Zam0604

ZuidelijkAfrikaMagazine maatschappijcultuurreizen

x 10 jaar Prins Claus Fonds

Het nieuwe gezicht van Afrika xx Rudi van Dantzig in Kaapstad xx Essay Wanneer werd Afrika zielig? xx Prudence Mbewu ViVa Madonna! xx In beeld Spirituele ontdekkingsreis xx | Jaa | u | i w xixnxt x e rx x 0 60/60 7| Jaa r gr a gn ag n g1 01 0| N N mm u mm e re rx 4| i 5 ,55,05 0

Omslag: Modeontwerp Oumou Sy, Senegal Foto: Prins Claus Fonds

Inhoud

28

11 1 kopje tekst 10  Wanneer werd Afrika zielig? Afrika komt nogal eens negatief in het nieuws. Maar niet altijd omdat het daar slecht gaat. Berichtgeving over Afrika zegt meer over onszelf dan over Afrika. Een essay.

14 Het ongemak van Elinor Sisulu Interview met schrijfster Elinor Sisulu, die

haar handen vol heeft aan de crisis in haar geboorteland Zimbabwe. Ze is zwaar ontgoocheld, ook over Zuid-Afrika. “Er is geen moreel leiderschap meer.”

18  Dans voor de Tafelberg Choreograaf Rudi van Dantzig ging naar Kaapstad voor de productie van een beroemd ballet. Hij werd verliefd op de Tafelberg. Een reisverslag. 20  Het nieuwe gezicht van Afrika Weg met het idee dat Afrika arm is! Afrika is rijk – in ieder geval cultureel. Het Prins Claus Fonds steunt al tien jaar Afrikaanse cultuur van de allerhoogste kwaliteit.

28  Bewogen geesten In beeld: de spirituele ontdekkingstocht van fotograaf Paul Weinberg door Zuid-Afrika. Op zoek iets dat uitstijgt boven het politieke geharrewar en de platitudes.

2 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

18

Intussen in Johannesburg

11

x van de voordelen van in Johannesburg Een wonen, is dat je er nauwelijks mensen tegenkomt die zeggen dat je niet in [email protected] nesburg moet gaan wonen omdat het er zo

11 20 14

gevaarlijk is. We weten hier natuurlijk wel dat we niet in de veiligste stad ter wereld wonen. Maar we weten hier óók dat het een van de leukste steden ter wereld is. Prettig is ook dat de autochtonen ons, buitenstaanders, niet telkens voorhouden dat we hun taal moeten spreken – al wordt een groet in Zulu ten zeerste gewaardeerd. Trots zijn de mensen hier op hun cultuur, maar het maakt ze niet minder nieuwsgierig naar de jouwe.

10 241 Polemiek Kopje tekst De spagaat van Zuid-Afrika 34 Profiel Jacob Zuma, presidentkandidaat in Zuid-Afrika Rubrieken 36 Reizen Boerenzwaluw boven Afrikaanse savannes Kopje tekstRequiem voor Gympie Street 401 Reportage Rubrieken 4 3mnd Nieuw: driemaandelijks overzicht van opvallend nieuws 6 De veranda Eerste indrukken 17 Column Prudence Mbewu Viva Madonna! 26 The Swakopmund Observer Kijken en bekeken worden 44 Column Farid Esack Amerikanen veroveren supermarkt 45 De markt Boeken, exposities, muziek, aanbiedingen

Speciale kerstbijlage voor abonnees: fotoboekje Koningen van Congo

Bijkomend voordeel: op de binnenkant van nieuwe schoenen staat hier altijd vermeld welke je links draagt en welke rechts. En dat er hier niet zoveel Nederlanders wonen, is ook mooi meegenomen. Al blijft het prettig dat we hier op de kabel het Beste Van Nederland kunnen zien, een boeket van Journaal en Nova en Jantje Smit en Koefnoen met de groeten van de Wereldomroep. En dat we ‘s morgens naar het Radio 1 Journaal kunnen luisteren op de pc terwijl we door de digitale Volkskrant bladeren. En dan heb ik het nog niet eens over de beesten en de wildparken en de bergen en de oceanen – allemaal binnen rijafstand van het Sodom en Gomorra waar ik woon, ontstaan uit de VOC-mentaliteit van goudplunderaars en oud-slavendrijvers. Inmiddels heroverd, nou ja ten dele, en op weg om het succesverhaal van de internationale media te worden: het herboren Johannesburg. [email protected]

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

3

3mnd Gescand x

nieuws uit zuidelijk afrika

Kentering in aidsbeleid

De Zambiaan Levy Mwanawasa, leider van de

Een initiatief van vice-president Phumzile

Beweging voor Meerpartijendemocratie, won

Mlambo-Ngcuka en staatssecretaris van ge-

op 28 september de presidentsverkiezingen

zondheid Noziswe Madlala-Routledge leek

in Zambia en is inmiddels aan zijn tweede

eind augustus een opmerkelijke kentering in

termijn begonnen Angola moet in 2007 een

te luiden in het kwakkelende aidsbeleid van

nieuwe president en parlement kiezen, maar

Zuid-Afrika. De staatssecretaris nam afstand

een datum is nog niet vastgesteld. Volgens een

van haar bazin, minister Manto Tshabalala-

rapport van Human Rights Watch hebben de

Msimang, die begin oktober met een longin-

media inmiddels meer vrijheid, maar lopen

fectie in het centrale ziekenhuis van Johan-

journalisten nog steeds de kans op zware

nesburg werd opgenomen.

straffen. De Namibische regering kondigde in

De vice-president en de staatssecretaris

oktober een onderzoek naar de haalbaarheid

riepen eind augustus een speciale aidstaak-

van kernenergie aan. Het land kampt met een

groep i het leven. Het was een direct uitvloei-

tekort aan elektriciteit, maar is ook bang dat

sel van de internationale aidsconventie kort

instabiliteit in buurlanden Angola en Congo

daarvoor in Toronto. Daar poseerde Tshaba-

de toevoer van elektriciteit in gevaar kan

lala-Msimang – met een uitstalling van rode

bieten, knoflook en citroenen als probate middelen in de strijd tegen aids – voor de zoveelste keer als ‘bietendokter’. Het incident veroorzaakte een storm van internationale verontwaardiging. De Treatment Action Campaign (TAC) – aartsvijand van de minister – startte een actie om haar ontslag te bespoedigen. Madlala-Routledge kwalificeerde het debacle in Toronto als een beschamende vertoning en prees de leider van de TAC, Zackie Achmat. Die actiegroep reageerde dan ook opgelucht op de ‘nieuwe geest van samenwerking’. De staatssecreatairs kondigde aan dat ZuidAfrika ernaar streeft om binnen enkele jaren 750.000 Zuid-Afrikanen aan aidsremmers te helpen. (Peter van den Akker)

brengen. De Sudanese miljardair Mo Ibrahim heeft in oktober een prijs van vijf miljoen dollar ingesteld voor Afrikaanse leiders die goed presteren en die na maximaal twee ambtstermijnen afstand doen van de macht. Half november werd Joseph Kabila tot winnaar van presidentsverkiezingen in de Democratische Republiek Congo uitgeroepen. Rivaal Bemba vecht het resultaat aan. In Mozambique is ruim drieduizend vierkante kilometer grondgebied sinds 2000 van landmijnen geschoond. Onderzoekers spraken in oktober het vermoeden uit dat de schatting dat er twee miljoen landmijnen liggen, veel te hoog is. Ondanks verscherpte controle zouden conflicten in Afrika nog steeds gefinancierd worden uit de opbrengst van ‘bloeddiamanten.’ Volgens de organisatie Partnership Africa Canada zouden deze diamanten de legale handel binnendringen via ‘lekke’ landen als Mali, Ghana en de Verenigde Staten. Het Zuid-Afrikaanse parlement legaliseerde in november het homohuwelijk met een zeer ruime meerderheid.

4 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

China gaat de hulp aan Afrika drastisch uitbreiden. Tijdens een topontmoeting in Beijing begin november kondigde de Chinese president Wen aan een fonds voor overheid en bedrijfsleven aan, met 4 miljard dollar als eerste inleg. Ook werden de 45 aanwezige Afrikaanse leiders dertig ziekenhuizen, opleiding van 15.000 Afrikaanse deskundigen, tien agrarische opleidingscentra, kwijtschelding van schulden en een nieuw hoofdkwartier voor de Afrikaanse Unie in het vooruitzicht gesteld.

Presidentsverkiezingen in zuidelijk Afrika Land

laatste

verkiezingen

gekozen



partij

nieuwe



verkiezingen

Angola

1992

Dos Santos

MPLA

Botswana

2004

Mogae

BDP

2009

2007

DR Congo

1965

Kabila

PPRD

2006

Lesotho

2002

Mosisili

LCD

2007

Mozambique

2004

Guebuza

Frelimo

2009

Malawi

2004

Mutharika

UDF

2009

Namibië

2004

Pohamba

Swapo

2009

Tanzania

2005

Kikwete

CCDM

2010

Zambia

2006

Mwanawasa

MMD

2011

Zimbabwe

2002

Mugabe

Zanu-PF

2008

Zuid-Afrika

2004

Mbeki

ANC

2009

Begin van dialoog in Swaziland “Het is een historisch moment”, zei mensenrechtenadvocaat Thulani Maseko begin november, daags na de eerste ontmoeting tussen de oppositie en een regeringsdelegatie van Swaziland. “Het is voor het eerst sinds 1973 dat de regering heeft toegestemd in overleg met politieke groeperingen die ijveren voor politieke verandering.” De afvaardiging van de oppositie bestond uit leden van de National Constitutional Assembly (NCA), een samenwerking van vakbonden,

Foto: Reuters/Claro Cortes

politieke partijen en mensenrechtenorganisaties. De NCA betwist de rechtsgeldigheid van de nieuwe grondwet en pleit voor een andere politieke koers. De ontmoeting tussen NCA en de regeringsdelegatie liep voortijdig af, omdat er drie politieofficieren bijzaten.

“Dat was intimidatie, wij weigerden verder te praten en wachten nu op een nieuwe uitnodiging.” Sinds 1973 zijn politieke partijen in het dictatoriale koninkrijk verboden. De koning staat boven de wet en benoemt en ontslaat ministers, rechters en heeft absolute controle over het parlement. Swaziland heeft een traditioneel kiesstelsel - tinkhundla – waarbij gestemd wordt op individuen en niet op een partij. Een goede relatie met het koningshuis en zijn talrijke adviseurs, biedt een goede kans om in het parlement ‘gekozen’ te worden. Na toenemende internationale druk op Swaziland om het verbod op politieke partijen op te heffen en democratische verkiezingen toe te staan, heeft het kleine koninkrijk sinds

februari dit jaar – na tien jaar uitstel - een nieuwe grondwet aangenomen. Vrijheid van vereniging en vergadering is daarin weliswaar vastgelegd, maar de koning behoudt de bevoegdheid om alle rechten weer in te trekken. Ook het tinkhundla-systeem is gehandhaafd. De NCA heeft een rechtszaak aangespannen om de grondwet ongeldig te verklaren en is ervan overtuigd een zeer sterke zaak te hebben. De druk op de regering is mede opgevoerd door het recente bezoek van de Mensenrechtencommissie van de Afrikaanse Unie. De commissie sprak duidelijke taal en riep op tot een nationale dialoog. “Het is duidelijk de hoogste tijd dat Swaziland zijn internationale verplichtingen nakomt”, aldus Maseko. (Madeleine Maurick)

Digitaal Afrika

Portal van Afrikaanse dagbladen: www.allafrica.com • Nederlandstalig nieuws over Afrika: www.afrikanieuws.nl • Het leuke van Afrika:

www.africaserver.nl • NiZA op het net: www.niza.nl • Blog portal: www.blogafrica.com • Homoseksualiteit in Afrika: www.mask.org.za • Onafhankelijke stemmen uit Zimbabwe: www.thezimbabwean.co.uk

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

5

de veranda Redactie: Bart Luirink

Swaziland aan de drugs

Marihuana (dagga) moet de landbouw van Swaziland redden. In het voorjaar meldde ZAM al dat de Swazische hennepteelt een mooie toekomst tegemoet kan gaan als grondstof voor bakstenen. De regering van het dictatoriale koninkrijkje gaf de hennepteelt in november een nieuw zetje in de rug. Ze gaat onderzoek doen naar de mogelijkheden om marihuana legaal te produceren. Voorlopig wil men het Swazi Gold – dat zoveel beter schijnt te zijn dan Durban Gold – op kleine schaal toestaan en dan vooral voor ‘onderzoeksdoeleinden’. Volgens Lufto Dlamini, minister voor Handel en Werkgelegenheid, kan de hennepverbouw de verliezen opvangen van de ingestorte katoenteelt en Foto: Bill Corcoron/IRIN

de daling van de suikerprijs, het gevolg van EU-beleid. Swaziland was in 2005 een van de belangrijkste producenten van cannabis in zuidelijk en oost-Afrika. Het is een van de grootste ‘informele sectoren’. Swazische anti-drugs-eenheid in hennepplantage

“Hij was mijn brood en botha” Begin november overleed Die Groot Krokodil, de Zuid-Afrikaanse oud-president P.W. Botha. Cabaretier Pieter-Dirk Uys vierde jarenlang triomfen met zijn imitaties van Botha. Uys citeerde de oud-president vaak zo letterlijk, dat zijn toeschouwers van het lachen in hun broek piesten. In een In Memoriam in de Zuid-Afrikaanse Mail & Guardian herdacht Uys zijn ‘tekstschrijver’. “Botha was niet zo’n schreeuwlelijk als veel anderen. Hij was toegewijd aan zijn vaderlandsliefde en zijn demente droom. Wij blanken werden die droom binnengetrokken, maar toen we eindelijk de humor ontdekten als een weapon of mass destraction (‘een wapen van massale afleiding’) hielp het onze angsten weg te lachen. Ik denk dat zijn dood een feest is. Niet omdat er een oude irrelevante dinosaurus uit een lang voorbij barbaars tijdperk is overleden, maar omdat hij zijn ogen thuis sloot. Niet in de gevangenis, niet in ballingschap, maar hier. Dat zegt alles over onze jonge democratie”, aldus Uys. Met een verwijzing naar oud-minister Vlok, die eerder dit jaar vergeving zocht door de voeten te wassen van nabestaanden van slachtoffers van marteling en moord, schreef Uys: “Waar P.W. nu ook is, hij heeft er vele vele voeten te wassen.”

6 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

Brett Murray, courtesy The Goodman Gallery

kiosk xxx Tutu kan niet zwemmen Het kwam onlangs aan het licht op Necker Island, het privé-eiland in het Caribisch

gebied van Virgin-eigenaar Richard Branson. Een select internationaal gezelschap besprak er de oprichting van een Wereldraad van Ouderen. Opdat er een beter beroep op gerijpte wijsheid en ervaring gedaan kan worden bij het oplossen van de wereldconflicten. Volgens Footloose, de vaste column van de Zuid-Afrikaanse The Weekender, weigerde Desmond Tutu net iets te vaak een

Brett Murray is op dit moment een van de belangrijkste kunstenaars van

frisse duik te nemen. Totdat kleinzoon Mpilo onthulde dat opa

Zuid-Afrika. Murray maakt vooral wandsculpturen van staal en andere

niet kon zwemmen. Waarna zanger Peter Gabriel de bisschop

materialen. Ook experimenteert hij met andere technieken. Het afgebeelde

aan de hand mee het water in nam en Tutu de eerste kneepjes

Amen is een inkjetprint. Zijn centrale thema: de oorlog tussen culturen,

van de zwemkunst bijbracht.

tussen afro- en eurocentrisme, tussen het oude en het nieuwe Zuid-Afrika.

O.R. Tambo International Johannesburg

International is in oktober hernoemd naar O.R. Tambo, de in 1993 overleden president van het ANC. Tambo was in de jaren vijftig collega-advocaat van Nelson Mandela, maar wist voordat de ANC-leiding gearresteerd werd, te ontkomen naar het bui-

“Mooi kindje heeft ze gescoord daar in Afrika. Echt de Chanel onder de adoptiebaby’s, zou Edwina uit Absolutely Fabulous zeggen.” Marja Vuijsje over Madonna’s Malawiaanse adoptie in De Helling, kwartaalblad over linkse politiek, winter 2006.

tenland. Tambo leidde de beweging tot 1990, toen het eerste ANC-congres op Zuid-Afrikaanse bodem Nelson Mandela tot president koos. In 1989 werd Tambo geveld door een hersenbloeding, waarvan hij nooit helemaal herstelde.

Popsterren overleden De Zuid-Afrikaanse

muziekwereld is in korte tijd getroffen door twee sterfgevallen. Eind oktober kwam Lebo Mathosa (29) bij een auto-ongeluk om het leven. De popdiva werd enkele jaren terug de ‘opvolger’ van idool Brenda Fassie, die aan een overdosis drugs overleed. Ook

Het leuke van Afrika www.africaserver.nl

Lebo verkende de grenzen, was sterk met zichzelf ingenomen en lastig. Maar president Mbeki prees de koningin van de kwaito vooral als een rolmodel. Minder dan een maand later stierf Jabu Khanyile (40), zanger van de ook buiten Zuid-Afrika bekende band Bayete. Met Mmalo-

De AfricaServer is vernieuwd. De website met als motto ‘het leuke

we haalde de groep de internationale hitlijsten. Khanyile stierf

van Afrika’ bevat nu ook een magazine met veel aandacht voor

aan prostaatkanker.

cultuur. Ook zijn er prikkelende columns van onder anderen Leo de Haan, directeur van het Afrika Studie Centrum, wetenschapper Paul Hoebink, Volkskrant-correspondent Hans Moleman en de Zuid-

Afrikaanse ondernemers in de prijzen Met een bedrijfsplan om yoghurt gemaakt van

Afrikaanse publicist William Gumede. Kijk ook naar de uitgebreide,

geitenmelk te produceren, heeft de Zambiaan Xavier Chuulu

actuele agenda van Afrika-activiteiten in Nederland. ZAM werkt

begin november een prijs van de BiD Challenge 2006 in de

mee aan de redactie van de AfricaServer.

wacht gesleept. Het gaat hier om een internationale prijsvraag voor creatief ondernemen, georganiseerd door Business in De-

zuidelijkafrikamagazine 00/2006

7

kiosk Xx

velopment. z Dit is een internationaal netwerk, vanuit Nederland opgezet, om het ondernemingsschap in ontwikkelingslanden te stimuleren. Chuulu kreeg negenduizend euro om zijn bedrijf op

Demon-Cratie

te zetten. Ook de Afrikanen Mostafa Ghaly (Egypte) en Joachim Ezeji (Nigeria) , met bedrijven in respectievelijk afvalverwerking en latrines, behoorden tot de prijswinnaars. Meer informatie: www.bidnetwork.org/2006winners

Mandela Ambassadeur van het Geweten Nelson Mandela heeft de hoogste onder-

scheiding van Amnesty International ontvangen. Eind oktober benoemde schrijfster Nadine Gordimer de oud-president tot ‘Ambassadeur van het Geweten’. De uitreiking is pikant, omdat Mandela al jarenlang een verstoorde relatie met Amnesty heeft. Deze mensenrechtenorganisatie weigert principieel steun te geven aan mensen die oproepen tot geweld, en heeft zodoende altijd geweigerd op te roepen tot vrijlating van Mandela. Naar

De verkiezingen in Congo, de eerste sinds meer dan veertig jaar, zijn achter

verluidt zou Gordimer Mandela hebben overgehaald het verle-

de rug. De Congolese schilder Cheri Cherin heeft weinig vertrouwen in de

den af te sluiten en de prijs in ontvangst te nemen.

politiek, toont hij in zijn werk Demon-Cratie. “De auto die de republiek verte-

Vervolging oud-president opgeschort De Zambiaanse oud-president Frederick

genwoordigt is vastgelopen, de president en zijn vier adjuncten zijn machteloos. De leden van de politieke partijen, verbeeld als dieren, zijn op zoek naar voedsel. De verkiezingen zijn gehouden, maar de duivel ging er met de stem-

Chiluba is tijdelijk van rechtsvervolging ontslagen vanwege hart-

men vandoor.” Demon-Cratie is te zien in het Virtuele Museum van Politieke

problemen. Ook kreeg hij toestemming om zich in Zuid-Afrika

Kunst. Zie: members.telering.at/pat/museum.htm

te laten behandelen. Chiluba wordt ervan verdacht tijdens zijn

blad The Post beweerde eerder dat het met Chiluba’s gezondheid

Lewis Nkosi in Amsterdam

wel meeviel. Een commissie van artsen heeft in opdracht van het

Tijdens de manifestatie Africa on the Move, op 6 oktober georganiseerd door

gerechtshof vastgesteld dat er toch reden tot zorg is.

