Tu Vung Triet - Than

Dedication to my dear fraters, particularly in Ngoïc Quang Community, as a honest appreciation for the life

TÖØ VÖÏNG TRIEÁT THAÀN VIEÄT ANH PHILOSOPHICO – THEOLOGICAL LEXICON Vietnamese – English

1

2

LÔØI NGOÛ Taäp saùch naøy ñeán vôùi baïn thaät tình côø vaø cuõng tình côø ngay caû vôùi ngöôøi thöïc hieän noù. Ai cuõng thöøa nhaän khoâng deã gì chuyeån ñöôïc nhöõng thuaät ngöõ chuyeân moân giöõa caùc ngoân ngöõ vôùi nhau vaø giöõa ngoân ngöõ Vieät-Anh khoâng phaûi laø moät ngoaïi leä. Vì nhu caàu hoïc hoûi, caàu tieán, chuùng toâi vaãn öôùc mong coù ñöôïc nhöõng boä töø ñieån haún hoi Anh – Vieät, Vieät – Anh trong laõnh vöïc chuyeân moân toân giaùo noùi chung, caùch rieâng Coâng Giaùo (ñaëc bieät trieát hoïc vaø thaàn hoïc), hieän taïi nhöõng gì coù ñöôïc trong taàm tay thaät laø haïn cheá; Töø ñieån thaàn hoïc tín lyù Anh – Vieät cuûa Lm. Vuõ Kim Chính, SJ chuû bieân, Töø vöïng trieát thaàn caên baûn Anh – Vieät cuûa Ngoâ Minh vaø Nguyeãn Theá Minh (taát caû ñeàu khoâng ñaày 300 trang) vaø moät soá taøi lieäu rieâng leû khaùc coù theå tin caäy ñöôïc veà maët chuyeân moân. Nhö vaäy cöù cho Anh – Vieät laø taïm oån, theá coøn Vieät – Anh thì sao ? Ít ra ñoái vôùi chuùng toâi thì tôùi giôø xem nhö hoaøn toaøn tay traéng ! Ñang luùc muoán taïo rieâng cho mình moät taäp soå tay töø vöïng chuyeân moân Vieät – Anh trieát thaàn, thì qua maùy ñieän toaùn chuùng toâi coù ñöôïc nhöõng taøi lieäu noùi treân vaø vôùi nhöõng gì cho pheùp veà maët kyõ thuaät vaø hieåu bieát, chuùng toâi ñaõ gaéng goå thöïc hieän cuoán töø vöïng naøy. Ñaây laø cuoán Vieät – Anh ñaûo ngöôïc töø

cuoán Töø vöïng trieát thaàn caên baûn Anh – Vieät cuûa Ngoâ Minh vaø Nguyeãn Theá Minh maø thoâi, ngoaøi ra chuùng toâi coøn coù tham khaûo moät soá taøi lieäu khaùc vaø theâm vaøo moät soá muïc töø trong ñoù coù nhöõng töø chuyeân moân nhaø Phaät phoå thoâng. Ñang khi chôø ñôïi nhöõng coâng trình chuyeân moân cuï theå ñaày ñuû cuûa nhöõng baäc thöùc giaû, ñaønh chaáp nhaän vaäy.

3

Ñeå tieän vieäc söû duïng, tham khaûo cheùo, chuùng toâi coù in goäp cuoán Töø vöïng trieát thaàn caên baûn Anh – Vieät cuûa Ngoâ Minh vaø Nguyeãn Theá Minh ôû phía sau.1 Vì hoaøn caûnh khoâng cho pheùp vaø vì thieän ích chung, chuùng toâi raát mong moät caùch ñaëc bieät hai taùc giaû Ngoâ Minh vaø Nguyeãn Theá Minh thoâng caûm mieãn thöù cho vieäc söû duïng taøi lieäu cuûa quyù vò maø chöa xin pheùp. Vaø qua ñaây treân tinh thaàn caàu tieán, chuùng toâi cuõng raát mong ñoùn nhaän ñöôïc söï chæ daïy cuûa taát caû moïi ngöôøi. Xin chaân thaønh tri aân.

Ñaø Naüng, ngaøy 17 thaùng 11 naêm 2003

ngöôøi thöïc hieän

Kyù hieäu vieát taét : cñ: coâng ñoàng cg: coâng giaùo ñk: ñieàu khoaûn (canon: Giaùo luaät) ÑGH: Ñöùc Giaùo hoaøng ÑK: Ñöùc Kitoâ

1

ÑM: Ñöùc Meï GH: Giaùo hoäi GM: Giaùm muïc TGM: Toång Giaùm muïc KT: Kinh thaùnh LM: Linh muïc n.: naêm

Xem lôøi noùi ñaàu cuûa hai taùc giaû ôû trang 329

4

ng.: ngöôøi TC: Thieân Chuùa tk: theá kyû tt.: vaø caùc soá tieáp theo vv: vaân vaân x.: xem

A - AÊ - AÂ

AÙch: Yoke, burden AÙch/caûnh noâ leä: Slavery Añam cuoái cuøng (ÑK 1Cr 15,45; Rm 5, 12-21): Last Adam Añam môùi: Second Adam Ai ca cuûa Gieâreâmia: Lamentation of Jeremiah Ai caäp: Egypt(-ian) AÙi duïc, söï khao khaùt: Lust AÙi hoái, hoái toäi caùch troïn/hoaøn haûo: Perfect contrition AÙi kyû, töï kyû aùi moä: Narcissism AÙi nam aùi nöõ: Gynandry AÙi tình thuaàn khieát: Platonic love AÙm aûnh; say meâ: Obsession AÙm/phuùng duï; nguï yù/ngoân: Allegory, parable AMDG (khaåu hieäu Doøng Teân: Ñeå vinh quang TC caû saùng hôn): Ad Majorem Dei Gloriam A-moát, Am: Amos An bình, tòch tònh: Peaceful (a) An giaác nghìn thu (Bizantinoâ; chæ veà ÑM, baø thaùnh Anna): Koimesis An nghæ ngaøn thu: Eternal rest An ninh/toaøn, yeân oån: Security

A La Haùn: Arahant AÙ bí tích (thuoäc bí tích): Sacramentals AÙ phuïng vuï: Paraliturgy AÙ thaùnh, chaân phöôùc: The Blessed AÙ thaàn: Demigod AÙc caûm: Antipathy AÙc ñaïo: Evil way AÙc hieåm/ñoäc, coá tình phaïm loãi; tinh nghòch/quaùi: Malice AÙc khaåu, löôõi noïc ñoäc: Evil tongue AÙc moäng: Nightmare, nightmarish AÙc nghieät, taøn nhaãn: Harshly AÙc thaàn: Devil, evil spirit AÙc thoáng daâm, loaïn thoáng daâm (tìm laïc khoaùi nhuïc duïc baèng töï haønh haï vaø haønh haï ng. ñoái taùc): Sadomasochism AÙc yù, aùc taâm, xaáu buïng: Malevolence AÙc yù/taâm, xaáu buïng: Ill will AÙc/baïo daâm; taøn baïo: Sadism AÙc/döõ töï baûn chaát: Intrinsic evil

5

Anh em: Brethren, frater, brother Anh em Boâheâmia (toân phaùi kitoâ, taùch khoûi Utraquists, n. 1467, vaø sau naøy keát hôïp vôùi phaùi Calvin): Bohemian Brethren Anh em choàng/vôï/reå: Brotherin-law Anh em heøn moïn: Friars minor Anh em keát nghóa: Blood brother Anh em ly khai: Separated brethren Anh em söûa loãi nhau: Fraternal correction Anh em; sö huynh; nam tu só khoâng linh muïc: Brothers Anh giaùo: Anglican(-ism) Anh Giaùo Haï phaùi (thieân veà Tin laønh): Low Church Anh haøi tieàn thinh: Children's limbo Anh huøng ca, thieân söû thi: Epic, epos, epopee AÛnh aûo: Virtual image AÛnh boä aùo ÑM (thay theá cho boä aùo ÑM): Scapular medal AÛnh ñeo: Medals

An taùng: Interment, burial, funeral An taùng theo Kitoâ giaùo: Christian burial, Christian funeral An tònh hoaøn toaøn: Perfectly peaceful An uûi: Consolation, comfort An uûi thieâng lieâng: Spiritual consolation An uûi töï nhaân do: Consolation with cause An uûi voâ nhaân do (TC taùc ñoäng): Consolation without cause AÙn phaït traàm luaân (hoûa nguïc): Pain of damnation AÙn traàm luaân muoân ñôøi: Pain aeterna, eternal pain AÙn vaên öùng thuaän: Affirmative judgment AÙn/phaùp leä, leà loái xeùt xöû (cuûa moät toøa aùn); phaùp luaät hoïc: Jurisprudence Anh chò em: Siblings Anh chò em [cuøng meï - ñoàng maãu -] khaùc cha: Uterine brother Anh chò em cuøng cha/meï khaùc meï/cha: Step-brother/sister, half-brother, -sister 6

AÛo töôûng luaän: Illusionism AÛo töôûng, aûo aûnh, aûo giaùc: Illusion AÛo töôûng, aûo aûnh, aûo giaùc; chöùng hoang töôûng, hoang loaïn taâm: Delusion AÛo töôûng, aûo moäng: Fantasm AÛo voïng, huyeån hoùa, aûo hoùa: Mirage AÙo anba (phuïng vuï): Alb AÙo caø sa, y maøu vaøng: Yellow robe, frock AÙo caùc pheùp: Surplice AÙo caùc pheùp, aùo giuùp leã: Cotta AÙo choaøng: Cappa, pluvial AÙo choaøng lôùn (cuûa caùc hoàng y vaø giaùm muïc): Cappa magna AÙo choaøng ngoaøi (cuûa caùc kinh só): Almuce AÙo choaøng (khoâng coù tay): Cope AÙo daøi; aùo nhaø (thaày) tu: Frock AÙo doøng: Soutane, cassock, religious habit AÙo doøng (coù phaàn aùo khoaùc ngaén ñeà choaøng theâm ngoaøi): Zimarra AÙo ñeo aûnh: Scapular medal

AÛnh ñeo hay laøm pheùp laï: Miraculous medal AÛnh ñeo ngöïc (hình traùi xoan cuûa caùc GM Ñoâng phöông): Encolpion AÛnh ñeo thay (cho boä aùo Ñöùc Meï): Scapular medal AÛnh höôûng tôùi, gaây xuùc ñoäng; caûm xuùc; thaâm nhieãm; giaû vôø: Affect AÛnh töôïng thaùnh: Icon, sacred image AÙnh quang, saùng toû, saùng ngôøi; roõ raøng, minh baïch, hieån minh, quang minh: Clarity AÙnh saùng vinh quang (ñeå coù theå thaáy TC treân thieân ñaøng): Lumen gloriae AÙnh saùng vinh quang, thieân quang : Light of glory AÙnh saùng; nguoàn saùng löûa, ñeøn: Light AÛnh, töôïng; hình töôïng, hình dung; yù töôûng: Image Anh-Coâng giaùo (Phaùi Anh giaùo giöõ giaùo lyù vaø phong tuïc Coâng giaùo): Anglo-Catholics An-reâ: Andrew AÛo giaùc/aûnh: Hallucination AÛo thò: Visual hallucination 7

AÙy naùy/ caén röùt löông taâm; hoái haän, hoái tieác: Worm of conscience AÊn caép/troäm, troäm caép: Theft, larceny AÊn chay kieâng thòt (Ñoâng phöông): Nesteia AÊn chay nhaët, nhaët chay: Black fast AÊn chay (ñk 1251), nhòn ñoùi; kieâng khem: Fast AÊn naên, hoái caûi, thoáng hoái, hoái tieác, hoái haän: Contrition, repentance, penitence AÊn naên khoâng troïn: Imperfect contrition AÊn naên troïn: Perfect contrition AÊn xin, haønh khaát; naøi xin: Beg AÂm döông: Yin-yang AÂm döông (ngoä giaùo); kyø soùc voïng: Syzygy AÂm giai bình ca: Modes AÂm hoä, (chung) boä phaän sinh duïc: Pudenda AÂm æ, nung naáu: Smouldering AÂm möu, möu phaûn: Conspiracy(-ator), plot AÂm möu; cuøng goùp phaàn toå chöùc, gaây ra: Conspire

AÙo khoaùc ngaén (GM vaø ÑGH thöôøng duøng, khoaùc leân ngoaøi aùo doøng): Mozzetta AÙo khoaùc (cuûa giaùo só): Greca AÙo leã: Planeta AÙo leã gaáp (xöa phoù teá vaø phuï phoù teá maëc trong ñaïi leã muøa ñeàn toäi): Folded chasuble AÙo leã ngoaøi: Chasuble AÙo leã phoù teá: Dalmatic AÙo loâng gai, aùo nhaëm: Cilicium AÙo nhaëm/haønh xaùc (baèng vaûi thoâ saàn suøi, loâng gai): Hair shirt AÙo phuï phoù teá: Tunic(le) AÙo quan, linh cöõu: Coffin, casket AÙo ren vaén (GM) :Rochet AÙo röûa toäi: Baptismal robe AÙo traéng daøi, AÙo chuøng traéng, anba (phuïng vuï): Alb AÙp böùc, aùp cheá, öùc hieáp; boùp ngheït, ñeø neùn, ñaøn aùp; ngoät ngaït: Oppress(-ion) AÙp choùt, giaùp cuoái: Penult(imate) AÙp duïng ñaëc tính (cuûa thieân tính cho nhaân tính vaø traùi laïi): Predication of idiom Aristoát: Stagirite 8

AÂn xaù; khoan dung/thöù; nuoâng chieàu, buoâng thaû: Indulgence, amnesty AÅn só, sa moân: Recluse AÅn tu: Hermit AÁn: Seal AÁn tích: Sacramental character AÁn tích giaûi toäi (ñk 983): Seal of confession AÁn tích khoâng taåy xoùa ñöôïc, khoâng phai nhaït: Indelible character AÁn tích Röûa toäi, aán tín Thanh taåy: Seal of baptism AÁn tín Thaùnh Linh: Seal of the Spirit AÁn-AÂu: Aryan AÁp tröùng; aáp uû; thôøi gian uû beänh; caàu moäng (thuaät boùi toaùn nguû qua ñeâm nôi caùc ñeàn mieáu mong nhaän ñöôïc moäng baùo cuûa y thaàn baøy cho caùch chöõa laønh beänh): Incubation AÂu AÙ, lai AÂu AÙ: Eurasian AÂu hoùa: Europeanize AÂu lo khaéc khoaûi, phieàn muoän toät ñoä, quaèn quaïi; haáp hoái: Agonize

AÂm nhaïc thôøi Trung coå: Medieval music AÂm phaùp bình ca: Gregorian modes AÂm ty, vöïc thaúm; aâm phuû, dieâm vöông: Hades, nether world, abyss AÂn boång giaùo só, boång loäc (ñk 1272): Benefice AÂn haän, hoái haän, aên naên: Remorse AÂn hueä, quaø taëng; thieân taøi: Gift AÂn hueä; aân suûng, ôn thaùnh: Grace, gratia AÂn nhaân, nhaø haûo taâm: Benefactor AÂn suûng bí tích: Sacramental grace, res sacramenti AÂn suûng ñôn thuaàn, chæ aân suûng khoâng thoâi: Res tantum AÂn suûng thuï taïo: Created grace AÂn suûng voâ taïo, (TC töï trao ban chính mình): Uncreated grace AÂn traïng nguyeân thuûy (tröôùc nguyeân toäi): Original justice/ righteousness

9

B

Baùc boû; loaïi boû; haét huûi, ruoàng boû; töø choái, cöï tuyeät: Reject(-ion) Baùc/ñöùc aùi, tình yeâu; hoäi töø thieän, cöùu teá; cuûa boá thí: Charity Bacbiturat: Barbiturate Baùch haïi, truy haïi, khuûng boá, ñaøn aùp; haønh haï, ngöôïc ñaûi: Persecute(-ion) Baùch khoa thö, töø ñieån: Encyclop(a)edia Baøi baøn theâm: Excursus Baøi ca "Chuùc tuïng" (Lc 1, 6879): Benedictus Baøi ca Keârubim (phuïng vuï Ñoâng phöông): Cherubicon Baøi ca maët trôøi (cuûa thaùnh Phanxicoâ Assisi): Canticle of the Sun Baøi coâng boá Phuïc Sinh: Exultet Baøi dieãn giaûng, giaûng leã (Thaùnh Leã, ñk 767): Homily Baøi dieãn thuyeát, dieãn töø/vaên; thieân khaûo luaän; ngoân töø: Discourse Baøi Do thaùi: Anti-semitism Baøi ñoïc ngaén: Little chapter Baøi ñoïc phuïng vuï (khoâng phaûi laø Phuùc AÂm): Lesson

Ba hieàn nhaân, Ba vua: The three wise men, the magi Ba loaïi duïc voïng: Triple concupiscence Ba Ngoâi ôû trong nhau, töông taïi: Trinitarian Baø con hoï haøng; baø con beân ngoaïi; cuøng nguoàn goác: Cognate Baø con, thaân quyeán: Relatives Baø La Moân, Phaïm chí: Braøhmana Baø la moân, tö teá Blm: Brahman Baø phöôùc: Sister of mercy Baø sô, nöõ tu, ni coâ (Nhaø Phaät): Nun Baø (quyù baø): Dame Baû toäi loãi, söùc caùm doã cuûa toäi loãi: Fomes peccati Baù chuû, baù quyeàn, quyeàn toái cao; laõnh ñaïo: Hegemony Baù coâng vieân (laøm moïi thöù vieäc trong nhaø); ng. quaûn gia: Factotum Baø; baùc, coâ, thím, dì...: Grand aunt Babylonia: Babylonia

10

Baøi ñoïc; dò baûn: Lection Baøi giaûng: Lecture, sermon Baøi giaûng treân nuùi (Mt 5-7): Sermon of the mount Baøi haùt "Ngaøy phaãn noä": Dies Irae Baøi hôïp xöôùng; daøn hôïp xöôùng: Chorale Baøi huaán duï, dieãn vaên: Allocution Baøi Phuùc aâm cuoái leã (xöa): The last Gospel Baøi sai: Letter of obedience Baøi taùn döông, lôøi khen, ñieáu vaên tuïng theå: Eulogy Baøi taùn tuïng, tuïng töø: Panegyric Baøi thaùnh ca, ca vònh: Canticle Baøi Thaùnh Maãu phaùi (choáng baùng Ñöùc Maria laïc giaùo thôøi xöa): Antidicomarianites Baøi thaàn linh, baøi TC: Antitheism Baøi trình giaûng (daïy hoïc), baøi thuyeát trình: Lecture Baøi trình thuyeát chuû ñaïo (neâu caùc vaán ñeà quan troïng): Keynote address Baøi tröø vieäc thôø aûnh töôïng: Iconomachy, Iconoclasm

Baøi vaên ñaû kích, ñaøm luaän: Diatribe Baøi vò, thaàn chuû : Ancestral tablets Baøi xích; khieån traùch, leân aùn; hình phaït ñôøi ñôøi (hoûa nguïc): Reprobation Baõi boû, huûy boû, giaûi taùn; caám chæ, ñaøn aùp; ñeø neùn, caàm laïi; giaáu gieám: Suppression Baõi boû; huûy boû, pheá chæ: Abrogation Baõi chöùc (ñk 192): Removal Baõi raøo; ñaøn chieân; laèn xeáp, khuùc uoán; caùnh cöûa: Fold Baùi hoûa giaùo (AÁn ñoä, Ba tö): Parsism Baùi laïy, phuïc laïy: Proskynesis Baùi quì, baùi goái, quyø goái: Genuflect(-exion) Baùi vaät giaùo; meâ linh vaät, ngöôõng moä/suy toân quaù loá (ñoái vôùi ngöôøi hay vaät...); chöùng /thoùi daâm duïng kích duïc vaät: Fetishism Baøi/choáng giaùo só: Anticlericalism Baõi/huûy boû; thuû tieâu: Rescind, abrogation Baùm chaët, chaáp chaët, Baùm víu, nhieãm tröôùc: Cling 11

Baøn thôø taïm (giöõ Mình Thaùnh Chuùa caùc ngaøy thöù 5 vaø 6 Tuaàn Thaùnh); baøn höông aùn: Altar of repose Baøn thôø xaùch tay: Portable altar Baøn tieäc Lôøi Chuùa: Table of the word Baûn aùn, aùn vaên; luaän ñeà thaàn hoïc; meänh ñeà: Sentence Baûn baûy möôi (baûn dòch Cöïu Öôùc trong tieáng Hy laïp): Septuagint, LXX Baûn chaát bí tích: Substance of sacrament Baûn chaát ñoài baïi: Corrupted nature Baûn chaát toát, thieän taùnh: Good natured Baûn cheùp tay, thuû baûn, baûn thaûo: Manuscript Baûn chuù giaûi thöôøng duøng (ôû thôøi trung coå ñeå caét nghóa KT): Glossa ordinaria Baûn dòch; loái trình /giaûi thuaät: Version Baûn dòch Targum (baûn dòch Kinh Thaùnh Cöïu Öôùc ra tieáng Aram): Targum Baûn dòch Vulgata: Vulgate

Ban haønh: Promulgation Ban ngaøy; moät ngaøy troï: Diurnal Ban pheùp laønh cho phuï nöõ thôøi sinh nôû: Churching Ban sô, nguyeân thuûy: Primeval Ban taëng: Bestow Ban thöôûng; gia ôn; haøi loøng, maõn nguyeän; tieàn thuø lao: Gratification Ban (bí tích) vôùi ñieàu kieän (ñk 845): Conditional conferral Baøn chòu leã: Altar rail Baøn hoûi, khuyeân/chæ baûo: Counsel Baøn quyø: Prie-Dieu Baøn thôø: Altar Baøn thôø caïnh/tieåu: Minor/ lateral altar Baøn thôø chính: Main altar, high altar Baøn thôø coá ñònh: Fixed altar Baøn thôø ñaëc aân (xöa ñöôïc ñaïi xaù cho keû cheát khi laøm leã ôû ñoù): Privileged altar Baøn thôø löu ñoäng: Movable alter Baøn thôø nôi/treân moä cuûa moät vò töû ñaïo: Confession of a Martyr 12

Baûn quyeàn sôû taïi (ñk 134 §2): Local Ordinary Baûn quyeát nghò cuûa Ñöùc Pioâ IX (leân aùn 80 meänh ñeà hay yù kieán sai laïc; n. 1864): Syllabus of Pius IX Baûn quyeát nghò cuûa Ñöùc Pioâ X (leân aùn moät soá quan ñieåm khaùc; n. 1907): Syllabus of Pius X Baûn sao phoùng, chuïp laïi, moâ phoûng, laøm giaû: Facsimile Baûn saéc giôùi tính: Sexual identity Baûn thaùnh ca: Anthem, sacred song, hymn, song of praise Baûn theå, baûn chaát, yeáu tính, coát tuûy: Essence Baûn theå, baûn chaát; thöïc theå, thöïc chaát; noäi dung, ñaïi yù; taøi saûn, tieàn cuûa: Substance Baûn theå, töï theå, thöïc theå (cuûa "hieån töôïng"); (Kant) ñoái töôïng tröïc giaùc trí thöùc: Noumemon Baûn theå; baûn tính: Ousia Baûn tính: Nature Baûn tính loaøi ngöôøi, nhaân tính: Human nature Baûn tính sa ngaõ/ñoïa: Fallen nature

Baûn ñòa, baûn xöù, ñòa phöông; tieáng baûn xöù: Vernacular Baûn höôùng daãn tham khaûo: Cross-reference Baûn keâ caùc saùch Kinh thaùnh do oâng Muratori (16721750) khaùm phaù: Canon of Muratori Baûn Kinh Thaùnh ña ngöõ: Polyglot Bible Baûn Kinh Thaùnh Hy ngöõ (Baûn LXX): Greek Bible Baûn Kinh Thaùnh thoâng duïng (baèng tieáng Siri thoâng duïng ôû Tieåu AÙ vaøo caùc tk 5-7): The Peschitta(o) Baûn maûnh thö muïc Muratori (xöa nhaát -cuoái tk 2- ghi teân caùc saùch trong Taân Öôùc): Muratorian fragment (canon) Baûn naêng, thieân höôùng; naêng khieáu: Instinct Baûn naêng toân giaùo: Religious instinct Baûn ngaõ, caù vò tính, caùi toâi: Personhood, ego, self Baûn Phoå thoâng (KT do thaùnh Hieâroânimoâ phieân dòch, tk 4): Vulgate

13

Baûn vò, baûn theå: Supposit Baûn vieát baèng maät maõ/öôùc, maät kyù thö: Cryptogram Baûn vieát thaûo, chöõ thaûo: Cursive Baûn xöù hoùa phuïng vuï: Liturgical inculturation Baûn xöù hoùa, baûn ñòa hoùa: Indigenize(-ation) Baûn xöù/ñòa: Indigenous Baùn caàu: Hemisphere Baùn cuù thi (nöûa caâu thô): Hemistich Baùn kheá öôùc: Quasi contract Baùn truù/cö sôû (ñk 100), chuaån cö (ñk 103tt): Quasi domicile Baïn ñoàng nghieäp, ñoàng baïn, thaân höõu: Confreøre, frater, mate Baïn höõu: Friend Baïn thaân; ngöôøi haàu (trong nhaø ÑHG); gia nhaân (giaùo daân soáng trong moät tu vieän): Familiar Baïn Thieân Chuùa (hieäp hoäi goàm tu só vaø giaùo daân, tk 14): Friends of God Baûn/höõu theå hoïc: Ontology Baøn; baûn, baûng, bieåu: Table Ba-na-ba: Barnabas

Baûn tính; baûn chaát: Physis Baûn toùm taét: Abstract(s) Baûn toùm taét, saùch toaùt yeáu; hình aûnh thu nhoû; maãu göông tieâu bieåu; tinh chaát, tinh hoa: Epitome Baûn tuyeân ngoân Augsburg (Tin laønh, n. 1555): Augsburg Confession Baûn Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn: Bill of Right(s) Baûn tuyeân tín cuûa giaùo phaùi Tin laønh Phaùp: Gallican confession Baûn tuyeân tín thaùnh Athanasioâ (cuõng goïi laø Quicumque, tk 5): Athanasian Creed Baûn Tuyeân tín Westminster (GH Tröôûng laõo, n. 16431647): Westminster confession Baûn tuyeân xöng ñöùc tin, coâng thöùc/baûn tuyeân tín, tín quy (kinh tin kính): Symbol of faith Baûn vaên Kinh Thaùnh do tröôøng phaùi Masorah baûo löu: Masoretic text Baûn vaên/vieát, baøi ñoïc; nguyeân vaên; nguyeân baûn: Text 14

Baùnh thaùnh: Pain beùnit, host Baùnh thaùnh leã (phaàn baùnh linh muïc caét ñeå truyeàn pheùp nghi thöùc Bizantinoâ): Eucharistic lamb Baùnh tieán (Lv 24, 5-9, Mc 2, 26): Showbread Baùnh tröôøng sinh: Bread of life Baùnh xe luaân hoài: Wheel of rebirth, samsaøracakka Bao goàm, goàm coù: Inclusive(ion, -ness) Bao göôm/kieám; vaùy boù saùt; bao cao su (choáng thuï thai, nhö condom; x. Phoøng ngöøa): Sheath Bao haøm, bao nhieáp, aån bieän: Subsume Bao nhieâu baáy nhieâu, theo möùc ñoä coù theå: Tantum quantum Bao quaùt, toaøn dieän, troïn veïn: Comprehensive Bao quy ñaàu, (Taân öôùc) Do thaùi giaùo: Foreskin, Prepuce Bao tay (xöa) GM mang khi cöû haønh caùc nghi leã: Episcopal gloves

Baûng caùo traïng: Syllabus Baûng lieät keâ [bieåu keâ] caùc daân toäc (St 10): Table of nations Baûng tính caùc ngaøy trong lòch; soá ngaøy epacta (ngaøy nhuaän theâm vaøo aâm lòch cho caân ñoái vôùi döông lòch); tuoåi traêng giao thöøa, nieân nguyeät: Epact Baûng toùm taét, baûn toaùt yeáu, bieåu nhaát laõm: Synopsis Baûng trôï kinh: Altar cards Baùng boå: Profanity, blasphemy Baùnh: Bread Baùnh coù men: Leavened bread Baùnh cung hieán: Loaves of Proposition Baùnh hieán thaùnh; pheùp laønh: Eulogia Baùnh khoâng men: Unleavened bread, azyme Baùnh leã: Altar bread, prosphora (Ñoâng phöông) Baùnh leã nhoû: Particle Baùnh mieán (boät mì): Wheat bread Baùnh mieán; baùnh leã; nieâm [phong] nhaõn: Wafer Baùnh Thaùnh Theå: Eucharistic bread

15

Baùo hieäu/tröôùc: Premonitory Baùo oaùn; bieän hoä, bieän giaûi, baøo chöõa: Vindication Baùo phuïc; baùo öùng; ñeàn ñaùp; thöôûng phaït: Retribution Baùo thuø, baùo oaùn, traû thuø: Revenge Baïo löïc; cöôõng böùc, haønh hung; hung baïo, döõ doäi: Violence Baïo ngöôïc, chuyeân cheá, aùp böùc: Tyranny Baroác (kieåu ngheä thuaät): Baroque Ba-ruùc, Br: Baruch Baùt chaùnh ñaïo: The Noble Eightfold Path Baùt chính phuùc, taùm moái phuùc thaät (Mt 5,3-12): The Beatitudes Baùt kinh (8 cuoán ñaàu cuûa Kinh Thaùnh): Octatheuch Ba-toâ-loâ-meâ-oâ: Bartholomew Baøy toû, bieåu hieän, bieåu loä/thò; danh saùch (haønh khaùch, haøng hoùa): Manifest Baøy toû taâm hoàn, löông taâm (ñk 630 §5): Manifestation of conscience Baûy bí tích: Seven sacraments Baûy moái toäi ñaàu: Deadly Sins

Bao tuùi nhoû (ñöïng khaên thaùnh, Mình Thaùnh); hoïc boång: Burse Baøo thai, phoâi (thai), coøn tröùng nöôùc; maàm moáng: Embryo Baûo ñaûm/hieåm: Insurance, assurance Baûo hoä vieân (ñk 1432): Defender of the bond Baûo huyeát Chuùa Kitoâ: Precious Blood Baûo quaûn, duy trì; phoøng giöõ: Preservation Baûo saûn hoân nhaân (con caùi, loøng trung tín, tình yeâu beàn vöõng): Goods of Marriage Baûo toàn söï soáng: Preservation of life Baûo trôï, giaùm hoä: Tutelary Baûo trôï tö phaùp mieãn phí (ñk 1649): Gratuitous legal assistence Baûo trôï/hoä, ñôõ ñaàu; quyeàn boå nhieäm: Patronage Baùo caùo khaùch quan: Objective report Baùo caùo/phuùc trình nguõ nieân (giaùm muïc ñòa phaän trình leân Toøa Thaùnh): Quinquennial report 16

Baét coùc (baét ñi caùch phi phaùp; ngaên trôû hoân phoái), cöôõng duï: Abduction Baét coùc; baét laøm con tin: Kidnapping Baét ñaàu, khôûi ñ.: Inchoative Baét laøm noâ leä, noâ dòch hoùa: Enslave Baäc caáp baøn thôø: Altar steps Baäc Chaùnh giaùc, baäc Giaùc ngoä: The fully Enlightened Baäc chaùnh tröïc, chaùnh trí: The Upright Baäc ñöùc chieáu: Illuminative way Baäc ñöùc ñoä, hieàn trí: The virtuous Baäc hieàn thaùnh, caùc baäc toân ñöùc: The noble ones Baäc hoaøn thieän: States of perfection Baäc höõu hoïc: Sekha saint Baäc ly aùi: The desireless Baäc ly duïc: The lustless Baäc soáng: State of life Baäc soáng tu haønh/ hoaøn thieän: State of perfection Baäc thang chaân lyù: Hierarchy of truths

