Wos

TEORIE POWSTANIA PAŃSTWA: a) TEISTYCZNA (Tomasz z Akwinu) – Państwo zostało stworzone przez Boga, jego powstanie wiąże się z działaniem Boga i władza w państwie od Boga pochodzi, teoria obecna już w starożytności. W późniejszej wersji głosiła, że tylko zasada władzy pochodzi od Boga, reszta jest dziełem człowieka. b) UMOWY SPOŁECZNEJ (J.J. Rousseau, T. Hobbes, J.Locke) – Państwo powstało na skutek konkretnej umowy zawartej pomiędzy ludźmi mieszkającymi w jednym miejscu. c) PODBOJU I PRZEMOCY (L. Gumplowicz) – Państwo powstało na skutek podboju przez inny naród. Potem rządzą w nim najeźdźcy, tworząc państwo, warstwa rządząca bywa odmiennej rasy i kultury (dobry przykład – RPA). d) MARKSISTOWSKA (wiadomo, ale Karol Marks) – Państwo powstało przeobrażając się w większy twór państwowy z istniejących kiedyś wielkich klanów lub plemion. Podzieliły one między sobą pracę w swoich społecznościach, a konkretne grupy stały się w przyszłości klasami społecznymi. Istotne znaczenie miało pojawienie się pojęcia własności prywatnej (warsztat z dziada pradziada itp.). e) PATRIARCHALNA (Robert Filmer) – Podobna do marksistowskiej, bardziej precyzuje skąd wzięła się władza króla, faraona czy kogokolwiek – państwo powstało ze wspólnoty rodzinnej, a głowa rodziny (mężczyzna), będąc w niej najważniejszym, został najwyższym władcą. f) PATRYMONIALNA (J. von Haller) – znów podobna do poprzednich dwóch. Zakłada, że terytorium państwa było ziemią należącą do władcy, którą on rozdał swoim podwładnym. g) NATURALNA [chyba chodzi o tą, ciężko było to znaleźć] (Aureliusz Augustyn) – popularna w dzisiejszej socjologii, wedle tej teorii społeczeństwa dążą do organizacji swojego życia w formie właśnie państwa, która jest najbardziej naturalna. FUNKCJE WSPÓŁCZESNEGO PAŃSTWA: a) Wewnętrzne: •

Prawodawcza (państwo ustanawia prawo)

•

Porządkowa (egzekwuje wydawane prawo oraz pilnuje porządku na swoim terytorium – żeby dało się normalnie żyć)

•

Administracyjna (państwo dzieli swoje terytorium na mniejsze jednostki i wyznacza ich zarządców, ci pilnują tam prawa i mają pewien zakres władzy ustawodawczej itp.)

•

Gospodarczo – administracyjna (państwo zarządza swoimi finansami, budżet bierze ze ściąganych podatków, handlu międzynarodowego itp. Finansuje rzeczy powszechnego użytku, np. drogi)

•

Socjalna (Państwo zapewnia swoim obywatelom wykształcenie [przymus chodzenia do szkoły], służbę zdrowia, emerytury i inne przyjemne rzeczy)

•

Kulturalno – wychowawcza (państwo dba o to, żeby wykształcić swoich obywateli, krzewi w nich kulturę narodową i przytomne myślenie o problemach państwa i ludzkości. Wychowuje ich na porządnych ludzi)

b) Zewnętrzne: •

Utrzymywanie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi (Polska np. należy do NATO i UE, prowadzi politykę i handel zagraniczny – sprowadzamy gaz z Rosji, eksportujemy wódkę lub zajmujemy stanowisko ws. Gruzji)

•

Ochrona interesów państwa (interes państwa i jego obywateli zawsze stoi na pierwszym miejscu w polityce zagranicznej)

•

Zapewnienie bezpieczeństwa i pokoju (z pomocą armii lub z pomocą dyplomacji państwo dba o to, by jego obywatele mogli żyć w pokoju i przeświadczeniu, że są bezpieczni).

PODZIAŁ PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA FORMĘ RZĄDU: a) Monarchie •

Absolutna (występowała raczej dawniej, dziś już takich nie ma, przykład to Francja w XVII wieku. Król posiada władzę absolutną i nikt nie może mu zagrozić)

•

Konstytucyjna (Polska miała taką być po konstytucji 3 maja. Rządzi król z konkretnymi uprawnieniami, które posiada na mocy konstytucji. Nie stoi ponad prawem).