NiZA met steun van Hivos, was de Zuid-Afrikaanse schrijver Lewis Nkosi de

naar privérekeningen in Europese landen. Het Zambiaanse dag-

Prijs voor onderzoek Mienke van der Brug heeft

gast van ZAM. In een tot de nok gevulde zuilenzaal van Felix Meritis vertelde de excentrieke auteur van het onlangs verschenen Mandela’s Ego over zijn

met haar scriptie over de problemen van jonge aidswezen in

leven en zijn werk. De

Namibië de Africa Thesis Award 2006 gewonnen. De studente

ongeveer vijfhonderd

antropologie van de universiteit van Leiden ontving een cheque

aanwezigen luisterden

van 4000 euro, grotendeels voor vervolgonderzoek. Zes maan-

deze avond naar meerde-

den lang volgde Van der Brug veertien Namibische aidswe-

re schrijversgesprekken,

zen van 10 en 11 jaar oud. Dat is opmerkelijk, want de meeste

keken naar de Zuid-Afri-

onderzoekers vinden jonge kinderen te moeilijk en richten zich

kaanse comédienne Napo

op hun volwassen verzorgers of op oudere kinderen. De prijs is

Masheane of deden mee

uitgeloofd door het Afrika Studiecentrum, de onderzoeksorgani-

aan workshops en panel-

satie Codesria en NiZA.

discussies.

8 zuidelijkafrikamagazine 00/2006

Foto: Geert Snoeijer

ambtsperiode (1992-2002) staatsgelden te hebben doorgesluisd

Geiten en PowerPoint

Foto: Colin Walker/africanpictures.net

Kerst in Kuboes

De familie van Gene Tshivhase heeft veel om dankbaar voor te zijn: zijn promotie, de verjaardag van zijn moeder, de pensionering van zijn vader en de afbetaling van een marmeren grafsteen voor wijlen opa. Op een zaterdag in oktober worden de voorouders voor alle zegeFoto: Greg Marinovich/South Photographs/africanpictures.net

ningen bedankt. Wij, vrienden van Gene, zijn ook uitgenodigd. Op weg ernaartoe brengt de Zuid-Afrikaanse hernoeming van plaatsnamen ons in verwarring. Vroeger lag Warmbad halverwege Pietersburg en dan was het nog een uur rijden naar Louis Trichardt. Nu passeren we eerst Bela Bela, dan Polokwane en een uur later zijn we in Makhado. In het gebouw van de sportclub in Makhado zitten aan formica tafels de Tshivhase’s met aanhang. Op het podium hebben vader en moeder Tshivhase, omringd door bloemen, de ereplaatsen ingenomen. Spreker na spreker – in Plastic bomen geven sfeer aan het kerstfeest in Kuboes, een dorpje in het Zuid-Afrikaanse Richtersveld. Dromen van een ‘witte kerst’ in een wereld die vooral zwart is en bloedheet.

Omfietswijn

In de Supermarktwijngids 2007 van Nicolaas Klei behoren de wijnen met een Max Havelaar Keurmerk tot de beste van alle Zuid-Afrikaanse wijnen. Bij de rode wijnen bezetten zij de eerste vijf plaatsen, bij de witte wijnen vier plaatsen in de top-10. Klei karakteriseert de winnaars als ‘omfietswijn’– een bijzondere wijn die het omfietsen waard is. Aanbevolen want ‘brengt allerwegen blijdschap en jolijt met zijn rijpe fruit, exotische kruiden, zonnig karakter en tannines met een moraal.’ Winnaars zijn onder meer de rode Vinez en de biologische wijnen van Stellar Organics. Dat bedrijf kent bovendien ‘een democratische besluitvorming over bestedingen, goede woon- en arbeidsomstandigheden voor de arbeiders en milieuvriendelijke productie.’ Dat alles komt de smaak ten goede! Te koop in veel supermarkten en in natuurvoedingswinkels.

Correctie _ In de vorige ZAM stond in de Veranda abusievelijk vermeld dat Coen Stork, oud-voorzitter van NiZA, in de jaren zestig Nederlands ambassadeur in Zuid-Afrika was.

keurig pak en naast een opgehangen bedlaken waarop een PowerPoint-presentatie te zien is – licht toe wat de Tshivhase’s allemaal bereikt hebben. Er zijn cadeaus ook: een wandmeubel, een massagestoel, een magnetron. Met veel gospel worden ze in ontvangst genomen. Buiten staat de geit, ter ere van de voorouders geslacht, al uren te pruttelen op een houtvuur. Het duurt lang, wat kan liggen aan het grote aantal verstedelijkte vrouwen dat niet mee wenst te doen aan het kookwerk. “Wat doe jij hier?” vraagt opeens een meisje aan mijn dochter. Ze blijkt een klasgenoot uit Pretoria. Ik had haar vanwege haar armen vol vuile borden voor een traditionele Tshivhase aangezien, maar ze staat op school bekend als een van de hipste leerlingen. Net als Gene is zij een weekeinde weer thuis, voor een zondag met geiten en PowerPoint. (Evelien Groenink)

Dit klopt niet, Stork was in Zuid-Afrika ambassadesecretaris.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

9

Langs de meetlat van westerse idealen

Wanneer werd Afrika zielig? Het is een klacht die je vaak hoort: Afrika komt altijd negatief in het nieuws. Maar dat is niet waar. Wie een halve eeuw Nederlandse kranten doorbladert, ontdekt naast dalen van Afro-pessimisme ook pieken van Afro-optimisme. De berichtgeving over Afrika blijkt een spiegel van westers onbehagen. Geen onbehagen over Afrika, maar over onszelf. Tekst: Ineke van Kessel

T

heo Ruyter was in de jaren zeventig de eerste Nederlandse correspondent in ‘zwart’ Afrika. Vanuit Dar es Salaam berichtte hij voor De Tijd en NRC Handelsblad over de opbouw van nieuwe samenlevingen in jonge

staten. Zo’n dertig jaar lang werkte hij als journalist, activist en ontwikkelingswerker. In 2005 schreef hij zijn frustraties van zich af in het boekje Requiem voor de hulp: de ondergang van een bedrijfstak, een emotioneel pleidooi voor een afkickprogramma voor hulpverslaafden. In zijn laatste standplaats Tsjaad voelde Ruyter zich ‘een flipperkast waar iedereen naar hartelust aan mocht rammelen, in de hoop dat er iets uit zou rollen’. Hij had er genoeg van; genoeg van de schaamteloze hulpjunkies en van de onverbeterlijke dealers. Het boekje gaat dan ook niet zozeer over Afrika, maar over de ontgoocheling van de auteur, die zijn idealen verraden zag. ––>

10 zuidelijkafrikamagazine 00/2006

Foto: Nicole Segers

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

11

Essay Vóór hun onafhankelijkheid kwamen Afri-

kaanse landen zelden in het nieuws. Een enkele krantenfoto toonde dansende inboorlingen met maskers en trommels, of vorsten met een exotische hofhouding. In de onderschriften heetten Afrikaanse koningen ‘vorstjes’, ook al regeerden ze over evenveel onderdanen als het

Nederlandse vorstenhuis. Nederland was grootleverancier van missionarissen, want er viel nog veel beschavingswerk te verrichten. In de jaren zestig sloeg het beeld om: Afrika werd het toneel van chaos en ‘stammenstrijd’. Berichten en foto’s van het strijdtoneel in Congo en Biafra riepen een beeld op van tribalisme en primitivisme. In de krantenkolommen was echter ook een ander Afrika in de maak. Dat andere Afrika stond model voor een nieuw maatschappelijk ideaal: een egalitaire, solidaire samenleving zonder uitbuiting en mét inspraak van ‘de basis’. Dat model was perfect toegesneden op de idealen van de Nederlandse babyboomers, de na-oorlogse generatie die in de jaren zestig en zeventig haar beeldenstorm tegen het vermolmde regentendom inzette. Voor grootse idealen was het eigen polderland te klein. In Afrika wenkten de verre horizonten. Beschavingswerk was hopeloos koloniaal; ontwikkeling was het nieuwe toverwoord. Het Tanzania van Julius Nyerere werd het schoolvoorbeeld van een nieuwe samenleving: hier werd gewerkt aan een maatschappij zonder klassentegenstellingen. Een nieuwe start, zonder de last van de geschiedenis. ‘Tanzania heeft in Nyerere een president, die met inzet van al zijn krachten en grote intellectuele gaven werkt aan het dichterbij brengen van de dag dat alle Tanzanianen kunnen eten wat ze nodig hebben, goede en aantrekkelijke kleren kunnen kopen en een redelijk aantal verbruiksgoederen, allen in fatsoenlijke huizen zullen wonen en een goede schoolopleiding kunnen krijgen’, schreef Harm Lamberts, buitenland-redacteur van Trouw, in 1972. Die revo-

12 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

lutionaire nieuwe weg naar een beter bestaan was ‘gebaseerd op de traditionele manier van leven in de Afrikaanse dorps- en stamgemeen-

verstrekt. Dankzij een Nederlandse pater die zijn eigen ujamaa-dorp was begonnen, kon Kussendrager toch een glimp van de nieuwe

schappen’. Wie zou daar niet voor zijn?

samenleving opvangen. De pater was de ge-

In 1974 verscheen de informatiemap Tanzania

wees ook op de keerzijde: zodra het iemand

als toetssteen, uitgegeven door het Tanzania Comité en de Evert Vermeer Stichting. Tanzania werd niet alleen beschreven als een interessant ontwikkelingsexperiment, maar als de toetssteen voor een derde weg tussen kapitalisme en socialisme. In het voorwoord schreef de net aangetreden minister voor Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk: ‘Wij zouden een voorbeeld kunnen nemen aan Tanzania, dat, primair op eigen kracht en met eigen middelen, probeert een samenleving op te bouwen, waarin economische ontwikkeling gelijke tred houdt met de ontwikkeling van de mens als sociaal wezen en waarin nadruk wordt gelegd op de eigen Afrikaanse cultuur.’ Inderdaad, een voorbeeld. Het ging uiteindelijk om een alternatief voor onze eigen individualistische, materialistische samenleving. Tanzania werd niet alleen omarmd door de solidariteitsbeweging, maar ook door toonaangevende dagbladen. In talrijke artikelenseries beschreven Trouw, De Tijd, De Volkskrant en NRC Handelsblad de gang van zaken in een arm Afrikaans land met hooguit twintig miljoen inwoners. In ujamaa-dorpen, geïnspireerd op het model van de groot-familie, zou het Afrikaans socialisme worden verwezenlijkt. Geen versnipperde boerenbedrijfjes, maar plandorpen met scholen en klinieken, waar gemeenschappelijk werd gewerkt op collectieve akkers. In Tanzania gold niet het recht van de sterkste, maar ‘het belang van allen’, constateerde Trouw-verslaggever Nico Kussendrager in 1975 tevreden. Toch ondervonden ook sympathiserende journalisten als hij veel beperkingen. Voor een bezoek aan een ujamaa-dorp was een vergunning nodig en die werd niet

lijkheidsbeginselen zeer toegedaan, maar hij wat beter ging, moest hij rekenen op jaloerse reacties van de buren. Dat was dodelijk voor het eigen initiatief. Gelukkig accepteerde het dorp nu langzamerhand wel dat iemand golfplaten op zijn dak kon leggen, als hij wat had kunnen verdienen. Waarop de verslaggever bezorgd informeerde of zodoende niet de westerse concurrentiesamenleving werd ingevoerd. ‘Importeert de pater niet de prestatiedrang die bij ons tot zoveel neurosen en spanningen leidt?’ Nederlanders die bij de maïsoogst in een ujamaa-dorp gingen helpen, constateerden verbaasd dat er maar tot het middaguur werd gewerkt. Ze stelden vast dat wij nog veel kunnen leren van de ongehaaste Tanzanianen, die ‘veel minder drang tot productie en prestatie’ aan de dag leggen. Competitie en prestatiedrang zaten ons kennelijk wel erg dwars. Intussen schoot het in Tanzania niet erg op met de vorming van ujamaa-dorpen op basis van vrijwilligheid. Daarom had Nyerere besloten dat alle Tanzanianen voor eind 1976 verhuisd moesten zijn naar de nieuwe plandorpen, goedschiks of kwaadschiks. Om te voorkomen dat de mensen alsnog terugkeerden naar hun eigen boerderijtjes, werden hutten en akkers platgebrand. De toon van de reportages was niet onkritisch, maar Kussendrager constateerde dat er geen alternatief was. Ter illustratie citeerde hij een Tanzaniaanse wijsheid: ‘als een leeuw u wil bespringen, zal ik u toeroepen: pas op, gevaar. Als u me niet hoort zal ik weer schreeuwen. Maar als u dan nog niet luistert, zal ik u wegsleuren in uw eigen belang.’ De boodschap was duidelijk: de mensen weten nu

Nederland raakte in de ban van carrière, consumptie en competitie. Wie niet mee kon komen, had pech gehad. Afrika had wel heel erg pech gehad.

een dieptepunt in de Afrika-stemming. We waren nog niet bekomen van de opwinding over het wonder van de vrije verkiezingen in Zuid-Afrika, toen de beelden van de genocide in Rwanda onontkoombaar een golf van Afri-

eenmaal niet wat goed voor hen is. Wíj in Nederland koesterden ons eigen beeld van een utopische samenleving van vrijheid, gelijkheid, broeder- en zusterschap. Wat we in eigen land niet voor elkaar kregen, zou in Afrika wel moeten lukken. De vraag of de Tanzanianen ook in die samenleving wilden leven, werd niet gesteld. Mensenrechten, vakbondsvrijheid, persvrijheid, de ongelijke arbeidsverdeling tussen man en vrouw: het waren geen onderwerpen voor de krant. Oppositionele stemmen, door Nyerere in gevangenschap of in ballingschap gedreven, drongen niet door tot de Afrofiele verslaggevers. Wat we in Nyerere’s Tanzania bewonderden, zouden we zelf nooit gepikt hebben. Ondanks een enkele kritische kanttekening duurde het tot de jaren tachtig voordat Nederlandse media opmerkten dat de kloof tussen het ideaalbeeld en de Tanzaniaanse praktijk wel erg breed was geworden. Tanzania werd ontmaskerd als een autoritaire staat, waar miljoenen met harde hand van hun land werden verdreven. Sinds de onafhankelijkheid waren zes tot tien miljoen mensen onder dwang verhuisd naar de nieuwe dorpen; een veelvoud van de 3,5 miljoen deportaties die het gevolg waren van de Zuid-Afrikaanse apartheidspolitiek. Op de euforie van de jaren zeventig volgde de ontgoocheling. Onze ontgoocheling. ‘Als ergens het ik-tijdperk en de grote matheid hebben toegeslagen, is het wel in Tanzania’, rapporteerde Kussendrager in 1981 in onzeWereld. ‘Het vertrouwen in het Tanzaniaanse ontwikkelingsmodel is niet terecht gebleken.’ Was Tanzania nu zo onherkenbaar veranderd? Of reflecteerde de reportage vooral de stem-

mingsomslag in Nederland? Geëngageerde journalistiek raakte uit de mode. De toon werd eerst afstandelijk, en geleidelijk cynischer. Nederland raakte in de ban van carrière, consumptie en competitie, een gematigde polderversie van het Thatcher-Reagan-ethos. Wie niet mee kon komen, had pech gehad. Afrika had wel heel erg pech gehad. Niet langer zagen we daar zelfbewuste mensen die eensgezind de hand aan de ploeg sloegen om een nieuwe samenleving op te bouwen, maar arme sloebers die niet mee konden komen met de rest van de wereld. Aan arme sloebers neem je geen voorbeeld; je stuurt hulp om hun ellende wat te verzachten. Afrika was zielig geworden. Afrikanen hadden inmiddels allang ontdekt dat het slachtofferschap lonend kan zijn. Zo werd het beeld van een zielig, hulpbehoevend continent aan beide kanten gecultiveerd. ‘Tanzania balanceert op de rand van de afgrond’, berichtte NRC Handelsblad in 1983. De extreme inkomensnivellering had geleid tot een daling van de arbeidsmoraal en de opkomst van ongeremde corruptie. Van donordarling en media-troetel werd Tanzania het

ka-wanhoop veroorzaakten. In 1997 zorgde de ‘nieuwe leiders’-hype voor een kunstmatige bubble van Afro-optimisme. In navolging van de Amerikaanse president Jimmy Carter bezongen de Nederlandse kranten een nieuwe generatie leiders. De uitverkoren vier presidenten (Museveni van Uganda, Meles Zenawi van Ethiopië, Afeworki van Eritrea en Kagame van Rwanda) hadden met elkaar gemeen dat ze carrière hadden gemaakt als sobere guerrillaleiders, die zich met ijzeren vuist handhaafden toen ze eenmaal de macht hadden veroverd. Niet alleen de Nederlandse media, ook gerenommeerde bladen als The Economist en Financial Times signaleerden hoopvol dat de nieuwe leiders zouden breken met de hulpverslaving. De journalisten zagen geen hulpjunkies meer, maar ‘opkomende economieën’. Toch waren deze pieken van Afro-optimisme anders dan de hooggestemde verwachtingen van de jaren zeventig. De utopie was definitief afgeschreven, maar de verslaggevers deden hun best om lichtpuntjes te ontdekken in het overwegend sombere beeld van Afrika. Maar in 2000 was The Economist al weer terug

symbool voor alles wat er mis ging met Afrika.

bij ‘Hopeless Africa’.

Na de Afropessimistische jaren tachtig gloorde

ting van de berichtgeving niet alleen maar te

in 1990 weer hoop. Met de val van de Berlijnse muur vielen ook tientallen Afrikaanse dictators. Meerpartijen-verkiezingen wekten de hoop dat Afrika een nieuwe, democratische start kon maken. Maar de media constateerden ook dat de meeste Afrikaanse landen zó afhankelijk waren geworden van hun donoren, dat ze nauwelijks eigen beleidsruimte hadden.

