres zameldowania osoby aresztowanej lub skazanej nie mia!o sankcji domniemania dor$czenia takiego pisma - a w konsekwencji, aby korespondencja trafia!a do zainteresowanego. Z zakresu prawa administracyjnego najcz$'ciej powtarza!y si$ sprawy dotycz"ce przewlek!o'ci post$powa(, naruszenia praw lokatorów i prawa w!asno'ci nieruchomo'ci. Pojawi!y si$ skargi na funkcjonowanie nadzoru budowlanego i praktyk wyw!aszczeniowych w zakresie realizacji inwestycji drogowych, czy spraw zwi"zanych z doprowadzeniem mediów do

dzia!ek

budowlanych.

Cz$ste

skargi,

dotycz"ce

przewlek!o'ci

post$powa( w tzw. sprawach zabu&a(skich, wymaga!y koniecznych interwencji przed s"dem administracyjnym. Pojawi!y si$ równie& sprawy, poruszaj"ce kwestie generalne,

jak np. dzia!anie sytemu zarz"dzania

kryzysowego podczas kl$sk &ywio!owych. W wyniku monitorowania przez Rzecznika sprawno'ci podj$tych dzia!a( przez organy administracji lokalnej oraz pomocy ofiarom poszkodowanym w wyniku przej'cia nawa!nic zawarto uwagi odno'nie funkcjonowania tych organów oraz wskazano na konieczno') utworzenia specjalnego funduszu pomocowego, maj"cego na celu wsparcie procesu odtwarzania zniszczonej infrastruktury mieszkalnej i gospodarczej. Inn" spektakularn" spraw" by!a kwestia braku realizacji orzeczenia Europejskiego Trybuna!u Sprawiedliwo'ci w postaci cz$sto powtarzaj"cych si$ skarg polskich obywateli, którym odmawiano zwrotu nies!usznie nadp!aconej akcyzy, zakwestionowanej w pierwszej sprawie o wydanie orzeczenia wst$pnego przez ETS. W opinii Rzecznika, przed!u&enie terminu za!atwienia sprawy o wiele miesi$cy, do czasu uchwalenia nowej ustawy (co do której nie jest znany termin uchwalenia)

- 587 w sposób ra&"cy narusza podstawowe zasady post$powania podatkowegosprawa podatkowa powinna by) za!atwiona w terminach ustawowych, a brak regulacji dostosowuj"cej przepisy prawa do wyroku ETS nie mo&e stanowi) w tym przeszkody. Z zakresu organizacji s!u&by zdrowia szczególnie problematyczna okaza!a si$ dost$pno') dokumentacji medycznej pacjenta w przypadku likwidacji gabinetu prywatnego lub 'mierci lekarza. Do Rzecznika dociera!y

równie&

informacje

dotycz"ce

nieprawid!owo'ci

w

funkcjonowaniu szpitali psychiatrycznych i domów pomocy spo!ecznej. Przeprowadzone przez pracowników Zespo!u Terenowego kontrole potwierdzi!y !amanie praw pacjentów szpitali psychiatrycznych. W szczególno'ci nie by!y dope!niane procedury zwi"zane z przyjmowaniem chorych

psychicznie

Przeprowadzone

bez

kontrole

ich

zgody,

wykaza!y

do

leczenia

uchybienia

przymusowego. w

prowadzeniu

dokumentacji medycznej wskazuj"ce na niepe!ne respektowanie procedur post$powania przy przyjmowaniu, leczeniu i wypisywaniu pacjenta ze szpitala psychiatrycznego oraz niepe!ne przestrzeganie jego praw oraz stosowanie przymusu bezpo'redniego. Cz$sto naruszane by!o prawo poszanowania godno'ci osobistej, prawo do odpowiednich pomieszcze( i warunków sanitarnych, s!aba by!a wspó!praca z rodzinami, brakowa!o dzia!a( profilaktycznych zw!aszcza w zakresie zdrowia psychicznego. Przedmiotem

skarg

zg!aszanych

do

Rzecznika

w

zakresie

zabezpieczenia spo!ecznego by!o m.in. post$powanie ZUS dotycz"ce egzekwowania zaleg!ych sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne od osób prowadz"cych pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz". istnieniu

zaleg!o'ci

na

kontach

i

konieczno'ci

Informacje o zweryfikowania

dokumentów ubezpieczeniowych podawane by!y p!atnikom sk!adek z du&ym opó%nieniem, np. w roku 2008 dor$czane by!y wezwania dotycz"ce uregulowania sk!adek za lata 1999 – 2000. Jednocze'nie ZUS wzywa te osoby do uregulowania zaleg!o'ci wraz z odsetkami, pomimo i& wcze'niej wydawa! tym osobom za'wiadczenia o niezaleganiu ze sk!adkami. Informacje takie mog!y wi$c wprowadza) ubezpieczonych w b!"d co do zakresu ich obowi"zków wobec ZUS 1426. 1426

RPO-600384-XVIII/08, RPO-594281-XVIII/08.

- 588 W du&ej liczbie skarg mo&na by!o zauwa&y) brak zaufania do systemu zabezpieczenia spo!ecznego i krytyk$ takiego systemu, w którym zdaniem zainteresowanych du&a cz$') 'rodków jest konsumowana przez sam system obs!ugi a nie trafia do beneficjentów pomocy spo!ecznej. Szczególn" problematyce

uwag$

realizacji

w

roku

uprawnie(

sprawozdawczym maj"tkowych

po'wi$cono

dotycz"cych

tzw.

„mienia zabu&a(skiego”. Zg!aszane problemy dotyczy!y przewlek!o'ci post$powa( w sprawach rekompensat a tak&e d!ugotrwa!e wykonywanie ju& wydanych decyzji o wyp!acie rekompensaty. W przekonaniu Skar&"cych ca!y system rekompensat jest pozorny. Interwencja Rzecznika spowodowa!a

przeorganizowanie

funkcjonowania

jednostek,

które

prowadz" powy&sze post$powania i zwi$kszenie obsady personalnej, co przyspieszy!o tryb rozpatrywania wniosków rekompensacyjnych. Bardzo nik!e u'wiadomienie prawne spo!ecze(stwa, ale tak&e i obs!uguj"cych je pracowników instytucji i urz$dów z jednej strony, skomplikowane stany faktyczne oraz zawi!e procedury z drugiej, wskazuj" na piln" potrzeb$ dzia!a( profilaktycznych jak uaktywnienie edukacji prawnej, w szczególno'ci w sferze wolno'ci i praw obywatelskich. Brak zaspokojenia tych potrzeb skutkuje zwi$kszon" frustracj" spo!eczn" wyra&aj"c" si$ m.in. wzrostem liczby skarg.

- 589 -

Rozdzia" VI

Ogólna ocena stanu przestrzegania praw cz"owieka w Polsce; wnioski z dzia"alno#ci Rzecznika Praw Obywatelskich

Na kanwie spraw wnoszonych do Rzecznika przez obywateli i cudzoziemców w 2008 r. oraz podejmowanych przez niego z w!asnej inicjatywy, mo&na sformu!owa) wnioski o charakterze generalnym co do stanu przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Sk!adaj" si$ na nie grupy zagadnie( dotycz"ce: jako'ci stanowienia prawa, brzmienia prawa, wykonywania wyroków Trybuna!u Konstytucyjnego, niekompletno'ci prawa, stosowania prawa (wyk!adnia

prawa,

kontrola

przestrzegania

prawa

i

wymiar

sprawiedliwo'ci). A.

Stanowienie prawa

Istotne zastrze&enia wywo!uje jako') stanowionego w Polsce prawa. W zbyt wielkim stopniu prawo jest tworzone w sposób przypadkowy, instrumentalnie, z naruszeniem zasad prawid!owej legislacji. Z punktu widzenia praw adresatów regulacji prawnych dochodzi do naruszania zasady jasno'ci prawa. Od racjonalnego prawodawcy Rzecznik oczekuje stanowienia norm prawnych nie budz"cych w"tpliwo'ci co do tre'ci nak!adanych obowi"zków i przyznawanych praw. Zwi"zana z jasno'ci" precyzja przepisu prawnego powinna przejawia) si$ w konkretno'ci nak!adanych obowi"zków i przyznawanych praw tak, aby ich tre')

by!a

oczywista

i

pozwala!a

na

wyegzekwowanie.

Jasne

i

jednocze'nie precyzyjne tworzenie przepisów to warunek nale&ytego komunikowania si$ prawodawcy z adresatami regulacji. Z tego te& m.in. wzgl$du Rzecznik wniós! 1427 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodno'ci art. 21 ust. 3, art.

1427

RPO-591811-I/08 z 8 sierpnia 2008 r.

- 590 21 ust. 4 i art. 21 ust. 5 ustawy o ochronie informacji niejawnych z zasad" poprawnej

legislacji.

Po

pierwsze,

Rzecznik

zakwestionowa!

unormowanie przyj$te w art. 21 ust. 3 ustawy, który wprowadzaj"c zasad$ odpowiedzialno'ci za przyznanie klauzuli tajno'ci osoby upowa&nionej do podpisania dokumentu, nie wskazuje, o jak" odpowiedzialno') chodzi (karn", s!u&bow", czy dyscyplinarn"). Po drugie, w art. 21 ust. 4 ustawy prawodawca stanowi, i& zawy&anie lub zani&anie klauzul tajno'ci jest niedopuszczalne. Z ustanowionym zakazem nie wi"&" si$ jednak &adne skutki prawne w postaci obowi"zku zmiany klauzuli tajno'ci. Ponadto powy&sze unormowanie pomija problematyk$ bezprawnego utajniania informacji. Niezrozumia!e jest, dlaczego dopiero z faktem wyra%nego zawy&enia lub zani&enia klauzuli tajno'ci ustawodawca !"czy skutek prawny w postaci obowi"zku zg!oszenia tego faktu przez odbiorc$ materia!u. Ponadto prawodawca nie zdefiniowa! poj$cia kluczowego dla ochrony informacji niejawnych, tzn. „wyra%ne zawy&enie lub zani&enie klauzuli tajno'ci”. Rzecznik zauwa&a, &e stanowione prawo wci"& staje si$ swoist" pu!apk" dla jednostki i jej zwi"zków. Godzi si$ w prawo jednostki do uk!adania swoich spraw w zaufaniu, &e nie nara&a si$ na prawne skutki, których nie mog!a przewidzie) w momencie podejmowania decyzji i dzia!a(; do funkcjonowania w przekonaniu, &e jej dzia!ania podejmowane zgodnie z obowi"zuj"cym prawem, z zachowaniem &yciowej staranno'ci tak&e w przysz!o'ci b$d" uznawane za zgodne z prawem. Przyjmowane przez

prawodawc$

nowe

unormowania

zaskakuj"

ich

adresatów.

Tymczasem musz" mie) oni czas na dostosowanie si$ do zmienionych regulacji i spokojne podj$cie decyzji co do dalszego post$powania. Szacunku dla jednostki jako autonomicznej, racjonalnej istoty domaga si$ jej godno'), a tak&e jej wolno'). Jednostka wed!ug w!asnych preferencji powinna móc uk!ada) swoje sprawy i ponosi) odpowiedzialno') za swoje decyzje. Nie mo&e natomiast ponosi) odpowiedzialno'ci za skutki zdarze( i zjawisk wywo!anych aktywno'ci" prawodawcy. Stanowione prawo narusza standard nadmiernej ingerencji. Wyra&a on ide$ wolno'ci i praw jako sfery swobodnego dzia!ania jednostki, w

- 591 które prawodawca mo&e ingerowa) tylko w razie konieczno'ci i tylko w koniecznym

wymiarze.

Nie

mo&e

on

ustanawia)

ogranicze(

przekraczaj"cych pewien stopie( uci"&liwo'ci, a zw!aszcza zatracaj"cych proporcj$ mi$dzy stopniem naruszenia praw jednostki a rang" interesu publicznego, który ma w ten sposób podlega) ochronie. Zakaz nadmiernej ingerencji pe!ni funkcj$ ochronn" w stosunku do wszystkich wolno'ci i praw jednostki. Jego adresatem s" organy w!adzy publicznej. Musz" one dzia!a) wobec jednostki w sposób wyznaczony rzeczywist" potrzeb". Zagro&eniem dla przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela jest poddawanie prawa incydentalnym nowelizacjom. Tak&e w 2008 r. obserwowano nieczytelno') aktów normatywnych b$d"c" efektem ich

wielokrotnych

zmian.

Cz$ste

zmiany

wzorców

post$powania

uniemo&liwiaj" faktyczne dostosowanie si$ do nich. Tymczasem przez pryzmat jako'ci prawa (i jego stosowania) kszta!tuje si$ mo&liwo') korzystania przez jednostk$ z wolno'ci i praw jej przys!uguj"cych. Wysoka jako') prawa jest podstaw" zaufania jednostki do prawa jako wytworu aktywno'ci w!adzy publicznej. Rzecznik odnotowuje post$puj"cy proces przeregulowania stosunków spo!ecznych i wytracania przez cz!owieka i obywatela zdolno'ci samodzielnego

kszta!towania

w!asnych

zachowa(.

W

aspekcie

ilo'ciowym, w 2008 r. Sejm tworzy! prawo podobnie intensywnie jak w latach poprzednich. Uchwali! 259 ustaw 1428. Nadmiar regulacji prawnych cz$sto powi"zany z ich nisk" jako'ci" legislacyjn", zmniejsza zdolno') absorpcji nowego prawa przez jego adresatów, zdolno') dostosowania si$ do oczekiwa( prawodawcy. Tym samym organy pa(stwa wytwarzaj" prawo bez stworzenia faktycznych warunków do jego przestrzegania. Pog!$bia

si$

zjawisko

sektorowo'ci

prawodawstwa.

Jest

ono

powi"zane z fragmentarycznym postrzeganiem rzeczywisto'ci spo!ecznej i zagubieniem tworzenie

1428

przez prawa

ustawodawc$ w

systemowo'ci

kontek'cie

prawa.

rozwi"zywania

Post$puje

konkretnych,

Wykaz ustaw uchwalonych przez Sejm w 2008 r. (stan na 19 stycznia 2009 r.), %ród!o: www.sejm.gov.pl.

- 592 jednostkowych problemów, bez ich zwi"zku z zasadami ogólnymi danej ga!$zi prawa. W tym aspekcie zagadnienia, szczególne problemy s" obserwowane w obszarze prawa podatkowego. W 'wietle bada( porównawczych, Rzeczypospolita Polska zajmuje 125 miejsce na 178 pa(stw badanych, w zakresie realizacji za!o&e( pa(stwa prawnego w obszarze uregulowa( podatkowych. Jako powód niskiego klasyfikowania Polski wskazuje si$ na nisk" legislacyjnie jako') prawa podatkowego, jego nieokre'lono'), nadmiern" zmian$ w czasie. Niska jako') prawa podatkowego skutkuje wzrostem kosztów prowadzenia dzia!alno'ci gospodarczej, jak równie& prowokuje jego adresatów do nieprzestrzegania obowi"zuj"cego prawa. Od prawodawcy oczekuje Rzecznik, i& nie b$dzie takiej praktyki kontynuowa!. W zwi"zku z inflacj" prawa i post$puj"cymi problemami z jego jako'ci", Rzecznik rekomenduje dokonanie zmian w procesie tworzenia prawa. Do najwa&niejszych propozycji w tym zakresie nale&y zaliczy): deregulacj$,

wprowadzenie

ustawodawczych, monitorowania

rzeczywistej

wprowadzenie

kontroli

funkcjonowania

kontroli

projektów

nast$pczej

obowi"zuj"cego

w

postaci

ustawodawstwa,

wprowadzenie regulacji typu sunset, która polega na przyj$ciu zasady automatycznej utraty mocy obowi"zuj"cych aktów normatywnych, o ile w okre'lonym czasie nie zostanie wyra&ona polityczna wola ich utrzymania, poddanie

prac

zwi"zanych

z

polityk"

prewencyjnej

wyspecjalizowanego

legislacyjnej

oraz

tworzenia

organu

monitoruj"cej

o

skutki

prawa

funkcji

kontroli

techniczno-

legislacji.

W

celu

urzeczywistnienia powy&szych modyfikacji, powo!any przez Rzecznika zespó! ekspercki przygotowa! projekt ustawy o Radzie Stanu. W 2008 r., podobnie jak w latach poprzednich, Rzecznik podejmowa! dzia!ania (w drodze wyst"pie( generalnych i indywidualnych) zmierzaj"ce do usuni$cia z polskiego systemu prawa przepisów niespe!niaj"cych standardu

racjonalno'ci.

Skuteczna

ochrona

praw

i

wolno'ci

obywatelskich, respektowanie ludzkiej godno'ci, ale te& obrona prawa jako takiego s" zagro&one przez „z!" legislacj$”, której obecnie mamy w nadmiarze. Propozycje naprawy tego stanu musz" odnosi) si$ jednak

- 593 przede wszystkim do samego procesu tworzenia prawa. Tak&e i w tym kontek'cie Rzecznik dostrzega konieczno') powo!ania Rady Stanu. B.

Brzmienie prawa

Jako') stanowionego w Polsce prawa budzi zastrze&enia Rzecznika nie

tylko

w

kontek'cie

przestrzegania

przez

prawodawc$

zasad

prawid!owej legislacji, ale tak&e co do materialnej zgodno'ci z Konstytucj" RP. Wobec powy&szego, tak&e w 2008 r. wyst$powa! do Trybuna!u Konstytucyjnego z wnioskami o zbadanie konstytucyjno'ci przepisów prawa, jak równie& zg!asza! udzia! w sprawach skarg konstytucyjnych. W zwi"zku z powy&szym, Rzecznik dostrzega, &e w kolizji z ochron" prawa w!asno'ci stoj" warunki realizacji prawa odkupu nieruchomo'ci rolnych przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych. Dlatego te& Rzecznik przy!"czy! si$ do skargi konstytucyjnej w sprawie odkupu nieruchomo'ci rolnych przez Agencj$. Zgodnie z brzmieniem art. 29 ust. 5 ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa, Agencji Nieruchomo'ci Rolnych przys!uguje prawo odkupu nieruchomo'ci na rzecz Skarbu Pa(stwa w okresie 5 lat, licz"c od dnia jej nabycia od Agencji, z wyj"tkiem nieruchomo'ci po!o&onych w granicach specjalnych stref ekonomicznych. Na tle zakwestionowanego przepisu mi$dzy Agencj" a nabywcami nieruchomo'ci rolnych cz$sto dochodzi do sporów. Przyj$ta przez Agencj$ praktyka jest nie do zaakceptowania z punktu widzenia zasad pa(stwa prawnego. Z przyznanego jej instrumentu korzysta ona w celach spekulacyjnych, odkupuj"c ziemi$ po cenach sprzeda&y sprzed kilku lat i odsprzedaj"c j" ponownie po cenie znacznie wy&szej. W przedmiotowej regulacji nie zosta!y zachowane konstytucyjne przes!anki ograniczenia prawa w!asno'ci, gdy& cel i powody tak dotkliwej ingerencji w prawo w!asno'ci ustawodawca pozostawi! w wy!"cznej gestii Agencji,

nie

konstytucyjne.

okre'laj"c Brak

tego

w

przes!anek

ustawie,

jak

ingerencji

w

wymagaj" prawo

normy

w!asno'ci

uniemo&liwia kontrol$ w zakresie zgodno'ci takiego ograniczenia prawa podmiotowego z konstytucyjn" zasad" proporcjonalno'ci. Zasada ochrony

- 594 w!asno'ci wymaga zapewnienia przez ustawodawc$ stabilno'ci temu stosunkowi prawnemu, aby w zgodzie z tre'ci" prawa w!a'ciciel móg! z niego korzysta). Zgodnie z przepisami ustawy – Prawo o ruchu drogowym, istnieje obowi"zek

przeprowadzenia

bada(

technicznych

przed

pierwsz"

rejestracj" pojazdów w Polsce. Obowi"zkowi temu podlegaj" tylko samochody u&ywane sprowadzane z innych pa(stw cz!onkowskich Unii Europejskiej.

Obowi"zuj"ce

przepisy

pozwalaj"

na

pobieranie

za

przeprowadzane badania techniczne op!aty prawie dwa razy wy&szej od op!aty za badanie okresowe pojazdu krajowego tej samej kategorii. Stan ten spowodowa!, &e Europejski Trybuna! Sprawiedliwo'ci uzna! 1429 za sprzeczne z prawem wspólnotowym wprowadzenie wymogu pierwszego badania technicznego przywo&onych samochodów u&ywanych przed ich rejestracj"

w

obowi"zuj"cych

Polsce.

Trybuna!

przepisów.

zobowi"za!

Wyrok

Polsk$

do

Europejskiego

zmiany

Trybuna!u

Sprawiedliwo'ci wci"& czeka na aplikacj$ do prawa polskiego. Przy!"czaj"c si$ do post$powania przed Trybuna!em Konstytucyjnym (sprawa SK 49/08) Rzecznik wskazuje, &e artyku! 4248 § 1 w zw. z art. 4245 § 1 pkt 3 ustawy – Kodeks post$powania cywilnego w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie - bez wezwania do usuni$cia braków – skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia niespe!niaj"cej wymaga( okre'lonych w art. 4245 § 1 pkt 3 powo!anej ustawy, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji. Podkre'la, &e w stanie faktycznym odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem, stanowi regu!$ w za!atwianiu tego 'rodka. Zatem trudno mówi) o spe!nieniu warunku rzeczywistego i skutecznego prawo do s"du, o którym traktuje m.in. art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Cz!owieka i Podstawowych Wolno'ci. W ocenie Rzecznika kszta!t przepisów nakazuj"cych stosowanie niezwykle restrykcyjnego

formalizmu

przy

wnoszeniu

skargi

o

stwierdzenie

niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia, nieprzewiduj"cy wezwania do uzupe!nienia braków skargi, przed jej odrzuceniem, wskazuje na jedynie pozorn", iluzoryczn" mo&liwo') realizacji prawa 1429

Wyrok z 5 czerwca 2008 r. w sprawie C-170/07.

- 595 wyra&onego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. W przekonaniu Rzecznika, szybko') rozpoznania sprawy nie jest warto'ci", na rzecz której mo&na po'wi$ci) ochron$ praw podmiotowych, dlatego te& oczekuje od ustawodawcy dokonania zmiany w prawie. Z podobnych wzgl$dów Rzecznik zg!osi! udzia! w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej (SK 36/08) dotycz"cej odrzucenia apelacji z powodu nieprawid!owego jej op!acenia. Jego zdaniem art. 1302 § 3 ustawy – Kodeks post$powania cywilnego – w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie bez wzywania do uzupe!nienia braków apelacji wnoszonej przez adwokata, radc$ prawnego lub rzecznika patentowego, która to apelacja nie zosta!a prawid!owo op!acona – jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 Konstytucji. Kwestionowana

regulacja

prawnoprocesowa

przybiera

posta)

swoistej „pu!apki”. Z jednej bowiem strony mamy do czynienia z niejasnymi przepisami procesowymi, z drugiej za', ich naruszenie sankcjonowane jest najsurowszym rygorem - odrzuceniem 'rodka zaskar&enia, bez mo&liwo'ci naprawienia ewentualnego, a by) mo&e wcale niepope!nionego przez stron$, b!$du. Sytuacja taka jest nie do pogodzenia z zasad" sprawiedliwo'ci proceduralnej, gwarantowan" przez art. 45 Konstytucji. W opinii Rzecznika, norma ta narusza tak&e prawo do zaskar&ania orzecze(. Sprawno') rozpoznania przez s"d mo&na osi"gn") za pomoc" innych mechanizmów, bez wy!"czania stronom drogi odwo!awczej w post$powaniu s"dowym. Rzecznik zg!osi! tak&e udzia! w post$powaniach w sprawie skarg konstytucyjnych dotycz"cych zwrotu pism procesowych, bez wezwania do uzupe!nienia

braków

formalnych,

w

post$powaniu

w

sprawach

gospodarczych. Jego zdaniem art. 4798a § 5 ustawy – Kodeks post$powania cywilnego w zakresie, w jakim przewiduje, i& s"d odrzuca sprzeciw od nakazu zap!aty zawieraj"cy braki formalne, bez uprzedniego wezwania strony reprezentowanej przez profesjonalnego pe!nomocnika do ich usuni$cia, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust.

1

oraz

art.

78

Konstytucji.

Uproszczenie

i

przyspieszenie

post$powania mo&e dotyczy) kwestii formalnych, natomiast w &adnym wypadku nie mo&e odnosi) si$ do uprawnie( stron wi"&"cych si$ z obron" ich praw i interesów tym bardziej, &e sprawno') rozpoznania sprawy

- 596 przez s"d mo&na osi"gn") za pomoc" innych mechanizmów, tj. bez wy!"czania stronom drogi odwo!awczej w post$powaniu s"dowym. W imi$ szybko'ci rozpoznania sprawy nie mo&na po'wi$ci) ochrony praw podmiotowych. Krytykowana regulacja powoduje, &e tak&e wraz ze skorzystaniem z pomocy prawnej profesjonalnego pe!nomocnika ma miejsce ryzyko niepomy'lnego dla strony zako(czenia post$powania s"dowego (w postaci odrzucenia okre'lonego pisma). B!"d formalny adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego b$dzie obci"&a) stron$, która poszukiwa!a fachowej

pomocy,

za'

sankcj"

uchybienia

pe!nomocnika

b$dzie

zamkni$cie stronie drogi do merytorycznego rozpatrzenia sporu przez s"d. Zdaniem

Rzecznika,

analizowana

regulacja

wypacza

prawo

do

poszukiwania profesjonalnej pomocy prawnej i wymaga zmiany w prawie. Rzecznik dostrzega problem przewlek!o'ci post$powa( s"dowych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze( spo!ecznych. Jego zdaniem konieczne jest wznowienie prac nad zmian" przepisów maj"c" na celu odci"&enie s"dów apelacyjnych. Rzecznik popar! inicjatyw$ nowelizacji art. 477 k.p.c. w celu poszerzenia w!a'ciwo'ci s"dów rejonowych o sprawy o renty socjalne, roszczenia ze stosunków prawnych mi$dzy cz!onkami otwartych funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami, spraw o ustalenie podlegania ubezpieczeniom spo!ecznym oraz ustalanie

sk!adek

wprowadzenie

na

regulacji

te

ubezpieczenia.

prawnych

Warte

rozwa&enia

dyscyplinuj"cych

jest

wykonywanie

czynno'ci przez bieg!ego. Nale&a!oby równie& znowelizowa) art. 471 k.p.c. tak, aby na!o&y) obowi"zek rozpoznawania przez s"dy w pierwszej kolejno'ci spraw z powództw pracowników, z okre'leniem rozs"dnego terminu ich za!atwienia od daty wniesienia pozwu. Rozwa&enia wymaga tak&e wprowadzenie obowi"zku rozpoznania apelacji w tych kategoriach spraw w zakre'lonym terminie. Zdaniem Rzecznika warto równie& zbada) potrzeb$ wprowadzenia podobnych rozwi"za( w odniesieniu do terminów za!atwiania spraw w post$powaniu w sprawach z zakresu ubezpiecze( spo!ecznych.

- 597 C.

Wykonywanie wyroków Trybuna"u Konstytucyjnego

Jako powa&ne zagro&enie dla wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela odbiera Rzecznik niewykonywanie wyroków Trybuna!u Konstytucyjnego. Z du&ym niepokojem odbiera sytuacj$, w której organy pa(stwa – w tym przede wszystkim Rada Ministrów Sejm i Prezydent RP - nie podejmuj" wszelkich dzia!a( niezb$dnych do przywrócenia stanu konstytucyjno'ci prawa. W zwi"zku z powy&szym, podobnie jak w roku ubieg!ym, tak&e i w 2008 r. Rzecznik kierowa! szereg wyst"pie( maj"cych na celu zmian$ tego stanu rzeczy. M.in. wyst$powa! w tym zakresie do w!a'ciwych kompetencyjnie organów pa(stwa, postulowa! wprowadzenie sta!ego monitoringu

przez

Rad$

Ministrów

zapadaj"cych

wyroków

oraz

przygotowania harmonogramu prac nad ich wykonywaniem. Rzecznik z nadziej" przyjmuje powierzenie w 2008 r. przez Prezesa Rady Ministrów Rz"dowemu Centrum Legislacji zadania obejmuj"cego monitorowanie i analizowanie orzecze( Trybuna!u Konstytucyjnego oraz koordynowanie prac Rady Ministrów w tym zakresie. Wyra&a nadziej$, &e podj$te prace b$d" skutkowa) uporz"dkowaniem systemu prawa, w szczególno'ci przez dokonanie zmian stosownych przepisów, wyeliminowanie z obrotu prawnego

unormowa(

sprzecznych

z

orzeczeniami

Trybuna!u

Konstytucyjnego lub usuni$cie powsta!ych w ich wyniku luk prawnych. D.

Niekompletno#& prawa

Rzecznik dostrzega, &e ze zjawiskiem nadmiaru regulacji prawnych koegzystuje brak regulacji prawnych s!u&"cych realizacji okre'lonych wolno'ci i praw podmiotowych. Mimo wielu wyst"pie( kolejnych Rzeczników, do chwili obecnej nie uregulowano

kwestii

obs!ugi

zobowi"za(

wynikaj"cych

z

emisji

przedwojennych papierów warto'ciowych. Tego stanu rzeczy nie zmieni!o rozpoznanie

przez

Trybuna!

Konstytucyjny 1430

po!"czonych

skarg

konstytucyjnych dotycz"cych wykupu przez Skarb Pa(stwa obligacji wydanych przed 1939 r. Trybuna! stwierdzi!, &e art. 12 ust. 1 ustawy o

1430

Wyrok z 24 kwietnia 2007 r. (sygn. SK 49/05).

- 598 zmianie ustawy – Kodeks cywilny1431 ogranicza dost$p do waloryzacji s"dowej, zagwarantowanej w art. 3581 § 3 k.c., do zobowi"za( pieni$&nych powsta!ych po dniu 30 pa%dziernika 1950 r. i zamyka skar&"cym mo&liwo') odwo!ania si$ do tego mechanizmu, a s"dowi jego zastosowanie.

Rozwi"zanie

uniemo&liwiaj"ce

s"dow"

waloryzacj$

zobowi"za( pieni$&nych powsta!ych po dniu 30 pa%dziernika 1950 r. wy!"cznie ze wzgl$du na kryterium terminu ich powstania jest niezgodne z Konstytucj". Trybuna! Konstytucyjny zdecydowa! si$ na odroczenie wej'cia w &ycie utraty mocy obowi"zuj"cej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucj", na okres 12 miesi$cy od daty og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. Rzecznik stwierdza, &e ze wzgl$du na konieczno') faktycznej realizacji praw posiadaczy przedwojennych papierów warto'ciowych gwarantowanych przez Pa(stwo Polskie, kwestia ich wykupu powinna by) uregulowana w sposób kompleksowy. Problemem istotnym z punktu widzenia uporz"dkowania stosunków w!asno'ciowych jest brak 'rodków odwo!awczych, które powinny s!u&y) osobom dochodz"cym uprawnie( do rekompensaty z tytu!u pozostawienia nieruchomo'ci poza obecnymi granicami kraju. Zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy osoby, które posiadaj" za'wiadczenia lub decyzje potwierdzaj"ce prawo do rekompensaty wydane na podstawie odr$bnych przepisów i nie zrealizowa!y prawa do rekompensaty, wyst$puj" do wojewody z wnioskiem o ujawnienie w rejestrze wybranej formy realizacji prawa do rekompensaty. Jednak ustawa nie reguluje sytuacji, gdy wojewoda za!atwia w sposób odmowny wniosek o ujawnienie w rejestrze uprawnionych. Pojawia si$ wi$c pytanie zarówno o form$ tego rozstrzygni$cia, jak i o ewentualn" drog$ odwo!awcz". Zdaniem Rzecznika

jest

sytuacj"

niedopuszczaln",

aby

prawo

podmiotowe

jednostki o charakterze maj"tkowym, ustalone w ramach uprzedniego post$powania merytorycznego, by!o „anulowane” poprzez incydentalne rozstrzygni$cie o charakterze formalnym, od którego nie przys!uguje odwo!anie.

W

opinii

Rzecznika

celowe

jest

wi$c

rozwa&enie

wprowadzenia wyra%nej regulacji, &e odmowa wpisu do rejestru 1431

Ustawa z 28 lipca 1990 r. (Dz.U. Nr 55, poz. 321).

- 599 uprawnionych nast$puje w formie decyzji administracyjnej. Takie unormowanie

stanowi!oby

wyra%ne

wzmocnienie

pozycji

stron

post$powania, które mog!yby zaskar&y) t$ decyzj$ poprzez odwo!anie. Dlatego te& Rzecznik oczekuje od Rady Ministrów podj$cia dzia!ania w sprawie. Wci"& maj" miejsce problemy wierzycieli z wej'ciem w posiadanie nieruchomo'ci oraz z doprowadzeniem do eksmisji by!ych w!a'cicieli. Wierzyciele,

pomimo

posiadania

tytu!u

wykonawczego

w

postaci

prawomocnego postanowienia o przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci, zaopatrzonego w klauzul$ wykonalno'ci, nie s" w stanie wej') w posiadanie

nieruchomo'ci,

ani

doprowadzi)

do

eksmisji

by!ych

w!a'cicieli. Prawomocne postanowienie o przys"dzeniu w!asno'ci okaza!o si$ tytu!em nieskutecznym. Komornicy podnosz", i& na podstawie w/w postanowienia

mo&liwe

jest

jedynie

wprowadzenie

wierzyciela

w

posiadanie lokalu. Brak jest natomiast podstaw do usuwania z niego osób i rzeczy. Wskazuj" jednocze'nie na konieczno') legitymowania si$ dodatkowym orzeczeniem s"du nakazuj"cym d!u&nikowi opuszczenie i opró&nienie lokalu. Jednocze'nie powództwa o wydanie nieruchomo'ci (eksmisyjne) sk!adane przez wierzycieli, s" oddalane. W ocenie s"dów postanowienie o przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci zawiera w sobie nakaz wydania nieruchomo'ci nabywcy. W praktyce okazuje si$, i& norma wynikaj"ca z art. 999 § 1 k.p.c. daje podstaw$ jedynie do wprowadzenia nowego w!a'ciciela w posiadanie nieruchomo'ci. Nie jest jednak traktowana jako tytu! egzekucyjny nakazuj"cy d!u&nikowi opró&nienie lokalu. Z tego wzgl$du celowe wydaje si$, i& przedmiotowego problemu nie da si$ rozwi"za) w drodze aktów stosowania prawa i niezb$dna jest interwencja

ustawodawcy.

Konieczne

jest

dokonanie

zmiany

w

omawianym przepisie poprzez wskazanie, i& prawomocne postanowienie o przys"dzeniu

w!asno'ci

jest

tak&e

tytu!em

egzekucyjnym

do

wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomo'ci oraz do opró&nienia jej przez d!u&nika egzekwowanego oraz osoby i rzeczy prawa jego reprezentuj"ce. W 'wietle art. 63 Konstytucji ka&dy ma prawo do sk!adania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, w!asnym lub innej osoby za jej zgod" do organów w!adzy publicznej oraz do organizacji i instytucji

- 600 spo!ecznych w zwi"zku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Zgodnie z dyspozycj" konstytucyjn", tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg powinna okre'la) ustawa. Kodeks post$powania administracyjnego w dziale VIII reguluje post$powanie

dotycz"ce

skarg

i

wniosków.