Baûy ôn Chuùa Thaùnh Thaàn: Gift(s) of the Holy Spirit Baûy söï thöông khoù ÑM: Seven Dolors/Sorrows of the Blessed Virgin Mary Baéc caàu; ngoaïi ñoäng (ñoái laïi vôùi intransitive noäi ñoäng töø): Transitive Baèng chöùng, chöùng côù; thöû thaùch: Proof Baèng höõu, baïn, ñoàng baïn, ñ.chí, ñ.ñoäi, ñ.lieâu: Companion, comrade Baèng loøng, öng thuaän: Consent Baèng lôøi noùi; thuoäc veà mieäng: Oral Baèng phaûn chöùng, boäi lyù: Ab absurdo Baèng thòt; theå xaùc: Sarkikoùs Baèng vaøng; quyù baùu: Golden Baèng vuõ löïc: Manu militari Baét buoäc, cöôõng baùch, c.cheá; quaû quyeát; caáp baùch; meänh leänh caùch: Imperative Baét buoäc, eùp buoäc, cöôõng cheá: Compulsory Baét chöôùc, noi (theo) göông: Imitation

17

Baäc thang ñoäng cô: Motivational hierarchy Baäc thang höõu theå: Hierarchy of being Baäc Thaùnh: The Ariyas Baäc thaàn nghieäm (thaàn hieäp uyeân nghieäm; xöa= thaàn bí): Mystic Baäc Thieän Theä: Auspicious one Baäc troïn laønh: State of perfection Baäc vò voïng/theá giaù khaùc, ng. khaùc ñaùng keå: Significant other Baåm sinh, thieân phuù, töï nhieân: Innate, inborn Baát baïo ñoäng, hieáu hoøa (khöôùc töø baïo löïc): Nonviolence Baát bieán: Immutability Baát chính; baát löông; baát coâng chính, toäi loãi: Unrighteous Baát coâng: Injustice Baát coâng; ñoài phong baïi tuïc, toäi phaïm: Iniquity Baát ñoàng giaùo lyù: Doctrinal dissent Baát ñoàng nhaát tính: Nonidentity Baát ñoàng quan ñieåm, yù kieán: Dissent

Baát hoøa; nghòch aâm, xung khaéc aâm thanh: Discord Baát hoaøn hôïp (hoân phoái; ñk 1697): Non-consummation Baát hoái, khoâng aên naên, cöùng loøng: Impenitent(-ence, ency) Baát hoái khi laâm töû, cheát döõ: Final impenitentence Baát hôïp luaät vì khuyeát taät: Irregularity of defect Baát hôïp luaät (ñk 1040), traùi quy phaùp, ngaên trôû (chòu chöùc): Irregularity Baát hôïp phaùp, baát chaùnh, traùi pheùp: Illicit(-ceity) Baát hôïp phaùp; traùi luaät: Illegal Baát khaû dó thöïc teá: Moral impossibility Baát khaû dó tính: Impossibility Baát khaû dó vaät lyù: Physical impossibility Baát khaû ñònh: Indefinable Baát khaû khuyeát, baát khaû mai moät; tröôøng toàn: Indefectibility Baát khaû ngoä: Infallible Baát khaû ngoä tính: Infallibility Baát khaû ngoân thuyeát: Ineffable

18

Baát löïc dó tieàn (coù tröôùc khi keát hoân): Antecedent impotence Baát löông, baát chính, gian doái; gian laän: Dishonest(-y) Baát ngôø: Fortuitous, accidental Baát nhaân, voâ nhaân ñaïo; taøn nhaãn, daõ man: Unhuman Baát sinh xuaát tính (ñaëc tính cuûa Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn trong Tam Vò): Ungeneratedness Baát taøi thieáu khaû naêng; khoâng ñuû thaåm quyeàn, voâ thaåm quyeàn: Incompetent Baát taän, voâ taän, vónh vieãn; khoâng ngöøng: Endless Baát taát, ngaãu nhieân, ñoät xuaát: Contingent(-cy) Baát toaøn, khieám khuyeát, thieáu soùt: Imperfect(-ion) Baát tuaân luaät phaùp: Civil disobedience Baát töû hoùa; baát dieät hoùa; baát huû hoùa: Immortalization Baát töû; baát dieät; baát huû: Immortal(-ity) Baàu [da] ñöïng röôïu: Wineskin/-bag Baàu vaøo, thu nhaän, keát naïp: Co-opt

Baát khaû phaân ly ngoaïi taïi: Extrinsic impossibility Baát khaû phaân ly noäi taïi: Intrinsic impossibility Baát khaû phaân ly (ñk 1056): Indissolubility Baát khaû thaáu ñaït, khoâng theå hieåu ñöôïc (maàu nhieäm tuyeät ñoái): Incomprehensibility Baát khaû thuï naïn, khoâng theå ñau khoå: Impassibility Baát khaû thuï sinh tính (khoâng theå do sinh nôû maø coù Tam Vò hoïc): Innascibilitas Baát khaû tín, khoâng theå tin ñöôïc; laï thöôøngï, khoù tin, khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc: Incredible Baát khaû tri thuyeát: Agnostic(ism) Baát khaúng, khuyeát tòch, khoâng chòu ra toøa; coá chaáp (ñk 1347): Contumacy Baát khoan dung, khoâng nhaân nhöôïng, bao dung; baát nhaãn, coá chaáp: Intolerance Baát löïc; beänh lieät döông: Impotence Baát löïc dó taâm chöùng/taâm lyù: Psychic impotence

19

Beä, ñeá, buïc: Pedestal Beä thaàn: Thrones Beâ-en-deâ-bun, quyû tröôûng, töôùng quyû: Beelzebub Beâ-lem: Bethlehem Beâ-li-a, Satan: Belial Beân caïnh; baøng heä; phuï theâm; ñoà kyù quyõ, vaät theá chaáp: Collateral Beân löông daân: Partes infidelium Beân ngoaïi: Meternal side Beân noäi: Paternal side Beân trong, saâu kín: Inner Beàn vöõng, laâu beàn (ñk 522); oån ñònh: Stability Beänh baïch caàu: Leuk(a)emia Beänh Down, beänh Lang-ñoânÑao: Mongolism Beänh hoa lieãu: Venereal desease Beänh lieät khaùng, Siña: Acquired Immune Deficiency Syndrome, AIDS Beänh lyù, b. hoïc: Pathology Beänh ngheà nghieäp: Occupational disease Beänh phong cuøi: Leprosy Beänh taâm thaàn, beänh nhaân caùch: Psychopathy

Baây giôø: Nunc Beû (baùnh trong Thaùnh Leã): Fraction Beõn leõn, e theïn; tieát haïnh: Pudency Beà ngoaøi xem ra ñuùng/hôïp lyù, chæ coù maõ ngoaøi, hö bieåu, giaû doái, ñaùnh löøa: Specious Beà treân caû, toång quyeàn: Superior general Beà treân cao caáp (ñk 620): Major Superior/Moderator Beà treân doøng: Religious superior Beà treân nhaø: Local Superior Beà treân tænh Doøng Phanxicoâ: Provincial Commissary Beà treân toång quyeàn: Supreme master Beà treân toång quyeàn Doøng Ñaminh: Master General Beà treân toång quyeàn (Doøng Phanxicoâ): Minister General Beà treân toång quyeàn (ñk 622): Superior moderator Beà treân (ñk 617tt): Superior Beà trong, noäi giôùi; noäi taâm: Interior Beå nöôùc baèng ñoàng (1V 7, 23): Brazen sea

20

thaùnh Maùc-coâ): Messianic secret Bí tích: Sacrament, Sacramentum Bí tích baát thaønh: Sacramentum informe Bí tích caên coäi (GH): Ursacrament, ursakrament Bí tích chöõa laønh: Sacraments of healing Bí tích cuoái cuøng: Last sacraments Bí tích cöùu ñoä: Sacrament of salvation Bí tích cöùu ñoä phoå quaùt: Universal sacrament of salvation Bí tích ñöông thaønh: Sacramentum in fieri Bí tích Giaûi toäi (Thoáng hoái= penance, Giao hoaø= reconciliation, Tha toäi= forgiveness, Hoaùn caûi= conversion, Thuù toäi= confession): Sacrament of Penance Bí tích Hoân phoái: Sacrament of Matrimony Bí tích keû cheát (Röûa toäi, Giaûi toäi, Xöùc daàu beänh nhaân): Sacraments of the dead

Beänh töï kyû/toûa (thu kín mình laïi, khoâng giao tieáp ñöôïc vôùi ngöôøi khaùc): Autism Beänh töông tö; chöùng haùm saéc duïc, daâm loaïn, cuoàng duïc; xung ñoäng thoûa duïc: Erotomania Beänh töôûng, chöùng nghi beänh (hay lo laéng veà söùc khoûe, sôï ñaõ maéc beänh): Hypochondria(-c) Beänh vieän; nhaø teá baàn: Hospital Bi thöông, saàu thaûm: Elegiac Bí aån, che giaáu, kín ñaùo; saâu kín, huyeàn bí: Occult Bí aån, khoù hieåu; bí hieåm: Enigmatic Bí danh, naëc danh: Anonym(ous), nickname Bí maät, bí aån; khoù hieåu, aån yù: Cryptic Bí maät, bí thuaät: Arcane (arcanum,-a) Bí maät, ngaàm aån, ngaám ngaàm, leùn luùt: Clandestin(-ity) Bí maät ngheà nghieäp: Professional secret Bí maät veà Ñaáng Thieân sai (moät ñaëc ñieåm cuûa Phuùc AÂm

21

Bí tích keû soáng (chòu trong tình traïng aân suûng): Sacraments of the living Bí tích khai taâm Kitoâ giaùo: Sacraments of Christian initiation Bí tích laõnh nhaän: Sacramentum in usu Bí tích nguyeân caên: Primordial sacrement Bí tích Röûa toäi: Sacrament of Baptism Bí tích taïi söï: Sacramentum in esse Bí tích Thaùnh theå: Sacrament of the Eucharist, Sacrament of the Altar Bí tích Theâm söùc: Sacrament of Confirmation Bí tích tính: Sacramentality Bí tích Truyeàn chöùc: Sacrament of (Holy) orders Bí tích xaây döïng coäng ñoaøn: Sacraments at the service of communion Bí tích Xöùc daàu Beänh nhaân: Sacrament of the Anointing of the Sick, Holy Unction Bí tích Xöùc daàu laàn cuoái: Extreme unction

Bí tích Xöùc daàu (Ñoâng phöông): Euchelaion Bí truyeàn; bí hieåm, huyeàn bí; rieâng tö: Esoteric(-al) Bò caùo, beân bò (aùn ly hoân); ñaùp öùng, traû lôøi (thi vaán ñaùp): Respondent Bò gaït ra beân leà, ngoaøi leà (xaõ hoäi): Marginated, outcast Bò nguyeàn ruûa; ñaùng gheùt; voâ phuùc: Accursed Bò quyû aùm: Demoniac possession, energumen Bia Chöùng öôùc (Xh 31, 18), bia Ñieàu luaät: Tablets of the Testimony/of the Law Bia moä: Tombstone, stela, Gravestone Bia taï ôn (taám bia/theû ghi lôøi taï ôn ñeå ôû caùc nôi linh thieâng) ("nhö ñaõ höùa"): Exvoto Bieân giaû kinh thaùnh: Sacred writer Bieân nieân phoøng; tieåu chöôûng aán toâng toøa: Apostolic datary Bieân soaïn, chuaån bò aán baûn, bieân taäp, chuû bieân; xeáp noái coâng trình ñieän aûnh (baêng hình xineâ, viñeâoâ...): Edit

22

Bieân soaïn lòch söû; phöông phaùp taàm nguyeân yù nghóa vaên baûn: Redaction criticism Bieån Ñoû: Red Sea Bieån khaéc; ñeà töø: Epigraph Bieån thuû, laïm tieâu: Embezzle Bieán caùch (caùc töø, nhö trong tieáng Latinh chaúng haïn): Declension Bieán coá ÑK (söï kieän ÑK ñaõ ñeán vaø ñaõ thöïc hieän söù maïng ôû trong lòch söû): Christ event Bieán coá, cô hoäi, vaän hoäi, tröôøng hôïp; truøng ngoä, leã truøng (hai dòp leã ñeán cuøng moät ngaøy): Occurrence Bieán daïng, b.hình, b.thaùi: Metamorphosis Bieán ñoåi baûn theå, bieán theå: Transubstantiation Bieán ñoåi, bieán cheá; bieán tính: Transformation Bieán hình; leã Chuùa hieån dung (6-8): Transfiguration Bieän baùc, b.luaän (baèng loâgíc); luaän chöùng nguïy bieän: Elenchus(-i) Bieän chöùng: Dialectic(-al) Bieän giaûi; lôøi taï toäi: Apology

Bieän hoä, baøo chöõa, minh oan; tuyeân boá voâ toäi: Exculpate Bieän hoä vieân, bieän só (ngöôøi bieän hoä cho GH tröôùc toøa daân söï): Advocate of the Church Bieän phaùp haïn cheá ngaân saùch: Economy drive Bieän phaùp hình söï: Penal remedies Bieän thaàn luaän, thaàn lyù hoïc: Theodicy Bieán/thay ñoåi; ñoät bieán; thay theá, thuyeân chuyeån; chuyeån nhöôïng; chuyeån hoùa: Mutation Bieáng nhaùc; teû laïnh: Acedia, Accidie Bieát ôn: Gratitude, appreciation Bieát tröôùc: Foreknowledge Bieát veà vò lai khaû höõu/theå: Sciencia futuribilium Bieät chi thuyeát (Anh giaùo): Branch theory Bieät ngöõ: Exclusive language Bieät ngöõ; tieáng loùng: Jargon, slang Bieät phaùi: Pharisees, perushim

23

Bình di coát/haøi: Urn Bình dieän thöïc haønh: Order of execution Bình höông: Censer Bình nhoû: Ampulla Bình nöôùc thaùnh: Stoup Bình nöôùc thaùnh (ôû caùc cöûa nhaø thôø): Holy water font Bình nöôùc (ñeå caïnh nhaø taïm ñeå röûa tay): Ablution cup Bình phaåm, pheâ bình; chæ trích: Criticism Bình phong aûnh töôïng (ngaên cung thaùnh Ñoâng phöông): Iconostasis Bình röûa tay: Aquamanile Bình röôïu nöôùc (duøng trong Thaùnh Leã): Cruet Bình thaûn, laïnh luøng; voâ tö, khoâng thieân vò, khaùch quan: Dispassionate Bình thaûn, thanh thaûn, ñieàm tónh, yeân tónh; quang ñaõng, quang taïnh: Serene(-ness,ity) Bình thaùnh (ñöïng Mình Thaùnh): Ciborium Bình xoùt thöông/thònh noä (ñoái töôïng cuûa xoùt thöông hay thònh noä cuûa TC Rm 9, 223): Vessels of mercy/wrath

Bieät toân (caùch suøng kính daønh rieâng cho Ñöùc Meï): Hyperdulia Bieät öùng: Appropriation Bieät/öu ñaõi: Preferential Bieåu ñoà: Diagram Bieåu ñoà taàn soá: Frequency curve Bieåu ñoà toå chöùc: Organigram Bieåu hieän loøng bieát ôn, taï ôn: Thanksgiving, gratitude, appreciation Bieåu hieäu thaùnh, bieåu kyù thaùnh: Hierogram Bieåu hieäu; bieåu töôïng: Emblem Bieåu loä/thò; bieåu tình; hieän hình, khaûi hieän: Manifestation Bieåu nghi GM (muõ vaø gaäy): Pontificals, pontificalia Bieåu töôïng; kyù hieäu; kinh tin kính, baûn tuyeân tín: Symbol Bieáu khoâng, mieãn phí, nhöng khoâng: Gratis Bình an; hoøa bình: Shalom Bình ca: Gregorian chant Bình ca: Plainchant, plainsong Bình daân: Popular Bình daàu thaùnh: Holy oil stocks

24

Boïc kín; khaâm lieäm; che khuaát: Enshroud Boùi toaùn: Soothsaying, divination Boùng ma; hieän hình; hình aûnh; thaàn töôïng: Eidolon Boùng toái: Darkness Boùng, boùng baûy; töôïng hình: Figurative Boà ñeà, Ñaïo, Giaùc, Trí: Bodhi Boà taùt: Bodhisattva Boå nhieäm, uûy thaùc hôïp luaät: Canonical mission Boå nhieäm giaùo vuï (ñk 147): Institution of office Boå nhieäm; ñaûm nhieäm, nhaäm chöùc; laép raùp, thieát bò: Installation Boå nhieäm; leã nhaäm chöùc; (lyù luaän) quy naïp; daãn chöùng; (ñieän) caûm öùng; (sinh) kích öùng; lôøi töïa: Induction Boå trôï, tuøy phuï: Subsidiarity Boá meï nuoâi: Foster parents Boá thí: Alms Boä ba ñeà baït (danh saùch ba ngöôøi ñöôïc giôùi thieäu leân ñeå caáp treân choïn moät trong ba vaøo moät chöùc vuï naøo ñoù): Terna (nomina)

Bình (xoâng) höông, lö höông: Incense boat, thurible, censer Bình/hoäp daàu thaùnh: Chrismal, chrismatory Bít taát GM (mang khi laøm Leã troïng theo maøu phuïng vuï): Buskins Boø vaøng (Xh 32, 4): Golden calf Boû aùo ñôøi tu, hoaøn tuïc: Disfrock, defrock Boû buøa meâ, phuø, yeåm; meâ hoaëc; laøm cho meâ say , quyeán ruõ: Bewitch Boû buøa meâ; quyeán ruõ, laøm say ñaém; laøm thích thuùù: Enchant Boû mình: Self-denial Boû phieáu choáng, ñaùnh hoûng: Blackball Boû rôi; töø boû: Forsake Boû saïch heát caùi cuõ (baét ñaàu laïi töø soá khoâng): Tabula rasa Boû soùt, boû queân, thieáu soùt: Omission Boû thuoác ñoäc; ñaàu ñoäc; laøm hö thoái; gaây oaùn thuø: Empoison Boû tuø, toáng giam: Committal Boû vôï; baùc boû, choái/khöôùc töø, cöï tuyeät: Repudiate(-ion) Boù hoa thieâng lieâng: Spiritual bouquet 25

161 cuoán baèng tieáng Hy laïp): Migne Boä giaùo só: Congregation for the Clergy Boä gien ñôn boäi: Genome Boä laïc, boä toäc: Tribe Boä Leã Ñieån (xöa); (nay thuoäc Boä Phuïng töï): Sacred Congregation of Rite(s) Boä luaät Giustinianoâ (do hoaøng ñeá khaûo löôïc vaø ban haønh, tk 6): The Digeste Boä luaät (Do thaùi, phaàn lôùn thuoäc boä Talmud): Halakah Boä luaät; maõ: Code Boä maùy; cô caáu, guoàng maùy; thuyeát cô giôùi: Mechanism Boä phaän sinh duïc: Partes inhonestae, genitals(-ia), sex organs Boä phong thaùnh: Congregation for the Causes of the Saints Boä Phuïng töï: Congregation for Divine Worship Boä quy caùch cöû haønh Bí tích: Congregation for the Sacraments Boä rao giaûng Tin möøng (Truyeàn giaùo): Congregaton

Boä baûy; baûy ngaøy, naêm, ng., bí tích...: Septenary Boä caùc Giaùo hoäi ñoâng phöông: Congregation for the Oriental Churches Boä chöõ Glagoâlít (do thaùnh Cyrilloâ phaùt minh ñeå vieát tieáng Slavô): Glagolithic alphabet Boä Daân luaät Roâma: Roman Law (Corpus Iuris Civilis) Boä doøng tu vaø tu hoäi toâng ñoà: Congregation for Religious and Secular Institutes Boä Giaùm muïc: Congregation for Bishops Boä giaùo duïc coâng giaùo: Congregation for Catholic Education Boä giaùo leänh giaû: False decretals Boä Giaùo luaät: Congregation of Canon Law, Corpus Juris Canonici Boä giaùo luaät Gratianoâ (tk 12): Decretum Gratiani Boä giaùo lyù ñöùc tin: Congregation for the Doctrine of Faith Boä Giaùo phuï hoïc (goàm 217 cuoán baèng tieáng Latinh vaø 26

nguøng, ñaén ño: Scruple(pulosity), pang of conscience Boäi giaùo, boû/phaûn ñaïo: Apostasy Boäi tín: Abuse of confidence Boài thöôøng: Restitution, compensation Boâllanñist (thaønh vieân toå chöùc Jean Bolland, chuyeân khaûo cöùu vaø bieân soaïn tieåu söû caùc thaùnh): Bollandists Boån ñaïo: Parishioner Boån phaän, nhieäm vuï; chöùc vuï: Duty Boån phaän, traùch vuï, nghóa vuï: Obligation Boån phaän chöùng minh: Burden of proof Boån phaän coâng daân: Civil allegiance Boån phaän döï leã (Chuùa nhaät): Mass obligation Boån phaän luaân lyù: Moral obligation Boån phaän xöng toäi (haèng naêm) vaø röôùc leã trong muøa Phuïc sinh: Easter duty Boán ñieàu khoaûn cuûa Giaùo hoäi Phaùp (n. 1682): The 4 Gallican articles

for the Evangelization of Peoples Boä söu taäp luaät (goàm caû giaùo luaät laãn daân luaät trong khoaûng caùc tk 4-7): Nomocanons Boä Toøa thaùnh: Roman congregation Boä tranh hoaëc böùc chaïm döïng ngay phía sau baøn thôø; x. Haäu ñaøn bình: Retable Boä Truyeàn baù ñöùc tin (Boä Truyeàn giaùo): (Congregation of) Propaganda Fide Boä tröôûng ngoaïi giao (Toøa thaùnh): Secretary of State Boä vaên baûn: Codex/codices Boá/meï gheû, keá phuï/maãu: Stepfather/-mother Boä/nhoùm chín; saùch chín chöông: Ennead Boä/nhoùm ñoâi; töø sinh ñoâi: Doublet Boäc phaùt, töï phaùt; töï yù; hoàn nhieân: Spontaneity Boâi nhoï (thanh danh), vu khoáng, phæ baùng, noùi xaáu: Defame(-ation) Boái roái, lo aâu (sôï coù loãi/toäi); thaän troïng, chu ñaùo, ngaïi

27

Boán nguyeân toá, 4 nguyeân toá thieân nhieân (=ñaát, nöôùc, khí vaø löûa): The four element Boång loäc: Prebend Boång loäc; boång leã (ñk 945); tieàn löông: (Mass) Stipend, mass offering Bôûi khoâng, töø hö voâ: Ex nihilo Buøa, phuø: Talisman Buïc, beä, caáp, baäc thang: Gradin(-e) Buïc quan taøi, giaøn/ñaøi linh cöõu: Catafalque Buïc (daønh cho) ca ñoaøn/hoäi haùt, kinh só, v.v.; ban leã nhaïc: Choir Buïi gai chaùy röïc (Moâseâ): Burning Bush Buoäc naëng: Sub gravi Buoäc/keát toäi; toá caùo; caùo traïng: Accuse(-ation) Buoåi canh thöùc; leã voïng; ngaøy aùp leã: Vigil Buoåi cöû haønh/nghi thöùc phuïng vuï: Liturgical service/ceremony/ celebration

Buoâng thaû phong hoùa: Moral permisiveness Böõa aên nheï; ban ôn boång; trao chöùc vuï: Collation Böõa tieäc ly, böõa tieäc cuûa Chuùa (Tin laønh thöôøng goïi Phuïng vuï Taï ôn vôùi danh xöng naøy): Last supper Böõa tieäc Thaùnh Theå: Eucharistic meal Böùc tranh «Vuõ khuùc thaàn cheát» (trình baøy caûnh thaàn cheát nhaûy muùa vôùi moät soá ngöôøi vaø daãn hoï ñi ñeán moà...): The Dance of Death Böôùc ñaàu ñöùc tin, ñöùc tin buoåi ñaàu: Initium fidei Böôùc; baäc, naác; caáp baäc: Step Böôùng bænh, ngoan coá; coá chaáp: Pertinacious(-cy, iousness) Böôùng bænh, öông ngaïnh, ngoan coá; dai daúng: Obstinacy Böûu huyeát Chuùa Gieâsu: Precious Blood

28

C

Ca tieáp lieân "Veni, Sancte Spiritus" (leã Hieän xuoáng): Golden sequence Ca tieáp lieân; thieân tieåu luaän; truyeàn ñôn: Tract Ca tröôûng: Choir master, cantor Ca vònh Saloâmon (nguïy thö): Psalms of Salomon Ca vònh Simeâon (Lc 2, 29-32): Nunc dimittis Caù bieät hoùa: Individualization Caù nhaân chuû nghóa: Individualism Caù nhaân hoùa; tö hoùa: Personalize Caù nhaân tính; caù bieät tính; caù tính; caù nhaân: Individuality Caù nhaân/theå; rieâng reõ, caù bieät; ñoäc ñaùo: Individual Caù theå hoùa: Individuation Caù (kyù hieäu ghi taét caùc töø Hy laïp, coù nghóa "Gieâsu Kitoâ Con Thieân Chuùa Cöùu tinh"): Ichthus (Іχθύς), fish Caùc chöùc naêng ÑK (vua, tieân tri, tö teá): Offices of Christ Caùc cuoän saùch Bieån Cheát: Dead Sea Scrolls Caùc ñaúng linh hoàn: Holy Souls

Ca daâng leã/tieán leã: Offertory (song) Ca ñieäu ñoäc vaän ña aâm (moät vaàn maø haùt ngaân nga qua nhieàu daáu nhaïc lieân tuïc): Melismatic chant Ca ñoaøn: Choir Ca hieäp leã: Communion song Ca khuùc Cantemus cuncti (Chuùng ta cuøng haùt möøng, tk.9 laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn caâu alleluia): Alleluyatic sequence Ca khuùc leân ñeàn (Tv 120134): Songs/Psalms of degrees Ca khuùc thieân thaàn ("Vinh danh TC treân caùc taàng trôøi"): Angelic hymn Ca khuùc/thaùnh vònh leân ñeàn: Gradual psalms Ca ngôïi, khen ngôïi, ca tuïng, taùn tuïng: Praise Ca nhaäp leã: Entrance antiphon (song) Ca-phaùc-na-um: Capernaum Ca tieán caáp: Gradual Ca tieáp lieân: Sequence

29

Caùc lôøi khuyeân Phuùc AÂm: Evangelical counsels Caùc maàu nhieäm thaùnh: Holy Mysteries Caùc ngaønh khoa hoïc töï nhieân, töï nhieân hoïc: Natural sciences Caùc nghi thöùc/bí tích cuoái cuøng (chòu trong giôø phuùt cuoái cuøng): Last rites/ sacraments Caùc nhaø ngöõ phaùp Do thaùi tröôøng phaùi Masorah (tk 610): Masoretes Caùc saùch quy ñieån Taân Öôùc: Homologumena Caùc thaùnh «maùt tay» (14 vò thöôøng ñöôïc coi laø baàu cöû thaønh coâng nhaát), caùc thaùnh hay cöùu giuùp: Auxiliary Saints Caùc thaùnh Anh Haøi: The Innocents Caùc Thaùnh thoâng coâng: Communion of Saints Caùc thaàn hoïc gia Salamanca (Doøng Caùt Minh; taùc giaû cuûa boä Cursus theologicus Giaùo trình Thaàn hoïc, noåi tieáng tk 17-18): Salmanticenses

Caùc GH caûi caùch (phaùi Calvin): Reformed Churches Caùc giaùo ñieàu Schmalkalden (do phaùi Luther ñeà xuaát n. 1537): Schmalkaldic Articles Caùc Giaùo Hoäi Chính thoáng Ñoâng phöông (khoâng hieäp thoâng vôùi GH Coâng giaùo): Orthodox Churches Caùc Giaùo Hoäi Ñoâng phöông: Oriental Churches, Eastern churches Caùc Giaùo Hoäi treû, taân laäp: Younger churches Caùc Giaùo phuï Capañoâxia (Basilioâ, Greâgoârioâ Nazianzoâ vaø Greâgoârioâ Nisa: Cappadocian Fathers Caùc giôø kinh: Canonical hours Caùc giôø kinh ngaén (giôø thöù nhaát, ba, saùu, chín): Little (minor) hour Caùc giôø kinh phuïng vuï: Liturgy of the hours Caùc hình phaït trong GH: Ecclesiastical penalties/ censures Caùc hình thöùc ñaïo ñöùc (khoâng phuïng vuï): Devotions Caùc kieáp tröôùc: Former abodes(n) 30

Caùch giuùp giaûm ñau: Palliative care Caùch haønh söï leäch laïc/treäch ñöôøng loái (=noùi veà ñaûng vieân caùc chính ñaûng): Deviationism Caùch haùt/ngaâm thaùnh vònh: Psalmody Caùch lieân ñôùi (ñk 140): In solidum Caùch maïng noâng nghieäp/ coâng nghieäp: Agricultural/ industrial revolution Caùch maïng thieân vaên (vôùi hoïc thuyeát nhaät taâm cuûa Copernic); thay ñoåi taän goác: Copernican revolution Caùch soáng; taïm öôùc: Lifestyle, modus vivendi Caùch thöùc haønh ñoäng, cung caùch tieán haønh: Modus operandi Caùch thöùc; cung caùch: Modus Caùch tieáp xuùc; loái xöû lyù, phöông thöùc nghieân cöùu: Approach Caùch tröøu töôïng: In abstracto Caùch vieát, thuaät ghi hoïa, veõ; buùt tính, neùt chöõ: Graphism Caùch/chaâm ngoân, ngaïn ngöõ, phöông chaâm, toân chæ, danh

Caùc thö chung (Kitoâ Gc, 1+2Pr, 1+2+3Ga, Gñ): Catholic Epistles, Letters Caùc thö coâng giaùo (Gc,12Pr,1-2-3Ga,Gñ): Catholic epistle Caùc tieân tri ‘nhoû’: Minor prophets Caùc toân giaùo lôùn, toân giaùo theá giôùi: World religions Caùc trieát thö (caùc saùch khoân ngoan trong Kitoâ G, Tv, Cn, Gv, Dc, Kn, Hc): Sapiential books Caùc truyeàn thuyeát truyeän veà thaùnh Phanxicoâ Assisi: Little Flowers of St. Francis, Fioretti Caùc yù nghóa cuûa Kinh Thaùnh: Senses of Scripture Caùc yeáu toá giaùc ngoä, thaát giaùc chi: Factors of enlightenment Caùc (boán) baøi ca veà Ng. toâi tôù Giaveâ (Is 42, 1-4; 49, 1-6; 50, 4-11;52, 13–53, 12): Servant songs/poems Caùc phaùp: Conditions Caùch chung hoïc thaønh söï: Realized eschatology Caùch chöùc (ñk 416): Deprivation of office 31

ngoân: Saying, proverb, maxim, dictum, aphorism, apophthegm Caùch/theå thöùc thöa göûi: Terms/forms of address Caùchthöùc/ nguyeân taéc phaân loaïi: Taxonomy Cai quaûn, c.trò, quaûn trò; laøm chuû; höôùng daãn: Govern Cai trò; thoáng trò; chính phuû/quyeàn; noäi caùc: Government Caûi caùch Greâgoârioâ (tk 11): Gregorian reform Caûi caùch/toå: Reform(-ation) Caùi caân: A pair of scales Caùi may maø laïi chua cay: Mixed blessing Caùi nhieân thuyeát (ñöôïc pheùp haønh ñoäng theo yù kieán caùi nhieân, töùc laø chaéc chaén ñuû): Probabilism Caùi nhieân tính (tính caùch coù theå laø ñuùng); xaùc suaát: Probability Caùi nhìn ñoäc ñòa: Evil eye Caùi nhìn trong suoát: Purity of vision Caùi nhìn, quan nieäm: View Caùi roi, söï tröøng phaït: Rod Caùi thaáy, nhaõn kieán: Vision

