Vl Sinh Hoc

VËt liÖu sinh häc ®iÒu trÞ vÕt báng

Ts Chu anh tuÊn

VËt liÖu tæng hîp

(synthetic dressings •

TÊm film: lµ nh÷ng tÊm polymer.

Bao gåm: polyurethal, polyethylen, polycaprolactone… kh«ng kh¶ n¨ng hÊp thô, Ýt thÊm dÞch, khÝ §iÒu trÞ vÕt báng n«ng, tiÕt dÞch Ýt. • TÊm bät xèp (foam): lµ nh÷ng polymer cña hydroxy vinyl chlorid acetate Bao gåm: polyvinyl, polyurethane, silastic foam, lyofoam cã kh¶ n¨ng hÊp thô, thÊm dÞch, khÝ §iÒu trÞ vÕt th­¬ng tiÕt dÞch nhiÒu nh­ c¸c vÕt báng s©u, vÕt loÐt giai ®o¹n 3,4

VËt liÖu tæng hîp

(synthetic dressings) •

Alginate dressing : Cã kh¶ n¨ng hÊp thô tèt - §iÒu trÞ tèt c¸c vÕt báng s©u, c¸c vÕt loÐt tiÕt dÞch võa hoÆc nhiÒu. - Kh«ng hiÖu qu¶ víi VT tiÕt dÞch Ýt, VT cßn HT

• Composite (synthetic dressings): b¨ng

hydrocolloid, hydrogel sheets (Vigilon), gels (HEMA = hydroxy ethyl methacrylate), super absorbent (Conva Tee) T¸c dông: võa cã kh¶ n¨ng ng¨n chÆn VK,

VËt liÖu thay thÕ da • VËt liÖu thay thÕ da: Lµ c¸c mµng tæng

hîp, b¸n tæng hîp hay nguån gèc sinh häc gièng hoÆc kh«ng gièng da vÒ cÊu tróc nh­ng cã t¸c dông thay thÕ c¸c chøc n¨ng cña da mét c¸ch t¹m thêi hay l©u dµi • Ph©n lo¹i: – Theo môc ®Ých thay thÕ •Thay thÕ da t¹m thêi •Thay thÕ da l©u dµi – Theo nguån gèc: •Tæng hîp •B¸n tæng hîp •Sinh vËt •C«ng nghÖ tÕ bµo vµ tÕ bµo gèc

C¸c lo¹i vËt liÖu thay thÕ da

• C¸c lo¹i m« tù nhiªn: da ®ång lo¹i; dÞ lo¹i; mµng èi • C¸c vËt liÖu thay thÕ da - Mµng hai líp tæng hîp (synthetic bilaminate) - Phøc hîp nÒn collagen (collagen- based composites): Biobrane, TransCyte, Integra. • PhÇn t­¬ng tù trung b× nÒn collagen (collagenbased dermal analogs): Alloderm • VËt liÖu nu«i cÊy tÕ bµo t¸ch ra tõ m« (culturederived tissue): Apligraft, TB sõng tù th©n nu«i cÊy, NBS cÊy lªn phÇn t­¬ng tù trung b×: l­íi polyglycolic (polyglactin); mµng collagen-

Vai trß t¸c dông cña c¸c vËt liÖu thay thÕ da • Che phñ, b¶o vÖ vÕt th­ • • •

• •

¬ng > Gãp phÇn h¹n chÕ suy mßn, nhiÔm khuÈn… Gi¶m ®au Phôc håi m«i tr­êng sinh häc tèt nhÊt cho bÒ mÆt VT KÝch thÝch qu¸ tr×nh liÒn VT – T¹o m«i tr­êng thuËn lîi: Èm, v« khuÈn… – C¸c yÕu tè sinh häc: Grow factors… C¶i thiÖn chÊt l­îng sÑo sau khi liÒn VT T¨ng sù tho¶i m¸i, dÔ