Jedynym

przepisem

odnosz"cym si$ do petycji jest art. 211 Kodeksu post$powania administracyjnego. Ustawodawca nie po'wi$ci! tej instytucji &adnych szczegó!owych postanowie(. Nie wiadomo, czy ze 'rodka tego mo&na korzysta) w celu ochrony interesów tylko indywidualnych, czy równie& zbiorowych. Kwestia mo&liwo'ci zwracania si$ przez ka°o do w!adz publicznych i !"cz"cy si$ z tym obowi"zek udzielenia odpowiedzi dotyczy bezpo'rednio wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela. Tymczasem brak szczegó!owej regulacji odno'nie przedmiotu i trybu rozpatrywania petycji powoduje, &e delegacja konstytucyjna z art. 63 pozostaje niewykonana. W zwi"zku ze sprawowaniem przez Prezesa Rady Ministrów zwierzchniego nadzoru nad przyjmowaniem i za!atwianiem skarg i wniosków sk!adanych do organów administracji publicznej, Rzecznik oczekuje w tym zakresie inicjatywy prawotwórczej Rady Ministrów. Rzecznik wskazuje na brak dost$pu stron do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno'ci wyja'niaj"cych. Art. 38 § 1 Kodeksu post$powania w sprawach o wykroczenia pomija odwo!anie do § 5 art. 156 Kodeksu post$powania karnego. Zgodnie z nim „je&eli ustawa nie stanowi inaczej, w toku post$powania przygotowawczego stronom, obro(com, pe!nomocnikom i przedstawicielom ustawowym udost$pnia si$ akta, umo&liwia sporz"dzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odp!atnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgod" prowadz"cego post$powanie przygotowawcze. Za zgod" prokuratora akta w toku post$powania przygotowawczego mog" by) w wyj"tkowych wypadkach udost$pnione innym osobom”. Strony post$powania w sprawach o wykroczenia – na etapie prowadzenia czynno'ci wyja'niaj"cych, tj. przed skierowaniem do s"du wniosku o ukaranie – nie posiadaj" prawa wgl"du do akt, sporz"dzania odpisów i kserokopii z akt oraz otrzymywania uwierzytelnionych odpisów lub kserokopii z akt, co stanowi z jednej strony ograniczenie prawa do obrony osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporz"dzenia przeciwko niej wniosku o

- 601 ukaranie, a tak&e naruszenie praw pokrzywdzonego, który nie ma dost$pu do dowodów zebranych w sprawie. W efekcie, Rzecznik oczekuje od Rady Ministrów wykonania prac zmierzaj"cych do usuni$cia omawianej luki normatywnej. W obowi"zuj"cym stanie prawnym od orzeczenia s"du lekarskiego wymierzaj"cego lekarzowi kar$ upomnienia b"d% nagany, nie przys!uguje odwo!anie do s"du powszechnego. Z art. 42 ust. 2 ustawy o izbach lekarskich wynika, &e lekarzowi ukaranemu przez Naczelny S"d Lekarski w drugiej instancji kar" zawieszenia prawa wykonywania zawodu b"d% kar" pozbawienia prawa wykonywania zawodu przys!uguje prawo wniesienia odwo!ania do w!a'ciwego ze wzgl$du na miejsce zamieszkania obwinionego s"du apelacyjnego-s"du pracy i ubezpiecze( spo!ecznych w terminie 14 dni od dnia dor$czenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Oznacza to w rezultacie, i& odwo!anie takie nie przys!uguje w razie ukarania obwinionego lekarza kar" upomnienia b"d% nagany. Na tle tak ukszta!towanego stanu prawnego powsta!a w"tpliwo'), czy realizuje on w sposób dostateczny konstytucyjne gwarancje prawa do s"du obj$te tre'ci" art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Ju& od 1999 r. Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje w sprawie zmiany przepisów dotycz"cych odpowiedzialno'ci zawodowej lekarzy i innych

pracowników

dostosowania

medycznych.

obowi"zuj"cych

Rzecz

przepisów

do

dotyczy norm

konieczno'ci zawartych

w

Konstytucji i regulacjach mi$dzynarodowych oraz do nowych wymaga( i standardów, w tym - w zakresie ochrony praw uczestników post$powania w sprawie odpowiedzialno'ci zawodowej i wzmocnienia nadzoru nad tym post$powaniem. Rzecznik wyra&a nadziej$, &e kwestia znajdzie swoje dookre'lenie w ustawie o izbach lekarskich. Niezb$dne okre'laj"cych

jest

ustanowienie

odpowiednie

gwarancje

regulacji

materialnoprawnych

proceduralne,

zapewniaj"ce

weryfikowalno') decyzji w sprawie naboru do s!u&by. Brak odpowiednich procedur kontrolnych i odwo!awczych stanowi istotn" przeszkod$ w traktowaniu na jednakowych zasadach staraj"cych si$ o dost$p o prac$ w sferze publicznej i sprzyja nadu&yciom w procesie naboru.

- 602 E.

Stosowanie prawa. Wyk"adnia prawa

Wadom z zakresu stanowienia prawa towarzysz" wady maj"ce miejsce w procesie jego stosowania. Na tle tych samych przepisów prawa ma miejsce ich rozbie&na interpretacja tak przez organy administracji publicznej jak i s"dy. Okre'laj"c tre') konstytucyjnej zasady ochrony zaufania jednostki do pa(stwa

i

stanowionego

przeze(

prawa,

nie

mo&na

ignorowa)

podstawowego faktu, i& w 'wiadomo'ci spo!ecznej tre') prawa jest rozpoznawana przede wszystkim ze sposobu jego interpretacji w praktyce stosowania prawa przez organy pa(stwowe. Jedn" z podstaw zasady zaufania jednostki do pa(stwa i stanowionego przeze( prawa jest to, aby jednostka mog!a zak!ada), &e tre'ci obowi"zuj"cego prawa s" dok!adnie takie, jak to zosta!o ustalone przez s"dy, zw!aszcza gdy ustalenie to zostaje dokonane przez S"d Najwy&szy lub znajduje wyraz w jednolicie ustabilizowanym stanowisku judykatury. Organ stosuj"cy prawo do konkretnych i indywidualnych wypadków stosuje normy ogólne i abstrakcyjne, których stanowienie zosta!o zastrze&one

do

wy!"cznej

kompetencji

ustawodawcy,

a

z

jego

upowa&nienia tak&e dla organów wykonawczych. Organ stanowi"cy prawo ma za zadanie takie ukszta!towanie jego tre'ci, aby w sposób jednoznaczny wyra&a!o okre'lone normy prawne, realizuj"ce zak!adane cele spo!eczne. W przypadku uchwalenia przez prawodawc$ przepisów o niejednoznacznej

tre'ci

podmiot

stanowi"cy

prawo

ryzykuje,

i&

respektuj"ca przyj$te zasady interpretacji wyk!adnia owych przepisów mo&e ró&ni) si$ od tego znaczenia, jakie chcia! im przypisa). Ryzyko to nie mo&e obci"&a) adresatów regulacji, szczególnie wówczas gdy odnosz" si$ one do materii wolno'ci i praw obywateli. Osoby takie musz" wówczas dzia!a) w zaufaniu do znaczenia jakie nadaj" obowi"zuj"cym przepisom te organy pa(stwa, które w sposób ostateczny decyduj" o tre'ci konkretnych praw i obowi"zków obywateli. Kompetencja ta zosta!a powierzona s"dom. W celu minimalizowania ryzyka odmiennej wyk!adni przepisów prawa stosowanych w sprawach to&samo'ciowo podobnych, Rzecznik zwraca uwag$ na znaczenie funkcji wyk!adniczej S"du Najwy&szego.

- 603 Oczekuje od niego, &e wsz$dzie tam, gdzie jest to mo&liwe, gdzie nie jest niezb$dna interwencja prawodawcy, S"d Najwy&szy poprzez dokonanie wyk!adni przepisów prawa umo&liwi ich przewidywalne, a zarazem racjonalne stosowanie przez uczestników obrotu prawnego, w tym tak&e nieprofesjonalnego. F.

Kontrola przestrzegania prawa i wymiar sprawiedliwo#ci

Zastrze&enia Rzecznika budzi sposób stosowania przepisów prawa przez organy 'cigania, a tak&e s"dy. W tym kontek'cie trzeba wskaza) na przewlek!o') post$powa( przygotowawczych i s"dowych, na nadmierne stosowanie tymczasowego aresztowania. Prawo do rozpatrzenia przez s"d sprawy bez nieuzasadnionej zw!oki zosta!o zagwarantowane tak w Konstytucji, jak i w uregulowaniach prawa europejskiego (tj. w ramach struktur unijnych, jak i w prawie Rady Europy). Pomimo nowelizacji procedur, a tak&e wprowadzenia do polskiego systemu prawnego skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw!oki, w praktyce kwestia rozpoznawania sprawy przez s"d ze zw!ok" nie zosta!a rozwi"zana. Powy&szy problem w sposób szczególny Rzecznik sygnalizuje Ministrowi Sprawiedliwo'ci i prezesom s"dów. Oczekuje od nich, i& w ramach posiadanych 'rodków nadzoru administracyjnego doprowadz" do stanu przestrzegania normy art. 45 Konstytucji RP. Nie do przyj$cia w pa(stwie prawnym jest nieterminowe za!atwianie spraw w s"dach wieczysto-ksi$gowych. Mimo informatyzacji, w dalszym ci"gu rozpatrzenie wniosku o dokonanie wpisu do ksi$gi wieczystej trwa wiele miesi$cy, w niektórych wypadkach prawie rok. Sytuacja taka wyst$puje nie tylko w du&ych o'rodkach, ale tak&e w ma!ych miejscowo'ciach, gdzie skala obrotu nieruchomo'ciami – a co za tym idzie, zakres jego ewidencjonowania w ksi$gach – nie s" znaczne. W zwi"zku z opó%nieniami w rozpatrzeniu wniosku dochodzi do ponoszenia przez obywateli wymiernych strat maj"tkowych, maj" one miejsce w zwi"zku z opó%nieniami w rozpatrzeniu wniosku. Jest to najcz$'ciej kwota ubezpieczenia

kredytu,

któr"

musz"

op!aca)

przed

dokonaniem

w!a'ciwego zabezpieczenia transakcji (w postaci wpisu hipoteki do ksi$gi

- 604 wieczystej). Cho) dla w!asno'ci nieruchomo'ci, jej nabycie nast$puje z chwil" zawarcia umowy i nie jest uzale&nione od wpisu do ksi$gi wieczystej (tzw. deklaratoryjny charakter wpisu), mimo wszystko realny uszczerbek

maj"tkowy

jest

spowodowany

tak&e

przez

faktyczne

„zamro&enie” mo&liwo'ci zbycia prawa do czasu dokonania wpisu. Jest to szczególnie istotny problem w przypadku tych praw, dla których powstania wpis do ksi$gi wieczystej jest niezb$dny. Owa wymierno') strat jest wa&na równie& ze wzgl$du na ewentualno') procesów odszkodowawczych, wytaczanych na podstawie art. 15 i 16 ustawy o skardze

na

naruszenie

prawa

strony

do

rozpoznania

sprawy

w

post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw!oki 1432. W 'wietle orzecznictwa S"du Najwy&szego, a tak&e Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka, trudno'ci natury organizacyjnej nie zwalniaj" pa(stwa z odpowiedzialno'ci za przewlek!e prowadzenie sprawy. Powy&szy problem w sposób szczególny Rzecznik sygnalizuje Ministrowi Sprawiedliwo'ci i prezesom s"dów. Oczekuje od nich, i& w ramach posiadanych 'rodków nadzoru

administracyjnego

doprowadz"

do

stanu

realizacji

praw

podmiotowych osób podleg!ych jurysdykcji RP. Z punktu widzenia ochrony praw podmiotowych, Rzecznik zwraca uwag$ na zawieszanie przez s"d post$powania w sytuacji, gdy w innej sprawie tego samego rodzaju zosta!a wniesiona skarga kasacyjna do Naczelnego

S"du

Administracyjnego.

W

zwi"zku

z

ujawnionymi

rozbie&no'ciami w orzecznictwie s"dów administracyjnych, Rzecznik z!o&y! wniosek do Naczelnego S"du Administracyjnego o rozstrzygni$cie nast$puj"cego zagadnienia prawnego: czy art. 125 § 1 pkt 1 ustawy Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi 1433 mo&e stanowi) podstaw$ do zawieszenia przez s"d z urz$du post$powania w sprawie tego samego rodzaju, do czasu prawomocnego zako(czenia post$powania w innej sprawie, w której zapad!o ju& orzeczenie, ale zosta!o ono zaskar&one do Naczelnego S"du Administracyjnego? Wojewódzkie

s"dy

administracyjne

wydaj"

postanowienia

o

zawieszeniu post$powania z uwagi na to, &e rozstrzygni$cia innych

1432 1433

Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1843). Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.).

- 605 tocz"cych si$ post$powa( s"dowoadministracyjnych (skarg kasacyjnych od wyroków s"dów administracyjnych pierwszej instancji) b$d" mia!y istotne znaczenie dla zawis!ych przed tymi s"dami post$powa(. Rzecznik przychyli! si$ jednak do pogl"dów reprezentowanych w tej kwestii przez Naczelny S"d Administracyjny. Zdaniem Rzecznika nie zachodzi 'cis!y zwi"zek pomi$dzy wynikiem tocz"cego si$ post$powania kasacyjnego, a post$powaniem zawis!ym przed wojewódzkim s"dem administracyjnym w innej, jakkolwiek rodzajowo jednorodnej sprawie. W rezultacie w omawianym zakresie nie zachodzi ustawowa przes!anka uzasadniaj"ca zawieszenie

post$powania.

Zawieszenie

post$powania

w

sytuacji

procesowej, gdy jego wynik nie zale&y od innego tocz"cego si$ post$powania

s"dowoadministracyjnego

mo&e

by)

uznane

za

równoznaczne z naruszeniem konstytucyjnego prawa do rozpoznania sprawy przez s"d bez nieuzasadnionej zw!oki. Naczelny S"d Administracyjny podj"! 1434 nast$puj"c" uchwa!$: Artyku! 125 § 1 pkt 1 ustawy - Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi 1435 nie stanowi

podstawy

do

zawieszenia

przez

wojewódzki s"d administracyjny z urz$du post$powania do czasu prawomocnego zako(czenia post$powania w innej sprawie tego samego rodzaju, w której zapad!o ju& orzeczenie, ale zosta!o ono zaskar&one do Naczelnego S"du Administracyjnego. Art. 178 ust. 1 Konstytucji zawiera nakaz samodzielnego rozstrzygania przez s"dy wszystkich zagadnie( faktycznych i prawnych, zwi"zanych z rozpoznawan" spraw". W odniesieniu do spraw s"dowoadministracyjnych oznacza to, i& s$dziowie wojewódzkich s"dów administracyjnych zobowi"zani s" samodzielnie rozstrzyga) wszystkie zwi"zane ze spraw" dylematy faktyczne i prawne. Oczekiwanie przez nich na rozstrzygniecie spornego zagadnienia przez Naczelny S"d Administracyjny jest zatem dzia!aniem wbrew dyspozycji art. 178 ust. 1 Konstytucji. Ponadto zawieszenie post$powania wi"&e si$ z nieuchronn" zw!ok" w za!atwieniu sprawy, co ma niebagatelne znaczenie w 'wietle konstytucyjnego nakazu rozpoznawania spraw bez zb$dnej zw!oki (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zasady szybko'ci post$powania

1434 1435

Uchwa!a z 24 listopada 2008 r. (sygn. akt II FPS 4/08). Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.).

- 606 s"dowo administracyjnego (art. 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi). Motyw przewlek!o'ci post$powa( pojawia si$ w zwi"zku z zawieszaniem post$powa( dyscyplinarnych wobec osób wykonuj"cych zawody prawnicze do czasu zako(czenia post$powania karnego tocz"cego si$ przeciwko s$dziemu. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia dzia!a( maj"cych na celu zwi$kszenie efektywno'ci i sprawno'ci prowadzonych przeciwko cz!onkom zawodów prawniczych post$powa(

dyscyplinarnych

w

zakresie,

w

jakim

dochodzi

do

przewlek!o'ci tych post$powa( spowodowanych nieuzasadnionym ich zawieszaniem. W 2008 r. Rzecznik sygnalizowa!, &e zawieszanie post$powa( dyscyplinarnych wobec osób wykonuj"cych zawody prawnicze, ze wzgl$du

na

równolegle

niebezpiecze(stwo przypadku

prowadzone

przedawnienia

zako(czenia

post$powanie

przewinienia

post$powania

karne,

stwarza

dyscyplinarnego

karnego

w

orzeczeniem

stwierdzaj"cym, &e dana osoba nie dopu'ci!a si$ przest$pstwa. Nale&y bowiem podkre'li), i& konkretne zachowanie przedstawiciela zawodów prawniczych, nie b$d"ce przest$pstwem, mo&e mimo to stanowi) delikt dyscyplinarny. Co do istoty, równoleg!e prowadzenie post$powania karnego nie stanowi przeszkody w toku post$powania dyscyplinarnego. Nie da si$ bowiem racjonalnie uzasadni), w jaki sposób wykonywanie czynno'ci w post$powaniu dyscyplinarnego.

karnym Nie

uniemo&liwia jest

tak&e

prowadzenie

jasne

ratio

post$powania

legis

przepisów

umo&liwiaj"cych zawieszenie post$powania dyscyplinarnego w stosunku do radców prawnych lub adwokatów ze wzgl$du na równolegle prowadzone post$powanie karne. RPO, podobnie jak Europejski Trybuna! Praw Cz!owieka, dostrzega, i& problem przewlek!o'ci dotyczy nie tylko s"dowego post$powania. Ma tak&e odniesienie do post$powania przygotowawczego. Z punktu widzenia ochrony praw jednostki nie ma wi$kszego znaczenia, który z organów w!adzy pa(stwowej dzia!a opieszale: s"d, prokuratura czy inny organ. Dla jednostki wa&ne jest, aby jej prawa podmiotowe by!y przez organy

- 607 pa(stwa respektowane. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik oczekuje od Prokuratora

Generalnego

podj$cia

wszelkich

niezb$dnych

dzia!a(

s!u&"cych zmianie tego stanu rzeczy. Rzecznik poddaje pod rozwag$ Ministrowi Sprawiedliwo'ci postulat przeprowadzenia szkole( s$dziów w zakresie wymogów co do uzasadnie( postanowie( o tymczasowych aresztach, z uwagi na fakt, i& w!a'nie lakoniczno') uzasadnie( b"d% automatyczne powtarzanie wcze'niej podawanych powodów decyduje o uznaniu przez ETPC stosowania aresztu za nieuzasadnione. W stosunku do s$dziów (ew. prezesów s"dów) dopuszczaj"cych rozpoznawaniu

si$

ra&"cej

za&ale(

i

nieuzasadnionej

powinny

by)

przewlek!o'ci

wyci"gane

w

konsekwencje

dyscyplinarne. Prezesi s"dów powinni by) zobowi"zani do nadzoru nad sprawami, których termin rozpoznania przekracza odpowiedni standard. Ministerstwo

Sprawiedliwo'ci

powinno

by)

za'

informowane

o

szczególnie drastycznych przyk!adach przewlek!o'ci, zanim jeszcze dojdzie do skargi do ETPC. Z punktu widzenia ochrony praw w!asno'ci, zastrze&enia Rzecznika budzi

przewlek!o')

post$powa(

administracyjnych

w

sprawach

reprywatyzacyjnych. Organy administracji rz"dowej nie radz" sobie z terminowym rozpatrywaniem roszcze( reprywatyzacyjnych. W ocenie Rzecznika sytuacja, w której organy administracji publicznej prowadz" post$powania

administracyjne

z

ra&"cym

naruszeniem

terminów

za!atwiania spraw administracyjnych, nie mo&e by) d!u&ej tolerowana. +adne powody nie mog" usprawiedliwia) nadmiernej przewlek!o'ci post$powania

administracyjnego.

W

szczególno'ci

nie

mog"

by)

usprawiedliwieniem dla organów administracyjnych problemy kadrowe i inne wzgl$dy organizacyjno-techniczne. Prawa obywateli nie mog" bowiem zale&e) od zdolno'ci organizacyjnych urz$dników publicznych. W ocenie Rzecznika, dla usuni$cia przewlek!o'ci post$powa( administracyjnych nie s" wystarczaj"ce 'rodki prawne przewidziane przez kodeks post$powania administracyjnego i ustaw$ Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi 1436 takie jak za&alenie na nieza!atwienie

1436

Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.).

- 608 sprawy w terminie i skarga na bezczynno') organu administracji publicznej. W

sprawach

reprywatyzacyjnych

przewlek!o')

ma

charakter

systemowy, gdy& dotyczy prawie wszystkich prowadzonych post$powa( administracyjnych w tych sprawach. Stan taki utrzymuje si$ od wielu lat, a organy administracji nie s" zainteresowane jego zmian". Sytuacja ta od dawna jest obiektem troski Rzecznika, który wielokrotnie wyst$powa! do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z wnioskami o podj$cie odpowiednich dzia!a( organizacyjnych lub prawnych zmierzaj"cych do usuni$cia przewlek!o'ci post$powa( administracyjnych prowadzonych przez ten urz"d. Wyst"pienia te nie odnios!y dotychczas skutku, gdy& pomimo zobowi"zania

Ministra

Rolnictwa

i

Rozwoju

Wsi

do

podj$cia

dodatkowych dzia!a( dyscyplinuj"cych terminowo') za!atwiania spraw, ilo') skarg kierowanych do Rzecznika na przewlek!o') post$powa( administracyjnych prowadzonych przez ten urz"d nie uleg!a zmianie. Zdaniem

Rzecznika

niezb$dne

wydaje

si$

powi"zanie

odpowiedzialno'ci finansowej za przewlek!o') post$powania z bud&etem jednostki organizacyjnej administracji publicznej rozpoznaj"cej spraw$ administracyjn" na wzór rozwi"zania przyj$tego w ustawie o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post$powaniu s"dowym

bez

nieuzasadnionej

wprowadzenie pa(stwowych

zw!oki 1437.

odpowiedzialno'ci za

szkod$

administracyjnego

przez

administracyjnego,

gdy&

mo&e

odszkodowawczej

wyrz"dzon" ra&"c"

Zasadne stronom

przewlek!o')

dotychczas

istniej"ce

by)

te&

urz$dników post$powania post$powania mo&liwo'ci

dyscyplinowania urz$dników pa(stwowych nie s" wystarczaj"ce lub nie s" w!a'ciwie wykorzystywane. Wobec powy&szego Rzecznik zwróci! si$ do Prezesa Rady Ministrów z pro'b" o podj$cie stosownych dzia!a( legislacyjnych

i

organizacyjnych

zapobiegaj"cych

nadmiernej

przewlek!o'ci post$powa( administracyjnych. Rzecznik wskazuje na naruszanie prawa do w!asno'ci w zakresie okre'lenia warto'ci rynkowej gruntów przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne. Zgodnie z brzmieniem § 36 ust. 1 rozporz"dzenia Rady 1437

Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 z pó%n. zm.)

- 609 Ministrów w sprawie wyceny nieruchomo'ci i sporz"dzenia operatu szacunkowego,

przy

okre'laniu

warto'ci

rynkowej

gruntów

przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne stosuje si$ podej'cie porównawcze, przyjmuj"c ceny transakcyjne uzyskiwane przy sprzeda&y gruntów przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne. Zdaniem Rzecznika wskazany przepis jest sprzeczny z zasad" ustalania wysoko'ci odszkodowa(, okre'lon" w art. 21 ust. 2 Konstytucji RP. Obowi"zuj"ce przepisy nie chroni" w nale&yty sposób praw obywateli w ich relacjach z w!adz" publiczn" (organami w!a'ciwymi do nabywania lub wyw!aszczania nieruchomo'ci). Pozwalaj" na nabywanie nieruchomo'ci po cenach ustalonych w wyniku przyj$tego sposobu ich szacowania, nie okre'laj"c ich rzeczywistej warto'ci. Tym samym obarczaj" dotychczasowego w!a'ciciela kosztami realizacji inwestycji celu publicznego, gdy& nie uzyska

on

ekwiwalentu

w

postaci

s!usznego

odszkodowania.

Niekonstytucyjno') przyj$tych rozwi"za( uwidacznia si$ zw!aszcza w tych sytuacjach, gdy w!a'ciciel zostaje pozbawiony nieruchomo'ci stanowi"cej jego dotychczasowy o'rodek &yciowy, a za otrzyman" cen$ nie jest w stanie naby) ekwiwalentnej nieruchomo'ci. Podobny problem jest dostrzegalny w zakresie odszkodowania za wyw!aszczone

nieruchomo'ci.

Na

skutek

wydania

przez

organy

administracji publicznej decyzji o przej'ciu nieruchomo'ci na w!asno') Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du terytorialnego na podstawie art. 73

ust.

1

ustawy

Przepisy

wprowadzaj"ce

ustawy

reformuj"ce

administracj$ publiczn" 1438, po up!ywie terminu wskazanego w ust. 4 tej ustawy, obywatele zostaj" pozbawieni nie tylko w!asno'ci nieruchomo'ci, ale tak&e mo&liwo'ci uzyskania odszkodowania za utracone mienie. Zgodnie z art. 73 ust. 1 wspomnianej ustawy, nieruchomo'ci pozostaj"ce w dniu 31 grudnia 1998 r. we w!adaniu Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du terytorialnego, nie stanowi"ce ich w!asno'ci, a zaj$te pod drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 r. sta!y si$ z mocy prawa w!asno'ci"

Skarbu

Pa(stwa

lub

w!a'ciwych

jednostek

samorz"du

terytorialnego za odszkodowaniem. Na mocy art. 73 ust. 4 odszkodowanie ustala si$ i wyp!aca wed!ug zasad i trybu okre'lonego w przepisach o 1438

Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. Nr 133, poz. 872 z pó%n. zm.).

- 610 odszkodowaniach

za

wyw!aszczone

nieruchomo'ci,

na

wniosek

w!a'ciciela nieruchomo'ci z!o&ony w okresie od dnia 1 stycznia 2001 r. do dnia 31 grudnia 2005 r. Po up!ywie tego okresu roszczenie wygasa. Ze wzgl$du na to, i& powy&sza regulacja nie zobowi"zuje organów administracji publicznej do wydania przedmiotowej decyzji do czasu, zanim ustanie mo&liwo') z!o&enia wniosku o przyznanie odszkodowania, wyst$puj" sytuacje, gdy osoby formalnie uprawnione do uzyskania odszkodowania s" pozbawione mo&liwo'ci jego uzyskania bez swojej winy. W ocenie Rzecznika nie jest zgodny z Konstytucj" stan, w którym dopuszcza si$ mo&liwo') wyga'ni$cia roszcze( odszkodowawczych, zanim osoby uprawnione otrzyma!y oficjalne potwierdzenie przej'cia w!asno'ci ich nieruchomo'ci z mocy prawa na organ publiczny. Rzecznik zwraca uwag$ na wnioski obywateli dotycz"ce dzia!a( Policji. Zawieraj" one m. in. zarzuty niedozwolonego u&ywania przymusu fizycznego wobec osób zatrzymanych i przes!uchiwanych. Ma miejsce nieinformowanie zatrzymanych o mo&liwo'ci sk!adania za&ale( na zatrzymanie oraz o mo&liwo'ci sk!adania skargi na podj$te czynno'ci zwi"zane z podejmowan" interwencj". Przypadki naruszenia praw i wolno'ci przez funkcjonariuszy Policji jak równie& – w niektórych przypadkach – drastyczno') narusze( podstawowych praw i wolno'ci sk!aniaj" do postawienia tezy, &e w omawianej kwestii wyst$puje problem zwi"zany z zapewnieniem przestrzegania praw i wolno'ci obywatelskich. W zwi"zku z powy&szym niezb$dne jest niezw!oczne podj$cie dzia!a( zapobiegawczych, które w dostatecznym stopniu zapewni" zgodno') z obowi"zuj"cymi

przepisami

realizacji

czynno'ci

zwi"zanych

z

podejmowanymi interwencjami i zatrzymywaniem osób. G!$bokie

zaniepokojenie

Rzecznika

wywo!uje

mo&liwo')

inwigilowania przez Agencj$ Bezpiecze(stwa Wewn$trznego obywateli poprzez elektroniczn", grupow" kontrol$ ich korespondencji. Jest ona nie do pogodzenia z prawem jednostki do prywatno'ci. Dlatego te& Rzecznik oczekuje od Prezesa Rady Ministrów precyzyjnych wyja'nie( w tym zakresie. Rzecznik wskazuje na nadal maj"ce miejsce przeludnienie zak!adów karnych i aresztów 'ledczych i czynienie wyj"tków od zasady, &e powierzchnia w celi na jedn" osob$ wynosi minimum 3 m².

- 611 Rzecznik, stoj"c na stra&y praw i wolno'ci obywatelskich, d"&y do stworzenia

realnych

przypadku

ofiar

ustawowych

gwarancji

przest$pstw,

przepisów

przestrzegania spraw"

praw

podstawow"

przewiduj"cych

obywateli.

W

jest

realizacja

uwzgl$dnienie

prawnie

chronionych praw pokrzywdzonego. Sytuacja ofiar zmienia si$ na lepsze. S" to jednak zmiany zbyt powolne, stymulowane najcz$'ciej tylko nag!a'nianymi przez media skandalami. Dlatego te& Rzecznik d"&y do tego, aby by!y to zmiany realne, systemowe, odczuwane przez wszystkich zainteresowanych oraz aby dosz!o do integracji poczyna( ró&nych instytucji i organizacji pozarz"dowych w tej sferze. Rzecznik

zwraca

uwag$

na

sytuacj$

osób

pokrzywdzonych

zn$caniem. Nara&one s" one na dalsze ataki agresji ze strony osób podejrzanych, cz$sto mimo tocz"cego si$ post$powania karnego czy interwencji Policji. Ma miejsce brak dzia!a( organów procesowych zmierzaj"cych do odseparowania od nich osób podejrzanych o zn$canie. Ma miejsce nieprzestrzeganie przepisów prawa w ramach naboru kandydatów

na

stanowiska

w

administracji

publicznej

i

w

przedsi$biorstwach z udzia!em Skarbu Pa(stwa. Zgodnie z przepisami prawa, nabór na te stanowiska jest otwarty i konkurencyjny. Natomiast w praktyce powy&szy standard nie jest w pe!ni realizowany. Rzecznik oczekuje od osób piastuj"cych stanowiska publiczne i odpowiedzialnych za proces rekrutacyjny, wyeliminowania zjawiska nepotyzmu i praktyk o podobnym charakterze. Mimo konstytucyjnie zagwarantowanego powszechnego dost$pu obywateli do publicznej s!u&by zdrowia, realizacja powy&szego prawa podmiotowego nie przebiega prawid!owo. W szczególno'ci, nie ma precyzyjnego

okre'lenia

zakresu

'wiadcze(

zdrowotnych,

gwarantowanych w ramach obowi"zkowego ubezpieczenia zdrowotnego (tzw. koszyk 'wiadcze( gwarantowanych). Skutki braku jednoznacznych uregulowa( w tym wzgl$dzie s" przedmiotem wielu narusze( praw podmiotowych. Dlatego te& Rzecznik wzywa ministra w!a'ciwego ds. zdrowia

oraz

Prezesa

Rady

Ministrów

do

wype!nienia

swych

konstytucyjnych obowi"zków. Ma

miejsce

nieprzestrzeganie

praw

pacjenta

w

publicznych

szpitalach. Wci"& bywaj" postrzegani jako dodatek do w!a'ciwej opieki

- 612 medycznej. St"d te& Rzecznik apeluje do Ministra w!a'ciwego ds. zdrowia o podj$cie w!a'ciwych dzia!a( naprawczych. RPO dostrzega kompleks problemów dotycz"cych osób chorych. Jego istotne zastrze&enia budzi realizacja konstytucyjnego prawa do szczególnej

opieki

zdrowotnej

dzieci,

kobiet

ci$&arnych,

osób

niepe!nosprawnych i osób w podesz!ym wieku. Podobnie przedstawia si$ sytuacja zdrowotna dzieci i m!odzie&y ucz"cej si$. Dzieci przewlekle chore i niepe!nosprawne maj" utrudnion" mo&liwo') realizowania prawa do edukacji i prawa do odpowiedniej opieki profilaktyczno-leczniczej, co powinno sk!oni) Rad$ Ministrów do podj$cia stosownych dzia!a(. Rzecznik zauwa&a!a, i& wiele jest jeszcze do zrobienia, aby opieka nad kobiet" w wieku rozrodczym, nad kobiet" ci$&arn" i rodz"c" oraz opieka nad noworodkiem by!a !atwo dost$pna, kompetentna, udzielana w stosownym czasie, a promocja zdrowia i profilaktyka zagro&e( uzyska!a rzeczywisty, a nie tylko deklarowany, priorytet. Ujawnia si$ z ca!" ostro'ci" problem braku miejsc na oddzia!ach po!o&niczych

i

noworodkowych.

Pogarsza

si$

jako')

udzielanych

'wiadcze(. Wed!ug opublikowanego w listopadzie 2008 r. Raportu Narodowego Instytutu Zdrowia – PZH, „Sytuacja zdrowotna ludno'ci Polski”, spadek umieralno'ci niemowl"t uleg! zahamowaniu w 2007 r., a poziom umieralno'ci jest jeszcze wyra%nie (o 1/4) wy&szy od przeci$tnego w Unii Europejskiej. W publicznych szpitalach problemem jest pobieranie dodatkowych op!at za tzw. us!ugi ponadstandardowe, których katalog i ceny ustalane s" przez poszczególne szpitale na podstawie zarz"dze( ich kierowników. Kolejnym problemem s" dyskryminacyjne praktyki wobec po!o&nych i kobiet wyra&aj"cych ch$) urodzenia dziecka poza szpitalnym oddzia!em po!o&niczym. Niepokój Rzecznika budzi sytuacja dzieci wymagaj"cych leczenia wysokospecjalistycznego.

Wed!ug

danych

Klubu

Kardiochirurgów

Polskich operacje serca wykonywane s" w ci"gu roku u 2,2 tys. dzieci, natomiast przeprowadzenie takich zabiegów nale&a!oby wykona) u 3 tys. dzieci, co oznacza, &e corocznie w Polsce ok. 800 chorych na serce dzieci pozbawionych jest szans na niezb$dne leczenie. Podobne nierealizowanie prawa do opieki zdrowotnej Rzecznik odnotowuje m.in. w obszarze opieki paliatywno-hospicyjnej dla dzieci i doros!ych, czy w dost$pie do leczenia

- 613 onkologicznego. Dlatego te& Rzecznik wzywa ministra w!a'ciwego ds. zdrowia

oraz

Prezesa

Rady

Ministrów

do

wype!nienia

swych

konstytucyjnych obowi"zków. W obszarze przestrzenia prawa w obszarze prawa rodzinnego i opieku(czego, dochodzi do naruszania standardów post$powania przez placówki opieku(czo-wychowawcze. Problemem w skali kraju jest równie& przebywanie w placówkach opieku(czo – wychowawczych nieletnich

wychowanków,

którzy

posiadaj"

postanowienie

s"du

o

umieszczeniu w m!odzie&owych o'rodkach wychowawczych. W obszarze ochrony 'rodowiska ma miejsce naruszanie prawa poprzez nieprawid!owe gospodarowanie odpadami szpitalnymi. Najwi$cej zastrze&e( budzi stan sanitarno-techniczny miejsc sk!adowania odpadów, gdzie s" one gromadzone do czasu odebrania przez przedsi$biorstwa zajmuj"ce si$ ich utylizacj". W cz$'ci szpitali nieczysto'ci p!ynne kierowane s" bezpo'rednio do ogólnej sieci kanalizacyjnej. W nielicznych przypadkach, zw!aszcza szpitali posiadaj"cych oddzia!y zaka%ne, 'cieki podlegaj" wst$pnemu oczyszczeniu i dezynfekcji przed odprowadzeniem ich do kanalizacji. Jeszcze mniejszy odsetek szpitali posiada w!asne oczyszczalnie 'cieków.

- 614 -

Dane statystyczne Za"$czniki Za"$cznik Nr 1

Dane informacyjno-statystyczne Wp"yw spraw do Rzecznika Praw Obywatelskich Ca"y okres funkcjonowania instytucji RPO

2007

2008

1.01. – 31.12.

1.01. – 31.12.

%

(1.01.1988 – 31.12.2008)

Wp!yw ogó!em

57 507

61 522

+7,0

978 493

Liczba nowych spraw

29 286

27 872

-5,1

607 644

Liczba odpowiedzi na wyst"pienia RPO Rzecznika

19 285

20 724

+7,5

327 239

W 2008 roku w Biurze RPO przyj$to 6 993 interesantów oraz przeprowadzono 23 117 rozmów telefonicznych, udzielaj"c wyja'nie( i porad.