Ca-in: Cain Cai-pha: Caiaphas Cam keát, höùa heïn; thueâ möôùn, ñaët tröôùc; thu huùt ñöôïc (chuù yùù); giao chieán; daán thaân: Engage, commitment Caûm ñoäng, thoáng thieát, laâm ly: Pathetic Caûm giaùc/xuùc; tình caûm; caûm nghó: Feeling Caûm giaùc; xuùc ñoäng: Sensation Caûm giaùc luaän; xu höôùng giaät gaân: Sensationalism Caûm giaùc thua keùm, töï ti: Feeling of inferiority Caûm nguyeän: Affective prayer Caûm nhaän, tröïc caûm; nhaän bieát/thöùc, lónh hoäi, thaáu trieät: Perceive Caûm quan haäu keát: Illative sense Caûm thaáy toäi loãi; caûm giaùc toäi loãi: Guilt feeling Caûm thoâng vôùi GH, ñoàng taâm ñoàng caûm vôùi GH: Sentire cum Ecclesia Caûm thöùc ñöùc tin: Sense of faith, sense fidei Caûm thöùc heä thuoäc: Sense of belonging Caûm thöùc luaân lyù: Moral sense 32

Canh thöùc vöôït qua: Easter vigil Caûnh caùo; caûnh giôùi; giaáy goïi ra toøa: Monition Caûnh giaùc, caån maät, thaän troïng, tænh giaùc: Vigilant Caûnh giôùi thaàn linh (Teilhard de Chardin): Divine milieu Caûnh huoáng; traïng thaùi; vò trí, ñòa theá: Situation Caûnh huoáng cöïc haïn, cöïc khaû, cöïc kham: Limit-situation Caûnh noâ leä, giam caàm: Bondage Caûnh thieáu thoán, cô haøn: Penury Caûnh thoáng khoå, söï ñam meâ: Passion Caûnh voâ sanh, voâ taùc (Nieát baøn): The Uncreate Caùnh chung hoïc: De Novissimis, Eschatology Caùnh chung hoïc haäu thieân: Consequent eschatology Caùnh chung hoïc hieän haønh: Presentic eschatology Caùnh chung hoïc höôùng lai: Futuristic eschatology Caùnh chung hoïc khai thuû: Inaugurated eschatology

Caûm thöùc tín höõu, caûm nhaän cuûa caùc tín höõu: Sensus fidelium Caûm thöùc toân giaùo: Religious sense Caûm tình, trìu meán, luyeán aùi; chöùng beänh: Affection Caûm tính, tình caûm: Affectivity Caûm xuùc/ñoäng, xuùc ñoäng, caûm kích: Emotion Caùm doã, quyeán ruõ; duï doã, loâi keùo: Entice Caùm doã; thöû thaùch: Temptation Can giaùn: Dissuade Can traïng, tình traïng can phaïm: Reatus Caøn thaùt baø: Gandhabba Caûn toøa (ñk 412): Impeded see, sede impedita Caùn boä chính trò: Political agent Can-ñeâ: Chaldean Canh taùc; trau doài, tu döôõng: Cultivate Canh taân, ñoåi môùi, caûi tieán; hoài phuïc: Renovation, renewal Canh thöùc: Wake, vigil Canh thöùc tang leã; laèn nöôùc reõ (phía sau taøu, thuyeàn): Wake

33

Cao ñaøn, teá ñaøi/ñaøn: High places Cao ñaúng töù khoa (soá hoïc, hình hoïc, thieân vaên, nhaïc lyù): Quadrivium Cao hôn nöõa, tieán leân maõi: Excelsior Cao quyù; cao caáp, vó ñaïi; quan troïng, öu tuù, cöø khoâi; chính yeáu, chuû yeáu: Grand Cao quyù; quyù toäc/phaùi: Noble Cao sieâu: Sublime Cao thöôïng, thanh cao; thanh nhaõ; quyù toäc/phaùi: Nobility Cao voïng; töï phuï, kieâu caêngï; yeâu saùch: Pretension Caùo giaûi chæ nam: Penitential books Caùo gian: False accuseation, false denunciation Caùo thö hoân phoái, rao hoân phoái (ñk 1067): Banns Caùo traïng: Syllabus Caêm gheùt/thuø, oaùn hôøn: Hate, hatred Caên, caùc giaùc quan: Senses Caên cöù, neàn taûng: Base Caên ñöùc, caùc nhaân ñöùc chính: Capital virtues Caên nguyeân toäi loãi: Sense of sin, source of sin

Caùnh chung hoïc tieân ñaït: Anticipated eschatology Caùnh chung thuyeát (cho raèng Ñöùc Gieâsu ñaõ töøng chôø mong Nöôùc Trôøi ñeán khi Ngaøi coøn soáng, hoaëc khoâng bao laâu sau khi Ngaøi lìa traàn): Eschatologism Caùnh chung tính, thuoäc theá maït: Eschatological Caùnh ñoàng phaùn xeùt ("Josaphat" Ge 3,2): Valley of decision Caùnh ngang, gian ngang (nhaø thôø): Transept Caùnh Palatinoâ (moät phaàn cuûa thö vieän Vaticanoâ): Palatine library Caïnh tranh, tranh ñua; tranh giaønh, ganh ñua: Rivalry Caûnh/chuyeän huyeàn hoaëc, hö aûo: Fantasmagory Canxeâñoân, Khalkeâñoân (coâng ñoàng n. 451): Chalcedon Cao, lôùn, troïng: High Cao; cao quyù/thöôïng; traùc tuyeät; kieâu caêng: Lofty Cao caû, sieâu phaøm; tuyeät vôøi: Sublime Cao Ñaøi tam kyø phoå ñoä: Caodaism 34

Caám vaän; caám löu haønh; tòch thu, sung coâng; ngaên caám: Embargo Caân ñoái/ xöùng tính, tyû leä: Proportionality Caân nhaéc, ñaén ño, suy nghó: Ponder Caân nhaéc, suy nghó chính chaén, thaûo luaän kyõ löôõng; coá tình, coá yù, chuû taâm: Deliberate, conscious Caàn cuø; khoù nhoïc, vaát vaû: Laborious Caàn phaûi canh taân khoâng ngöøng (GH): Semper reformanda Caàn thieát vì baét buoäc (khoâng theå laøm khaùc): Necessity of coaction, inevitability Caàn thieát vì laø phöông tieän (phaûi duøng): Necessity of means Caàn thieát vì muïc tieâu (nhaèm tôùi): Necessity of goal Caàn thieát, tieân quyeát; ñieàu kieän/vaät lieäu caàn thieát: Requisite Caån thaän, thaän troïng; caûnh baùo/caùo: Caution Caån troïng, thaän troïng, khoâng ngoan, deø daët: Prudence

Caên toá töø nguyeân: Etymon Caên toäi, caùc moái toäi ñaàu (7 moái toäi ñaàu kieâu ngaïo, haø tieän, meâ daâm duïc, hôøn giaän, meâ aên uoáng, ghen gheùt, laøm bieáng): Capital sins Caêng, tröông; caêng thaúng; aùp suaát; ñieän aùp/theá: Tension Caét bì, caét boû bao quy ñaàu: Circumcise(-ion) Caét boû töû cung: Hysterectomy Caét maát/huûy hoaïi moät phaàn cô theå, laøm cho queø quaët, taøn taät; phaù hö/hoûng; caét xeùn (vaên baûn): Mutilation Caét oáng daãn tinh: Vasectomy Caét rôøi; khoâng keå (xeùt) ñeán; ngoaïi tröø, tröøu xuaát: Prescind Caét xeùn, caét cuït, thieát ñoaïn: Amputation Caét xeùn, xeùn boû (ñaëc bieät laø aâm vaät); loaïi tröø: Excision Caám: Forbid Caám cheá, caám chæ; (Hoa kyø) caám röôïu: Prohibition Caám chæ (khoâng ñöôïc haønh söû chöùc vuï hay söû duïng nôi choán naøo ñoù); treo cheùn; vaï caám cheá (ñk 1332): Interdict Caám chæ; leänh caám; keát aùn, tuyeät thoâng: Ban 35

Caän pheâ bình: Paracritical Caän veä thöôïng traät (cuûa ÑGH; Ñöùc Phaoloâ VI giaûi taùn naêm 1968): Noble guards Caàn/khaån thieát; boù buoäc; nhu yeáu phaåm; taát yeáu tính (ñoái laïi vôùi contingency baát taát, ngaãu nhieân, ñoät xuaát): Necessity Caáp heä kî hoân: Prohibited degrees Caáp, baäc, traät, möùc, ñoä, haïng, ñaúng caáp; gia caáp, taàng lôùp: Grade Caäp nhaät hoùa, hieän ñaïi hoùa: Update Caäp nhaät hoùa, tu nghieäp: Aggiornamento Caâu ñaùp, traû lôøi, hoài aâm; öùng ñaùp; ñaùp ca: Response, reply Caâu ñoái; baøi thô hai caâu: Distich Caâu ghi chuù gheùp theâm (vaøo giöõa 1Ga 5, 7-8): Johannine comma Caâu ghi; ñaêng kyù, ghi danh: Inscription Caâu hoûi; vaán ñeà: Question Caâu noùi sô yù, lôõ lôøi : Lapsus linguae

Caâu song song, ñoái chieáu (vg. PAÂ nhaát laõm): Parallel(s) Caâu thô, caâu keä: Verse Caâu thuùc, söï raøng buoäc: Bondage Caâu tung hoâ (sau truyeàn pheùp): Memorial acclamation Caâu vieát sô yù, lôõ buùt: Lapsus calami Caâu xöôùng: Versicle Caâu xöôùng tröôùc Tin Möøng: Responsorial psalm Caâu (KT): (Biblical) Verses Caàu baàu, baàu chöõa, beânh vöïc, bieän hoä; luaät/traïng sö, khaùng vieân: Advocate Caàu baàu, chuyeån caàu; can thieäp (giuùp): Intercede Caàu cho ngöôøi cheát: Momento of the dead Caàu cho ngöôøi soáng: Momento of the living Caàu nguyeän, khaån caàu: Pray Caàu nguyeän baèng chieâm nieäm: Contemplative prayer Caàu nguyeän baèng keáp hôïp: Prayer of union Caàu nguyeän lieân tuïc: Constant prayer

36

Cha, meï; nguoàn goác: Parent Cha, Thaày (danh töôùc caùc ñan só cuûa moät soá doøng nhö Bieån Ñöùc, Chartreux, v.v.): Dom Cha/boá ñôõ ñaàu: Godfather Cha; toå phuï: Father Cha giaûi toäi; tín höõu bò caàm tuø vì ñöùc tin; vò thaùnh khoâng töû ñaïo: Confessor Cha linh höôùng: Spiritual father Cha meï ñôõ ñaàu: Godparents Cha meï (toå phuï)ï nguyeân khôûi, nguyeân toå, thuûy toå (AñamEvaø): First parents Cha meï; toå tieân: Parents, ancestor Cha nuoâi (coi nhö chính thöùc Thaùnh Giuse): Putative Father Cha phoù (ñk 548): Parochial vicar, associate pastor Cha phoù/phuï taù: Curate Cha quaûn haït (ñk 553): Vicar forane Cha sôû, cha xöù: Parish priest Cha toång quaûn: Father General Chaùn naûn, nhuït chí, suy suùt tinh thaàn, traàm caûm, tr. uaát; vuøng aùp thaáp: Depression

Caàu nguyeän thaønh tieáng, khaåu nguyeän: Vocal prayer Caàu nguyeän trong an tònh: Prayer of quiet Caàu nguyeän trong taâm trí, taâm nguyeän: Mental prayer Caàu thay nguyeän giuùp, chuyeån caàu, can thieäp, can thænh: Intercession Caàu xin: Prayer of petition Caáu thaønh; kieán laäp; theå chaát/traïng: Constitution Caáu toá, yeáu toá caáu taïo/thaønh: Constitutive Caàu/chuùc phuùc, chuùc laønh; pheùp laønh; ñieàu laønh: Blessing Caây gaäy, caây ba toâng: Staff (n) Caây gia heä: Family tree Caây hoaëc giaây roi: Flagellum Caây neán: Candle Caây nho: Vine Caäy troââng vöõng vaøng (ngay caû khi xem ra khoâng coøn gì ñeå hy voïng): Hope against hope Caáy/gheùp boä phaän (cuûa cô theå): Transplantation of organs Cha (tuyeân uùy): Padre Cha, ba, thaân phuï: Abba

37

Chay tònh Thaùnh Theå (nhòn aên tröôùc khi chòu Leã): Eucharistic fast Chay tònh: Fasting Chaïy ñua vuõ trang: Arms race Chaéc chaén: Certain(-ty) Chaên phuû cheùn: Chalice veil Chaét: Great grandchild (daughter) Chaâm ngoân: Proverb Chaám, nhuùng (röôùc leã baèng caùch chaám Mình vaøo Maùu Thaùnh): Intinction Chaäm/ thieáu phaùt trieån, keùm môû mang: Underdevelopment Chaân ñeøn baûy ngoïn (Do thaùi): Menorah Chaân lyù: Truth Chaân lyù höõu theå: Ontological/ metaphysical truth Chaân lyù luaân lyù: Moral truth Chaân lyù tính/ xaùc thöïc tính cuûa KT: Truth of the Bible Chaân lyù toái thöôïng, dieäu phaùp, dieäu ñeá: The sublime Truth Chaân lyù vónh cöõu: Eternal verities Chaân lyù, söï thaät: Truth

Chaøng reå, taân lang: Bridegroom Chaùnh ñònh: Right concentration Chaùnh kieán: Right views, right knowledge Chaùnh maïng: Right Resolve Chaùnh nghieäp: Right occupation Chaùnh ngöõ: Right speech Chaùnh nieäm, chuù taâm: Mindful Chaùnh phaùp, Dieäu phaùp: Noble Doctrine Chaùnh phaùp, giaùo phaùp: Dhamma Chaùnh phaùp, söï thaät cao quí: Sublime truth Chaùnh quaùn: Right contemplation Chaùnh tinh taán: Right effort Chaùnh trí: Right knowledge Chaùo, canh, xuùp: Soup Chaùo nguyeân thuûy: Primitive soup Chaùo/xuùp tieàn sinh hoïc: Prebiotic soup Chaùu, chaùu gaùi/trai: Grand child/daughter/son

38

Chaát theå vaø moâ thöùc: Matter and form, Materia et forma Chaát theå vaø moâ thöùc (chaát lieäu coïng vôùi cöû ñieäu vaø lôøi ñoïc): Sacramental matter and form Chaàu löôït, chaàu phieân (thöôøng tröïc): Perpetual Adoration Chaàu löôït 40 (giôø): Forty Hours' devotion Chaäu thaùnh (xaây trong töôøng beân caïnh baøn thôø hay ôû trong phoøng thaùnh ñeå röûa cheùn ñóa thaùnh vaø röûa tay): Piscina, sacrarium Chaàu/pheùp laønh Mình Thaùnh Chuùa: Benediction of the Blessed Sacrament Che daáu, ch. ñaäy; laãn traùnh; giaû doái: Dissimulation Che giaáu söï thaät, giaáu dieám (ñk 63): Subreption Che phuû caùc aûnh töôïng (Tuaàn Thaùnh): Veiling the images Cheùn: Cup Cheùn cuûa Chuùa: Cup of the Lord Cheùn cöùu ñoä: Cup of salvation Cheùn leã/thaùnh: Chalice Cheùn röôïu coù pha nöôùc (leã Misa): Mixed chalice

Chaân lyù/thöïc tính, xaùc thöïc tính (ñuùng söï thaät): Truthfulness Chaân neán ba caây: Triple candle Chaân neán ba nhaùnh: Trikirion Chaân neán hai nhaùnh: Dikirion Chaân thöïc, xaùc thöïc; thaønh thöïc: Veracity Chaân thöïc: Real Chaân trôøi; taàm nhìn; phaïm vò hieåu bieát: Horizon Chaån ñoaùn: Diagnosis(-ostic) Chaån thai tieàn saûn (khaùm thai tr. kh. sinh): Pre-natal diagnosis Chaán ñoäng tröôùc vieãn caûnh töông lai: Future shock Chaáp thuû, naém chaët: Grasp (v), Attached (a) Chaáp thuaän cuûa Toøa thaùnh: Beneplacitum apostolicum Chaáp/thu nhaän; [tieán trình] tieáp nhaän (giaùo ñieàu, giaùo huaán, v.v): Reception Chaát baûo quaûn; thuoác boå, ngöøa beänh, phoøng ngöøa: Preservative Chaát theå bí tích: Matter of a sacrament, materia sacramenti

39

Cheá ñoä giaùo hoaøng; thaàn phuïc Giaùo Hoaøng (coâng giaùo; haøm yù chæ trích, mæa mai): Papism(-ist) Cheá ñoä kyõ trò: Technocracy Cheá ñoä maãu quyeàn: Matriarchy Cheá ñoä ngoaïi hoân: Exogamy Cheá ñoä nhaát phu (moät choàng): Monandry Cheá ñoä nhieàu choàng, ña phu: Polyandry Cheá ñoä phong kieán: Feudalism Cheá ñoä phuï quyeàn (ñoái vôùi Matriarchy cheá ñoä maãu quyeàn): Patriarchy Cheá ñoä quan lieâu, thoùi thö laïi, vieân chöùc, baøn giaáy: Bureaucracy, functionarism Cheá ñoä quaân chuû; TC nhaát nguyeân nhaát vò: Monarchy Cheá ñoä sieâu nhieân (toaøn boä heä thoáng cöùu roãi): Supernatural order Cheá ñoä tam huøng, tam ñaàu cheá: Triumvirate Cheá ñoä thaàn quyeàn; chính theå taêng löõ: Hierocracy Cheá ngöï, haøng phuïc, ñieàu phuïc: Subdue

Cheùn röôïu khoâng pha nöôùc (leã ñieån Armeânia): Unmixed chalice Cheùn thaùnh (Chuùa duøng trong böõa tieäc ly): The Holy Grail Cheùn thònh noä: Cup of wrath Cheùn thoâng hieäp: Cup of communion Cheùn uûi an: Cup of consolation Cheá ñoä aân suûng (khaùc vôùi cheá ñoä Luaät phaùp): Economy of grace Cheá ñoä baûo trôï (Boà ñaøo nha): Padroado Cheá ñoä baûo trôï (Taây ban nha): Patronato Cheá ñoä bieät laäp giöõa GH vaø Nhaø nöôùc: Separation of Church and State Cheá ñoä boä laïc, chuû nghóa boä laïc; naõo traïng boä laïc, toâng toäc: Tribalism Cheá ñoä cöïc quyeàn, chính saùch chuyeân cheá: Totalitarianism Cheá ñoä du muïc, du cö: Nomadism Cheá ñoä ña hoân, phöùc hoân (ña theâ, ña phu): Polygamy Cheá ñoä ña theâ: Polygyny Cheá ñoä ñoäc theâ (moät vôï): Monogyny 40

Cheát phaàn naõo: Brain death Cheát trong ñôøi soáng thieâng lieâng, tình traïng toäi troïng: Spiritual death Chi theå; boä phaän; phaàn töû, hoäi/thaønh vieân; veá: Member Chæ daïy, chæ daãn, thoâng ñaït; uûy nhieäm; huaán thò, chæ thò, thoâng tö: Instruct(-ion) Chæ daãn chöõ ñoû; ñeà muïc, chuyeân muïc: Rubric Chæ duï, saéc leänh: Edict Chæ ñònh coâng taùc muïc vuï (cho caùc giaùo só Anh giaùo hieäp nhaäp GH Coâng giaùo): Pastoral provision Chæ ñònh theo giaùo luaät (giaùo vuï ñk 146): Canonical provision Chæ ñôn thuaàn nhôø ñöùc tin (maø con ng. ñöôïc coâng chính hoùa Luther): Sola fide(s) Chæ ñôn thuaàn nhôø ôn Chuùa (Tin laønh): Sola gracia Chæ huy, cai quaûn; höôùng daãn; loái ngaû, chieàu höôùng, ñöôøng/ phöông höôùng: Direction Chæ moät laàn: Ephapax Chæ moät mình Kinh Thaùnh (Tin laønh): Sola Scriptura

Cheá taøi: Sanction Cheâm, ñeäm; hö töø: Expletive Cheâm aâm: Epenthetic Cheânh leäch, sai bieät, baát bình ñaúng; baát ñoàng caûnh: Disparity Cheát: The way of all flesh, die, pass away, pass on, depart this life, go to meet your maker, breathe your last Cheát, dieät vong; suy ñoài, taøn luïi; hö hoûng: Perish Cheát, hay cheát, phaûi cheát, laøm cho cheát: Mortal Cheát; baát ñoäng; chaùn naûn, thoái chí, heát nghò löïc, caïn sinh löïc, khoâng coøn tinh thaàn: Exanimate Cheát aân hueä: Coup de graâce Cheát döõ: Final impenitence Cheát choùc; ruøng rôïn, kinh khuûng: Macabre, deathly Cheát ñoái vôùi chính mình: Dead to onself Cheát ñoái vôùi theá gian: Dead to the world Cheát ñôøi ñôøi: Eternal death Cheát eâm aùi: Euthanasia Cheát laønh: Happy death Cheát laàn thöù hai, cheát ñôøi ñôøi: Second death 41

quyeát; chuû yeáu, then choát: Key Chieác voã nheï (cuûa GM luùc ban pheùp Theâm söùc): Alapa Chieâm ngaêém/ ngöôõng; chieâm nieäm; suy tính, ñònh taâm: Contemplate Chieâm nguyeän/nieäm sieâu nghieäm; tónh toïa nhaäp thieàn (AÁn ñoä): Transcendental meditation Chieâm nieäm, nguyeän ngaém; traàm tö: Contemplation Chieâm nieäm: Vipassana Chieâm nieäm ñaéc thuû: Acquired contemplation Chieâm nieäm thieân phuù: Infused contemplation Chieâm nieäm trong hoaït ñoäng: Contemplation in action Chieâm nieäm/ nguyeän: prayer of contemplation Chieâm tinh hoïc: Astrology Chieám ñoaït; tieám quyeàn; maïo/ tieám duïng: Usurp(-ation) Chieân cöøu: Sheep Chieân TC: Lamb of God Chieân vöôït qua: Paschal lamb Chieán ñaáu noäi taâm: Interior struggle Chieán löôïc: Strategy

Chæ soá thoâng minh: Intelligence quotient (IQ) Chæ nam aân xaù: Handbook of indulgences Chæ nam toång quaùt veà huaán giaùo: General catechetical Chæ thaûo thö hoïc, khoa nghieân cöùu vaên baûn chæ thaûo (giaáp coùi): Papyrology Chæ thò, ra leänh; caám cheá/chæ: Enjoin Chæ thò: Directive Chæ thò; vieäc ñaët haøng; moùn hoa hoàng; can phaïm; nhieäm/phaän vuï; uûy nhieäm thö; phaùi ñoaøn, uûy ban: Commission Chí, ñieåm chí: Solstice Chí/cöïc thaùnh; khoâng ñöôïc xaâm phaïm: Sacrosanct Chò/em gaùi; baø sô, nöõ tu: Sister Chò/em ruoät: Sister german Chìa caùi, chìa vaïn naêng: Master key (pass key) Chìa khoùa cuûa hieåu bieát (Lc 11, 52): Key of knowledge Chìa khoùa Nöôùc Trôøi (Mt 16, 19): Key of the Kingdom Chìa/choát khoùa, boä phaän khoùamôû; khoùa, ñieäu (aâm nhaïc); phím, nuùt baám; lôøi giaûi; bí 42

Chim boà caâu (bieåu tröng cho Thaùnh Thaàn): Dove Chìm vaøo: Immerge Chín phaåm thieân thaàn: Angelic hierarchy Chinh phuïc, cheá ngöï: Conquer Chính ñeà vaø phaûn ñeà: Thesis and antithesis Chính haønh, haønh ñoäng ñuùng: Orthopraxy Chính luïc Kinh thaùnh: Canon of Scripture Chính phong duïc tính: Sexual rectitude Chính saùch kieåm duyeät (saùch baùo): Censorship Chính saùch Machiavelli; thuû ñoaïn quyû quyeät, xaûo quyeät: Machiavellism Chính saùch ngu daân: Obscurantism Chính saùch phaân bieät chuûng toäc: Apartheid Chính saùch/theå chuyeân cheá; tuyeät ñoái luaän: Absolutism Chính söï vieäc ñaõ laøm: Opus operatum Chính theå phieät toäc, cheá ñoä ñaàu soû: Oligarchy Chính thoáng: Orthodox

Chieán maõ: Steed Chieán tranh: War(-fare) Chieán tranh caùnh chung: Eschatological war Chieán tranh caân naõo: War of nerves Chieán tranh chính ñaùng: Just war Chieán tranh hoïc: Polemology Chieán tranh sinh hoïc, vi truøng: Biological warfare Chieán tranh toaøn dieän: Total war Chieán tranh vi truøng: Germ warfare Chieán tröôøng, chieán ñòa: Battle field Chieát trung: Eclectic Chieâu hoàn: Necromancy Chieâu moä moân/ tín ñoà (thu phuïc/loâi keùo/duï doã ng. khaùc theo phe, ñaûng, ñaïo cuûa mình; thöôøng coù nghóa xaáu): Proselytize Chieàu kích sieâu vieät cuûa coâng taùc pheâ bình: Critical transcendence Chieàu kích; taàm côû, phaïm vi: Dimension Chieáu saùng, soi saùng: Illumine, Outshine 43

Chòu leã, röôùc leã, hieäp leã: (holy) Communion Chòu leã döôùi hai hình: Communion under both species/kinds Chòu leã phaïm [söï] thaùnh: Sacrilegious communion Chòu ôn Thaùnh Thaàn: Baptism in the Holy Spirit Chòu traùch nhieäm: In charge, accountable, responsible Cho pheùp: Permission Cho pheùp deã daõi: Permissiveness Cho pheùp in: Imprimatur Cho röôùc leã: Distribution of communion Cho xöû duïng vaøo vieäc phaøm tuïc (ñk 1222): Relegate to profane use Cho vay naëng laõi: Usury Choùi tai gai trí (maét); khoâng hôïp tình maø cuõng chaúng hôïp lyù: Without rhyme or reason Choïn baéng caùch ruùt thaêm: Draw/cast lot(s) Choïn (höôùng soáng) cô baûn: Fundamental option Choïn loïc hoaëc ñaøo thaûi töï nhieân: Natural selection

Chính thoáng tính; chính truyeàn; Kitoâ Giaùo Bizantinoâ: Orthodoxy Chính thö qui, ñeä nhaát chính luïc: Protocanonical Chính thöùc boû, theà boû (toân giaùo, laïc giaùo, lôøi theà): Abjuration Chính thöùc ñaûm nhaän nhieäm vuï: Canonical possession Chính thöùc/phaùp; trung thöïc, chaân chính; ñích thöïc, chính xaùc: Authentic(-ity) Chính trò: Political Chính xaùc, ñuùng ñaén; ñuùng giôø: Exactitude, accuracy Chính xaùc, ñuùng nghóa, chaët cheõ; nghieâm ngaët; nghieâm chænh: Strict Chænh, chính xaùc; ñöùùng ñaén; hieäu chænh; tröøng trò: Correct Chính/quaû theá, ñuùng/thaät vaäy, xin ñöôïc nhö vaäy, mong thay: Amen Chòu, bò, traûi qua: Undergo Chòu ñöïng, deûo dai; kieân nhaãn tính nhaãn naïi; keùo daøi: Endurance, forbear, endure, resignation Chòu khoå thay: Vicarious suffering 44

Chu toaøn Leà luaät (Rm 13, 10): Fulfil(l)ment of the Law Chuû chaên: Pastor, minister Chuû ñaïo/höôùng: Mainstream Chuû ñeà chính, ñoái töôïng ñích thöïc: Formal object Chuû ñeà, ñeà taøi: Theme Chuû ñeà; vaán ñeà, ñeà muïc: Topic Chuû huôùng/naõo traïng neä hình thaùi: Morphological fundamentalism Chuû höôùng baûo thuû, thaùi ñoä thuû cöïu: Conservatism Chuû höôùng quy Kitoâ, Kitoâ höôùng taâm luaän (ñaët ÑK laøm trung taâm): Christocentric(-ism) Chuû höôùng troïng nam: Malestream Chuû höôùng öu tuù (trong coâng taùc) truyeàn giaùo: Missionary elitism Chuû höôùng (vaên chöông, v.v.) huyeàn bí: Apocalypticism Chuû nghóa baûn xöù (Hoa kyø); thuyeát baåm sinh, tieân thieân tính: Nativism Chuû nghóa bieåu hieän: Expressionism Chuû nghóa bình ñaúng: Equalitarian(-ism)

Choã ôû, nôi an truï, truù xöù: Abode, dwelling, domicile, quarters, residence, habitat Choã truù aån, nôi nöông naùu: Asylum, shelter Choái boû ñöùc tin: Denial of faith Choàn (da, loâng) eùcmin; chöùc quan toøa: Ermine Choáng Coâng giaùo: AntiCatholic(-ism) Choáng Do thaùi, Baøi Xeâ-ít: Anti-semitism Choáng Tam Vò (phuû nhaän TC coù 3 ngoâi): Anti-trinitarians Choàng, phu quaân: Husband Choàng, vôï, phu, phuï, baïn ñôøi, baïn traêm naêm: Spouse Chôø ngaøy quang laâm caän keà: Imminent expectation Chu kyø: Cycle Chu kyø caùc baøi ñoïc (phuïng vuï): Cycle of Readings Chu kyø caùc muøa (phuïng vuï): Proper of seasons (time) Chu kyø quay voøng, voøng quay, xoay vaàn; bieán ñoåi/chuyeån (maïnh meõ, saâu roäng); caùch maïng: Revolution Chu kyø sinh hoïc, nhòp s. h.: Biorhythm 45

Chuû nghóa duy haïnh phuùc: Eud(a)emonism Chuû nghóa duy khoa hoïc: Scientism Chuû nghóa duy lyù: Rationalism Chuû nghóa duy söû, thuyeát lòch söû: Historicism Chuû nghóa duy truyeàn thoáng, naõo traïng cöïc neä truyeàn thoáng; chuû nghóa baûo thuû, thuû cöïu: Traditionalism Chuû nghóa duy vaät: Materialism Chuû nghóa ñaëc thuø, phaân laäp; quyeàn lôïi caù bieät: Particularism Chuû nghóa ñoäc taøi: Totalitarianism Chuû nghóa ñoåi môùi; töø ngöõ môùi: Modernism Chuû nghóa gia tröôûng; chính saùch/thaùi ñoä phuï maãu; naõo traïng cha oâng: Paternalism Chuû nghóa giaûn löôïc, chuû höôùng ruùt goïn: Reductionism Chuû nghóa giaùo trieàu, naõo traïng giaùo trieàu ñoäc quyeàn: Curialism Chuû nghóa hoaøi nghi: Scepticism

Chuû nghóa bình quaân: Egalitarianism Chuû nghóa boânseâvíc: Bolshevism Chuû nghóa caù theå, thaùi ñoä chuû quan: Subjectivism Chuû nghóa Caùc-maùc: Marxism Chuû nghóa can thieäp: Interventionism Chuû nghóa caàu toaøn; thoùi caàu toaøn: Perfection(al)ism Chuû nghóa chaâu AÂu: Europeanism Chuû nghóa chuûng toäc; chuû nghóa phaân bieät chuûng toäc: Raci(ali)sm Chuû nghóa coâng ñoaøn (nghieäp ñoaøn): Syndicalism Chuû nghóa cô hoäi: Opportunism Chuû nghóa cöïc ñoan: Extremism Chuû nghóa cöïc neä Phaoloâ; tö töôûng Phaoloâ: Paulinism Chuû nghóa cöïc toân Giaùo Hoaøng, thaùi ñoä ñeà cao Giaùo Hoaøng quaù möùc: Papalism Chuû nghóa daân toäc, quoác gia: Nationalism Chuû nghóa daân toäc, quoác gia: Nationalism 46

Chuû nghóa thaàn trí: Theosophism Chuû nghóa thieân nhieân (laáy thieân nhieân laøm goác ngay caû cho toân giaùo; duøng thieân nh. vaøo phöông phaùp trò lieäu; trôû veà vôùi th. nhieân soáng giöõa th. nhieân, duøng thöùc aên töï nh. vaø «maëc aùo töï nhieân» töùc laø theo moát khoûa thaân; maëc y phuïc khoâng khí): Naturism Chuû nghóa thöïc duïng: Pragmatism Chuû nghóa thöïc nghieäm: Experimentalism Chuû nghóa thöïc tieãn Myõ, thuyeát duy haønh: Americanism Chuû nghóa tinh hoa, öu tuù chuû höôùng: Elitism Chuû nghóa töï do: Liberalism Chuû nghóa töï nhieân (phuû nhaän sieâu nhieân; theo khuynh höôùng thuyeát duy thöïc vaø chuû nghóa hieän thöïc): Naturalism Chuû nghóa xeùt laïi: Revisionism Chuû nghóa (naõo traïng) giaùo ñieàu, voõ ñoaùn: Dogmatism Chuû nghóa (tính, ng.) duy kyû, (ta laø nhaát, laø treân heát); tính