Natuurlijk heeft de veranderende toonzetmaken met onze stemmingswisselingen in Europa. De ontwikkelingen in Afrika zelf gaven wel degelijk aanleiding tot ontnuchtering. Maar toch, die pieken en dalen, die inconsistenties, de steeds wisselende verwachtingen: ze weerspiegelen de westerse mens, die rusteloos steeds weer de wereld wil herscheppen volgens zijn eigen ideaalbeeld.

Het jaar 1994 markeerde een hoogtepunt én

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

13

Het ongemak van Elinor Sisulu

“De zwarte Zuid-Afrikaanse middenklasse vereert Mugabe”

Interview

Elinor Sisulu komt niet meer aan schrijven toe. De schrijfster heeft haar handen vol aan protesten tegen de crisis in haar geboorteland Zimbabwe. De huidige leiders van Zuid-Afrika en Zimbabwe hebben haar zwaar ontgoocheld. “Vooral sinds de invasie in Irak is er geen moreel leiderschap meer.” Tekst: Fred de Vries Foto’s: Ellen Elmendorp

H

et kantoor van Elinor Sisulu is op de zevende verdieping van Khotso House, downtown Johannesburg. Een kale kamer

met een computer en een enkele poster aan de muur, van waaruit ze haar werk als spreekbuis voor de Zimbabwe Crisis Coalition verricht. Ze maakt een vermoeide indruk, was zelfs vergeten dat het interview vandaag was. In de hal wacht een tiental jonge Zimbabwaanse mannen die hun gruwelverhalen over de toestand in hun ­– en Elinor’s – vaderland kwijt willen. Vier jaar geleden werd Elinor Sisulu (Harare, 1958) bejubeld om haar vuistdikke en uiterst gedetailleerde biografie van ANC-coryfeeën Walter en Albertina Sisulu. Eerder had ze het goed ontvangen kinderboek The day Gogo went to vote geschreven. Ook op het gebied van journalistiek en wetenschappelijke literatuur had ze haar sporen als schrijfster verdiend. En dankzij haar huwelijk met Max Sisulu, zoon van Albertina en Walter, maakte ze deel uit van de Zuid-Afrikaanse post-apartheidsaristocratie. Nu doet ze vanuit dat mistroostige kantoor in Khotso House pogingen om de publieke opinie over Zimbabwe en president Robert Mugabe te mobiliseren. Een taak die gezien de Zuid-Afrikaanse struisvogelpolitiek inzake de noorderbuur een hoog sisyfus-gehalte heeft. “Het zou mooi zijn als ik me niet hoefde bezig te houden met slachtoffers van martelingen en jonge mensen die Zimbabwe zijn ontvlucht”, antwoordt Sisulu op de vraag of

14 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

ze zich nu schrijfster of activist voelt. “Toen ik studeerde en we tegen apartheid streden, was activisme opwindend. Van 1987 tot 1990 werkte ik voor de VN-arbeidsorganisatie ILO in Zambia met programma’s voor [de bevrijdingsbewegingen] ANC, PAC en Swapo. We gaven training en onderwijs aan jongeren en werkten aan programma’s voor de opbouw van het nieuwe Zuid-Afrika. Het maakt me bedroefd dat ik nu weer hetzelfde doe voor Zimbabwe.” In 1990 kwam Elinor samen met haar man Max en hun twee zonen naar Zuid-Afrika. De eerste helft van de jaren negentig was een periode van ultieme hoop, want met het einde van apartheid leek er ook een einde gekomen aan het leed in zuidelijk Afrika. “Het laatste bastion van settler-kolonialisme was gevallen. We dachten dat we ons konden toeleggen op constructieve zaken”, zegt Elinor. “Maar hoe constructief is het om mensen te helpen die zijn gemarteld door een regering die beweert democratisch te zijn? Dit werk rond de ineenstorting van Zimbabwe is heel traumatisch.” En wat het geheel nog frustrerender maakt, is dat Zuid-Afrika, dat Mugabe gemakkelijk onder grote druk zou kunnen zetten, doet alsof er niets aan de hand is. “ANC-leden die tegen apartheid vochten en hun mond vol hadden over marteling en persvrijheid blijven nu muisstil en kijken de andere kant op. Het is pijnlijk te moeten constateren hoe snel mensen de kwetsbaren en gemarginaliseerden vergeten als ze zelf macht krijgen.”

Geheel vervlogen _ Ook al verscheen

haar biografie van de Sisulu’s slechts vier jaar geleden, het lijkt een eeuwigheid. Afgezien van de constanten aids, geweld en criminaliteit is Zuid-Afrika in die periode sterk veranderd. Optimisme heeft plaatsgemaakt voor flegmatiek. De aantijgingen over corruptie aan de top stapelen zich met de week op. Er is geen onderscheid meer tussen politici en zakenmensen. De hevige machtsstrijd tussen het kamp van president Thabo Mbeki en dat van ex-vice-president Jacob Zuma wordt niet alleen in de politieke arena uitgevochten, maar heeft ook vertakkingen naar de media, de rechterlijke macht en het politieapparaat. De wereld van integriteit en opofferingen, die Sisulu schetst in de biografie van haar schoonouders, lijkt geheel vervlogen. Ze schreef het boek deels als voorbeeld van leiderschap voor de jongere generaties. “Eerst wilde ik vooral duidelijk maken hoe de leiders zich langs tegenslagen worstelden en overleefden. Maar naarmate het werk vorderde, kwam er meer nadruk op de integriteit die ze over een lange periode opbouwden en in stand hielden. Het werd een bespiegeling over leiderschap. Niet alleen van de Sisulu’s, maar ook Oliver Tambo, Nelson Mandela en Yusuf Dadoo. Mensenrechten namen een belangrijke plek in binnen het denken van het ANC. En ik maak me ernstig zorgen dat diezelfde betrokkenheid bij de nieuwe generatie ontbreekt.” Met een wrange glimlach zegt ze

zuidelijkafrikamagazine 00/2006

15

Ze hoopt dat toekomstige leiders haar boek zullen inkijken. “Maar jonge mensen lezen helaas nauwelijks meer”

Elinor Sisulu

dat ze hoopt dat toekomstige leiders het boek ook werkelijk zullen inkijken. “Maar jonge mensen lezen helaas nauwelijks meer.” Verdieping in het leven van de oude lei-

ders kan ook de huidige botsing tussen Mbeki en Zuma in het juiste perspectief plaatsen, meent ze. “Mensen zijn dat conflict gaan zien als een strijd tussen persoonlijkheden. Ze kunnen niet voldoende afstand meer nemen om zich af te vragen waar het bij goed leiderschap om gaat. Welke kwaliteiten moet iemand bezitten om president te kunnen worden? In Zimbabwe kwam die kwestie zelfs geheel niet aan de orde. Daar was het: deze

ten aan. Je kunt je afvragen of daar genoeg aan werd gedaan, maar ze deden het wel.

man is jullie leider, volg hem.”

Zanu-PF heeft een heel bloedige historie, en

Te vroeg voor paniek _ De onvermijde-

intolerante politieke cultuur, die nog steeds

lijke vraag is hoe zij aankijkt tegen de vooral onder blanken vaak gebezigde vergelijking tussen Zuid-Afrika en Zimbabwe. Daarbij is Zimbabwe een metafoor voor alles wat slecht is in Afrika, en glijdt Zuid-Afrika snel af naar dat niveau. De verdrijving van blanke Zimbabwaanse boeren, die in de westerse pers veel aandacht kreeg, is slechts een uitvloeisel van een veel dieper liggend probleem, meent Sisulu. Het gaat om de vraag of de onafhankelijkheid van instituties als de media en de rechterlijke macht wordt geërodeerd, en of de scheiding der machten steeds onduidelijker wordt. “Daar speelt de strijd zich in Zuid-Afrika nu af, en daar ging het in Zimbabwe om. Worden de instituties voor politieke doeleinden gebruikt in plaats voor het algemeen nut? Helaas wordt ook die discussie hier nu overschaduwd door het accent op de persoonlijkheden.” Het is te vroeg voor paniek. Daarvoor zijn de verschillen tussen het ANC en de in Zimbabwe heersende Zanu-PF te groot. “Het ANC kent een democratische traditie, hoewel er ook ondemocratische krachten waren. En het ANC pakte schendingen van de mensenrech-

16 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

is voortgekomen uit een ondemocratische, heerst.” Maar, erkent ze, het is wel beangstigend dat Mugabe niet zo lang geleden door een groot deel van de Zuid-Afrikaanse parlementariërs op gejuich en applaus werd onthaald. “Ja. Ze zien dat hij land van blanken afneemt, en verder niets. Het verbijstert me altijd hoe erg mensen gebrand zijn op heldendom en weigeren de zwakheden te zien. Het is ook een klassenverschijnsel. De (zwarte) Zuid-Afrikaanse middenklasse vereert Mugabe. De arbeidersklasse vraagt zich dingen af als: waarom is het brood daar zo duur en waarom is er daar geen werk?” Dit jaar kwam Sisulu zelf in aanraking met die omineuze vermenging van politiek en media. Haar naam kwam voor op een ‘zwarte lijst’ van deskundigen wier mening op last van het hoofd van de nieuwsdienst, ANC-kruier Snuki Zakalala, niet meer op de staatsomroep SABC te horen mocht zijn. “Als ze hadden gezegd: we willen ook wel eens andere stemmen, dan zou ik daar vrede mee hebben gehad. Maar de reden was politiek. Zakalala ergerde zich aan wat we over Zimbabwe te melden hadden. Waar ik erg van

schrok, was toen hij zelf Mugabe interviewde. Hij toonde zich een schaamteloze vleier, op het pathetische af.” Mugabe heeft zijn kaarten slim gespeeld, erkent ze. Hij doet het voorkomen alsof Zimbabwe in een ideologisch gevecht met de ex-kolonisator Groot-Brittannië is gewikkeld. Ze zoekt even naar de juiste vergelijking. “Mugabe is als een cobra die zijn tegenstanders hypnotiseert. Vandaag de dag kom je als leider gemakkelijk weg met moord. Vooral sinds de invasie van Irak is er geen moreel leiderschap meer.”

Wie kookte er? _ Daarmee zijn we weer terug bij Sisulu’s boek over haar schoonouders en de voorbeeldfunctie van die generatie. Met Walter & Albertina Sisulu; in our lifetime probeerde ze dieper te gaan dan een boek over heldendom. Ze wilde illustreren hoe het politieke en het persoonlijke verstrengeld zijn. Indachtig haar feministische achtergrond wilde ze niet alleen een beeld geven van de patriarch en zijn kwaliteiten, maar ook van zijn echtgenote en haar kracht en vertrouwen, de yin en yang voor succes. “Niet alleen de heroïek. Alledaagse zaken zijn ook belangrijk. Simpele dingen als wie kookte er toen de leiders werden vrijgelaten? Wie waste er? Dat zijn aspecten die een

feministe interesseren, omdat ze de sociale geschiedenis van een samenleving belichten. Hoe hielden ze hun relatie in stand? Want

H

elke vorm van politiek activisme drukt zwaar

Column

et adopteren van een kind uit een ander land, erger nog, van een ander ras, verdient respect. Madonna deed dat in okto-

ber en moet zich geen zorgen maken over wat andere blanken over haar zeggen. Ik begrijp dat de hele wereld krokodil-

op een huwelijk. En vaak leidt het tot echt-

lentranen huilt over het ‘verlies’ van de cultuur van de baby van dertien

scheiding.”

maanden uit Malawi. Maar is cultuur belangrijker dan eten? Dat jochie

De drie kinderen van Elinor en Max (tien,

David was door zijn vader ergens in een weeshuis gedumpt. Madonna las

achttien en twintig jaar oud) maken deel uit

in de dagrapporten dat hij zelfs nooit bezoek kreeg. Madonna’s critici ko-

van een generatie die nauwelijks leest en

men racistisch en afgunstig op mij over. Als ze een blank kind geadopteerd

vooral geïnteresseerd is in computers, gadgets

zou hebben, zou er geen haan naar hebben gekraaid. Maar een zwart kind

en celebrities. Hun houding baart haar zorgen.

moet geen vlaflip krijgen voor zijn ontbijt. Is honger hebben soms een

“Ze gebruiken het internet niet om te lezen,

cultuur? Laat ’m toch eten! Dat kleintje moet eindelijk eens wat plezier

maar voor spelletjes en chat rooms. Jongeren

krijgen in zijn leven.

zijn consumerende in plaats van scheppende mensen. De nadruk op consumptie is een

Waarom zijn jullie toch zo bezorgd over zwarte cultuur? Sommige van onze oude gewoonten zijn een natuurlijke dood aan het sterven. Ik vergeef

ziekte in onze samenleving. Historisch gezien

het jullie maar, omdat ik snap dat jullie bang zijn. Dit jochie wordt straks

was er Zuid-Afrika en in Zimbabwe altijd een

een grote zwarte vent. Een baby wordt met gebalde vuistjes geboren. In

duidelijke vijand. En daarmee was er een doel

die vuistjes houdt hij als geschenk van zijn voorouders zijn erfgoed en

en kon je de mensen mobiliseren. Dat is alle-

identiteit. Sommigen van die voorouders waren vrijheidsstrijders. Zij zul-

maal weg. Wat is het doel nu? Je hoort leiders

len ervoor zorgen dat grote David straks zijn soortgenoten op zal zoeken,

anti-imperialistische praat uitkramen, terwijl

ook al zijn zij misschien maar kinderen van portiers en werksters in Ame-

ze hun kinderen naar universiteiten in de Ver-

rika. Hij zal de mensen in zijn blanke buurt schrik aanjagen, alleen maar

enigde Staten sturen. Heel verontrustend.”

door zichzelf te zijn! En het bangst zullen zij zijn die nog steeds lopen te

Een oplossing ligt niet voor de hand. De tijdgeest is moeilijk te bestrijden. Als ze tijd heeft, wil ze haar boek inkorten, om het

stotteren – ik bedoel, zij die geen raad weten met zaken als ras, erfgoed en achtergrond. Een voorbeeld: mijn nichtje van vijf, Neli, groeit op in een warm, gast-

geschikt te maken voor middelbare school

vrij, blank huishouden. Die aardige blanken geven haar van alles. Maar ze

en universiteit. Lezen is zo belangrijk, zegt

weet op een of andere manier nog steeds heel goed dat ze zwart is. Op

ze keer op keer. “Het schoolcurriculum zou

een ochtend vertelde ze een droom: haar blanke ‘tante’ sleepte een ander

zodanig moeten worden aangepast, dat je

nichtje van haar, Nomsa, bij haar benen het huis uit. In Neli’s droom was

alleen kan slagen als je een bepaald aantal

Nomsa gewond en was ze aan het bloeden op madam’s dure tapijt, daar-

boeken hebt gelezen. Wij moesten op school

om moest ze naar buiten. Natuurlijk zou die aardige vrouw zich in het echt

Shakespeare bestuderen. Dat vonden we niet

nooit zo gedragen, maar Neli heeft dus nu al ideeën in haar hoofd over

leuk, en we klaagden erover. Maar later in je

bloedende zwarten die de huizen van de blanken vies maken. Die ideeën

leven ontdek je de waarde van zo’n opleiding.

staan op haar harde schijf, zou je kunnen zeggen.

Shakespeare en Jane Austen waren zo belangrijk voor me.” Ze eet haastig wat van haar sandwich en

Foto: Ellen Elmendorp

Prudence Mbewu Viva Madonna!

Ik vind het moedig van Madonna dat ze dat jongetje uit Malawi een goed leven wil geven en dat ze niet bang is om straks een zwarte man als zoon te hebben. Met een beetje geluk wordt kleine David een sterk, zelfbe-

drinkt haar inmiddels koude thee. Ze had geen

wust persoon die voor zijn ‘moeder’ kan zorgen als ze straks oud en zwak is.

tijd voor ontbijt. Buiten wachten de jonge Zim-

Viva Madonna, dankjewel.

babwanen. Ze onderdrukt een geeuw. Moe? “Nee, er is nog zoveel te doen vandaag.”

Prudence Mbewu is onderwijzeres in Centurion, Zuid-Afrika.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

17

Rudi van Dantzig in Kaapstad

Choreograaf-balletdanser-schrijver Rudi van Dantzig was voor het eerst sinds 1993 weer in Kaapstad. Hij verzorgde er de choreografie van zijn beroemde ballet Vier Letzte Lieder. Het weerzien was een ontgoocheling. Toch wil hij snel weer terug, naar de Tafelberg.

Foto Kaapstad: Rodger Bosch/iAfrika Photos

Dans voor de Tafelberg met Sean Bovim, 1993

Tekst: Rudi van Dantzig

goed opletten.” En de twee zwarte vrouwen die in mijn hotelletje werken kijken me elke ochtend frank en vrij aan – oogcontact! –, we lachen samen en soms hoor ik: “Hey Rudi, you should eat better, take some fruit!” De volgende ochtend loop ik naar de studio, langs grote huizen met bloemrijke

O

tuinen, allemaal stevig ommuurd en steevast ok al was het ‘slechts’ dertien jaar terug dat ik voor het eerst voet zette op Zuid-Afrikaans grondgebied, het lijkt een eeu-

wigheid geleden. In 1993 werd ik namelijk al door Cape Town City Ballet gevraagd om een choreografie bij hen in te studeren; nu ben ik hier weer voor hen. Dat eerste bezoek was een onvergetelijke ervaring, alles was onbekend en dus opwindend, en ik ben benieuwd hoe ik nu – herfst 2006 – zal reageren. Wat voor samenleving zou ik in Zuid-Afrika – of beter gezegd Kaapstad, want veel verder zou ik niet komen – nu aantreffen? Mijn eerste indruk was ontgoochelend, om niet te zeggen benauwend: was ik me in 1993 nauwelijks bewust geweest van ‘gevaar’ en gaf niemand me veiligheidsvoorschriften, dit keer blijkt dat anders. Keith Macintosh, de balletmeester die me min of meer terug naar Kaapstad had gebracht, gaf me nadat we in het hotel waren

18 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

aangekomen al een paar raadgevingen. “In Mainstreet (een winkelgebied) niet naar links gaan, gevaarlijk daar. En maak geen oogcontact op straat, dat is ongebruikelijk in de zwarte cultuur.” Ik kon me niet herinneren in 1993 zulke gedragsregels te hebben ontvangen, ik liep toen gewoon waar ik wilde, zorgeloos. Maar ja, ook in Amsterdam – en overal in de wereld – ben je tegenwoordig genoodzaakt op je doen en laten te letten, dus… Het centrum van de stad te bereiken – de studio’s liggen in Rondebosch, een buitenwijk van Kaapstad – leek ook een probleem: “Nooit de trein nemen, die is voor de armen; smerige wagons en heel riskant.” En nee, de bustaxi’s waren onbetrouwbaar, gammele wagentjes die keihard over de wegen scheurden. Maar hoe dan? “Je hebt normale taxi’s, maar die zijn wél schandalig duur.” Later zou een danser die in de stad woont me vertellen dat hij dagelijks met de trein reist. “Ach nee,” zegt hij, “gewoon

voorzien van metalen hekken plus afstandsbediening, en borden met als slogan ARMED RESPONSE er op. Ik vraag me af wie het pistool op je zal richten, de eigenaar of het personeel. Cape Town Ballet is óók veranderd. In de studio ontdek ik één jongen, Daniël Rajna, die ik nog van vroeger ken; toen een beginnend danser, nu een bekend solist en al aan ophouden denkend. Kort is het dansersleven… Elizabeth Triegaardt is de directrice van de groep, in de studio zit ze naast me om de dansers te introduceren. “Lijkt die jongen je iets voor je ballet?” vraagt ze me, en wijst op een zwarte jongen, Lelo. “Het zou ons politiek kunnen helpen: subsidie. De regering wil dat we meer zwarte dansers een kans geven.” De groep heeft schitterende dansers, en sterke persoonlijkheden, of ze nu ‘gekleurd’ of ‘blank’ zijn. Maar Lelo is inderdaad de enige zwarte danser, tot nu toe.