(redniomiesi!czy wp"yw spraw nowych w latach 1988-2008 3300 3000 2913

2700

2754

2400

2439

2100 2252

2438 2481

2594

2521

2811 2628

2548

2668

2800

2300

2441 2169

2323

1800 1500 1200

1753 1491 1510

1382

900 600 300

19 88 19 89 19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08

0

- 615 Rzecznik Praw Obywatelskich skierowa": 1) wyst"pie( problemowych – w tym o podj$cie inicjatywy prawodawczej 2) wniosków do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci przepisów z aktem wy&szego rz$du 3) zawiadomie( do Trybuna!u Konstytucyjnego o przyst"pieniu do post$powania ze skargi konstytucyjnej 4) pyta( prawnych do S"du Najwy&szego 5) kasacji 6) skarg kasacyjnych do S"du Najwy&szego w sprawach cywilnych 7) skarg o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia (prawo pracy) 8) skarg o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia (prawo cywilne) 9) skarg kasacyjnych do Naczelnego S"du Administracyjnego 10) wniosków do Naczelnego S"du Administracyjnego o wyk!adni$ przepisów 11) skarg do Wojewódzkich S"dów Administracyjnych 12) wniosków o uniewa&nienie prawomocnego orzeczenia Kolegium ds. Wykrocze( 13) przyst"pi! do post$powania s"dowego 14) przyst"pi! do post$powania administracyjnego

2007 405 178

2008 646 300

26

18

15 7 46 4

19 7 46 1

1

-

3

1 1

3 17

2 11

3 6

1 11 8

Spo#ród 772 wyst%pie" o charakterze generalnym i szczególnych #rodków zaskar'enia skierowanych przez Rzecznika w 2008 roku najwi&cej dotyczy!o spraw z zakresu:

prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe prawo karne administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw cudzoziemców prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami inne

liczba spraw udzia! procentowy 148 19,2% 134 17,4% 104 13,5% 102 89 195

13,2% 11,5% 25,2%

- 616 -

Problemowy rozk"ad wyst$pie% generalnych Prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe

19,2%

25,2%

Prawo karne

17,4%

11,5% 13,2%

Administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw cudzoziemców Prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne Prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami Inne

13,5%

Sprawy rozpatrzone w 2008 roku W okresie obj&tym Informacj% rozpatrzono 35 043 nowe sprawy indywidualne, w tym: – – – – –

podj$to do prowadzenia w tym, w ramach wyst"pienia o charakterze generalnym udzielono wyja'nie(, wskazano wnioskodawcy przys!uguj"ce mu 'rodki dzia!ania przekazano wniosek wg w!a'ciwo'ci zwrócono si$ o uzupe!nienie wniosku nie podj$to!

13 567 1704

spraw sprawy

19 637

spraw

533 622 684

sprawy sprawy sprawy

Sposób rozpatrzenia spraw w 2008 r. 5,3% 38,7%

56,0%

!

podj$to do prowadzenia udzielono wyja'nie(, wskazano wnioskodawcy przys!uguj"ce 'rodki dzia!ania inne

Przekazane Rzecznikowi do wiadomo'ci wyst"pienia kierowane do innych organów i pisma niezrozumia!ej tre'ci.

- 617 Spo#ród 35 043 spraw rozpatrzonych najwi&cej by!o spraw z zakresu: liczba spraw 5717 4331 3669 3438 3071 14817

prawo karne prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami prawo karne wykonawcze prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe pozosta!e

udzia! procentowy 16,3% 12,4% 10,5% 9,8% 8,8% 42,2%

Z 35 043 spraw rozpatrzonych w 2008 roku podj&to do prowadzenia 13 567, w tym najwi&cej by!o spraw z zakresu: liczba spraw udzia! procentowy prawo karne 3400 25,1% prawo karne wykonawcze 2237 16,5% prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne 1459 10,8% prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe 1375 10,1% prawo gospodarcze, daniny publiczne i ochrona praw 981 7,2% konsumentów prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami 959 7,1% prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe 838 6,2% pozosta!e 2318 17,0%

Przedmiotowy rozk"ad spraw podj!tych

17,0%

prawo karne

25,1%

prawo karne wykonawcze 6,2%

prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne

7,1%

prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe 16,5%

7,2% 10,1%

10,8%

prawo gospodarcze, daniny publiczne i ochrona praw konsumentów prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe inne

W 2008 roku zako%czono post!powanie w 12 912 sprawach podj!tych. w tym: liczba spraw udzia! procentowy 1. uzyskano rozwi$zanie oczekiwane przez wnioskodawc! 22,7% ze wzgl$du na: zasadno') zarzutów wnioskodawcy 1463 11,3% uwzgl$dnienie wyst"pienia generalnego RPO 1468 11,4%

- 618 2. odst$piono od dalszego prowadzenia sprawy ze wzgl$du na: tocz"ce si$ w sprawie post$powanie (niewyczerpany tryb) inne wzgl$dy obiektywne – rezygnacja RPO z dalszego prowadzenia sprawy ze wzgl$dów formalnych 3. nie uzyskano rozwi$zania oczekiwanego przez wnioskodawc! ze wzgl$du na: niepotwierdzenie si$ zarzutów wnioskodawcy nieuwzgl$dnienie wyst"pienia generalnego RPO z powodu wyczerpania przez RPO mo&liwo'ci dzia!ania

12,7% 843 789

6,5% 6,2% 64,6%

7775 545 29

60,2% 4,2% 0,2%

Zako%czenie spraw podj!tych

22,7% uzyskano rozwi"zanie oczekiwane przez wnioskodawc$ 12,7% 64,6%

odst"piono od dalszego prowadzenia sprawy nie uzyskano rozwi"zania oczekiwanego przez wnioskodawc$

Przedmiot nowych spraw (wniosków) w 2008 r. (27 872 – 100%)

liczba spraw

udzia! procentowy

prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe

1417

5,1%

prawo karne

6016

21,6%

prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne

4907

17,6%

prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami

4156

14,9%

prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe

2904

10,4%

prawo gospodarcze, daniny publiczne i

2691

9,6%

prawo karne wykonawcze

2750

9,9%

prawa &o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b publicznych

575

2,1%

administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw cudzoziemców

2175

7,8%

ochrona praw konsumenta

- 619 sprawy nieklasyfikowalne "$cznie

281

1,0%

27 872

100%

Problematyki dominuj$ce w 2008 r. 30%

21,6%

17,6%

20%

14,9%

10,4%

10% 0%

prawo karne prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe

Sprawy podj!te z inicjatywy Rzecznika w latach 1996 - 2008 (art. 9 pkt 3) 1200

1000

61

800

357

600

70 253

400 78 200

0

31 25 68

29 10 67

1996

1997

10 50

33 49

19

17 0

128

15 70 80

1998

1999

2000

sprawy podj!te do prowadzenia

8

69

126

13 94

36 110

102

108 115

69

78

76

82

2001

2002

2003

2004

200 5

589

152 284 146 2 006

2007

spraw y podj!te w formie wyst"pienia generalnego

2008

inne

- 620 Problemowy rozk"ad spraw podj!tych z inicjatywy Rzecznika

207

administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw cudzoziemców prawo karne

341

prawo konstytucyjne i mi!dzynarodowe prawo karne wykonawcze

171 134

inne

154

Najwi!kszy wp"yw spraw nowych z poszczególnych województw

21,0%

mazowieckie

38,3%

'l"skie dolno'l"skie 11,8% 6,3%

6,8%

7,1%

pomorskie ma!opolskie wielkopolskie

8,7%

inne

Wiod$cy adresaci wyst$pie% Rzecznika Ministerstwo Sprawiedliwo'ci 12,8%

Ministerstwo Zdrowia 7,8%

49,4%

7,3%

Ministerstwo Pracy i Polityki Spo!ecznej S"d Najwy&szy Ministerstwo Infrastruktury

6,5% 5,0% 5,2%

6,0%

Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Ministerstwo Spraw Wewn$trznych i Administracji inne

17 47 29 34 43 4

20 53 27 3 18 6 11

0

21 26 23 72

5000

Warszawa

15000

Wroc!aw

Gda(sk 51 7

3504

3 611

4000 4933

6000

Porady telefoniczne

10000

2004

2005

2006

2007

2008

Katowice

6993

Gda(sk

582 3

2007

608 1

6786

27 7

0

16

2006

3610

9 12 0 3 13 1 41

10

5 11 37

13 9 13 1 72

12 77

98

500

3168

2942

310 4

3279

Wroc!aw

58 1

3000

3047

2005

16

1913

Warszawa

3163

2932

2139

1539

2004

97 8

50 1

1000 2076

1000 13 62

19

35

1500

14

16

2000 2601

5000 5607

8

33 3

4

1

34 2

33 1

35

33

74

36

3000

21 15 13 96

19 88 19 89 19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08

3500

11 44

20000 06

25000

20 0

- 621 -

Przyj!cia interesantów

4000

2500

2000

2008

Katowice

Przyj!cia interesantów w latach 1988 - 2008

7000

0

- 622 Porady udzielane telefonicznie w latach 1998 - 2007

0

2002

8404

6455

45 48

5000

1998

1999

2000

2003

2004

2005

2006

2007

23 117

21 696

13 449

2001

10000

19 476

12 138

15000

20 012

16 244

20000

21 150

25000

2008

Zatrudnienie w BRPO - liczba etatów 300

200 150 1 11

100 50

1 78 8

75

55

6 9 55 25 24 2

9 5 233 23 2 8 2 1 0 208 2 0 197 20 9 1 75 67 1 8 1 4 2 1 13

250

8 20 0

7

6

20 0

4

5

20 0

20 0

20 0

2

3 20 0

0

9

8

7

1

20 0

20 0

20 0

19 9

19 9

19 9

5

6 19 9

19 9

3

2

1

0

9

4 19 9

19 9

19 9

19 9

19 9

19 8

19 8

8

0

ZESPO)Y TERENOWE

Zespó! Terenowy we Wroc!awiu powo!any 2 sierpnia 2004 Zespó! Terenowy w Gda(sku powo!any 16 maja 2005 Zespó! Terenowy w Katowicach powo!any 14 wrze'nia 2007 r. RPO w Warszawie

1 26

- 623 Wp"yw spraw w Zespo"ach Terenowych 2500 2000

2249 1959

1500

Wp#yw ogó#em Sprawy nowe

1550 1000 1062 824

500

738

0

Wroc#aw

Gda$sk

Katowice

Najwi$kszy wp!yw nowych wniosków w Zespo!ach Terenowych dotyczy! spraw z zakresu: prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe prawo karne administracja publiczna, zdrowie i ochrona cudzoziemców

liczba spraw udzia! procentowy 523 19,9% 495 18,9% 410 15,6% 402 15,3% praw 299 11,4%

Problematyki dominuj$ce w Zespo"ach Terenowych 20% 18%

19,9%

16% 14%

18,9% 15,6%

12%

15,3%

10%

11,4%

8% 6% 4% 2% 0%

prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe prawo karne administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw cudzoziemców

W okresie obj!tym Informacj$ w Zespo"ach Terenowych rozpatrzono 3233 nowe sprawy indywidualne, w tym: –

podj$to do prowadzenia w tym, w ramach wyst"pienia o charakterze generalnym

13 567 spraw 1704 sprawy

- 624 – – – –

udzielono wyja'nie(, wskazano wnioskodawcy przys!uguj"ce mu 'rodki dzia!ania przekazano wniosek wg w!a'ciwo'ci zwrócono si$ o uzupe!nienie wniosku nie podj$to!

19 637 spraw 533 sprawy 622 sprawy 684 sprawy

Rozpatrzenie spraw przez Zespo"y Terenowe 9,1% 30,1% podj!to do prow adzenia udzielono w yja"nie# inne 60,8%

W 2008 roku w Zespo"ach Terenowych zako%czono post!powanie w 889 sprawach podj!tych. w tym: liczba spraw udzia! procentowy 1. uzyskano rozwi$zanie oczekiwane przez wnioskodawc! 17,9% ze wzgl$du na: zasadno') zarzutów wnioskodawcy 146 16,4% uwzgl$dnienie wyst"pienia generalnego RPO 13 1,5% 2. odst$piono od dalszego prowadzenia sprawy 11,1% ze wzgl$du na: tocz"ce si$ w sprawie post$powanie (niewyczerpany tryb) 55 6,2% inne wzgl$dy obiektywne – rezygnacja RPO z dalszego 44 4,9% prowadzenia sprawy ze wzgl$dów formalnych 3. nie uzyskano rozwi$zania oczekiwanego przez 71,0% wnioskodawc! ze wzgl$du na: niepotwierdzenie si$ zarzutów wnioskodawcy 613 68,9% nieuwzgl$dnienie wyst"pienia generalnego RPO 5 0,6% z powodu wyczerpania przez RPO mo&liwo'ci dzia!ania 13 1,5%

!

Przekazane Rzecznikowi do wiadomo'ci wyst"pienia kierowane do innych organów i pisma niezrozumia!ej tre'ci.

- 625 Zako%czenie spraw podj!tych w Zespo"ach Terenowych

17,9%

uzyskano rozwi"zanie oczekiwane przez wnioskodawc$ 11,1%

odst"piono od dalszego prowadzenia sprawy nie uzyskano rozwi"zania oczekiwanego przez wnioskodawc$

71,0%

Wnioski do Trybuna"u Konstytucyjnego oraz skargi konstytucyjne, do których przyst$pi" Rzecznik 30 25

27

26

20 15

19

18 15

15

10 5 0

2006

2007

2008

TKZ - wnioski o stwierdzenie niezgodno'ci przepisów z Konstytucj" SK - skargi konstytucyjne, do których przyst"pi! Rzecznik

Liczba wniosków do Trybuna"u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno#ci przepisów z Konstytucj$ oraz skargi konstytucyjne, do których przyst$pi" Rzecznik 35 34

30 25 20 15

18

18 15

10 5

11 5

0

1

2006

uwzgl$dnione

10

5

2

2007

oddalone

1

2008

umorzone

w toku

- 626 Za"$cznik nr 2

Wyst$pienia o charakterze ogólnym (systemowym) – art. 16 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o RPO A.

Wyst$pienia o charakterze generalnym

1.

RPO-546903-I/06 z 02.01.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie zasad przyznawania stypendium socjalnego dla studentów.

2.

RPO-576696-I/07 z 02.01.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie mo&liwo'ci wprowadzenia egzaminu dojrza!o'ci z religii.

3.

RPO-577112-VI/07 z 02.01.2008 r. – do Prezesa Narodowego Banku Polskiego w sprawie postulatu zaniechania pobierania przez oddzia!y NBP op!at za przelewy 1% podatku na rzecz organizacji po&ytku publicznego.

4.

RPO-577226-II/07 z 02.01.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie raportu dotycz"cego funkcjonowania Centralnego Biura Antykorupcyjnego.

5.

RPO-577227-VI/07 z 04.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego Poczty Polskiej w sprawie opó%nie( w dor$czaniu przesy!ek w okresie przed'wi"tecznym.

6.

RPO-577394-V/07 z 04.01.2008 r. – do Prezesa Urz$du Regulacji Energetyki w sprawie sytuacji indywidualnych odbiorców energii elektrycznej w zwi"zku ze sporem prawnym mi$dzy Prezesem Urz$du Regulacji Energetyki a przedsi$biorstwem energetycznym RWE STOEN S.A.

7.

RPO-572394-I/07 z 08.01.2008 r. – do Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego w sprawie problemu wprowadzania norm zagranicznych w j$zykach obcych do zbioru Polskich Norm.

8.

RPO-577369-II/07 z 08.01.2008 r. – do Prokuratora Krajowego – Zast$pcy Prokuratora Generalnego w sprawie 'ledztwa w sprawie dotycz"cej ujawnienia informacji o planowanych dzia!aniach funkcjonariuszy CBA w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

9.

RPO-577336-VI/07 z 09.01.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego w sprawie odmowy wydawania kart p!atniczych przez bank dla osób bezdomnych, posiadaj"cych sta!y dochód.

10. RPO-563156-II/07 z 09.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie dzia!a( prokuratury podj$tych wobec prokuratorów, którzy uchwalili apel Stowarzyszenia Prokuratorów RP o nieuleganiu naciskom politycznym oraz zachowanie apolityczno'ci i niezale&no'ci.

11. RPO-426171-VII/02 z 11.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie post$powania z paczkami i korespondencj" osadzonych.

12. RPO-555871-IV/07 z 11.01.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie przepisów rozporz"dzenia zaw$&aj"cych kr"g rolników uprawnionych do dop!at zwierz$cych.

13. RPO-573582-IV/07 z 14.01.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie sposobu sk!adania wniosków o przyznanie dofinansowania dla rolników.

- 627 14. RPO-572438-IX/07 z 14.01.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji, Szefa S!u&by Celnej oraz Komendanta G!ównego Stra&y Granicznej w sprawie praktyki ustanawiania obro(cy w post$powaniu dyscyplinarnym.

15. RPO-577412-III/08 z 15.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie dofinansowania wynagrodze( niepe!nosprawnych emerytów.

16. RPO-578040-II/08 z 15.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie post$powa( dyscyplinarnych wobec s$dziów s"dów powszechnych.

17. RPO-453872-II/03 z 15.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie wadliwej praktyki procesowej w sprawach dotycz"cych zn$cania.

18. RPO-576576-VI/07 z 17.01.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego w sprawie konsekwencji, jakie ponosz" klienci w wyniku fuzji dwóch banków.

19. RPO-557656-X/07 z 18.01.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie zakresu danych osobowych &"danych podczas rekrutacji do krakowskich przedszkoli.

20. RPO-576185-IX/07 z 21.01.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie dokonywania dor$cze( przesy!ek urz$dowych przez funkcjonariuszy Policji.

21. RPO-555788-II/07 z 21.01.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie podejmowanych przez Policj$ dzia!a( na podstawie tzw. algorytmu czynno'ci zwi"zanych z rejestracj", uzupe!nianiem i sprawdzaniem w module legitymowania.

22. RPO-578918-X/08 z 21.01.2008 r. – do Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej w sprawie dost$pu do 'wiadcze( medycznych w zakresie onkologii.

23. RPO-571809-I/07 z 21.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie aplikacji notarialnych.

24. RPO-578661-III/08 z 22.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie finansowania zawodowych, niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zast$pczych.

25. RPO-572990-VII/07 z 22.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie leczenia prywatnego przez stomatologa w jednym z zak!adów karnych.

26. RPO-575985-II/07 z 24.01.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji oraz Komendanta G!ównego Policji w sprawie policyjnych statystyk dotycz"cych wykrywalno'ci przest$pstw.

27. RPO-576509-II/07 z 24.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie sposobu prowadzenia 'ledztwa przez prokuratur$, a tak&e post$powania s"dowego w sprawie wydarze( na Wybrze&u w grudniu 1970 r.

28. RPO-572535-IV/07 z 24.01.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie wydawania upowa&nie( do klasyfikacji gruntów.

29. RPO-577337-VI/07 z 25.01.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego w sprawie ogranicze( w udzielaniu kredytów osobom nie posiadaj"cym zameldowania.

30. RPO-573687-IX/07 z 25.01.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie uregulowania statusu rzecznika dyscyplinarnego w jednostkach Policji.

31. RPO-572275-I/07 z 25.01.2008 r. – do Ministra Zdrowia oraz Ministra Edukacji Narodowej w sprawie realizacji zasady równego dost$pu do nauki dzieci przewlekle chorych.

- 628 32. RPO-578403-V/08 z 25.01.2008 r. – do Dyrektora Departamentu Strategii Budownictwa i Mieszkalnictwa w Ministerstwie Infrastruktury w sprawie trudno'ci z okre'leniem przez notariuszy i strony umowy równowarto'ci transakcji przeniesienia w!asno'ci spó!dzielczych praw do lokalu.

33. RPO-573683-X/07 z 25.01.2008 r. – do Prezydenta Miasta Sto!ecznego Warszawy w sprawie potrzeby podj$cia dzia!a( dla zapewnienia w Warszawie publicznych toalet, !a%ni oraz pralni.

34. RPO-577226-II/07 z 28.01.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, do wiadomo'ci Prezesa Rady Ministrów w sprawie odmowy udost$pnienia Rzecznikowi raportu dotycz"cego Centralnego Biura Antykorupcyjnego.

35. RPO-570556-IX/07 z 29.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie wyników kontroli przestrzegania praw obywatelskich wobec funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej jednego z zak!adów karnych.

36. RPO-580160-III/08 z 30.01.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w sprawie informacji prasowych w zwi"zku z nieprzekazaniem przez ZUS w latach 1999-2001 sk!adek za osoby przebywaj"ce na urlopach wychowawczych i pobieraj"ce zasi!ki macierzy(skie.

37. RPO-579970-IX/08 z 30.01.2008 r. – do Dowódcy Wojsk L"dowych w sprawie grupy &o!nierzy, którzy podczas pe!nienia s!u&by w Polskim Kontyngencie Wojskowym w Afganistanie poprosili o wcze'niejsze odes!anie do kraju.

38. RPO-579877-X/08 z 30.01.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie eskalacji napi$) zwi"zanych z akcj" strajkow" celników.

39. RPO-577860-III/08 z 31.01.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie obowi"zku op!acania sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne przez niektórych rencistów prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz".

40. RPO-543548-I/06 z 31.01.2008 r. – do Ministra Sportu i Turystyki w sprawie zasad przyznawania 'wiadczenia z bud&etu pa(stwa sportowcom niepe!nosprawnym – zdobywcom medali na igrzyskach paraolimipijskich.

41. RPO-580481-IX/08 z 31.01.2008 r. – do Szefa S!u&by Celnej – Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów w sprawie akcji protestacyjnej celników.

42. RPO-560379-I/07 z 04.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie organizacji lekarskiego egzaminu pa(stwowego.

43. RPO-580066-III/08 z 04.02.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie zwi$kszenia liczby konsulatów honorowych RP dla zapewnienia skuteczniejszej pomocy Polakom poszukuj"cym i podejmuj"cym prac$ za granic".

44. RPO-578258-I/08 z 05.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie Zintegrowanego Systemu Informatycznego – PESEL 2.

45. RPO-541402-II/06 z 08.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie nowego policyjnego systemu rejestracji skarg.

46. RPO-580991-X/08 z 08.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie potrzeby podj$cia dzia!a( w zakresie zapobiegania chorobom przenoszonym drog" p!ciow".

- 629 47. RPO-580594-X/08 z 08.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zak!óce( w organizacji szczepie( ochronnych u dzieci i m!odzie&y.

48. RPO-555284-IV/07 z 08.02.2008 r. – do Prezesa G!ównego Urz$du Statystycznego w sprawie wska%nika zmian cen nieruchomo'ci.

49. RPO-579288-I/08 z 08.02.2008 r. – do Przewodnicz"cego Krajowej Rady S"downictwa w sprawie zbyt niskich uposa&e( s$dziów.

50. RPO-230517-VII/96 z 11.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie leczenia i terapii sprawców przest$pstw o charakterze seksualnym.

51. RPO-581156-X/08 z 11.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie wzrostu zachorowa( na biegunki u dzieci do lat 2.

52. RPO-575928-III/07 z 11.02.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w sprawie egzekwowania przez organy rentowe od &o!nierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy s!u&b mundurowych sk!adek za okres wsteczny od 1 stycznia do 29 grudnia 1999 r. z tytu!u równoczesnego prowadzenia dzia!alno'ci gospodarczej.

53. RPO-580994-VII/08 z 12.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie przesuni$cia terminu wej'cia w &ycie ustawy dotycz"cej dozoru elektronicznego.

54. RPO-578928-VI/08 z 12.02.2008 r. – do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie dost$pnych na polskim rynku zabawek niebezpiecznych dla dzieci.

55. RPO-580341-II/08 z 13.02.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie wyznaczania funkcjonariuszom dziennych norm zatrzymania sprawców przest$pstw.

56. RPO-578927-X/08 z 13.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie wstrzymania przez NFZ finansowania leku stosowanego w profilaktyce zaka&e( uk!adu oddechowego u wcze'niaków oraz niemowl"t z grupy podwy&szonego ryzyka.

57. RPO-574419-VI/07 z 14.02.2008 r. – do Dyrektora Generalnego Lasów Pa(stwowych w sprawie ogranicze( w zakupie drewna ustalonych przez Lasy Pa(stwowe wobec okre'lonej grupy przedsi$biorców.

58. RPO-579803-II/08 z 15.02.2008 r. – do Prokuratora Krajowego – Zast$pcy Prokuratora Generalnego w sprawie naruszenia przez prokuratur$ uprawnie( pokrzywdzonych w sprawie o molestowanie.

59. RPO-535047-III/06 z 15.02.2008 r. – do Publicznego Obro(cy Praw Republiki Czeskiej w sprawie sytuacji polskich pracowników wykonuj"cych prac$ w Republice Czeskiej na terenie zak!adów Škoda Auto s.a.

60. RPO-580583-IX/08 z 17.02.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie ogranicze( w korzystaniu z transportu lotniczego przez kierownicz" kadr$ dowódcz".

61. RPO-581675-X/08 z 17.02.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie dzia!a( podejmowanych przez polski rz"d w zwi"zku z planowan" budow" Gazoci"gu Pó!nocnego.

62. RPO-581140-III/08 z 19.02.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zast$pczych.

63. RPO-568818-I/07 z 20.02.2008 r. – do Przewodnicz"cego Krajowej Rady S"downictwa w sprawie problemów polskiego s"downictwa.

- 630 64. RPO-569035-I/07 z 22.02.2008 r. – do Dyrektora Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w sprawie regulaminów niektórych festiwali filmowych, dyskryminuj"cych autorów filmów ze wzgl$du na ich wiek.

65. RPO-533352-III/06 z 22.02.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie problemu umieszczania wychowanków placówek opieku(czo-wychowawczych w szpitalach psychiatrycznych.

66. RPO-554164-I/07 z 22.02.2008 r. – do Wicemarsza!ka Sejmu RP w sprawie wypowiedzi na temat osób o odmiennej orientacji seksualnej.

67. RPO-523562-I/06 z 25.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie zapowiedzi powo!ania asesorów s"dowych i powierzenia im funkcji s$dziowskich, mimo wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego potwierdzaj"cego niekonstytucyjno') instytucji asesorów s"dowych.

68. RPO-562342-I/07 z 25.02.2008 r. – do Prezesa Trybuna!u Konstytucyjnego w sprawie potrzeby rozstrzygni$cia przez Trybuna! Konstytucyjny w"tpliwo'ci dotycz"cych orzeczenia w sprawie niektórych przepisów tzw. ustawy lustracyjnej.

69. RPO-582311-I/08 z 25.02.2008 r. – do Ministra Gospodarki oraz Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Nadzwyczajnej „Przyjazne Pa(stwo” do spraw zwi"zanych z ograniczaniem biurokracji w sprawie dzia!a( zmierzaj"cych do usuni$cia z polskiego systemu prawa tzw. „bubli prawnych”.

70. RPO-574093-III/07 z 26.02.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych – Sekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie sposobu refundacji sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne op!acanych przez osoby niepe!nosprawne.

71. RPO-574187-IV/07 z 26.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie przerwanych prac nad projektem zmian Kodeksu rodzinnego i opieku(czego.

72. RPO-580427-IX/08 z 27.02.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie post$powania kwalifikacyjnego do s!u&by w Policji.

73. RPO-572145-I/07 z 27.02.2008 r. – do Prezesa Polskiego Zwi"zku Pi!ki No&nej w sprawie stosowania przez kluby pi!karskie praktyk dyskryminacyjnych wobec kibiców.

74. RPO-582767-X/08 z 29.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie dzia!a( podejmowanych przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpiecze(stwa Publicznego Socjalistycznej Republiki Wietnamu wobec przebywaj"cych w Polsce obywateli tego pa(stwa.

75. RPO-572394-I/07 z 01.03.2008 r. – do Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego w sprawie charakteru prawnego Polskiej Normy.

76. RPO-579759-III/08 z 03.03.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w sprawie postulatów Ogólnopolskiej Federacji Stowarzysze( Sybirackich.

77. RPO-576185-IX/07 z 03.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nadmiernego obci"&ania Policji przez s"dy i prokuratury dor$czaniem przesy!ek urz$dowych.

78. RPO-582645-III/08 z 04.03.2008 r. – do Prezesa Urz$du Regulacji Energetyki w sprawie umo&liwienia korzystania z energii elektrycznej i innych mediów odbiorcom b$d"cym w trudnej sytuacji materialnej.

- 631 79. RPO-577928-III/08 z 04.03.2008 r. – do G!ównego Inspektora Sanitarnego w sprawie nieprawid!owo'ci w wydawaniu decyzji przez organy pa(stwowej inspekcji sanitarnej w sprawie chorób zawodowych.

80. RPO-522854-VI/06 z 10.03.2008 r. – do Dyrektora Generalnego Lasów Pa(stwowych w sprawie nieprawid!owo'ci w zlecaniu przez Regionalne Dyrekcje Lasów Pa(stwowych prac polegaj"cych na wykonaniu planów urz"dzenia lasów.

81. RPO-577659-X/08 z 10.03.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie przestrzegania bezpiecze(stwa i higieny w szko!ach.

82. RPO-527434-III/06 z 12.03.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie migracji zarobkowej personelu medycznego.

83. RPO-582024-II/08 z 14.03.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie informacji prasowych o nagrywaniu na dyktafony przez funkcjonariuszy Policji przebiegu kontroli drogowych.

84. RPO-571541-II/07 z 14.03.2008 r. – do Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego w sprawie &"dania przez CBA przekazania zestawienia nieruchomo'ci zbytych przez Miasto Sopot w latach 1990-2007.

85. RPO-578403-V/08 z 17.03.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie problemów z interpretacj" ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdzia!aniu wprowadzania do obrotu finansowego warto'ci maj"tkowych pochodz"cych z nielegalnych lub nieujawnionych %róde! oraz o przeciwdzia!aniu finansowania terroryzmu, w zakresie przenoszenia w!asno'ci spó!dzielczych praw do lokali.

86. RPO-494787-VII/05 z 18.03.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie warunków odbywania kary pozbawienia wolno'ci w jednostkach penitencjarnych okr$gu katowickiego.

87. RPO-552919-I/07 z 19.03.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Weryfikacyjnej Wojskowych S!u&b Informacyjnych w sprawie wstrzymania prac tej Komisji.

88. RPO-583153-I/08 z 20.03.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie podawania przez Agencj$ Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa do publicznej wiadomo'ci wykazu rolników, którym w 2006 r. przyznano p!atno') bezpo'redni" lub p!atno') cukrow".

89. RPO-547814-I/06 z 20.03.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie niewykonywania orzecze( Trybuna!u Konstytucyjnego.

90. RPO-575418-I/07 z 20.03.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie odpowiedzialno'ci osób wykonuj"cych samodzielnie funkcje w dziedzinie geodezji i kartografii.

91. RPO-577369-II/07 z 21.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie ujawnienia informacji o planowanych dzia!aniach funkcjonariuszy Centralnego Biura Antykorupcyjnego w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

92. RPO-583943-I/08 z 21.03.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie uzyskania potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez osoby, które opu'ci!y Polsk$ w 1968 r.

- 632 93. RPO-581968-III/08 z 25.03.2008 r. – do Ombudsmana Islandii w sprawie sytuacji Polaków pracuj"cych na terenie Islandii.

94. RPO-585337-I/08 z 25.03.2008 r. – do Prezesa Polskiego Komitetu Olimpijskiego w sprawie swobody wypowiedzi sportowców w trakcie Igrzysk Olimpijskich w Pekinie.

95. RPO-584971-X/08 z 25.03.2008 r. – do Prezesa Urz$du Lotnictwa Cywilnego w sprawie nieprawid!owo'ci w konstrukcji pasa startowego Portu Lotniczego im. W!adys!awa Reymonta w #odzi.

96. RPO-584098-IX/08 z 25.03.2008 r. – do Szefa Biura Bezpiecze(stwa Narodowego, Dowódcy Operacyjnego Si! Zbrojnych, Dowódcy Wojsk L"dowych, Dowódcy Si! Powietrznych, Dowódcy Marynarki Wojennej, Komendanta – Rektora Akademii Obrony Narodowej, Komendanta – Rektora Akademii Marynarki Wojennej, Komendanta Wojskowej Akademii Technicznej, Komendantów Wy&szych Szkó! Oficerskich Wojsk L"dowych w sprawie przegl"du praw obywatelskich w dziedzinie obronno'ci.

97. RPO-583102-IX/08 z 27.03.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie ogranicze( mo&liwo'ci wyp!aty równowa&nika pieni$&nego dla funkcjonariusza S!u&by Celnej za brak lokalu mieszkalnego.

98. RPO-580873-I/08 z 31.03.2008 r. – do Dyrektora Agencji Praw Podstawowych w sprawie sytuacji osób homoseksualnych w Polsce.

99. RPO-584001-X/08 z 31.03.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie rekrutacji do przedszkoli.

100. RPO-585484-X/08 z 01.04.2008 r. – do Prezydenta RP w sprawie sytuacji wspólnoty Serbo!u&yczan.

101. RPO-583160-III/08 z 01.04.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w sprawie wzywania emerytów i rencistów do zap!aty zas"dzonych kwot tytu!em zwrotu kosztów zast$pstwa procesowego w sprawach o wyrównanie 'wiadcze( emerytalnorentowych z powodu obni&enia kwoty bazowej w 1993 r.

102. RPO-577226-II/07 z 03.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie odmowy udost$pnienia Rzecznikowi przez Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów opracowania dotycz"cego dzia!alno'ci Centralnego Biura Antykorupcyjnego.

103. RPO-580583-IX/08 z 07.04.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie raportu dotycz"cego wypadku samolotu CASA.

104. RPO-585659-I/08 z 07.04.2008 r. – do Pe!nomocnika Prezesa Rady Ministrów ds. Dialogu Mi$dzynarodowego w sprawie stanowiska polskiego rz"du odno'nie do utworzenia w Berlinie placówki „Widoczny znak”, upami$tniaj"cej przymusowe wysiedlenia Niemców po II wojnie 'wiatowej.

105. RPO-578855-VII/08 z 07.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie stosowania dozoru kuratora s"dowego wobec skazanych, którzy uzyskali warunkowe przedterminowe zwolnienie podczas odbywania kary pozbawienia wolno'ci w innej sprawie.

106. RPO-585657-I/08 z 07.04.2008 r. – do Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawie terminu egzaminów na aplikacj$ radcowsk".

- 633 107. RPO-584202-V/08 z 08.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie w"tpliwo'ci zwi"zanych z interpretacj" art. 48 ust. 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych dotycz"cego wykupu mieszka( spó!dzielczych, które by!y wcze'niej mieszkaniami zak!adowymi.

108. RPO-577339-X/07 z 08.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie obowi"zku meldunkowego.

109. RPO-585333-I/08 z 10.04.2008 r. – do Prezesa Polskiego Zwi"zku Pi!ki No&nej w sprawie licznych incydentów o pod!o&u rasistowskim i antysemickim na stadionach podczas meczów pi!karskich.

110. RPO-572925-VII/07 z 11.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej, do wiadomo'ci Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nieprawdziwych informacji o stanowisku Rzecznika Praw Obywatelskich dotycz"cym monitorowania cel dla wi$%niów niebezpiecznych.

111. RPO-586252-X/08 z 11.04.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie aktów wandalizmu na cmentarzach i innych miejscach pami$ci.

112. RPO-585661-IV/08 z 11.04.2008 r. – do Ministra Gospodarki, Ministra Infrastruktury oraz Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie ra&"co przewlek!ego rozpatrywania roszcze( reprywatyzacyjnych przez organy administracji publicznej.

113. RPO-585658-I/08 z 11.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie równoczesnego sprawowania wysokich stanowisk w administracji publicznej.

114. RPO-577860-III/08 z 14.04.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie zró&nicowania sytuacji rencistów prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz" w zakresie zasad op!acania sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne.

115. RPO-586253-X/08 z 14.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie wstrzymania przez Narodowy Fundusz Zdrowia wydawania indywidualnych zgód na leczenie onkologiczne drogimi preparatami.

116. RPO-573940-IX/07 z 16.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie nieprawid!owo'ci stwierdzonych przez pracowników Biura Rzecznika w wyniku przeprowadzonej kontroli przestrzegania praw obywatelskich funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej w Zak!adzie Karnym w W.