Chuû nghóa hôïp nhaát; nghieäp ñoaøn: Unionism Chuû nghóa khaùch quan: Objectivism Chuû nghóa khoâng töôûng: Utopianism Chuû nghóa kinh nghieäm, duy nghieâäm: Empiricism Chuû nghóa kinh nghieäm: Experientialism Chuû nghóa Phaùp giaùo: Gallicanism Chuû nghóa pheâ bình kinh nghieäm: Empirio-criticism Chuû nghóa phoùng nhieäm/ tuùng (Anh giaùo): Latitudinarianism Chuû nghóa phuû ñònh; thaùi ñoä tieâu cöïc: Negativism Chuû nghóa phuïc quoác Do thaùi: Zionism Chuû nghóa phöông Taây: Occidentalism Chuû nghóa Pusey, phong traøo Tractarian (giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa Oxford movement Anh giaùo 1833-1841): Puseyism Chuû nghóa quoác xaõ: Nazism Chuû nghóa taäp saûn, taäp theå hoùa: Collectivism 47

töï cao töï ñaïi: Egotism(-ist,istic,-istical) Chuû nghóa/cheá ñoä coäng saûn: Communism Chuû nghóa/cheá ñoä/naõo traïng cöïc toân giaùo só: Sacerdotalism Chuû nghóa/höôùng phaân laäp: Separatism Chuû nghóa/naõo traïng beø phaùi: Sectarianism Chuû nghóa/naõo traïng ñòa phöông; thoùi queâ keäch: Localism Chuû nghóa/naõo traïng phi toân giaùo, tuïc hoùa, choáng giaùo quyeàn/só; chính saùch duy theá tuïc: Laicism Chuû nghóa/thaùi ñoä bi quan: Pessimism Chuû nghóa/thuyeát khaéc kyû: Stoa Chuû nguyeân: Principium quod Chuû nhaø, chuû tieäc, chuû quaùn trôï, chuû khaùch saïn: Host Chuû quan: Subjective Chuû sôû [dòch vuï] toáng taùng: Undertaker Chuû söï; chuû teá: Officiant Chuû teá/leã: Celebrant Chuû theå quaûn thuû: Bearer

Chuû theå tính; chuû quan: Subjectivity Chuû theå; ng. beà döôùi, thuoäc caáp; chuû ñeà; chuû ngöõ: Subject Chuû thuyeát caáp tieán; laäp tröôøng cöïc ñoan: Radicalism Chuû thuyeát Descartes (15961650): Cartesianism Chuû thuyeát duy KT: Biblicism Chuû thuyeát duy taâm; chuû nghóa lyù töôûng: Idealism Chuû thuyeát Giuse (do hoaøng ñeá Giuse II cuûa ñeá quoác AÙoHung [1765-1790] ñeà xöôùng, chuû tröông nhaø nöôùc coù quyeàn chi phoái GH): Josephi(ni)sm Chuû thuyeát nhaát nguyeân kinh nghieäm: Empirio-monism Chuû thuyeát quy ngoân, vuï ngoân töø (ñaët lôøi noùi laøm trung taâm): Logocentrism Chuû thuyeát theá quyeàn ñoäc trò (cho laø Nhaø nöôùc coù caû quyeàn chæ ñònh toân giaùo ñeå cho daân giöõ; ôû Nöôùc naøo theo ñaïo Nöôùc ñoù): Territorialism Chuû thuyeát thieân ñaïo (Trung hoa): Universism

48

caûnh phöông phaùp nghieân cöùu): Hermeneutics of suspicion Chuù giaûi nguï ngoân, (giaûi thích caùc bieán coá trình thuaät trong Kinh Thaùnh nhö laø muoán nguï yù chæ veà moät ñieàu khaùc): Allegorical interpretation Chuù giaûi tín thaùc: Hermeneutics of trust Chuù giaûi öùng thöïc: Reconstructive hermeneutics Chuù giaûi, phuï chuù: Scholia Chuù giuùp leã: Altar boy Chuù thích, ghi chuù: Annotate(ion) Chuù troïng ngöõ caûnh: Context sensitive Chuù yù: Attention, mindfulness Chuù/bình giaûi: Commentary Chuøa: Pagoda Chuøa (tu vieän) lama: Lamasery Chuùa: God Chuùa, Chuùa toâi, Chuùa teå, Ñaáng trò vì: Adonai Chuùa, Ñöùc Chuùa: Lord Chuùa, Ñöùc, OÂng (toân xöng): Mar Chuùa bình an (ÑK), Hoaøng töû thaùi bình: Prince of peace

Chuû thuyeát thöôïng quyeàn giaùm muïc (cho raèng quyeàn toái cao ôû trong GH laø thuoäc toaøn boä ñoaøn theå caùc GM): Episcopalism Chuû thuyeát vò lai: Futurism Chuû thuyeát voâ thöôûng voâ phaït (moät phaùi Tin laønh Luther theo Melanchthon coi moät soá caùc leà loái thöïc haønh coâng giaùo laøø voâ boå voâ haïi): Adiaphorism Chuû tòch; chuû toïa; chuû teá: President Chuû tröông duy hoaønh giao: Horizontalism Chuû xuy: Spirare Chuû xuy (Cha+Con): Active spiration Chuû yù cuûa nhaø laäp phaùp: Mind of the legislator Chuû yù (tinh thaàn) cuûa GH: Mind of the Church Chuù giaûi: Exegesis, hermeneutics Chuù giaûi dieãn caùch (theâm yù cuûa mình vaøo): Eisegesis Chuù giaûi duï yù: Allegorical exegesis Chuù giaûi hoaøi nghi (laáy hoaøi nghi laøm khôûi ñieåm vaø haäu 49

Chuùa Nhaät thöù nhaát phuïc sinh: Quasimodo, Low Sunday Chuùa nhaät thöông khoù (Leã Laù): Palm Sunday Chuùa teå caøn khoân: Cosmocrator Chuùa teå, ñeá vöông; coù chuû quyeàn; toái cao/thöôïng: Sovereign Chuùa Thaùnh Thaàn: The Holy Spirit (God) Chuaån aán, cho pheùp in: Imprimatur Chuaån bò cho vieäc rao giaûng Phuùc AÂm, tieàn Phuùc AÂm hoùa: Preevangelization Chuaån giaùo phaän: Exarcate(-ty) Chuaån hoùa: Standardization Chuaån taéc Vincenteâ (veà coâng giaùo tính cuûa giaùo lyù, do th. Vincent Leùrins ñeà xuaát, tk 5): Vincentian canon Chuaån (möïc); tín nhieäm, tin caäy: Fiducial Chuaån/chaáp nhaän, taùn /ñoàng thaønh: Approve Chuùc bình an (trong Thaùnh Leã): Kiss of peace Chuùc laønh/ phuùc; ban/ giaùng phuùc: Bless(ing)

Chuùa bieán hình: Transfiguration of our Lord Chuùa caùc ñaïo binh: Lord of Hosts Chuùa Cha: The Father (God) Chuùa chuùng ta (ÑK): Our Lord Chuùa Con: The Son of God Chuùa ñeán laàn thöù hai, taùi laâm: The second coming of the Christ Chuùa nhaät: Day of the Lord, Sunday, kyriakeø Chuùa nhaät "Haõy vui leân" (Chuùa nhaät 4 Muøa Chay, Chuùa nhaät aùo hoàng): Laetare Sunday Chuùa nhaät "Haõy vui leân" (thöù 3 Muøa Voïng): Gaudete Sunday Chuùa Nhaät 4 Muøa Chay: Refreshment Sunday Chuùa nhaät 60: Sexagesima Chuùa nhaät 70: Septuagesima Chuùa nhaät Hieän xuoáng: Whitsunday Chuùa nhaät leã Chuùa Ba Ngoâi (Chuùa nhaät I sau leã Hieän xuoáng): Trinity sunday Chuùa Nhaät naêm möôi: Quinquagesima

50

Chuoäc toäi: Expiation Chuoãi leã caàu hoàn 30 (ngaøy lieân tieáp): Trental Chuoãi/traøng maân coâi: Rosary Chuoâng: Bell Chuoâng baøn thôø: Altar bell Chuoâng rung luùc truyeàn pheùp: Sacring bell Chuoâng truyeàn tin: Angelus bell Chuoâng/coøi... baùo ñoäng, baùo nguy: Tocsin Chuyeân cheá, ch. quyeàn: Autocracy, despotism Chuyeân gia phuïng vuï, nhaø nghi leã hoïc: Liturgist Chuyeân gia, chuyeân vieân: Expert, peritus Chuyeân khaûo (coâng trình nghieân cöùu): Monograph Chuyeân moân, thaønh thaïo, laõo luyeän; chuyeân vieân; giaùm ñònh vieän (ñk 1574): Expert Chuyeân taâm, chuù taâm: Concentrate on Chuyeân taâm, mieät maøi; thu huùt chuù yù; haáp thu: Absorption Chuyeân trì giôùi luaät, coù giôùi haïnh toát: Well-disciplined

Chuùc laønh cuûa thaùnh Phanxicoâ: Seraphic blessing Chuùc möøng: Gratulatory Chuùc thö oâng Gioùb (nguïy thö): Testament of Job Chuïc kinh: Decade Chung, coâng coäng, taäp theå: Communal Chung, toaøn theå, toång quaùt; phoå bieán/thoâng; töôùng soaùi: General Chung; phoå bieán: Common Chung cuïc theá giôùi, taän theá: Final consummation Chung thaåm: General judgment Chung thuûy vôï choàng: Conjugal/marital faithfulness Chung thuûy vôï choàng: Conjugal fidelity Chung toá; tình traïng hoaøn chænh cuûa höõu theå; nguyeân lyù sieâu hình (ñöa daãn höõu theå ñeán muïc ñích noäi taïi); hieän thöïc cuûa tieàm theå: Entelechy Chuûng sinh: Seminarian(-ist) Chuûng toäc, gioáng noøi, doøng doõi: Race Chuûng vieän: Seminary Chuùng sanh, con ngöôøi: Being 51

Chuyeån hoaùn lôøi theà, lôøi khaán: Commutation of an oath/ vow Chuyeån thoâng ñaëc tính: Interchange of predicates Chuyeån thoâng ñaëc tính: Communication of properties, communicatio idiomatum Chuyeån tieáp, quaù ñoä: Transitional Chuyeån tieáp löôïng töû: Quantum transition Chuyeån uûy, taùi uûy quyeàn (ñk137): Subdelegation Chuyeän kieåu Miñrash (kieåu giaûi thích): Midrash Chuyeän ngoài leâ ñoâi maùch, maùch leûo, nhaûm nhí: Gossip Chuyeàn/nhieãm ñieän; ñieän khí hoùa; kích ñoäng, laøm giaät naûy: Electrify Chö Thieân: Devas Chöõ; thö; vaên hoïc: Letter(s) Chöõ ñoû: Rubrics Chöõ i; chi tieát nhoû nhaát: Iota Chöõ thaäp ngoaëc, hình chöõ vaïn: Swastika Chöõ töôïng hình: Hieroglyph Chöõ/choã vieát/ in sai; baûn ñính chính: Erratum(-ta)

Chuyeân veà; chuyeân moân hoùa: Specialization Chuyeân vieân giaùo luaät, nhaø giaùo luaät: Canonist, decretalist Chuyeân vieân La ngöõ (ng. thaønh thaïo hay nghieân cöùu tieáng Latinh): Latinist Chuyeân vieân (veà boä) giaùo luaät Gratianoâ: Decretist Chuyeån bieán baûn theå, bieán theå: Substantial conversion, transubstantiation Chuyeån bieán phuï theå: Accidental conversion Chuyeån bieán thuyeát: Theory of conversion Chuyeån caàu: Intercession Chuyeån chöõ, phieân töï: Transliterate Chuyeån ñoåi cöùu caùnh: Transfinalisation Chuyeån ñoåi yù nghóa, bieán nghóa: Transignification Chuyeån ñoäng, vaän chuyeån, v.ñoäng; cöû ñoäng, hoaït ñoäng; bieán ñoäng; xuùc ñoäng; nhaïc ñoaïn; phong traøo: Movement Chuyeån hoùa: Transmutation

52

Chöùc Linh muïc cuûa Ñöùc Kitoâ: Priesthood of Christ Chöùc Linh muïc cuûa tín höõu : Priesthood of the faithful Chöùc Linh muïc thöøa taùc: Ministerial priesthood Chöùc lôùn: Major order Chöùc naêng; nhieäm vuï; buoåi leã; haøm soá; hoaù chöùc: Function(-al) Chöùc nhoû: Minor order Chöùc phoù teá: Diaconate Chöùc saéc; ng. coù quyeàn cao chöùc troïng: Dignitary Chöùc thaùnh, bí tích truyeàn chöùc (ñk 1008tt): Holy Orders Chöùc thaùnh cuûa Anh giaùo: Anglican orders Chöùc tö teá chung: Common priesthood Chöùc tö teá do Pheùp Röûa (=chung): Baptismal priesthood Chöùc tö teá giaùo daân (=chung): Priesthood of the faithful Chöùc tö teá thöøa taùc: Ministerial priesthood Chöùc tö teá, linh muïc: Priesthood

Chöa ai ñaët chaân ñeán: Untrodden (a) Chöa phaùt huy: Undeveloped Chöa sinh ra, coøn trong loøng meï; töông lai: Unborn Chöa xöû, chöa giaûi quyeát xong, coøn loøng thoøng; khoâng hoaøn chænh: Pendent Chöõa bònh baèng loøng tin: Faith healing Chöõa trò baèng coâng vieäc (trao vieäc cho laøm): Occupational therapy Chöõa trò/laønh; phöông thöùc trò lieäu; hoøa giaûi, laøm dòu: Healing Chöùc [thaùnh]: Order(s) Chöùc giaùo chuû, giaùm muïc: Prelacy Chöùc giaùo chuû; ñòa vò haøng ñaàu: Primacy Chöùc Giaùo Hoaøng; giaùo trieàu (trieàu ñaïi giaùo h.): Papacy Chöùc giöõ cöûa: Ostiariate Chöùc GM; haøng GM: Episcopate, Episcopacy Chöùc hoaëc gheá daïy thaàn hoïc: Chair of theology Chöùc hoàng y: Cardinalate Chöùc linh muïc: Priesthood

53

Chöùng loaïn ñoïc: Dyslexia Chöùng loaïn taâm thaàn: Psychosis Chöùng loaïn thaàn kinh chöùc naêng; nhieãu taâm: Neurosis Chöùng maùu khoâng caàm (khoâng ñoâng ñaëc): Hemophilia Chöùng maát trí nhôù, hay queân: Amnesia Chöùng minh thö: Testimonial letter, ID card (identification, identity) Chöùng minh, daãn chöùng: Substantiate Chöùng moäng du: Noctambulism Chöùng moäng thöùc (thaáy aán töôïng, hình aûnh... nhö trong moäng): Oneirism Chöùng nam ñoàng giôùi luyeán aùi: Uranism Chöùng nghieän röôïu: Alcoholism Chöùng nhaân Jeâhoâvah (toân phaùi): Jehovah's Witnesses Chöùng noùi tuïc: Coprolalia Chöùng nöõ cuoàng daâm: Nymphomania

Chöùc vò toâng ñoà; vieäc toâng ñoà: Apostolate Chöùc vuï khuyeát vò: Vacant office Chöùc vuï tieân tri: Prophethood Chöùc vuï/laõnh haït baûn quyeàn toøng nhaân: Ordinariate Chöùc/haøng linh muïc, nieân tröôûng: Presbyterate Chöùc/laõnh phaän thöôïng phuï: Patriarchate Chöùc/ng. giuùp Leã; thuû tuùc, boä haï, tay chaân: Acolyte Chöùc/nhieäm kyø beà treân toång quyeàn; cô sôû beà treân toång quyeàn: Generalate Chöùc/nhieäm kyø Giaùo Hoaøng hoaëc GM: Pontificate Chöùc/nhieäm kyø GM; haøng GM: Episcopacy Chöøng möïc, ñieàu ñoä, tieát ñoä: Temperance, modesty Chöùng côù, chöùng töø, baèng chöùng; chöùng taù, chöùng nhaân, nhaân chöùng; laøm chöùng: Witness Chöùng ñaéc, nhaän thöùc: Realise Chöùng ñoäng kinh: Epilepsy Chöùng laép lôøi (laëp laïi lôøi cuoái cuøng cuûa ng. ñoái ñaøm): Echolalia 54

Chöôùng ngaïi vaät; ñieàu gaây vaáp ngaõ, khoù khaên: Stumbling block Coù chín aâm tieát (thô): Enneasyllabic Coù chöùng lieäu, coù taøi lieäu, ñeå tham khaûo: Documentary Coù daïng choù: Cynomorph Coù ñöùc haïnh: Virtuous Coù giaù trò, hieäu löïc; hôïp leä, hôïp thöùc; thaønh söï: Valid Coù heä thoáng; nhaát loaït: Systematic Coù hoïc thöùc: Cultivated, cultured Coù ích, coù lôïi: Beneficial, useful Coù lieân quan, quan heä, hoï haøng; töông ñoái: Relative Coù lyù trí; hôïp lyù, phaûi leõ; lyù tính, thuaàn lyù: Rational Coù nhieàu hoa traùi, sai quaû; coù keát quaû, thaønh coâng, höõu hieäu: Fruitful Coù oùc quan saùt, tinh yù; tuaân thuû; nghieâm thuû: Observant Coù taâm hoàn ngheøo khoù (Mt 5, 3): Poor in spirit Coù thaùi ñoä cöông quyeát, döùt khoaùt, roõ raøng; cöôøng ñieäu: Emphatic

Chöùng nöõ ñoàng giôùi luyeán aùi¸ loaïn daâm ñoàng nöõ giôùi: Sapphism, lesbianism Chöùng phaù hoaïi vaên vaät (caùc coâng trình vaên hoùa): Vandalism Chöùng sôï: Phobia Chöùng sôï khu vöïc ñoùng kín, beá toûa haõi chöùng: Claustrophobia Chöùng sôï thaàn thaùnh hoaëc toân giaùo: Hierophobia Chöùng suy nhöôïc thaàn kinh: Neurasthenia Chöùng thö: Testimonials Chöùng thö chöùc thaùnh (do GM truyeàn chöùc caáp): Letter of Orders Chöùng thö haønh leã: Celebret Chöùng thöïc, xaùc thöïc: Certify Chöùng öa ñau: Algophilia Chöôûng aán (ñk 482): Chancellor Chöôûng lyù (ñk 1430): Promoter of Justice Chöôûng tín: Promoter of the Faith Chöôùng ngaïi: Obstacle, Impediment, obstruction, barrier

55

Coù theå thaùo gôõ, giaûi theå ñöôïc; khaû giaûi taùn/theå tính: Dissolubility Coù theå thaáy roõ, höõu hình: Visibility Coù theå thoâng ñaït; coù theå lan laây, truyeàn nhieãm: Communicable Coù theå tin ñöôïc: Credibility Coù tính caùch bieåu quyeát: Deliberative Coù tính caùch cöùu roãi: Salvific Coù tính caùch suy dieãn: Deductive Coù tính caùch tham vaán: Consultative Coù toäi; ñaùng toäi; toäi traïng: Culpable(-bility) Coù trí thöùc, taøi trí: Intellectual Coù tuoåi, cao nieân, veà giaø, tuoåi giaø, laõo thôøi : Full of years, ageing Coù yù boâi nhoï, vu khoáng: Defamatory Coù yù thöùc giai caáp: Class conscious Coi thöôøng, khinh reû; khinh bæ: Contempt Coõi aâm, aâm ty; ñòa nguïc, coõi thoáng khoå: Hell, sheol, woeful state, limbo

Coù thaåm quyeàn, coù uy tín: Authoritative Coù thaät, thöïc söï: Actual Coù theå; khaû höõu: Possible Coù theå aán haønh: Nihil obstat Coù theå bò caùch chöùc, chuyeån dôøi, thaùo rôøi, taùch rôøi: Removable Coù theå bò dieät vong: Perishabhe (a) Coù theå chòu ñöïng ñöôïc; laâu daøi: Endurable Coù theå di chuyeån/thuyeân chuyeån/ dôøi ñi: Amovability Coù theå ñöôïc choïn, c.t.ñ.baàu; ñuû tö caùch: Eligible Coù theå hö thoái, h.naùt; coù theå huû hoùa, deã bò mua chuoäc: Corruptible Coù theå in ñöôïc: Imprimi potest Coù theå phaïm toäi: Peccability Coù theå quy traùch, quy toäi: Imputability Coù theå sai laàm, khaû ngoä: Fallibillity Coù theå soáng ñöôïc (vg. thai nhi), thöïc hieän, ñöùng vöõng, thaønh töïu ñöôïc: Viable

56

Con ngoaïi hoân phaïm thaùnh: Spurius Con ngöôi (= naâng niu quyù chuoäng Ñnl 32.10): Appel of the eye Con ngöôøi: Anthropos Con Ngöôøi: Son of man Con ngöôøi taàm thöôøng, phaøm nhaân: Earthling Con ngöôøi, nhaân; choàng; ñaøn oâng, nam giôùi: Man Con noái doõi toâng ñöôøng, thöøa töï: Offspring Con rieâng: Step-child Con soá 666 (Kh 13.18): Apocalyptic number Con taøu vuõ truï: Space-craft/ship Con TC: Son of God Con trai Do thaùi tuoåi 13; leã möøng leân 13: Barmitzvah Con trai; doøng doõi: Son Con vaät coù lyù tính/trí (con ngöôøi): Rational animal Coøn laø vaán ñeà, coøn caàn tìm hieåu, chöa roõ; khoâng chaéc, mô hoà: Problematic(-al) Coïng rôm; oáng huùt: Straw Constantinoâ († 337): Constantine

Con boà noâng (töôïng tröng ÑK): Pelican Con chaùu, mieâu dueä, haäu theá: Posterity Con chaùu/doøng doõi Abraham: Seed of Abraham Con chieân gheû, phaàn töû hö ñoán: Black sheep Con chieân, cöøu non: Lamb Con cuûa baùc, chuù, caäu, coâ, dì, chò, em...: Firstborn-cousin Con daâu: Daughter-in-law Con ñaàu loøng: Firstborn Con ñôõ ñaàu: Godchild Con ñöôøng hoaøn thieän: Way of perfection Con ñöôøng; caùch kieåu, caùch thöùc, phöông phaùp: Way, via Con gaùi, nöõ töû: Daughter Con gaùi/ nöõ töû Si-on (Gieârusalem; Ñöùc Maria): Daughter of Sion Con Gioan (teân hoï cuûa thaùnh Pheâroâ): Bar-Jonah Con hoang (ngoaïi hoân): Illegitimate child, natural child, whoreson Con Moät TC: Only Begotten Con ng. noäi taâm (Rm 7, 22): Inner man

57

Coá vaán thaàn hoïc cuûa Giaùo Hoaøng: Papal theologian Coá vaán thaàn hoïc giaùo trieàu: Magister sacri palatii Coá vaán toái cao (trong moät vaøi doøng tu): Definitors Coá vaán, tö vaán, tham vaán: Consultant Coá yù, coá tình: Intentional, voluntary, deliberate Coâ-loâ-xeâ, Cl: Colossians Coâng baùo Toâng toøa: Acta Apostolicae Sedis (1908-), Acta Sanctae Sedis (18651908) (AAS) Coâng baèng, voâ tö, chính tröïc; luaät coâng lyù; (equities) coå phaàn thò giaù chöùng khoaùn (khoâng coù laõi coá ñònh): Equity Coâng baèng giao hoaùn: Commutative justice Coâng baèng phaân phoái: Distributive justice Coâng baèng xaõ hoäi: Social justice Coâng bình, voâ tö: Fair minded Coâng bình; coâng lyù; coâng chính; tö phaùp: Justice Coâng bình xaõ hoäi: Social justice

Constantinoáp: Constantinople Coâ daâu, taân nöông: Bride Coâ ñoäc, coâ ñôn, coâ quaïnh, coâ tòch, tónh mòch: Solitary (a), Solitude (n) Coâ laäp, chia taùch, taùch bieät: Segregate, separate, isolate, divide Coå ñieån (chuû höôùng), kyø cöïu; coù haïng/giaù; kinh ñieån, ñieån hình: Classic(-ism) Coå ñoäng/vuõ vieân: Promoter Coå sinh vaät hoïc: Paleontology Coå töï hoïc: Paleography Coá chaáp, heïp hoøi, beø phaùi; cuoàng/muoäi tín: Bigot(-ed,ry) Coá gaéng, noã löïc, ra söùc: Endeavour Coá keát, dính chaët, ñöùng vöõng; maïch laïc, chaët cheõ: Cohere(-nce) Coá thöû/thöïc hieän; toan tính, möu toan; möu ñoà: Tentative Coá vaán phaùp luaät, luaät sö; ng. quaûng caùo löu ñoäng (vaøo töøng nhaø): Solicitor Coá vaán thaåm phaùn, hoäi thaåm: Assessor

58

Coâng coäng, coâng khai; coâng chuùng, daân chuùng: Public Coâng ñoàng; hoäi ñoàng, hoäi nghò: Council Coâng ñoàng Basilea (n. 14311449): Council of Basel Coâng ñoàng baát hôïp luaät EÂpheâso (cñ «cöôùp ñoaït» n. 449): Robber council of Ephesus, Latrocinium Coâng ñoàng Caùcthagoâ (tk 3-5): Carthage council Coâng ñoàng chung, cñ hoaøn vuõ (ñk 749 §2): Oecumenical council Coâng ñoàng chung, coâng ñoàng hoaøn vuõ (ñk 337): General council, ecumenical council Coâng ñoàng Constance (n. 1414-1417): Constance council Coâng ñoàng Constantinople (n. 318; 553; 680): Council of Constantinople Coâng ñoàng ñòa phöông, coâng ñoàng vuøng: Particular council Coâng ñoàng EÂpheâsoâ (n. 431): Council of Ephesus

Coâng boá aùn töø: Publication of the acts Coâng boá boå nhieäm (GM), nhieäm meänh: Preconization Coâng boá, ban haønh; truyeàn baù, phoå bieán: Promulgate(-ion) Coâng boá, loan truyeàn, tuyeân ngoân: Proclamation Coâng chính hoùa; bieän hoä; bieän minh, baøo chöõa; chöùng/xaùc minh; chænh haøng (chöõ): Justify(-ication) Coâng chính nguyeân khôûi/thuûy (tröôùc nguyeân toäi): Original justice/righteousness Coâng chính phaùp lyù: Legal justice Coâng chính quy thuoäc (cuûa ÑK cho con ngöôøi): Imputed justice Coâng chính töï löïc; töï cho laø ñuùng: Self -righteousness Coâng chính, chính tröïc, ngay thaúng; chính ñaùng: Righteousness Coâng chöùc: Civil servant Coâng chöùng thö: Public document Coâng chöùng vieân, luïc söï(ñk 484): Solicitor general, notary 59

Coâng ñöùc, coâng quaû, coâng traïng: Merit Coâng giaùo: Catholic Coâng giaùo sô khai (nhö ñoïc thaáy trong caùc thö muïc vuï, Giacoâbeâ hoaëc saùch Coâng vuï Toâng ñoà): Early Catholicism Coâng giaùo tieán haønh: Catholic action Coâng giaùo tính thöïc chaát: Actual catholicity Coâng giaùo tính thöïc söï: Physical catholicity Coâng giaùo tính tieàm taøng: Virtual catholicity Coâng giaùo tính tinh thaàn: Moral catholicity Coâng haøm voâ thöï (khoâng kyù teân), giaùc thö: Verbal note Coâng hieäu (bieän phaùp phoøng ngöøa, söûa phaït); coù hieäu löïc, giaù trò (phaùp lyù): Effectual Coâng höõu, cuûa coâng: Public property Coâng ích: Common good Coâng luaän, yù kieán chung: Common opinion, public opinion Coâng lyù phaân phoái: Distributive justice

Coâng ñoàng mieàn (laõnh vöïc cuûa moät Hoäi ñoàng GM ñk 439): Plenary council Coâng ñoàng Orange (Phaùp, n 441 vaø 529): Orange council Coâng ñoàng thuyeát (coi coâng ñoàng coù quyeàn treân ÑGH): Conciliarism (conciliar theory) Coâng ñoàng tænh: Provincial council Coâng ñoàng tính: Conciliarity Coâng ñoàng Trentoâ (15451563): Council of Trent Coâng ñoàng Trulloâ ("phoøng voøm" do hoaøng ñeá Giustinianoâ II trieäu taäp n. 691): Council of/in Trullo Coâng ñoàng Vienne (Phaùp, n. 1311-1112): Council of Vienne Coâng ñoàng (chung) Lateâranoâ (n. 1123, 1139, 1179, 1215, 1512-17): Lateran council Coâng ñoàng (chung) Lyon (n. 1245, 1274): Councils of Lyons Coâng ñoàng (ñòa phöông) Lateâranoâ (n. 313, 649): Lateran council

60

Coâng thöùc giaùo lyù laâm thôøi Augsburg (n. 1548): Augsburg interim Coâng thöùc tam vò (trong Taân Öôùc): Trinitarian formulas Coâng thöùc thaàn thuï naïn («bò ñoùng ñinh vì chuùng ta»): Theopaschite clause Coâng thöùc truyeàn pheùp: Consecration form Coâng thöùc tuïng nieäm (laëp ñi laëp laïi luùc suy nieäm): Mantra Coâng thöùc tuyeân tín, kinh Tin kính; tín ngöôõng; tín khoaûn: Creed Coâng thöùc tuyeân xöng ñöùc tin: Confessional formula Coâng thöùc (nhöõng lôøi ÑK) thaønh laäp Thaùnh Theå: Word(s) of Institution Coâng thöùc; caùch thöùc, theå thöùc: Formula Coâng thöùc; daïng thöùc; kieåu maãu: Scheme Coâng/daïng thöùc khaùi nieäm: Conceptual scheme Coâng trình cöùu chuoäc khaùch quan (ÑK thöïc hieän): Objective Redemption Coâng trình taïo döïng môùi, taïo vaät môùi: New creation

Coâng lyù thuø ñaùp: Remunerative justice Coâng lyù tröøng baùo: Vindicative justice Coâng lyù tröøng phaùp: Punitive justice Coâng nghò giaùo phaän (ñk 460): Diocesan synod Coâng nguyeân: Christian era, common era (CE), Vulgar era, Anno Domini Coâng phong/taäp: Public propriety Coâng phu tu taäp: Asceticism Coâng taùc töø thieän (Thöông ngöôøi coù 14 moái thöông xaùc 7 moái, thöông linh hoàn 7 moái): Works of mercy Coâng thöùc caàu nguyeän: Deprecatory form Coâng thöùc chuùc phuùc; caùc moái phuùc thaät (Ñoâng phöông): Makarism Coâng thöùc chuùc phuùc; (GH Hy laïp) taùm moái phuùc thaät: Macarism Coâng thöùc ñöùc tin, tín bieåu (do hoaøng ñeá Heraclitus coâng boá n. 638): Ecthesis Coâng thöùc giaûi toäi: Word(s) of Absolution 61

Coäng Ñoaøn Ñôøi Soáng Kitoâ (Hieäp Hoäi Thaùnh Maãu ngaøy tröôùc): Christian Life Communities (CVX) Coäng ñoaøn GH: Body of the Church, Ecclesial community Coäng ñoaøn sô khai: Primitive community Coäng ñoaøn tham döï, cöû toïa: Community of discourse Coäng ñoaøn (‘Giaùo hoäi’): Qahal Coäng ñoaøn, c. ñoàng: Community Coäng ñoaøn/ theá giôùi Kitoâ giaùo: Christendom Coäng ñoàng aån tu (xöa): Lavra Coäng ñoàng cöùu ñoä: Salvation community Coäng ñoàng phuïng töï, coäng ñoaøn tham döï: Synaxis Coäng löïc, hieäp löïc, ñoàng taùc, coäng taùc; hieäp ñoàng taùc duïng: Synergy Coäng sinh: Symbiosis Coäng/hôïp taùc: Collaboration, Cooperation Coäng taùc coá yù: Formal cooperation Coäng taùc laøm ñieàu döõ: Cooperation in evil