Foto: Andrew Warth

met Lelo, 2006

Dat het gezelschap geldtekort heeft, wordt me snel duidelijk. Bij mijn eerste repetities maak ik kennis met een van mijn ‘leerlingen’, Santi, een vrouw die gevraagd heeft of ze mijn repetities mag bijwonen. “Ze heeft jouw reis plus verblijf gesponsord, ze is echt heel geïnteresseerd in dans.” Als dat me wordt gezegd, reageer ik eerst afwerend; ik ben niet zo dol op welgestelde dames die ‘dol op ballet’ zijn. Maar Santi blijkt een stille en aardige vrouw, die in een hoekje zit en – o, wonder – hele dagen aanwezig blijft, van repetitie-aanvang tot aan het slot, vele uren later. Kaapstad zelf blijkt ook enorm veranderd. Als je van Rondebosch, om de Tafelberg rijdend, de stad onder je ziet liggen, valt meteen op hoeveel hoge gebouwen er zijn verrezen. De haven, die ik me als vrij vredig en intiem herinner, is veranderd in een gigantische toeristentrekpleister plus goederenopslag: loodsen, hotels en constructiewerkzaamheden, non stop. Vooruitgang, ook dat als overal elders. Het doet me pijn. Als ik – vrije zondag! – met Daniël en nog een paar dansers naar het strand ga, ontdek ik dat de hele kustlijn bezaaid is met kostbare villa’s, uitzicht over de oceaan, en witte eigenaars, ongetwijfeld. En dat terwijl in het hele land de townships – vervallen en grauw – nog

steeds aanwezig zijn. Een schandvlek die het

stukken die bijzonder succesvol blijken te zijn.

ANC toch als eerste had moeten aanpakken.

Ik ben trots op hem. “Jouw vertrouwen heeft

Ik wandel met een kennis over Mainstreet, ze

Ik ben gespannen hoe zijn toekomst zal zijn,

voert een fikse hond mee – Zuid-Afrika lijkt het land van sport én honden – en na enige tijd merk ik dat hij begint te grommen als we zwarte mensen passeren, een onthutsende ontdekking. Hoe leer je een hond kleurverschillen te onderscheiden, en hoe breng je zo’n dier aan zijn verstand dat de apartheid is afgeschaft? Echt racisme zie of hoor ik verder weinig of niet, maar wel duidelijk merkbaar is de schampere toon als de huidige regering ter sprake komt. “Vroeger was alles beter”, lijk je dan besmuikt te horen. Maar ’s ochtends de krant doornemend ráák je wel in een depressie, het lijkt of de sterftecijfers van aidspatiënten wedijveren met de meest gruwelijke roof- en moordzaken en verkrachtingen. Hoe in ’s hemelsnaam draai je dit terug? Sean Bovim terug te zien maakt me gelukkig. In 1993 was hij een beginnend maar enorm gedreven danser, die ik een grote rol toevertrouwde in een van mijn choreografieën. Nu is hij een bekend choreograaf die op het punt staat internationaal door te breken. Hij heeft al een flink aantal balletten op zijn naam staan, waaronder vier avondvullende

me op weg geholpen”, schreef hij me eens. maar misgaan kan het volgens mij niet, hij is zo sterk en verbazingwekkend positief. Sterk is ook Phyllis Spira, oud-ballerina en zeer geliefd in Zuid-Afrika. Zij en haar man geven balletles aan kinderen in de townships, een moeilijke en moedige onderneming, en ze hebben een klein dansgezelschap opgericht, Dance for All. Dans – en theater – lijkt de bewoners van dit land in het bloed te zitten, ze bewegen fascinerend, zijn uiterst muzikaal, hebben fantasie en de gave om hun toeschouwers totaal te biologeren. In de voorstellingen die ik van verschillende scholen en groepen zag, werd op hoog niveau gezongen, gedanst en geacteerd; een paradijs voor Van den Ende. Elke dag keek ik naar de Tafelberg, een aanwezigheid die je niet kunt, en niet wilt ontgaan. Zo’n rust, zo’n majesteit en eenvoud gaat er van dat reusachtig lichaam uit; je voelt je weer klein, alsof je vader een arm om je schouders legt. “Ik wil je terugzien”, denk ik, voor ik in het vliegtuig stap. Dag Kaapstad, dag dierbare dansers, dag kleurige mensen. Tot weerziens, Tafelberg.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

19

10 jaar Prins Claus Fonds Het Prins Claus Fonds ondersteunt al 10 jaar cultuur uit Afrika en andere zogenaamd ‘arme landen’. Die landen zijn niet zielig maar fantastisch, zegt directrice Els van der Plas. Ze huivert van de toegenomen angst voor het vreemde. “Het Fonds vormt steeds meer een tegenkracht.” Haar grootste successen. Tekst: Fenneken Veldkamp

Z

Het nieuwe gezicht

eg ‘ontwikkelingssamenwerking’ en de meeste mensen

een fantastisch stuk is, niet omdat het bijvoorbeeld over aidseducatie

denken aan het helpen van stakkers in de Derde Wereld.

gaat. We steunen niet vanwege de boodschap.” Het Fonds ondersteunt

En dat doe je door ziekenhuizen en scholen te bouwen.

activiteiten en publicaties en kent jaarlijks prijzen toe aan individuen

Het Prins Claus Fonds ziet dat anders. “We steunen

en organisaties die een uitzonderlijke prestatie hebben geleverd op

mensen niet omdat ze zielig zijn, maar omdat ze fantastisch zijn”, zegt Els van der Plas, de gedreven directeur van het Fonds, in de biblio-

het gebied waar cultuur en ontwikkeling elkaar raken. Van der Plas gelooft sterk in de visuele rol van het Fonds. “We moeten

theek van het kantoor in hartje Den Haag. Boeken en tijdschriften in

letterlijk laten zien wat de kracht van cultuur is door modeontwerpers,

alle talen over kunst, fotografie, religie, muziek en theater liggen in de

muzikanten, theaterschrijvers, fotografen uit die landen een podium te

ons omringende kasten. “We willen laten zien dat mensen sterk zijn;

geven. Westerlingen hebben veel makkelijker toegang tot topplekken. Wij

en daardoor krijgen wij hier weer een ander beeld van, bijvoorbeeld,

proberen die podia ook voor anderen bereikbaar te maken.”

Afrika. Wij gebruiken de term ‘ontwikkelingslanden’ ook niet, dat legt meteen zo’n stempel op een gebied en de mensen.” Het Prins Claus Fonds heeft de unieke missie om de wisselwerking tussen cultuur en ontwikkeling te bevorderen. Het Fonds werd tien jaar geleden door het toenmalige kabinet ‘aangeboden’ aan prins Claus vanwege zijn belangrijke bijdrage aan ontwikkelingssamenwerking. De prins geloofde dat cultuur en ontwikkeling onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Wat die link dan is? “Cultuur ís ontwikkeling”, zegt Van der Plas stellig. “Het is geen middel tot iets anders. In Nederland hebben we Rembrandt, voetbal, tal van dingen die we tot onze cultuur rekenen. Elk volk, elk land heeft dat. Wij proberen de culturele uitingen van mensen te financieren in landen waar ze dat niet zelf kunnen. En steken mensen een hart onder de riem waar ze het niet in hun eentje redden.” “Onze opvatting is dat als je je beter voelt en zekerder van jezelf, je ook sterker in de maatschappij staat en je je geld beter kunt verdienen. We geven mensen een kans datgene te doen waar ze goed in zijn. Daarbij staat voorop dat we een theaterstuk financieren omdat het

20 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

Succes van de ontwerpers _ Als belangrijk hoogtepunt van

de afgelopen tien jaar noemt ze de Prins Claus Prijs die in 1998 naar Afrikaanse modeontwerpers ging. Het was de befaamde bijeenkomst waarbij Prins Claus demonstratief zijn das afwierp. De ontwerpers Alphadi uit Niger, Oumou Sy uit Senegal en Tetteh Adzedu uit Ghana wonnen de hoofdprijs. De bijbehorende modeshow in het Paleis op de Dam en het boek The art of African Fashion waren een ongekend succes. “Ze gaven een nieuw beeld van Afrika”, zegt Van der Plas, “van creativiteit, haute couture, beelden die wij totaal niet kennen omdat wij alleen met plaatjes van oorlog en honger worden geconfronteerd. En het succes van de ontwerpers gaat door: ze zijn internationaal doorgebroken, Atzedu heeft in het Mode Museum in Antwerpen meegedaan aan een tentoonstelling, Oumou Sy in Frankfurt. Een Duitse uitgeverij wil het boek in groot formaat opnieuw gaan uitgeven. Zo’n prijs heeft dus een geweldige impact. Ons gaat het erom kwaliteit te laten zien uit gebieden die anders gesloten zouden blijven, die wij zones of silence noemen. In kwaliteit verschillen arme en rijke landen helemaal niet van elkaar.”

Mode van Oumou Sy, prijswinnaar in 1998.

Foto’s: Prins Claus Fonds (tenzij anders vermeld)

van Afrika

zuidelijkafrikamagazine 00/2006

21

Foto: ANP/Marcel Antonisse

Van links naar rechts: Uitreiking Prins Claus Prijs 1998; Cartoon van prijswinnaar Zapiro, 2005; Omslag ‘The Short Century’ van Okwui Enwezor; Ontwerp van prijswi

De visuele rol van het Fonds komt terug in de Prince Claus Fund

De dansschool werkt mee aan het grootste project dat het Prins

Library, een rijk geïllustreerde boekenreeks die het Fonds uitgeeft.

Claus Fonds ooit heeft ondersteund en dat zijn tienjarig bestaan mar-

Topboek vindt Van der Plas The Short Century, een indrukwekkende

keert: de Sahel Opera, die in 2007 in Mali in première gaat en ook in

bundel die de Nigeriaanse curator Okwui Enwezor samenstelde over

Nederland te zien zal zijn. Het is een volledige Afrikaanse productie.

de onafhankelijkheidsstrijd en bevrijdingsbewegingen in Afrika. “Het

De opera gaat over een zwangere vrouw die met een aantal mannen

laat prachtig zien hoe architecten, schrijvers, filmmakers en muzi-

door de Sahel trekt op weg naar Marokko. Van daar willen ze naar het

kanten de onafhankelijkheid door heel Afrika hebben verbeeld en

beloofde land, Europa. Bij het Marokkaanse hek aangekomen waar ie-

verwoord, inclusief alle speeches van onafhankelijkheidspresidenten”,

dereen doorheen moet, bevalt zij en sterft. De vraag is waar het kindje

vertelt Van der Plas. Licht verontwaardigd: “Er hoorde een tentoonstel-

haar leven zal leiden: in Afrika of Europa.

ling bij met film, beeldende kunst etc, maar het is me niet gelukt die

“De opera gaat over de relatie Europa-Afrika, over migratie en hoe

naar Nederland te krijgen. Dat is jammer, want het is ook deel van

we daar mee omgaan”, zegt Van der Plas. “Heel actueel. Je ziet in Europa

ónze geschiedenis, van het Westen. Wij Nederlanders zijn in Zuid-Afri-

eigenlijk twee ontwikkelingen, waar wij in ons werk ook mee geconfron-

ka actief geweest, we hebben slavenhuizen op het eiland Gorée voor

teerd worden. Enerzijds is er de steeds verdergaande internationalisering

de kust van Senegal en in Ghana opgericht. Maar Nederland negeert zijn eigen geschiedenis. Daar zijn we fantastisch in. Van de Tweede Wereldoorlog tot Srebrenica en van Indonesië tot onze Marokkaanse medemens: we doen alsof ze niet bestaan.” Niet dat het Fonds zich geroepen voelt om een Nederlandse canon te schrijven, grapt ze, maar het geeft wel aan hoe belangrijk het Prins Claus Fonds het vindt dat mensen hun geschiedenis kennen en in hun cultureel erfgoed kunnen delen. Een initiatief dat daaraan volgens haar in belangrijke mate bijdraagt, is het Culturele Noodfonds van het Prins Claus Fonds. “Als bij een ramp of oorlog cultureel erfgoed wordt vernietigd, is er vaak geen geld om dat te herstellen. Het noodfonds is een soort Rode Kruis voor cultuur en biedt direct eerste hulp om te voorkomen dat gebouwen of collecties vergaan. Eten en medicijnen zijn natuurlijk essentieel in noodsituaties, maar ook cultuur is een basisbehoefte: mensen komen bijvoorbeeld samen in een moskee om trauma’s te verwerken. Cultuur geeft je hoop en respect, dingen die eten en drinken je niet kunnen geven; je krijgt er weer energie door.”

Grootste project ooit _ Als volgend hoogtepunt noemt de direc-

trice de langdurige samenwerkingsovereenkomst met de dansschool

Jant-Bi in Senegal. Dansers uit heel Afrika krijgen er les in traditionele Afrikaanse dans. “Wij financieren die school omdat het zo geweldig is dat mensen uit verschillende landen van elkaar kunnen leren”, vertelt Van der Plas, terwijl ze een foto van de dansers laat zien. “Ze respecteren de Afrikaanse tradities, maar geven die op actuele, moderne manieren vorm.”

22 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

Dansschool Jant-bi

Foto: Roger Dohmen/Hollandse Hoogte

nnaar Oumou Sy, 1998; Els van der Plas; Dansschool Jant-bi uit Senegal

en globalisering, mensen verplaatsen zich makkelijker en maken sneller contact. En anderzijds is er een zucht naar nationale identiteit en angst voor de ander: grenzen worden weer beschermd. Het Fonds wijst op de positieve gevolgen van migratie voor een samenleving, we stimuleren dat je ‘de ander’ juist moet ontmoeten. Maar dat verhaal wordt steeds lastiger. De Geert Wildersen worden talrijker. Als je ziet wat voor moeite we hebben om visa te krijgen voor gasten uit Afrika…. Iemand uit Nigeria komt niet meer zomaar binnen. Het wordt steeds moeilijker om Afrika positief op de agenda te krijgen. De media heeft helemaal geen boodschap meer aan Afrika, omdat ze denken dat het de lezers niet interesseert. Maar als je lezers niet voedt, dan hebben die ook geen idee wat ze er interessant aan zouden moeten vinden. Het Fonds vormt zo steeds meer een tegenkracht, dat waren we tien jaar geleden nog niet.”

Overstag _ Er zijn nog veel meer successen van de afgelopen tien

jaar te noemen. Neem de voetbalcompetities in de grote sloppenwijk Mathare van Nairobi die het Fonds steunt. Jongeren hoeven geen contributie te betalen als ze iets goeds doen voor hun buurt; ze kunnen er beurzen mee winnen en enkelen zijn zelfs doorgestoten naar het Keniaanse nationaal elftal. Of neem het toneelstuk King Baabu van de Nigeriaanse Nobelprijswinnaar Wole Soyinka over hoe een Afrikaanse leider dictator wordt, waarvan het Fonds in 2002 de Afrikaanse tournee financierde. Het stuk werd lovend ontvangen, ook in Afrika. Maar het werk gaat niet altijd even gemakkelijk. Op het gebied van de beeldende kunst, bijvoorbeeld, wordt Afrika nog steeds niet overal serieus genomen, merkt Van der Plas. Op de Venetië Biënnale was Afrika tot voor kort zelfs zo goed als onzichtbaar. Samen met de Ford Foundation zorgde het Fonds in 2001 voor een doorbraak: voor het eerst werd er een Afrika Paviljoen neergezet. “Vervolgens wilde de jury van de Biënnale het paviljoen niet meenemen in de competitie omdat het niet officieel in de hoofdtentoonstelling stond maar in de fringe. Daar is enorm veel protest op gekomen, waardoor men uiteindelijk wel overstag moest. De Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare won er meteen een prijs.” “Maar we zijn er nog niet”, waarschuwt Van der Plas. “De huidige curator van de Biënnale heeft een voorcompetitie uitgeschreven voor heel Afrika. De Afrikaanse curator die wint, mag er dan een tentoonstelling organiseren. Andere landen hoeven dat helemaal niet, dit is echt omstreden. Toch geloof ik dat we een emancipatoire beweging in gang hebben gezet op de Biënnale.” Als ‘leukste’ prijs van de afgelopen tien jaar, ten slotte, noemt Van der Plas de Prins Claus Prijs voor de Zuid-Afrikaanse cartoonist Zapiro in 2005. “Zapiro had tijdens de apartheid al vlijmscherpe cartoons over het bewind. Maar politici zijn nog steeds bang voor hem. De voormalig vice-president Zuma heeft hij enorm aangepakt. Zapiro is een echte luis in de pels. Hij bereikt blanken én zwarten, en maakt ook geen onderscheid bij wie hij wil treffen met zijn cartoons.” Afrikanen kunnen erg goed lachen om hun eigen situatie, vindt Van der Plas. “Humor brengt verlichting in moeilijke tijden en geeft je nieuw perspectief, zoals veel uitingen van cultuur. Dat is het leuke aan dit werk: wij adviseren mensen, maar we krijgen ook nieuwe inzichten terug. We bouwen een wederzijdse relatie op die veel belangrijker is dan de kale rol van geldschieter.”