•

Parlamentarna (przykład to dzisiejsza Wielka Brytania. Król ma raczej małą władzę, rządzi przede wszystkim parlament a król to taka maskotka dla ludu).

•

Ps. Królowie rządzą do śmierci, wyjątek to Malezja i Andora -> odsyłam do prezentacji.

b) Republiki •

Prezydenckie (USA – prezydent i szef rządu to jedna osoba. Ma znacznie większą władzę niż w republice parlamentarnej, wybierany pośrednio lub bezpośrednio przez lud).

•

Parlamentarne (np. Polska. Prezydent i szef rządu są dwoma oddzielnymi osobami, mają swoje zakresy władzy i kontrolują się nawzajem. Wybierani na różne sposoby, w Polsce – prezydent przez lud, premier (szef rządu) wybierany jest przez partię, która wygra wybory).

PODZIAŁ PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA REŻIM POLITYCZNY: a) DEMOKRATYCZNE (wiadomo, władzę w ten lub inny sposób wybiera i kontroluje lud) •

Liberalne (Państwo pozwala swoim obywatelom na bardzo wiele, panuje zasada wolnego handlu, chodzi głównie o to, że jak kto sobie w życiu poradzi, tak potem ma na starość).

•

Socjalne (Bardziej niż państwo liberalne zwrócone jest w kierunku pomocy swoim obywatelom, kosztem odrobinę bardziej ograniczonej wolności – np. obowiązkowe składki na emeryturę, za to dostaje się tą emeryturę, a nie gryzie ściany na starość).

b) AUTORYTARNE (nie jest to dyktatura, ale jest to państwo kierowane przez jednego człowieka lub wąską grupę ludzi, którzy zdobyli władzę niekoniecznie legalnym sposobem [zamach majowy]. Jest to skrajnie scentralizowana władza [CENTRALIZACJA]. Czasem kierują nimi dobre pobudki. Zdarza się, że tępią opozycję, za pomocą np. CENZURY. Państwo autorytarne przeczy idei samorządności, a inicjatywa obywatelska nie ma w nim prawa bytu. Istnieje rozwinięty aparat przymusu [wojskowy, policyjny], na którym czasem opiera się autorytet rządzącego/rządzących. Obecny jest tutaj czasem KORPORACJONIZM, czyli zrzeszanie (czasem przymusowe) ludzi pracujących w konkretnym zawodzie, trochę przypomina to średniowieczny cech w mieście, ale o większym zasięgu działania. Korporacja dba o rozwój kulturalny i duchowy swoich obywateli, oraz o ich byt materialny. Przykład państw autorytarnych - Polska za czasów Piłsudskiego, Rosja dzisiaj [PUTIN], Hiszpania za rządów generała Franco). c) TOTALITARNE (Państwo totalitarne to takie, w którym rządzi dyktator lub bardzo wąska grupa ludzi, która zdobyła lub utrzymuje władzę nielegalnym sposobem (np. JUNTA WOJSKOWA). W państwie totalitarnym aparat przymusu jest rozwinięty bardzo mocno, służy do stałego kontrolowania obywateli, ponieważ władza totalitarna stara się kontrolować każdy aspekt życia swoich obywateli. Panuje terror (np. porwania przez tajne służby policyjne obywateli podejrzanych o działanie przeciw władzy), cenzura kontroluje wszystko co jest publikowane. INDOKTRYNACJA obecna jest we wszystkich placówkach oświaty, państwo określa, jakiej wersji historii należy uczyć oraz stara się wpoić obywatelom słuszność swoich działań (tak było np. w ZSRR, w PRL, nie wspominając o Korei Północnej i Kim Ir

Senie). UNIFORMIZACJA to dążenie do ujednolicenia życia, zachowania, pracy i innych dziedzin życia obywateli danego państwa, obecne np. w Chinach Ludowych. Przykładami państw totalitarnych są: ZSRR, z którym wiąże się KOMUNIZM – panowała doktryna Lenina oparta na filozoficznych rozważaniach Karola Marksa. III Rzesza, z którą wiąże się pojęcie NAZIZMU, czyli narodowego socjalizmu, opartego na ideologii wymyślonej przez Hitlera – gloryfikowanie rasy aryjskiej i pogardzanie innych narodów, tępienie Żydów, czy też odnoszenie się do symboliki Starożytnego Rzymu. FASZYZM, to określenie na państwo totalitarne, które jest homofoniczne (uważa swój naród za najlepszy na świecie, a wszystkie inne za gorsze). Przykładem państwa faszystowskiego i totalitarnego są Włochy Benito Mussoliniego.