Coâng truyeàn, truyeàn baù coâng khai: Exoteric Coâng vieäc ngoaïi traïch (laøm theâm, boån phaän khoâng buoäc): Works of supererogation Coâng vieäc/taùc; coâng trình; lao ñoäng, nhaân coâng: Work, Opus Coâng vuï caùc Toâng ñoà, Cv: Acts of the Apostles Coâng vuï Gio-an (nguïy thö): Acts of John Coâng xaõ chuû nghóa: Communalism Coâng xuùc thuaàn phong myõ tuïc, taán coâng soã saøng, baïo haønh daâm ñaõng: Indecent assault Coáng vaät, coáng leã; phaàn coáng hieán; toân kính, tuøng phuïc: Tribute Coàng, caùi chieâng, chuoâng ñóa: Gong Coäng ñoaøn: Community Coäng ñoaøn caên baûn: Base (grassroots) community Coäng ñoaøn dò ñaïi: Diachronic community Coäng ñoaøn ñoàng ñaïi: Synchronic community 62

Cô sôû haï taàng, neàn taûng, cô baûn: Underlying, infrastructure Cô sôû trung öông, truï sôû chính: Curia, headquarters Cô theå, sinh vaät; cô quan, toå chöùc: Organism Côù phaïm toäi: Scandal Côø hieäu cuûa Constantinoâ (vôùi chöõ =Χ+ρ hai chöõ ñaàu cuûa töø Χριστός): L abarum

Coáp, GH Coáp (Ai caäp): Copt (-ic) Coát tuûy quy ñieån: Canon within the canon Coát/chuû yeáu, chuû choát: Crucial Cô baûn, chuû yeáu: Fundamental Cô baûn, chuû yeáu, chuû nghóa cô yeáu: Fundamental (-ism) Cô baûn; sô boä, sô caáp, sô ñaúng: Elementary Cô binh treân trôøi (Cv 7, 42): Host of heavens Cô caáu, caáu truùc, keát caáu: Structure Cô caáu luaän, thuyeát caáu truùc: Structuralism Cô caáu phaåm traät cuûa GH (ñk 330tt): Hierarchical constitution/ structure of the Church Cô hoïc löôïng töû: Quantum mechanics Cô hoïc thieân theå: Celestial mechanics Cô hoäi, cô duyeân, thôøi cô, dòp toát: Occasion, opportunity Cô quan sinh duïc: Sexual organs Cô quan sinh saûn: Reproductive organs Cô quan, boä (giaùo trieàu Roâma; x. boä): Dicastery

Côø Toøa Thaùnh [Vaticanoâ]: Papal flag Côn thònh noä cuûa TC (Rm 5.9): Angergry of God Cuõ kyõ, loãi thôøi: Dated, out of date Cuù phaùp, ngöõ phaùp: Syntax Cuï theå: Concrete Cuûa aên ñaøng (ñöa Mình Thaùnh Chuùa cho ng. haáp hoái/gaàn cheát); loä phí: Viaticum Cuûa boá thí/daâng cuùng: Alms Cuûa ñaàu muøa: First fruits Cuûa leã: Host Cuïc chì: Lead-ball Cuïc tình baùo: Intelligence Service Cung baäc, thang aâm, aâm giai; toaøn boä: Gamut

63

Cuoäc ñi tuaàn traêng maät: Wedding-tour/-trip Cuoäc haønh höông: Pilgrimage Cuoäc haønh trình: Journey Cuoäc hoïp coäng ñoaøn tu só, tu nghò: Conventual chapter Cuoäc hy teá ñaãm maùu: Blood sacrifice Cuoäc ly khai do Greâgoârioâ Aglipay gaây ra ôû beân Philipin n. 1902: Aglipay Schism Cuoäc möøng caùi toâi (chæ ích kyû lo cho söôùng thaân mình): Ego trip Cuoäc noùi chuyeän, c. hoäi thaûo; c. hoäi ñaøm; c. taâm söï: Colloquy Cuoäc röôùc kieäu, dieãu haønh: Procession Cuoäc taøn saùt Do thaùi (ôû Nga): Pogrom Cuoäc thí/thöû nghieäm: Experiment Cuoäc thöông khoù, khoå naïn: Passion Cuoäc tónh taâm; ruùt lui; nôi aån daät: Retreat Cuoäc tranh luaän Andreas Osiander (n. 1550 choáng laïi Luther veà söï coâng chính hoùa): Osiandrian controversy

Cung caùch bieän luaän: Argumentation Cung caùch haønh ñoäng, thaùi ñoä öùng xöû: Behaviour Cung hieán, hieán daâng, coáng hieán; ñeà taëng: Dedicate Cung hieán (nhaø thôø): Dedication, consecration of a church Cung kính caát giöõ (trong hoøm thaùnh, thaùnh ñöôøng...), baûo quaûn/troïng: Enshrine Cung thaùnh (phaàn chung quanh baøn thôø): Chancel, sanctuary Cung thaùnh; LM ñoaøn; nhaø xöù (rectory): Presbytery Cuøng cöïc, khoán cuøng; baát haïnh, tai hoïa: Misery Cuøng ñoä, toät ñoä, cuøng taän; quaù möùc; quaù khích, cöïc ñoan; cöïc ñieåm, thaùi cöïc: Extreme Cuøng thôøi, cuøng tuoåi: Coeval Cuùng oâng baø, teá toå: Sacrifice to the ancestors Cung/ñeàn röûa toäi: Baptistery Cuoäc chieán ñaáu thieâng lieâng (Ep 6, 13): Spiritual combat Cuoäc ñaáu cuûa caùc ngöôøi khoång loà (choáng caùc vò thaàn): Gigantomachy 64

laêng nhaêng tình caûm; haïnh kieåm xaáu: Misconduct Cö xöû sai traùi, khoâng phaûi caùch/pheùp, thaùi ñoä khieám nhaõ: Misbehaviour Cöû chæ chuùc bình an: Sign of peace Cöû chæ suoàng saõ: Intimacies Cöû chæ (ra hieäu baèng ñaàu gaät/laéc ñaàu; vg. thuû khaúng gaät ñaàu ñoàng yù), daáu chæ; daáu toû yù, chæ thò, meänh leänh: Nutus(-um) Cöû haønh leã; thi haønh chöùc vuï: Officiate Cöû haønh theo theå thöùc giaùo luaät: Canonical celebration Cöû haønh, ban (phaùt caùc) bí tích: Administration of sacrements Cöû haønh/phuïng vuï Lôøi Chuùa: Bible service Cöû nhaân: Licentiate Cöû nhaân K.Thaùnh: Sacrae Scripturae Licentiatus, SSL Cöû nhaân thaàn hoïc: STL Cöû nhaân vaên chöông: BA (Bachelor of Arts; US=AB) Cöû nhaân vaên chöông: MA (Master of Arts) Cöû tri ñoaøn: Electoral college

Cuoái cuøng: Last Cuoái cuøng, chung cuïc; chung quyeát: Final Cuoái cuøng, döùt khoaùt, chung quyeát: Definitive Cuoái cuøng; hoaøn thaønh; chung cuoäc; ngöõ vó: Ending Cuoái/taän cuøng, keát lieãu/thuùc/cuïc, chung cuïc: End Cuoán Kinh Thaùnh ña ngöõ cuûa ñaïi hoïc Alcalaù: Complutensian Polyglot Bible Cuoän giaáy/da; saùch cuoän: Scroll Cuoàng tín, c.nhieät: Fanatic(ism) Cö nguï/soáng beân hoï vôï, thuoäc cö sôû theâ toäc (vg. theo theå cheá maãu heä): Uxorilocal Cö truù/soáng beân hoï cha, thuoäc cö sôû phuï toäc: Patrilocal Cö truù/soáng beân hoï choàng, thuoäc cö sôû phu toäc: Virilocal Cö truù/soáng beân hoï meï, thuoäc cö sôû maãu toäc: Matrilocal Cö xöû sai pheùp, haønh ñoäng sai traùi; haønh söû/ xöû lyù caåu thaû;

65

Cöông vò moân ñeä: Discipleship Cöông/ñòa vò toâng ñoà: Apostleship Cöôøng löïc, söùc maïnh; tieàm naêng; hieäu löïc, hieäu nghieäm; theá löïc, quyeàn theá: Potency Cöôõng baùch, eùp buoäc: Compulsion, comple Cöôõng daâm: Rape Cöôùp boùc, cöôõng ñoaït: Rapine Cöùt saét, caën baõ: Dross (n) Cöùu caùnh: Telos Cöùu caùnh luaän; cöùu caùnh tính: Teleology Cöùu caùnh noäi taïi: Intrinsic end Cöùu chuoäc; chuoäc laïi: Redeem Cöùu ñoä, cöùu roãi: Salvation Cöùu ñoä hoïc: Soteriology Cöïu Öôùc: Old Testament

Cöù luaät, theo luaät phaùp: De jure Cöù thöïc, cöù söï, treân thöïc teá: Real, de facto, in fact Cöù/döõ lieäu, döõ kieän: Data Cöûa chính nhaø thôø: Portal Cöûa kính maøu: Stained window Cöûa soå Gie-seâ (baèng kính gheùp maøu mieâu hoïa caây phaû heä cuûa ÑK): Jesse window Cöûa thaùnh: Holy doors Cöïc khoaùi (nhuïc duïc): Orgasm Cöùng coûi, saét ñaù; ngoan coá, chai ñaù, cöùng loøng: Obdurate(-cy) Cöông quyeát: Resolutely Cöông vò, thaân phaän; tình hình, tình traïng: Status Cöông vò laøm cha; quan heä cha con, phuï heä: Fatherhood Cöông vò laõnh ñaïo (chöùc vuï, coâng taùc, ñöôøng höôùng): Leadership

66

D

Daïng/hình thaùi; hình thöùc; theå thöùc; coâng thöùc; moâ thöùc: Form Danh caùch (hình thaùi cuûa töø laøm chuû ngöõ): Nominative Danh döï: Honorary Danh döï/giaù; vinh döï; ngaøi (danh töôùc toân xöng your/his/her h.): Hono(u)r Danh hieäu ÑK: Christological title Danh muïc caùc Giaùo hoaøng (cuûa Libeârioâ, ghi cho ñeán Liberius n. 352-366): Liberian catalogue Danh muïc caùc meänh ñeà; baûn caùo traïng: Syllabus Danh muïc saùch caám: Index of forbidden books Danh thôm ñöùc haïnh, coù tieáng laø thaùnh thieän: Odo(u)r of sanctity Danh tieáng, danh voïng; dö luaän: Fame Danh toå (teân cuûa ngöôøi khai saùng ñöôïc laáy ñeå ñaët cho moät daân toäc, moät nôi, moät thôøi ñaïi...): Eponym(-ous) Danh töø; coù thaät, thaät söï toàn taïi; chuû/troïng yeáu: Substantive

Da loät, voû loät; loát: Exuviae Daõ man, taøn baïo, ñaày thuù tính: Bestial, in human Da-ca-ri-a, Dcr :Zechariah Daûi hoaøi kinh, buøa chöõ, baêng lôøi (hoäp oáng hoaëc baêng ñöïng baûn ghi luaät ng. Do thaùi ñeo treân traùn vaø beân caùnh tay luùc caàu nguyeän): Phylactery Daûi löng (aùo leã Byzantinoâ): Zone Daûi muõ (GM); ñuoâi phöôùn (côø ôû giaùo ñöôøng): Fanon Daûi theâu vaøng (vieàn aùo leã): Orphrey Da-keâu: Zacchaeus Daøn gheá ca ñoaøn: Choir stall(s) Daøn hôïp xöôùng; ñoaïn hôïp xöôùng; ñoàng thanh taùn thaønh: Chorus Daøn xeáp, thoûa hieäp; laøm hö, gaây haïi: Compromise Daïng ngöôøi: Humanoid Daïng thaùi ÑK: Christomorphous Daïng thöùc; theå thöùc; phöông/caùch thöùc: Modality

67

Daãn hoaøn, daãn ñoä (trao traû toäi phaïm): Extradite(-tion) Daãn loä, muïc vuï veà coâng taùc höôùng daãn tín höõu: Hodegetic Daãn vaøo ñöùc tin: Preambles of faith Daán/xaû thaân: Self-dedication Daâng hieán töï nguyeän (haønh ñoäng, cuûa leã...): Freewill offering Daâng hieán, teá leã; teá phaåm, leã vaät: Oblation Daâng hieán; daønh ñeå, duøng ñeå: Devote (oneself to) Daâng hieán; daâng tieán; ban taëng: Offer Daâng leã vaät: Oblation Daâng leân, noåi daäy: Uprise Daâng Mình Thaùnh (leân): Elevation of the Host Daäp taét; thuû tieâu, tieâu dieät; thanh toaùn (nôï); huûy boû: Extinguish Daàu: Oil Daàu beänh nhaân: Oil of the sick (O.I.: Oleum Infirmorum) Daàu döï toøng: Oil of catechumens (O.C.: Oleum Catechumenorum) Daàu thaùnh: Holy oils, myron

Danh töôùc cuûa Giaùo Hoaøng vaø caùc Thöôïng phuï: His Holiness Danh töôùc ÑK (vg. Con ngöôøi, Lôøi, Ngöôøi Toâi tôù, Chieân TC, Ñaáng Cöùu Theá, Ñöùc Chuùa, Ñaáng Chaên chieân Laønh, Con TC, v.v.): Title of Christ Daïy giaùo lyù: Catechize Daïy hoïc; lôøi daïy, giaùo huaán; hoïc thuyeát: Teaching Daâm duïc; gian daâm; thoâng daâm: Fornication Daâm thaàn, tình duïc; duïc löïc (ñoái laïi vôùi thanatos huûy löïc): Eros Daân chuû: Democracy Daân chuùng, d.gian; hoï haøng, gia ñình, gioøng toäc: Folk Daân soá, Ds: Numbers Daân TC: People of God Daân toäc; daân chuùng, nhaân daân: People Daân toäc hoïc, nhaân chuûng chí: Ethnography Daân toäc hoïc, nhaân chuûng luaän: Ethnology Daân truyeän: Folk tales Daãn daét, ñieàu khieån, chæ ñaïo, quaûn lyù; tö caùch, taùc phong, haïnh kieåm: Conduct 68

Daáu raâu: Bearded Daáu saéc: Apostrophe Daáu kieåm xaùc (vaøng baïc); neùt ñaëc tröng: Hallmark Daáu laï ngoân söù Gioâna (Mt 12, 39): Sign of Jonah Daáu nieâm, con daáu/trieän, aán tín: Seal Daáu phuï; ñeå phaân bieät, ñeå ñaùnh daáu: Diacritic(-al) Daáu taùch aâm, daáu phaân ñoâi: Diaeresis, dieresis Daáu teân, aån danh, bí maät: Incognito Daáu thaùnh giaù: The Sign of the Cross Daáu veát, veát tích; di tích; taøn tích: Vestige Daáu veát cuûa TC: Vestige of God Daáu veát cuûa TC Ba Ngoâi: Vestige of the Trinity Daây buoäc; lieân heä: Vinculum Daây caùc pheùp, bí tích: Stole Daây caùc pheùp lôùn (cuûa phoù teá): Broadstole Daây cöông: Thong Daây ñai muõ GM: Lappets Daây ñeo aûnh: Scapular

Daàu (hieán) thaùnh: The (Sacred) Chrism (S.C.: Sacrum Chrisma) Daáu baát hoøa: Note of discord Daáu chaám: Point Daáu chaám phaûy: Semi-colon Daáu chaám than: Exclamation mark (point) Daáu chæ: Sign Daáu chæ bí tích (nghi thöùc beà ngoaøi): Sacremental sign Daáu chæ bò choáng baùng (Lc 2, 34): Sign of contradiction Daáu chæ ñôn thuaàn: Sacramentum tantum Daáu chæ thôøi ñaïi: Sign of the times Daáu chæ, daáu hieäu: Sign, Signum Daáu chæ; Bí tích (ñk 840tt): Sacrament Daáu coäng: Plus Daáu gaïch ngang: Hyphen Daáu hoa thò: Asterisk Daáu hoûi: Interrogation mark Daáu huyeàn; gioïng traàm: Grave accent Daáu muõ: Circumflex (accent) Daáu nhaán: Stress mark Daáu phaûy: Comma

69

Di ngoân (lôøi cuûa Ñöùc Gieâsu ñöôïc truyeàn löu, nhöng «khoâng ñöôïc ghi» laïi trong caùc Phuùc AÂm): Agrapha Di saûn ñaïo ñöùc (ñk 1299tt): Pious legacy Di truù; ñoåi choã cö truù: Emigrate Di truyeàn: Heredity Di truyeàn hoïc: Genetics Di vaät taï ôn: Votive object Dó haäu: Per posterius Dó tieàn: Per prius Dò baûn, baûn cheùp khoâng gioáng; dò ñieåm: Variant Dò giaùo, dò thuyeát, khoâng chính thoáng, taø kieán: Heterodox(-y), heresy Dò nghóa, nöôùc ñoâi: Equivocation(-city) Dò phaùt sinh; thuyeát dò chuûng: Heterogenesis Dò taät, dò thöôøng: Abnormality Dò thöôøng, quaùi traïng: Anomaly(-lous) Dò tính luyeán aùi, luyeán aùi khaùc giôùi: Heterosexuality Dò/khaùc thöôøng, laäp dò; ngoaïi luaät; bieán caùch; ngoaïi thöôøng: Heteroclite Dòch, beänh dòch: Epidemic

Daây hoân phoái, hoân heä: Marriage bond, Ligamen Daây pallium (phuø hieäu baèng daây len cuûa chöùc Toång GM, ñk 437): Pallium Daây thaét löng (leã phuïc): Cinture, Girdle Deø seûn, tieát kieäm; thanh ñaïm, ñaïm baïc, giaûn dò: Frugality Deã daõi, khoan dung; buoâng thaû, thaû loûng, dung tuùng: Permissive(-ness) Deã hö thoái (do taùc nhaân sinh hoïc, vi khuaån): Biodegradable Deã tin, nheï daï: Credulous Deã vôõ, moûng manh: Fragile Di chieáu cuûa Constantinoâ (vaên kieän nguïy [tk 8-9] ghi veà nhöõng phaåm vaät vaø ñaëc quyeàn maø hoaøng ñeá taëng nhöôïng cho GM Roâma): Donation of Constantine Di chuùc: (Last) will Di chuyeån, chuyeån dôøi, chuyeån di; chuyeån nhöôïng; thuyeân chuyeån: Transfer(ence) Di cö; di truù: Migration Di hoàn thuyeát: Generationism Di laïc: Maitreya 70

Dòch haïch (tk 14): Black death Dòch thoaùt yù, phoûng dòch: Free translation Dòch töøng chöõ moät, saùt töøng chöõ: Literal translation, Verbal translation Dòch vuï kinh doanh ñaát nhaø: Real estate Dieâm sinh (Kh 9.17,18): Brimstone Dieãm ca, Dc : Canticle of Canticles, Song of Songs Dieàm, tua vieàn; ven, meùp, leà: Fringes Dìm xuoáng nöôùc: Immersion Dieãn dòch, suy dieãn; khaáu tröø: Deduction Dieãn ngöõ; thaønh ngöõ, bieåu thöùc; phaùt bieåu, bieåu ñaït; dieãn xuaát; veû maët, saéc maët: Expression Dieãn tieán, quaù trình; quy trình, caùch thöùc: Process Dieän ñoái dieän, taän maët: Face to face, Facie ad faciem Dieän kieán TC: Vision of God Dieãn/thuyeát vaên; ñieáu vaên; lôøi daãn: Oration Dieät chuûng: Genocide, exterminate, massacre, slaughter

Dieäu kieán, phuùc kieán: Beatific vision Dieäu phaùp: Sudharma Dìm ngaäp (caùch röûa toäi baèng dìm xuoáng nöôùc): Submersion Dìm, nhuùng, nhaän chìm (trong nöôùc): Immerse(-ion) Dòp, cô hoäi: Occasion Dòp kyû nieäm (haøng naêm): Anniversary Dòp toäi: Occasion of sin Dòp toäi gaàn: Proximate occasion Dòp toäi xa: Remote occasion Do bôûi loøng trung kieân: Moral impeccability Do choïn loïc, thuoäc baàu cöû; coù quyeàn baàu; tuøy yù, nhaäm yù, nhieäm yù: Elective Do chöùc/nhieäm vuï; töï sôû quyeàn; ñöông nhieân: Ex officio Do luaät: A jure Do nghe noùi: Ex auditu Do ngöôøi, höôùng nhaân: Anthropic Do nhaân, do vieäc cuûa ng. laøm: Ex opere operantis Do söï, do chính vieäc ñaõ laøm: Ex opere operato 71

Doøng chieán só: Military orders Doøng doõi Abraham: Race of Abraham Doøng doõi Aharon: Aaronite Doøng Ña-minh: Order of Preachers Doøng ÑM ñi vieáng (VHM, do thaùnh Phanxicoâ Saleâsioâ saùng laäp, n. 1610): Visitandines Doøng Ñöùc Trinh Nöõ Maria (Institute of the Blessed Virgin Mary do M. Ward saùng laäp n. 1609.): English Ladies Doøng hieäp só Ñöùc (saùng laäp n. 1190): Teutonic Order Doøng khaát thöïc: Mendicant Order Doøng Moâng trieäu: Assumptionists Doøng Phanxicoâ: Seraphic order Doøng Teân (SJ): Society of Jesus Doøng thaùnh AÂugutinoâ: Augustinians Doøng thaùnh Vinh sôn: Society of St. Vincent de Paul Doøng tu, hoäi doøng: (Religious) order (institute)

Do söï vieäc ñi keøm, ñoàng phaùt: Per concomitantiam Do thaùi: Israelite, Jewish Do thaùi giaùo: Judaism Do thaàn luaät: Iure divino Do/töï baûn chaát, yeáu tính: Per essentiam Doøng ba (vg. Caùt Minh, Ña Minh, Phanxicoâ): Tertiaries, Third Order Doøng Basilioâ: Basilians Doøng Bieån Ñöùc: Benedictines Doøng Bosco (Sa-leâ-dieâng): Salesians Doøng Brunoâ: Carthusians Doøng Camiloâ (lo cho beänh nhaân vaø nhöõng ngöôøi haáp hoái): Agonizants Doøng Capucinoâ: Capucins Doøng Caùt minh: Carmelite order Doøng Chuùa Cöùu Theá: Redemptorists Doøng Chuùa Khoå naïn: Passionists Doøng Clara: Poor Clares Doøng cha, phuï heä (doøng meï, maãu heä): Patrilineal Doøng chieâm nieäm: Contemplative Institute

72

Doøng tu nhaët pheùp: Strict observance Doøng vaên hoaëc truyeàn thoáng Yavít (Jahvist): J Doøng vaên truyeàn thoáng tö teá (Priester): P Doøng/hoï meï, maãu heä: Matrilineal Doài daøo, quaûng ñaïi: Bounteous(-tiful) Doái traù, löøa ñaûo: Deceitful Doát naùt, laïc haäu: Benighted Dô baån; oâ ueá (theo Luaät Moâseâ): Uncleanness Dô daáy, baån thæu, oâ ueá; daâm oâ: Impurity, stain, filth Du muïc, du cö: Nomad Duû loøng, ñoaùi nhìn, chieáu coá: Deign, vouchsafe Duï/nguï ngoân: Parable Duïc, tham, tham duïc: Kaâma Duïc tính; duïc löïc, duïc naêng: Libido Duïc voïng: Lust, sensual passions, concupiscence Duøi cui: Cudgel Dung maïo (gioáng nhö) ÑK: Christ-figure Dung nhaãn toân giaùo: Religious tolerance

Dung nhaãn veà maët giaùo lyù: Dogmatic tolerance Duøng ñeå thanh taåy; töøng 5 naêm: Lustral Duøng töø dö thöøa, duøng töø dö nghóa: Pleonasm Duõng caûm; duõng khí, nghò löïc; cöông nghò: Fortitude Duõng thaàn (phaåm thieân thaàn): Virtues Duïng cuï; khí cuï, coâng cuïï: Instrument Duïng ñích phoå quaùt cuûa taøi saûn: Universal destination of goods Duïng lieäu kim khí; vuõ khí haïng naëng; phaàn cöùng (maùy vi tính): Hardware Duïng nguyeân: Principium quo Duoãi roäng; keùo daøi, gia haïn; tröông ñoä; quaûng tröông, ngoaïi dieân: Extension Duy ñoäc/nhaát tính, ñoäc nhaát: Oneness, sole, unique Duy ngaõ luaän/thuyeát: Solipsism Duy nhaát tính, ñoäc duy tính: Unicity Duy nhaát, ñoäc nhaát, duy ñoäc (...tính): Unique(-ness) Duy sinh luaän: Biologism 73

Döùt boû, cai chöøa, loaïi tröø: Wean, discard, renounce Döôïc hình: Poena medicinalis Döôïc hình, hình phaït ñieàu trò (ñk 1331tt): Medicinal penalty Döôïc phaåm, thuoác men; ma tuùy: Drug Döôùi hai hình (röôùc leã): Sub utraque Döôùi ngöôõng [yù thöùc], tieàm thöùc: Subliminal Döôùi, thaáp/nhoû hôn; thaáp keùm; ngöôøi beà/caáp döôùi: Inferior Döông vaät; töôïng döông vaät (töôïng tröng söùc naêng sinh saûn): Phallus Döùt khoaùt, nhaát quyeát; thuoäc phaïm truø: Categorical

Duy tín thuyeát: Fideism Duy vaät bieän chöùng: Dialectic(-al) materialism Duy vaät lòch söû, duy vaät söû quan: Historical materialism Duy vaät thöïc tieãn: Practical materialism Duy vaät voâ thaàn: Materialistic atheism Duy/hieäp nhaát tính cuûa GH: Unity of the Church Duyeät laïi, hieäu duyeät; tu chính; oân thi; taùi thaåm; baûn in thöû: Revise Dö thöøa, khoâng caàn thieát: Superfluity(-uous) Döï baùc phaùp, döï bieän phaùp, loái noùi ñoùn tröôùc: Prolepsis (lectic) Döï caùo, thuù toäi coâng khai: Exomologesis Döøng chaân: Halt

74

Ñ

Ñaïi bieåu/ dieän; tieâu bieåu, ñieån hình: Representative, delegate Ñaïi chuûng vieän: Major seminary Ñaïi dieän, thay maët; töôïng tröng, tieâu bieåu; mieâu taû, trình taû; hieän taïi hoùa: Represent(-ation) Ñaïi dieän Ñöùc Kitoâ (Ñöùc Giaùo Hoaøng): Vicar of Christ Ñaïi dieän giaùm muïc: Episcopal vicar, episcopal delegate Ñaïi dieän GM (taïi moät laõnh ñòa ñk 476): Episcopal vicar Ñaïi dieän toâng toøa (ñk 371): Vicar apostolic Ñaïi dieän tö phaùp (ñk 1420): Judicial vicar Ñaïi dieän; uûy thaùc, uûy nhieäm; giaáy uûy nhieäm: Proxy Ñaïi ñieàn trang, vuøng tö thoå roäng lôùn: Latifundium(-ia) Ñaïi ñöùc: Bhandanta Ñaïi giaùc ngoä (phong traøo phuïc höng Tin laønh Myõ, n 1740): Great Awekening Ñaïi hoïc giaùo hoaøng: Pontifical university Ñaïi hoïc; toaøn theå: University Ñaïi hoäi, hoäi nghò: Congress

Ña aâm, phöùc ñieäu: Polyphony Ña daïng thaùi thaàn hoïc: Theological pluralism Ña hình thaùi: Polymorphism Ña minh: Dominic Ña nguyeân tính/ thuyeát: Pluralism Ña nguyeân thaàn hoïc: Theological pluralism Ña thaàn giaùo: Polytheism Ña theâ/ Ña phu: Polygamy Ña toå thuyeát: Polygenism Ñaõ chòu chöùc thaùnh: In sacris Ñaù baøn thôø, ñaù thaùnh: Altar stone Ñaù, soûi, thaïch; neùm ñaù: Stone Ñai eâphoát (baêng cheùo, ñai quaøng trong leã phuïc caùc tö teá Do thaùi): Ephod Ñaøi baøn thôø, ñeá tranh töôïng: Predella Ñaøi giaûng kinh: Ambo Ñaøi thoï, taøi trôï; phuù baåm; quyõ taøi trôï, cuûa cuùng taëng laøm voán; taøi naêng thieân phuù: Endow(-ment)

75

Ñaïi töø chæ ngoâi: Personal pronoun Ñaïi töø phaân bieät: Distributive pronoun Ñaïi vöông cung thaùnh ñöôøng: Basilica major Ñaïi xaù, aân xaù toaøn phaàn (ñk 994): Plenary indulgence Ñaïi xaùc caùch thuyeát (chuû tröông cho laø phaûi haønh ñoäng theo yù kieán chaéc hôn, khi hoà nghi veà maët luaân lyù): Tutiorism Ñam meâ, say meâ; nhieät huyeát, soâi ñoäng; duïc tình, duïc voïng: Passion Ñaûm nhaän; thöøa nhaän: Assume Ñaùm ñoâng; ñaïo binh: Host Ñaùm maây nhaân chöùng (Dt 12, 1): Cloud of witnesses Ñaùm tang, tang leã; u saàu, buoàn thaûm: Funeral Ñaùm tang, vieäc toáng taùng: Burial Ñan só, tu só doøng chieâm nieäm, taêng löõ: Monk Ñan só linh muïc: Hieromonk Ñan só löông ñaøi (lo veà löông thöïc): Cellarer

Ñaïi hoäi ñoàng: General assembly Ñaïi Hoäi Thaùnh Theå: Eucharistic congress Ñaïi hoàng thuûy: Deluge, The Flood Ñaïi keát; toaøn theá giôùi, toaøn vuõ: Oecumenical Ñaïi khaùi, ñaïi ñeå, ñaïi theå: Grosso modo Ñaïi löôïng, haøo hieäp, khoan nhaân, taâm huøng chí ñaïi: Magnanimity Ñaïi ly khai Taây phöông (1378-1417): Great Western Schism Ñaïi ly khai (hai yù nghóa 1. ly khai Ñoâng-Taây n. 1054; 2. chia reõ trong GH Taây phöông n. 1378-1417): Great Schism Ñaïi söù quaùn; söù vuï; phaùi boä, phaùi ñoaøn: Embassy Ñaïi söù; phaùi vieân (ñk 362tt): Legate Ñaïi thöøa: Mahayana Ñaïi tö teá (huyeàn bí giaùo coå Hy laïp); ngöôøi giaûi thích nhöõng ñieàu huyeàn bí: Hierophant Ñaïi töø chæ ñònh: Demonstrative pronoun 76

Ñaøn xante (nhaïc cuï thôøi coå): Psaltery Ñan/tu vieän: Monastery Ñang hình thaønh: In fieri Ñaøng ñieám, thuoäc gaùi ñieám; ñeïp giaû taïo: Meretricious, prostitute Ñaøng thaùnh giaù; 14 aûnh töôïng duøng ñeå ngaém ñaøng thaùnh giaù: Stations of the cross Ñaõng trí, xao laõng; giaùn ñoaïn; giaûi trí, tieâu khieån; roái trí, loaïn trí, ñieân cuoàng: Distraction Ñaùng keå, quan troïng, chuû yeáu, coù thöïc chaát, maïnh meõ, giaøu coù: Substantial Ñaùng kính, ñaùng troïng: Respectability Ñaùng kính, khaû kính; ñaïi ñöùc: Venerable Ñaùng kính/ troïng; veû vang; ngaøi (danh töôùc toân xöng): Hono(u)rable Ñaùng thöôûng; coù coâng: Meritorious Ñaùnh baèng roi, ñaùnh ñoøn: Flagellation Ñaùnh caù, ñaùnh cuoäc: Wagers Ñaùnh chuoâng baùo töû; ñieàm caùo chung: Knell