117. RPO-586605-X/08 z 16.04.2008 r. – do Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie zmian w Programie Operacyjnym Infrastruktura i *rodowisko na lata 2007-2013.

118. RPO-585494-IX/08 z 16.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie niedostatecznego wyposa&enia funkcjonariuszy pe!ni"cych s!u&b$ w polskim kontyngencie policyjnym w ramach misji pokojowej w Kosowie.

119. RPO-554727-VII/07 z 17.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie dost$pu osób pozbawionych wolno'ci do dokumentacji medycznej.

120. RPO-522661-II/06 z 17.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie problemów zwi"zanych z dochodzeniem roszcze( zwrotnych od osób, które swym bezprawnym dzia!aniem doprowadzi!y do wyp!aty odszkodowa( przez Skarb Pa(stwa.

- 634 121. RPO-586820-I/08 z 18.04.2008 r. – do Marsza!ka Sejmu RP w sprawie ogranicze( w udzielaniu sta!ych przepustek dziennikarskich na teren Sejmu.

122. RPO-584705-IX/08 z 18.04.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie wyp!aty nale&no'ci zagranicznej dla &o!nierzy zawodowych pe!ni"cych s!u&b$ poza granicami Polski.

123. RPO-587132-X/08 z 21.04.2008 r. – do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców w sprawie przewlek!o'ci w wydawaniu cudzoziemcom kart pobytu.

124. RPO-584001-X/08 z 23.04.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie 'rodków prawnych przys!uguj"cych osobom, którym odmówiono przyj$cia dziecka do przedszkola.

125. RPO-581675-X/08 z 24.04.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie doniesie( prasowych o mo&liwo'ci ska&enia Morza Ba!tyckiego w zwi"zku z planowanym uruchomieniem Gazoci"gu Pó!nocnego.

126. RPO-585592-X/08 z 24.04.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du do Spraw Osób Niepe!nosprawnych w sprawie ogranicze( w dofinansowaniu zakupu samochodu dla osób niepe!nosprawnych.

127. RPO-561484-VII/07 z 24.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie nieprawid!owo'ci w funkcjonowaniu wi$ziennej s!u&by zdrowia.

128. RPO-582023-II/08 z 24.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby podj$cia odpowiednich 'rodków przeciwdzia!aj"cych przewlek!o'ci post$powa( s"dowych.

129. RPO-586099-VII/08 z 24.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie systematycznego przekazywania Rzecznikowi informacji o wypadkach nadzwyczajnych, jakie mia!y miejsce w zak!adach karnych i aresztach 'ledczych na terenie kraju.

130. RPO-586790-II/08 z 25.04.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie doniesie( prasowych o zmuszaniu do niewolniczej pracy Polaków, którzy wyjechali do pracy w Holandii.

131. RPO-587309-III/08 z 25.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie braku mo&liwo'ci ubiegania si$ d!u&nika alimentacyjnego o roz!o&enie na raty lub odroczenie terminu p!atno'ci zad!u&enia powsta!ego z tytu!u wyp!aconych zaliczek alimentacyjnych.

132. RPO-588086-I/08 z 28.04.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie egzaminu gimnazjalnego z zakresu cz$'ci humanistycznej.

133. RPO-587847-I/08 z 28.04.2008 r. – do Prezesa Instytutu Pami$ci Narodowej w sprawie trybu post$powania IPN z o'wiadczeniami lustracyjnymi zawieraj"cymi braki lub b!$dy.

134. RPO-587722-VII/08 z 29.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci oraz Ministra Zdrowia w sprawie poprawy jako'ci kwalifikowania nieletnich do publicznych zak!adów opieki zdrowotnej w celu obserwacji psychiatrycznej lub leczenia.

135. RPO-587379-IV/08 z 30.04.2008 r. – do Prezesa Zarz"du Fundacji „Prawo Europejskie” w sprawie konsekwencji przed!u&aj"cej si$ roz!"ki dzieci z rodzicami pracuj"cymi za granic".

136. RPO-582072-I/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie podpisanych, a nie ratyfikowanych przez Polsk$ umów mi$dzynarodowych.

137. RPO-588152-X/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie prac nad „koszykiem 'wiadcze( gwarantowanych”.

- 635 138. RPO-577226-II/07 z 30.04.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie w odmowy udost$pnienia Rzecznikowi przez Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów opracowania dotycz"cego dzia!alno'ci Centralnego Biura Antykorupcyjnego.

139. RPO-583270-VII/08 z 06.05.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie przeludnienia w zak!adach karnych wizytowanych przez pracowników Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

140. RPO-576195-I/07 z 06.05.2008 r. – do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy, Przewodnicz"cej Komisji Petycji Parlamentu Niemieckiego, Ombudsmana Nadrenii i Palatynatu oraz Ambasadora RP w Niemczech w sprawie sytuacji obywateli polskich zamieszkuj"cych w Niemczech.

141. RPO-586888-X/08 z 08.05.2008 r. – do Ministra Gospodarki w sprawie bezpiecze(stwa energetycznego Polski i zwi"zanych z tym zagro&e(.

142. RPO-541402-II/06 z 09.05.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie policyjnego systemu rejestracji skarg.

143. RPO-561595-III/07 z 09.05.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie wynagradzania nauczycieli za ocenianie ustnych egzaminów maturalnych.

144. RPO-507916-VII/05 z 12.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nieskuteczno'ci wykonywania orzecze( s"dów rodzinnych o umieszczeniu nieletnich w placówkach niepodlegaj"cych resortowi sprawiedliwo'ci.

145. RPO-575042-IV/07 z 13.05.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie przyznawania odszkodowania w zwi"zku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomo'ci.

146. RPO-588614-I/08 z 14.05.2008 r. – do Prezesa Instytutu Pami$ci Narodowej w sprawie zasad funkcjonowania tzw. zbioru zastrze&onego w zasobach archiwalnych IPN.

147. RPO-568845-V/07 z 14.05.2008 r. – do Prezesa Naczelnego S"du Administracyjnego w sprawie informacji o stanie maj"tkowym, jakie zobowi"zana jest przedstawi) osoba ubiegaj"ca si$ o przyznanie prawa pomocy w post$powaniu przed s"dami administracyjnymi.

148. RPO-583636-III/08 z 16.05.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie regulacji ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym przewiduj"cej wyga'ni$cie stosunku pracy z mianowanym profesorem zwyczajnym lub nadzwyczajnym z ko(cem roku, w którym uko(czy! 70 rok &ycia.

149. RPO-588166-X/08 z 16.05.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie udzielania 'wiadcze( z zakresu fizjoterapii w ramach umów z Narodowym Funduszem Zdrowia.

150. RPO-588895-X/08 z 16.05.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sytuacji osób chorych na hemofili$.

151. RPO-552094-I/07 z 19.05.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie zamieszczenia w raporcie o likwidacji Wojskowych S!u&b Informacyjnych informacji, które stanowi" dane wra&liwe.

152. RPO-588816-III/08 z 19.05.2008 r. – do Prezesa Zarz"du PFRON w sprawie nieterminowej refundacji przez PFRON sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne osobom niepe!nosprawnym prowadz"cym dzia!alno') gospodarcz".

- 636 153. RPO-589281-I/08 z 20.05.2008 r. – do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie nierównego traktowania Polaków w konkursach unijnych, organizowanych przez Europejski Urz"d Doboru Kadr (EPSO).

154. RPO-570108-I/07 z 20.05.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej w sprawie nadmiernego obci"&ania uczniów noszeniem tornistrów/plecaków.

155. RPO-589042-VII/08 z 20.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie nieprawid!owo'ci zwi"zanych z opó%nieniami w zwalnianiu z jednostek penitencjarnych osób, którym s"d uchyli! tymczasowe aresztowanie.

156. RPO-582767-X/08 z 21.05.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie dzia!a( podejmowanych przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpiecze(stwa Publicznego Socjalistycznej Republiki Wietnamu wobec przebywaj"cych w Polsce obywateli tego pa(stwa.

157. RPO-453872-II/03 z 21.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie mo&liwo'ci zastosowania tzw. warunkowego dozoru policji oraz zakazu zbli&ania si$ podejrzanego (oskar&onego) do pokrzywdzonego.

158. RPO-587390-I/08 z 21.05.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie prawid!owego rozwoju polskiego systemu szkolnictwa wy&szego i jego przysz!o'ci.

159. RPO-589505-II/08 z 21.05.2008 r. – do Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego w sprawie dzia!a( funkcjonariuszy ABW podejmowanych wobec dziennikarzy podczas przeszukania mieszkania jednego z cz!onków Komisji Weryfikacyjnej WSI.

160. RPO-578258-I/08 z 31.05.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie dzia!a( podejmowanych w zwi"zku z budow" Zintegrowanego Systemu Informatycznego – PESEL 2.

161. RPO-577226-II/07 z 04.06.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Sprawiedliwo'ci i Praw Cz!owieka w sprawie odmowy udost$pnienia Rzecznikowi Praw Obywatelskich raportu o dzia!alno'ci Centralnego Biura Antykorupcyjnego.

162. RPO-586132-I/08 z 06.06.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie dost$pno'ci stron internetowych instytucji publicznych dla osób niewidomych i niedowidz"cych.

163. RPO-589891-I/08 z 06.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie umieszczenia w kwestionariuszu osobowym dla kandydatów do egzaminu na aplikacj$ radcowsk", adwokack" i notarialn" rubryki „narodowo')”.

164. RPO-588415-I/08 z 06.06.2008 r. – do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy oraz Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich dotycz"cej zacie'nienia wspó!pracy z ombudsmanami z regionu Europy *rodkowoWschodniej, a tak&e krajów Wspólnoty Niepodleg!ych Pa(stw.

165. RPO-588086-I/08 z 11.06.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej w sprawie humanistycznej.

tegorocznego

egzaminu

gimnazjalnego

z

zakresu

cz$'ci

166. RPO-588816-III/08 z 12.06.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie refundacji przez PFRON sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne osób niepe!nosprawnych prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz".

- 637 167. RPO-584971-X/08 z 13.06.2008 r. – do Prezesa Urz$du Lotnictwa Cywilnego w sprawie potencjalnych nieprawid!owo'ci w konstrukcji pasa startowego Portu Lotniczego im. W!adys!awa Reymonta w #odzi.

168. RPO-568853-IV/07 z 16.06.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie udzia!u na prawach strony organizacji spo!ecznych w post$powaniu o wydanie pozwolenia wodnoprawnego.

169. RPO-531269-II/06 z 25.06.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie problemu braku zainteresowania ze strony Policji sytuacj" osób pokrzywdzonych zn$caniem.

170. RPO-573306-VI/07 z 25.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie braku mo&liwo'ci uzyskania wpisu do ewidencji psychologów uprawnionych do przeprowadzania bada( kierowców.

171. RPO-578040-II/08 z 27.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie post$powa( dyscyplinarnych wobec s$dziów.

172. RPO-583153-I/08 z 27.06.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie podawania do publicznej wiadomo'ci, na stronie internetowej ARiMR, wykazu rolników, którym w roku 2006 przyznano p!atno') do gruntów rolnych lub p!atno') cukrow".

173. RPO-582026-II/08 z 30.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nagrywania w aresztach 'ledczych rozmów adwokatów z ich klientami.

174. RPO-520361-II/05 z 30.06.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie zweryfikowania informacji o przewo&eniu przez terytorium Polski i przetrzymywaniu na terenie kraju oraz poddawaniu torturom cz!onków terrorystycznej organizacji Al-Kaida.

175. RPO-574854-IV/07 z 02.07.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie udzielania pomocy finansowej m!odym rolnikom ze 'rodków Unii Europejskiej.

176. RPO-586451-IV/08 z 03.07.2008 r. – do Prezesa Agencji Rynku Rolnego w sprawie pogarszaj"cej si$ sytuacji ekonomicznej rolników – producentów mi$sa wieprzowego.

177. RPO-555871-IV/07 z 03.07.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie przepisów rozporz"dzenia zaw$&aj"cych kr"g rolników uprawnionych do dop!at zwierz$cych.

178. RPO-590804-II/08 z 03.07.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie procederu wykorzystywania dzieci do &ebractwa.

179. RPO-575985-II/07 z 04.07.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie policyjnych statystyk dotycz"cych wykrywalno'ci przest$pstw.

180. RPO-593463-IX/08 z 09.07.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie apelu Stowarzyszenia Pro Militio.

181. RPO-593585-I/08 z 10.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby wprowadzenia zmian w organizacji kszta!cenia na aplikacji radcowskiej i adwokackiej.

182. RPO-555872-X/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie nieprzestrzegania w publicznych szpitalach praw pacjentek korzystaj"cych ze 'wiadcze( zdrowotnych w zwi"zku z porodem.

183. RPO-572080-IV/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie przyznawania lokalu zamiennego na podstawie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.

- 638 184. RPO-587132-X/08 z 10.07.2008 r. – do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców w sprawie przewlek!o'ci w wydawaniu cudzoziemcom kart pobytu.

185. RPO-593902-I/08 z 14.07.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie uchybie( administratorów danych prowadz"cych do naruszenia prawa do ochrony danych osobowych.

186. RPO-593587-IX/08 z 16.07.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie domniemanych nieprawid!owo'ci w dzia!aniach resortu obrony narodowej.

187. RPO-581156-X/08 z 17.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie ryzyka wybuchu gro%nej epidemii zachorowa( na jersinioz$.

188. RPO-593913-X/08 z 17.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia, Ministra Gospodarki oraz Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie utrudnie( w dost$pie pacjentów do tanich leków.

189. RPO-593193-X/08 z 17.07.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie zagro&enia dla 'rodowiska naturalnego nad rzek" Ner, spowodowanego podczas wykonywania prac przy pog!$bianiu rzeki.

190. RPO-587868-IX/08 z 18.07.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie braku prawnych mo&liwo'ci uzyskania pomocy finansowej dla niepe!nosprawnych cz!onków rodziny z funduszu socjalnego przeznaczonego dla emerytów i rencistów wojskowych, nie pozostaj"cych we wspólnym gospodarstwie domowym.

191. RPO-594707-X/08 z 23.07.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie nieprawid!owo'ci w placówce wypoczynku letniego dla dzieci.

192. RPO-594389-I/08 z 25.07.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie tzw. raportu Pitery.

193. RPO-594957-III/08 z 25.07.2008 r. – do Prezesa Telewizji Puls, do wiadomo'ci Prezesa Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, w sprawie decyzji w!adz TV Puls o zwolnieniu zespo!u realizuj"cego programy informacyjne.

194. RPO-523139-III/06 z 25.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji oraz Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie podejmowanych dzia!a( dotycz"cych przeciwdzia!ania zjawisku wykorzystywania dzieci rumu(skich.

195. RPO-584169-II/08 z 29.07.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Wewn$trznych i Administracji – Przewodnicz"cego Zespo!u do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Lud%mi w sprawie pomocy dla ofiar handlu lud%mi.

196. RPO-577454-X/08 z 29.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie nierównego traktowania publicznych zak!adów opieki zdrowotnej w dost$pie do pomocy publicznej, w zwi"zku z rz"dow" koncepcj" odd!u&ania zak!adów opieki zdrowotnej.

197. RPO-580160-III/08 z 29.07.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w sprawie nieprzekazywania przez ZUS w latach 1999-2001 sk!adek za osoby przebywaj"ce na urlopach wychowawczych i pobieraj"ce zasi!ki macierzy(skie.

198. RPO-566351-VII/07 z 30.07.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie zapewnienia respektowania przez kierownictwo jednostek penitencjarnych obowi"zuj"cych przepisów dotycz"cych stosowania urz"dze( telewizji przemys!owej w zak!adach karnych i aresztach 'ledczych.

- 639 199. RPO-591184-II/08 z 30.07.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie zawiadamiania Policji o przypadkach maltretowania dzieci i przemocy w rodzinie.

200. RPO-595323-IX/08 z 31.07.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie kosztów uczestnictwa Polski w misji stabilizacyjnej Polskiego realizuj"cego zadania na terytorium Republiki Iraku.

Kontyngentu

Wojskowego

201. RPO-594728-IX/08 z 31.07.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów – Szefa S!u&by Celnej w sprawie braku mo&liwo'ci uzyskania urlopu macierzy(skiego przez funkcjonariusza S!u&by Celnej b$d"cego ojcem zast$pczym ma!oletniego dziecka.

202. RPO-588895-X/08 z 31.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sytuacji w zakresie profilaktyki i leczenia dzieci chorych na hemofili$ oraz równego traktowania tych dzieci w szko!ach.

203. RPO-593594-I/08 z 31.07.2008 r. – do Prezesa Polskiego Zwi"zku Motorowego w sprawie incydentu o charakterze rasistowskim podczas zawodów ligi &u&lowej.

204. RPO-586265-III/08 z 01.08.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w sprawie trudno'ci z wyp!at" nale&nych 'rodków zgromadzonych na rachunku zmar!ego wspó!ma!&onka.

205. RPO-595367-IX/08 z 04.08.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie stanu okr$tów wojennych Polskiej Marynarki Wojennej.

206. RPO-573306-VI/07 z 04.08.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie okre'lania kompetencji zawodowych psychologów, w szczególno'ci psychologów uprawnionych do wykonywania bada( psychologicznych z zakresu transportu drogowego.

207. RPO-576195-I/07 z 06.08.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych oraz Przewodnicz"cego Komisji Petycji Parlamentu Europejskiego w sprawie traktowania obywateli polskich zamieszkuj"cych w Niemczech.

208. RPO-591750-II/08 z 06.08.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania – Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie szkodliwej dla zwalczania przemocy w rodzinach stereotypizacji kobiet jako ofiar i m$&czyzn jako sprawców.

209. RPO-595481-X/08 z 08.08.2008 r. – do Prezesa Najwy&szej Izby Kontroli w sprawie nieprawid!owo'ci w zakresie wykorzystywania przez jednostki samorz"du terytorialnego 'rodków finansowych przekazywanych z bud&etu pa(stwa na rzecz wspierania edukacji dzieci i m!odzie&y pochodzenia romskiego.

210. RPO-595479-II/08 z 08.08.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie zjawiska krzywdzenia dzieci.

211. RPO-595749-I/08 z 08.08.2008 r. – do Ministra Sportu i Turystyki w sprawie negatywnych nast$pstw zjawiska dopingu.

212. RPO-552094-I/07 z 11.08.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie zamieszczenia w raporcie o likwidacji Wojskowych S!u&b Informacyjnych informacji, które stanowi" dane wra&liwe.

213. RPO-596052-I/08 z 18.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie egzaminów na aplikacj$ s"dowo-prokuratorsk".

- 640 214. RPO-596458-II/08 z 20.08.2008 r. – do Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego w sprawie stanu bezpiecze(stwa sieci teleinformatycznych urz$dów pa(stwowych w Polsce.

215. RPO-596036-II/08 z 20.08.2008 r. – do Szefa Agencji Wywiadu w sprawie dzia!a( Agencji Wywiadu podejmowanych w zakresie przydzia!u mieszka( s!u&bowych funkcjonariuszom wywiadu.

216. RPO-575042-IV/07 z 21.08.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie przyznawania odszkodowania w zwi"zku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomo'ci.

217. RPO-596789-X/08 z 22.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zapewnienia w!a'ciwych standardów leczenia i dost$pu do nowoczesnych terapii dla dzieci chorych na nowotwory.

218. RPO-589283-IX/08 z 26.08.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie wyników kontroli przestrzegania praw obywatelskich funkcjonariuszy Policji jednej z komend wojewódzkich.

219. RPO-591059-III/08 z 28.08.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie narusze( praw pracowniczych obcokrajowców spoza Unii Europejskiej wykonuj"cych prac$ na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

220. RPO-595398-X/08 z 01.09.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie organu w!a'ciwego do umarzania lub rozk!adania na raty zaleg!ych sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne rolników.

221. RPO-569035-I/07 z 04.09.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie regulaminów niektórych festiwali filmowych, dyskryminuj"cych autorów filmów ze wzgl$du na ich wiek.

222. RPO-595485-IX/08 z 04.09.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie kontroli przestrzegania praw obywatelskich &o!nierzy w 2 Korpusie Zmechanizowanym, 6 Brygadzie Desantowo-Szturmowej oraz 16 batalionie powietrzno-desantowym w Krakowie.

223. RPO-582023-II/08 z 04.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie informatyzacji sal s"dowych.

224. RPO-595485-IX/08 z 05.09.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie kontroli przestrzegania praw obywatelskich &o!nierzy w 8 Bazie Lotniczej i 13 eskadrze lotnictwa transportowego w Krakowie.

225. RPO-571999-I/07 z 08.09.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podr$czników dla uczniów niewidomych i niedowidz"cych.

226. RPO-580594-X/08 z 08.09.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zak!óce( w organizacji szczepie( ochronnych u dzieci i m!odzie&y.

227. RPO-586400-II/08 z 10.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie udost$pnienia osobom reprezentuj"cym pokrzywdzonego niejawnych materia!ów 'ledztwa prowadzonego w sprawie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika.

228. RPO-598121-IX/08 z 11.09.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie produkcji, zakupu oraz wykorzystywania przez Si!y Zbrojne RP broni kasetowej w Afganistanie.

229. RPO-598091-VI/08 z 12.09.2008 r. – do Prezesa Zwi"zku Banków Polskich w sprawie trudno'ci w korzystaniu z bankomatów przez osoby niepe!nosprawne.

- 641 230. RPO-595043-III/08 z 12.09.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezydenta RP w sprawie przepisów reguluj"cych pobieranie dodatku funkcyjnego przez s$dziego.

231. RPO-591685-VI/08 z 15.09.2008 r. – do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie procedur dotycz"cych post$powania z kartami p!atniczymi w hipermarketach.

232. RPO-593169-VI/08 z 17.09.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie uiszczania op!aty skarbowej od z!o&enia dokumentu stwierdzaj"cego udzielenie pe!nomocnictwa.

233. RPO-598266-II/08 z 17.09.2008 r. – do Prokuratora Krajowego – Zast$pcy Prokuratora Generalnego w sprawie nieprawid!owo'ci zwi"zanych z ujawnieniem jednemu z podejrzanych, w cz$'ci nie dotycz"cej jego osoby, akt 'ledztwa prowadzonego w sprawie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika.

234. RPO-579495-I/08 z 19.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie ogranicze( w dost$pie do wykonywania zawodu adwokata.

235. RPO-502338-IV/05 z 19.09.2008 r. – do Przewodnicz"cego Krajowej Rady S"downictwa w sprawie terminu przedawnienia przewinie( dyscyplinarnych pope!nianych przez s$dziów.

236. RPO-597884-III/08 z 22.09.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w sprawie realizacji przez organy rentowe uprawnienia m$&czyzn do wcze'niejszej emerytury.

237. RPO-591186-VII/08 z 23.09.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie potrzeby podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych zatrzymywanych przez Policj$.

do

zapewnienia

skutecznej

ochrony

praw

osób

238. RPO-552094-I/07 z 29.09.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie zamieszczenia w raporcie o likwidacji Wojskowych S!u&b Informacyjnych informacji, które stanowi" dane wra&liwe.

239. RPO-598694-I/08 z 29.09.2008 r. – do Marsza!ka Senatu RP w sprawie prób wywarcia wp!ywu na funkcjonowanie Instytutu Pami$ci Narodowej.

240. RPO-598725-I/08 z 29.09.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie opieki konsularnej nad obywatelami polskimi przebywaj"cymi za granic".

241. RPO-583129-III/08 z 29.09.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie bezrobocia na obszarach popegeerowskich.

242. RPO-593139-IV/08 z 29.09.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zasad przyznawania pomocy finansowej dla m!odych rolników.

243. RPO-599337-I/08 z 30.09.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów oraz Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie stanu przestrzegania praw osób starszych.

244. RPO-593126-II/08 z 30.09.2008 r. – do Prokuratora Krajowego w sprawie udost$pniania dziennikarzom przez Policj$ lub prokuratur$ informacji o prowadzonych post$powaniach przygotowawczych oraz udost$pniania do wgl"du aktów oskar&enia, przed rozpocz$ciem przewodu s"dowego.

245. RPO-594213-III/08 z 01.10.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w sprawie zasad przeliczania emerytury.

- 642 246. RPO-598987-IX/08 z 02.10.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie konsekwencji dla &o!nierzy Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Iraku decyzji o przed!u&eniu s!u&by.

247. RPO-588086-I/08 z 02.10.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie egzaminów gimnazjalnych, obni&enia wieku nauczania obowi"zkowego oraz !"czonych lekcji w szko!ach podstawowych w gminach wiejskich.

248. RPO-598695-I/08 z 02.10.2008 r. – do Prezesa Instytutu Pami$ci Narodowej w sprawie udost$pniania do wgl"du w celach prowadzenia bada( naukowych dokumentów zgromadzonych w archiwum IPN.

249. RPO-598882-I/08 z 02.10.2008 r. – do Prezydenta Miasta Sto!ecznego Warszawy w sprawie potrzeby dostosowania stacji warszawskiego metra do potrzeb osób niewidomych i niedowidz"cych.

250. RPO-599076-X/08 z 02.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia oraz Prokuratora Krajowego w sprawie przypadków samobójczych zgonów pacjentów przebywaj"cych w szpitalach.

251. RPO-599669-X/08 z 06.10.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du do Spraw Osób Niepe!nosprawnych w sprawie problemu dyskryminowania osób niepe!nosprawnych przez o'rodki prowadz"ce badania opinii publicznej.

252. RPO-599436-X/08 z 06.10.2008 r. – do G!ównego Inspektora Sanitarnego w sprawie zagro&enia dla 'rodowiska naturalnego w zwi"zku z nieprawid!owo'ciami w gospodarce odpadami szpitalnymi.

253. RPO-497263-II/05 z 07.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie mo&liwo'ci zapewnienia prawid!owego funkcjonowania instytucji lekarza s"dowego.

254. RPO-596409-XVII/08 z 07.10.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie usuwania skutków kl$sk &ywio!owych.

255. RPO-599168-I/08 z 08.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wyników egzaminu na aplikacje prawnicze.

256. RPO-598884-I/08 z 08.10.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie udzielenia przez organy i instytucje podleg!e Prezesowi Rady Ministrów odpowiedzi na wyst"pienia Rzecznika Praw Obywatelskich.

257. RPO-462591-IV/04 z 09.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nieterminowego za!atwiania spraw w s"dach wieczystoksi$gowych.

258. RPO-600185-III/08 z 10.10.2008 r. – do Konsula Generalnego RP w Reykjaviku w sprawie sytuacji Polaków w Islandii w zwi"zku z kryzysem gospodarczym, którym mia! miejsce w tym kraju.

259. RPO-599605-X/08 z 10.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie problemów zwi"zanych ze stosowaniem leków poza wskazaniami rejestracyjnymi, szczególnie w neonatologii, pediatrii i onkologii.

260. RPO-600191-I/08 z 13.10.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie podj$cia dzia!a( dla ochrony polskich obywateli w Islandii w zwi"zku z kryzysem gospodarczym w tym kraju.

- 643 261. RPO-587132-X/08 z 14.10.2008 r. – do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców w sprawie przewlek!o'ci w wydawaniu kart pobytu cudzoziemcom.

262. RPO-594942-VI/08 z 15.10.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie bada( technicznych pojazdów wykonywanych przed ich pierwsz" rejestracj" w Polsce.

263. RPO-595214-III/08 z 16.10.2008 r. – do Prezydenta Miasta Sto!ecznego Warszawy, G!ównego Inspektora Pracy oraz G!ównego Inspektora Transportu Drogowego w sprawie praw pracowniczych kierowców zatrudnionych w przedsi$biorstwach realizuj"cych zadania z zakresu komunikacji miejskiej.

264. RPO-600189-I/08 z 16.10.2008 r. – do Prezesa Telewizji Polskiej S.A. w sprawie udost$pnienia archiwalnych nagra( z przekazania na r$ce &ony Lecha Wa!$sy pokojowej Nagrody Nobla w 1983 roku.

265. RPO-600188-I/08 z 16.10.2008 r. – do Prezesa Telewizji Polskiej S.A. w sprawie j$zyka u&ywanego w programie „Gwiazdy ta(cz" na lodzie”, emitowanym w TVP 2.

266. RPO-599682-IX/08 z 17.10.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie bezpiecze(stwa &o!nierzy pe!ni"cych s!u&b$ w Polskim Kontyngencie Wojskowym, w zwi"zku z informacjami prasowymi o wypo&yczeniu od Amerykanów transporterów Cougar.

267. RPO-564860-II/07 z 17.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie zawieszania post$powa( dyscyplinarnych wobec przedstawicieli zawodów prawniczych.

268. RPO-596458-II/08 z 17.10.2008 r. – do Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego w sprawie bezpiecze(stwa cyberprzestrzeni Polski.

269. RPO-599777-IX/08 z 17.10.2008 r. – do Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w sprawie pojawiaj"cych si$ w mediach informacji o mo&liwych opó%nieniach w utworzeniu profesjonalnej armii.

270. RPO-599848-X/08 z 21.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania chorób zaka%nych.

271. RPO-569379-IV/07 z 22.10.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie renty planistycznej.

272. RPO-595379-I/08 z 22.10.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie problemu wykonywania polsko-ukrai(skiej umowy o ochronie miejsc pami$ci i spoczynku ofiar wojny i represji politycznych.

273. RPO-596138-III/08 z 23.10.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie zasad kontynuowania dobrowolnych ubezpiecze( emerytalnorentowych.

274. RPO-600307-III/08 z 23.10.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie konsekwencji prawnych wprowadzenia w ustawie regulacji dotycz"cych wyga'ni$cia stosunku pracy.

275. RPO-597286-XX/08 z 23.10.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie rozwi"za( przewidzianych w projekcie ustawy o kieruj"cych pojazdami.

276. RPO-601196-I/08 z 24.10.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie wniosku Prezesa Rady Ministrów do Trybuna!u Konstytucyjnego o rozstrzygni$cie sporu kompetencyjnego mi$dzy Prezydentem RP a Prezesem Rady Ministrów.

- 644 277. RPO-536046-III/06 z 24.10.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie inicjatywy powo!ania stanowiska „oficera !"cznikowego” w pa(stwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w celu monitorowania sytuacji Polaków na miejscowych rynkach pracy.

278. RPO-595485-IX/08 z 27.10.2008 r. – do Szefa Inspektoratu Wojskowej S!u&by Zdrowia w sprawie wojskowej s!u&by zdrowia.

279. RPO-600963-III/08 z 28.10.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie projektowanych zmian w zatrudnianiu osób niepe!nosprawnych w zak!adach pracy chronionej.

280. RPO-599853-X/08 z 29.10.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie likwidacji mogilników stanowi"cych istotne zagro&enia dla 'rodowiska naturalnego.

281. RPO-582023-II/08 z 29.10.2008 r. – do Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej oraz Prezesa Krajowej Izby Radców Prawnych w sprawie informatyzacji sal s"dowych.

282. RPO-600644-III/08 z 30.10.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie skutków prawnych zawieszenia dzia!alno'ci gospodarczej w okresie faktycznej przerwy w jej wykonywaniu, w zakresie ubezpiecze( spo!ecznych.

283. RPO-600495-X/08 z 31.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zagro&enia dost$pu pacjentów do niektórych specjalistycznych us!ug szpitalnych.

284. RPO-595130-X/08 z 03.11.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie nieprzestrzegania praw pacjenta w publicznych szpitalach.

285. RPO-599569-IX/08 z 05.11.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów – Szefa S!u&by Celnej w sprawie przepisów wewn$trznych uzale&niaj"cych zwrot kosztów delegacji funkcjonariuszom celnym od wykazania przez nich nieprawid!owo'ci w trakcie dokonywania kontroli.

286. RPO-601773-I/08 z 06.11.2008 r. – do Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie zabezpieczenia 'rodków finansowych wyp!acanych beneficjentom w procesie absorpcji 'rodków unijnych w perspektywie finansowania 2007-2013.

287. RPO-602156-X/08 z 06.11.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie dzieci wymagaj"cych leczenia wysokospecjalistycznego, zw!aszcza kardiologicznego.

288. RPO-602064-IX/08 z 06.11.2008 r. – do Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w sprawie informacji o pozbawieniu &o!nierzy zawodowych nagród w wyniku decyzji o wstrzymaniu przeprowadzania testów sprawno'ciowych.

289. RPO-599671-I/08 z 07.11.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania w sprawie raportu Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej dotycz"cego stanu przestrzegania praw osób homoseksualnych w krajach cz!onkowskich Unii Europejskiej.

290. RPO-591750-II/08 z 07.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej oraz Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania w sprawie szkodliwej dla zwalczania przemocy w rodzinach stereotypizacji kobiet jako ofiar i m$&czyzn jako sprawców.

291. RPO-601850-III/08 z 07.11.2008 r. – do Konsula Generalnego RP w Brukseli w sprawie ogranicze( w dost$pie do rynku pracy dla polskich obywateli – ma!&onków urz$dników zatrudnianych w instytucjach Unii Europejskiej na terenie Belgii.

- 645 292. RPO-601188-III/08 z 07.11.2008 r. – do G!ównego Inspektora Pracy w sprawie warunków pracy kobiet zatrudnionych w supermarketach.

293. RPO-601153-II/08 z 07.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie przes!uchiwania w charakterze 'wiadków pacjentów Oddzia!u Alzheimerowskiego Kliniki Neurologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie.

294. RPO-602425-I/08 z 13.11.2008 r. – do Prezydenta Miasta Krakowa w sprawie umieszczenia na drzwiach krakowskiego baru mlecznego informacji o nieobs!ugiwaniu m.in. „osób brudnych”.

295. RPO-571405-IV/07 z 13.11.2008 r. – do G!ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego w sprawie praktyki przes!aniania wielkopowierzchniowymi.

frontów

budynków

mieszkalnych

reklamami

296. RPO-595398-X/08 z 13.11.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie braku kompetencji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo!ecznego do rozk!adania na raty oraz umarzania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne rolników.

297. RPO-602259-III/08 z 14.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie wyników przeprowadzonej przez NIK kontroli funkcjonowania wybranych placówek opieku(czo-wychowawczych

298. RPO-593402-IV/08 z 14.11.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie mechanizmu wst"pienia spadkobiercy w miejsce zmar!ego wnioskodawcy do tocz"cego si$ post$powania w sprawie przyznania p!atno'ci bezpo'redniej do gruntów rolnych.

299. RPO-598489-IV/08 z 17.11.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie procedury tworzenia obszarów Natura 2000.

300. RPO-602280-I/08 z 18.11.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sekcji I Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka w sprawie post$powania przed Europejskim Trybuna!em Praw Cz!owieka z wniosku p. Trybowskiego i Janowca (sprawa nr 55508/07), dotycz"cego nieujawnienia przez rz"d rosyjski dokumentów zwi"zanych ze zbrodni" katy(sk".

301. RPO-600891-I/08 z 19.11.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie skarg dzia!kowców na dzia!ania w!adz ogrodów dzia!kowych.

302. RPO-579528-I/08 z 19.11.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie przetwarzania danych osobowych przez Policj$.

303. RPO-600188-I/08 z 19.11.2008 r. – do Przewodnicz"cej Rady Etyki Mediów w sprawie j$zyka u&ywanego w programie „Gwiazdy ta(cz" na lodzie”, emitowanym w TVP 2.

304. RPO-593078-VI/08 z 20.11.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie nieczytelno'ci danych okre'laj"cych w!a'ciciela pojazdu w nowym druku dowodu rejestracyjnego.

305. RPO-602799-III/08 z 21.11.2008 r. – do Prezesa Wy&szego Urz$du Górniczego w sprawie stanu bezpiecze(stwa pracy w polskich kopalniach w$gla kamiennego.

306. RPO-602424-II/08 z 25.11.2008 r. – do Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego w sprawie grupowej kontroli korespondencji obywateli.

307. RPO-602720-III/08 z 25.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie przyznania prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego lub zasi!ku dla bezrobotnych osobom,

- 646 które w okresie poprzedzaj"cym rejestracj$ w powiatowym urz$dzie pracy mia!y ustalone prawo do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy, lecz podczas kontroli tego prawa zosta!y uznane przez organ rentowy za zdolne do pracy.