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

23

Land tussen hemel en hel

De spagaat van Zuid-Afrika

Polemiek

De verwachtingen waren hooggespannen: Zuid-Afrika zou een droomstaat worden, een lichtend voorbeeld voor Afrika. Maar wat blijkt: Zuid-Afrika is een normaal land, met zijn weldaden en zijn schandvlekken. Tijd om de axioma ’s van morele herbewapening overboord te gooien. Tekst: Bart Luirink

I

n augustus vergeleek de VNHoge Commissaris voor Aids, Stephen Lewis, het gedrag van de Zuid-Afrikaanse regering

met dat van een ‘geschifte randgroepering’. Aanleiding was een voorlichtingskraampje op de aidsconferentie in Toronto, waarop gezondheidsminister Shabalala-Msimang zoete aardappelen, knoflook en citroenen had laten uitstallen. Ze waren Lewis bijna letterlijk in het verkeerde keelgat geschoten. Met in gedachten de ruim vijf miljoen besmette Zuid-Afrikanen, de bijna twee miljoen doden en de misplaatste uitspraak van ANC-vice-president Jacob Zuma dat hij na onveilige seks gewoon een douche nam, had de VN-man een grens bereikt. Lewis’ toespraak leidde in Zuid-Afrika tot veelvuldige oproepen om de minister te ontslaan. Kort na Lewis opende schrijver André Brink in Le Monde het vuur op het ‘aanhoudende geweld’ in zijn land, ‘een kenmerk van het nieuwe bestel’. Brink verweet het ANC de droom van vrijheid en democratie te hebben ‘verraden’. Hij hekelde de minister van politie Nqakula, die critici zou hebben uitgenodigd te emigreren, en waarschuwde dat de Olympische Spelen van München ‘kinderspel’ waren in vergelijking met ‘het bloedbad’ waartoe de wereldkampioenschappen voetbal in 2010 in Zuid-Afrika zou leiden. In het Engelse tijdschrift The Spectator echoden Brink’s woorden na in een bijdrage van publicist en musicus Rian Malan. Ook hij bleek, twee jaar nadat hij publiekelijk boete deed voor

24 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

zijn ‘negativisme’ en de regering toejuichte, alle vertrouwen weer te hebben verloren. Eind september, ten slotte, zei bisschop Desmond Tutu in Kaapstad dat zijn land in moreel opzicht de weg kwijt is. “Wat is er met ons gebeurd? Het lijkt alsof we onze vrijheid, onze rechten, hebben geperverteerd tot bandeloos, onverantwoordelijk gedrag.” Het Nieuwe Zuid-Afrika – finish en klaar. Er is ook een ander lijstje denkbaar. Daarop staat vermeld dat de Zuid-Afrikaanse regering in oktober haar aidspolitiek volledig omgooide. Staatssecretaris voor Gezondheidszorg Madlala-Routledge verklaarde dat het land zich niet langer ‘de verwarrende uitspraken’ over zoete aardappelen et cetera kon permitteren. Ze prees Lewis, die Zuid-Afrika had ‘wakker geschud’. Het pleit lijkt beslecht in het nadeel van de gezondheidsminister. In dezelfde maand verwierf Zuid-Afrika een tijdelijke zetel in de Veiligheidsraad, een erkenning van de toenemende rol die het land speelt in de internationale beweging voor een eerlijker verdeling tussen ‘noord’ en ‘zuid’ en in conflictoplossing in Afrika. Dan zijn er de succesverhalen van de explosief groeiende toerisme-industrie en de gereorganiseerde belastingdienst, die elk jaar miljarden meer incasseert dankzij efficiëntie en corruptiebestrijding. Ten slotte is er de invoering van het homohuwelijk. Nog niet eens het besluit zelf, alswel het grote enthousiasme waarmee ANC-leiders de gelijkberechtiging half november in het

parlement verdedigden, maakte diepe indruk. Zoals defensieminister Lekota. “Hoe kunnen we leven met een werkelijkheid waarin we mensen, met wie we samen optrokken in de strijd voor democratie, gelijke rechten weigeren? (…) Dit land kan zich niet langer permitteren een gevangene te zijn van achterlijke, verouderde vooroordelen waarvoor geen enkele grond bestaat”, aldus Lekota. In Afrika, welteverstaan, waar in talloze landen geen homorechten bestaan en mensen worden vervolgd en mishandeld voor hun seksuele voorkeur.

Eerlijk is eerlijk _ Ziehier, de spagaat die

Zuid-Afrika heet. Een land geleid door een president die in de loop der jaren van een vrijdenker in een angsthaas veranderde, door ministers die een soort arrogantie van de onmacht demonstreren. De revolutionaire retoriek lijkt wel omgekeerd evenredig aan de smalle marges waarbinnen de nieuwe machthebbers opereren. De economie en de grond zijn nog grotendeels in blanke handen. Het politie-apparaat is nagenoeg onveranderd gebleven na de democratische overgang. Nog steeds maken daar mensen die tijdens de apartheid carrière maakten, de dienst uit. Maar eerlijk is eerlijk, als ANC-leiders blijven beweren dat ze echt alle touwtjes in handen hebben, moeten ze niet klagen over de vaak felle kritiek. Tijdens de presentatie van Outside the Ballot Box, een barometer van de democratie in zuidelijk Afrika, zei oud-ANC-ideoloog en academicus Raymond Suttner: “De democra-

Speciale opdracht _ De spagaat van goed en kwaad – beide kanten blijken te bestaan. Maar wat niet helpt, is de neiging om ZuidAfrika telkens weer te onderwerpen aan de axioma’s van de morele herbewapening. In Foto: Desmond Stewart/iAfrika Photos

een vrolijke bui maken we van Zuid-Afrika een sprookje (Malan), op een donker moment stellen we vast dat het experiment ‘mislukt’ is (Brink), of is ‘geperverteerd’ (Tutu). Evenmin is Zuid-Afrika gediend met een marketingstrategie waarvoor het ANC naar verluidt een gerenommeerd reclamebureau heeft ingehuurd. De Hoge Commissaris voor Zuid-Afrika in Londen, Lindiwe Mabuza, zou onlangs zijn herbenoemd met een speciale opdracht. In de Zuid-Afrikaanse Sunday Times tie in Zuid-Afrika staat onder druk nu eerlijk debat is vervangen door karaktermoord en moddergooierij.” Ook staatsdiensten, zoals de op FBI-leest geschoeide Scorpions, zouden ondergeschikt zijn gemaakt aan de opvolgingsstrijd in het ANC. En dan is er de keerzijde van Zuid-Afrika’s voortrekkersrol in het homodebat. In Afrika neemt de weerzin tegen de Zuid-Afrikaanse geldingsdrang en het ‘economisch imperialisme’ juist toe. Zoals ook de sterk toegenomen rol van vrouwen in de Zuid-Afrikaanse politiek, media, diplomatie en bedrijfsleven door het Afrikaanse patriarchaat met lede ogen wordt aangezien. Ook in Zuid-Afrika zelf, overigens. Maar aan het andere uiteinde van de spagaat doemt een land op dat vorm begint te geven aan het multiculturele avontuur dat

met het aan de macht komen van Mandela

(6 juni 2006) viel te lezen dat ‘president Mbeki

op gang kwam. Een groeiend aantal mensen

gelooft dat alleen zij in staat is om de krachtige

zoekt naar de verwantschap met de rest van

lobby van de internationale anti-apartheids-

het continent, meer dan naar de verschillen.

beweging voor een tweede keer in beweging

Dit land heeft ook een massale beweging

te krijgen.’ Deze lobby zou gericht zijn ‘op het

tegen het inadequate aidsbeleid voortge-

werven van investeringen en op ontwikkeling’.

bracht, in de kern gevormd door mensen die

Als dit klopt, moet president Mbeki snel

zich verbonden weten met het ANC en zijn

uit die droom verlost worden. Het ANC is geen

bondgenoten. In het parlement wil maar geen

bevrijdingsbeweging meer, maar een partij

krachtige oppositie opstaan, maar daarbuiten

aan de macht. Men kan met die regering

floreert een sterk maatschappelijk midden-

sympathiseren of niet, maar betrokkenheid

veld. Er is een zich verrijkende nieuwe elite en

met Zuid-Afrika manifesteert zich vandaag

er is corruptie, maar het staat wel allemaal in

in uitwisseling in de kunst en de wetenschap,

de krant. Er is een publieke omroep die steeds

in kritische dialoog en praktische solidariteit.

meer als papegaai van de machthebbers ope-

Daar zijn veel Nederlanders bij betrokken.

reert, maar buiten het omroepcomplex de-

Wie aan deze betrokkenheid de eis van loya-

monstreren vertegenwoordigers van sociale

liteit aan de regering-Mbeki verbindt, draait

bewegingen voor een onafhankelijk geluid.

haar juist de nek om.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

25

it angst dat sommigen de productie ook in Zambia zouden willen verbieden, stelden vrouwenorganisaties voor er een

U

Door Kartina Otjiwarongo

het dagblad The Post uitvoerig aandacht aan het stuk besteedde. “De krant drukte de poster voor de voorstelling groot af, zodat het v-woord

Lusaka, Zambia – Het theaterstuk De Vagina Monologen heeft ook in Zambia tot veel ophef geleid. Bij eerdere tournees, onder meer in Uganda, riepen kerkelijke organisaties op tot een verbod van het stuk, dat vrouwelijke seksualiteit bespreekbaar wil maken. In Zambia had iedereen het opeens over de vagina.

Foto: Sister Namibia

kranten, op radio en tv, op strooibiljetten en in e-mails. De vagina was de talk of the town. Het begrip bleek gemakkelijk te verkopen en leidde tot veel discussie. Dat mobiliseerde de voorstanders van een open discussie en dat schrok vervolgens de mogelijke censors af”, aldus de actrice in een artikel op de Zuid-Afrikaanse website GenderLinks. De openingsavond was uitverkocht, de voorstelling werd bijgewoond door een bont gezelschap van jonge en oude Zambianen, vrouwen en mannen, politici, lokale beroemdheden, studenten en mediamensen. Na afloop was een aantal bezoekers te geschokt om nog iets te zeggen, maar anderen reageerden positief. “De discussie met het publiek na afloop was uniek, voor het eerst werd er hardop gesproken over seksualiteit, over het faken van orgasme, over vrouwenbesnijdenis”, zegt Kangwa-Wilkie. Maar de recensies in de kranten waren teleurstellend. “Die lieten het woord vagina

De schrijfster Lieve Joris bekende tijdens Africa on the Move, de jaarlijkse NiZA-manifestatie, dat zij in Afrika altijd een beetje jokt als haar gevraagd wordt hoeveel kinderen ze heeft. “Dan zeg ik meestal twee, want dat je géén kinderen hebt, kunnen Afrikanen zich nauwelijks voorstellen”, aldus Joris. Naast mij ontstak een Nederlandse mevrouw van middelbare leeftijd in woede: “De leugenaarster! Ze denkt dat Afrikanen alles geloven! Wat een pedante, neokoloniale, eurocentrische oplichtster!”, riep ze en ze liep kwaad weg. Even later kom ik haar weer tegen in het restaurant, waar ze

Heinrich Otjiwarongo, hoofdredacteur

P.S. Uit de e-mail van een Zimbabwaanse vriendin: “Damn, where was Madonna when I was young?”

in gesprek is met een medewerker van het Congolese Radio Mandaleo. “Ik zeg in Europa altijd dat ik twee kinderen heb, want dat vinden ze hier wel genoeg”, hoor ik de man zeggen. In werkelijkheid heeft hij vier koters. De mevrouw knikt instemmend. “Ja,” zegt ze lachend, “Nederlanders kun je alles wijsmaken.”

Wel/geen kinderen

kijken en bekeken worden

The Swakopmund Observer

Vagina was ‘talk of the town’

38 zuidelijkafrikamagazine 01/2006

zuidelijkafrikamagazine 01/2006

SABC-directeur Mpofu

Johannesburg – De ZuidAfrikaanse publieke omroep SABC heeft bijna vijftienduizend euro betaald om het hoofd van haar directeur Dali Mpofu op de cover van het glossy maandblad Leadership te krijgen. Met het populariseren van Mpofu hoopt de omroep haar critici de wind uit de zeilen te nemen. De SABC raakte onlangs in opspraak toen een presentator in zijn programma meldde dat er een zwarte lijst bestond van mensen die niet in de ether aan het woord mogen komen. Het zou onder anderen gaan om publicist William Gumede, van wie vorig jaar een kritisch boek over de Zuid-Afrikaanse president

Volgens onderzoeker Piers Pigou, directeur van

…tot directe misleiding

Mbeki uitkwam, om Moeletsi Mbeki, broer van de president, en Elinor Sisulu, die beiden forse kritiek hebben op de ‘stille diplomatie’ van de Zuid-Afrikaanse regering in de Zimbabwe-crisis. Mpofu stelde aanvankelijk een onafhankelijke commissie in, die het bestaan van de lijst bevestigde. Ook plaatste de commissie in haar rapport zeer kritische kanttekeningen bij het optreden van Snuki Zikalala, hoofd actualiteiten van de omroep en vooraanstaand ANC-lid. Hij zou nieuws veelvuldig met propaganda verwarren. Onder druk van het SABCbestuur heeft Mpofu inmiddels besloten het uitgelekte rapport (nog) niet officieel naar buiten te brengen, en lijkt Zikalala verder zijn gang te kunnen gaan. Foto: Katherine Muick/SundayTimes

Van platte propaganda…

Publieke papegaai

van de pagina afknalde”, aldus Kangwa-Wilkie. “Een week later kwam je de term vagina overal tegen: in de

de South African Historical Archives, bestaan er veel aanwijzingen dat de SABC zich in haar berichtgeving over Zimbabwe schuldig heeft gemaakt aan opzettelijke verdraaiing. Pigou deed onderzoek naar de berichtgeving over de verkiezingen in Zimbabwe in 2005, in opdracht van het Media Institute for Southern Africa, de Crisis in Zimbabwe Coalition en NiZA. Pigou stelde onder meer vast dat de SABC niet meldde dat oppositionele woordvoerders tijdens de campagne geen toegang hadden tot de staatsmedia. Naar de mishandeling van oppositieleden en de politieke manipulatie rond de voedsel hulp deden SABCverslaggevers destijds geen onderzoek. Vooral correspondent Hope Zinde moet het in Pigou’s onderzoek ontgelden. Zij vertelde de kijkers over Zimbabwe: “Het is een prachtig land. Ik ben hier nu twee dagen, ik heb door de stad gereden, het is er schoon en vreedzaam. De mensen zijn gelukkig.”

weer weg en schreven dat er geen controverses waren geweest. Maar het was dus goed dat die er juist wél waren.” parade beperkt blijft. De verslaggeefster van de krant zag hoe auto’s stil hielden bij de rivier waar de meiden baden. Op de weg naar het koninklijke paleis in eLudzidzini stonden luxe auto’s geparkeerd “terwijl de bestuurders met de jonge Swazische vrouwen in onderhandeling waren.” Volgens Jim Goma, gouverneur van eLudzidzini, liet de krant weten dat “de autoriteiten niet op de hoogte zijn van deze praktijken en zich niet kunnen voorstellen dat het gebeurt.”

Advertentie

De Nederlander Jan Willem bleef speciaal een maand langer in Swaziland om de jaarlijkse Rietdans niet te missen. Tijdens het evenement gaan duizenden, halfblote jonge meiden met lange rietstengels aan koning Mswati III voorbij. Vervolgens kiest de monarch een nieuwe bruid, afgelopen september de dertiende op rij. Volgens Zim Observer News heeft Jan Willem geen idee van de culturele achtergronden van de parade. “Het is uniek en een van de weinige gelegenheden waar je blote borsten kunt zien”, aldus de toerist. Ondanks een verbod om de ontblote borsten te fotograferen, schieten persmuskieten en toeristen er lustig op los. Jianhong Li uit Beijing was er dit jaar voor de vierde keer bij. “De meiden zijn prachtig en iedere keer zie je meer!” Zim Observer News stelde ook vast dat de buitenlandse belangstelling niet tot de

De toerist als voyeur

Foto: Eric Miller/iAfrika Photos

andere titel aan te geven. Maar volgens actrice Sampa Kangwa-Wilkie bleek dat voorstel achterhaald nadat

39

Een in trance verkerende sangoma tijdens de ceremoniële afsluiting van de leertijd van de traditionele genezers, Hlabisa, KwaZulu-Natal.

28 zuidelijkafrikamagazine 00/2006

Paul Weinberg’s spirituele ontdekkingstocht

P

Bewogen geesten

aul Weinberg werd beroemd

Bovendien zoeken mensen in de spirituele

door zijn werk voor het legenda-

wereld niet alleen antwoorden, maar ook een

rische Zuid-Afrikaanse fotobu-

bevestiging van positieve krachten. Rituelen

reau Afrapix, dat naam maakte

en ceremoniën zijn een sociaal gebeuren,

door onverschrokken foto’s van de apartheid

waarbij het leven wordt gevierd als een feest

en het verzet ertegen. Tien jaar geleden begon

– als een bron waaruit je op elk moment van

hij met het fotograferen van gebedsbijeen-

de dag vreugde en geluk kunt putten.

komsten, bezweringen en religieuze extase in

De andere reden van mijn duik in de

zuidelijk Afrika. Een ommezwaai met maat-

spiritualiteit was puur persoonlijk. Enkele

schappelijke én persoonlijke redenen.

jaren geleden zonk ik voor de derde keer in mijn leven weg in een zware depressie. Niet

“Dat ik een jaar of wat geleden onderdook in

lang daarna kreeg ik van een vriend het

de wereld van de spiritualiteit was vooral aan

boek Awareness van Anthony de Mello, een

twee dingen te danken: mijn jarenlange om-

jezuïetenpriester en psychotherapeut die

gang met inheemse volkeren in Zuid-Afrika

jarenlang in India heeft gewoond. Ik weet

en de zware persoonlijke crisis waarin ik toen

nog dat ik steeds weer terugkwam op een

verkeerde.

bepaalde passage waarin wordt uitgelegd:

Van mijn reis met de eerste bewoners

als je depressief bent, wees dan blij, want je

van Afrika had ik geleerd, dat de innerlijke

hebt jezelf de kans op genezing gegeven! Ik

wereld (die van de spiritualiteit) en de ma-

ontdekte dat gevoelens van verscheurdheid,

teriële wereld voortdurend met elkaar in

onevenwichtigheid en mentale verwarring in

samenspraak zijn. Ze beïnvloeden elkaar en

de leer van de mystici gewoon onderdeel zijn

spelen beide een rol in het dagelijkse leven.

van het zoeken naar verlichting. Ik beschouw-

Voorouderverering leidt bijvoorbeeld tot een

de mezelf nu als een patiënt die op weg was

gevoel van continuïteit en geeft antwoord

naar genezing. En zo betrad ik een nieuwe

op vragen – voor alles is een reden: rampen

levensfase met zoiets als een schone lei – ik

en calamiteiten kunnen worden verklaard.

had niets te verliezen en alles te leren.

Mijn benadering was dat ik mijn spirituele ontdekkingstocht liet vertellen door de camera, aan de hand van gebeurtenissen en rituelen die de ontwikkelingen in mijn land Zuid-Afrika in bepaalde opzichten sturen. Het was niet mijn plan om een totaaloverzicht te geven van alle religies in de regio, maar om de spirituele praktijken die ik persoonlijk interessant vond te documenteren. Je zou kunnen stellen dat mijn land dankzij de Waarheidscommissie een proces van healing heeft doorgemaakt. Verborgen wreedheden werden aan het licht gebracht om de waarheid te onthullen, te genezen, te vergeven en verder te gaan. Ook ik maak, met of zonder camera, deel uit van het land dat zichzelf probeert te genezen. Met deze reis sluit ik me aan bij de miljoenen Zuid-Afrikanen die voortdurend op bedevaart zijn naar iets dat boven het politieke geharrewar en de platitudes uitstijgt – op zoek naar de transcendentale geest.”

Citaten en foto’s komen uit Paul Weinberg’s fotoboek Bewogen geesten. Mets en Schilt, Amsterdam, 2006. ISBN 9053305297. 128 p., D 39,90.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

29

Zulu-meisjes tijdens de rietdans, Nongoma, KwaZulu-Natal.

30 zuidelijkafrikamagazine 00/2006

Doopplechtigheid, kerkgenoorschap van de Zion Church, Inhaca-eiland, Mozambique. Bezoek aan de graven van familie, Limehill, KwaZulu-Natal (de ontruiming van Limehill was een van de beruchtste ontruimingen tijden de apartheid).

zuidelijkafrikamagazine 00/2006

31

32 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

‘Schotse’ dansers bij het juli-festival, Ebuhleni, Durban, KwaZulu-Natal.

zuidelijkafrikamagazine 00/2006

33

Een man van staal

Jacob Zuma

Profiel

Hét schrikbeeld van vele Zuid-Afrikanen én Nederlanders: Jacob Zuma als volgende president van Zuid-Afrika. Hij is beschuldigd van corruptie. Hij dacht dat douchen aidsbesmetting kan voorkomen. Hij rechtvaardigde ongewenste seksuele avances met Zulu-tradities. Toch is hij erg populair in Zuid-Afrika. Wie is hij? Een straatvechter in geldnood.