Vai trß sinh häc liÒn vÕt th­¬ng cña c¸c thµnh phÇn cña trung b×

• T¹o thµnh phÇn thuéc cÊu tróc da, t¹o

khung ®ì cho LVT • Chøa c¸c thµnh phÇn cã ho¹t tÝnh sinh häc kÝch thÝch c¸c phase LVT • Collagen: Gi¸ ®ì cho TB di c­, tiÕt ®Ñm gian bµo, chÊt dÉn ®­êng cho TB ph¸t triÓn • Elastin: t¨ng tÝnh ®µn håi cña m« • Fibronectin: kÕt g¾n c¸c TB, ®Þnh h­íng cho c¸c TB, kÝch thÝch tÕ bµo biÓu m« t¨ng ph©n chia vµ di c­, ho¸ øng ®éng víi NBS vµ §TB

Vai trß sinh häc liÒn vÕt th­¬ng cña c¸c thµnh phÇn cña trung b×

• Glycosaminoglycan: KÕt dÝnh TB, dÉn

®­êng cho c¸c sytokin LVT, gi¶m ho¹t ®éng cña protease, gi¸ ®ì cho c¸c tp kh¸c cña trung b× • Acid Hyaluronic: duy tr× ®Öm n­íc cña m«, gi¶m viªm, kÝch thÝch LVT, ®iÒu chØnh vÞ trÝ TB • C¸c yÕu tè t¨ng tr­ëng: KÝch thÝch tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña LVT

VËt liÖu thay thÕ da t¹m thêi

• Da ®ång lo¹i (Allograft) - Lµ lo¹i vËt liÖu thay thÕ da lý t­ëng ®iÒu trÞ báng - T¸c dông: ®ãng kÝn vÕt th­¬ng, chuÈn bÞ nÒn ghÐp - ChØ ®Þnh: che phñ vÕt báng s©u, diÖn réng. - Nh­îc ®iÓm: H¹n chÕ nguån cho da ChÊt l­îng phô thuéc tuæi, vÞ trÝ vïng

VËt liÖu thay thÕ da t¹m thêi • Da dÞ lo¹i (Xenograft) - Dïng da cña loµi kh¸c ®iÒu trÞ vÕt th­ ¬ng báng - Môc ®Ých: che phñ vÕt th­¬ng nhê cÊu tróc 2 líp gÇn gièng da ng­êi - ChØ ®Þnh: Báng trung b× n«ng; che phñ t¹m thêi báng trung b× s©u, báng s©u sau c¾t ho¹i tö. - ¦u ®iÓm: cã s½n, b¸m dÝnh tèt, gi¶m ®au, t¹o ®iÒu kiÖn tèt liÒn VT, kh«ng kÝch øng

VËt liÖu thay thÕ da t¹m thêi * Trung b× da lîn: – – –

Che phñ vÕt báng n«ng, s¹ch Che phñ vïng lÊy da Che phñ t¹m thêi nÒn vÕt th­¬ng báng s©u sau khi c¾t bá ho¹i tö > hç trî qu¸ tr×nh h×nh thµnh m« h¹t – Che phñ lªn m« h¹t khi ch­a cã ®iÒu kiÖn, ch­a ®ñ da tù th©n ®Ó ghÐp – Cã thÓ phèi hîp víi da tù th©n theo kiÓu Mowlem-Jackson hay Sandwich ë nh÷ng BN báng s©u diÖn réng - Cã thÓ dïng ®Ó chuÈn bÞ nÒn ghÐp tr­íc khi ghÐp c¸c s¶n phÈm cña nu«i cÊy tÕ bµo

Trung b× da lîn • ­u ®iÓm cña trung b× da lîn

– Cã ®Çy ®ñ c¸c ­u thÕ cña mét vËt liÖu thay thÕ da cã nguån gèc tõ m« ®éng vËt: KÕt dÝnh tèt víi bÒ mÆt VT, gi¶m ®au, chèng mÊt dÞch thÓ, n­íc, chèng nhiÔm khuÈn, cã t¸c dông sinh häc nhê líp collagen… – Cã thÓ lÊy ®­îc c¸c m¶nh trung b× víi c¸c kÝch cì kh¸c nhau – Da lîn cã nhiÒu ®iÓm t­¬ng ®ång víi da ng­êi vÒ cÊu tróc gi¶i phÉn vµ m« häc – S½n cã, dÔ lÊy, dÔ sö dông – Gi¸ thµnh hîp lý • Nh­îc ®iÓm: SÏ bÞ bong th¶i, ph©n huû

sau mét thêi gian (3-7 ngµy); CÇn b¶o

Trung b× da lîn (tiÕp) • C¸c d¹ng b¶o qu¶n vµ sö dông:

– D¹ng t­¬i •­u ®iÓm •Nh­îc ®iÓm – D¹ng b¶o qu¶n l¹nh •­u ®iÓm •Nh­îc ®iÓm – D¹ng b¶o qu¶n trong dung dÞch glycerin 96% •­u ®iÓm •Nh­îc ®iÓm

Trung b× da lîn (tiÕp) • C¸ch dïng: – LÊy trung b× da lîn ra khái m«i tr­êng b¶o qu¶n: •L¹nh s©u: n©ng nhiÖt ®é tõ tõ •Glycerin: röa s¹ch b»ng n­íc muèi sinh lý - Lµm s¹ch nÒn vÕt th­¬ng, cÇm m¸u - GhÐp tÊm trung b× da lîn lªn nÒn ghÐp sao cho tÊm trung b× ¸p s¸t vµo bÒ mÆt VT - Dïng g¹c kh¸ng sinh, g¹c tÈm betadin3%...®¸p lªn tÊm trung b× - Dïng mét líp g¹c tÈm vaselin phñ lªn + g¹c kh«

VËt liÖu thay thÕ da t¹m thêi • Mµng èi (Amniotic membrane) - LÊy tõ mµng nhau thai, thµnh phÇn cã: fibronectin, collagene, sîi l­íi, líp tÕ bµo biÓu b×. - T¸c dông: hµng rµo sinh häc che phñ vÕt th­¬ng - ChØ ®Þnh: báng n«ng ®é II, III; vïng cho da; che phñ da m¾t l­íi tØ lÖ 1:3 - ¦u ®iÓm: b¸m dÝnh tèt, gÇn trong suèt - Nh­îc ®iÓm: dÔ mñn n¸t, dÔ bong; cÇn thay hµng ngµy hoÆc c¸ch ngµy; cã thÓ

VËt liÖu thay thÕ da t¹m thêi • Mµng Biobrane - Gåm líp l­íi nylon ®­îc tr¸ng líp silicon máng - T¸c dông: hµng rµo che phñ vÕt th­¬ng, ng¨n VK x©m nhËp, gi¶m mÊt n­íc, gi¶m ®au khi thay b¨ng. - ChØ ®Þnh: vÕt báng n«ng s¹ch, vïng cho da, báng trung b× s©u ®· c¾t s¹ch HT. - Ou LF (1998) ®iÒu trÞ 106 BN báng trung b× b»ng Biobrane: rót ng¾n thêi

VËt liÖu thay thÕ da t¹m thêi • TransCyte - NBS tõ da bao qui ®Çu trÎ s¬ sinh, cÊy lªn Biobrane. - T¸c dông: hµng rµo che phñ VT. NBS tiÕt ra: Collagene type I, III, V Protein chÊt c¨n b¶n ngo¹i bµo: fibronectin, tenascin, Các glycosaminoglycan: versican, decorin TGF β, KGF, VEGF, IGF... - ChØ ®Þnh: báng trung b× n«ng, s©u Che phñ t¹m thêi sau c¾t HT tr­íc khi ghÐp

VËt liÖu thay thÕ da t¹m thêi • Orcell - Gåm 2 líp: TB sõng, NBS ®ång lo¹i cÊy lªn collagene - T¸c dông: t¹o chÊt nÒn t¶ng t­¬ng hîp sinh häc c¸c TB tiÕt ra: FGF-1;GM-CMS; KGF1… chÊt nÒn gióp cho cytokine, YTTT ho¹t ®éng che phñ sinh häc, thóc ®Èy liÒn VT

VËt liÖu thay thÕ da t¹m thêi • Dermagraft - Gåm: NBS da bao qui ®Çu trÎ cÊy l­íi polyglactin - T¸c dông: + NBS s¶n xuÊt chÊt nÒn t¶ng trung b×: collagene, c¸c protein ngo¹i bµo, yÕu tè t¨ng tr­ëng + Che phñ sinh häc, thóc ®Èy liÒn VT - ChØ ®Þnh: §iÒu trÞ vÕt th­¬ng, vÕt loÐt l©u liÒn §iÒu trÞ báng s©u kÕt hîp da m¾t l­íi - Naughton (1997) dïng Dermagraft: 281BN loÐt do §T§ rót ng¾n thêi gian liÒn VT