308. RPO-603135-III/08 z 25.11.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w sprawie op!aty dodatkowej wymierzanej przez ZUS z tytu!u nieop!aconych sk!adek.

309. RPO-597790-IX/08 z 26.11.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie kontroli przestrzegania praw i wolno'ci obywatelskich &o!nierzy 5 pu!ku in&ynieryjnego oraz w Wojewódzkim Sztabie Wojskowym i podleg!ych mu Wojskowych Komendach Uzupe!nie( w Szczecinie.

310. RPO-602316-VI/08 z 26.11.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego w sprawie wydawania emerytom kart kredytowych, zamiast kart bankomatowych.

311. RPO-603346-III/08 z 26.11.2008 r. – do G!ównego Inspektora Pracy w sprawie ograniczonych mo&liwo'ci dzia!ania organów Pa(stwowej Inspekcji Pracy wobec zjawiska molestowania pracowników.

312. RPO-603545-II/08 z 28.11.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie przestrzegania praw i wolno'ci cz!owieka i obywatela przez funkcjonariuszy Policji.

313. RPO-602339-IX/08 z 02.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie obni&enia bud&etu Policji na 2009 rok w zakresie wydatków rzeczowych.

314. RPO-531925-IV/06 z 03.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie obowi"zku uiszczania op!aty planistycznej w przypadku zbycia nieruchomo'ci w formie darowizny osobom bliskim.

315. RPO-603857-VI/08 z 08.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie problemu bezpiecze(stwa kierowców na drodze zwi"zanego z nieprawid!owym funkcjonowaniem urz"dze( rejestruj"cych pr$dko') oraz z niew!a'ciwym rozmieszczeniem znaków drogowych okre'laj"cych dozwolon" pr$dko') pojazdów.

316. RPO-597126-IX/08 z 08.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie przestrzegania praw obywatelskich funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej w jednym z aresztów 'ledczych.

317. RPO-602896-II/08 z 08.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie dzia!a( funkcjonariuszy Policji w siedzibie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.

318. RPO-603589-VI/08 z 09.12.2008 r. – do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie unormowa( zawartych w uchwalonych przez PZU +ycie S.A. ogólnych warunkach dodatkowego ubezpieczenia na wypadek ci$&kiej choroby.

319. RPO-602710-I/08 z 09.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie sytuacji w 'rodowisku prawniczym.

320. RPO-601187-X/08 z 10.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie mo&liwo'ci funkcjonowania w Polsce izb porodowych.

321. RPO-603732-III/08 z 10.12.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w sprawie sp!aty nale&no'ci z tytu!u sk!adek osób, które pobiera!y zasi!ek macierzy(ski lub przebywa!y na urlopie wychowawczym i prowadzi!y jednocze'nie dzia!alno') pozarolnicz".

- 647 322. RPO-602341-X/08 z 10.12.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych oraz Ministra Zdrowia w sprawie leczenia i finansowania 'wiadcze( medycznych udzielonych przebywaj"cym nielegalnie w Polsce obywatelom Ukrainy i Wietnamu.

323. RPO-582536-IV/08 z 10.12.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w &ywieniu zwierz"t pasz genetycznie modyfikowanych oraz organizmów genetycznie modyfikowanych przeznaczonych do u&ytku paszowego.

324. RPO-580991-X/08 z 11.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sytuacji epidemiologicznej chorób przenoszonych drog" p!ciow".

325. RPO-599570-X/08 z 15.12.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie posiadania zwierz"t niebezpiecznych dla &ycia i zdrowia ludzi.

326. RPO-581156-X/08 z 15.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zachorowa( na biegunk$ u dzieci do lat dwóch.

327. RPO-565317-IV/07 z 17.12.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie stanu realizacji prac nad popraw" bezpiecze(stwa zapory we W!oc!awku.

328. RPO-602346-IV/08 z 17.12.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie naruszenia praw autorskich Jerzego Hoffmana przez s"d ukrai(ski.

329. RPO-605036-X/08 z 17.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia, do wiadomo'ci Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, w sprawie Karty Praw Kobiety Rodz"cej oraz systemu opieki nad matk" i dzieckiem.

330. RPO-604053-II/08 z 18.12.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie zastrze&e( co do niezale&no'ci Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego.

331. RPO-596036-II/08 z 18.12.2008 r. – do Szefa Agencji Wywiadu w sprawie przydzia!u mieszka( s!u&bowych funkcjonariuszom Agencji Wywiadu na terenie Warszawy.

332. RPO-453872-II/03 z 18.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie konieczno'ci lustracji praktyki prokuratorskiej w sprawach dotycz"cych zn$cania (czynu z art. 207 Kodeksu karnego).

333. RPO-604489-VI/08 z 18.12.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego w sprawie zgodno'ci z prawem o'wiadcze( wymaganych przez jeden z banków, w zwi"zku z procedur" ubiegania si$ o kredyt hipoteczny.

334. RPO-604482-I/08 z 18.12.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji, Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Prezesa Krajowej Rady Notarialnej w sprawie niewywi"zywania si$ samorz"dów zawodów prawniczych z obowi"zku zapewnienia realizacji prawa do informacji publicznej, wskutek zaniechania umieszczania uchwa! organów korporacyjnych w Biuletynie Informacji Publicznej.

335. RPO-603295-I/08 z 19.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wysoko'ci op!aty za aplikacj$ radcowsk".

336. RPO-605142-I/08 z 23.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie tre'ci formularza 'wiadectwa lekarskiego o przydatno'ci fizycznej do zawodu nauczycielskiego.

337. RPO-599849-I/08 z 23.12.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie egzaminów maturalnych w szko!ach kszta!c"cych uczniów w systemie dwuj$zycznym.

- 648 338. RPO-584977-I/08 z 23.12.2008 r. – do Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawie wysoko'ci op!at zwi"zanych z decyzj" w sprawie wpisu na list$ radców prawnych.

339. RPO-585661-IV/08 z 23.12.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie przewlek!o'ci post$powa( reprywatyzacyjnych prowadzonych przez organy administracji rz"dowej.

340. RPO-541402-II/06 z 23.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie nowego systemu rejestrowania, przetwarzania i analizowania skarg na dzia!alno') Policji.

341. RPO-599285-X/08 z 23.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie 'wiadczenia przez samodzielny publiczny zak!ad opieki zdrowotnej odp!atnych us!ug medycznych dla osób i instytucji w formie umów grupowych i indywidualnych abonamentowych kart pacjenta.

342. RPO-593664-XIX/08 z 29.12.2008 r. – do Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie wyp!aty przez Skarb Pa(stwa odszkodowa( z tytu!u niedotrzymania wydania akcji pracownikom Stoczni Gda(skiej.

343. RPO-536046-III/06 z 29.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie zapewnienia efektywnych form pomocy obywatelom polskim poszukuj"cym pracy lub ju& zatrudnionym w pa(stwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

344. RPO-573279-III/07 z 29.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie standardów opieki i wychowania w placówkach opieku(czo-wychowawczych.

345. RPO-595418-IV/08 z 29.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie kwalifikacji wymaganych do sporz"dzania 'wiadectw charakterystyki energetycznej budynków.

346. RPO-604476-IX/08 z 30.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie zasad szkole( u&ycia broni przez policjantów.

B.

Wnioski o podj!cie inicjatywy prawodawczej

1.

RPO-575923-X/07 z 02.01.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie obowi"zku op!acania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne przez emerytów i rencistów prowadz"cych dzia!alno') zarobkow".

2.

RPO-573766-V/07 z 02.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie formy zawarcia umowy o ustanowienie spó!dzielczego w!asno'ciowego prawa do lokalu.

3.

RPO-577511-I/08 z 04.01.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów oraz Marsza!ka Sejmu RP w sprawie potrzeby ratyfikacji Europejskiej Konwencji Bioetycznej.

4.

RPO-525731-I/06 z 15.01.2008 r. – do Marsza!ka Sejmu RP w sprawie wst$pu publiczno'ci oraz dziennikarzy na sejmow" galeri$ podczas obrad Sejmu.

5.

RPO-523562-I/06 z 16.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie dostosowania obowi"zuj"cego prawa do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego dotycz"cego usytuowania instytucji asesora s"dowego w polskim wymiarze sprawiedliwo'ci.

6.

RPO-573544-X/07 z 17.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie udost$pniania pracodawcy danych o przyczynie niepe!nosprawno'ci.

7.

RPO-574709-X/07 z 17.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie p!atnego parkowania pojazdów.

- 649 8.

RPO-551982-VI/07 z 21.01.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie wprowadzenia do polskiego ustawodawstwa prawnych gwarancji zapewniaj"cych publikowanie umów o unikaniu podwójnego opodatkowania z zachowaniem odpowiedniego vacatio legis.

9.

RPO-553697-II/07 z 21.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie problemu stosowania kar cielesnych wobec dzieci.

10.

RPO-533079-VI/06 z 22.01.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie potrzeby nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, uwzgl$dniaj"cej wyrok Trybuna!u Konstytucyjnego dotycz"cy odliczenia przez podatników pracuj"cych za granic" sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne i ubezpieczenie zdrowotne.

11.

RPO-474052-III/04 z 22.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie potrzeby wprowadzenia do przepisów dotycz"cych rodzin zast$pczych definicji rodziny zast$pczej spokrewnionej z dzieckiem.

12.

RPO-562607-V/07 z 23.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku regulacji prawnych zapewniaj"cych ochron$ interesów klientów firm deweloperskich.

13.

RPO-538666-III/06 z 23.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie nielegalnego prowadzenia placówek opieki ca!odobowej dla osób niepe!nosprawnych, przewlekle chorych lub w podesz!ym wieku.

14.

RPO-557348-V/07 z 24.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie regulacji umo&liwiaj"cej zwolnienie z obowi"zku wp!at na fundusz remontowy spó!dzielni mieszkaniowej osób, które po dniu 23 kwietnia 2001 r. dokona!y przekszta!cenia spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu.

15.

RPO-529615-V/06 z 24.01.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie trybu, w jakim nast$puje wykonanie ostatecznych decyzji o opró&nieniu lokalu mieszkalnego pozostaj"cego w dyspozycji jednostek organizacyjnych podleg!ych MSWiA.

16.

RPO-533355-X/06 z 24.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie niezgodnej z konstytucyjn" zasad" pa(stwa prawa kumulacji sankcji za zaj$cie pasa drogowego bez zezwolenia.

17.

RPO-578865-VI/08 z 25.01.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie potrzeby unormowania sytuacji prawnej posiadaczy przedwojennych papierów warto'ciowych gwarantowanych przez Pa(stwo Polskie.

18.

RPO-532014-IV/06 z 25.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie uregulowania kwestii wymogów programowych dla studiów podyplomowych w zakresie po'rednictwa w obrocie nieruchomo'ciami.

19.

RPO-578571-I/08 z 25.01.2008 r. – do Ministra Zdrowia oraz Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie problemów wynikaj"cych z uregulowa( zawartych w ustawie o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y.

20.

RPO-579172-III/08 z 25.01.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie projektu przepisów dotycz"cych trybu wygasania stosunków pracy pracowników szpitali przekszta!canych w spó!ki.

21.

RPO-390054-III/01 z 28.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie potrzeby dostosowania do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego przepisów o rozwi"zaniu stosunku pracy w drodze wypowiedzenia z mianowanym pracownikiem samorz"dowym.

- 650 22.

RPO-479850-III/04 z 28.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie braku zewn$trznej kontroli nad decyzjami wydawanymi w sprawach osób bezrobotnych ubiegaj"cych si$ o 'rodki na podj$cie dzia!alno'ci gospodarczej.

23.

RPO-508492-V/05 z 28.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie nieuregulowanej sytuacji prawnej najemców by!ych mieszka( zak!adowych.

24.

RPO-498090-IX/05 z 28.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie czasu s!u&by funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej.

25.

RPO-572925-VII/07 z 29.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie potrzeby uporz"dkowania regulacji prawnych dotycz"cych stosowania kamer telewizji przemys!owej w jednostkach penitencjarnych.

26.

RPO-575400-III/07 z 30.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie skuteczniejszej ochrony praw dzieci przebywaj"cych w ca!odobowej placówce opieku(czowychowawczej typu rodzinnego.

27.

RPO-562343-III/07 z 30.01.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych – Sekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie nieprzys!ugiwania prawa do 'wiadcze( z pomocy spo!ecznej dla osób odbywaj"cych kar$ pozbawienia wolno'ci.

28.

RPO-570407-IV/07 z 31.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie regulacji prawnych w przedmiocie okre'lania warto'ci rynkowej gruntów przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne.

29.

RPO-518547-III/05 z 31.01.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie potrzeby wprowadzenia jasnych regulacji prawnych dotycz"cych prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego osób, które rozwi"za!y umow$ o prac$ z przyczyn dotycz"cych pracodawcy.

30.

RPO-565414-VI/07 z 01.02.2008 r. – do Przewodnicz"cego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w sprawie bezp!atnego dost$pu do telewizji publicznej organizacji po&ytku publicznego.

31.

RPO-563683-I/07 z 04.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie organizacji egzaminów na aplikacje prawnicze.

32.

RPO-532879-III/06 z 04.02.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie postulowanych zmian w prawie kombatanckim, zwi"zanych z doznanymi represjami systemów totalitarnych.

33.

RPO-551069-V/07 z 04.02.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku unormowa( okre'laj"cych odleg!o') od nieruchomo'ci, w jakiej powinny znajdowa) si$ tzw. zast$pcze punkty poboru wody, w sytuacji wstrzymania dostaw wody z powodu zaleg!o'ci odbiorcy w op!atach.

34.

RPO-567904-I/07 z 04.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie opó%nie( w przygotowaniu aktów wykonawczych do ustawy o Karcie Polaka.

35.

RPO-451191-IX/03 z 05.02.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie potrzeby wydania przepisów precyzuj"cych zasady zwalniania celników ze s!u&by.

36.

RPO-428351-V/03 z 06.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie niezgodno'ci z Konstytucj" upowa&nienia do okre'lenia w przepisach wykonawczych zasad zwrotu ró&nicy w op!atach czynszowych, zawartego w ustawie o S!u&bie Wi$ziennej.

- 651 37.

RPO-546733-II/06 z 07.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie konieczno'ci nowelizacji Kodeksu post$powania karnego zmierzaj"cej do wykluczenia ofiar przest$pstw z kr$gu podmiotów, wobec których mo&e by) stosowana kara porz"dkowa aresztu.

38.

RPO-575313-XVII/07 z 08.02.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie trudno'ci z otrzymaniem zwrotu nadp!aconej akcyzy za samochód sprowadzony z Unii Europejskiej.

39.

RPO-563719-IV/07 z 08.02.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie zasad przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.

40.

RPO-559445-V/07 z 08.02.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie dop!at z bud&etu pa(stwa do oprocentowania kredytów mieszkaniowych.

41.

RPO-515109-IX/05 z 08.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie nieprzyjmowania do s!u&by kandydatów na funkcjonariuszy s!u&b mundurowych ze wzgl$du na fakt posiadania przez nich podwójnego obywatelstwa.

42.

RPO-546825-V/06 z 08.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby zniesienia ustawowego obowi"zku osobistego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spó!dzielni.

43.

RPO-550854-III/07 z 08.02.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie wynagradzania pracowników instytucji kultury.

44.

RPO-556183-I/07 z 12.02.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie rekrutacji na studia wy&sze osób z tzw. star" matur".

45.

RPO-573601-I/07 z 12.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sposobu i trybu rekrutacji absolwentów szkó! 'rednich na akademie medyczne.

46.

RPO-575722-I/07 z 13.02.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie op!at za egzaminy poprawkowe pobieranych przez niektóre uczelnie.

47.

RPO-547813-II/06 z 14.02.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów oraz Marsza!ka Sejmu RP w sprawie podj$cia niezb$dnych dzia!a( w celu ratyfikacji przez Polsk$ Konwencji Rady Europy w sprawie dzia!a( przeciwko handlowi lud%mi.

48.

RPO-580481-IX/08 z 14.02.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów, do wiadomo'ci Szefa S!u&by Celnej, w sprawie akcji protestacyjnej celników.

49.

RPO-574720-X/07 z 14.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie niespójnych regulacji prawnych okre'laj"cych zasady powo!ywania kierownika urz$du stanu cywilnego.

50.

RPO-547812-II/06 z 15.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie potrzeby wzmocnienia uprawnie( procesowych ofiar przest$pstw.

51.

RPO-410553-X/02 z 15.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie reklamowania napojów alkoholowych.

52.

RPO-580790-X/08 z 15.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie pobierania przez lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego op!at za wystawienie za'wiadczenia o stanie zdrowia dla celów 'wiadcze( z ubezpieczenia spo!ecznego.

53.

RPO-539146-VI/06 z 21.02.2008 r. – do Marsza!ka Sejmu RP w sprawie finansowania zadania zleconego gminom zwi"zanego z prowadzeniem Krajowego Rejestru S"dowego.

- 652 54.

RPO-578313-I/08 z 25.02.2008 r. – do Przewodnicz"cego Pa(stwowej Komisji Wyborczej w sprawie braku mo&liwo'ci realizacji czynnego prawa wyborczego przez osoby zatrzymane przez Policj$ w dniu lub na okres obejmuj"cy dzie( wyborów parlamentarnych.

55.

RPO-567904-I/07 z 25.02.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie opó%nie( w przygotowaniu aktów wykonawczych do ustawy o Karcie Polaka.

56.

RPO-580582-IV/08 z 26.02.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie pomocy pa(stwa dla osób, które zmuszone s" opu'ci) zajmowane nieruchomo'ci, w zwi"zku z zasadnymi roszczeniami prawowitych w!a'cicieli wobec Skarbu Pa(stwa.

57.

RPO-563413-I/07 z 27.02.2008 r. – do Marsza!ka Sejmu RP w sprawie obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej.

58.

RPO-581966-IX/08 z 27.02.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie potrzeby wprowadzenia obowi"zkowych bada( psychologicznych dla funkcjonariuszy Policji.

59.

RPO-557609-II/07 z 27.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie rozpoznawania za&alenia na zatrzymanie w sytuacji 'mierci osoby zatrzymanej.

60.

RPO-579448-V/08 z 28.02.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie obowi"zku zbywania przez spó!dzielnie mieszkaniowe tzw. „mieszka( z odzysku” w trybie przetargu na ustanowienie odr$bnej w!asno'ci lokalu.

61.

RPO-478004-III/04 z 03.03.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie potrzeby wydania nowego rozporz"dzenia reguluj"cego tryb post$powania dyscyplinarnego dla nauczycieli.

62.

RPO-514354-IX/05 z 04.03.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie potrzeby nowelizacji rozporz"dzenia Ministra Spraw Wewn$trznych z dnia 17 listopada 2006 r. w sprawie przeszkolenia zawodowego stra&aków Pa(stwowej Stra&y Po&arnej.

63.

RPO-582529-X/08 z 04.03.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie dost$pu rodziny do dokumentacji medycznej zmar!ego pacjenta.

64.

RPO-583258-VI/08 z 07.03.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie opodatkowania rodziców samotnie wychowuj"cych dzieci.

65.

RPO-487004-II/04 z 07.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie konieczno'ci wzmocnienia uprawnie( pokrzywdzonych w toku post$powania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich.

66.

RPO-578865-VI/08 z 10.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie regulacji zmierzaj"cych do unormowania sytuacji prawnej posiadaczy papierów warto'ciowych gwarantowanych przez Pa(stwo Polskie.

67.

RPO-559255-I/07 z 10.03.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie organizowania zgromadze( spontanicznych.

68.

RPO-573766-V/07 z 11.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie formy zawarcia umowy o ustanowienie spó!dzielczego w!asno'ciowego prawa do lokalu.

- 653 69.

RPO-578635-VII/08 z 11.03.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sytuacji osób pozbawionych wolno'ci, niepal"cych, konwojowanych wspólnie z osobami pal"cymi.

70.

RPO-567655-II/07 z 12.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie mo&liwo'ci wszcz$cia post$powania dyscyplinarnego przeciwko s$dziemu, który orzeka! w sprawie z powództwa Mi$dzynarodowych Targów Katowickich przeciwko Sopockiemu Towarzystwu Ubezpieczeniowemu „Ergo Hestia” S.A. o odszkodowanie za uszkodzenie dachu pawilonu Targów pod ci$&arem 'niegu.

71.

RPO-517732-VII/05 z 13.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie wykonywania 'rodków probacji i readaptacji skazanych.

72.

RPO-550274-I/07 z 17.03.2008 r. – do Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie nowelizacji ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju.

73.

RPO-570717-I/07 z 17.03.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej w sprawie zapewnienia bezpiecznych warunków nauki w szko!ach.

74.

RPO-580613-III/08 z 17.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie przewlek!o'ci post$powa( s"dowych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze( spo!ecznych.

75.

RPO-574708-X/07 z 17.03.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie potrzeby wydania rozporz"dzenia okre'laj"cego uprawnienia do stosowania psychoterapii.

76.

RPO-583307-I/08 z 17.03.2008 r. – do Prezesa Rz"dowego Centrum Legislacji w sprawie stanu realizacji przez organy administracji rz"dowej obowi"zku wydawania przepisów wykonawczych do ustaw.

77.

RPO-428774-V/03 z 17.03.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie braku przepisów reguluj"cych dzia!alno') zrzesze( w!a'cicieli i zarz"dców domów.

78.

RPO-552919-I/07 z 18.03.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie skarg osób, których nazwiska znalaz!y si$ w Raporcie o likwidacji Wojskowych S!u&b Informacyjnych.

79.

RPO-584691-III/08 z 18.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie zapowiadanego protestu s$dziów.

80.

RPO-549375-III/07 z 18.03.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Polityki Spo!ecznej i Rodziny w sprawie potrzeby przywrócenia regulacji prawnej stwarzaj"cej podstawy do pozbawienia prawa do 'wiadcze( emerytalno-rentowych lub prawa do takich 'wiadcze( w wy&szym wymiarze, osób, które wywo!a!y przest$pstwem umy'lnym okoliczno'ci powstania tego prawa.

81.

RPO-482827-IV/04 z 20.03.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie wymaga( i kwalifikacji, jakie powinny spe!nia) osoby uprawnione do prowadzenia bada( architektonicznych.

82.

RPO-580587-VI/08 z 20.03.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie ogranicze( w prowadzeniu dzia!alno'ci gospodarczej polegaj"cej na po'redniczeniu w zwrocie podatku VAT podró&nym.

83.

RPO-531001-IV/06 z 20.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku uprawnie( do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie przez architektów wn$trz.

- 654 84.

RPO-506107-IV/05 z 20.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie nieprawid!owej regulacji dotycz"cej opracowania mapy z projektem podzia!u nieruchomo'ci.

85.

RPO-584559-I/08 z 20.03.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie braku szczegó!owych regulacji dotycz"cych przedmiotu i trybu rozpatrywania skarg, wniosków i petycji sk!adanych do organów administracji publicznej.

86.

RPO-517392-X/05 z 25.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie zasad wydawania kart parkingowych osobom niepe!nosprawnym.

87.

RPO-555284-IV/07 z 26.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie nieprawid!owej regulacji dotycz"cej wska%ników zmian cen nieruchomo'ci.

88.

RPO-583433-III/08 z 27.03.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie projektu rozwi"za( prawnych ró&nicuj"cych w sposób nieuzasadniony sytuacj$ prawn" osób niepe!nosprawnych pobieraj"cych rent$ z tytu!u niezdolno'ci do pracy oraz osób niepe!nosprawnych pobieraj"cych rent$ socjaln", w zakresie ogranicze( wyp!aty renty ze wzgl$du na wysoko') przychodów z pracy zarobkowej.

89.

RPO-584352-IV/08 z 28.03.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie potrzeby rozszerzenia kr$gu podmiotów uprawnionych do wykonywania prac scaleniowo – wymiennych o osoby, które posiadaj" uprawnienia zawodowe w dziedzinie geodezji i kartografii.

90.

RPO-585072-I/08 z 31.03.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie braku aktów wykonawczych do znowelizowanej ustawy o muzeach.

91.

RPO-584635-V/08 z 01.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie projektowanej zmiany zasad obliczania czynszu najmu lokalu mieszkalnego w zasobach towarzystw budownictwa mieszkalnego.

92.

RPO-578577-II/08 z 01.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie potrzeby uregulowania problematyki prowadzenia dzia!alno'ci operacyjnej uprawnionych s!u&b w jednym akcie ustawowym.

93.

RPO-585881-V/08 z 04.04.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie rozwi"za( prawnych dotycz"cych w!a'ciwo'ci organu podatkowego do rozpatrzenia odwo!ania.

94.

RPO-585877-VI/08 z 07.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie abolicji podatkowej wobec obywateli polskich pracuj"cych za granic".

95.

RPO-570368-X/07 z 10.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie standardów opieki paliatywno-hospicyjnej dla dzieci.

96.

RPO-585283-III/08 z 11.04.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie braku przepisów wykonawczych dotycz"cych zapewnienia szkole przez organ prowadz"cy podstawowych warunków do realizacji przez nauczyciela zada( dydaktycznych, wychowawczych i opieku(czych.

97.

RPO-581157-X/08 z 11.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie braku prawnych mo&liwo'ci odwo!ania si$ do s"du powszechnego od orzeczenia s"du lekarskiego wymierzaj"cego lekarzowi kar$ upomnienia b"d% nagany.

98.

RPO-585355-III/08 z 11.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie uprawnie( do wykonywania zawodu pracownika socjalnego.

- 655 99.

RPO-569428-X/07 z 14.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku prawnej mo&liwo'ci rozsypywania prochów zmar!ych.

100. RPO-583145-III/08 z 14.04.2008 r. – do G!ównego Inspektora Pracy w sprawie podejmowania zaj$) zarobkowych przez pracowników Pa(stwowej Inspekcji Pracy. 101. RPO-583128-III/08 z 15.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby zmiany regulacji prawnej dotycz"cej zwrotu jednorazowej odprawy w przypadku ponownego podj$cia pracy w PKP. 102. RPO-583597-III/08 z 15.04.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych w sprawie potrzeby podj$cia dzia!a( dotycz"cych reformy systemu orzekania o niepe!nosprawno'ci, w odniesieniu do &o!nierzy zawodowych oraz innych funkcjonariuszy s!u&b mundurowych. 103. RPO-571203-IV/07 z 15.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nieprawid!owej regulacji dotycz"cej wpisywania nazwisk osób do ksi"g wieczystych prowadzonych w systemie informatycznym. 104. RPO-586832-IX/08 z 15.04.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów – Szefa S!u&by Celnej w sprawie prawa do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za okres faktycznego pozostawania poza s!u&b" funkcjonariusza celnego przywróconego do s!u&by. 105. RPO-585674-IX/08 z 16.04.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie braku prawnych mo&liwo'ci zwolnienia od zaj$) s!u&bowych &o!nierza zawodowego z tytu!u opieki nad dzieckiem, w sytuacji gdy oboje rodzice s" &o!nierzami zawodowymi. 106. RPO-577426-XX/07 z 16.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie braku mo&liwo'ci zaskar&enia orzeczenia lekarza orzecznika ZUS dotycz"cego wydania skierowania na rehabilitacj$ lecznicz" w ramach prewencji rentowej. 107. RPO-579170-V/08 z 17.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby ustawowego uregulowania zasad ustalania warto'ci zwracanych wk!adów mieszkaniowych. 108. RPO-513894-IV/05 z 17.04.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie konieczno'ci wzmocnienia pozycji prawnej cz!onków spó!ek wodnych. 109. RPO-481256-IV/04 z 18.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nieodp!atnej pomocy prawnej dla osób ubogich. 110. RPO-587288-III/08 z 18.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie naboru kandydatów na stanowiska urz$dnicze. 111. RPO-586139-III/08 z 21.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie potrzeby zmiany przepisów Kodeksu pracy reguluj"cych wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzy(skiego. 112. RPO-586573-X/08 z 22.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie ogranicze( czasowych udzielania przepustek osobom przebywaj"cym w ca!odobowych oddzia!ach psychiatrycznych i zak!adach opieki d!ugoterminowej. 113. RPO-571581-VII/07 z 23.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie pobytu osób umieszczonych w pomieszczeniach jednostek organizacyjnych Policji przeznaczonych dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrze%wienia.

- 656 114. RPO-578865-VI/08 z 24.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie uregulowania sytuacji prawnej posiadaczy przedwojennych papierów warto'ciowych gwarantowanych przez Pa(stwo Polskie. 115. RPO-586623-VII/08 z 24.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie rozwi"za( prawnych dotycz"cych zapewnienia posi!ków osobom zatrzymanym. 116. RPO-513066-I/05 z 24.04.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej w sprawie przygotowa( do egzaminów maturalnych. 117. RPO-586484-V/08 z 28.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie problemów zwi"zanych z wej'ciem w &ycie ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie innych ustaw. 118. RPO-582015-X/08 z 28.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie procedury potwierdzania skierowa( na leczenie uzdrowiskowe. 119. RPO-573286-VII/07 z 29.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w sprawie nieprawid!owo'ci w rozpoznawaniu przez administracj$ jednostek penitencjarnych skarg osób pozbawionych wolno'ci. 120. RPO-547500-III/06 z 29.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie konieczno'ci dokonania zmian w zasadach obliczania rent i emerytur, uwzgl$dniaj"cych sytuacj$ osób maj"cych problemy z udokumentowaniem wysoko'ci wynagrodzenia. 121. RPO-586892-X/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie braku powszechnego dost$pu do wychowania przedszkolnego dzieci w wieku 3 – 5 lat. 122. RPO-587872-X/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zasad finansowania leczenia za granic". 123. RPO-556732-IV/07 z 30.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku przepisów okre'laj"cych minimalne odleg!o'ci pomi$dzy budynkami mieszkalnymi a zbiornikami do magazynowania paliw p!ynnych na u&ytek w!asny, posiadanymi przez przedsi$biorców i osoby fizyczne. 124. RPO-587846-I/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie bieg!ych s"dowych. 125. RPO-584072-VI/08 z 05.05.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie istniej"cych ogranicze( w korzystaniu z ulgi z tytu!u wychowywania dzieci. 126. RPO-581475-IX/08 z 05.05.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie braku uprawnienia do otrzymania przez policjanta zwolnienia z tytu!u opieki nad dzieckiem w sytuacji, gdy &ona nie jest pracownikiem Policji. 127. RPO-582497-IV/08 z 08.05.2008 r. – do Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie sposobu rozpatrywania roszcze( wynikaj"cych z dekretu z dnia 26 pa%dziernika 1945 r. o w!asno'ci i u&ytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy. 128. RPO-580790-X/08 z 09.05.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie potrzeby doprecyzowania przepisów odnosz"cych si$ do pobierania przez lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego op!at od pacjentów za wystawienie za'wiadczenia o stanie zdrowia dla celów 'wiadcze( z ubezpieczenia spo!ecznego.

- 657 129. RPO-574709-X/07 z 09.05.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej – Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych w sprawie wnoszenia op!at za parkowanie przez kierowców z dysfunkcj" narz"dów ruchu. 130. RPO-580452-IV/08 z 13.05.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie warunków wystawiania 'wiadectw charakterystyki energetycznej budynków. 131. RPO-549375-III/07 z 13.05.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Polityki Spo!ecznej i Rodziny w sprawie potrzeby przywrócenia regulacji prawnej stwarzaj"cej podstawy do pozbawienia prawa do 'wiadcze( emerytalno-rentowych lub prawa do takich 'wiadcze( w wy&szym wymiarze, osób, które wywo!a!y przest$pstwem umy'lnym okoliczno'ci powstania tego prawa. 132. RPO-588414-III/08 z 13.05.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie upowa&nie( ustawowych do wydania rozporz"dze( Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorz"dowych. 133. RPO-533891-II/06 z 14.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie odpowiedzialno'ci karnej lekarza za czyn polegaj"cy na uszkodzeniu cia!a lub spowodowaniu rozstroju zdrowia dziecka pocz$tego. 134. RPO-556485-II/07 z 14.05.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich w sprawie potrzeby ograniczenia immunitetu parlamentarnego i s$dziowskiego. 135. RPO-406771-V/02 z 20.05.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie stworzenia mo&liwo'ci prawnych przyznawania przez s"dy uprawnienia do lokalu socjalnego osobom zamieszkuj"cym w lokalach Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, w przypadku gdy z powództwem o opró&nienie lokalu wyst"pi! &o!nierz zawodowy. 136. RPO-589567-X/08 z 20.05.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie legalno'ci zarz"dze( Prezesa NFZ wydawanych na podstawie art. 146 ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych. 137. RPO-589145-I/08 z 20.05.2008 r. – do Prezesa Rz"dowego Centrum Legislacji w sprawie braku realizacji obowi"zku og!aszania aktów normatywnych w formie elektronicznej. 138. RPO-542756-I/06 z 21.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby nowelizacji przepisów ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy – Prawo o notariacie. 139. RPO-574342-IV/07 z 21.05.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie nieodp!atnego przekazywania przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych gruntów pod zalesienie dla bezrobotnych by!ych pracowników pa(stwowych gospodarstw rolnych. 140. RPO-575358-IV/07 z 23.05.2008 r. – do Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie braku 'rodków odwo!awczych, które powinny s!u&y) osobom dochodz"cym uprawnie( przewidzianych ustaw" z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytu!u pozostawienia nieruchomo'ci poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. 141. RPO-548427-IV/07 z 23.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie zró&nicowanych stawek op!aty stosunkowej dla komornika przy egzekucji 'wiadcze( pieni$&nych.

- 658 142. RPO-573279-III/07 z 26.05.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie funkcjonowania ca!odobowych placówek opieku(czo-wychowawczych maj"cych form$ placówki wielofunkcyjnej. 143. RPO-347731-IX/00 z 26.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie rozwa&enia mo&liwo'ci podj$cia dzia!a( legislacyjnych zmierzaj"cych do wydania nowelizacji umo&liwiaj"cej coroczn" waloryzacj$ równowa&nika pieni$&nego za brak lokalu mieszkalnego funkcjonariusza S!u&by Wi$ziennej. 144. RPO-572961-III/07 z 26.05.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie statusu prawnego pracowników Urz$du Komisji Nadzoru Finansowego. 145. RPO-576939-I/07 z 27.05.2008 r. – do Prezydenta RP w sprawie w"tpliwo'ci natury konstytucyjnej zwi"zanych z ratyfikowaniem Traktatu Lizbo(skiego. 146. RPO-546726-VII/06 z 28.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie udzielania osobom tymczasowo aresztowanym zezwole( na widzenie z ich ma!oletnimi dzie)mi. 147. RPO-584806-I/08 z 29.05.2008 r. – do Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie niezgodno'ci z Konstytucj" wytycznych wydawanych przez Ministra Rozwoju Regionalnego. 148. RPO-587389-I/08 z 02.06.2008 r. – do Przewodnicz"cego Pa(stwowej Komisji Wyborczej w sprawie braku mo&liwo'ci odwo!ania si$ od decyzji o wyga'ni$ciu mandatu pos!a i senatora. 149. RPO-586777-V/08 z 04.06.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie terminu, w jakim najwcze'niej mo&liwe jest ustanowienie przez spó!dzielni$ mieszkaniow" odr$bnej w!asno'ci lokalu na rzecz cz!onka spó!dzielni. 150. RPO-587751-I/08 z 06.06.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie nieuznawania przez polskie urz$dy stanu cywilnego odpisów skróconych aktu ma!&e(stwa wydanego w pa(stwie – stronie Konwencji z 1976 r. dotycz"cej wydawania wieloj$zycznych odpisów skróconych aktów stanu cywilnego. 151. RPO-546825-V/06 z 11.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby zniesienia ustawowego obowi"zku osobistego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spó!dzielni. 152. RPO-586099-VII/08 z 11.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie przyczyn zgonu obywatela Rumunii w Areszcie *ledczym w K. 153. RPO-572281-XX/07 z 12.06.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji i Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie praw wyborczych osób skazanych. 154. RPO-586848-VI/08 z 13.06.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie ogranicze( w wykonywaniu zawodu egzaminatora nauki jazdy. 155. RPO-589162-VI/08 z 20.06.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie potrzeby zwolnienia z podatku dochodowego laureatów nagród przyznawanych przez podmioty krajowe i zagraniczne uczonym, zarówno polskim, jak i obcokrajowcom. 156. RPO-491024-I/04 z 20.06.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie organizacji kszta!cenia, sposobu nadawania stopni i tytu!ów naukowych oraz sytuacji prawnej studentów wy&szych uczelni.