I

Tekst: William Gumede n Zuid-Afrika zijn momenteel maar weinig mensen die zozeer bewierookt en tegelijkertijd verafschuwd worden als Ja-

cob Zuma. Bij de zwarte middenklasse is de afkeer van hem bijna even groot als bij de blanke middenklasse. Een samenraapsel van ontevreden zwarte jongeren, traditionalisten, vakbondsleden en socialisten daarentegen

Mbeki. Zuma is een klassiek voorbeeld van

hem opnieuw te arresteren, vluchtte hij naar

wat velen binnen de zwarte politieke en za-

Swaziland. Daar liep hij toevallig Thabo Mbeki

kenelite is overkomen: een duizelingwekkend

tegen het lijf. Mbeki zag instinctief dat Zuma’s

snelle omslag van bittere armoede tot enor-

‘volkse’ persoonlijkheid van pas kwam bij het

me rijkdom, met vervolgens een worsteling

werven van nieuwe kaders, en Zuma vond in

om de nieuwe levensstijl overeind te houden.

de bedachtzame maar afstandelijke Mbeki

Tien jaar Robbeneiland _ Jacob Zuma

werd geboren in 1942 in het gehucht Inkandla

omhelst hem als de held die president Thabo

op het platteland van KwaZulu-Natal, waar

Mbeki in 2009 moet opvolgen.

hij nu een royaal buitenverblijf heeft. Hij

Zuma heeft obstakels overwonnen die

werd opgevoed door zijn moeder; zijn vader,

mindere politici allang zouden hebben ge-

politieman, stierf toen hij drie was. Noodge-

vloerd. Hij is beschuldigd van corruptie en van

dwongen ging Zuma voortijdig van school af

verkrachting, en door Thabo Mbeki ontslagen

en moest hij allerlei baantjes aannemen op

als vice-president. Op 8 mei 2006 sprak de

blanke landbouwbedrijven en in Durban, de

rechtbank Zuma vrij van verkrachting.

metropool aan de Indische Oceaan. Als tiener

In september 2006 staakte de rechtbank de

werd hij beïnvloed door zijn oom Obed Zuma,

corruptiezaak tegen Zuma, vanwege gebre-

die actief was in de radicale zwarte vakbewe-

ken in de aanklacht. Maar in november 2006

ging. Zuma werd ANC-lid op zijn zeventiende

besliste het Zuid-Afrikaanse Hooggerechtshof

en trad in 1962 toe tot de gewapende tak van

in hoger beroep dat er wel degelijk sprake

het ANC, Umkontho we Sizwe. In 1963 werd

was van corruptie bij schenkingen die Zuma

hij gearresteerd en veroordeeld tot tien jaar

ontving van zijn financiële adviseur Shabir

Robbeneiland wegens samenzwering tot

Shaik. Daardoor aangemoedigd start de

omverwerping van de regering. Op Robben-

openbaar aanklager waarschijnlijk begin

eiland voltooide hij zijn ‘opleiding’, onder de

2007 een nieuwe rechtszaak tegen Zuma.

vleugels van onder anderen Walter Sisulu, de

Zuma en zijn aanhangers wijten diens rampspoed aan Mbeki: de president zou zo willen voorkomen dat Zuma de volgende

voormalige secretaris-generaal van het ANC, die ook Mandela’s mentor was. Na zijn vrijlating was Zuma in KwaZulu-

presidentskandidaat van het ANC wordt. De

Natal betrokken bij het opzetten van een

ironie van dit alles is dat Zuma zijn politieke

ondergrondse ANC-organisatie. In 1974, vlak

carrière grotendeels te danken heeft aan

voordat de veiligheidspolitie binnenviel om

34 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

een intellectuele mentor. Zuma’s belangrijkste post in ballingschap viel hem, met wat hulp van Mbeki, in 1987 in de schoot: die van inlichtingenchef van het ANC. De schimmige inlichtingenafdeling van het ANC was gevreesd. Zij was onder meer belast met het ontmaskeren van ANC-leden die werden beticht van spionage voor het apartheidsregime. In de jaren tachtig zijn veel zogenaamde spionnen geëxecuteerd, onder wie ook loyale leden – het bekritiseren van de leiding werd vaak op één lijn gesteld met spionage. Het is een van de meest beschamende episodes uit de geschiedenis van het ANC in ballingschap. Zuma kreeg de naam een ‘man van staal’ te zijn, een straatvechter, maar wel een die toegankelijk was en, ondanks zijn eerbied voor de Zulu-tradities, ook een overtuigd anti-racist. Toen het ANC in 1990 niet langer verboden was, werd Zuma verkozen tot leider van het ANC in de wispelturige regio Zuid-Natal. Gedurende de hele jaren tachtig had het ANC in KwaZulu-Natal bloedig strijd geleverd met de Inkatha Vrijheidspartij, die financieel en militair werd gesteund door het apartheidsbewind. De Zulu-beweging had het ANC afge-

Zijn strategie is concurrenten luidkeels af te schrikken is Zuma misschien wel de zwakste. Daarom gaan hij en zijn strategen ervan uit dat Foto: Rajesh Jantilal/africanpictures.net/Bewerking: Curve bno

concurrenten alleen zijn weg te vagen door vroegtijdig en luidkeels de eerste gooi te doen naar het ambt, met de bedoeling zo mededingers in spe af te schrikken. Met bijna dagelijkse optochten en verklaringen laat de Jeugdliga zien dat Zuma de steun ‘van het volk’ heeft. Tezelfdertijd laten Zuma’s aanhangers aan iedere mogelijke uitdager herhaaldelijk weten dat de strijd om het presidentschap bitter en niets ontziend wordt. Dat maakt vooral de voornaamste mededingers, Cyril Ramaphosa en Tokyo Sexwale, ongerust. Deze twee trokken zich uit de politiek terug toen de interne wedloop voor de opvolging van Mandela in 1999 – die werd gewonnen door Mbeki – een keiharde strijd werd, overschaduwd door vuil schilderd als een partij die tradities, cultuur

toen in hem een toekomstige landspresident.

en instituties van de Zulu’s wilde vernietigen.

Ondertussen circuleerden de eerste geruch-

Maar net als Inkatha-leider Buthelezi had

ten over contacten van Zuma met malafide

Zuma de gave om symbolen van de Zulu-cul-

figuren en over zijn voortdurende geldzorgen.

tuur te gebruiken voor politieke doeleinden.

Bekend is inmiddels dat Mandela hem te

Het toespreken van traditionele ceremoniële

hulp schoot met een lening van enkele hon-

bijeenkomsten, gehuld in Zulu-luipaardvel en

derdduizenden rand.

zwaaiend met schild en speer, ging hem heel

De relatie tussen Mbeki en zijn vice-

natuurlijk af. Mbeki maakte begin jaren ne-

president verslechterde al snel. Begin 2001

gentig handig gebruik van dit talent, toen hij

beschuldigde de president Zuma ervan tegen

Zuma met succes inschakelde bij zijn onder-

hem samen te spannen. Zuma zou naar voren

handelingen met Inkatha, om de onmisbare

zijn geschoven door ontevreden ANC’ers die

steun van deze partij te verwerven voor Zuid-

onder Mbeki hun invloed hadden verloren.

Afrika’s overgang naar democratie.

Ternauwernood wist Zuma zijn post als vice-

Eerste geruchten _ Mbeki verraste de

ANC-leiding in 1998 door Zuma voor te dragen als vice-president van het ANC. Mandela had in die functie liever oud-vakbondsman Cyril Ramaphosa gezien. Het vice-presidentschap van het land had Mbeki toebedacht aan Inkatha-leider Buthelezi, maar toen deze weigerde kreeg Zuma ook deze post. Weinigen, misschien zelfs Zuma zelf niet, zagen

president te behouden, maar Mbeki wilde

spel en intimidatie. Steeds meer ANC-leden – zelfs onder degenen die Zuma steunen – zijn bang dat met Zuma als president de verdeeldheid zal toenemen. Hiermee is niet gezegd dat Zuid-Afrika onder president Zuma ten dode opgeschreven is. Maar in december 2007, als het ANC zijn presidentskandidaat kiest, zullen de leden naar alle waarschijnlijkheid kiezen voor een compromiskandidaat, die geen deel heeft aan het venijn, de verdachtmakingen en het gooien met modder waarmee Zuma’s campagne gepaard is gegaan. Zuma zal de top bereiken, waarschijnlijk wordt hij de nieuwe ANC-president en wordt iemand anders verkozen tot landspresident.

in feite van hem af. Zuma raakte ervan overtuigd dat de enige manier om zijn positie hoog in de hiërarchie te behouden, was zelf de volgende president te worden. Wat daarna volgde is bekend: het conflict escaleerde, Zuma werd ontslagen en vervolgens de presidentskandidaat van de linkervleugel van het ANC, die door Mbeki buiten spel was gezet. Van alle mogelijke presidentskandidaten

Een langere, Engelstalige versie van het profiel is te lezen op www.niza.nl/magazine. William Gumede schreef Thabo Mbeki and the Battle for the Soul of the ANC (Zebra Press, 2005) en is sindsdien verbannen door de publieke omroep SABC. Hij schrijft een wekelijkse blog: blog.washingtonpost.com/postglobal/ william_m_gumede.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

35

Reizen

De boerenzwaluw boven Afrikaanse savannes

De boerenzwaluwen van het Twentse landgoed Singraven trekken ieder najaar naar Afrika. Sommige vliegen zelfs helemaal door naar Namibië. In februari beginnen ze aan hun tocht terug. Die is vol gevaar en vergt veel van hun lijfje, dat nog minder weegt dan drie munten van twee euro. Reis mee met de boerenzwaluw. Tekst: Paula Huigen/Joost Huijsing Illustraties: Erik van Ommen

H

et is februari, en ver weg van hier. De boerenzwaluw die wij gaan volgen, zigzagt nog boven de droge savanne van het

Etosha Nationaal park in Namibië. De meeste ‘Nederlandse’ boerenzwaluwen overwinteren in Midden- of West-Afrika. Maar deze is nog verder naar het zuiden gereisd, naar Etosha. Vlak voor het vertrek wordt er druk gefourageerd door de vogels: ze moeten opvetten en jagen op de ontelbare vliegen, maar ook op kevers en mieren. Onze boerenzwaluw

36 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

is niet alleen. Miljoenen soortgenoten be-

volken dit paradijselijke zwaluwland, met een overvloed aan voedsel, drinkplassen en zon. Ogenschijnlijk komt het ze aan niets te kort. Vanwaar dan toch die onrust onder de vogels? Het is hun instinct, dat ze opdraagt naar het noorden te vliegen. Voor een reis, die vaardigheid, kracht en uithoudingsvermogen vereist. Een reis, die voor sommige wel eens hun laatste zou kunnen worden. Op de Afrikaanse savanne trilt de lucht nog onder de verzengende februarizon. Onze zwaluw is niet meer te houden, elk veertje is nu

klaar voor de reis. Morgen vroeg, bij het ochtendgloren, zal hij opvliegen voor de eerste etappe. Maar voor nu is er een andere zorg. Hij moet een veilig onderkomen zoeken voor de nacht. En wel meteen, want de zon daalt snel, over de Namibische vlakte. De oevers van een drinkplaats lichten zilverkleurig op. Een kudde olifanten houdt hier bivak voor de nacht. Ze worden beloerd door toeristen, uit het resort Okaukuejo. Aan de rand van het water staan rietvelden waar onze zwaluw de nacht zal doorbrengen. Samen met honderden soortgenoten. De vogels dalen neer in de rietstengels, dicht bij elkaar zodat ze in de koele nacht profiteren van elkaars warmte. En wanneer de zon is verdwenen hoor je het avondlied van de krekels, met af en toe een nachtzwaluw of oehoe. Komen de zwaluwen hier echt tot rust? Niet zoals wij mensen. Rust betekent voor vogels dat hun hartslag fors naar beneden gaat. Maar een ononderbroken slaap: nee. Want er dreigt altijd gevaar. Een zwaluw kan zich geen moment van onoplettendheid permitteren. De hyena’s die nu actief worden vormen echter geen gevaar. Hun gehuil draagt ver

over de droge vlaktes. Ze zijn opgewonden. Deze aaseters hebben leeuwen horen brullen, en instinctief weten ze, dat dáár, ergens in het duister, voedsel op ze ligt te wachten. Het karkas van een zebra misschien, of een afge-

van de plas. De boerenzwaluw is niet in de stemming voor grapjes. Hij doet wat rekoefeningen, schudt de veren los en …weg is-ie. Vaarwel Namibië.

kloven gnoe.

In de schaduw van wat struikgewas zoogt een

Over de savanne heerst een mysterieuze

zij deel uitmaakt is hongerig. De koningen

stilte. Zoals elke ochtend, net voor zonsopgang. Hoog in de acacia, aan de oevers van de drinkpoel, wordt de nieuwe dag luidkeels begroet door twee vogels. Het zijn neushoornvogels, die als dirigenten het Namibische vogelkoor leiden. Wevers, rouwduiven, hoppen, drongo’s en klauwieren. Als in slow motion stappen twee giraffes met sierlijke bewegingen op de plas af, en buigen zich traag voorover om te drinken. Ze kijken verschrikt op als in de verte een leeuw – voor het laatst deze ochtend – zijn machtige schreeuw over de vlakte laat rollen. De neushoornvogel laat zich hier niet door afschrikken en beantwoordt met een honend geblaf. Om zijn clowneske uiterlijk – met een snavel zo groot en gekromd als een banaan – noemen ze hem wel de paljas

leeuwin haar jongen. Ook de groep waarvan van de wildernis hebben hun oog laten vallen op een zebra. Die heeft zich wat afgezonderd van de veilige kudde. In volle vaart snellen ze op het dier toe. Met een enkele beet wordt de prooi gewurgd. Na een uurtje eten zijn de leeuwen voldaan, en is het tijd voor de schoonmaakploegen. De hyena’s die al op een afstandje stonden te wachten – en vanuit de lucht komen de gieren. Ze cirkelden al een tijdje boven de etende leeuwen, netjes wachtend op hun beurt. Maar nu naderen ze het restant van de zebra. Maar ook de zwaluw doet mee. Hij is na de eerste honderd kilometer van z’n reis wel toe aan een stevig maal. Die paar vliegjes die hij onderweg wist te vangen, compenseren nauwelijks de verbruikte energie. Nee, dan de zwerm vliegen die rond

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

37

het zebra-karkas zoemen… Dat is nét wat hij nodig heeft.

zich het geweld van de vangst. Hij heeft ervan

Er steekt een sterke westenwind op boven de

altijd waakzaam, bewust van het gevaar, en

vlaktes van Namibië. Die stuwt onze zwaluw oostwaarts, tot boven de Okavango-delta in Botswana en daarna nog verder, tot bij het glinsterende lint van de Limpopo-rivier, op de grens van Zimbabwe en Zuid-Afrika. Hij vliegt in het gezelschap van tientallen soortgenoten. Hoog in de diepblauwe Afrikaanse lucht cirkelt een valk. Het is een boomvalk, misschien wel eentje die óók uit Twente hierheen is gevlogen. De zwaluwen doen zich tegoed aan een zwerm termieten, en hebben geen weet van het gevaar. De valk slaat zijn vleugels achterover, de ogen gefixeerd op zijn doel, en duikt op de groep zwaluwen. Paniek! Elke zwaluw versnelt, zwenkt naar links, naar rechts, naar boven – maar dáár is juist het gevaar – dus snel weer naar beneden. Voor één zwaluw is het te laat. Zijn reis naar het noorden, nog maar net begonnen, is in één klap voorbij. Onze zwaluw is de

38 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

luchtbewegingen in zijn veren, hoorde achter

valkendans maar net ontsnapt. Hij voelde de

geleerd, en is weer een ervaring rijker. Blijf verslap geen moment. Want als hij vandaag niet overleeft, dan is er geen morgen. Het is eind februari, en onze boerenzwaluw vervolgt zijn weg noordwaarts door Afrika. Hij vliegt laag over de grond. De hete ochtendzon kaatst terug van de aarde, de zwaluw voelt de warmte op zijn ivoorwitte buik. Het winterkwartier Namibië ligt al weer tien dagen achter hem, en de zwaluw is nu zo’n 1.600 kilometer gevorderd. Hij reist vandaag niet alleen. Ongeveer twintig andere zwaluwen vliegen mee. Hun donkerbruine oogjes zijn gericht op al wat voor hen ligt. En dat is voorlopig nog het enorme Afrikaanse continent, met zijn savannes en bossen, bergen, woestijnen, rivieren en meren. Hier zal hij de komende weken moeten zien te overleven. Vandaag voert de reis over Zimbabwe. Onze boerenzwaluw vliegt nu door een Afrikaans tweestromenland, gevormd door de Limpopo en de Zambezi-rivier. Het is Mata-

beleland, in oppervlakte drie keer Nederland maar met niet meer dan zo’n 1,3 miljoen inwoners. Hier, tegen een vallei aan, ligt een belangrijke overnachtingsplaats voor trekkende zwaluwen. Tijdens de trek komen hier elke avond miljoenen vogels, om de volgende ochtend weer te vertrekken. De volgende avond voltrekt zich hetzelfde tafereel, met weer andere vogels. Ze rusten hier in de oude Eucalyptusbomen. Een unieke plaats dus voor onderzoek naar trekvogels. Maar ook een plek om goed te beschermen, want juist die zeldzame tussenstations waar miljoenen zwaluwen gebruik van maken, zijn dun gezaaid over Afrika. En heel wat van die plekken worden ongeschikt door landbouw, jacht of andere vormen van verstoring. In het buurland Botswana valt voor de zwaluwen niet veel meer te halen. Daar zijn uitgebreide rietvelden vernietigd, waar sinds eeuwen miljoenen

weide velden, akkers en watervlaktes. Zo op het eerste gezicht lijkt er niets aan de hand. Mieren, vliegen en kevers in overvloed, geen noemenswaardige tegenslagen. Maar dan ineens, boven een maïsveld, wat is dat voor een geluid? Shhht, tok, klinkt het. En nog een keer. En nog eens. Eén zwaluw valt dood neer, geveld door een steen uit de katapult. Maar verderop staan netten gespannen, voor een grotere vangst. Het verhaal gaat, dat de zwaluwen schadelijk zijn voor de gewassen. Maar sommige Zambianen vinden ze gewoon ook lekker. Diepgewortelde en eeuwenoude tradities zijn niet een, twee, drie te veranderen. Maar er kan wel wát. Vergelijkbare praktijken met de vangst van ‘onze’ dwergsterns in Ghana hebben geleerd dat je met de jeugd moet beginnen. Maak ze bewust van de natuur en betrek ze speels bij de bescherming. In Zambia loopt een boerenzwaluwproject voor

boerenzwaluwen een rustpunt vonden.

scholieren. Ónze boerenzwaluw, die de dans

De reis voert verder naar het noorden, over

heeft er nog geen baat bij. Maar zijn nakome-

Zambia, waar hij een landschap aan zich voorbij ziet trekken van grazige vlaktes, be-

in Zambia maar ternauwernood ontsprong, lingen straks misschien wel.