Ñan só phoù teá (Bizantinoâ): Hierodeacon Ñan só; coäng ñoaøn aån tu: Conobite Ñan trôï só: Conversi Ñan tu: Monasticism Ñan vieän, tu vieän: Priory, monsatery Ñan vieän: Abbacy, Abbey Ñan vieän bieät haït, ñoäc laäp (ñoái vôùi ñòa phaän): Abbacy nullius Ñan vieän Cluny (Doøng Bieån Ñöùc, n. 909): Cluny Ñan vieän nhoû: Skete Ñan vieän thaùnh Brunoâ (saùng laäp taïi Grande-Chartreuse gaàn Grenoble, Phaùp): The Great Chartreuse Ñan vieän toøng thoå (ñk 370): Abbacy territorial Ñan vieän tröôûng (beân Ñoâng phöông): Archimandrite Ñaøn anh/chò; kyø muïc; tröôûng laõo (giôùi chöùc GH Tröôûng laõo): Elder Ñaøn chieân: Flock Ñaøn ñaïp hôi, ñaøn acmoânium: Harmonium Ñaøn haïc: Harp

77

Ñaïo ñöùc giaû, caû theïn, ngöôïng ngòu quaù möùc: Prudery(ishness) Ñaïo ñöùc giaû, thaùi ñoä giaû hình: Hypocrisy Ñaïo ñöùc hoïc, luaân lyù ñaïo ñöùc: Ethics Ñaïo ñöùc hoïc: Moral philosophy Ñaïo ñöùc thöïc chöùng chuû thuyeát: Moral positivism Ñaïo Giaina (AÁn ñoä, nhò nguyeân): Jainism Ñaïo Gia-veâ: Yahwism Ñaïo hieáu, hieáu thaûo: Filial piety Ñaïo Laõo, Laõo giaùo: Taoism Ñaïo luaät; quy cheá (ñk 94): Statute Ñaïo luaät: Act of parliament Ñaïo luaät caám hoäi hoïp toân giaùo: Conventicle Act (Anh Quoác, n. 1664) Ñaïo luaät chuû quyeàn (cuûa Henry VIII töï ñaët mình laøm ñaàu GH Anh, n. 1534): Supremacy Act Ñaïo luaät Ñoàng nhaát hoùa (Anh giaùo hoùa, caám cheá Coâng giaùo taïi Anh, tk 16): Uniform Acts

Ñaùnh daäp oáng chaân: Crucifragium Ñaùnh giaù: Value judgment Ñaùnh giaù cao, thaåm löôïng; caûm phuïc, taùn thöôûng; thöôûng thöùc; bieát ôn; taêng giaù trò: Appreciate(-ion) Ñaùnh nhòp: To beat time Ñaùnh/ñònh giaù, thaåm ñònh; öôùc löôïng: Estimate Ñaùnh/gaøi baãy; quyeán ruõ: Ensnare Ña-ni-en, Ñn: Daniel Ñaøo leân, khai quaät; caûi taùng: Exhumation Ñaøo nguõ; boû doøng; boû ñaïo, boäi giaùo: Defection Ñaûo ngöôïc, nghòch ñaûo, chuyeån ñaûo: Inversion Ñaùo haïn, ñieåm ñeán, tieâu ñích: Ad quem Ñaïo Bahai: Bahaism Ñaïo binh xanh (hieäp hoäi saùng laäp naêm 1946): Blue Army Ñaïo ñöùc, luaân thöôøng ñaïo lyù; nguyeân taéc xöû theá: Ethic(-al) Ñaïo ñöùc, phaåm haïnh: Morals Ñaïo ñöùc, soát saéng, moä ñaïo; thaønh kính; hieáu thaûo: Pious

78

Ñaùp ca: Responsorial psalm Ñaït ñeán, chöùng ñaït, lieãu ngoä: Attain, resort to, get, obtain, achieve, realise Ñaït ñeán toät ñænh: Culminate Ñaït lai Laït ma (Thöôïng Sö): Dalai/ Grand Lama Ñau buoàn/thöông: Dolo(u)r Ñau ñôùn/khoå; chòu ñöïng, cam chòu; chòu thieät/toån haïi: Suffer Ñau khoå caûm quan: Pain of the senses Ñau khoå; ñau ñôùn, buoàn phieàn, saàu naõo; khoán quaån; nguy khoán, nguy caáp; kieät söùc: Distress, misery, grief, sorrow, agony Ñau khoå; hình phaït: Pain Ñavít: David, The Psalmist, Prophet-king Ñaøy aûi, löu ñaøy: Exile Ñaøy bieät xöù; boû queâ höông, boû quoác tòch: Expatriate Ñaøy ñoaï vónh vieãn: Damnation Ñaéc thuû, sôû ñaéc: Acquire Ñaëc aân, ñaëc quyeàn; öu ñaõi: Privilege, favor

Ñaïo luaät giaûi phoùng (traû cho ng. daân caùc quyeàn coâng daân maø tröôùc ñoù Anh quoác ñaõ töôùc maát): Catholic Relief [Emancipation] Acts Ñaïo Mithra: Mithraism Ñaïo quaân Thaùnh Giaù, nghóa binh: Crusaders Ñaïo saùch thaùnh: Religion of the book Ñaïo só: Magi Ñaïo só Celta: Druid Ñaïo Siva: Sivaism Ñaïo taâm, Boà ñeà taâm: Bodhihrdaya Ñaïo thôø ñoà vaät (phong traøo toân giaùo Meâlaneâdi gioáng nhö Thieân sai thuyeát): Cargo cult Ñaïo thôø vaät linh, vaät hoàn giaùo; thuyeát vaïn vaät coù hoàn, phieám hoàn luaän: Animism Ñaïo Tin laønh: Protestantism Ñaïo töï nhieân: Natural religion Ñaïo Umbanña (moät thöù hoãn hôïp giaùo xuaát hieän taïi Ba Taây trong thaäp kyû 1920): Umbanda Ñaïo Zoâroâastroâ (tk 7-6 tröôùc coâng nguyeân); baùi hoûa giaùo (löûa töôïng tröng cho TC): Zoroastrianism 79

Ñaëc quyeàn giaùo só (khoûi chòu quyeàn toøa ñôøi): Benefit of clergy Ñaëc söù toái caän, "a latere" (ñk 358): Legate a latere Ñaëc söù, coâng söù Toøa thaùnh: Internuncio Ñaëc thuø, bieät loaïi, ñoäc nhaát: Sui generis Ñaëc thuø, ñ. tröng: Distintive Ñaëc tính: Property, proprietas, particularity Ñaëc tính caù vò (cuûa moãi Ngoâi trong Tam Vò): Trinitarian properties Ñaëc tính (höõu hình) cuûa GH: Notes of the Church, Marks of the Church Ñaëc tính, neùt ñaëc tröng (cuûa moät taäp theå): Ethos Ñaëc tính, tö chaát; ñaëc öùng: Idiosyncrasy Ñaúng caáp, taàng lôùp xaõ hoäi: Caste Ñaët ñeå; aùp ñaët, baét phaûi chòu: Imposition Ñaët mình Thaùnh Chuùa: Exposition of the Blessed Sacrament Ñaët tay (truyeàn chöùc): Laying on of hands, exposition

Ñaëc aân boä aùo Ñöùc Baø Caùt Minh (Cameâloâ/Caùcmen): Sabbatine privilege Ñaëc aân ñoái vaät (ñk 78 §3): Real privilege Ñaëc aân ñöùc tin (ñk 1150): Privilege of faith Ñaëc aân Pheâroâ ("ñaëêc aân ñöùc tin" veà hoân phoái, ñk 1150): p. privilege Ñaëc aân Thaùnh Phao-loâ (hoân phoái ñk 1143 tt): Petrine privilege Ñaëc bieät, phi thöôøng; kyø quaëc, laäp dò: Singularity Ñaëc cöû, thích öùng/ ñaùng, nhaèm muïc ñích ñoù: Ad hoc Ñaëc ñieåm GH (duy nhaát, thaùnh thieän, coâng giaùo vaø toâng truyeàn): Marks of the Church Ñaëc ngöõ Hipri; ñaëc tính/neùt Do thaùi: Hebraism Ñaëc ngöõ Seâmita: Semitism Ñaëc phaùp; ñaëc quyeàn; ñaëc mieãn: Indult Ñaëc quyeàn, quyeàn öu tieân; khaû naêng ñaëc bieät, öu tính: Prerogative Ñaëc quyeàn danh döï: Prerogative of honor 80

Ñaáng Thaùnh cuûa TC (Mc 1, 24): The Holy One of God Ñaáng toaøn naêng: Pantocrator, Almighty Ñaáng Toái Cao, Thöôïng Ñeá: Shaddai Ñaáng trung gian; moâi giôùi: Mediator Ñaáng Tuyeät Ñoái: The Absolute, The Unconditioned Ñaáng Vónh Cöûu: The Everlasting Ñaáng Voâ Bieân, Thöôïng Ñeá: The Infinite Ñaäp phaù aûnh töôïng; laïc giaùo baøi tröø aûnh thaùnh: Iconoclasm Ñaát, vuøng: Land Ñaát höùa (ñaát Canaan): Promised Land Ñaát; traàn gian, coõi theá: Earth Ñaàu goái, quyø goái: Knee Ñaàu haøng voâ ñieàu kieän: Unconditional surrender Ñaàu muïc toái taêm/haéc aùm, Satan: Prince of darkness Ñaàu oùc heïp hoøi, nhoû nhen: Narrow-minded Ñaàu oùc phoùng khoaùng, côûi môû: Open-minded

Ñaët teân, ñaët ñaàu ñeà; cho ñöôïc quyeàn: Entitle Ñaâm xuyeân/thuûng (vôùi coïc nhoïn); xaâu vaøo thanh xieân: Empale, impale Ñaáng an uûi (Chuùa Thaùnh Thaàn): Comforter Ñaáng baûn quyeàn sôû taïi, ñòa phöông: Local ordinary Ñaáng baûn quyeàn (ñk 134); thöôøng: Ordinary Ñaáng Cao nieân (Ñn 7.9): Ancient of days Ñaáng chaên chieân laønh; Doøng Chuùa chieân laønh: Good shepherd Ñaáng chòu xöùc daàu (Meâsia, Kitoâ): Annointed One Ñaáng Cöùu chuoäc; ng. chuoäc laïi, ñeàn buø: Redeemer Ñaáng Cöùu theá, vò cöùu tinh: Savio(u)r Ñaáng Cöùu Tinh: Soter Ñaáng Haèng Höõu: The Eternal Ñaáng muoân daân mong ñôïi: Desire of all nations Ñaáng phaùp nhaõn: Seeing One Ñaáng Phuø trôï, Baøo chöõa (Thaùnh Linh): Paraclete Ñaáng taïo hoùa: Creator

81

Ñeà xuaát bò leân aùn: Condemned proposition Ñeà xuaát chöôùng tai nhaø ñaïo: Proposition offensive to pious ears Ñeà xuaát haàu nhö laïc giaùo: Proposition close to heresy Ñeà xuaát tai tieáng: Scandalous proposition Ñeà xuaát taùo baïo: Temerarious proposition Ñeà xuaát vuïng veà: Badly formulated proposition Ñeà xuaát xaûo traù: Captious proposition Ñeå chuoäc/ñeàn toäi: Piacular Ñeå döï phoøng: Ad cautelam Ñeå ghi nhôù...: in memory of Ñeå traùnh göông xaáu: Ad vitanda scandala Ñeå töôûng nhôù (caùc tín höõu ñaõ qua ñôøi): In memoriam (fidelium defunctorum) Ñeå vinh quang TC caû saùng hôn (khaåu hieäu Doøng Teân): AMDG, Ad Majorem Dei Gloriam Ñeá quoác; quyeàn löïc, theá löïc: Empire Ñeá Thích: Sakka

Ñaàu oùc roãng tueách, doát naùt: Empty-headed Ñaàu oùc/naõo traïng ñòa phöông, heïp hoøi: Parochialism Ñaàu tieân, nguyeân thuûy; caên baûn, chuû yeáu; sô ñaúng: Primary Ñaáu só: Gladiator Ñaáu tranh giai caáp: Class strugle Ñaàu; ngoïn, ñoït; trí oùc; ñaàu naõo; ngöôøi ñöùng ñaàu: Head Ñaàu; thuû lónh: Caput Ñaày ñuû; coù khaû naêng: Sufficient Ñaày, ñaày ñuû, traøn treà: Full Ñaày ôn phuùc: Full of grace Ñeøn chaàu, ñeøn nhaø taïm (ñk 940): Lamp of the Tabernacle, sanctuary lamp Ñeøn truï, ñeøn giaù nhieàu ngoïn: Candelabrum Ñeâ tieän, ñaùng khinh: Ignominy(-ious) Ñeà ra, thieát caáu; trình baøy (theo quy cuû, coù toå chöùc), dieãn ñaït; ghi theo coâng thöùc; laäp thaønh coâng thöùc hoaëc phöông trình: Formulation

82

Ñeäm theâm; ñeäm aâm, boài ngöõ vó; suy dieãn: Paragoge Ñeàn [toäi] thay (ÑK hy sinh ñeå ñeàn thay cho caùc toäi nhaân): Substitutionary atonement (hoaëc Substitution of Christ) Ñeàn buø (buø chì) kín ñaùo: Occult compensation Ñeàn buø, boài thöôøng; ñeàn toäi: Atone(-ment) Ñeàn buø, phaït taï; chuoäc/ñeàn toäi; söûa chöõa, tu söûa, phuïc hoài; khoâi phuïc: Reparation Ñeàn buø/toäi caân xöùng, ñaày ñuû: Adequate satisfaction, condign satisfaction Ñeàn buø/toäi thay: Vicarious satisfaction Ñeàn buø/toäi töông hôïp: congruous satisfaction Ñeàn, thaùp, nôi thôø töï: Shrine Ñeàn caùc thaàn; mieáu tieân hieàn, danh nhaân; caùc thaàn: Pantheon Ñeàn kính ÑM (nôi haønh höông Thaùnh Maãu): Marian Shrine(s) Ñeàn thaùnh toaøn quoác, quoác teá: National, international shrine

Ñeà, luaän ñeà, luaän aùn, chính ñeà: Thesis Ñeä nhaát luïc söï: Protonotary Ñeä nhaát luïc söï Toøa Thaùnh: Apostolic protonotary Ñeä nhaát luïc söï danh döï: Supernumerary protonotary Ñeä nhaát phoù teá (Bizantinoâ): Protodeacon Ñeä nhò luaät, thöù luaät, Ñnl: Deuteronomy Ñeä töû, moân ñeä: Disciple, follower Ñeâm toái, caûnh toái taêm: Night, darkness Ñeâm ñen caûm quan: Night of the senses Ñeâm ñen taâm hoàn: Night of the soul Ñeâm ñen taâm thaàn: Night of the spirit Ñeâm toái giaùc quan: Dark night of the senses Ñeâm toái taâm hoàn: Dark night of the soul Ñeâm tröôùc; ñeâm voïng (aùp leã...); thôøi gian keá tröôùc; buoåi toái: Eve Ñeâm voïng leã chö Thaùnh: Hallowe'en

83

Ñeàn thôø Chuùa Thaùnh Thaàn (linh hoàn): Temple of the Holy Spirit Ñeàn thôø, giaùo ñöôøng; Ñeàn thaùnh Gieârusalem: Temple Ñeàn thôø kính Ñöùc Meï voâ nhieãm: The shrine of the Immaculate Conception Ñeàn thôø thaùnh Laurensoâ ngoaïi thaønh: St. Lawrence outside the walls Ñeàn thôø thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh: St. Paul’s outside the walls Ñeàn thôø thaùnh Pheâroâ: Basilica of St. Peter Ñeàn toäi: Propitiation Ñeàn toäi coâng khai: Public penance Ñeàn toäi ñònh möùc (theo möùc ñaõ ñònh saün): Tariffed penance Ñeàn toäi ngoaïi bí tích: Extrasacramental satisfaction Ñeàn toäi sau khi xöng toäi: Satisfaction Ñeàn toäi thay: Vicarious satisfaction Ñeàn toäi thay, ñeàn toäi theá chaân: Vicarious atonement

Ñeàn traû: Reparation Ñeán kyø/haïn; hôïp leä, thích ñaùng, theo ñuùng: Due Ñeàn/hoøm thaùnh (giöõ haøi coát cuûa moät vò thaùnh); mieáu, laêng: Feretory Ñeâvít muùa quay tít (ñeå xuaát thaàn cuûa Tu só ñeâvít Hoài giaùo): Dancing Dervish Ñi chaân ñaát: Discalced Ñi giaøy: Calced Ñi keøm, ñoàng thôøi; ñoàng laâm, ñ.phaùt: Concomitant Ñi theo; theo ñuoåi; theo tieáp; theo doõi; hieåu kòp: Follow Ñi tu: Renounce the world, frock Ñi tu (phuï nöõ): Take the Veil Ñi tu, xuaát gia: To wear the frock Ñi xuoáng, thaû doác; nghieâng/haï xuoáng; buoâng thaû (sa ñoïa); nguoàn goác, doøng doõi: Descent Ñó, gaùi ñieám: Harlot, prostittute Ñóa chòu leã: Communion plate Ñóa thaùnh: (Communion) patent Ñòa chæ; dieãn vaên, ngoû lôøi: Address 84

Ñieàm tónh, bình thaûn, traàm tónh, an nhieân: Placid(-ity, ness), composed Ñieåm chuû choát, phaàn chính yeáu, troïng taâm: Crux Ñieåm chuaån/moác: Terminus Ñieåm ghi, chuù cuôùc; ñaëc ñieåm: Notes Ñieåm muø: Blind spot Ñieåm phaân: Equinox(-octial) Ñieåm tuï: Point, rallying Ñieåm tuï tieâu, tieâu ñieåm: Focus Ñieån cheá, phaùp ñieån hoùa; quy taéc/heä thoáng hoùa: Codify Ñieän thö: Electronic mail, email Ñieän töû: Electronic Ñieän töû hoïc: Electronics Ñieäp ca daøi (caùc ñieäp ca baét ñaàu baèng chöõ O, 17-23 thaùng 12): O Antiphons Ñieäp ca, ñieäp xöôùng: Antiphon Ñieäp nguyeân luaän: Petitio principii Ñieàu aùc/haïi; haønh ñoäng gian taø, baát löông: Malefaction Ñieàu bí aån, bí hieåm; aån ngöõ, caâu ñoá: Enigma Ñieàu böùc cheá, cöôõng cheá, meänh leänh: Diktat

Ñòa ñaøng,Coõi Moäng Thaùi Hoaø, Röøng Tía, Nieát Baøn, Thieâng Ñöôøng, Ngoõ Haïnh: Eden, Bliss, Paradise, Nirvana, Heaven, Elysium, Elysian Fields, Garden of Eden Ñòa haït/chöùc giaùo chuû (trong GH töï trò Ba tö, Armeânia, Georgia): Catholicate Ñòa nguïc, hoûa nguïc, coõi ñau khoå: Hell, gehenna Ñòa phaän: Bishopric, Diocese, district Ñòa phaän Roâma (do hoàng y ñaïi dieän ÑGH giaùm quaûn): Vicariate of Rome Ñòa phöông, sôû taïi: Local Ñòa taàng; giai caáp, giai taàng (xaõ hoäi): Stratum(-ta) Ñòa tónh hoïc: Geostatics Ñòa trung sinh (ñòa chaát): Mesozoic Ñòa vaät lyù hoïc: Geophysics Ñích ñieåm cuoái cuøng (Teilhard de Chardin): Omega point Ñích ñieåm, moác sau: Terminus ad quem Ñieàm baùo, trieäu chöùng: Omen Ñieàm baùo, trieäu chöùng, ñieàu laï luøng: Portent 85

Ñieàu toát, ñieàu ñuùng; quyeàn; quyeàn lôïi: Right Ñieàu tra (ñk 1051), kieåm tra; xeùt kyõ: Scrutiny Ñieàu tra; tra cöùu, nghieân cöùu: Investigation Ñieàu trò taïi caên (hoân phoái voâ hieäu ñk 1161): Radical sanation Ñieáu vaên: Funeral oration Ñieàu, söï vaät, söï vieäc: Res Ñieäu boä, cöû chæ, ñoäng taùc: Gesture Ñieäu boä, daùng ñieäu; tö theá: Posture Ñieäu nhaûy töû thaàn; tranh veõ töû thaàn daét tay ng. cheát: Danse macabre Ñònh, thieàn ñònh, chæ quaùn: Samaâdhi Ñònh ñeà; nguyeân lyù cô baûn; yeâu caàu: Postulate Ñònh luaät nhaân quaû: Law of causality Ñònh lyù, tieân ñeà; chaâm ngoân; ñieàu hieån nhieân: Axiom Ñònh meänh, taát ñònh; nguy haïi, aùc lieät; trí maïng, chí/nguy töû: Fatal Ñònh möùc thaàn hoïc (baäc thang giaù trò giaùo lyù duøng ñeå

Ñieàu caám; ñieàu kieâng kò; huùy vaät: Taboo Ñieàu ñoä, chöøng möïc; traàm tónh; khoâng say söa: Sober Ñieàu hoøa sinh saûn: Regulation of births Ñieàu khieån hoïc: Cybernetics Ñieàu khoaûn; ñieàu kieän; quan heä, giao teá; lôøi leõ: Terms Ñieàu kieän chuû nghóa: Conditionalism Ñieàu kieän ñình chæ: Suspensive condition Ñieàu kieän giaûi tröø: Resolutory condition Ñieàu kieän laõnh nhaän Bí tích: Sacramental disposition Ñieàu kieän luaân lyù: Moral determinants Ñieàu kieän tieân quyeát: Precondition Ñieàu laãn loän; giao hoaùn phaåm, vaät theá chaân; ñeàn buø/traû: Quid pro quo Ñieàu raên Hoäi Thaùnh: Precepts of the Church Ñieàu nhaéc ñeán, ñieàu aùm chæ: Referent Ñieàu thieän luaân lyù: Moral goodness

86

xaùc ñònh möùc ñoä chính tín cuûa caùc ñieåm, caùc vaán ñeà, caùc laäp tröôøng thaàn hoïc... ôû trong heä thoáng tín lyù; goàm caùc ñònh möùc nhö de fide/thuoäc [noäi dung] ñöùc tin [do maïc khaûi minh nhieân cuûa TC], de fide definita/thuoäc ñöùc tin minh ñònh, proxima fidei/caän tín, theologice certa/xaùc ñaùng veà maët thaàn hoïc; ngöôïc laïi thì coù theological censures): Theological notes/ qualifications Ñònh nghóa; xaùc/ minh ñònh: Definition Ñònh phöông höôùng, ñònh vò; chæ höôùng, höôùng daãn; phöông höôùng; khuynh höôùng: Orientation Ñònh tín, minh ñònh tín lyù: Dogmatic definition Ñính/höùa hoân: Betrothal Ñoïa ñaøy hoûa nguïc, ñoïa hình, aùn traàm luaân; nguyeàn ruûa: Damnation Ñoïa nhaân, ng. bò ñoïa hình, xuoáng hoûa nguïc; ng. bò nguyeàn ruûa, chuùc döõ: The damned

Ñoan chaéc, baûo ñaûm: Assure Ñoan trang, teà chænh, tao nhaõ, lòch söï: Decency Ñoaøn keát, keát hôïp, hôïp nhaát, hieäp thoâng: Union Ñoaøn keát, lieân ñôùi: Solidarity Ñoaøn suûng chaân lyù: Charism(a) of truth Ñoaøn theå tính, taäp theå tính: Collegiality Ñoaøn theå (coäng ñoaøn) caùc tín höõu: Congregation of the faithful Ñoaûn saéc: Brief Ñoaûn saéc ñoùng aán nhaãn Giaùo Hoaøng: Brief under the Seal of the Fisherman Ñoaûn saéc vieân (nhaân vieân cuûa chuaån aùn Toøa thaùnh Vaticanoâ ñaëc traùch vieäc chuaån bò saéc chæ boå nhieäm caùc chöùc vuï): Abreviator Ñoaùn soá töû vi; laù soá töû vi: Horoscope, fortune-telling Ñoaïn, hoài; tình tieát; giai ñoaïn: Episode Ñoaïn/khuùc haùt noùi: Recitative Ñoaïn/tieát thô; khoå thô: Strophe Ñoaïn khai maøo, môû ñeà, khai ñeà: Exordium 87

Ñoùn nhaän ñöùc tin, tin nhaän/ theo, tín phuïc: Assent of faith Ñoùng ñinh vaøo thaäp giaù; khoå hình th. giaù: Crucifixion Ñoùng goùp töï nguyeän (cho LM cöû haønh nghi thöùc ñk 531): Stole fee Ñoùng/gaén chaët vaøo; quyeát/quy ñònh; ñònh cö; aùm aûnh: Fixation Ñoâ thò, thaønh phoá: City Ñoà aùn, baûn thieát keá; ñeà cöông; yù ñònh: Design Ñoà bieåu xaõ hoäi: Sociomatrix Ñoà duøng, duïng cuï: Utensil Ñoà hình chín maãu veõ: Enneagram Ñoà hoïa, ñ.thò, bieåu ñoà; hoïa hình: Graphic Ñoà thaàn tru (Gs 6,17-19): Devoted thing Ñoà trang trí: Ornament Ñoà trang trí tröôùc baøn thôø: Antependium Ñoà vaät thaùnh (ñaõ ñöôïc cung hieán hay laøm pheùp ñk 1171): Sacred things/vessels Ñoà vaät; khaùch theå; ñoái töôïng, muïc tieâu; boå ngöõ: Object

Ñoaïn kinh ngaén (trong phuïng vuï Ñoâng phöông ruùt yù töø Kinh Thaùnh, hôïp vôùi yù nghóa cuûa ngaøy leã möøng): Troparion Ñoaïn Kinh Thaùnh khoù giaûi thích: Crux interpretum Ñoaïn nhaïc, khuùc ca; gioïng ñieäu; caêng; loïc: Strain Ñoaïn vaên: Pericope Ñoaøn/ñaëc suûng: Charism(-a) Ñoïc lieân tuïc (phöông thöùc saép caùc baøi ñoïc trong phuïng vuï Thaùnh Leã tuaàn töï vaø lieân tuïc theo vaên baûn caùc saùch Kinh Thaùnh, nhö ñang thaáy trong chu kyø phuïng vuï ngaøy nay): Lectio continua Ñoïc saùch thieâng lieâng: Spiritual reading Ñoøi hoûi nhieàu: Exacting Ñoøi hoûi, yeâu saùch; nhu caàu caáp baùch; tình traïng nguy ngaäp: Exigence(-cy) Ñoùi khaùt; theøm muoán: Esurience Ñoøn caùng/khieâng quan taøi; aùo quan, quan taøi: Bier Ñoøn doâng: Ridge-pole

88

Ñoåi choã, chuyeån/hoaùn vò; chuyeån ñieäu: Transposition Ñoåi môùi, canh taân; taùi taïo, laøm laïi; taùi tuïïc: Renew(-al) Ñoåi nhöõng gì caàn phaûi ñoåi, vôùi nhöõng söûa ñoåi thích ñaùng: Mutatis mutandis Ñoái caùch: Accusative Ñoái chieáu pheâ bình: Critical confrontation Ñoái ñaàu, ñöông ñaàu; ñoái chaát; ñoái chieáu, so saùnh: Confront(-ation) Ñoái khaùng: Polarisation Ñoái laäp, phaûn ñoái, ñoái khaùng, choáng cöï: Opposition Ñoái laäp haï ñaúng: Subalterne opposition Ñoái laäp maâu thuaãn: Contradictory opposition Ñoái laäp phaân ñoä: Subcontrary opposition Ñoái laäp töông phaûn: Contrary opposition Ñoái thoaïi: Dialogue Ñoái tröng, ñoái hình, ñoái maãu: Antitype Ñoái tuïng aùn vuï (ñk 1513): Joinder of issues Ñoái töôïng chaát theå: Material object

Ñoäc [nhaát] thaàn giaùo: Monotheism Ñoäc aùc, hung aùc, xaáu xa, ñoài truïy; nguy hieåm: Wicked Ñoäc aùc, taøn baïo: Cruel(-ty) Ñoäc ñoaùn, chuyeân quyeàn: Authoritarian, dictatorial Ñoäc haïi naèm taïi ñaèng ñuoâi/ñoaïn choùt: In cauda venenum Ñoäc nhaát töï (töø chæ gaëp coù moät laàn trong Kinh Thaùnh): Hapax legomenon Ñoäc taâm, höôùng/quy ñoäc taâm: Monocentric Ñoäc thaân: Celibate Ñoäc thaân giaùo só: Clerical celibacy Ñoäc thaân töï do: Optional celibacy Ñoài baïi luaän lyù, ñoài phong baïi tuïc: Moral insanity Ñoài Palatinoâ (Roâma); quan chöùc; thuoäc cung dinh: Palatine Ñoài Quirinal (moät trong 7 ñoài cuûa thaønh phoá Roâma; xöa laø dinh giaùo hoaøng; nay laø dinh toång thoáng YÙ): Quirinal Ñoài soï, Canveâ: Calvary, hill of skull 89

Ñoái töôïng cuûa yù thöùc, luïc traàn: Objects of sense Ñoái töôïng duïc laïc: Pleasurable objects Ñoái töôïng hoùa; khaùch theå hoùa; khaùch quan hoùa: Objectify(ivation) Ñoái töôïng moâ thöùc: Formal object Ñoâi, hai, keùp; nöôùc ñoâi; (xöa) phuïng vuï leã troïng: Double, twice, dual Ñoäi binh, ñoaøn quaân: Cohort Ñoäi quaân cöùu teá: Salvation Army Ñoäi quaân Toøa Thaùnh Vaticanoâ (giaûi taùn n. 1970): Palatine guard Ñoâng chí: Winter solstice Ñoâng mieân (nguû ñoâng); haøn hoùa (phöông phaùp trò lieäu); tình traïng khoâng hoaït ñoäng, noïa traïng: Hibernation Ñoâng phöông hoïc: Orientalism Ñoàng baûn chaát: Congeniality Ñoàng baûn tính: Connatural(ity) Ñoàng baûn tính (coâng ñoàng Nixeâa n. 325): Homoousios

Ñoàng baûn tính/theå (trong TC Ba Ngoâi): Consubstantial(ity) Ñoàng boä thöïc theå thuyeát (hoïc thuyeát Luther cho raèng ÑK vaø theå chaát baùnh röôïu cuøng coù maët ôû trong hình baùnh vaø hình röôïu Thaùnh Theå): Consubstantiation Ñoàng caùi nhieân thuyeát (hoïc thuyeát luaân lyù cuûa thaùnh Anphong Liguori): Equiprobabilism Ñoàng caûm, ñ. tình; thieän/thoâng caûm; thöông caûm: Sympathy Ñoàng cö, soáng chung: Cohabit(-ation) Ñoàng daïng; ñoäc daïng; ñoàng ñeàu; ñôn ñieäu: Uniform(-ity) Ñoàng ñaïi, ñoàng thôøi: Synchronic(-ous) Ñoàng ñaïo höõu: Co-religionist Ñoàng haøo ñô-raéc-ma, ñoàng haøo moät: Drachma Ñoàng haøo Pheâroâ (phaàn ñoùng goùp haøng naêm cho Toøa Thaùnh Roâma): Peter's pence Ñoàng hieän höõu, cuøng toàn taïi: Coexistence

90

Ñoàng thôøi tính: Simultaneity Ñoàng tính luyeán aùi, tình duïc ñoàng giôùi; loaïn daâm ñoàng giôùi: Homosexual(-ity) Ñoàng traùch nhieäm: Coresponsability Ñoàng trinh sau khi sinh (troïn ñôøi): Virginitas post partum Ñoàng trinh trong khi sinh: Virginitas in partu Ñoàng trinh tröôùc khi sinh: Virginitas ante partum Ñoàng trinh, trinh khieát, trinh tieát: Virginity Ñoàng vò ngöõ, töø phuï chuù (cho roõ nghóa), töø theâm: Epexegesis Ñoàng xu [daâng cuùng cuûa] baø goùa, cuûa ít loøng nhieàu: Widow's mite Ñoàng yù vôùi ñieàu kieän: Placet juxta modum Ñoàng yù, taùn thaønh, thöøa nhaän, (beà treân) cho pheùp, ra leänh; meänh leänh; saéc leänh: Fiat Ñoàng (tieàn) ñeânarioâ: Denarius Ñoàng, ruoäng, baõi, khu vöïc; laõnh vöïc, phaïm vi: Field Ñoäng caûm baùn yù thöùc: Motus secundo-primi