MODELE USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH:

a) SYSTEM PREZYDENCKI – Prezydent i szef rządu to jedna i ta sama osoba (tzw. Egzekutywa zamknięta). Ma duży zakres władzy, obsadza urzędników w administracji państwa. Nie odpowiada przed parlamentem, ale jest ograniczony zapisami w konstytucji. Nie ma inicjatywy ustawodawczej (ma ją parlament), nie może też rozwiązać parlamentu. Przykład: USA b) SYSTEM PÓŁPREZYDENCKI – Prezydent i premier to dwie osoby (egzekutywa otwarta). Rząd odpowiada za swoje działania przed prezydentem. Prezydent może rozwiązać parlament, jest powszechnie wybierany przez społeczeństwo w wyborach. Może wydawać ustawy z kontrasygnatami (tzn. musi podpisać je jeszcze np. premier, lub któryś z ministrów, inaczej są nieważne). Parlament może uchwalić wotum nieufności wobec rządu, ma też inicjatywę ustawodawczą. Mandat poselski wyklucza bycie w rządzie. Przykłady: Grecja, Finlandia, Francja. c) SYSTEM PARLAMENTARNY – Rząd tworzony jest z partii, która zwyciężyła wybory. Mianuje go prezydent, który jest wybierany przez ogół społeczeństwa. Nowo powołany rząd musi uzyskać w parlamencie wotum zaufania, ma inicjatywę ustawodawczą, ale jest odpowiedzialny przed parlamentem, który może nie uchwalić wotum zaufania i go rozwiązać. Egzekutywa otwarta. Jeśli ktoś jest w parlamencie, nadal może być w rządzie. Rząd i prezydent ograniczane są przez konstytucję. Jest to typ parlamentarno – gabinetowy, przykłady: Polska, Włochy, Belgia, Dania itp.

•

Typ gabinetowo – parlamentarny, westminsterski, obecny w Wielkiej Brytanii różni się kilkoma rzeczami. Rząd, obok parlamentu ma również inicjatywę ustawodawczą. Gdy rządząca partia posiada dominującą

przewagę w parlamencie, w rządzie zasiada kierownictwo partii a jej członkowie są zobowiązani do dyscypliny partyjnej w głosowaniu to w praktyce oznacza, że rząd ma przewagę nad parlamentem. Ponadto rząd może rozwiązać parlament za pośrednictwem królowej. d) SYSTEM PARLAMENTARNO – KOMITETOWY (Szwajcaria) – Wybierane jest zgromadzenie narodowe, które wybiera rząd (Radę Federalną) na 4 lata. Zgromadzenie ma inicjatywę ustawodawczą, a rząd ma władzę wykonawczą, wybiera też spośród siebie głowę państwa (egzekutywa zamknięta). Parlamentu nie można rozwiązać przed końcem kadencji.

POJĘCIA: - pluralizm – istnieje więcej niż jedna partia o odmiennych programach politycznych i odmiennej doktrynie politycznej i poglądowej (partie lewicowe – prawicowe, liberalne, socjalne i inne). Ta zasada gwarantuje legalność opozycji. - zasada suwerenności ludu – cała władza w państwie należy do ludu żyjącego w danym państwie, tj. do jego obywateli. - zasada praworządności – władza i ci, którzy ją sprawują, muszą działać zgodnie z prawem i konstytucją, dotyczą ich one tak samo jak zwykłych obywateli. - zasada podziału i równowagi władz – ustawodawcza, sądownicza, wykonawcza (Monteskjusz), przedstawiciele żadnej z tych władz nie są w stanie sami rządzić państwem.

SUWERENNOŚĆ: a) Wewnętrzna – władza państwowa w pełni kontroluje to, co dzieje się w państwie, nikt z zewnątrz nie ma na to wpływu.

b) Zewnętrzna – państwo ma w ramach prawa międzynarodowego równorzędne prawa wobec innych państw. REPUBLIKA to państwo, w którym najwyższa władza pochodzi z wyboru ludu na określone kadencje. MONARCHIE EUROPEJSKIE

Wielka Brytania Elżbieta II (dynasti a Windsor )

Belgia

Albert II Korburg

Dania

Małgorza ta II

Hiszpani a

Juan Carlos I

Holandi a

Luksemb urg

Lichtenst ein

Szwecja

Norwegi a

Monako

Królowa Beatrix

Henryk BurbonParmeńsk i

Hans Adam (Jan Adam) II Lichtenst ein

Karol XVI Gustaw Bernadot te

Harald V

Albert II Grimaldi