De zwaluwen van Singraven het boek – de cd – de expositie Deze tekst is gebaseerd op het klankbeeld over de trek van de zwaluw dat VARA’s Vroege Vogels uitzond. Dit hoorspel krijgt u gratis bij het boek De zwaluwen van Singraven. Hierin volgt beeldend kunstenaar Erik van Ommen met Wilma Brinkhof de boerenzwaluw tijdens zijn overwintering in Namibië. Hun verslag is verweven met een historische safari vanuit Singraven naar zuidelijk Afrika uit 1922. KNNV Uitgeverij, Utrecht, 2006. ISBN 90 5011 232 3. 112 p., H 29,95. De schilderijen en tekeningen uit het boek zijn t/m 7 januari 2007 te zien in Landgoedcentrum Singraven/Ellenboer en Natuurhistorisch Museum Natura Docet in Denekamp. Meer informatie op www.erik-van-ommen.nl

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

39

Requiem voor Gympie Street

Vlakbij het centrum van Kaapstad ligt Gympie Street, een vervallen straat in de wijk Woodstock. Er heerst onrust, bewoners vrezen de renovatie die op gang komt. Ze passen niet in het plaatje. De toekomst is niet voor hen. Tekst: Caspar Greeff Foto’s: Ruvan Boshoff

40 zuidelijkafrikamagazine 00/2006

‘S

Zondags maakt de prediker

het woord chic maar. Junks kwamen er hun

zijn opwachting in Gympie

mandraxpillen kopen, dronkaards hun bor-

Street. Sjofel pak, op zijn rug

rel of hun fles bij de smokkelhuise en blanke

een kruisbeeld gebonden. Een

feestgangers kwamen er voor hun zakje stuff.

grote bijbel in de ene hand, een megafoon

’s Nachts, zo leek het, dreigde in deze straat

in de andere. De prediker loopt langzaam de

het gevaar. In de korte straat werden drugs

straat door, zijn verlossingsboodschap af-

verkocht, stegen de vlammen op uit barbe-

draaiend in zijn megafoon: “Het bloed van het

cues op de stoep, hingen criminele jongeren

lam Gods zal uw zonden wegnemen...” Een

rond. Geen straat waar je graag al te veel tijd

schare van voornamelijk vrouwen en kinde-

doorbracht, vooral niet na zonsondergang.

ren volgt hem. Als de zon onder is hangen ze op straat wat rond, op matrassen. Dag in dag uit zie je in Gympie Street kinderen, op straat, langs de straat. Ze spelen op een groezelig braakliggend terreintje, tegenover een muur vol brandplekken, ze rennen over de stoepen terwijl ze net doen of ze elkaar doodschieten, ze racen rond op oude fietsen. Een straat waar kinderen spelen. Een straat waar armelui wonen. Een straat die worstelt met de vele veranderingen. ’s Zondags paraderen de minstrelen door Gympie Street, met hun glimmende satijnen pakken en platte hoeden met smalle rand, draaiend met hun parapluutjes. Ze zingen de liederen die in Kaapstad sinds mensenheugenis op straat worden gezongen. De liederen vormen het bloed dat door de aderen van de stad stroomt. Dat de minstrelen hierlangs komen, is omdat Gympie Street ooit het hart was van Woodstock, met zijn levendige raciale mengelmoes. Eind jaren vijftig werd Gympie Street, aldus de website music.org.za, ‘het Moulin Rouge van Kaapstad, een flamboyant oord van vertier, waar alles mocht. Gympie Street met zijn extravagante Kaapse muziek, goema, veranderde in het soort chique gangsterbuurt dat je in films ziet. Carnaval stond daarin centraal.’ In de jaren tachtig was Gympie Street nog steeds een gangsterbuurt, maar vergeet

Totaal anders_Voor de feestgangers die

hier hun plastic zakjes dagga (hasj) kwamen kopen, bood Gympie Street een glimp van een andere cultuur, een andere wereld op maar vijf minuten rijden van het centrum van Kaapstad. En juist omdat de straat zo dicht bij het zakenhart ligt, gaat hij verdwijnen. Want er moeten beter gesitueerde bewoners komen – Gympie Street zal worden weggevaagd door de vloedgolf van de stedelijke vernieuwing van Kaapstad. De straat zelf verdwijnt niet. Alleen de mensen, de gemeenschap. Sommigen wonen hun hele leven al in Gympie Street, zijn hier geboren. Abduraghmaan Pietersen, 67 jaar, is zo iemand. Handwerksman, lange zilvergrijze baard, petje, wit gewaad. “Ik was hier gewoon ineens; ik zal er wel geboren zijn.” Vroeger, zegt hij, was het in Gympie Street “erg druk. Overal kroegjes, overal hoeren... Het woonde hier allemaal door elkaar: Chinees, blank, zwart, kleurling. Er woonden hier venters, vissers, dienstmeisjes. Er hebben altijd armoed-

Adduraghmaan Pietersen, baard, wit gewaad: “Ik was hier gewoon ineens; ik zal er wel geboren zijn

zaaiers in deze straat gewoond.” Die tijd loopt ten einde. Dennis Robertson, ontwikkelaar onroerend goed, heeft aan de zuidkant van Gympie Street een flatgebouw gekocht en zet met hulp van de rechter de huurders en hun onderhuurders uit het pand. Hele gezinnen bivakkeerden na hun

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

41

Er zal niets meer resten dan weer een herinnering aan het oude Kaapstad

uitzetting op straat. “Het is één nachtmer-

“Herbie. Herbie Goes Bananas”, lacht hij. “Hij

rie”, verzucht Robertson. De zakenman is van

lapt fietsen op voor de kinderen die hier in de

plan de flats “te renoveren en op te knappen

straat wonen. Je ziet het, we doen goed werk;

en dan opnieuw te verhuren.” Hij wil ze “up-

we helpen de gemeenschap hier.”

graden en comfortabel en fatsoenlijk maken” als onderdeel van de stadsvernieuwing die in deze wijk plaatsvindt, zegt Robertson. “Binnen twee jaar ziet heel Woodstock er totaal anders uit”, denkt hij. Of de waarden van de jonge gangster die de fotograaf en ik in Gympie Street tegenkomen zullen meeveranderen, is de vraag. De man ziet er beter verzorgd uit dan de anderen op straat. Schone kleren, gouden oorringen. “De hardste gangsterbende van Kaapstad komt uit deze straat”, laat hij ons weten. “De YGB’s, de gentlemen.” “Waar staat YGB voor?” is mijn vraag. “Young, Gifted.” “En de B?” “Bastards.” De fotograaf schiet een foto van de YGB-man, die z’n kind in zijn armen draagt. “Als jij een foto van mij in de krant zet, verzeker ik je dat je klappen krijgt”, zegt hij vlak. De toon maakt dat je hem wel gelooft. We kletsen over het verdedigen van territoria, en de YGB’er vertelt dat “nog niemand ons in een gevecht eronder heeft gekregen. We hebben een erg groot geloof in onszelf.” Hij laat ons weten wat hier in de straat het credo is: “Houd je aan de regels. Zo niet, dan word je niet oud.”

Buitenstaanders _ Een paar dagen later gaan we nog eens naar Gympie Street, en

de YGB-man staat weer voor hetzelfde huis waar we hem de eerste keer tegenkwamen. In de voortuin is een zwaar getatoeëerd kind van ongeveer twaalf jaar bezig een fiets te repareren. Er slingeren zes of zeven fietsen rond in de tuin. “Hij is het hoofd van de YGBjongerenafdeling,” zegt onze gangstervriend.

42 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

In de Woodstock Bar verderop hebben ze het ook over ‘de gemeenschap’. De 55-jarige Bruim, die al sinds zijn geboorte in Gympie Street woont, vertelt: “Deze straat was zo’n beetje één familie. Iedereen zorgde voor iedereen en je huis was zo veilig als het geld in de bank. ’s Zomers legde iedereen zijn matras op z’n stoep om buiten te slapen.” Maar toen kwamen de ‘buitenstaanders’, en die “gaven Gympie Street zijn slechte naam”. Het is maandagmiddag en er wordt in deze bar niet geschonken – als we wat willen drinken moeten we dat uit een nabijgelegen shebeen (huiskamerkroeg) laten komen. “Ze hebben gisteren de bar leeggedronken”, vertelt iemand. “Morgen is er weer volop.” Een kerel met vier gouden ringen aan een ketting om zijn hals waarschuwt: “Er komen zo echte gangsters aan: de Mongrels.” Maar als deze ‘echte gangsters’ arriveren, blijken het leden te zijn van de minstreelgroep Woodstock Young Starlites, die hier in een achterzaaltje bijeenkomen. De mannen aan de bar probeerden alleen maar ons, de toeristen angst aan te jagen. Maar het werkelijk angstaanjagende is, dat binnenkort alleen nog maar ‘toeristen’ Gympie Street zullen bevolken, en dat de echte gangsters, de Young Starlites, de mannen, vrouwen en kinderen die in de straat geboren en getogen zijn, naar elders zullen zijn verhuisd. Er zal niets meer resten dan weer een herinnering aan het oude Kaapstad. © Sunday Times

© Sunday Times

R x

ecentelijk moest ik mijn visum voor de Verenigde Staten vernieuwen en zo kwam ik erachter dat de Amerikaanse

ambassade verhuisd was van het centrum van Kaapstad naar Tokai, een luxe buurt niet ver van de Pollsmoor-gevangenis. Het verkrijgen van het recht om alleen maar een Amerikaanse ambtenaar te consulteren over de procedure, kostte al zo’n tien euro aan telefoonkosten, een volle pinkaart aangeschaft bij de supermarkt Pick ‘n Pay. Toen ik een afspraak verkregen had en in het afgelegen Tokai kwam aanrijden, mocht ik niet in de buurt van de ambassade parkeren. Zelfs niet op het terrein aan de overkant, voor een gesloten hek bij een ongebruikte oprit naar de naburige school. Een Zuid-Afrikaanse veiligheidsbeambte instrueerde me om mijn auto neer te zetten bij de plaatselijke Pick ‘n Pay, op zeven minuten loopafstand. Ik vroeg hem waarom hij vond dat hij als employee van een buitenlandse ambassade het recht had om te zeggen waar men al dan niet de auto mag parkeren en ik maakte hem duidelijk dat ik hier niet was om boodschappen te doen, dus dat de Pick ‘n Pay me net zo goed, en met meer recht dan hij, het parkeren zou kunnen ontzeggen. Het antwoord was dat men mij niet te woord zou staan zolang ik weigerde mijn auto te verplaatsen, en dat er een afspraak bestond tussen de ambassade en de supermarkt. Ik was verbijsterd door dit intimiderende gedrag en door wat leek op annexatie van de buurt door de ambassade, en ik vroeg of ik misschien met zijn baas kon spreken. Dat mocht. De blanke ambassadevertegenwoordiger die vervolgens verscheen, bleek ingelicht over het feit dat hier een oproerkraaier bezig was, die nodig gekalmeerd moest worden. “Kijkt u eens, meneer”, zei hij beleefd.

44 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

Column

“Dat terrein aan de overkant is inderdaad niet ons eigendom, maar de eigenaars zijn wel

onze buren en zodra u weer wegrijdt, moeten wij weer met deze buren samenleven. Dit is een zaak van goed nabuurschap, meer niet.” Hiermee was ik tot zwijgen gebracht. Ik had nog steeds het gevoel dat er iets mis was, maar tegen zijn logica was niets in te brengen. Dus gaf ik mijn strijd op en parkeerde volgens instructie bij de Pick ‘n Pay. Weer terug bij de ambassade, wachtend in de rij, had ik genoeg tijd om schuldbewust te reflecteren op mijn derde-wereldburgerschap, dat me instructies laat volgen om het hart van het Rijk te mogen betreden. Het meest fascinerende was wel het wisselende gebruik van intimidatie en goed nabuurschap. In mijn geval was het aan de plaatselijke zwarte veiligheidsbeambte om de harde boodschap over te brengen. Vervolgens was het aan de Amerikaanse baas om een en ander in beleefde taal te gieten. Zo hebben we het al vaker gezien: het Rijk argumenteert soms dat vrijheid, democratie, mensenrechten en goed nabuurschap hoognodig geëxporteerd moeten worden, en bezigt daarna weer rauw machthebbersjargon. Ambassades, zeker de Amerikaanse, hebben natuurlijk het volste recht om zich zorgen te maken over hun veiligheid, en dat was naar alle waarschijnlijkheid de reden waarom men zich zo druk maakte over mijn parkeerplaats. Maar de vraag is waar die zorg ophoudt. Is uw veiligheidsprobleem echt zo groot dat u gedwongen bent het beheer over de hele buurt over te nemen? Wat gebeurt er met de mooie norm van goed nabuurschap als dat een instrument wordt om lastige onderdanen te ontwapenen? Wat gebeurt er met onze zoektocht naar verzoening, demo-

Foto: Geert Snoeijer

Farid Esack x Amerikanen veroveren supermarkt

cratie en mensenrechten als die concepten

simpelweg wapens worden waarmee het Rijk wordt uitgebreid? In Pakistan hebben fundamentalisten recentelijk het regime van Musharraf aangeklaagd wegens de invoering van een vrouwvriendelijker wet tegen verkrachting. Het argument van de fundamentalisten was dat ‘vrouwenrechten’ door de regering als een dekmantel werden gebruikt voor verhoogde Amerikaanse invloed op Pakistan. Meer en meer getuigen gender- en mensenrechtenactivisten in het Midden-Oosten ervan dat sinds de VS deze waarden heeft omhelsd, het erg moeilijk is geworden om eerlijk werk op dit gebied te verrichten. Ik zou graag geloven dat goed nabuurschap áltijd een waardevol principe is. Mensenrechten, gerechtigheid, vrijheid van meningsuiting, dat zijn vaste waarden die je niet alleen moet gebruiken als dat van pas komt omdat je niet wil dat iemand dichtbij parkeert. Wat zit er trouwens achter die goede verstandhouding tussen de Amerikaanse ambassade en de Pick ‘n Pay? Tussen de harde kern van het Rijk en het aardige, parkeerbare, telefoontijd-verkopende, consumptiegerichte uiterlijk? Het reduceren van mensen tot goederen en de braakliggende aarde tot onroerend goed? En waar was het die derdewereldbewoner, Farid Esack, eigenlijk om te doen met het accepteren van een baan aan de Amerikaanse universiteit van Harvard? Waarom bleef hij gehoorzaam in de rij staan en ging hij niet gewoon naar huis? Men kan die Zuid-Afrikaanse zwarte veiligheidsbeambte, die zijn gezin te eten moet geven, zijn gedrag nog eerder vergeven. Farid Esack (Zuid-Afrika) is moslimtheoloog en genderspecialist.

op deze markt op deze markt x

x

Foto:x Malawi Foto: Jeremy Jowell/iAfrika Photos

Boeken

x

46

Bespreking: Op de mestvaalt van de geschiedenis Signalementen

Expositie

Mr. Mkhize’s Portrait Signalementen

Muziek

De muziek van Baba Sylla Signalementen

Lezersaanbiedingen

48 49 51

boeken André Brink, De bidsprinkhaan. Meulenhoff. ISBN 90 290 7760 3. 267 p.,

Afrikaners herdenken elk jaar op 16 december hun overwinning op de Zulu’s in 1884.

H 19,95. Mengeling van komedie en tragedie over het zwarte leven onder blanke heerschappij. Hoofdpersoon is Cupido Kakkerlak, begin negentiende eeuw werkzaam op een Nederlandse boerderij in de Kaap. Cupido had niet alleen een blanke baas, hij bekeerde zich ook nog tot het ‘blanke’ christendom. Hij wordt de eerste Khoi-missionaris van Kaap de Goede Hoop. Mandela – Het geautoriseerde portret. Terra Lannoo. ISBN 978 90 5897 437 2. 359 p., H 39,95 Luxe uitgevoerd in groot formaat, vooral bijzonder vanwege de meer dan 400 afbeeldingen. Met zestig interviews met wereldleiders, vrienden en betrokkenen die hun bewondering niet onder stoelen of banken steken. En natuurlijk het levensverhaal van Nelson Mandela. Volgens recensenten een indrukwekkende maar kritiekloze hagiografie. Bak en brou, gids voor Zuid-Afrikaans koken in Nederland. Suid-Afrikaanse Instituut. ISBN 978 90 74112 25 3. 98 p., H 7,95 excl. porto en administratiekosten. Bestellen: [email protected] Handzaam kookboekje met veertigtal Zuid-Afrikaanse recepten. Handig is dat ingrediënten aangepast zijn aan wat in Nederlandse winkels te koop is. Aanbevolen voor iedereen die na een Zuid-Afrikaanse reis zelf kerriepampoensop, bobotie, potjiekos, begrafnisrys, melktert of boerebeskuit wil maken.Met ringband en zwart-witfoto’s. John le Carré, De Luistervink. Sijthoff.

Op de mestvaalt van de geschiedenis

Breed opgezette geschiedenisboeken over Afrika zijn dun gezaaid. Daarom zijn de boeken van Meredith en L’Ange beslist aanraders voor wie inzicht wil krijgen in het weerbarstige continent.

M

ISBN 90 245 5445 4. 350 p., H 19,95 Geëngageerde thriller over Londense tolk met Congolese moeder die vele Afrikaanse talen spreekt. Hij is tolk bij een geheim overleg tussen westerse geldschieters en Congolese krijgsheren. Hij denkt een bijdrage te leveren aan de vrede in Congo, maar stuit al snel op corruptie en niets ontziende winstbelustheid.

46 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

artin Meredith’s boek over 50 jaar onafhankelijkheid in Afrika, The State of Africa, heeft

een sombere omslag, een sieraad in de boekenkast van de afropessimist. The White Africans, from colonisation to liberation van Gerald L’Ange vormt daarnaast een mooi tegenwicht. Beide schrijvers zetten zich aan de ambitieuze taak Afrika in vogelvlucht te beschrijven.