Ñoàng hình daïng, neân gioáng; phuø/hoøa hôïp; thuaän theo, toøng phuïc: Conformity Ñoàng hoùa; tieâu hoùa; haáp thuï; thaáu trieät: Assimilate(-ion) Ñoàng loõa trong toäi, toøng phaïm (ñk 977, 979,1329): Complex (-ices) Ñoàng loõa, tieáp tay: Complicity Ñoàng luaän, cuõng vaäy: A pari Ñoàng nhaát hoùa; nhaän ra, n.bieát; nhaän daïng: Identify(ication) Ñoàng nhaát tính; ñaëc tính; caên tính, baûn saéc; caên cöôùc: Identity Ñoàng taùc suûng: Cooperative grace Ñoàng taïi, cuøng ôû trong moät höõu theå; töông taïi: Coinherence Ñoàng taïo hoùa: Co-creator Ñoàng taâm [ñieåm]: Homocentric(-al) Ñoàng taâm nhaát trí, ñoàng loøng: Consensus Ñoàng teá: Concelebrate(-tion) Ñoàng thanh/ loaït taùn thaønh, hoaøn toaøn nhaát trí (khoâng moät ai phaûn ñoái): Nem con (nemine contradicente) 91

Ñôøi soáng chung (tu só)/coäng ñoaøn: Common life Ñôøi soáng luaân lyù: Moral life Ñôøi soáng mai sau, kieáp sau: Future life Ñôøi soáng noäi taâm, thieâng lieâng: Interior life Ñôøi soáng sinh duïc: Sex life Ñôøi soáng taän hieán: Consecrated life Ñôøi soáng thaùnh thieän, phaïm haïnh: Holy life Ñôøi soáng thaàn nghieäm: Mystical life Ñôøi soáng thieâng lieâng: Spiritual life Ñôøi soáng tu trì; ñôøi soáng toân giaùo: Religious life Ñôøi (soáng) chieâm nieäm: Contemplative life Ñôøi/tình traïng ñoäc thaân: Celibacy Ñôn khieáu naïi veà hoân phoái voâ hieäu (ñk 1619): Complaint of nullity Ñôn nhaát thaàn ñaïo, duy nhaát thaàn giaùo (mình chæ thôø moät thaàn, maø khoâng phuû nhaän caùc thaàn cuûa ñaïo khaùc): Henotheism

Ñoäng caûm sô thuûy (phaûn xaï, khoâng yù thöùc): Motus primo-primi Ñoäng caûm yù thöùc: Motus secundi Ñoäng cô/löïc, lyù do thuùc ñaåy: Motivation Ñoäng danh töø: Gerund Ñoäng löïc hoïc; löïc ñoä (nhaïc): Dynamics Ñoäng taùc nhaân; ñoäng cô/löïc; ng. phaùt ñoäng, chuû xöôùng, chuû ñoäng, ñeà xuaát: Mover Ñoäng tónh töø: Gerundive Ñoäng töø khoáng chæ, ñ.t.khoâng ngoâi: Impersonal verb Ñoäng vaät hoïc: Zoology Ñoàng/tieàn löông: Salary, wage Ñoäng/öùng/xuùc caûm: Motus Ñoät ngoät, baát ngôø: Ex abrupto Ñô-boâ-ra: Deborah Ñôøi aån daät: Hidden life, hermit Ñôøi aån daät/ñan tu: Cloistered life Ñôøi ñôøi, vónh cöûu/ vieãn; vónh haèng: Eternal Ñôøi sau: After-life Ñôøi soáng chieâm nieäm: Contemplative life

92

Ñuùng ñaén, ngay thaúng, chính/trung tröïc: Rectitude Ñuùng vaán ñeà, thuoäc vaán ñeà, höôùng söï: Ad rem Ñuùng, chính xaùc; coâng baèng/minh; coâng chính; ñuùng vaøo luùc, vöøa luùc/môùi: Just Ñuùng, ngay thaúng, coâng baèng; ñeïp; toát: Fair Ñuùng/phaûi leõ, hôïp lyù, thích/xöùng ñaùng: De condigno Ñuoåi ra, truïc xuaát (ñk 703): Expulsion Ñöa ñeán nôi an nghæ (choân caát): lay to rest Ñöa leân ngoâi; toân phong: Enthrone Ñöùa con hoang ñaøng: Prodigal son Ñöùc aùi, suûng aùi, loøng meán; böõa aên huynh ñeä, tieäc töôûng nieäm; leã taï ôn: Agape, charity Ñöùc Baø: Our Lady Ñöùc caäy/voïng: Hope, Spes Ñöùc cha/toång (GM): Most Reverend Ñöùc Chuùa: Kyrios Ñöùc Gieâsu: The Galilean

Ñôn nhaát tính hoân phoái (moät vôï moät choàng): Unity of marriage Ñôn nhaát tính trong hoaït ñoäng [ñoái ngoaïi] cuûa TC [Ba Ngoâi]: Unity of operations of God Ñôn nhaát tính; hieäp nhaát tính; nhaát quaùn tính: Unity Ñôn thuaàn tính; ñôn giaûn, giaûn dò; thöïc thaø: Simplicity Ñôn trí: Sciencia simplicis intelligentiae Ñôn töû thuyeát (moãi phaàn töû vaät chaát vaø tinh thaàn- ñeàu ñöùng ñoäc laäp): Monadism Ñôn töû; ñôn sinh vaät: Monad Ñôn, ñôn ñoäc, ñôn leû; ñoäc thaân: Single Ñôn/ñoäc nghóa; ñoàng nghóa: Univocous(-ity) Ñôït/hình thöùc xuaát baûn, phaùt haønh; soá löôïng aán baûn: Edition Ñuû/laøm cho ñuû tö caùch, khaû naêng, ñieàu kieän; ñònh roõ, xaùc ñònh; ñònh tính/phaåm: Qualify Ñua ñoøi, hoïc ñoøi laøm sang; hôïm hónh, hôïm mình: Snob

93

Ñöùc Meâsia, Ñaáng Thieân sai (tieáng Hy laïp dòch laø Kitoâ, Ñaáng chòu xöùc daàu): Messiah or Messias Ñöùc Ngaøi (moät bieán daïng cuûa töø kyrios ng. kitoâ U-cra-i-na duøng laøm danh xöng daønh cho caùc giaùm muïc): Kyr Ñöùc Nöõ trung gian caùc ôn: Mediatrix of all graces Ñöùc Nöõ trung gian (töôùc hieäu ÑM): Mediatrix Ñöùc oâng: Honorary prelate, monsignor, right reverend Ñöùc oâng (baäc tuyeân uyù): Chaplain of His Holiness Ñöùc Thaùnh Cha: Holy Father Ñöùc Thaùnh Nöõ Trinh Maria: B.V.M. (Blessed Virgin Mary) Ñöùc thôø phöôïng: Virtue of religion Ñöùc tin: Faith, Fides Ñöùc tin cheát (khoâng coù ñöùc aùi): Dead faith Ñöùc tin coù hoïc, trí thöùc: Educated faith Ñöùc tin coâng chính hoùa: Fides iustificans Ñöùc tin cöùu ñoä: Saving faith Ñöùc tin do nghe bieát: Fides ex auditu

Ñöùc haïnh, ñaïo ñöùc: Virtue Ñöùc Khoång töû: Confucius Ñöùc Kitoâ cuûa ñöùc tin (nhö GH tuyeân tín): Christ of faith Ñöùc Kitoâ hieån dung/linh: Christophany Ñöùc Kitoâ hieän dieän trong Thaùnh Theå: Eucharistic presence Ñöùc Kitoâ taùi phuïc/laâm: Second coming Ñöùc Kitoâ vuõ truï (nguyeân lyù vaø cuøng ñích cuûa vuõ truï): Cosmic Christ Ñöùc Kitoâ xuoáng nguïc: Descent of Christ into hell Ñöùc Maria Nöõ vöông (22-8): Queenship of Mary Ñöùc Meï: Madonna Ñöùc Meï Fatima: Our Lady of the rosary of Fatima Ñöùc Meï hieäp coâng cöùu chuoäc: Co-redemptrix Ñöùc Meï Voâ nhieãm nguyeân toäi: Immaculate Conception Ñöùc Meï Voâ Nhieãm (nguyeân toäi): Conception of the Blessed Virgin Mary (BVM) Ñöùc Meï yeân giaác ngaøn thu: Dormition of the BVM (Blessed Virgin Mary) 94

Ñöùc tin thöôøng trì: Fides habitualis Ñöùc tin tieàm theå: Virtual faith, fides virtualis Ñöùc tin tín cöù (laøm cho tin): Fides qua creditur Ñöùc tin tín thaùc: Fiducial faith, fides fiducialis Ñöùc tin vaø Theå cheá (Phong traøo Ñaïi keát): Faith and Order Ñöùc tin voâ theå (khoâng ñöôïc ñöùc aùi sinh ñoäng hoùa): Fides informis Ñöùc tin; loøng tin; noäi dung ñöùc tin: Faith Ñöùc Trinh Nöõ: Blessed Virgin Ñöùc Trinh Nöõ Maria hoàn xaùc leân Trôøi, Moâng trieäu: Assumption of the Blessed Virgin Mary Ñöùc Trinh Nöõ (Maria): The Virgin Ñöùng ñaén, nghieâm chænh; tha thieát: Earnest Ñöôïc dieãm phöôùc, coù phuùc: Blessed Ñöôïc pheùp: Licit Ñöôïc quyù chuoäng: Find favor Ñöôïc TC ñoaùi nhaän: Accepted of God

Ñöùc tin ñaïi chuùng: popular faith Ñöùc tin ñi tìm nhaän thöùc: Fides quaerens intellectum Ñöùc tin giaùo tính: Fides ecclesiastica Ñöùc tin hieän thöïc: Fides actualis Ñöùc tin höõu hieäu: Fides efficax Ñöùc tin maëc nhieân: Fides implicita Ñöùc tin maëc nhieân: Implicit faith Ñöùc tin minh nhieân: Explicit faith Ñöùc tin soáng ñoäng (coù ñöùc aùi): Living faith Ñöùc tin soáng, sinh ñoäng bôûi thaùnh suûng (ñöùc aùi), sinh theå: Fides caritate formata, Fides formata Ñöùc tin thaàn khôûi: Fides divina Ñöùc tin thaàn khôûi vaø coâng giaùo (ñk 750): Divine and catholic faith, fides divina et catholica Ñöùc tin thieân phuù: Fides infusa

95

Ñöông thôøi/ ñaïi; hieän ñaïi: Contemporary Ñöôøng neùt chính; döï/phaùc thaûo: Lineamenta Ñöôøng thanh luyeän, luyeän ñaïo: Purgative way Ñöôøng Thaùnh Giaù: The Way of the Cross Ñöôøng Thaùnh Giaù (ôû Gieârusalem): Via dolorosa Ñöôøng troøn, voøng troøn; thö luaân löu: Circular

Ñöôøng trung dung, trung ñaïo: Via media Ñöôøng, ñaïo, loä, loái; chieàu, phía; caùch thöùc, cung caùch: Way Ñöôøng/loái vaøo, caùch ñeán gaàn; quyeàn söû duïng juridical a. lyù khaùm: Access

96

E

EÙt-ra, Et (xöa 1 vaø 2 Et, nay Et vaø Nhm; coøn 3-4 Et laø nguïy thö): Esdras EÙt-te, Et: Esther EÂ-deâ-ki-eân, Ed: Ezekiel EÂ-li-a: Elijah EÂ-li-sa: Elisha EÂloâhít (teân goïi nguoàn E cuûa Nguõ thö): Elohist EÂm/thuaän tai; haøi aâm: Euphonic(-al) EÂ-pheâ-soâ, EÂp: Ephesians EÂpheùp (coâng daân ôû khoaûng töø 18 ñeán 20 tuoåi trong thôøi coå Hy laïp): Ephebe EÂ-ti-oâ-pi: Ethiopian EÂ-vaø: Eve EÂvaø môùi (danh hieäu ÑM): New Eve

E theïn, ngöôïng nguøng; xaáu hoå, maéc côõ: Shame Ecloâgô (moät loaïi thô); baøi haùt ñoái: Eclogue Elip, hình baàu duïc, traùi xoan: Ellipse Em hoäi haùt, thieáu ca vieân: Choir boy Entroâpi, noäi chuyeån löïc (ñoä thoaùi giaûm naêng löïc): Entropy Epxilon (ε: chöõ caùi Hy laïp): Epsilon Eta (Etacism Loái phaùt aâm chöõ eâta: Eta EÙt-ra, Er: Ezra

97

G

Gaây ñau buoàn, laøm ñau loøng; ñau ñôùn, phieàn naõo: Grieve Gaây ñau khoå; traàm troïng, naëng neà: Grievous Gaây ra, keùo theo; buoäc phaûi; ñaët laøm ng. thöøa keá thay (moät ng. khaùc): Entail Gaây yù thöùc, laøm cho yù thöùc: Conscientisation Gaäy GM: Pastoral staff, Crosier Gaäy (GM), coïc, coät; choã döïa; nhaân vieân; ban laõnh ñaïo; ban tham möu: Staff Ghen beänh hoaïn: Conjugal paranoia Ghen-neâ-xa-reùt: Gennesaret Gheùp/caáy cô quan, boä phaän cô theå: Organ transplant(ation) Gheùt ñôøi, yeám theá: Misanthrope Gheùt phuï nöõ, yeám nöõ: Misogyny Gheâ tôûm, gôùm ghieác; caêm thuø: Abomination Gheá daøi (nhaø thôø): Pew Gheá ñaåu: Stool Gheá ñeå chaân: Footstool Gheá kieäu: Sedia gestatoria Gheá kinh só: Canon's stall

Gaùc hoaëc thaùp chuoâng: Steeple Ga-li-leâ: Galilee Gaïn/thanh loïc, caét boû: Expurgate Ganh tò, ñoà kò, phaân bì, ghen gheùt; ghen tuoâng: Jealous(y), envious Gaùp-ba-tha (Neàn Ñaù Ga 19, 13): Gabbatha Gaùp-ri-en: Gabriel Gaén boù, dính chaêt; phuï hoïa: Adherence Gaén boù, quyeán luyeán: Attachment Gaén lieàn, ñi lieàn, voán coù; coá höõu: Inhere(-ence) Gaéng chòu vaø gaéng nhòn (hoïc thuyeát Stoa): Sustine et abstine Gaëp ñieàu laønh trong chuyeän döõ, gaëp hoïa maø hoùa ra may: Blessing in disguise Gaëp gôõ; chaïm traùn: Encounter Gaàn ñeán, saép xaåy ra, caän keà; caáp baùch: Imminent(-ce) Gaàn nhö, haàu nhö, aù-: Quasi Gaây chia reõ: Divisive

98

Giaû doái, moät daï hai loøng: Duplicity Giaû ñònh, döï thieát: Presupposition Giaû ñònh; ñöa veà Trôøi: Assumption Giaû maïo, nguïy taïo; xuyeân taïc, boùp meùo: Falsify Giaû maïo; giaû doái: Spurious Giaû taïo: Factitius Giaû thuyeát: Hypothesis Giaû thuyeát boå trôï: Auxiliary hypotheses Giaû thuyeát coù chöùng lieäu: Documentary theory Giaû thuyeát quy thuoäc (tình traïng coâng chính hoùa chæ coát taïi ôû choã TC "quy thuoäc" cho toäi nhaân söï coâng chính cuûa ÑK, chöù veà phía con ng. thì vaãn khoâng coù gí thay ñoåi): Imputation theory Giaû thuyeát Thieân Chuùa hieän höõu: God-hypothesis Giaû thuyeát veà Phuùc AÂm Maùccoâ (cho laø Phuùc aâm xöa nhaát): Marcan hypothesis Giaû thuyeát veà söï «töï huûy» cuûa ÑK: Kenotic theories Giaû töôûng, hö caáu: Fiction Giaù chuoäc, tieàn ch.: Ransom

Gheá leã (gheá chaân chöõ X): Faldstool Gheá ngaên kinh só; quaày baùn haøng; ngaên chuoàng: Stall Gheá (cho [nhöõng] ng. haønh leã): Sedilia Gheát-seâ-ma-ni: Gethsemane Ghi nhôù, hoïc thuoäc loøng: Memorization, learn by heart Ghieàn, (thoùi) nghieän ngaäp: Addicted(-ction) Gia ñình haït nhaân (tieåu gia ñình chæ goàm cha meï vaø caùc con): Nuclear family Gia ñình nuoâi: Foster family Gia ñình; gia toäc: Family Gia nhaân phuïc vuï ñieän Giaùo Hoaøng: Papal household Gia phaû, phaû heä: Genealogy Gia saûn; taøi saûn, khoái saûn nghieäp: Patrimony Gia tröôûng, gia chuû: Paterfamilias (patresf.) Giaû boä (ñk 1379); giaù phoûng nghieäm, giaû nghieäm (taïo ñieàu kieän gioáng nhö thaät ñeå thöû nghieäm): Simulation Giaû doái, löøa ñaûo: Deceit, dishonesty

99

Giai ñoaïn phaùt trieån: Stage of development Giai ñoaïn phoâi thai, manh nha: Germinal stage Giai ñoaïn sinh duïc: Genital stage Giai ñoaïn thænh sinh: Postulancy Giai ñoaïn tieàm taøng (trong tieán trình phaùt trieån caù tính tuoåi 5-12): Latency period Giaûi cöùu/thoaùt, phoùng thích; caáp phaùt; tuyeân boá; tuyeân aùn: Deliverance Giaûi hoùa söû tính, phi söû hoùa (nhaát laø trong tröôøng hôïp Kinh Thaùnh ñeå öùng duïng caùc bieán coá, söï kieän... vaøo hieän taïi): De-historize Giaûi hoùa thaùnh thieâng, giaûi thaùnh/thieâng: Desecration Giaûi khöû caùnh chung tính (thay ñoåi caùch hieåu veà caùc thöïc taïi caùnh chung): Deeschatologize Giaûi kieåm tröøng: Canonical absolution of censures Giaûi lôøi khaán: Dispensation from a vow

Giaù ñeøn neán, chaân neán: Candlestick Giaù trò: Value Giaù trò danh nghóa; giaù phaùp ñònh (tieàn teä): Nominal value Giaù trò giaùo luaät: Canonical effects Giaù trò hoïc: Axiology Giaù trò huaán giaùo: Catechetical value Giaø, laõo; cuõ, cöïu, coå, xöa: Old, aged Giaùc caûm tính; vaät duïc; tính/thuù nhuïc duïc: Sensuality Giaùc hoàn: Sensitive soul Giaùc ngoä, quang minh, chieáu saùng: Illuminative(-ion) Giaùc ngoä, yù/nhaän thöùc, thöùc tænh: Awareness Giaùc quan; caûm giaùc; caûm thöùc; yù nghóa; chieàu höôùng: Sense Gia-coùp: Jacob Gia-coâ-beâ Haäu (con Anpheâ): James the Less Gia-coâ-beâ Tieàn (con Zeâbeâñeâ): James the Great Gia-coâ-beâ, Gc: James Giai caáp xaõ hoäi: Social class 100

Giaûi thích theo nghóa heïp (ñk 18): Restrictive interpretation Giaûi thoaùt, sieâu thoaùt: Emancipate Giaûi toäi chung, taäp theå: General absolution, communal penance Giaûi tröø huyeàn thoaïi tính, goät boû maøu saéc h. thoaïi: Demythologize(-ation) Giaûi tröø öùc cheá: De(i)sinhibition Giaûi/cöùu thoaùt, giaûi cöùu, phoùng thích; trình baøy; caáp phaùt; giao/ñöa haøng (-hoùa): Deliver Giaûi/xaù toäi: Absolution Gia-ia (Mc 5,22): Jairus Giaûm nheï; laøm suy nhöôïc: Extenuate(-ing) Giaùm chöùc: Prelate Giaùm chöùc noäi vuï: Domestic prelate Giaùm ñoác, ng. chæ huy: Director Giaùm haït: Territorial prelacy Giaùm haït toøng thoå (ñk 370): Territorial prelature Giaùm hoä; gia sö; trôï giaùo: Tutor

Giaûi nghi hoïc, öùng duïng hoïc; kyõ thuaät giaûi caùc noá löông taâm: Casuistry Giaûi nghóa/thích; thanh minh: Explain Giaûi phoùng nöõ giôùi, phong traøo nöõ quyeàn: Women's liberation Giaûi phoùng (noâ leä): Manumission Giaûi phoùng, phoùng thích: Emancipate Giaûi phoùng; ban quyeàn (baàu cöû): Enfranchise Giaûi phoùng; phoùng thích, traû töï do: Liberation, release Giaûi quyeát, phaùn quyeát, quyeát ñònh: Decision Giaûi taùn hoäi doøng (ñk 584-5): Suppression of a religious Institute Giaûi thaùnh; gheùt cay gheùt ñaéng; nguyeàn ruûa: Execrate(-tion) Giaûi thích: Interpret(-ation), explanation Giaûi thích laïi, taân chuù: Reinterpretation Giaûi thích saùt nghóa, theo nghóa heïp: Strict interpretation 101

Giaùm muïc: Bishop Chöùc Giaùm muïc: Episcopacy Muõ Giaùm muïc: Miter Giaùm muïc ñoaøn, ñoaøn theå GM (ñk 336): Episcopal college Giaùm muïc ñoäc nhieäm: Monarchical bishop Giaùm muïc ñoàng taán phong: Co-Consecrators Giaùm muïc hieäu toøa (ñk 376): Titular bishop Giaùm muïc hoaëc giaùo phaän thuoäc haït, phoù haït: Suffragan Giaùm muïc lang baït (GM phi luaät, hoaëc bò tuyeät thoâng, hoaëc laø thuoäc moät toân phaùi nhoû): Episcopi vagantes Giaùm muïc Phoù (ñk 403): Coadjutor bishop Giaùm muïc Phuï taù: Auxiliary Bishop Giaùm muïc (leã ñieån Byzantinoâ): Eparch Giaùm quaûn giaùo phaän (ñk 421): Diocesan administrator Giaùm quaûn giaùo xöù (ñk 538tt): Parochial administrator

Giaùm quaûn toâng toøa: Apostolic administrator Giaùm quaûn, g.söï: Prefect Giaùm quaûn, quaûn lyù: Administrator Giaùm söï: Episcope Giaùm söï giaùo phuû: Moderator of the curia Giaùm thò, giaùm ñoác, ñoác coâng: Overseer Gian caïnh/hoâng (nhaø thôø): Aisle Gian laän, löøa gaït, löøa ñaûo: Cheat(-ing) Gian yù, man traù: Dolus Giaøn ñaøn oáng, phong caàm: Organ Giaøn thieâu: Funeral pile (pyre) Giaùn chæ: In obliquo Giaùn ñoaïn, ngaét quaõng: Interrupt(-ion) Giaùn tieáp, do suy dieãn: Circumstantial Giaûng ñaøi, buïc giaûng kinh, giaù ñoïc saùch: Lectern Giaûng ñaøi, toøa giaûng; gaùc caàu/ban coâng cung thaùnh (döïng ngang giöõa cung thaùnh vaø loøng chính nhaø thôø); Thaùnh Giaù gaùc caàu

102

(döïng phiaù treân ban coâng vöøa noùi): Jube Giaûng ñaøn: Pulpit Giaûng Lôøi Chuùa: Preaching Giaùng caáp; cho xuoáng lôùp: Demote Giaùng chöùc, truaát quyeàn; suy bieán, thoaùi hoùa: Degradation Giao hôïp: Sex act, (sexual) intercourse, coitus=coition Giao hôïp haäu moân: Analism Giao hôïp nöûa chöøng/giaùn ñoaïn (xuaát tinh ra ngoaøi): Coitus interruptus Giao teá xaõ hoäi, ngoaïi vuï: Public relation(s) Giao töû: Gamete Giao öôùc hoân phoái: Matrimonial covenant Giao öôùc môùi: New covenant Giao öôùc, kheá öôùc: Foedus Giao öôùc, kheá öôùc; minh öôùc: Covenant Giao öôùc, minh öôùc; lieân minh: Alliance Giao öôùc; di chuùc: Testament Giaùo chuû Roâma: Roman Pontiff Giaùo chuû (ñk 438); boä linh tröôûng: Primate

Giaùo daân: Lay people, laicus, laity Giaùo daân trong xöù, boån ñaïo: Parishioner Giaùo daân; khoâng chuyeân moân, tay ngang: Lay Giaùo daân; theá tuïc, phi toân giaùo: Laic Giaùo duïc, daïy doã, reøn luyeän: Educate, train Giaùo duïc chung (nam nöõ): Coeducation Giaùo duïc ñaïi chuùng: Mass education Giaùo duïc giôùi tính: Sex education Giaùo ñieàu; tín ñieàu: Dogma Giaùo ñieàu cô baûn (Tin laønh): Fundamental articles Giaùo ñieàu hoùa, khaúng ñònh voõ ñoaùn, quyeát ñoaùn: Dogmatize Giaùo ñieàu, lyù luaän coá chaáp: Doctrinaire(-arian,-arism) Giaùo ñöôøng thöôïng phuï: Patriarcal Basilica Giaùo hoaøng: Pope, Supreme pontiff Baàu Giaùo hoaøng: Pope election

103

Chöùc vò Giaùo hoaøng: Papacy Laõnh ñòa Giaùo hoaøng: Papal states Muõ Giaùo hoaøng: Tiara Thaân Giaùo hoaøng: Papist Trieàu Giaùo hoaøng: Papacy Theå cheá Giaùo hoaøng: Pontificate Bieåu nghi Giaùo hoaøng, (muõ vaø gaäy): Pontificals, pontificalia Thuoäc thaåm quyeàn Giaùo hoaøng: Pontifical right Vò thò tuøng Giaùo hoaøng: Papal chamberlain Chuû nghóa cöïc toân Giaùo Hoaøng: Papalism Giaùo hoaøng hoïc vieän: Pontifical institute Giaùo hoaøng Hoïc vieän Nga (do Ñöùc Pioâ XI thaønh laäp n. 1929 taïi Roâma): Russicum (Collegium) Giaùo hoaøng nguïy: Antipope Giaùo Hoaøng, Giaùo Chuû (Roma vaø Alexanñria); (Ñoâng phöông) linh muïc (trieàu): Pope

Giaùo hoäi /leã ñieån Can-ñeâ (nhaùnh Nestoârioâ): Chaldean Church/Rite Giaùo hoäi Anh quoác, Anh giaùo: Church of England Giaùo hoäi baûo hoaøng (Coâng giaùo): Melch(k)ites Giaùo hoäi boå khuyeát (caùc thieáu soùt, nhaát laø trong laõnh vöïc thaåm quyeàn ñk 144): Supplet ecclesia Giaùo hoäi coâng giaùo quoác gia (ly khai): National Catholic Church Giaùo hoäi Canñeâ: SyroChaldaeans Giaùo hoäi chieán ñaáu, GH taïi theá: Militant Church Giaùo hoäi Chính thoáng Nga: Russian Orthodox Church Giaùo hoäi Chính thoáng (Ñoâng phöông khoâng chaáp nhaän cñ Calceâñoânia): Oriental Orthodox Giaùo hoäi chuû huaán: Ecclesia docens Giaùo hoäi Coâng giaùo Roma: Roman Catholicism Giaùo hoäi cuûa caùc Thaùnh hieän ñaïi: Latter-Day Saints (Mormons) 104

Giaùo hoäi ñaïi coâng söù ñoà (giaùo phaùi Tin laønh Irvingites): Catholic Apostolic Church Giaùo hoäi ñau khoå, GH luyeän traïng: Suffering Church Giaùo hoäi ñòa phöông: Local Church Giaùo hoäi ñòa phöông (ñk 368): Particular Church Giaùo hoäi ñieän töû (qua TV vaø phaùt thanh): Electronic Church Giaùo Hoäi Ñoâng phöông: Eastern churches Giaùo Hoäi Ñoâng phöông hieäp nhaát vôùi Roâma: Uniat churches Giaùo hoäi EÂtioâpi, Coáp: Abyssinian Church Giaùo hoäi giaùm cheá (coù GM); Anh giaùo (Hoa kyø): Episcopal church Giaùo hoäi hieån thaéng, khaûi hoaøn: Triumphant Church Giaùo hoäi hoïc: Ecclesiology Giaùo hoäi hoïc phoå quaùt: Universal ecclesiology Giaùo hoäi hoïc thaùnh theå: eucharistic Ecclesiology Giaùo hoäi Hy laïp; GH Chính thoáng: Greek Church

Giaùo hoäi Latinh (Taây phöông): Latin Church Giaùo hoäi leã ñieån (thuoäc leã ñieån... ñk 111): Ritual Church Giaùo hoäi ly khai: Secession Church Giaùo hoäi Malabar (AÁn ñoä): Malabar Church Giaùo hoäi Malankar (Malabar coâng giaùo): Malankar Church Giaùo hoäi Meï: Mother Church Giaùo hoäi Moâravia (töïa nhö Tin laønh): Moravian Brethren (Church) Giaùo hoäi phaûi ñöôïc caûi tieán khoâng ngöøng: Ecclesia semper reformanda Giaùo hoäi phoå quaùt, toaøn caàu, hoaøn vuõ: Universal Church Giaùo hoäi quaûng phaùi (Anh giaùo): Broad Church Giaùo hoäi qui hieäp: Uniate Churches Giaùo hoäi quoác gia: State Church Giaùo hoäi sô khai: Primitive Church Giaùo hoäi taïi gia (gia ñình kitoâ): Domestic church 105

Giaùo khu: Ecclesiastic circumscription Giaùo leänh giaû: False decretals Giaùo leänh taäp; boä giaùo leänh: Decretals Giaùo lòch: Church liturgical Calendar Giaùo lòch; saùch nghi thöùc: Ordo Giaùo luaät: Law of the Church, Canon Law Giaùo lyù: Doctrine Baát ñoàng Giaùo lyù: Doctrine dissent Ña nguyeân Giaùo lyù: Doctrinal pluralism Giaùo lyù caùc toâng ñoà (saùch tk 3): Didascalia Apostolorum Giaùo lyù kitoâ: Christian doctrine Giaùo lyù phaûi tin: Credendum Giaùo lyù thaùnh: Sacra doctrina Giaùo lyù veà TC Ba Ngoâi: Trinitarian doctrine Giaùo lyù vieân, giaûng vieân giaùo lyù: Catechist Giaùo lyù; hoïc/giaùo thuyeát: Doctrine Giaùo mieàn (ñk 433): Ecclesiastical Region Giaùo phaùi: Religious sect

Giaùo hoäi Taây phöông (Latinh): Western Church Giaùo hoäi thaùnh Maron (Liban): Maronite Church Giaùo hoäi theå cheá: Institutional Church Giaùo hoäi thuï huaán: Ecclesia discens Giaùo hoäi tin nhaän: Ecclesia credens Giaùo hoäi troâng chôø (trong luyeän nguïc): Expectant Church Giaùo hoäi tröôûng laõo: Presbyterian Church Giaùo hoäi töï trò: Free churches Giaùo hoäi Xen-tô (ôû Anh quoác tröôùc thôøi thaùnh AÂugutinoâ Canterbury († 605): Celtic Church Giaùo hoäi (theá giôùi, tính chaát) coâng giaùo: Catholicism, Catholic Church, Roman Church Giaùo huaán chính thöùc: Authentic teaching Giaùo huaán cuûa GH: Teaching of the Church Giaùo huaán; saùch Ñiñakheâ (tk 1): Didache