VËt liÖu thay thÕ da vÜnh viÔn • Da nh©n t¹o Integra - Gåm 2 líp:- collagene bß t¹o chÊt nÒn t¶ng nh­ trung b× - líp sillicon máng t­¬ng ®­¬ng biÓu b× - T¸c dông: chÊt nÒn trung b× t¹o ®iÒu kiÖn: NBS, §TB, lympho bµo, m¹ch m¸u… vïng l©n cËn x©m nhËp VT. Líp sillicon: ng¨n chÆn VK x©m nhËp, chèng mÊt n­íc. - ChØ ®Þnh: ®iÒu trÞ vÕt báng s©u sau c¾t ho¹i tö; PTTH - Heimbach (1988): ®¾p 106 BN: vïng ®¾p

VËt liÖu thay thÕ da vÜnh viÔn • GhÐp trung b× kh«ng tÕ bµo (AlloDerm) - Da tö thi ®· xö lý lo¹i bá c¸c tÕ bµo, gi÷ l¹i phÇn trung b× - T¸c dông: thay thÕ trung b×, duy tr× kh¶ n¨ng sèng m¶nh da ghÐp tù th©n. - ChØ ®Þnh: + §iÒu trÞ báng s©u sau c¾t HT kÕt hîp da tù th©n, ®ãng kÝn 1 th×. + PhÉu thuËt t¹o h×nh - Livesey (1995), §T tèt vÕt báng, kh«ng th¶i lo¹i MD - Sheridan (1995), theo dâi 6 th¸ng- 1 n¨m/6

VËt liÖu thay thÕ da vÜnh viÔn • VËt liÖu t­¬ng ®­¬ng da ng­êi (Apligraf) - Gåm 2 líp: collagene bß type I, NBS, TBS ®ång lo¹i. C¸c TB t¸ch tõ da bao qui ®Çu trÎ s¬ sinh. - T¸c dông: t­¬ng ®­¬ng da ng­êi vÒ sinh ho¸, chuyÓn ho¸, tû lÖ sinh s¶n TB t­¬ng ®­¬ng da ng­êi. - ChØ ®Þnh: ®iÒu trÞ loÐt do ®¸i th¸o ®­êng; viªm t¾c TM chi. - Eaglstein (1995), ®iÒu trÞ 15 BN c¾t bá da: kh«ng ®éc tÝnh, kh«ng th¶i lo¹i m¶nh ghÐp. - Flanga (1998), §T 293 BN loÐt l©u liÒn, thêi gian liÒn VT rót ng¾n (61 ngµy so víi 181

VËt liÖu thay thÕ da vÜnh viÔn • VËt liÖu thay thÕ da b»ng TB biÓu b× tù th©n nu«i cÊy (cultured epithelial autograft- CEA)

- TB sõng tù th©n nu«i cÊy tõ mÉu sinh thiÕt cña BN, sau 2-3 tuÇn cã thÓ ghÐp cho BN - ChØ ®Þnh: báng trung b× s©u vµ báng s©u cÇn ph¶i ghÐp da - Chalumeau (1999), tØ lÖ CEA b¸m sèng lµ 45% (18%-57%) - NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy: VT ®iÒu trÞ b»ng CEA khái, dÔ bÞ tæn th­¬ng, sÑo hay låi, co kÐo.

Xu h­íng ph¸t triÓn cña c¸c VL thay thÕ da • C¸c s¶n phÈm tõ tÕ bµo da • C¸c s¶n phÈm tõ stem cell

B¨ng nano • Acticoat (Smith & Nephew, London,

England) B¨ng kh¸ng khuÈn gåm: l­íi polyethylene ®­îc hÊp thô h¹t c¬ b¶n b¹c. B¹c nano cã kh¶ n¨ng kh¸ng khuÈn b»ng c¸ch ph¸ vì h« hÊp TB VK HiÖu qu¶ trong ®iÒu trÞ báng trung b×, vïng cho da, che phñ trªn da m¾t l­íi. Cã thÓ thay b¨ng 3 ngµy/lÇn. Vïng cho da ®Ó 7 ngµy