L’Ange, een Zuid-Afrikaanse journalist/schrijver, heeft geen boodschap aan kritiek op de eurocentrische geschiedschrijving. Hij belicht de geschiedenis van het continent juist met de blanken in de hoofdrol. Die boeiende invalshoek leidt er toe dat zwart-Afrika op een goed moment in zijn vertelling slechts lijkt bevolkt door opstandelingen en terroristen. Zeker waar hij de afgelopen vijftig jaar behandelt, weeft L’Ange subtiele draden van verongelijktheid door

Foto: Graeme Williams/South Photographs/africanpictures.net

zijn vertelling; die over goedbedoelende blanke Afrikanen die hun leven bedreigd zien door ongeduldige woestelingen. Meredith, een Britse journalist en historicus, gaat wat dat betreft genuanceerder te werk; al valt er bij hem wat aan te merken op het gemak waarmee hij nogal wat zwarte leiders met aplomb naar de mestvaalt van de geschiedenis verwijst. Meredith is dan toch wel erg de beschouwer met de botte bijl. Zo plaatst hij leiders als Kwame Nkruhma, Julius Nyerere en Yomo Kenyatta doodgemoedereerd in zijn gruwelkabinet naast figuren als Idi Amin Dada, Jean Bedel Bokassa en Mobuto Sese Seko. Het neemt niet weg dat Meredith in krachtige en kleurrijke penseelstreken een indringend en inzichtgevend beeld schetst van post-koloniaal Afrika. L’Ange is vooral sterk in zijn bedachtzame ontrafeling van Afrika in de negentiende en twintigste eeuw. Zo biedt hij

een zeer verhelderende spiegeling van

Foto © Pieter

de ‘Afrikaanse graaipartij’ in 1884 – de

Boersma. De Verbeel-

verdeling van Afrika onder westerse mo-

ding. ISBN 90 74159

gendheden bij de Conferentie van Ber-

88 5. 138 p., H 35

lijn – aan de Koude Oorlog van de twin-

Overzicht van het

tigste eeuw. De strijd tussen Oost en

werk van veelzij-

West om invloedssferen op het Afrikaan-

dige Pieter Boersma,

se continent is een graaipartij waarbij

fotograaf sinds 1964.

de Berlijnse Conferentie verbleekt tot

Hij publiceerde ook regelmatig in ZAM. Elf mensen

een beschaafd onderonsje. L’Ange weeft

kozen per thema tien favoriete foto’s en vertellen

daar als blanke Afrikaner ook een veel-

waarom. Conny Braam koos de Afrika-foto’s. Boersma

betekenend draadje doorheen; dat van

fotografeerde voor en na de apartheid veel in zuide-

de decennia waarin ‘zijn mensen’ door

lijk Afrika.

de internationale gemeenschap aan hun lot werden overgelaten. West-Afrika blijft bij L’Ange onbe-

Athol Fugard, Tsotsi. Atlas. ISBN 90 450 1307 X. 223 p., H 18,50

licht, omdat zich daar nooit blanken

Eindelijk een vertaling van het

in groten getale vestigden. Hij richt

boek waarop de gelijknamige Os-

zich op oost- en zuidelijk Afrika, waar

car-winnende film is gebaseerd.

de schrijver zich deel weet van een

Een groep tieners in een town-

minderheid van blanke Afrikanen.

ship in de jaren vijftig vervalt uit

Dat verklaart L’Ange’s toonzetting; die

armoede tot misdaad. De leider

van het hemd nader dan de rok, met

kidnapt een baby, waarna zijn leven verandert. Boek

bijvoorbeeld uitzonderlijk welwillende

eindigt, anders dan de filmversie, tragisch.

oordelen over iemand als de blanke Rhodesische president Ian Smith. Ondanks die tekortkoming blijft

Sheila Cussons, De schitterende wond. Uitgeverij 521.

L’Ange’s boek een aanrader. Hij is met

ISBN 90 499 7032 X. 47 p., H 16,90.

Meredith een rasverteller. Martin Mere-

Dichtbundel verschenen als deel 14

dith is voor mij dan te vergelijken met

van de Sandwich-reeks samenge-

Henry Morton Stanley, de negentiende

steld door Gerrit Komrij. Cussons,

eeuwse ontdekkingsreiziger, die zich al

overleden in 2002, wordt in Zuid-

schietend een weg baande door Afrika.

Afrika als een der grootste dichters

Gerald L’Ange is in die vergelijking

beschouwd. In de bundel verwerkt ze haar lijden en

David Livingstone, de missionaris die

verminking door ernstige brandwonden met een

al pratend tot de kern van de zaak pro-

mystieke overgave.

beerde door te dringen. Luc Huyse, Alles gaat voorbij, behalve Peter van den Akker

het verleden. Van Gennep. ISBN 90 551 57759. 205 p., H 17,50

Gerald L’Ange, The White Africans - From

Burgeroorlog, repressie, apartheid:

colonisation to liberation. Jonathan Ball

dat sterft nooit helemaal. Beschou-

Publishers, 2005. ISBN 1 86842 219 4.

wing van Belgische socioloog over

550 p., 250 rand.

hoe mensen afrekenen met een traumatisch verleden dat maar niet

Martin Meredith, The State of Africa.

voorbij wil gaan. Van Afghanistan tot Ethiopië, Joego-

A history of fifty years of independence.

slavië, Spanje, Zuid-Afrika, Argentinië en Zimbabwe.

Jonathan Ball Publishers, 2005. ISBN 0743232224. 768 p., G 19.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

47

expositie Kalender 2007 Traditiegetrouw brengt de Kalahari Support Group een kunstkalender op de markt. San kunstenaars uit D’kar maakten de werken, een voor elke maand. Prijs: H 19,20 incl. porto. Foto: Adam Broomberg & Oliver Chanarin

Bestellen: [email protected] of via www.ksg-san.nl My Own Choice Sinds een jaar zit aan Bloemgracht 136 in Amsterdam Galerie My Own Choice, waarin Els Klaassen hedendaagse kunst en design uit Zuid-Afrika toont. T/m 7 januari 2007 is hier een expositie van schilderijen van Tanya van Bruggen. In februari opent een expositie van Michele Tabor. Open van woensdag t/m zaterdag 13-18 uur. Informatie: www.myownchoice.nl Dansen tegen winterdepressie Stamping: een verpletterende demonstratie van ZuidAfrikaanse dans- en muziekcultuur. De dansers van Big Black Flat Foot Stamp & Dance Company gebruiken behalve hun stem ook hun lichaam, handen, voeten en al het andere wat los en vast zit om het ritme aan te geven. Van 31 januari t/m 1 april in vele theaters in Nederland. Info: www.vdbtheater.nl

Feiten, verzinsels en verhalen

H

et Londense fotografen-

Ik heb goede herinneringen, zoals het

duo Adam Broomberg

winnen van mijn eerste bokspartij.

en Oliver Chanarin reis-

Maar ik heb ook slechte herinneringen.

de de hele wereld rond

Ik ben verkracht toen ik 16 jaar was. Ik

om fotoseries te maken. Twee van hun projecten, met in

ben, maar het is moeilijk. Als ik kwaad

zijn nu te zien in het Stedelijk Museum

word, houd ik me rustig. Ik ga gewoon

in Amsterdam. Voor Mr. Mkhize’s Portrait

in mijn eentje wandelen. Tess Davis. 23.

(2004) keerden ze terug naar het land

Eldorado Park Boxing Club, Eldorado

waar ze opgroeiden, Zuid-Afrika. De fo-

Park, Gauteng

to’s zijn veelal portretten, gecombineerd overtuigend beeld van de tegenstellingen, mogelijkheden en problemen van de complexe werkelijkheid in Zuid-Afrika. Het tweede project Chicago (2006)

48 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

Ik probeer meer vertrouwen te heb-

totaal zeventig foto’s op groot formaat,

met teksten en interviews. Ze geven een

Voor de meest actuele agenda: www.africaserver.nl

vertrouw mannen dus niet echt meer.

toont verschillende aspecten van oorlog en propaganda in Israël. Met hun reportages onderzoeken Broomberg en Chanarin de mogelijk-

tonen? Voortdurend balanceert hun fotografie tussen beschrijving en analyse, tussen betrokken verslag en distantie, tussen onomwonden feitelijkheid en verleidelijke suggestie. Facts, Fictions en Stories. Twee projecten van Broomberg en Chanarin. Stedelijk Museum CS, Oosterdokskade 5, Amsterdam. Te zien tot 25 februari 2007,

heden en beperkingen van de fotogra-

dagelijks van 10-18 uur.

fie. Hoeveel kan een foto ons werkelijk

Meer informatie: www.stedelijk.nl

muziek Cuba-Congo! Congo leverde tussen 1953 en 1989 Afrika’s beroemdste dansmuziek, met gitarist/arrangeur/componist Franco als boegbeeld. De wortels van die muziek lagen uiteraard in Foto: Paul Levitton

Afrika – maar ook in Cuba. En die link wordt uitbundig gevierd op twee juweeltjes van platen. Nu al uit: Kinavana, de derde cd van Kékélé. Cubaanse klassiekers krijgen een Congolese make-over van een band die uit louter routiniers bestaat, aangevuld met een parade van gouden kelen (Madilu, Mbilia Bel, Nyboma). In maart 2007 in de winkel: Café Noir van Papa Noel, een levende Congolese gitaarlegende, die dezelfde aanstekelijke mix levert als Kékélé. Een favoriet aanwijzen is ondoenlijk. Kékélé heeft de productie mooi droog gehouden, de plaat klinkt verzorgd en de danstempo’s zweven rond het midden. Papa Noel’s productie is wat uitbundiger, hier en daar klinken licht ontsierende synthesizers en de tempo’s liggen iets hoger. Maar uiteindelijk komen beide maaltijden uit diezelfde verrukkelijke mengkeuken van salsa, son en rumba. Daar voelt ook de grote saxofonist Manu Dibango zich op zijn gemak: hij treed op beide cd’s op. (BP) Kékélé, Kinavana (Stern’s Africa) Papa Noel, Café Noir (Tumi Music) Kaapse goudvis David Poole en Dominic Peter zijn jazzmuzikant, dj en verslaafd aan soepele, dansbare beats. In ZuidAfrika maken ze naam met spectaculaire dansshows: improvisaties van saxofoons, keyboards, beats en samples en nog veel meer. Het geluid op hun cd-debuut Caught In The Loop is vooral relaxed. Natuurlijk, het blijft moderne elektronische ‘dance’ en soms zijn de ritmes iets te voorspelbaar. Het overheersende gevoel bij deze lekkere lange cd is toch: een mooie zomerdag. Hoogtepunten zijn The real deal, waar een mbaqanga-gitaarloopje over een stevig doortikkend tempo heenwandelt; Egyptology, een ontspannen jazzy stuk, en Obey, waar stemmen van de straat opklinken bij een aangenaam onderuitzakritme. Uitsmijter is Mbira beat, waar een jazzy pianoloopje en stevige drumpartij de achtergrond vormen voor een paar achteloos neergegooide plukjes duimpiano. (BP) Goldfish, Caught In The Loop (Black Mango Music)

De muziek van...

Baba Sylla

directeur van Orange Babies U komt uit Senegal. Hoe belangrijk is Afrikaanse muziek voor u? Mijn Nederlandse schoonmoeder was a-muzikaal. Ze had ooit tegen me gezegd: Baba, als ik overlijd, mag jij de muziek voor mijn begrafenis uitzoeken. Dat deed ik. Ik koos nummers van Ismaël Lô, de ‘Bob Dylan’ van Senegal, Salif Keita, de zanger uit Mali en Youssou N’Dour. De mensen waren zo geroerd dat ze achteraf wilden weten waar ze de muziek konden kopen. Ik stapte naar de Free Record Shop en heb een twintigtal verzamel-cd’tjes gebrand. Orange Babies helpt zwangere Afrikaanse vrouwen met hiv en hun baby’s, bijvoorbeeld door het verstrekken van informatie. Kan muziek daarbij een rol spelen? Ik weet dat Lô, Keita, saxofonist Manu Dibango uit Kameroen en ook Youssou N’Dour aandacht besteden aan aids. Ze verwerken de problematiek in hun songs, treden soms belangeloos op en bereiken miljoenen mensen. Liedjes kunnen mensen diep raken. Als ik luister naar Oumou Sangare, een traditionele griot (zangeres) uit Senegal die cd’s maakt, ga ik vaak zomaar huilen. Op deze manier heeft Miriam Makeba ook veel bereikt tijdens de apartheidsjaren. Helaas ben ik niet kapot van haar muziek. Ik kies liever voor kwaito, een sensuele dansmuziek die ik vijf jaar geleden voor het eerst hoorde in Johannesburg. Ik heb een cd van de Oskido’s. Misschien ooit een benefietconcert voor Orange Babies organiseren? Een groot benefiet met zowel Afrikaanse en Europese artiesten is een droom van me. En dat kan toch anders dan zoals Bob Geldof het doet. Toen Manu Dibango, die zou spelen op Live8, aan Geldof vroeg wat er met de opbrengst zou gebeuren, antwoordde Geldof: ‘Wees blij dat we aandacht schenken aan Afrika.’ Waarop Dibango zich beledigd terugtrok. Als directeur van Orange Babies vind ik het wat dat betreft een voordeel dat ik Afrikaan ben: mijn houding is – het moet gezegd – niet paternalistisch. Annemieke van Twuijver www.orangebabies.nl

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

49

advertenties

KERSTNUMMER: IK WIJ ZIJ OP ZOEK NAAR DE GRENZEN TUSSEN MENS, SAMENLEVING EN MAATSCHAPPIJ INTERVIEWS MET BERT HEEMSKERK (DIR. RABOBANK), ELENA SIMONS (UITVINDSTER VAN DE BURGERBUDDY), KEES SCHUYT, WIM HELSEN, MAURICIO KAGEL REPORTAGES OVER VLUCHTELINGEN UIT ETHIOPIË, BOEREN IN CHINA, ADOPTIEKINDEREN UIT AFRIKA, EVANGELISTEN IN DE AMERIKAANSE POLITIEK EN DE DOMINEES VAN MIDDELHARNIS ESSAYS OVER DE GRENZEN VAN SOLIDARITEIT IN DE ECONOMIE, OVER HET MOEDERSCHAP, OVER COMMUNITAIRISME, WILLEM KLOOS EN OVER HET HUWELIJK IN DE LITERATUUR. ENZOVOORTS ALLES ZOALS ALTIJD GEVAT IN EEN RIJKE SAUS VAN KUNST, CULTUUR EN LITERATUUR % 4,50 VERKRIJGBAAR VANAF 14 DECEMBER =^@kh^g^:flm^k]Zff^kblbgsbcg*,)lm^cZZk`Zg`^gbl]ZZkf^^ a^mhn]lm^mbc]l\akb_mbgsbcglhhkmbgG^]^keZg]'=^@kh^g^a^^_m^^gmkZ]bmb^ oZg^b`^g`^k^b]^chnkgZeblmb^dhiahh`gbo^Zn^ga^mahn]m]b^mkZ]bmb^hhd Èh_eb^o^k3cnblmÈbga^mo^kZg]^k^g]^f^]bZeZg]l\aZiahh`'

Groene_Niza.indd 1

28-11-2006 21:1

aanbieding 2,50 euro korting per toegangskaart x

Bijzondere wandeling door Afrika De nieuwe Afrika-tentoonstelling in het Tropenmuseum geeft een dynamisch beeld van de vitaliteit, diversiteit en verbeeldingskracht van de Afrikaanse cultuur. “Zelfs de kenner zal zeggen: verrek, dit heb ik nog nooit gezien”, aldus samensteller Paul Faber.

Met optredens van niet-westerse schrijvers, gevestigde namen en

Eenmalige aanbieding: bezichtiging van de Afrika-tentoonstelling

onbekend talent is Winternachten het spannendste literatuurfes-

met als gids samensteller Paul Faber

tival van Nederland. De twaalfde editie vindt plaats van 10 tot 14 januari 2007. Het thema is Ontdekkingsreizen. Op vrijdagavond 12 januari lezen de Zuid-Afrikaan Rustum Kozain en andere schrijvers een eigentijdse versie van het beroemde Gulliver’s Travels. Met onder anderen Cees Nooteboom, Lieve Joris, Abdelkader

datum: zaterdagmiddag 24 februari 2007 duur: 1 uur

kosten:  H 6 per volwassene (ouder dan 18 jaar); kinderen 6 t/m 17 H 4.

Benali, Thomas Rozenboom, Adriaan van Dis, Ian Buruma,

Meldt u aan via [email protected] (uiterlijk

Alaa al Aswany, Nukila Amal.

1 februari). Graag vermelden met hoeveel mensen

Kijk voor het volledige programma op www.winternachten.nl

u

wilt komen. U ontvangt een e-mail met bevestiging en precies tijdstip.

Tweede persoon gratis

Bezoek Winternacht 1 op vrijdag 12 januari en krijg y 2,50 euro korting op uw toegangsbewijs!

Fototentoonstelling Koningen van Congo t/m 18 februari, Kunsthal, Rotterdam

Reserveren bij Theater aan het Spui, Spui 187 in Den Haag, tel. 070

feerde in opdracht van NiZA de verkiezingen in Congo. Zijn foto’s

3465272 (geopend van di. t/m za. 11:00-18:00 uur). Vermeld dat u

tonen vier ‘Koningen van Congo’: de traditionele leider, de zaken-

gebruikmaakt van deze aanbieding. Neem bij het ophalen van de

man, de kolonel en de presidentskandidaat. Sven Torfinn legt met

toegangskaart(en) de bon mee.

zijn camera de subtiele machtsverhoudingen bloot.

Ik kom met ......... personen naar Winternachten.

Entreeprijs volwassene H 8,50

naam:

m/v

e-mail:

Bezoekadres: Prins Hendrikkade 33, Amsterdam Postadres: Postbus 10707, 1001 ES Amsterdam

Aanbieding: Tweede persoon gratis toegang tegen inlevering van deze bon aan de kassa van de Kunsthal. De actie is niet geldig in combinatie met andere

De normale toegangsprijs is H 23,50. Maximaal twee kaarten per bon.

jaargang 10, nummer 4, najaar 2006/2007 Zuidelijk Afrika Magazine (ZAM) wordt uitgegeven door het Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZA). Het magazine wordt gemaakt door een onafhankelijke redactie, die opereert op basis van een redactiestatuut. De inhoud geeft niet noodzakelijk de standpunten van NiZA weer. ZAM verschijnt vier maal per jaar.

Fotograaf Sven Torfinn, winnaar Zilveren Camera 2005, fotogra-

Telefoon: 020-5206210 Fax: 020-5206249 E-mail: [email protected] Website: www.niza.nl/magazine Uitgever: Angeli Poulssen Redactioneel team: Bart Luirink (hoofdredactie, Zuid-Afrika), Udo Sprang (eindredactie), Nicole Segers (beeldredactie) Vaste medewerkers: Peter van den Akker (Zuid-Afrika), Marnix de Bruyne, Pauline Burmann, Evelien Groenink (Zuid-Afrika), Ineke van Kessel, Madeleine Maurick, Bram Posthumus, Anne-Marieke Steeman, Marieke van Twillert

kortingen.

Ontwerp en opmaak: Curve bno, Haarlem Druk: Thieme MediaCenter, Nijmegen ISSN: 1386-4297 abonnementen Abonneeprijs: e 20,65 per kalenderjaar (Europa: e 26,85; Wereld: e 30,95). Aanmelding op het redactie-adres. Betaling na ontvangst van de acceptgiro. Abonnementen worden per 1 januari automatisch verlengd, tenzij schriftelijk is opgezegd vóór 1 december. Adreswijzingen: uitsluitend schriftelijk.

advertenties Azim Koning, [email protected] Advertentietarieven op aanvraag. aan dit nummer werkten verder mee: Ruvan Boshoff, Rudi van Dantzig, Caspar Greeff, Ellen Elmendorp, Farid Esack, William Gumede, Richard Hengeveld, Paula Huigen, Joost Huijsing, Ena Jansen, Prudence Mbewu, Erik van Ommen, Geert Snoeijer, Annemieke van Twuijver, Fenneken Veldkamp, Fred de Vries, Paul Weinberg, Sean Bovim, Paul Levitton, Andrew Warth

colofon ZAM krijgt financiële steun van Stichting Doen.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006

51

Beleef Afrika zonder oogkleppen

Een heel jaar voor 15 euro

Bel: 020 5206210 of ga naar www.niza.nl/magazine

Sam Ilus

Kies