- 659 157. RPO-576274-III/07 z 24.06.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie wy!"czenia mo&liwo'ci ustalenia prawa do emerytury z urz$du w sytuacji, gdy rencista uprzednio mia! ustalone prawo do wcze'niejszej emerytury. 158. RPO-561580-III/07 z 24.06.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie mo&liwo'ci kontrolowania pracownika w ramach uprawnie( kierowniczych pracodawcy. 159. RPO-523562-I/06 z 25.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie dostosowania obowi"zuj"cych przepisów do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego o niezgodno'ci z Konstytucj" powierzania czynno'ci s"dowych asesorom s"dowym. 160. RPO-577071-IX/07 z 27.06.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie sytuacji &o!nierzy ci$&ko poszkodowanych oraz rodzin &o!nierzy zmar!ych podczas s!u&by poza granicami pa(stwa. 161. RPO-575173-IX/07 z 30.06.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji i Ministra Obrony Narodowej w sprawie umo&liwienia przekazywania 'wiadcze( emerytalnych funkcjonariuszy s!u&b mundurowych i &o!nierzy zawodowych na rachunki SKOK. 162. RPO-576105-VI/07 z 30.06.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie konieczno'ci zmiany przepisu ustawy o radiofonii i telewizji. 163. RPO-591811-I/08 z 02.07.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji, Przewodnicz"cego Komisji Praw Cz!owieka i Praworz"dno'ci Senatu RP oraz Przewodnicz"cego Komisji Sejmu RP w sprawie braku mechanizmów kontroli prawid!owo'ci klasyfikacji utajnionych dokumentów. 164. RPO-507916-VII/05 z 02.07.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci w sprawie zgodno'ci z Konstytucj" rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie szczegó!owych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym oraz m!odzie&owym o'rodku socjoterapii. 165. RPO-560918-IV/07 z 03.07.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby zmiany obowi"zuj"cych przepisów dotycz"cych ponoszenia przez w!a'ciciela nieruchomo'ci kosztów ekspertyzy budowlanej w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza prawid!owy stan obiektu budowlanego, za' zawiadomienie o niew!a'ciwym stanie obiektu zosta!o wniesione przez osoby trzecie. 166. RPO-587706-IV/08 z 03.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie dor$cze( pism s"dowych w post$powaniu cywilnym na adres skrytki pocztowej. 167. RPO-563533-V/07 z 03.07.2008 r. – do Prezesa Naczelnego S"du Administracyjnego w sprawie uregulowa( prawnych obowi"zuj"cych w zakresie zwrotu akt po prawomocnym uchyleniu (stwierdzeniu niewa&no'ci) przez s"d administracyjny zaskar&onej decyzji organu drugiej instancji oraz poprzedzaj"cej j" decyzji organu pierwszej instancji. 168. RPO-548015-II/06 z 04.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie wyników analizy wp!ywu i sposobu rozpatrzenia wniosków o kompensat$ przys!uguj"c" ofiarom przest$pstw. 169. RPO-396073-II/01 z 07.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie potrzeby stworzenia podstaw prawnych do dochodzenia od Skarbu Pa(stwa roszcze( odszkodowawczych przez osoby, które by!y faktycznie poddane represjom

- 660 ze strony organów pa(stwa w latach 1944-1989 w zwi"zku z dzia!alno'ci" ich bliskich na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego.

170. RPO-500684-IV/05 z 08.07.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie regulacji prawnej dotycz"cej wyw!aszczania nieruchomo'ci. 171. RPO-383896-IV/01 z 08.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie potrzeby uregulowania zasad przeprowadzania bada( DNA w cywilnych post$powaniach s"dowych. 172. RPO-586832-IX/08 z 08.07.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów – Szefa S!u&by Celnej w sprawie prawa do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za okres faktycznego pozostawania poza s!u&b" funkcjonariusza celnego przywróconego do s!u&by. 173. RPO-588310-I/08 z 09.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie projektowanych zmian w ustawie o dzia!alno'ci po&ytku publicznego i o wolontariacie. 174. RPO-563259-X/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie obowi"zuj"cych regulacji w przedmiocie zaopatrzenia ubezpieczonych w przedmioty ortopedyczne i 'rodki pomocnicze. 175. RPO-564314-I/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Gospodarki w sprawie op!at zwi"zanych z odbywaniem aplikacji przygotowuj"cej do zdobycia zawodu rzecznika patentowego. 176. RPO-571564-III/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie aktywizacji zawodowej osób powy&ej 50 lat. 177. RPO-586891-X/08 z 10.07.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie przepisów reguluj"cych warunki hodowli i posiadania psów nale&"cych do ras niebezpiecznych. 178. RPO-551069-V/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie zapewnienia zast$pczych punktów poboru wody. 179. RPO-509359-IV/05 z 10.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby zwolnienia od kosztów s"dowych osób, których dotyczy post$powanie o ubezw!asnowolnienie. 180. RPO-569480-III/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie konieczno'ci zmiany przepisów uzale&niaj"cych wyp!at$ 'wiadczenia przyznawanego ofiarom wojny lub represji od posiadania przez uprawnionego miejsca zamieszkania na terytorium Polski. 181. RPO-570717-I/07 z 16.07.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej w sprawie zapewnienia bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w publicznych szko!ach i placówkach. 182. RPO-579021-X/08 z 17.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie zmiany sposobu wyp!aty 'wiadcze( rodzinnych mieszka(com Stalowej Woli. 183. RPO-491365-I/04 z 17.07.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie potrzeby wydania rozporz"dzenia o funkcjach konsulów RP. 184. RPO-593492-II/08 z 17.07.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie nowelizacji ustawy o uznaniu za niewa&ne orzecze( wydanych wobec osób represjonowanych za dzia!alno') na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego.

- 661 185. RPO-513066-I/05 z 21.07.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad przeprowadzania egzaminów gimnazjalnych i maturalnych. 186. RPO-584001-X/08 z 23.07.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie braku 'rodków prawnych przys!uguj"cych osobom, którym odmówiono przyj$cia dziecka do przedszkola. 187. RPO-526299-III/06 z 24.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie realizacji wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego dotycz"cego przepisów ustawy o 'wiadczeniach pieni$&nych z ubezpieczenia spo!ecznego w razie choroby i macierzy(stwa. 188. RPO-517732-VII/05 z 28.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie nieprawid!owo'ci w wykonywaniu 'rodków probacji i readaptacji skazanych. 189. RPO-535565-VI/06 z 30.07.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych odszkodowa( otrzymanych na podstawie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze. 190. RPO-572925-VII/07 z 30.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie stosowania kamer telewizji przemys!owej w jednostkach penitencjarnych. 191. RPO-539767-IX/06 z 01.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie konieczno'ci wykonania upowa&nienia zawartego w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy s!u&b mundurowych. 192. RPO-546733-II/06 z 01.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie konieczno'ci nowelizacji Kodeksu post$powania karnego zmierzaj"cej do wykluczenia ofiar przest$pstw z kr$gu podmiotów, wobec których mo&e by) stosowana kara porz"dkowa aresztu. 193. RPO-577368-II/07 z 06.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie publikowania w prasie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy si$ post$powanie przygotowawcze lub s"dowe. 194. RPO-594703-I/08 z 06.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie braku odpowiednich 'rodków odwo!awczych w ustawie z dnia 25 listopada 2005 r. o zawodzie t!umacza przysi$g!ego. 195. RPO-595491-I/08 z 06.08.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie braku rozporz"dze( dotycz"cych indywidualnego obowi"zkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dla dzieci niepe!nosprawnych i chorych. 196. RPO-547813-II/06 z 07.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie konieczno'ci wprowadzenia do Kodeksu karnego definicji „handlu lud%mi” i odr$bnej penalizacji handlu osob" doros!" oraz handlu dzieckiem uwzgl$dniaj"cej odr$bno') definicji handlu dzie)mi. 197. RPO-562607-V/07 z 08.08.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku regulacji prawnych zapewniaj"cych ochron$ interesów klientów firm deweloperskich. 198. RPO-578571-I/08 z 10.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie problemów wynikaj"cych z ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y.

- 662 199. RPO-529650-X/06 z 14.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie odpowiedzialno'ci zawodowej lekarzy i innych pracowników medycznych. 200. RPO-555791-IX/07 z 19.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia, do wiadomo'ci Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji, w sprawie braku instancji odwo!awczej od opinii lekarza przeprowadzaj"cego badania lekarskie w stosunku do osób ubiegaj"cych si$ o wydanie licencji oraz posiadaj"cych licencj$ pracownika ochrony fizycznej. 201. RPO-540457-XIX/06 z 20.08.2008 r. – do Ministra Sportu i Turystyki w sprawie przepisów utrudniaj"cych uprawianie &eglarstwa rekreacyjnego. 202. RPO-582688-V/08 z 20.08.2008 r. – do Ministra Gospodarki w sprawie zasad odpowiedzialno'ci odbiorcy paliw lub energii za nielegalny pobór paliw lub energii. 203. RPO-487004-II/04 z 21.08.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci w sprawie pozycji pokrzywdzonego w toku post$powania regulowanego przez przepisy ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich. 204. RPO-585798-IV/08 z 22.08.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie odszkodowa( za wyw!aszczone nieruchomo'ci. 205. RPO-534718-IV/06 z 22.08.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie nierówno'ci poziomu ochrony prawnej wynagrodze( za prac$ i 'wiadcze( emerytalnorentowych w zakresie regulacji egzekucji 'wiadcze( pieni$&nych. 206. RPO-593511-X/08 z 22.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie procedury uzyskania zgody na zabieg operacyjny pacjenta niezdolnego do jej 'wiadomego wyra&enia. 207. RPO-498998-VI/05 z 27.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci oraz Ministra Finansów w sprawie zasad i procedury zaliczania podatku od towarów i us!ug do kosztów s"dowych z tytu!u nale&no'ci bieg!ych s"dowych i innych osób wykonuj"cych czynno'ci zlecone w post$powaniu s"dowym, dochodzeniowym i administracyjnym. 208. RPO-595175-X/08 z 01.09.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie przepisów dotycz"cych podzia!u mi$dzy oddzia!y wojewódzkie NFZ 'rodków na pokrycie finansowania 'wiadcze( opieki zdrowotnej. 209. RPO-587847-I/08 z 08.09.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie b!$dów formalnych w o'wiadczeniach lustracyjnych. 210. RPO-597873-I/08 z 09.09.2008 r. – do Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, Marsza!ka Sejmu, Marsza!ka Senatu w sprawie potrzeby podj$cia inicjatywy legislacyjnej w zakresie projektu ustawy – Przepisy ogólne prawa administracyjnego. 211. RPO-588091-IV/08 z 09.09.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie uregulowa( ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami, okre'laj"cych zakres uprawnie( jednostek organizacyjnych w!adaj"cych nieruchomo'ci" w formie trwa!ego zarz"du. 212. RPO-562954-V/07 z 09.09.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie sprzeda&y nieruchomo'ci wpisanej do rejestru zabytków, stanowi"cej wielomieszkaniowy budynek mieszkalny. 213. RPO-428351-V/03 z 09.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie niezgodno'ci z Konstytucj" upowa&nienia do okre'lenia w przepisach wykonawczych zasad zwrotu ró&nicy w op!atach czynszowych, zawartego w ustawie o S!u&bie Wi$ziennej.

- 663 214. RPO-410553-X/02 z 10.09.2008 r. – wyst"pienie do Ministra Zdrowia w sprawie reklamowania napojów alkoholowych. 215. RPO-595750-II/08 z 12.09.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci w sprawie stanu prac legislacyjnych zmierzaj"cych do ratyfikacji Konwencji Rady Europy z dnia 23 listopada 2001 r. o cyberprzest$pczo'ci oraz Protoko!u dodatkowego do Konwencji o cyberprzest$pczo'ci. 216. RPO-594258-I/08 z 17.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci, Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezesa Krajowej Izby Radców Prawnych w sprawie projektu wprowadzenia do programów aplikacji prawniczych zasady nieodp!atnego udzielania przez aplikantów porad prawnych osobom najubo&szym. 217. RPO-596971-I/08 z 19.09.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Sprawiedliwo'ci i Praw Cz!owieka w sprawie ograniczenia prawa wykonywania zawodu s$dziego. 218. RPO-549499-I/07 z 19.09.2008 r. – do Przewodnicz"cego Senackiej Komisji Nauki, Edukacji i Sportu w sprawie kryteriów przyznawania 'wiadczenia z bud&etu pa(stwa dla reprezentantów Polski na igrzyskach paraolimpijskich. 219. RPO-578096-I/08 z 19.09.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Sprawiedliwo'ci i Praw Cz!owieka w sprawie zasad dopuszczenia do wykonywania zawodu adwokata i radcy prawnego. 220. RPO-583128-III/08 z 22.09.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby zmiany regulacji prawnej dotycz"cej zwrotu jednorazowej odprawy w przypadku ponownego podj$cia pracy w PKP. 221. RPO-578571-I/08 z 23.09.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie zastrze&e( dotycz"cych ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y. 222. RPO-575418-I/07 z 29.09.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie odpowiedzialno'ci osób wykonuj"cych samodzielnie funkcje w dziedzinie geodezji i kartografii. 223. RPO-563533-V/07 z 02.10.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie braku 'rodków prawnych, za pomoc" których strona mog!aby doprowadzi) do rozstrzygni$cia jej indywidualnej sprawy w post$powaniu administracyjnym w sytuacji, gdy w razie prawomocnego uchylenia przez s"d administracyjny decyzji organów obu instancji, organ administracji publicznej drugiej instancji, któremu s"d zwróci! akta, zwleka z ich przekazaniem organowi pierwszej instancji w!a'ciwemu do rozpatrzenia sprawy. 224. RPO-586573-X/08 z 02.10.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia w sprawie ogranicze( czasowych udzielania przepustek osobom przebywaj"cym w ca!odobowych oddzia!ach psychiatrycznych i zak!adach opieki d!ugoterminowej. 225. RPO-593108-III/08 z 02.10.2008 r. – do Wiceprezesa Naczelnego S"du Administracyjnego oraz do Kierownika Urz$du do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w sprawie wykazu miejsc odosobnienia stanowi"cego podstaw$ do przyznania uprawnie( kombatanckich.

- 664 226. RPO-428774-V/03 z 06.10.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie sytuacji prawnej zrzesze( w!a'cicieli domów utworzonych w przesz!o'ci na podstawie przepisów Prawa lokalowego. 227. RPO-514592-II/05 z 07.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie potrzeby nowelizacji przepisów Kodeksu post$powania karnego i Kodeksu karnego skarbowego dotycz"cych wznowienia post$powania. 228. RPO-586245-VII/08 z 07.10.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie potrzeby wydania rozporz"dzenia reguluj"cego warunki techniczne pojazdów specjalnych i u&ywanych do celów specjalnych ró&nych formacji, w tym pojazdów S!u&by Wi$ziennej. 229. RPO-548840-II/07 z 07.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie prac legislacyjnych w zwi"zku z wyrokiem Trybuna!u Konstytucyjnego dotycz"cym przepisu art. 156 § 5 Kodeksu post$powania karnego. 230. RPO-546825-V/06 z 09.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby zniesienia ustawowego obowi"zku osobistego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spó!dzielni. 231. RPO-542153-V/06 z 09.10.2008 r. – do Wiceprezesa Rady Ministrów – Ministra Gospodarki w sprawie stanu prac nad projektem rozporz"dzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegó!owych warunków funkcjonowania systemu gazowego. 232. RPO-580790-X/08 z 13.10.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie doprecyzowania przepisów odnosz"cych si$ do pobierania przez lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego op!at od pacjentów za wystawienie za'wiadczenia o stanie zdrowia dla celów 'wiadcze( z ubezpieczenia spo!ecznego. 233. RPO-574487-IV/07 z 13.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie dawnych ksi"g wieczystych, sporz"dzonych w j$zykach obcych. 234. RPO-533355-X/06 z 13.10.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci w sprawie niekonstytucyjnej kumulacji odpowiedzialno'ci administracyjnej i odpowiedzialno'ci za wykroczenia z tytu!u zaj$cia pasa drogowego bez zezwolenia. 235. RPO-577154-II/07 z 15.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie dost$pu stron do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno'ci wyja'niaj"cych. 236. RPO-571203-IV/07 z 15.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nieprawid!owej regulacji dotycz"cej wpisywania nazwisk osób do ksi"g wieczystych prowadzonych w systemie informatycznym. 237. RPO-482827-IV/04 z 16.10.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie wymaga( i kwalifikacji, jakie powinny spe!nia) osoby uprawnione do prowadzenia bada( architektonicznych. 238. RPO-545710-VII/06 z 16.10.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie problemów zwi"zanych z konwojowaniem przez Policj$ osób na polecenie s"dów i prokuratury. 239. RPO-594968-VII/08 z 16.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zakazu oddawania krwi przez osoby odbywaj"ce kar$ pozbawienia wolno'ci.

- 665 240. RPO-586891-X/08 z 21.10.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie zasad hodowli i posiadania psów ras uznawanych za niebezpieczne. 241. RPO-600374-X/08 z 22.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie procedury przyjmowania do szpitala psychiatrycznego osoby, która nie wyra&a zgody na leczenie. 242. RPO-578572-II/08 z 23.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie procedury przyznawania odszkodowania dla osób pokrzywdzonych w wyniku wypadków komunikacyjnych. 243. RPO-579448-V/08 z 23.10.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie potrzeby nowelizacji ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych. 244. RPO-600259-III/08 z 23.10.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie procedury przes!uchiwania uczniów w charakterze 'wiadków w post$powaniu dyscyplinarnym nauczycieli. 245. RPO-589886-IV/08 z 31.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie gwarancji proceduralnych dla stron post$powania i osób trzecich, których prawa mog" zosta) naruszone podczas egzekucji s"dowej. 246. RPO-572578-X/07 z 31.10.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie planowanego terminu opublikowania rozporz"dzenia Rady Ministrów w sprawie przyj$cia Krajowego Planu Rozdzia!u Uprawnie( do emisji dwutlenku w$gla na lata 2008-2012 dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji. 247. RPO-585661-IV/08 z 06.11.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie przewlek!o'ci post$powa( reprywatyzacyjnych. 248. RPO-578573-II/08 z 07.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie projektu nowelizacji Kodeksu post$powania karnego dotycz"cej procedury wnoszenia przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskar&enia. 249. RPO-601347-III/08 z 12.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie braku przepisu zobowi"zuj"cego pracodawców do refundacji szkie! kontaktowych osobom pracuj"cym przy komputerze. 250. RPO-560918-IV/07 z 13.11.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby zmiany obowi"zuj"cych przepisów dotycz"cych ponoszenia przez w!a'ciciela nieruchomo'ci kosztów ekspertyzy budowlanej w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza prawid!owy stan obiektu budowlanego, za' zawiadomienie o niew!a'ciwym stanie obiektu zosta!o wniesione przez osoby trzecie. 251. RPO-586891-X/08 z 13.11.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zasad hodowli i posiadania psów ras uznawanych za niebezpieczne. 252. RPO-595497-V/08 z 13.11.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpo&arowej budynków mieszkalnych. 253. RPO-565571-IV/07 z 14.11.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie obowi"zków inwestorów budowlanych, wynikaj"cych z ochrony prawnej budynków. 254. RPO-602331-III/08 z 14.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie nadu&ywania mo&liwo'ci leczenia psychiatrycznego dzieci sprawiaj"cych problemy wychowawcze, przebywaj"cych w placówkach opieku(czo-wychowawczych.

- 666 255. RPO-556732-IV/07 z 14.11.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie braku przepisów prawnych okre'laj"cych minimalne odleg!o'ci pomi$dzy budynkami mieszkalnymi, a zbiornikami do magazynowania paliw p!ynnych na u&ytek w!asny, posiadanymi przez przedsi$biorców i osoby fizyczne. 256. RPO-596390-IV/08 z 14.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie procedury uregulowania opieki nad dzieckiem na czas trwania post$powania s"dowego. 257. RPO-572441-I/07 z 14.11.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie potrzeby zmian prawa wyborczego, u!atwiaj"cych obywatelom udzia! w wyborach. 258. RPO-569480-III/07 z 18.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie konieczno'ci zmiany przepisów uzale&niaj"cych wyp!at$ 'wiadczenia przyznawanego ofiarom wojny lub represji od posiadania przez uprawnionego miejsca zamieszkania na terytorium Polski. 259. RPO-557609-II/07 z 19.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie rozpoznawania za&alenia na zatrzymanie w sytuacji 'mierci osoby zatrzymanej. 260. RPO-522661-II/06 z 19.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie powództw regresowych. 261. RPO-563130-I/07 z 19.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie procedury odwo!ania !awników. 262. RPO-533891-II/06 z 20.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie braku prawnej mo&liwo'ci skutecznego 'cigania czynu lekarza polegaj"cego na nieumy'lnym uszkodzeniu cia!a lub spowodowaniu rozstroju zdrowia dziecka pocz$tego. 263. RPO-602699-X/08 z 20.11.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie opieki paliatywnohospicyjnej dla osób doros!ych. 264. RPO-600388-VI/08 z 21.11.2008 r. – do Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie sytuacji prawnej akcjonariuszy spó!ek konsolidowanych oraz ich spadkobierców pozbawionych mo&liwo'ci zamiany tych akcji na akcje spó!ki konsoliduj"cej. 265. RPO-599677-VI/08 z 22.11.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie w sprawie zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych warto'ci 'wiadcze( otrzymywanych przez personel medyczny z tytu!u uczestnictwa w bezp!atnych szkoleniach dla lekarzy i piel$gniarek, organizowanych przez fundacj$ zajmuj"c" si$ opiek" paliatywn". 266. RPO-586383-II/08 z 26.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie utrudnie( w praktycznej mo&liwo'ci dzia!ania przez organizacje pozarz"dowe na rzecz pokrzywdzonych przest$pstwem. 267. RPO-601030-V/08 z 26.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie zasad ponoszenia kosztów post$powania s"dowego w przypadku wyst"pienia z powództwem o ustanowienie prawa odr$bnej w!asno'ci lokalu w razie bezczynno'ci spó!dzielni. 268. RPO-598832-III/08 z 26.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie braku mo&liwo'ci zaskar&enia orzeczenia lekarza orzecznika ZUS dotycz"cego wydania skierowania na rehabilitacj$ lecznicz" w ramach prewencji rentowej.

- 667 269. RPO-349299-V/00 z 26.11.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie braku uregulowa( prawnych w zakresie zasad eksploatacji schronów znajduj"cych si$ w budynkach mieszkalnych. 270. RPO-572145-I/07 z 28.11.2008 r. – do Prezesa Polskiego Zwi"zku Pi!ki No&nej w sprawie stosowania przez kluby pi!karskie praktyk dyskryminacyjnych wobec kibiców. 271. RPO-602795-I/08 z 01.12.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Administracji i Spraw Wewn$trznych w sprawie projektu nowej ustawy o bezpiecze(stwie imprez masowych, w zakresie regulacji dotycz"cych meczów pi!ki no&nej. 272. RPO-601928-I/08 z 02.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie terminu zorganizowania egzaminu zawodowego dla aplikantów adwokackich, radcowskich i notarialnych, którzy zdali egzamin konkursowy w dniu 10 grudnia 2005 r. 273. RPO-532014-IV/06 z 03.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie formy prawnej uregulowania kwestii minimalnych wymogów programowych dla studiów podyplomowych w zakresie po'rednictwa w obrocie nieruchomo'ciami. 274. RPO-507916-VII/05 z 03.12.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej oraz Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci w sprawie zapewnienia realizacji postanowie( s"du o tymczasowym umieszczeniu nieletnich w placówkach o'wiatowych. 275. RPO-589499-V/08 z 03.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie przenoszenia przez najemców lokali praw wynikaj"cych z !"cz"cych ich z towarzystwem budownictwa spo!ecznego umów w sprawie partycypacji w kosztach budowy lokali. 276. RPO-550854-III/07 z 08.12.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie wynagradzania pracowników instytucji kultury. 277. RPO-577928-III/08 z 08.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie d!ugotrwa!o'ci post$powania w sprawie ustalenia choroby zawodowej. 278. RPO-561580-III/07 z 08.12.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie stosowania przez pracodawców nowoczesnych 'rodków techniki w celu kontrolowania pracowników. 279. RPO-562574-IX/07 z 08.12.2008 r. – do Szefa S!u&by Celnej – Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów w sprawie obowi"zku zwrotu równowarto'ci sk!adników umundurowania przed okresem, na jaki umundurowanie to zosta!o przeznaczone, w wyniku zwolnienia funkcjonariusza celnego ze s!u&by. 280. RPO-593390-III/08 z 09.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie prawa do odprawy pieni$&nej z art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwi"zywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn niedotycz"cych pracowników, w sytuacji rozwi"zania stosunku pracy przez pracownika. 281. RPO-599766-II/08 z 09.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie braku w Kodeksie post$powania w sprawach o wykroczenia uregulowania, które sankcjonowa!oby prawo do zaskar&ania samego uzasadnienia wyroku. 282. RPO-547812-II/06 z 09.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie potrzeby w!a'ciwej interpretacji tre'ci art. 49 § 1 Kodeksu post$powania karnego przez s"dy, korzystnej dla osób pokrzywdzonych przest$pstwem.

- 668 283. RPO-603878-X/08 z 09.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie problemu badania jako'ci produktów leczniczych i wyst$powania na rynku fa!szowanych produktów leczniczych. 284. RPO-591503-V/08 z 10.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie problemów pojawiaj"cych si$ zwi"zku ze stosowaniem przepisu art. 68 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo'ciami. 285. RPO-568534-IX/07 z 10.12.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie warunków przyst"pienia funkcjonariuszy Policji do egzaminu oficerskiego. 286. RPO-495652-VII/05 z 10.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego w sprawie kary dyscyplinarnej dla osób tymczasowo aresztowanych, polegaj"cej na zakazie dokonywania zakupu artyku!ów dopuszczonych do sprzeda&y w areszcie 'ledczym. 287. RPO-529615-V/06 z 15.12.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie trybu wykonania ostatecznych decyzji o opró&nieniu lokalu mieszkalnego pozostaj"cego w dyspozycji jednostek organizacyjnych podleg!ych Ministrowi Spraw Wewn$trznych i Administracji. 288. RPO-598810-VII/08 z 15.12.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci w sprawie procedur zwi"zanych ze zwalnianiem z jednostek penitencjarnych ci$&ko chorych, nieprzytomnych skazanych, wobec których orzeczono przerw$ w wykonaniu kary. 289. RPO-581475-IX/08 z 16.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie prawa funkcjonariusza Policji do zwolnienia od zaj$) s!u&bowych w wymiarze dwóch dni z tytu!u opieki nad dzieckiem. 290. RPO-587534-III/08 z 17.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie definicji rodziny zawartej w ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. 291. RPO-589367-V/08 z 17.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wierzycieli, którzy nie s" w stanie wej') w posiadanie nieruchomo'ci, ani doprowadzi) do eksmisji by!ych w!a'cicieli, mimo posiadania tytu!u wykonawczego w postaci prawomocnego postanowienia o przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci, zaopatrzonego w klauzul$ wykonalno'ci. 292. RPO-598169-III/08 z 19.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie mo&liwo'ci nabycia statusu bezrobotnego przez osoby posiadaj"ce wpis do ewidencji gospodarczej, które faktycznie jej nie prowadz". 293. RPO-603791-X/08 z 19.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie stosowania homeopatii przez lekarzy i lekarzy dentystów. 294. RPO-529772-VI/06 z 19.12.2008 r. – do Ministra Finansów oraz Ministra Infrastruktury w sprawie trudno'ci przedsi$biorców w egzekwowaniu nale&no'ci z tytu!u holowania i parkowania pojazdów. 295. RPO-603465-VI/08 z 22.12.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie problemu wyczerpywania si$ sum gwarancyjnych w przypadku obowi"zkowych ubezpiecze( odpowiedzialno'ci cywilnej. 296. RPO-578571-I/08 z 22.12.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie opó%nie( w procesie wykonania zalece( Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka zawartych w wyroku w sprawie Alicja Tysi"c przeciwko Polsce oraz w sprawie uzasadnionych w"tpliwo'ci natury

- 669 konstytucyjnej dotycz"cych brzmienia niektórych przepisów ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y.

297. RPO-598275-I/08 z 22.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie zakresu podmiotowego obowi"zku z!o&enia o'wiadcze( maj"tkowych przez pracowników Komendy G!ównej Policji. 298. RPO-548427-IV/07 z 22.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wysoko'ci op!at egzekucyjnych pobieranych od d!u&nika. 299. RPO-598508-III/08 z 22.12.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie regulacji wy!"czaj"cej okres pracy na stanowisku nauczyciela akademickiego z nieprzerwanego okresu pracy nauczycielskiej, warunkuj"cego uzyskanie z mocy prawa stopnia nauczyciela mianowanego. 300. RPO-568465-IV/07 z 30.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie terminu przedawnienia roszcze( o odszkodowanie za nies!uszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, okre'lonego w art. 555 Kodeksu post$powania karnego.

- 670 Za"$cznik nr 3 Wnioski do Trybuna"u Konstytucyjnego – art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy o RPO a) Z!o&one w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-564591-V/07 z 10.01.2008 r. – w sprawie niezgodno'ci z Konstytucj" niektórych przepisów ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych (sygn. akt K 64/07).

2.

RPO-571782-I/07 z 31.01.2008 r. – w sprawie zapisów ustawy o IPN, zgodnie z którymi osoby zamierzaj"ce prowadzi) badania naukowe w oparciu o akta IPN i dziennikarze maj" obowi"zek przedstawienia rekomendacji odpowiednio pracownika naukowego b"d% redakcji. Wniosek oddalony (wyrok z 25 listopada 2008 r., sygn. akt K 5/08).

3.

RPO-519862-III/05 z 01.02.2008 r. – w sprawie przepisu ustawy o pomocy spo!ecznej zawieraj"cego upowa&nienie dla Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej do okre'lenia w drodze rozporz"dzenia zrycza!towanej kwoty na utrzymanie dziecka oraz stawki na bie&"ce funkcjonowanie placówki rodzinne (sygn. akt K 6/08).

4.

RPO-447235-IV/03 z 13.02.2008 r. – w sprawie niektórych przepisów ustawy o kszta!towaniu ustroju rolnego oraz ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa (sygn. akt K 8/08).

5.

RPO-580197-II/08 z 06.05.2008 r. – w sprawie odpowiedzialno'ci karnej s$dziów orzekaj"cych w sprawach karnych podczas stanu wojennego (sygn. akt K 10/08).

6.

RPO-579010-IX/08 z 16.05.2008 r. – w sprawie ponoszenia kosztów okresowych bada( lekarskich i psychologicznych przez pracowników ochrony. Wniosek oddalony (wyrok z 16 wrze'nia 2008 r., sygn. akt U 5/08).

7.

RPO-583102-IX/08 z 11.06.2008 r. – w sprawie ogranicze( mo&liwo'ci wyp!aty równowa&nika pieni$&nego dla funkcjonariusza S!u&by Celnej za brak lokalu mieszkalnego (sygn. akt U 7/08).

8.

RPO-559982-I/07 z 20.06.2008 r. – w sprawie sankcji za tzw. k!amstwo lustracyjne osób wykonuj"cych zawody prawnicze (sygn. akt K 19/08).

9.

RPO-555284-IV/07 z 14.07.2008 r. – w sprawie przepisu dotycz"cego wska%ników zmian cen nieruchomo'ci (sygn. akt K 23/08).

10. RPO-584580-I/08 z 17.07.2008 r. – w sprawie kontroli wykonywania obowi"zku rejestracji odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych abonamentowej (sygn. akt K 24/08).

oraz

obowi"zku

uiszczania

op!aty

11. RPO-591811-I/08 z 08.08.2008 r. – w sprawie niektórych przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych (sygn. akt K 26/08).

12. RPO-514676-VI/05 z 05.09.2008 r. – w sprawie zasad opodatkowania alimentów wyp!acanych na rzecz osób innych ni& dzieci (sygn. akt K 27/08).

13. RPO-598118-III/08 z 12.09.2008 r. – w sprawie upowa&nienia ustawowego do uregulowania w rozporz"dzeniu kwestii dotycz"cych podnoszenia kwalifikacji zawodowych (sygn. akt K 28/08).

14. RPO-595164-I/08 z 19.09.2008 r. – w sprawie przepisu art. 55 ustawy o IPN penalizuj"cego tzw. przest$pstwo negacjonizmu (sygn. akt K 29/08).

- 671 15. RPO-572159-IX/07 z 20.10.2008 r. – w sprawie ograniczenia prawa do ustanowienia obro(cy w post$powaniu dyscyplinarnym w stosunku do &o!nierzy oraz funkcjonariuszy ABW, AW, S!u&by Kontrwywiadu Wojskowego oraz S!u&by Wywiadu Wojskowego (sygn. akt K 31/08).

16. RPO-590645-II/08 z 27.10.2008 r. – w sprawie zwolnienia z tajemnicy statystycznej (sygn. akt K 33/08).

17. RPO-604624-I/08 z 12.12.2008 r. – w sprawie niekonstytucyjno'ci dekretów wydanych przez Rad$ Pa(stwa w zwi"zku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego (sygn. akt K 35/08).

18. RPO-597200-VI/08 z 29.12.2008 r. – w sprawie przepisów reguluj"cych zwolnienie niektórych grup podatników z obowi"zku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku przy pomocy kas fiskalnych (sygn. akt K 36/08). b) Z!o&one wcze'niej – rozpoznane przez TK w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-451020-VI/03 z 3 marca 2004 r. – w sprawie kontroli skarbowej. Wniosek cz!#ciowo uwzgl!dniony (wyrok z 17 czerwca 2008 r., sygn. akt K 8/04).

2.

RPO-485465-IV/04 z 14 marca 2005 r. – w sprawie niekonstytucyjno'ci niektórych przepisów znowelizowanej ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 3 kwietnia 2008 r., sygn. akt K 6/05).

3.

RPO-510422-VI/05 z 21 lipca 2005 r. – w sprawie kwalifikacji wymaganych od kandydatów na syndyków upad!o'ci. Post!powanie umorzone (postanowienie z 11 marca 2008 r., sygn. akt U 5/05) z uwagi na utrat$ mocy obowi"zuj"cej badanego przepisu przed wydaniem orzeczenia.

4.

RPO-475245-V/04 z 22 sierpnia 2005 r. – w sprawie lokali mieszkalnych b$d"cych w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, zamieszkiwanych przez osoby nie b$d"ce &o!nierzami zawodowymi. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 17 marca 2008 r., sygn. akt K 32/05).

5.

RPO-498998-VI/05 z 3 listopada 2005 r. – w sprawie niejasno'ci dotycz"cych opodatkowania podatkiem VAT wynagrodzenia adwokatów 'wiadcz"cych pomoc prawn" z urz$du oraz wynagrodzenia bieg!ych s"dowych. Wniosek oddalony (wyrok z 12 czerwca 2008 r., sygn. akt K 50/05).

6.

RPO-482611-I/04 z 27 lutego 2006 r. – w sprawie pisowni nazwisk przy wpisywaniu do polskich ksi"g stanu cywilnego zagranicznych aktów stanu cywilnego. Post!powanie umorzone (postanowienie z 12 lutego 2008 r., sygn. akt U 1/06) z powodu utraty mocy obowi"zuj"cej zakwestionowanych przepisów.

7.

RPO-540881-II/06 z 23 pa*dziernika 2006 r. – w sprawie zasad zatrzymywania osób podejrzanych na podstawie zarz"dzenia prokuratora. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 5 lutego 2008 r., sygn. akt K 34/06).

8.

RPO-545868-II/06 z 15 stycznia 2007 r. – w sprawie odpowiedzialno'ci karnej za publiczne pomawianie Narodu Polskiego o udzia!, organizowanie lub odpowiedzialno') za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie. Wniosek cz!#ciowo uwzgl!dniony (wyrok z 19 wrze'nia 2008 r., sygn. akt K 5/07).

- 672 9.

RPO-530914-V/06 z 19 stycznia 2007 r. – w sprawie problemów w!a'cicieli budynków z odzyskaniem lokali mieszkalnych zasiedlonych przez policjantów. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 18 wrze'nia 2008 r., sygn. akt K 7/07).

10. RPO-526397-VI/06 z 14 marca 2007 r. – w sprawie zasad zwrotu nadwy&ki podatku VAT. Wniosek oddalony (wyrok z 13 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt K 16/07).

11. RPO-533987-III/06 z 12 kwietnia 2007 r. – w sprawie zasad ustalania okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Post!powanie umorzone (postanowienie z 20 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt K 21/07) ze wzgl$du na zb$dno') wydania wyroku.

12. RPO-552925-I/07 z 20 kwietnia 2007 r. – w sprawie lustracji. Post!powanie umorzone (postanowienie z dnia 11 czerwca 2008 r., sygn. akt K 26/07) na skutek cofni$cia wniosku.

13. RPO-548579-VII/07 z 24 kwietnia 2007 r. – w sprawie wykonywania tymczasowego aresztowania wobec kobiet w ci"&y. Wniosek oddalony (wyrok z 22 lipca 2008 r., sygn. akt K 24/07).

14. RPO-556890-VI/07 z 11 czerwca 2007 r. – w sprawie wymogów dotycz"cych instruktorów jazdy. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 20 lutego 2008 r., sygn. akt K 30/07).

15. RPO-559114-X/07 z 4 lipca 2007 r. – w sprawie braku wytycznych dla szczegó!owego uregulowania w akcie wykonawczym sposobu odbywania specjalizacji przez lekarzy i lekarzy dentystów. Post!powanie umorzone (postanowienie z 17 wrze'nia 2008 r., sygn. akt K 31/07 ) na skutek cofni$cia wniosku przez Rzecznika.

16. RPO-550274-I/07 z 12 lipca 2007 r. – w sprawie wy!"czenia mo&liwo'ci odwo!ania si$ do s"du administracyjnego w sprawach z zakresu ubiegania si$ o dofinansowanie projektu ze 'rodków funduszy europejskich. Post!powanie umorzone (postanowienie z 15 grudnia 2008 r., sygn. akt K 32/07) ze wzgl$du na zb$dno') wydania wyroku.

17. RPO-518983-III/05 z 13 lipca 2007 r. – w sprawie zasad ustanawiania obro(cy w post$powaniu dyscyplinarnym wobec pracownika mianowanego NIK oraz w sprawie mo&liwo'ci wcze'niejszego rozwi"zania stosunku pracy w drodze wypowiedzenia z pracownikiem mianowanym NIK – kobiet". Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 11 grudnia 2008 r., sygn. akt K 33/07).

18. RPO-565914-VI/07 z 10 sierpnia 2007 r. – w sprawie niekonstytucyjnego ograniczenia odpowiedzialno'ci kontraktowej przewo%nika. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 2 grudnia 2008 r., sygn. akt K 37/07).

19. RPO-554470-II/07 z 16 sierpnia 2007 r. – w sprawie braku s"dowej kontroli postanowienia prokuratora dotycz"cego przeszukania i zatrzymania rzeczy, wydanego w post$powaniu przygotowawczym. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 3 lipca 2008 r., sygn. akt K 38/07)

20. RPO-548840-II/07 z 19 wrze#nia 2007 r. – w sprawie zasad udost$pniania akt sprawy w trakcie post$powania przygotowawczego. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 3 czerwca 2008 r., sygn. akt K 42/07).

21. RPO-568352-VI/07 z 18 pa*dziernika 2007 r. – w sprawie obowi"zku uzyskania zezwolenia na utworzenie wielkopowierzchniowego obiektu handlowego. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 8 lipca 2008 r., sygn. akt K 46/07).

- 673 Za"$cznik nr 4 Zg"oszenie udzia"u w post!powaniu przed Trybuna"em Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych – art. 51 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy o RPO a) Zg!oszenie w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-575136-II/07 z 15 stycznia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Dariusza P. dotycz"cej zasad przed!u&ania aresztu tymczasowego (sygn. akt SK 39/07).

2.

RPO-575757-IV/07 z 1 lutego 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Stanis!awa K. dotycz"cej op!aty podstawowej wnoszonej przez strony zwolnione od kosztów s"dowych (sygn. akt SK 42/07).

3.

RPO-576239-VI/07 z 8 lutego 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spó!ki „EVITA” S.A., dotycz"cej podstawy do obni&enia podatku nale&nego oraz zwrotu ró&nicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego (sygn. akt SK 45/07).

4.

RPO-576490-II/07 z 11 lutego 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Józefa J. dotycz"cej przed!u&ania okresu tymczasowego aresztowania (sygn. akt SK 46/07).

5.

RPO-583543-IV/08 z 29 kwietnia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Bronis!awa H. dotycz"cej op!aty podstawowej wnoszonej przez strony zwolnione od kosztów s"dowych (sygn. akt SK 11/08).

6.

RPO-583542-II/08 z 29 kwietnia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Marka J. dotycz"cej zasad zwrotu 'wiadkom kosztów dojazdu (sygn. akt SK 13/08).

7.

RPO-585571-VI/08 z 6 maja 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Tadeusza K. dotycz"cej zasad wynagradzania syndyków (sygn. akt SK 15/08).

8.

RPO-572484-I/07 z 9 czerwca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie po!"czonych skarg konstytucyjnych Jerzego W., El&biety L.-R. i Przemys!awa K. dotycz"cej niepowo!ania na stanowisko s$dziego przez Prezydenta RP (sygn. akt SK 16/08).

9.

RPO-589360-IV/08 z 10 lipca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Ma!gorzaty W.-K. dotycz"cej prawa odkupu nieruchomo'ci rolnych przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych (sygn. akt SK 27/08).

10.

RPO-589368-VI/08 z 10 lipca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spó!ki NKZ Niezale&ny Zespó! Konsultantów dotycz"cej zwrotu pism procesowych bez wezwania do uzupe!nienia braków formalnych w post$powaniu w sprawach gospodarczych (sygn. akt SK 28/08).

11.

RPO-591754-IV/08 z 11 sierpnia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Krystyny H. dotycz"cej niedopuszczalno'ci skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem orzeczenia s"du wyrz"dzaj"cego szkod$, które sta!o si$ prawomocne przed dniem 1 wrze'nia 2004 r. (sygn. akt SK 34/08).

- 674 12.

RPO-593668-IV/08 z 4 wrze#nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej p. Zbigniewa K., dotycz"cej odrzucenia apelacji z powodu nieprawid!owego jej op!acenia (sygn. akt SK 36/08).

13.

RPO-595041-I/08 z 19 wrze#nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Marka S. dotycz"cej zasad powo!ywania na stanowisko s$dziego (sygn. akt SK 39/08).

14.

RPO-595048-I/08 z 19 wrze#nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie po!"czonych skarg konstytucyjnych Adriana K. (sygn. akt SK 37/08), Ewy W. (sygn. akt SK 38/08), Aleksandry D.-B. (sygn. akt SK 40/08) i Marka D (sygn. akt SK 41/08), rozpoznawanych pod wspóln" sygnatur" SK 37/08, dotycz"cych zasad powo!ywania na stanowisko s$dziego.

15.

RPO-597288-IV/08 z 30 wrze#nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Wac!awa Zygmunta R. dotycz"cej zwolnienia od kosztów s"dowych (sygn. akt SK 44/08).

16.

RPO-599260-IV/08 z 16 pa*dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Teresy i Henryka P. dotycz"cej zwolnienia od kosztów s"dowych (sygn. akt SK 47/08).

17.

RPO-600091-VI/08 z 23 pa*dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Romana O. dotycz"cej zwrotu pism procesowych bez wezwania do uzupe!nienia braków formalnych w post$powaniu w sprawach gospodarczych (sygn. akt SK 53/08).

18.

RPO-597840-VI/08 z 24 pa*dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Marka G. dotycz"cej zwrotu pism procesowych bez wezwania do uzupe!nienia braków formalnych w post$powaniu w sprawach gospodarczych (sygn. akt SK 45/08).

19.

RPO-599525-IV/08 z 6 listopada 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w sprawie skargi konstytucyjnej Gminnej Spó!dzielni „Samopomoc Ch!opska” w sprawie odrzucenia 'rodka odwo!awczego bez wezwania do uzupe!nienia braków formalnych (sygn. akt SK 49/08). b) Zg!oszenie w okresie wcze'niejszym – skargi konstytucyjne rozpoznane w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-490604-V/04 z 21.01.2005 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Krzysztofa P., Marii U. i Cecylii G. dotycz"cej podstawy dopuszczalno'ci s"dowego dochodzenia roszczenia odszkodowawczego. Skarga konstytucyjna oddalona (wyrok z 21 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt SK 51/04).

2.

RPO-514669-II/05 z 10.11.2005 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Jerzego W. dotycz"cej odpowiedzialno'ci karnej dziennikarza za opublikowanie bez autoryzacji dos!ownie cytowanej wypowiedzi. Skarga konstytucyjna oddalona (wyrok z dnia 29 wrze'nia 2008 r., sygn. akt SK 52/05).

3.

RPO-526299-III/06 z 07.04.2006 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Gra&yny G. dotycz"cej zasad przyznawania premii uznaniowej w okresie

- 675 pobierania zasi!ku chorobowego. Skarga konstytucyjna cz!#ciowo uwzgl!dniona (wyrok z 24 czerwca 2008 r., sygn. akt SK 16/06).

4.

RPO-539637-VI/06 z 17.10.2006 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie ze skargi konstytucyjnej spó!ki Okr$gowe Przedsi$biorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Bydgoszczy Sp. z o.o. oraz spó!ki Tukaj Mapping Central Europe Sp. z o.o. dotycz"cej utraty wadium przez uczestnika post$powania, wykluczonego z przetargu. Skarga konstytucyjna oddalona (wyrok z 17 listopada 2008 r., sygn. akt SK 62/06).

5.

RPO-546020-IV/06 z 12.12.2006 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie ze skargi konstytucyjnej Marka Z. dotycz"cej prawa do s"du – brak wymogu pisemnego uzasadnienia postanowienia o odmowie przyj$cia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Post!powanie umorzone (postanowienie z 17 marca 2008 r., sygn. akt SK 84/06).

6.

RPO-543928-IV/06 z 27.12.2006 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie ze skargi konstytucyjnej Romana B. dotycz"cej prawa do s"du. Post!powanie umorzone (postanowienie z 5 lutego 2008 r., sygn. akt SK 74/06).

7.

RPO-547501-I/06 z 23.01.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu ze skargi konstytucyjnej Piotra K., Stanis!awa S. i Anny S. dotycz"cej kompetencji asesora w polskim wymiarze sprawiedliwo'ci. Post!powanie umorzone (postanowienie z 5 marca 2008 r., sygn. akt SK 95/06).

8.

RPO-547500-III/06 z 23.01.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu ze skargi konstytucyjnej Haliny S. dotycz"cej podstawy wymiaru emerytury. Skarga konstytucyjna oddalona (wyrok z 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt SK 96/06).

9.

RPO-548933-I/07 z 14.03.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu ze skargi konstytucyjnej Stanis!awa S. dotycz"cej post$powania dyscyplinarnego. Skarga konstytucyjna uwzgl!dniona (wyrok z 4 marca 2008 r., sygn. akt SK 3/07).

10.

RPO-559390-II/07 z 09.07.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w sprawie skargi konstytucyjnej Jaros!awa M. dotycz"cej przed!u&ania tymczasowego aresztowania. Skarga konstytucyjna uwzgl!dniona (wyrok z 10 czerwca 2008 r., sygn. akt SK 17/07).

11.

RPO-559391-I/07 z 12.07.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w sprawie skargi konstytucyjnej Zofii Sz. – zasady etyki lekarskiej a wolno') s!owa. Skarga konstytucyjna uwzgl!dniona (wyrok z 23 kwietnia 2008 r., sygn. akt SK 16/07).

12.

RPO-561326-VI/07 z 06.08.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spó!ki Klinkmar sp. z o.o. dotycz"cej zasad uiszczania op!at s"dowych od 'rodka odwo!awczego w sprawach gospodarczych. Skarga konstytucyjna cz!#ciowo uwzgl!dniona (wyrok z 26 czerwca 2008 r., sygn. akt SK 20/07)

13.

RPO-564163-VII/07 z 7 wrze#nia 2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Jacka G. dotycz"cej przeludnienia zak!adów karnych i aresztów 'ledczych. Skarga konstytucyjna cz!#ciowo uwzgl!dniona (wyrok z 26 maja 2008 r., sygn. akt SK 25/07).

14.

RPO-571218-IV/07 z 5 grudnia 2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Adama K. dotycz"cej odrzucenia przez s"d 'rodka odwo!awczego lub 'rodka zaskar&enia bez wezwania o uiszczenie op!aty. Skarga konstytucyjna oddalona (wyrok z 17 listopada 2008 r., sygn. akt SK 33/07).

- 676 Za"$cznik nr 5 Wnioski do Naczelnego S$du Administracyjnego o wyk"adni! przepisów a) Z!o&one w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-587050-V/08 z 16.04.2008 r. – w sprawie zawieszenia przez s"d post$powania w sytuacji, gdy w innej sprawie tego samego rodzaju zosta!a wniesiona skarga kasacyjna do Naczelnego S"du Administracyjnego. Wniosek rozpoznany (uchwa!a z dnia 24.11.2008 r., sygn. akt II FPS 4/08).

2.

RPO-600494-V/08 z 28.10.2008 r. – w sprawie wyk!adni przepisów dotycz"cych pomocy finansowej dla funkcjonariusza S!u&by Wi$ziennej na uzyskanie lokalu mieszkalnego. b) Z!o&one wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-557780-V/07 z 23.11.2007 r. – w sprawie zwrotu kosztów post$powania kasacyjnego. Wniosek rozpoznany (uchwa!a z dnia 4.02.2008 r., sygn. akt I OPS 4/07).

2.

RPO-570917-V/07 z 19.12.2007 r. – w sprawie formy z!o&enia wniosku o przyznanie prawa pomocy w post$powaniu przed s"dami administracyjnymi. Wniosek rozpoznany (uchwa!a z dnia 21.04.2008 r., sygn. akt I OPS 1/08).

Wnioski do S$du Najwy'szego o odpowied* na pytanie prawne a) Z!o&one w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-576477-IV/07 z 25.04.2008 r. – w sprawie dodatkowego wynagrodzenia dla twórców za reemisj$ utworu w telewizji kablowej. Wniosek rozpoznany (uchwa!a sk!adu siedmiu s$dziów S"du Najwy&szego z dnia 25.11.2008 r., sygn. akt III CZP 57/08).

2.

RPO-572863-XVII/07 z 21.05.2008 r. – w sprawie dopuszczalno'ci ukarania osoby pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, kar" pozbawienia wolno'ci do czternastu dni. Wniosek rozpoznany (uchwa!a z dnia 30.10.2008 r., sygn. akt I KZP 17/08).

3.

RPO-580256-VII/08 z 16.07.2008 r. – w sprawie rozbie&no'ci w interpretacji poj$cia „przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolno'ci”. Wniosek rozpoznany (uchwa!a z dnia 30.10.2008 r., sygn. akt I KZP 22/08).

4.

RPO-577529-IV/07 z 30.09.2008 r. – w sprawie rozbie&no'ci w wyk!adni art. 169 § 1 k.p.c. w zakresie sposobu okre'lania terminu do wyst"pienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania czynno'ci procesowej.

5.

RPO-571564-III/07 z 27.10.2008 r. – w sprawie osi"gni$cia wieku emerytalnego i nabycia prawa do emerytury jako przyczyny uzasadniaj"cej wypowiedzenie pracownikowi umowy o prac$.

6.

RPO-602342-VII/08 z 17.11.2008 r. – w sprawie sposobu obliczania rocznego okresu odroczenia wykonania kary pozbawienia wolno'ci, uprawniaj"cego skazanego do ubiegania si$ o warunkowe zawieszenie wykonania kary.

7.

RPO-598253-IV/08 z 25.11.2008 r. – w sprawie odpowiedzialno'ci odszkodowawczej Skarbu Pa(stwa za zaniechanie legislacyjne powsta!e przed dniem 1 wrze'nia 2004 r.

- 677 b) Z!o&one wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-551712-V/07 z 17.10.2007 r. – w sprawie wyk!adni poj$cia „nabywca nieruchomo'ci” zawartego w art. 68 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustaw" z dnia 24.08.2007 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Wniosek rozpoznany (uchwa!a sk!adu siedmiu s$dziów Izby Cywilnej S"du Najwy&szego z dnia 11.04.2008 r., sygn. akt III CZP 130/07).

2.

RPO-573619-IV/07 z 15.11.2007 r. – w sprawie rozbie&no'ci w wyk!adni prawa, czy s"d rozpoznaj"cy skarg$ na przewlek!o') post$powania mo&e dokona) oceny trafno'ci przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Wniosek rozpoznany (uchwa!a sk!adu siedmiu s$dziów S"du Najwy&szego z dnia 13.02.2008 r., sygn. akt III SPZP 2/07).

3.

RPO-566009-IV/07 z 19.12.2007 r. – w sprawie mo&liwo'ci potwierdzania czynno'ci nienale&ycie umocowanego pe!nomocnika. Wniosek rozpoznany (uchwa!a sk!adu siedmiu s$dziów S"du Najwy&szego z dnia 8.07.2008 r., sygn. akt III CZP 154/07).

- 678 Za"$cznik nr 6 Kasacje w sprawach karnych a) Z!o&one w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37.

Nr sprawy RPO-549160-II/07 RPO-571657-II/07 RPO-572307-II/07 RPO-546658-II/06 RPO-553440-II/07 RPO-316455-II/99 RPO-573176-II/07 RPO-580941-II/08 RPO-575840-II/07 RPO-565020-II/07 RPO-562357-II/07 RPO-578246-II/08 RPO-579644-II/08 RPO-554612-II/07 RPO-561528-II/07 RPO-577423-II/07 RPO-584441-II/08 RPO-564767-II/07 RPO-573875-II/07 RPO-576157-II/07 RPO-582564-II/08 RPO-576013-II/07 RPO-563636-II/07 RPO-574220-II/07 RPO-538366-II/06 RPO-584927-II/08 RPO-581458-II/08 RPO-458120-II/03 RPO-589239-II/08 RPO-579351-II/08 RPO-555819-II/07 RPO-575464-II/07 RPO-550308-II/07 RPO-588968-II/08 RPO-584909-II/08 RPO-602234-I/08 RPO-594089-II/08

Data wyst"pienia 08.01.2008 15.01.2008 30.01.2008 18.02.2008 20.02.2008 01.03.2008 27.03.2008 09.05.2008 14.05.2008 14.05.2008 16.05.2008 27.05.2008 10.06.2008 11.06.2008 12.06.2008 03.07.2008 08.07.2008 11.08.2008 11.08.2008 12.08.2008 14.08.2008 02.09.2008 03.09.2008 03.09.2008 05.09.2008 08.09.2008 10.09.2008 22.09.2008 22.09.2008 22.09.2008 09.10.2008 15.10.2008 16.10.2008 22.10.2008 28.10.2008 07.11.2008 25.11.2008

Data rozpoznania 22.07.2008 15.05.2008 26.06.2008 17.09.2008 23.04.2008 31.10.2008 06.11.2008 18.09.2008 19.11.2008 09.07.2008 25.06.2008 25.06.2008

Sygnatura akt III KK 6/08 III KK 13/08 IV KK 42/08 II KK 60/08 V KK 70/08 II KK 76/08 V KK 108/08 V KK 172/08 IV KK 166/08 II KK 152/08 IV KK 170/08 IV KK 186/08

04.08.2008

IV KK 206/08

23.09.2008 11.09.2008 21.10.2008 01.12.2008 14.10.2008

IV KK 252/08 IV KK 296/08 III KK 288/08 III KK 291/08 V KK 301/08

26.11.2008 29.10.2008

III KK 308/08 II KK 258/08

21.10.2008 14.10.2008

IV KK 313/08 V KK 327/08

17.12.2008 25.11.2008

III KK 372/08 V KK 371/08

Wynik uwzgl. uwzgl. uwzgl. oddal. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. w toku w toku uwzgl. w toku uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. w toku uwzgl. uwzgl. w toku uwzgl. uwzgl. w toku w toku w toku w toku uwzgl. uwzgl. w toku w toku w toku w toku

- 679 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46.

RPO-584038-II/08 RPO-591991-II/08 RPO-555852-II/07 RPO-554342-II/07 RPO-581353-II/07 RPO-586523-II/08 RPO-595457-II/08 RPO-595934-II/08 RPO-559138-II/07

01.12.2008 01.12.2008 03.12.2008 09.12.2008 10.12.2008 18.12.2008 19.12.2008 22.12.2008 30.12.2008

w toku w toku w toku w toku w toku w toku w toku w toku w toku

b) Kasacje wniesione wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r. Lp.

Nr sprawy

Data wyst"pienia

Data rozpoznania

Sygnatura akt

Wynik

1.

RPO-459256-II/03

23.07.2007

8.01.2008

V KK 286/07

uwzgl.

2.

RPO-549645-II/07

17.08.2007

10.01.2008

III KK 326/07

uwzgl.

3.

RPO-563509-II/07

24.08.2007

10.01.2008

III KK 330/07

uwzgl.

4.

RPO-561292-II/07

11.09.2007

7.01.2008

II KK 250/07

uwzgl.

5.

RPO-536948-II/06

21.09.2007

8.01.2008

III KK 368/07

uwzgl.

6.

RPO-546234-II/06

29.10.2007

28.02.2008

III KK 429/07

uwzgl.

7.

RPO-554687-II/07

09.11.2007

23.04.2008

III KK 445/07

uwzgl.

8.

RPO-564548-II/07

14.11.2007

7.02.2008

IV KK 448/07

uwzgl.

9.

RPO-568003-II/07

15.11.2007

30.10.2008

III KK 450/07

oddal.

10.

RPO-531421-II/06

16.11.2007

27.02.2008

II KK 316/07

uwzgl.

11.

RPO-553732-II/07

20.11.2007

7.02.2008

IV KK 460/07

uwzgl.

12.

RPO-560834-II/07

26.11.2007

29.01.2008

KK 468/07

bez rozp

13.

RPO-553431-II/07

27.11.2007

02.04.2008

III KK 473/07

uwzgl.

14.

RPO-559054-II/07

29.11.2007

23.04.2008

III KK 475/07

uwzgl.

15.

RPO-492775-II/04

07.12.2007

18.01.2008

III KK 488/07

uwzgl.

16.

RPO-555168-II/07

13.12.2007

17.01.2008

V KK 448/07

uwzgl.

17.

RPO-549641-II/07

17.12.2007

08.05.2008

III KK 505/07

uwzgl.

- 680 Za"$cznik nr 7 Skargi do Wojewódzkich S$dów Administracyjnych a)

Wniesione w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-566067-X/07 z 08.02.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie na niektóre przepisy za!"cznika do uchwa!y Rady m. st. Warszawy w sprawie ustalenia strefy p!atnego parkowania. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 19 listopada 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 607/08).

2.

RPO-561993-X/07 z 14.05.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w #odzi na § 4 ust. 2 pkt 2 lit. a uchwa!y Nr LXII/1159/06 Rady Miejskiej #odzi z dnia 1.02.2006 r. w sprawie regulaminu utrzymania czysto'ci i porz"dku na terenie Miasta #odzi, w brzmieniu nadanym uchwa!" Nr VIII/141/07 Rady Miejskiej #odzi z dnia 28.03.2007 r. Post!powanie umorzone (postanowienie z dnia 21.11.2008 r., sygn. akt II SA/#d 503/08) ze wzgl$du na cofni$cie skargi przez Rzecznika.

3.

RPO-559561-IV/07 z 08.08.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego na postanowienie Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w Nowym S"czu utrzymuj"ce w mocy w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy w!asne postanowienie z dnia 14 kwietnia 2008 r. odmawiaj"ce stwierdzenia niewa&no'ci postanowienia Burmistrza Miasta Zakopane z dnia 24 marca 2006 r. stanowi"cego, &e przedsi$wzi$cie p.n. „Przebudowa kolei liniowej Ku%nica – Kasprowy Wierch” w Zakopanem nie wymaga sporz"dzenia raportu o oddzia!ywaniu przedsi$wzi$cia na 'rodowisko. Skarga oddalona (wyrok z dnia 10 grudnia 2008 r., sygn. akt II SA/Kr 930/08).

4.

RPO-587619-XVII/08 z 21.08.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Gliwicach na bezczynno') Wojewody *l"skiego polegaj"c" na braku rozpatrzenia wniosku o ujawnienie w Wojewódzkim Rejestrze Uprawnie( wybranej formy realizacji prawa do rekompensaty za mienie pozostawione poza obecnymi granicami RP. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 27 listopada 2008 r., sygn. akt II SAB/GL 43/08).

5.

RPO-572376-III/07 z 11.09.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie na postanowienie Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 13 sierpnia 2008 r., utrzymuj"ce w mocy postanowienie Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 30 lipca 2008 r., odmawiaj"ce Annie W. wydania imiennego za'wiadczenia potwierdzaj"cego uprawnienie do wykonywania w Polsce zawodu pracownika socjalnego.

6.

RPO-590486-III/08 z 15.09.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w #odzi na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w #odzi z dnia 18 marca 2008 r., utrzymuj"c" w mocy decyzj$ z dnia 8 lutego 2008 r. wydan" z upowa&nienia Prezydenta Miasta #odzi przez Zast$pc$ Kierownika Oddzia!u Ustalania *wiadcze( o zwrocie nienale&nie pobranych 'wiadcze( rodzinnych w postaci dodatku z tytu!u opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego od dnia 1.10.2006 r. do dnia 30.04.2007 r.

7.

RPO-598785-III/08 z 02.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Rzeszowie na decyzj$ z dnia 23 lipca 2008 r. wydan" upowa&nienia Wójta Gminy P. przez Kierownika Gminnego O'rodka Pomocy Spo!ecznej o odmowie przyznania prawa do dodatku

- 681 do zasi!ku rodzinnego z tytu!u kszta!cenia i rehabilitacji dziecka niepe!nosprawnego na okres od 1 wrze'nia 2007 r. do 29 lutego 2008 r.

8.

RPO-565264-V/07 z 03.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Gliwicach na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Kierownika Dzia!u Dodatków Mieszkaniowych O'rodka Pomocy Spo!ecznej o odmowie przyznania Maciejowi S. dodatku mieszkaniowego, z powodu niezamieszkiwania w lokalu.

9.

RPO-552094-I/07 z 22.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie na postanowienie Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia 26 listopada 2008 r., stwierdzaj"ce niedopuszczalno') wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 24 pa%dziernika 2008 r. o ponowne rozpatrzenie sprawy dotycz"cej zamieszczenia w tre'ci Raportu o likwidacji WSI informacji mog"cych stanowi) dane wra&liwe.

10.

RPO-594828-IV/08 z 22.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie na bezczynno') Wojewody Mazowieckiego.

11.

RPO-591528-X/08 z 23.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie na § 6 uchwa!y Nr XXXVI/1077/2008 Rady m. st. Warszawy z dnia 26 czerwca 2008 r. w sprawie ustalenia strefy p!atnego parkowania, wysoko'ci stawek op!aty za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach publicznych w strefie, wysoko'ci op!aty dodatkowej oraz okre'lenia sposobu pobierania tych op!at, w cz$'ci zawieraj"cej zwrot „pojazdu samochodowego o dopuszczalnej masie ca!kowitej do 2,5 tony”, oraz na § 2 ust. 7 Regulaminu funkcjonowania strefy p!atnego parkowania niestrze&onego, stanowi"cego za!"cznik Nr 2 do wspomnianej uchwa!y, w cz$'ci zawieraj"cej zwrot „pojazd samochodowy o dopuszczalnej masie ca!kowitej do 2,5 tony”. b) Wniesione wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-520175-III/05 z 26.01.2006 r. – skarga na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Kierownika Gminnego O'rodka Pomocy Spo!ecznej o odmowie przyznania stronie post$powania zaliczki alimentacyjnej na dzieci. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 09.10.2008 r., sygn. akt II SA/Go 522/08).

2.

RPO-422964-IV/02 z 03.04.2007 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie na bezczynno') Wojewody Mazowieckiego. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 18 czerwca 2008 r., sygn. akt VII SAB/Wa 18/07).

3.

RPO-561653-III/07 z 13.07.2007 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Gliwicach na decyzj$ Prezydenta Miasta przyznaj"c" zaliczk$ alimentacyjn" do wysoko'ci 'wiadczenia alimentacyjnego, a nie w zwi$kszonej wysoko'ci. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 5 grudnia 2008 r., sygn. akt IV SA/GL 798/08).

4.

RPO-569273-X/07 z 23.10.2007 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie na decyzj$ Prezesa Urz$du do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 28.06.2007 r. utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Wojewody Lubuskiego z dnia 10.04.2007 r. orzekaj"c" o wydaleniu Pani Tatiany B., obywatelki Federacji Rosyjskiej, z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 27.03.2008 r., sygn. akt V SA/Wa 2943/07).

- 682 Za"$cznik nr 8 Skargi kasacyjne do Naczelnego S$du Administracyjnego a) Wniesione w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-598371-IV/08 z 29.09.2008 r. – skarga kasacyjna do Naczelnego S"du Administracyjnego od wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie oddalaj"cego skarg$ na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w przedmiocie umorzenia post$powania dotycz"cego oddzia!ywania na 'rodowisko inwestycji pod nazw" budowa stacji bazowej telefonii komórkowej PLUS GSM, wszcz$tego na wniosek Polkomtel S.A b) Wniesione wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1.

RPO-548135-III/07 z 05.02.2007 r. – skarga kasacyjna do Naczelnego S"du Administracyjnego od wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Gliwicach oddalaj"cego skarg$ Justyny K. na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Kierownika Dzia!u *wiadcze( Rodzinnych O'rodka Pomocy Spo!ecznej o przyznaniu prawa do zaliczki alimentacyjnej na dzieci. Skarga kasacyjna uwzgl!dniona (wyrok z dnia 20.02.2008 r., sygn. akt I OSK 664/07).

2.

RPO-555205-III/07 z 05.04.2007 r. – skarga kasacyjna od wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie oddalaj"cego skarg$ Agnieszki P. na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Dyrektora O'rodka Pomocy Spo!ecznej o odmowie przyznania prawa do zaliczki alimentacyjnej. Skarga kasacyjna uwzgl!dniona (wyrok z dnia 17.04.2008 r., sygn. akt I OSK 1006/07).

3.

RPO-464129-X/04 z 10.05.2007 r. – skarga kasacyjna od wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie z dnia 5.03.2007 r. w sprawie odmowy udzielenia obywatelowi Armenii zgody na pobyt tolerowany na terytorium RP. Skarga kasacyjna cz!#ciowo uwzgl!dniona (wyrok z dnia 30.10.2008 r., sygn. akt II OSK 1227/07)

- 683 Za"$cznik nr 9 Przyst$pienie do post!powania s$dowego 1.

RPO-571384-IV/07 z 07.01.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Wojewódzkim S"dem Administracyjnym w Warszawie ze skargi Danieli W., Kazimiery #., Doroty W., Marioli #. na postanowienie Ministra Gospodarki z dnia 4.08.2007 r. utrzymuj"ce w mocy postanowienie z dnia 9.07.2007 r. zwracaj"ce wspólny wniosek skar&"cych z dnia 23.05.2007 r. o przyznanie na zasadzie art. 160 k.p.a. odszkodowania za szkod$ powsta!" na skutek niezgodnego z prawem upa(stwowienia przedsi$biorstwa. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 10.01.2008 r., sygn. akt IV SA/Wa 2194/07).

2.

RPO-579670-VI/08 z 24.01.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym S"dem Administracyjnym ze skargi Marcina P. na czynno') Starosty W. w przedmiocie zwrotu op!aty za kart$ pojazdu. Uchwa"a NSA z dnia 4.02.2008 r. (sygn. akt I OPS 3/07).

3.

RPO-571202-III/07 z 04.02.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Wojewódzkim S"dem Administracyjnym w Gliwicach ze skargi Joanny K. na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w K. utrzymuj"c" w mocy decyzj$ wydan" z upowa&nienia Burmistrza Miasta P. o odmowie przyznania Joannie K. zaliczki alimentacyjnej na dzieci. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 02.04.2008 r., sygn. akt IV SA/Gl 1258/07).

4.

RPO-545758-IV/06 z 05.02.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed S"dem Okr$gowym w K. z powództwa Prokuratora Okr$gowego w K. przeciwko Zbigniewowi K. o uniewa&nienie pe!nomocnictwa. S"d Okr$gowy ustali!, &e o'wiadczenie woli Zbigniewa K. o udzieleniu pe!nomocnictwa jest niewa&ne (wyrok z dnia 29.01.2008 r., sygn. akt I C 1610/07).

5.

RPO-580114-V/08 z 28.03.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym S"dem Administracyjnym w sprawie ze skargi kasacyjnej Komendanta G!ównego Policji od wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego wydanego w sprawie ze skargi Zdzis!awa S. na decyzj$ Komendanta G!ównego Policji w przedmiocie równowa&nika za brak lokalu mieszkalnego. Uchwa"a NSA z dnia 21.04.2008 r., sygn. akt I OPS 3/08).

6.

RPO-581590-IV/08 z 14.04.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym S"dem Administracyjnym ze skargi Leona #. na decyzj$ Ministra Infrastruktury w przedmiocie odmowy stwierdzenia niewa&no'ci decyzji o wyw!aszczeniu nieruchomo'ci. Uchwa"a NSA z dnia 21.04.2008 r. (sygn. akt I OPS 2/08).

7.

RPO-526764-IV/06 z 17.04.2008 r. – wniosek do S"du Rejonowego dla m. st. Warszawy – VI Wydzia! Rodzinny i Nieletnich o rozstrzygni$cie w przedmiocie ograniczenia w!adzy rodzicielskiej nad ma!oletnimi Michalin" i Mari" D.

8.

RPO-572376-III/07 z 29.04.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Wojewódzkim S"dem Administracyjnym w Warszawie ze skargi Anny W. na postanowienie Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 20.11.2007 r., utrzymuj"ce w mocy postanowienie Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 2.11.2007 r. odmawiaj"ce Annie W. wydania imiennego za'wiadczenia potwierdzaj"cego uprawnienie do wykonywania w Polsce zawodu pracownika socjalnego. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 14.05.2008 r., sygn. akt II SA/Wa 159/08).

- 684 9.

RPO-586736-IV/08 z 29.05.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym S"dem Administracyjnym w sprawie ze skargi kasacyjnej Ministra Infrastruktury od wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie z dnia 27.11.2007 r. uchylaj"cego zaskar&on" decyzj$ Ministra Budownictwa z dnia 29.05.2007 r. oraz poprzedzaj"c" j" decyzj$ z dnia 13.03.2007 r. w przedmiocie umorzenia post$powania odszkodowawczego.

10.

RPO-595218-I/08 z 07.11.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Wojewódzkim S"dem Administracyjnym w Olsztynie w sprawie ze skargi Piotra C. na decyzj$ Rektora Uniwersytetu Warmi(sko-Mazurskiego z dnia 4 sierpnia 2008 r., utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Wydzia!owej Komisji Rekrutacyjnej Wydzia!u Nauk Medycznych Uniwersytetu Warmi(sko-Mazurskiego w Olsztynie o nieprzyj$ciu Piotra C. na I rok stacjonarnych jednolitych studiów magisterskich na kierunek lekarski Uniwersytetu Warmi(skoMazurskiego w Olsztynie w roku akademickim 2008/2009. Post!powanie umorzone (postanowienie z dnia 16.12.2008 r., sygn. akt II SA/Ol 773/08) z uwagi na uwzgl$dnienie skargi Piotra C. przez Rektora Uniwersytetu Warmi(sko-Mazurskiego.

11.

RPO-601906-IV/08 z 19.11.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym S"dem Administracyjnym w sprawie ze skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie w sprawie ze skargi na decyzj$ Ministra Infrastruktury z dnia 26.10.2005 r. w przedmiocie stwierdzenia niewa&no'ci orzeczenia dotycz"cego w!asno'ci czasowej. Uchwa"a NSA z dnia 26.11.2008 r. (sygn. akt I OPS 5/08).

- 685 Za"$cznik nr 10 Wyst$pienia legislacyjne

1.

RPO-583174-I/08 z 07.03.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie uwag Rzecznika do projektu ustawy o równym traktowaniu.

2.

RPO-560074-X/07 z 07.05.2008 r. – do Przewodnicz"cego Podkomisji Sta!ej do spraw Osób Niepe!nosprawnych Sejmu RP w sprawie sytuacji osób niepe!nosprawnych poruszaj"cych si$ z towarzysz"cymi im psami – przewodnikami, psami – terapeutami oraz psami asystuj"cymi.

3.

RPO-583174-I/08 z 07.08.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania w sprawie projektu ustawy o równym traktowaniu.

4.

RPO-598265-I/08 z 15.09.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci w sprawie projektu VI okresowego sprawozdania z przestrzegania przez Polsk$ postanowie( Mi$dzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych za okres od 1 pa%dziernika 2003 do 31 sierpnia 2008 r.

5.

RPO-583174-I/08 z 21.10.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej oraz Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania w sprawie projektu ustawy w sprawie wdro&enia niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania.

6.

RPO-600181-I/08 z 19.12.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie projektu rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczenia do u&ytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podr$czników oraz cofania dopuszczenia.

- 686 Za"$cznik nr 11 Opinie i stanowiska

1.

RPO-578954-I/08 z 30.01.2008 r. - wyst"pienie do Prezesa Zarz"du Telewizji Polskiej S.A. w sprawie transmisji nabo&e(stwa bo&onarodzeniowego z prawos!awnej cerkwi w Siemiatyczach.

2.

RPO-576084-I/07 z 04.02.2008 r. - wyst"pienie do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy w sprawie stanu przestrzegania praw cz!owieka w Federacji Rosyjskiej.

3.

RPO-581484-I/08 z 11.02.2008 r. - o'wiadczenie w sprawie opublikowanego przez dziennik „Rzeczpospolita” stenogramu z tajnego posiedzenia Sejmu.

4.

RPO-582770-I/08 z 26.02.2008 r. - o'wiadczenie w sprawie odmowy przyznania wizy wjazdowej do Federacji Rosyjskiej przewodnicz"cemu organizacji Human Rights Watch.

5.

RPO-576939-I/07 z 27.02.2008 r. - o'wiadczenie w sprawie trybu ratyfikacji Traktatu Reformuj"cego Uni$ Europejsk" (Traktatu Lizbo(skiego).

6.

RPO-576939-I/07 z 02.04.2008 r. - o'wiadczenie w zwi"zku z wyra&eniem przez Sejm i Senat RP zgody na ratyfikacj$ Traktatu Reformuj"cego Uni$ Europejsk".

7.

RPO-587849-I/08 z 22.04.2008 r. - o'wiadczenie w sprawie rezygnacji przez Pani" Ew$ Sowi(sk" z funkcji Rzecznika Praw Dziecka.

8.

RPO-586369-I/08 z 14.05.2008 r. - wyst"pienie do Sekretarza Generalnego Rady Europy, do wiadomo'ci Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy, w sprawie wydarze( w Tybecie.

9.

RPO-596409-XVII/08 z 18.08.2008 r. - wyst"pienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie reakcji organów administracji publicznej na skutki nawa!nic, jakie nawiedzi!y cz$') województwa 'l"skiego i opolskiego.

10. RPO-598092-I/08 z 29.09.2008 r. - wyst"pienie do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy w sprawie ochrony praw osób poszkodowanych konfliktem zbrojnym w Po!udniowej Osetii.

11. RPO-604584-I/08 z 24.12.2008 r. - wyst"pienie do Ambasadora Chi(skiej Republiki Ludowej w Polsce w sprawie sytuacji w Tybecie.

- 687 Za"$cznik Nr 12 Pozosta"e wyst$pienia a) Przyst"pienie do post$powania administracyjnego

1.

RPO-554055-X/07 z 15.01.2008 r. - wniosek do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o ponowne rozpatrzenie sprawy zezwolenia na usuni$cie z pasa drogowego ul. Królowej Aldony w Warszawie o'miu klonów srebrzystych. Wniosek uwzgl!dniony (decyzja Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27.05.2008 r.).

2.

RPO-554055-X/07 z 15.01.2008 r. - wniosek do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o ponowne rozpatrzenie sprawy zezwolenia na usuni$cie z pasa drogowego ul. Królowej Aldony w Warszawie jedenastu klonów srebrzystych. Wniosek uwzgl!dniony (decyzja Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 29.05.2008 r.).

3.

RPO-559561-IV/07 z 29.04.2008 r. - wniosek do Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w Nowym S"czu o ponowne rozpatrzenie sprawy zako(czonej postanowieniem Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w Nowym S"czu z dnia 14.04.2008 r. odmawiaj"cym stwierdzenia niewa&no'ci postanowienia Burmistrza Miasta Zakopane z dnia 24.03.2006 r. stwierdzaj"cego, i& planowane przedsi$wzi$cie „Przebudowa Kolei Linowej Ku%nice-Kasprowy Wierch” nie wymaga sporz"dzenia raportu o oddzia!ywaniu na 'rodowisko. Wniosek oddalony (postanowienie z dnia 23 czerwca 2008 r. sygn. akt SKO.I01/769/ZP/2008).

4.

RPO-565698-X/07 z 27.06.2008 r. - sprzeciw wniesiony do Wojewody Ma!opolskiego o stwierdzenie niewa&no'ci decyzji Starosty B. z dnia 7 kwietnia 2008 r. umarzaj"cej post$powanie administracyjne w sprawie cofni$cia w!asnej decyzji z dnia 9 wrze'nia 2003 r., tj. pozwolenia wodnoprawnego na szczególne korzystanie z wód, poprzez odprowadzanie oczyszczonych 'cieków bytowo-gospodarczych do potoku N. z oczyszczalni 'cieków zlokalizowanej w miejscowo'ci W., udzielonego Wójtowi Gminy w D. Wniosek oddalony (decyzja Wojewody Ma!opolskiego z dnia 06.11.2008 r.).

5.

RPO-565460-XX/07 z 15.10.2008 r. - zg!oszenie udzia!u w post$powaniu administracyjnym tocz"cym si$ przed Dolno'l"skim Wojewódzkim Inspektorem Nadzoru Budowlanego wskutek wniesienia odwo!ania od decyzji Nr 47/2008 z dnia 7 sierpnia 2008 r. Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w O.

6.

RPO-552094-I/07 z 24.10.2008 r. - wniosek do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych o ponowne rozpatrzenie sprawy zamieszczenia w tre'ci Raportu o dzia!aniach &o!nierzy i pracowników WSI oraz wojskowych jednostek organizacyjnych realizuj"cych zadania w zakresie wywiadu i kontrwywiadu wojskowego przed wej'ciem w &ycie ustawy z dnia 9.07.2003 r. o Wojskowych S!u&bach Informacyjnych, w zakresie okre'lonym w art. 67 ust. 1 pkt 1-10 oraz o innych dzia!aniach wykraczaj"cych poza sprawy obronno'ci pa(stwa i bezpiecze(stwa Si! Zbrojnych RP, informacji, które mog" stanowi) dane wra&liwe w rozumieniu art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych. Stwierdzenie

- 688 niedopuszczalno#ci wniosku (postanowienie GIODO z dnia 26.11.2008 r., znak: DOLiS/POST-351/08/32706).

7.

RPO-548984-X/07 z 06.11.2008 r. - sprzeciw wniesiony do Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w P. w sprawie decyzji o odmowie wydania zezwolenia na wyci$cie drzew. Odmowa stwierdzenia niewa'no#ci decyzji (decyzja z dnia 10 grudnia 2008 r. sygn. KO.462-137/08).

8.

RPO-565698-X/07 z 26.11.2008 r. - odwo!anie od decyzji Wojewody Ma!opolskiego z dnia 6 listopada 2008 r. odmawiaj"cej wszcz$cia post$powania w sprawie o stwierdzenie niewa&no'ci decyzji Starosty Brzeskiego z dnia 7 kwietnia 2008 r. umarzaj"cej post$powanie w sprawie cofni$cia w!asnej decyzji z dnia 9 wrze'nia 2003 r. b) Skargi kasacyjne

1.

RPO-577260-V/07 z 01.08.2008 r. - skarga kasacyjna do S"du Najwy&szego od wyroku S"du Apelacyjnego w W. z dnia 20 grudnia 2007 r., oddalaj"cego apelacj$ powodów Marka M. i Piotra R. od wyroku S"du Okr$gowego w W. z dnia 20 pa%dziernika 2006 r. wydanego w sprawie z powództwa Marka M. i Piotra R. przeciwko spó!dzielni mieszkaniowej o zobowi"zanie do z!o&enia o'wiadczenia woli. c) Skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego wyroku

1.

RPO-536106-IV/06 z 31.03.2008 r. - skarga o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego wyroku S"du Okr$gowego oddalaj"cego apelacj$ od wyroku S"du Rejonowego w sprawie o usuni$cie niezgodno'ci pomi$dzy stanem prawnym nieruchomo'ci ujawnionym w ksi$dze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Skarga odrzucona (postanowienie z dnia 10.09.2008 r., sygn. akt III CNP 31/08).

- 689 Za"$cznik Nr 13 Wizyty Rzecznika Praw Obywatelskich w terenie Wizytacje prewencyjne w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji w miejscach detencji 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.

Zak!ad Karny w Wo!owie. Policyjna Izba Dziecka w Katowicach. Zak!ad Poprawczy w Sadowicach. Zak!ad Karny w Siedlcach. Areszt *ledczy Warszawa-S!u&ewiec w Warszawie. Zak!ad Karny Warszawa-Bia!o!$ka w Warszawie. Areszt *ledczy Warszawa-Bia!o!$ka w Warszawie. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Miejskiej Policji w Bytomiu. Areszt *ledczy w Sosnowcu. Areszt *ledczy w Zabrzu. Zak!ad Karny w Zabrzu. Specjalistyczny Psychiatryczny Zespó! Opieki Zdrowotnej w #odzi. Zak!ad Karny w Bia!ej Podlaskiej. Zak!ad Karny w Che!mie. Zak!ad Karny w Zamo'ciu. Izba Wytrze%wie( w Warszawie. Krajowy O'rodek Psychiatrii S"dowej dla Nieletnich w Garwolinie. Areszt w Celu Wydalenia przy Nadbu&a(skim Oddziale Stra&y Granicznej w Bia!ej Podlaskiej. O'rodek Strze&ony dla Cudzoziemców w Bia!ej Podlaskiej. Schronisko dla Nieletnich Warszawa – Falenica w Warszawie. Pomieszczenie dla Osób Zatrzymanych przy Placówce Stra&y Granicznej w Hrubieszowie. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w Cieszynie. Zak!ad Karny w Cieszynie. Wojskowy Areszt Dyscyplinarny w Warszawie. Areszt *ledczy w Poznaniu. Izba Wytrze%wie( w Poznaniu. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w Szamotu!ach. Zak!ad Karny we Wronkach. Areszt w Celu Wydalenia przy Bieszczadzkim Oddziale Stra&y Granicznej w Przemy'lu. O'rodek Strze&ony dla Cudzoziemców przy Bieszczadzkim Oddziale Stra&y Granicznej w Przemy'lu.

16-18.01.2008 r. 26.01.2008 r. 30.01.2008 r. 06-08.02.2008 r. 18.02.2008 r. 19.02.2008 r. 18-19.02.2008 r. 25.02.2008 r. 25.02.2008 r. 26.02.2008 r. 27.02.2008 r. 17-18.03.2008 r. 31.03.-01.04.2008 r. 01-02.04.2008 r. 03.04.2008 r. 14.04.2008 r. 16.04.2008 r. 24.04.2008 r. 24.04.2008 r. 29-30.04.2008 r. 05.05.2008 r. 02.06.2008 r. 02-04.06.2008 r. 19.06.2008 r. 15-16.07.2008 r. 16.07.2008 r. 21.07.2008 r. 21-23.07.2008 r. 30.07.2008 r. 30.07.2008 r.

- 690 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66.

Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny w +urawicach. Specjalistyczny Psychiatryczny Zespó! Opieki Zdrowotnej w Jaros!awiu. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Miejskiej Policji w Sopocie. Areszt *ledczy w Gda(sku. M!odzie&owy O'rodek Wychowawczy w Malborku. Areszt *ledczy w #odzi. Regionalny O'rodek Psychiatrii S"dowej w Gostyninie. Wojewódzki Samodzielny Zespó! Publiczny ZOZ w Gostyninie. Wojewódzki Zespó! Lecznictwa Psychiatrycznego w Olsztynie. M!odzie&owy O'rodek Wychowawczy w W!oc!awku. Areszt *ledczy w Toruniu. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w Nowym Mie'cie Lubawskim. Areszt *ledczy w Bia!ymstoku. Zak!ad Poprawczy w Bia!ymstoku. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w Wysokiem Mazowieckiem. Zak!ad Karny w Kaliszu. Areszt *ledczy w #odzi. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w #ukowie. Areszt *ledczy w Krasnymstawie. M!odzie&owy O'rodek Socjoterapii w Pu!awach. Areszt w Celu Wydalenia przy Podlaskim Oddziale Stra&y Granicznej w Bia!ymstoku. O'rodek Strze&ony przy Podlaskim Oddziale Stra&y Granicznej w Bia!ymstoku. Areszt *ledczy Warszawa – Grochów w Warszawie. Policyjna Izba Dziecka w Szczecinie. Schroniska dla Nieletnich w Szczecinie. Areszt *ledczy w Szczecinie. Zak!ad Karny w Herbach Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w Lubaczowie. M!odzie&owy O'rodek Wychowawczy w Lubaczowie. Schronisko dla Nieletnich w #a(cucie. Areszt w Celu Wydalenia przy Komendzie Miejskiej Policji we W!oc!awku. Wojskowy Areszt Dyscyplinarny w Rzeszowie. Zak!ad Poprawczy w Tarnowie. Zak!ad Karny w Tarnowie. Szpitalu Neuropsychiatrycznym im. Prof. M. Kaczy(skiego w Lublinie. Wojskowy O'rodek Wykonywania Kary Ograniczenia Wolno'ci w Ciechanowie.

29-31.07.2008 r. 29-31.07.2008 r. 05.08.2008 r. 06-07.08.2008 r. 07-08.08.2008 r. 11-13.08.2008 r. 20.08.2008 r. 21.08.2008 r. 22.08.2008 r. 25.08.2008 r. 26-27.08.2008 r. 27.08.2008 r. 10-12.09.2008 r. 09-10.09.2008 r. 09.09.2008 r. 16-17.09.2008 r. 22-23.09.2008 r. 23.09.2008 r. 23-24.09.2008 r. 25.09.2008 r. 26.09.2008 r. 26.09.2009 r. 06-07.10.2008 r. 07.10.2008 r. 08.10.2008 r. 08-10.10.2008 r. 17-10.2008 r. 21.10.2008 r. 21-22.10.2008 r. 23.10.2008 r. 27.10.2008 r. 30.10.2008 r. 03.11.2008 r. 04-11.2008 r. 13.11.2008 r. 17.11.2008 r.

- 691 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78.

Areszt *ledczy w Wroc!awiu. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w K$pnie. Policyjna Izba Dziecka we Wroc!awiu. Policyjna Izba Dziecka w Opolu. Zak!ad Karny w Opolu. Areszt *ledczy w Opolu. Zak!ad Karny w Pi(czowie. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w Busko Zdroju. Schronisko dla Nieletnich w Gackach. Areszt *ledczy w Radomiu. Oddzia! Zewn$trzny Aresztu *ledczego w Radomiu. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w Bia!obrzegach.

19-21.11.2008 r. 21.11.2008 r. 18.11.2008 r. 24.11.2008 r. 25.11.2008 r. 26-27.11.2008 r. 10-11.12.2008 r. 10.12.2008 r. 11-12.12.2008 r. 15-16.12.2008 r. 17.12.2008 r. 18.12.2008 r.

Szpitale – badanie i ocena przestrzegania praw pacjentów i personelu medycznego 1. 2. 3. 4.

Szpitale onkologiczne w Krakowie. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Rzeszowie. Szpital Powiatowy w J$drzejowie. Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny w Lubli(cu.

05.02.2008 r. 06.02.2008 r. 08.02.2008 r. 30.10.2008 r.

Jednostki wojskowe, Stra&y Granicznej, Pa(stwowej Stra&y Po&arnej oraz Izby Celne - kontrola przestrzegania praw i wolno'ci &o!nierzy i funkcjonariuszy. 1. 2. 3.

4.

5. 6. 7. 8.

9.

10 Wroc!awski Pu!k Dowodzenia Przej'cia graniczne w Dorohusku i Hrebennem. 16 Dywizja Zmechanizowana i O'rodek Szkolenia Poligonowego – Bemowo Piskie oraz 15 Gi&ycka Brygada Zmechanizowana i 15 Mazurski Batalion Saperów w Orzyszu. 3 Eskadra Lotnictwa, 31 Baza Lotnictwa, Komenda Wojewódzka PSP i Komenda Rejonowa Stra&y Ochrony Kolei, Komenda Miejska Policji oraz Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu. Przej'cia graniczne w Dorohusku-Jagodzinie, Hrebennem-Rawa Ruska oraz w Zosinie Usti!ug Wy&sza Szko!a Oficerska Wojsk L"dowych w Brzegu, Komenda Miejska Policji w *widnicy i Komenda Wojewódzka Policji we Wroc!awiu. 6 Brygada Desantowo Szturmowa w Krakowie. 5 Pu!k In&ynieryjny, Wojewódzki Sztab Wojskowy oraz Wojskowa Komenda Uzupe!nie( w Szczecinie, Komenda Powiatowa Policji w Pyrzycach oraz Komenda Powiatowa Policji w Stargardzie Szczeci(skim. 21 Brygada Strzelców Podhala(skich i Komenda Wojewódzka PSP w Rzeszowie oraz 14 Batalion Obrony Terytorialnej i Bieszczadzki Oddzia!

16.01.2008 r. 28.01-29.01.2008 r. 06-08.02.2008 r.

31.03.-02.04.2008 r.

05.05.-07.05.2008 r. 07.05.-09.05.2008 r. 06-07.08.2008 r. 16-19.09.2008 r.

28-30.10.2008 r.

- 692 10.

Stra&y Granicznej w Przemy'lu. Jednostka marynarki wojennej w Gda(sku.

10-12.12.2008 r.

O'rodki dla uchod%ców oraz areszty deportacyjne - badanie przestrzegania praw cudzoziemców. 1. 2. 3. 4. 5.

O'rodek dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Uchod%cy lub Azylu w Wo!ominie. O'rodek dla Uchod%ców w Warszawie. O'rodek dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Uchod%cy lub Azylu w Smoszewie. O'rodek dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Uchod%cy lub Azylu w Zalesiu. O'rodek dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Uchod%cy lub Azylu w Katowicach.

Nadanie Statusu

13.02.2008 r.

Nadanie Statusu

15.02.2008 r. 03.03.2008 r.

Nadanie Statusu

23-24.04.2008 r.

Nadanie Statusu

11.09.2008 r.

Wyjazdy terenowe Rzecznika Praw Obywatelskich - przyjmowanie skarg obywateli w terenie. 1. 2. 3. 4.

Przyj$cia interesantów na terenie województwa podlaskiego – #om&e, Bia!ystok, Suwa!ki. Przyj$cia interesantów w Kielcach Przyj$cia interesantów w K!odzku Przyj$cia interesantów w Kamiennej Górze

18-19.06.2008 r. 20-23.102008 r. 07.11.2008 r. 12.12.2008 r.

Wa&niejsze konferencje i seminaria z udzia!em Rzecznika Praw Obywatelskich, Zespo!ów Rzecznika i pracowników Biura RPO 1. 2. 3.

4. 5.

6. 7. 8.

Udzia! Rzecznika w IX Nadzwyczajnym Krajowym Zje%dzie Lekarzy. Warszawa Seminarium Rady Rzecznika Praw Obywatelskich w Nieborowie. Konferencja zorganizowana przez NSZZ Funkcjonariuszy Stra&y Granicznej nt. „Pozycja funkcjonariusza Stra&y Granicznej na tle obecnych rozwi"za( prawnych i legislacyjnych w Polsce.” Popowo Konwersatorium zorganizowane przez Fundacj$ „Polska w Europie” pt. „Karta praw podstawowych – problemy i perspektywy.” Warszawa Spotkanie Rzecznika z przedstawicielami Stowarzyszenia Fair Play oraz Ruchu M!odego Pokolenia – Pokolenia 89, dotycz"ce dost$pu do zawodów prawniczych. Warszawa Konferencja zorganizowana przez Ministra Sprawiedliwo'ci z okazji Mi$dzynarodowego Dnia Ofiar Przest$pstw. Bytów Udzia! Rzecznika w spotkaniu zorganizowanym przez Centrum My'li Jana Paw!a II nt. „Na mównicy czy w kaplicy?” Warszawa Ogólnopolska konferencja zorganizowana przez Biuro ds. Osób Niepe!nosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego nt. „Edukacja Równych Szans – podr$czniki dla uczniów niewidomych i s!abowidz"cych – nowe podej'cie, nowe mo&liwo'ci.” Warszawa

11.01.2008 r. 11-13.01.2008 r. 23.01.2008 r.

07.02.2008 r. 20.02.2008 r.

21-22.02.2008 r. 26.02.2008 r. 26.02.2008 r.

- 693 9.

10. 11.

12. 13.

14. 15.

16. 17. 18.

19. 20. 21.

22. 23.

24. 25. 26.

Konferencja zorganizowana przez Stowarzyszenie Pomocy Ofiarom Przest$pstw im. Ireny Rajkowskiej nt. „Sytuacja ofiar przest$pstw w polskim prawodawstwie.” Wroc!aw Konferencja zorganizowana przez Rzecznika z okazji Dnia Kobiet nt. „Kobieta wspó!czesna?” Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez Wydzia! Prawa i Administracji UW nt. „Nauka i nauczanie prawa. Tradycja i Przysz!o').” Warszawa Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez KUL nt. „Ochrona Praw Cz!owieka.” Lublin Udzia! Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez Kancelarie Sejmu i Senatu oraz Urz"d Komitetu Integracji Europejskiej nt. „Traktat z Lizbony – ratyfikacja i jej konsekwencje.” Warszawa Udzia! Rzecznika i Zast$pców Rzecznika w dorocznym Zgromadzeniu Ogólnym S$dziów Trybuna!u Konstytucyjnego. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez Uniwersytet Gda(ski nt. „Dzia!alno') Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce i województwie pomorskim.” Gda(sk Udzia! Rzecznika w posiedzeniu plenarnym „Bia!ego Szczytu” w sprawie reformy systemu ochrony zdrowia. Warszawa Seminarium zorganizowane przez Helsi(sk" Fundacj$ Praw Cz!owieka nt. „Prywatno') w miejscu pracy.” Warszawa Mi$dzynarodowa konferencja zorganizowana przez Grup$ Socjalistyczn" w Parlamencie Europejskim nt. „50-lecie Parlamentu Europejskiego. Wyzwania dla przysz!o'ci Unii Europejskiej z uwzgl$dnieniem Traktatu Lizbo(skiego”. Kraków. Udzia! Rzecznika w spotkaniu z okazji Dnia Europy, zorganizowanym przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce. Warszawa Obchody Jubileuszu XX - lecia Rzecznika Praw Obywatelskich na Zamku Królewskim w Warszawie. Udzia! Rzecznika w posiedzeniu zespo!u MSZ ds. Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka z udzia!em Pana Thomasa Hammarberga, Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w Ogólnopolskich Dniach Prawniczych. Bydgoszcz. Seminarium Rady Rzecznika Praw Obywatelskich nt. „Kondycja polskiego Ko'cio!a i jego rola w &yciu publicznym” oraz „Antysemityzm w Polsce i dyskusja na ten temat”. Nieborów. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji naukowej nt. „Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z perspektywy dekady”. Baranów Sandomierski. Konferencja zorganizowana przez Rzecznika nt. „Nasze dzieci w niebezpiecze(stwie”. Warszawa. Konferencja naukowa zorganizowana przez Rzecznika Ubezpieczonych we wspó!pracy z Fundacj" Edukacji Ubezpieczeniowej nt. ”Prawa pacjenta w systemie ubezpiecze( zdrowotnych”. Warszawa.

02-03.03.2008 r.

06.03.2008 r. 07.03.2008 r.

10.03.2008 r. 12.03.2008 r.

12.03.2008 r. 13.03.2008 r.

19.03.2008 r. 27.03.2008 r. 30.04.2008 r.

09.05.2008 r. 14-15.05.2008 r. 29.05.2008 r.

30.05.2008 r. 31.05.2008 r.

01.06.-02.06.2008 r. 02.06.2008 r. 04.06.2008 r.

- 694 27.

28. 29.

30. 31.

32.

33.

34. 35. 36.

37.

38. 39.

40. 41. 42.

Konferencja zorganizowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo!ecznej nt. „Przemoc w rodzinie – zareaguj, nie b"d% oboj$tny”. Warszawa. Udzia! Rzecznika w uroczystym apelu z okazji 65. rocznicy tragedii polskiego Wo!ynia. Warszawa Udzia! Rzecznika w seminarium zorganizowanym przez Biuro Bezpiecze(stwa Narodowego oraz Akademi$ Obrony Narodowej pt. „Strategiczny Przegl"d Bezpiecze(stwa Narodowego – droga do bezpiecze(stwa Polski.” Udzia! Rzecznika w uroczystych obchodach 64. rocznicy Powstania Warszawskiego. Konferencja zorganizowana przez Rzecznika w zwi"zku z prezentacj" raportu prof. Josepha Carby-Hall’a nt. „Sytuacja migrantów ekonomicznych z Polski i innych krajów A8 w pa(stwach cz!onkowskich Unii Europejskiej.” VIII Konwencja Ruchu przeciw Bezradno'ci Spo!ecznej zorganizowana przez Rzecznika w ramach obchodów 21 Mi$dzynarodowego Dnia Walki z Ubóstwem nt. „Strategia walki z ubóstwem w Polsce? Diagnoza i zadania na lata 2009 – 2010. Kogo w Polsce interesuje ubóstwo?” Warszawa. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w Mi$dzynarodowej Konferencji Naukowej zorganizowanej na KUL nt. „Prawo s"dowe cywilne – wyzwania dla Europy.” Seminarium zorganizowane przez Rzecznika nt. „Polityka rodzinna w krajach Unii Europejskiej. Wnioski dla Polski”. Warszawa Udzia! Rzecznika w II Kongresie S$dziów Polskich. Warszawa. Udzia! Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez Instytut Spraw Publicznych i Centrum Stosunków Mi$dzynarodowych nt. „Kontynuacja czy zmiana w polskiej polityce zagranicznej”. Warszawa. Udzia! Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez Trybuna! Konstytucyjny i Uniwersytet Kardyna!a Stefana Wyszy(skiego nt. „50 lat Konstytucji V Republiki Francuskiej. Zwi"zki konstytucjonalizmu polskiego i francuskiego”. Warszawa. Seminarium zorganizowane przez Rzecznika nt. „Migracje zagraniczne a polityka rodzinna w Polsce”. Warszawa. Konferencja zorganizowana przez Pe!nomocnika Rz"du ds. osób Niepe!nosprawnych nt. „Jako') &ycia osób niepe!nosprawnych w 'wietle standardów Rady Europy”. Warszawa. Udzia! Rzecznika w seminarium zorganizowanym przez Prezydenta RP nt. „Tworzenie a stosowanie prawa – granice wyk!adni”. Lucie(. Mi$dzynarodowa Sesja z okazji 60 rocznicy uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Cz!owieka zorganizowana przez Rzecznika. O'wi$cim. XI Forum Prawniczo-Medyczne zorganizowane przez Instytut Problemów Ochrony Zdrowia nt. „Organizacja i funkcjonowanie zak!adów opieki zdrowotnej w obliczu mo&liwych przekszta!ce( struktury w!asno'ciowej”.

25.06.2008 r.

11.07.2008 r. 17.07.2008 r.

01.08.2008 r. 17.09.2008 r.

17.10.2008 r.

17-18.10.2008 r.

20.10.2008 r. 22.10.2008 r. 24.10.2008 r.

24-25.10.2008 r.

28.10.2008 r. 18.11.2008 r.

21.11.2008 r. 04.-05.12.2008 r/ 04-05.12.2008 r.

- 695 43.

Warszawa. Udzia! Rzecznika w „Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu: Pozna( 2008”, gala oraz spotkanie z Sekretarzem generalnym ONZ. Pozna(.

10.12.2008 r.

Wa&niejsze dzia!ania Rzecznika na forum mi$dzynarodowym Wyjazdy zagraniczne Rzecznika Praw Obywatelskich lub jego Zast$pców 1. 2.

3. 4. 5. 6.

7.

8. 9. 10. 11.

12.

Udzia! Rzecznika w seminarium nt. „Pozbawienie wolno'ci i ochrona praw cz!owieka.” Pary& Udzia! Rzecznika w mi$dzynarodowej konferencji z okazji 10-lecia instytucji Ombudsmana Ukrainy w ramach obchodów 60-lecia Powszechnej Deklaracji Praw Cz!owieka. Kijów. Udzia! Rzecznika w mi$dzynarodowej konferencji nt. „Prawa Cz!owieka w 'wiecie globalizacji.” Baku. Udzia! Rzecznika w seminarium nt. migracji zarobkowej w Unii Europejskiej. Bruksela Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji ombudsmanów z pa(stw Grupy Wyszehradzkiej. Bratys!awa Udzia! Rzecznika w otwarciu Centrum Informacji Spo!ecznej i Prawnej w Dublinie oraz spotkaniu w polskim Konsulacie Generalnym w Londynie nt. sytuacji polskich obywateli pracuj"cych w Wielkiej Brytanii. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji nt. „20-lecia konstytucji obywatelskiej: podstawowe prawa obywatelskie oraz ich granice.” Forianapolis i Blumenau (Brazylia). Udzia! Zast$pcy Rzecznika dorocznym kongresie studiów konstytucyjnych. Sao Paulo. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji okr"g!ego sto!u zorganizowanej przez instytucj$ Obro(cy Publicznego Macedonii. Skopje. Udzia! Rzecznika w przekazaniu Polskiemu Kontyngentowi Wojskowemu w Afganistanie odpowiedzialno'ci za prowincje Ghazni. Udzia! Rzecznika w konferencji zorganizowanej z inicjatywy Ombudsmana Bu!garii nt. „Prawa Cz!owieka – ziemia obiecana prawa, ale równie& sprawiedliwo'ci”. Sofia. Udzia! Rzecznika w I Forum Narodów Zjednoczonych ds. Mniejszo'ci organizowanym przez Rad$ Praw Cz!owieka ONZ. Genewa.

16-18.01.2008 r. 11-12.04.2008 r.

18-19.06.2008 r. 15.09.2008 r. 16-18.09.2008 r. 23-26.09.2008 r.

26-29.09.2008 r.

02-03.10.2008 r. 15.10.2008 r. 30-31.10.2008 r. 16-17.11.2008 r.

15-16.12.2008 r.

Wyjazdy zagraniczne przedstawicieli Biura RPO 1.

2.

Warsztaty nt. „Prawa osób pozbawionych wolno'ci: rola krajowych instytucji, które s" mechanizmami OPCAT i tych, które nimi nie s".” Padwa. Seminarium oficerów !"cznikowych biur ombudsmanów europejskich. Strasburg.

09-10.04.2008 r.

31.05.-03.06.2008 r.

- 696 3. 4. 5.

6. 7.

Konferencja nt. „Opracowywanie komunistycznej przesz!o'ci w krajach Europy *rodkowej i Wschodniej. Regensburg. Konferencja nt. „2. Szczyt Równo'ci” Pary&. Konferencja nt. zagadnie( z zakresu prawa wspólnotowego „Rechtsfragen aus dem Grenzbereich von Europeishem Gemeinschaftsrecht Und mitglidstaatlichem Recht”. Kligenthal. Spotkanie specjalistów ds. komunikacji spo!ecznej z Krajowych Instytucji Praw Cz!owieka z Unii Europejskiej. Oslo. I konferencja Agencji Praw Fundamentalnych Unii Europejskiej nt. wolno'ci wypowiedzi – „Freedom of Expression, cornerstone – Listening and communicating In a diverse Europe”. Pary&.

23-24.06.2008 r. 29-30.09.2008 r. 27-31.10.2008 r.

06-07.11.2008 r. 08-09.12.2008 r.

Spotkania i wizyty go'ci zagranicznych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

8.

9. 10.

11. 12.

13. 14. 15.

Wizyta Konsula Honorowego w Wielkiej Brytanii, dr Graham’a E. White’a. Wizyta Prof. Elmiry Suleymanowej Rzecznika Praw Cz!owieka Azerbejd&anu. Spotkanie Rzecznika z Ombudsmanem Sankt Petersburga Igorem Mikhailovem. Wizyta przedstawicieli Urz$du Ombudsmana Macedonii. Wizyta Pani Kesang Yangkyi Takl", przedstawicielki J* Dalajlamy do spraw Europy Pó!nocnej, Polski i Pa(stw Ba!tyckich. Podpisanie przez Rzecznika porozumienia o wspó!pracy z Rzecznikiem Praw Cz!owieka w Sankt Petersburgu. Spotkanie z p. Hirumistu Morii, Przedstawicielem Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchod%ców w Polsce. Tematem spotkania by!a akcja Policji i Stra&y Granicznej w o'rodku dla uchod%ców w Musznej k. Pruszkowa. Spotkanie Rzecznika z p. Thomasem Hammarbergiem, Komisarzem Praw Cz!owieka Rady Europy i p. Jakubem Wo!"siewiczem, Pe!nomocnikiem Ministra Spraw Zagranicznych do spraw post$powa( przed Europejskim Trybuna!em Praw Cz!owieka. Wizyta prof. Jo Carby-Halla, Dyrektora Mi$dzynarodowego Centrum Bada( Prawnych nad Legislacj" Uniwersytetu w Hull. Spotkanie Rzecznika z przedstawicielami europejskich i narodowych zwi"zków zawodowych/inicjatyw zwi"zkowych z Niemiec, Wielkiej Brytanii, Holandii i Francji. Spotkanie Rzecznika z p. Reinholdem Robbem, Rzecznikiem Bundestagu ds. Si! Zbrojnych Niemiec. Spotkanie Rzecznika z p. Ngawang Woeber i p. Phurbu Tsering Przewodnicz"cym i Wiceprzewodnicz"cym Organizacji By!ych Wi$%niów Politycznych Tybetu, Gu-Chu-Sum. Wizyta delegacji Fundacji Rozwoju Parlamentaryzmu w Kazachstanie. Spotkanie Rzecznika z p. Elian" Pinto, Ombudsmanem Brazylii. Wizyta Ombudsmana Republiki Armenii.

10.01.2008 r. 22-26.01.2008 r. 27.03.2008 r. 08.04.-11.04.2008 r. 14.05.2008 r. 14.05.2008 r. 21.05.2008 r.

30.05.2008 r.

17.09.2008 r. 03.10.2008 r.

13.10.2008 r. 21.10.2008 r.

30.10.2008 r. 05.11.2008 r. 01.12.2008 r.

- 697 16. 17. 18. 19.

Spotkanie Rzecznika z J* XIV Dalajlam". Wizyta studyjna przedstawicielki urz$du Ombudsmana Republiki Azerbejd&anu. Spotkanie Rzecznika z Radcami i Ministrami Ambasad Unii Europejskiej w Polsce. Spotkanie Rzecznika z Pe!nomocnikiem Ministra Spraw Zagranicznych do spraw programu „Partnerstwo Wschodnie”.

12.12.2008 r. 15-19.12.2008 r. 19.12.2008 r. 19.12.2008 r.