106

Giaùo phaùi Tin möøng: Evangelical church Giaùo phaùi Trieäu thaàn hoäi (Tin laønh Pentecostal): Assembly of God Giaùo phaùi; danh xöng: Denomination Giaùo phaùi; moân phaùi; beø phaùi, beø ñaûng: Sect(-arian) Giaùo phaän, ñòa phaän (ñk 369): Diocese Giaùo phaän phuï caän (ngoaïi oâ) Roâma: Suburbicarian Diocese Giaùo phaän quaân ñoäi: Military ordinariate Giaùo phaän (leã ñieån Byzantinoâ): Eparachy Giaùo phaän/haït (do moät vò ñaïi dieän troâng coi): Vicariate Giaùo phuû, toøa/vaên phoøng giaùm muïc: Chancery Giaùo Phuï: Father of the Church Thaàn hoïc Giaùo phuï: Patristic theology Trieát hoïc Giaùo phuï: Patristic philosophy Giaùo phuï hoïc: Patrology Giaùo quyeàn (ñaïo): Spiritual power

Giaùo phaùi Cô ñoác Phuïc laâm ngaøy thöù baûy: Seventh-day Adventists Giaùo phaùi Giacoâbita, (do Giacoâbeâ Beârañeâoâ ôû Siri chuû xöôùng moät chi phaùi cuûa nhaát tính thuyeát, phaàn lôùn ñaõ hieäp nhaát vôùi GH coâng giaùo): Jacobites Giaùo phaùi Menno: Mennonite Giaùo phaùi Meâthoâñist, Giaùm lyù: Methodism Giaùo phaùi Moùcmon GH ÑK cuûa caùc thaùnh thôøi cuoái cuøng (thieân nieân giaùo; x. Giaùo hoäi cuûa caùc Thaùnh hieän ñaïi): Mormons Giaùo phaùi Pentecostal (Nguõ tuaàn): Pentecostal Giaùo phaùi Taåy ngoä (Manñeâoâ): Mandaeanism Giaùo phaùi thaùnh thieâng (caùc toân phaùi Tin laønh caên baûn taùch ra khoûi caùc giaùo phaùi Methodism, Baptists vaø Presbyterians): Holiness Churches Giaùo phaùi Tin laønh Quaker (cuõng goïi laø Hoäi baïn höõu): Quakers

107

thaàn bí, thoâng linh vaø tröïc tri): Swedenborgianism Giaùo tænh (ñk 431): Ecclesiastical province Giaùo trieàu Roâma (ñk 360): Roman curia Giaùo trình khoa muïc: Ratio Studiorum Giaùo tröøng: Ecclesiastical censure Giaùo tröøng do luaät: Censure a jure Giaùo tröøng haäu keát (ñk 1314): Ferendae sententiae censure Giaùo tröøng tieàn keát: Latae senentiae Giaùo vaï bieät caàm, bieät quyeàn, daønh rieâng (ñk 1354 §3): Reserved censure Giaùo vuï: Ecclesiastical office Giaùo xöù: Parish Giaùo xöù toøng daân (cuõng laø toøng nhaân daønh cho giaùo höõu thuoäc moät goác quoác tòch, daân toäc, vaên hoùa... naøo ñoù, soáng taïi moät vuøng trong nöôùc khaùc): National parish Giaùo xöù toøng nhaân: Personal parish Giaùo xöù toøng thoå: Territorial parish

Giaùo só: Clergy Giaùo só cao caáp, giaùm chöùc, giaùm muïc: Prelate Giaùo só doøng: Regular Clergy Giaùo só doøng (nam tu só laøm vieäc muïc vuï): Regular clerks Giaùo só khoâng coù beà treân (ñk 265), phi thuoäc: Unattached cleric Giaùo só lang baït, phieâu cö: Vagantes, transient cleric Giaùo só trieàu: Secular clergy, Diocesan clergy Giaùo só tröïc tuaàn (trong tu vieän hoaëc ôû nhaø thôø chính toøa): Hebdomadarian(-ius) Giaùo só (Anh giaùo): Clerk in Holy Orders, Parson Giaùo só (Kitoâ giaùo): Clergyman Giaùo só (kitoâ): Ecclesiastic Giaùo só (ôû cung ñieän ñaëc traùch vieäc phaân phaùt caùc cuûa boá thí): Almoner Giaùo sö danh döï (ñaõ veà höu): Emeritus (professor) Giaùo söû: Church history Giaùo taäp, giaùm taäp, taäp sö: Master/mistress of novices Giaùo thuyeát Swedenborg († 1772, Thuïy ñieån moät hình thöùc hoïc thuyeát troän laãn 108

Gieâ-seâ: Jesse Gieâsu Kitoâ: Jesus Christ Gieâsu Nadareùt Vua daân Do thaùi: INRI (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum) Gieâsu (3 chöõ ñaàu cuûa töø Hy laïp Ιησοϋς): HIS, Jesus Gieát anh/em; huynh ñeä töông taøn: Fratricide Gieát baïo chuùa: Tyrannicide Gieát cha, gieát meï: Parricide Gieát cha, saùt phuï (x. Gieát meï): Patricide Gieát con: Filicide Gieát meï, saùt maãu (x. Gieát cha): Matricide Gieát ngöôøi, saùt nhaân: Homicide Gieát ngöôøi, saùt nhaân; taøn saùt: Murder Gieát thai nhi, phaù thai: Feticide, abort Gieát thai trong daï con, daï phoâi: Embryoctomy Gieát treû thô/ con, saùt nhi: Infanticide Gieát vôï, saùt theâ: Uxoricide Gioan Kim khaåu: Chrysostom John

Gia-veâ: Yahweh Gia-veâ (Yhwh vôùi caùc nguyeân aâm cuûa Añoânai): Jehovah Giaác mô/moäng; mô töôûng/ moäng; mô öôùc: Dream Giaän döõ, thònh noä; kòch lieät; nhieät höùng; phuï nöõ hung döõ taøn aùc: Fury Giaän chính ñaùng: Rightous anger Giaây phuùt cuoái cuøng, giôø laâm chung: In extremis Giaáy da duùng laïi (vieát laàn thöù hai): Palimpsest Giaáy giaù thuù: Marriage certificate Giaáy xuaát tòch; giaáy pheùp muïc vuï (cho pheùp laøm coâng taùc muïc vuï ôû moät ñòa phaän khaùc): Exeat Gieøm pha, noùi haønh, noùi xaáu: Detraction Gien, vi töû: Gene Gieáng röûa toäi: (Baptismal) Font Gieáng thaùnh (chaäu röûa ñaët ôû phoøng thaùnh, ñeå röûa, giaët... caùc vaät duïng thaùnh): Sacrarium Gieâ-reâ-mi-a, Gr: Jeremiah Gieâ-ru-sa-lem: Jerusalem 109

caùc giôø kinh saùch vaø kinh saùng ngaøy nay): Tenebrae Giôø kinh caàu cho tín höõu quaù coá: Office of the dead Giôø kinh caàu hoàn (caàu cho caùc tín höõu ñaõ qua ñôøi); ai ca: Dirge Giôø kinh toái: Night prayer Giôø kinh (phuïng vuï): Canonical Hour Giôø phuùt laâm chung: Fatal hour Giôø sau heát, haáp hoái, laâm chung: Supreme hour Giôø saùu: Sext Giôø thaùnh, giôø chaàu: Holy hour Giôø thöù chín (nhaät tuïng): None Giôùi baùo chí: The fourth estate Giôùi coâng giaùo bình daân: Popular Catholicism Giôùi giaùo daân (ñk 207): Laity Giôùi giaùo só: The Pulpit Giôùi luaät, ñieàu raên: Commandment Giôùi luaät, meänh leänh (ñk 35); huaán chæ; chaâm ngoân: Precept Giôùi naém quyeàn ñieàu khieån, quyeàn uy: The establishment Giôùi thieäu; khuyeân nhuû; phoù thaùc: Recommend(-ation)

Gio-an Taåy Giaû: John the Baptist Gio-an (Phuùc AÂm), Ga: John (Gospel) Gioøn moûng; taïm thôøi; yeáu ôùt, maûnh khaûnh: Frail(-ty) Gioïng noùi, aâm thanh, thanh aâm; tieáng noùi, phaùt bieåu; quyeàn bieåu quyeát; daïng theå (ñoäng töø): Voice Gioùp, G: Job Gioâ-en, Ge: Joel Gioâ-na, Gn: Jonah Gioáng nhau, töông töï, ñoàng daïng: Similarity Gioáng nhau; gioáng nhö, töông töï; bieåu dieän, hình aûnh, chaân dung: Likeness Gioáng nhö: Homoiousios Gioáng trung (chæ caû gioáng ñöïc laãn gioáng caùi); aùi nam aùi nöõ: Epicene Gioáng; loaïi; giôùi: Gender Gioáng; phaùi; loaïi: Genus Gioâ-sueâ, Gs: Joshua Giôø: Hour Giôø ba: T(i)erce Giôø kinh «boùng toái» (kinh ñeâm phaàn nhaät tuïng cuûa caùc ngaøy thöù 5, 6, 7 Tuaàn Thaùnh thôøi tröôùc, töông ñöông vôùi 110

Giôùi tính, baûn naêng giôùi tính; tính duïc; sinh duïc, nhuïc duïc: Sexuality Giôùi trung löu: Middle class Giôùi, gioáng; giôùi/phaùi tính; tính/tình duïc; giao hôïp: Sex Giu-ña: Judas Giu-ña Ít-ca-ri-oát: Judas Iscariot Giu-ña Ma-ca-beâ: Judas Maccabaeus Giu-ña (con Gia-coùp, boä toäc Giuña): Judah Giu-ña (Ta-ñeâ-oâ, toâng ñoà); thaùnh thö Giu-ña, Gñ: Jude Giu-ñi-tha, Gñt: Judith Giu-se: Joseph Giöõ Chuùa nhaät: Sunday observance Giöõ chöùc: Titular Giöõ gìn, duy trì, baûo toàn, b.toaøn: Conservation, preservation Giöõ kín (trong loøng): In petto Giöõ kín, bí maät :Confidential Giöõ theå dieän: Face saving Giöõa luaät sö vaø quan toøa: Between silk & Ermine Giöõa, nöûa, trung: Middle Goùa phuï: Widow Goïi hoàn ng. cheát: Conjuring up the dead

Goïi LM ñi keû lieät (ñeå cöû haønh caùc bí tích beänh nhaân): Sick call Goác Gieseâ: Root of Jesse Goác vaø Ma-goác (Kh 20, 8, töôïng tröng cho caùc nöôùc choáng laïi Hoäi thaùnh); keû thuø quaùi gôû: Gog and Magog Goác; thaân coät thaäp giaù: Stipes Goái quyø: Hassock Goâ-li-aùt: Goliath Goàm ba; gaáp ba: Triple Goân-goâ-tha (ñoài/nuùi soï): Golgotha Goâ-tích; hoang daõ: Gothic Gôïi leân; gôïi laïi, hoài töôûng; ñeà thaåm, ñöa xeùt xöû ôû toøa caáp treân: Evoke Gôùm gheùt, kinh tôûm: Disgust Gôùm/chaùn gheùt, gheâ tôûm, kinh tôûm: Aversion Göôm, kieám; quaân quyeàn: Sword Göôm Thaàn Khí (Lôøi Chuùa Ep 6, 17): Sword of the spirit Göông Chuùa Gieâsu, Saùch göông phuùc: Imitation of Christ Göông muø/xaáu; tai tieáng; côù vaáp phaïm: Scandal, bad example 111

H

Ham: Covetousness, greed Ham muoán; duïc voïng, daâm duïc: Concupiscence, lust Haõm mình, haønh xaùc, khoå cheá: Mortification Haùn hoïc: Sinology Haïn cheá/ chaám döùt phoå bieán: Non-proliferation Haïn cheá/ñieàu hoøa sinh saûn: Birth control Haïn cheá; thu heïp: Restriction Haïn ñònh, kyø haïn; kyø hoïc; thuaät ngöõ; soá haïng : Term Haïn kyø thaát hieäu (ñk 1465): Fatalia legis Hang ñoäng hoïc: Spel(a)eology Hang toaïi ñaïo: Catacomb Haøng giaùo só: Clerical state Haøng giaùo só, LM trieàu: Secular clergy, priest Haøng (huyeát toäc): Line Haøng raøo cung thaùnh: Altar rail Haïng, loaïi, lôùp; giai caáp, taàng lôùp: Class Haïng du lòch (maùy bay): Economy class Haøng/giôùi giaùo só, taêng löõ: Clergy Haønh chính: Administrative

Haø tieän: Avarice, greed Haï chí: Summer solstice Haï coá, haï mình: Condescension, vouchsafe Haï giôùi: Footstool of the Almighty, God's Footstool Haï mình, cuùi mình tröôùc moät ñoái thuû (chòu thua sau traän ñaáu): To go to Canossa Haï phuïc thuyeát (cho laø Chuùa Con phuï thuoäc Chuùa Cha Tam Vò hoïc): Subordinationism Hai laàn... (tieàn toá): DiHai maët/chieàu, nöôùc ñoâi, song duïng: Ambivalence Hai tuaàn cuoái muøa chay (xöa): Passiontide Hai vôï/ hai choàng: Bigamy Haøi coát thaùnh, thaùnh tích; di tích, di haøi: Relic Haøi höôùc, hoùm hænh; khí chaát; tính khí, t.tình: Humo(u)r(ous) Haøi kòch tuyeät dieäu (taùc phaåm cuûa Dante † 1321): Divine Comedy/Divina Commedia

112

Haønh haï/ ngöôïc ñaõi treû con: Child abuse Haønh höông: Pilgrimage Ngöôøi haønh höông: Pilgrim Haønh lang, loái ñi (ñaèng sau baøn thôø): Ambulatory Haønh vi ñaïo ñöùc, toân giaùo: Act of religion Haønh vi ñöùc tin, haønh ñoäng tuyeân tín: Act of faith Haønh vi haønh chaùnh: Administrative act Haønh vi laø thuoäc vò caùch: Actiones sunt suppositorum Haønh vi nhaân tính, haønh vi con ngöôøi: Human act Haønh vi suøng kính, moä ñaïo: Act of devotion Haõnh dieän, töï haøo, töï troïng; kieâu haõnh, kieâu caêng, töï ñaéc; huy hoaøng, traùng leä, uy nghi: Proud Haïnh caùc thaùnh: Golden legend, hagiography Haïnh phuùc: Beatitude, happny Haïnh phuùc, toaøn phuùc, cöïc laïc: Bliss Haïnh phuùc myõ maõn: Perfect happiness Haønh/loä trình: Itinerary, route

Haønh ñoäng, hoaït/taùc ñoäng; naêng löïc; phöông caùch, moâi giôùi; ñaïi lyù; haõng, sôû, cuïc: Agency Haønh ñoäng baát chính, phi phaùp; baát caån, caåu thaû; laïm duïng ñòa vò, coâng quyõ: Malpractice Haønh ñoäng bieät kyù, ñaëc thuø caùch (rieâng cuûa moãi Ngoâi trong TC): Notional acts Haønh ñoäng sinh ích cöùu ñoä: Salutary act Haønh ñoäng thì gioùng theo baûn chaát cuûa taùc nhaân; taùc nhaân [nhö theá] naøo thì haønh ñoäng [nhö theå aáy] naáy: Operari sequitur esse Haønh ñoäng thì theo höõu theå, höõu theå sao haønh ñoäng vaäy: Agere sequitur esse Haønh ñoäng tin nhaän: Act of believing Haønh ñoäng toá caùo: Denunciation Haønh ñoäng tröôùc; tieân döï/ñoaùn/lieäu: Anticipate Haønh ñoäng/vi, taùc ñoäng; hieän theå; phaùp aùn/leänh: Act Haønh ñoäng/vi; kyø coâng /tích, thaønh tích; chöùng thö; kheá öôùc: Deed 113

Haøo quang: Aureole, ostensory(ium), monstrance Haøo quang, vaàng saùng: Nimbus Haøo quang, quaàng saùng; voøng toùc (treân ñaàu ñan só, xöa); traøng maân coâi Phanxicoâ: Corona Haøo quang; vaàng quang; vinh quang, danh thôm: Halo Haït cô baûn: Elementary particle Haït ñaïi dieän toâng toøa (ñk 371): Apostolic vicariate Haït giaùm quaûn toâng toøa (ñk 371): Apostolic administration Haït gioáng Lôøi Chuùa: Semina verbi Haït gioáng; tinh dòch: Seed Haït phuû doaõn toâng toøa (ñk 371): Apostolic prefecture Haït (ñk 555): Deanery Haùu aên, aên phaøm, aên tham: Gluttony, greed Hay kieám chuyeän, baét beû, bôùi loãi; öu pheâ bình, chæ trích: Faultfinding Hay thoå loä; coù luaän chöùng: Demonstrative

Haêng haùi, nhieät tình, phaán khôûi; thaàn öùng, thaàn caûm: Enthusiasm Haâm haåm; laõnh ñaïm, nhaït nheõo, thôø ô, hôø höõng: Lukewarm Haân hoan, hoan hæ, vui möøng hôùn hôû: Jubilation Haän thuø, aùc caûm, ñoái nghòch, oaùn gheùt; phaùt caùu, phaãn noä: Animosity Haáp hoái; cheát daàn: Dying Haáp hoái ôû vöôøn Caây Daàu: Agony in the Garden Haàu caän/thò tuøng vieân: Camerlengo, Camerarius Haäu caûnh, neàn caûnh; boái caûnh; lai lòch: Background Haäu coâng ñoàng: Postconciliar Haäu cung, khueâ phoøng: Harem Haäu cung/ñöôøng: Apse Haäu ñaïi hoàng thuûy: Postdiluvian Haäu ñaøn bình (bình phong, tranh tröôùng hay böùc chaïm döïng ngay phía sau baøn thôø): Reredos Haäu keát (baûn aùn): Ferendae sententiae Haäu kitoâ giaùo: Post-christian Haäu pheâ bình: Postcritical 114

Heä thoáng hoùa: Systematize(ation) Heä thoáng Ptoâloâmeâoâ (thieân vaên coi quaû ñaát laø baát ñoäng, trung taâm): Ptolemaic system Heä toäc haøng doïc, tröïc heä: Direct line Heä toäc haøng ngang, baøng heä: Collateral line Heä tö töôûng: Ideology Heä töø: Copula Hieàn laønh, nhu mì, oân hoøa: Meek(-ness) Hieàn laønh/haäu, nhu mì, khoan haäu; khinh traïng (khoâng traàm troïng), nheï, laønh: Benignity Hieàn nhaân, hieàn trieát; thoâng thaùi, khoân ngoan: Sage Hieàn theâ ÑK: Body of Christ, Spouse of Christ Hieån linh (TC toû mình ra); leã Ba Vua: Epiphany Hieån nhieân; baèng chöùng, chöùng côù; chöùng tích; daáu hieäu; daáu tích/veát: Evidence Hieån thaùnh hoïc; vaên chöông veà caùc thaùnh; thaùnh ca (phuïng vuï AÙcmeânia, keát thuùc

Haäu quaû, aûnh höôûng; di haäu/haïi, dö chöùng; ñoaïn/phaàn tieáp (vaên hoïc, ngheä thuaät,...): Sequel Haäu quaû; keát luaän: Outcome Haäu theá: Generations yet unborn Haäu thieân, haäu nghieäm: A posteriori Haäu thôøi hình thaønh Kinh Thaùnh: Postbiblical Haäu tieân tri: Later prophet Haäu/keát quaû; taàm quan troïng, aûnh höôûng: Consequence Haäu/quy keát, suy ra: Illation Heïp, chaät; heïp hoøi: Narrow Heä luaän, heä quaû; keát luaän taát yeáu: Corollary Heä quy chieáu: Frame of reference Heä sinh thaùi: Ecosystem Heä thoáng: System Heä thoáng bí tích; hoïc thuyeát töôïng tröng (vg. trong Thaùnh Theå ÑK chæ hieän moät caùch töôïng tröng, chöù khoâng phaûi thaät söï;); naõo traïng thaùi cöïc neä bí tích: Sacramentalism Heä thoáng giaù trò: Value system

115

vôùi caâu Is 6,3 «Thaùnh, Thaùnh, Thaùnh...»): Hagiology Hieán cheá muïc vuï: Pastoral constitution Hieán cheá tín lyù: Dogmatic constitution Hieán mình/thaân: Self-giving Hieán phaùp doøng tu: Religious constitution Hieán phaùp; hieán chöông: Constitution Hieán só (tu só thuoäc moät soá Doøng tu nam nöõ khoâng coù lôøi khaán long troïng, nhö Doøng O.M.I, Doøng Phanxicoâ ñeä Saleâ, v.v...); giaùo daân töï hieán cho TC ñeå phuïc vuï tu vieän; giaùo daân doøng ba: Oblates Hieán thaùnh moät trinh nöõ: Consecration of a virgin Hieán thaùnh; truyeàn pheùp; truyeàn chöùc; gia mieän: Sacring Hieän coù; hieän coøn: Extant Hieän dieän bí tích (thaät söï cuûa ÑK ôû trong Thaùnh Theå;): Sacramental presence Hieän dieän cöùu ñoä: Salvific presence

Hieän dieän khaép moïi nôi, toaøn taïi: Omnipresence Hieän dieän khaép nôi (cuøng luùc), phoå taïi: Ubiquitous Hieän dieän theå lyù: Corporeal presence Hieän dieän thöïc söï: Real presence Hieän dieän; boä daïng: Presence Hieän ñaïi, môùi nhaát: Up-to-date Hieän ñaïi tính: Modernity Hieän höõu hoaù ñôn thöôøng (ñk 1156): Simple convalidation Hieän höõu hoaù taän caên (ñk 1161): Radical convalidation Hieän höõu tieàm aån, hieän dieän tieàm taøng; thuoäc tieàm caùch, tieàm theá: Virtual Hieän höõu; hieän sinh; hieän sinh theå: Existential Hieän ra, h. hình; xuaát hieän: Apparition Hieän ra, xuaát hieän; hình nhö: Appear Hieän sinh theå sieâu nhieân: Supernatural existential Hieän sinh theå sieâu nhieân: Supernatural existential Hieän suûng: Actual grace Hieän söï, noäi söï: In re

116

Hieän töôïng hoïc: Phenomenology Hieän töôïng laëp laïi töø cuoái (trong caâu, meänh ñeà): Epistophe Hieän töôïng luaän: Phenomen(ali)sm Hieän töôïng phuï: Epiphenomenon Hieän/höõu theå thuaàn tuùy, höõu theå tuyeät ñoái (TC): Actus purus Hieáp daâm, cöôõng daâm, laøm duïng tình duïc: Rape, sexual abuse Hieäp ñaïo, ñöôøng/ giai ñoaïn keát/nhieäm hieäp: Unitive way Hieäp ñoaøn/thoâng, ñoaøn theå tính: Sobornost Hieäp ñoàng Giaùo hoäi: Collegiate Church Hieäp hoäi baûo veä luaân thöôøng phim aûnh (thaønh laäp n. 1934 ôû Hoa kyø): Legion of decency Hieäp hoäi caùc Beà treân cao caáp (ñk 708): Conference of major superiors Hieäp hoäi giaùo daân Beâganh (soáng chung - nam rieâng, nöõ rieâng - maø khoâng coù lôøi

Hieän taïi vónh haèng: Nunc stans Hieän thaân, tieâu bieåu; bieåu hieän; saùp caáu: Embodiment Hieän theå: In actu Hieän theå ñeä nhaát (tieàm naêng): In actu primo Hieän theå ñeä nhò (hieän thöïc): In actu secundo Hieän theå taïi tha: Esse in alio Hieän theå taïi theå: Esse in Hieän theå trong haønh ñoäng: In actu exercito Hieän theå trong yù nghóa: In actu signato Hieän theå töï höõu: Esse a se Hieän theå töï taïi: Esse in se Hieän theå vaø tieàm naêng: Act and potency Hieän thöïc, thöïc taïi; thöïc teá; hieän thöïc tính: Reality Hieän thöïc hoùa: Actualization Hieän thöïc hoùa; thöïc hieän/ haønh; nhaän thöùc: Realization Hieän thöïc tính; thöïc taïi, thöïc teá: Actuality Hieän toäi: Actual sin Hieän töôïng: Phenomenon Hieän töôïng cheâm aâm; pheùp thaùp töï: Epenthesis

117

khaán, ôû Bæ, Haø lan; bò GH leân aùn): Beguines, Beghards Hieäp hoäi giaùo daân (ñk 327): associations of the laity Hieäp hoäi giaùo hoaøng truyeàn giaùo: Pontifical missionary works Hieäp hoäi kitoâ vieân (do Cha J. Keller, M.M. saùng laäp n. 1945, ñeå quaùng baù tinh thaàn kitoâ): Christophers Hieäp hoäi KT: Bible society Hieäp hoäi thanh nieân kitoâ: YMCA, Young Men’s Christian Asociation Hieäp hoäi Thieáu nöõ Kitoâ: YWCA, Young Women's Christian Association Hieäp hoäi (ñk 298): Sodality Hieäp nhaát trong khaùc bieät: Unity within diversity Hieäp nhaát, thoáng nhaát: Henosis Hieäp só beänh vieän (tu só cöùu teá n. 1070): Hospitallers or Knights of St. John Hieäp só Coâlomboâ (hieäp hoäi giaùo daân thaønh laäp taïi Hoa kyø n. 1882): Knight of Columbus

Hieäp só Doøng Ñeàn thôø: Templars Hieäp só Giaùo Hoäi (huaân chöông Toøa thaùnh aân thöôûng): Papal Knight Hieäp só, Doøng Hieäp só (Cöùu teá, Malta, Ñeàn thôø): Knight (Hospitaller, of Malta, Templar) Hieäp thoâng: Communion Hieäp thoâng bí tích: Sacramental union Hieäp thoâng giöõa caùc thaùnh: Communion of saints Hieäp thoâng phaåm traät (ñk 336): Hierarchical communion Hieäp thoâng/coâng ñoaøn ñöùc tin: Faith communion Hieäp thoâng; ñoàng caûm; coâng ñoaøn, giaùo phaùi: Communion Hieäp thoâng; thoâng coâng: Koinonia Hieäp thoâng Thaùnh Theå: Holy communion Hieäp öôùc: Concordat, treaty Hieáp/cöôõng daâm, haõm hieáp; cöôõng ñoaït, baét coùc: Rape, kidnap, take hostage Hieåu bieát do ñoàng caûm: Knowledge by Connaturality 118

Hình aûnh (vaên chöông); töôïng hình: Imagery Hình aûnh; khuoân maët; nhaân vaät; con soá; giaù caû; giaû thieát; hình boùng; hình dung: Figure Hình baùnh röôïu: Species Hình boùng Thaùnh Kinh: Scriptual types Hình chín goùc caïnh: Enneagon Hình chöõ thaäp: Cruciform Hình daïng ñoäng vaät: Zoomorphic Hình hay chöõ vieát treân töôøng (coâng coïng): Graffito(-i) Hình luaät: Penal law Hình neâm/goùc (chöõ): Cuneiform Hình phaït: Vindicatory sanction/ penalty (ñk 1331 tt) Hình phaït boài toån: Remedial penalty Hình phaït chöõa trò, giaùo vaï (ñk 1331), kieåm tröøng; kieåm duyeät/ñònh: Censure Hình phaït ñôøi ñôøi, traàm luaân (hoûa nguïc): Eternal punishment

Hieåu bieát töï nhieän: Natural knowledge Hieåu bieát, kieán thöùc, tri thöùc: Knowledge Hieåu bieát, nhaän thöùc; thaåm quyeàn: Cognizance Hieáu khaùch: Hospitable Hieåu, hieåu bieát, am hieåu, thaáu hieåu; trí tueä; ñoàng yù, thoûa thuaän; caûm thoâng: Understanding Hieäu löïc hoùa, ñöa vaøo öùng duïng, aùp duïng; buoäc toân troïng, buoäc thi haønh; taùn trôï; cuûng coá: Enforce Hieäu quaû; hieäu nghieäm, coâng hieäu; coù hieäu löïc: Efficacious(ness,-cacy) Hieäu quaû do ngöôøi: Ex opere operantis Hieäu quaû do vieäc: Ex opere operato Hieäu toøa: Titular see Hieäu öùng löôïng töû: Quantum effect Hình aûnh: Image Hình aûnh bieåu tröng: Imago repreasentativa Hình aûnh hö giaùc: Eidetic imagery Hình aûnh TC: Image of God 119

Hình thaùi tu töø, loái thoåi phoàng: Figure of speech Hình thaønh vuõ truï: Cosmogenesis Hình thaønh yù nieäm, laäp yù: Ideation Hình thöùc toaøn dieän, caáu truùc: Gestalt Hình thöùc uûy thaùc: Commissorial form Hình thöùc; daïng thöùc, caùch theå/thöùc: Mode Hoï haøng trong hoân nhaân: Affinity Hoï haøng thieâng lieâng: Spiritual relationship Hoa hoàng vaøng (ÑGH laøm pheùp ngaøy Chuùa nhaät 4 Muøa Chay): Golden rose Hoa hueä (töôïng tröng cho ñöùc thanh khieát): Lily Hoa quaû cuûa Thaàn Khí: Fruit of the Holy Spirit Hoa quaû; keát/thaønh quaû: Fruit Hoaø bình: Peace Hoøa bình chuû nghóa; hieáu hoøa: Pacifism Hoøa bình; nghi thöùc chuùc bình an (vg. trong Thaùnh Leã): Pax

Hình phaït haäu keát: Inflicted penalty Hình phaït Hoäi Thaùnh: Ecclesiastical censure Hình phaït giaùc quan: Pain of sense Hình phaït khoâng xaùc ñònh: Indeterminate penalty Hình phaït taïm (coù thôøi haïn chòu ôû ñôøi naøy hay laø trong luyeän nguïc ñeå ñeàn toäi): Temporal punishment Hình phaït thuïc toäi (ñk 1336; (xöa hình phaït baùo oaùn): Expiatory penalty, vindictive penalty Hình phaït truyeàn khieán: Preceptive penalty Hình phaït xa Chuùa: Pain of loss Hình saéc: Species Hình saéc Thaùnh Theå (hình baùnh vaø hình röôïu): Eucharistic species Hình saéc Thaùnh Theå (phuïng vuï Bizantinoâ; phaåm vaät thaùnh): Hagia Hình taïc, hình noåi, töôïng; hình noäm: Effigy Hình thaùi hoïc: Morphology

120

Hoøa ñieäu, haøi hoøa, hoøa hôïp; hoøa aâm; nhòp nhaøng; caân ñoái: Harmony Hoøa ñoàng chuû nghóa, thuyeát hoå loán, hoãn hôïp: Syncretism Hoøa giaûi, giao hoøa, giaûng hoøa: Reconciliation Hoaø hôïp: Syncretism Hoøa laãn Mình vaø Maùu thaùnh: Commingling Hoøa nhaõ, lòch söï, nieàm nôû: Affable(-ility) Hoøa tan; giaûi taùn; giaûi theå; thaùo gôõ: Dissolve(-lution) Hoaû nguïc: Hell, gehenna Hoûa taùng, h.thieâu (ñk 1176 §3): Cremate(-ion), incinerate Hoùa coâng, tieåu thaàn, con taïo: Demiurge, Creator Hoøa/thaùi bình; bình an; hoøa öôùc; hoøa thuaän; yeân tónh, thanh bình: Peace Hoaøi nghi veà phaùp luaät: Doubt of law Hoaøi nghi veà söï kieän (ñk 14): Doubt of fact Hoaøi nghi; nghi ngôø, ngôø vöïc: Doubt, suspicion Hoan hæ, vui thích; laøm cho vui möøng: Rejoice Hoan hoâ: Hosanna 121

Hoaøn bò/haûo, hoaøn toaøn/thieän; thôøi hoaøn thaønh (ngöõ phaùp): Perfect(ion) Hoaøn caûnh, tình/traïng huoáng, tröôøng hôïp: Circumstance Hoaøn haûo: Perfection Hoaøn hôïp hoân phoái: Consummation of marriage Hoaøn sinh, hoài sinh, soáng laïi; caûi töû hoaøn sinh, laøm cho soáng laïi: Resuscitate Hoaøn taát; vieân maõn: Consummation Hoaøn thaønh, thaønh töïu troïn veïn; tieâu thuï; thaønh thaïo, taøi gioûi tuyeät ñænh: Consummate Hoaøn toaøn töï tay vieát ra: Holograph Hoaøn toaøn voâ ích: No earthly use Hoaøn traû, boài thöôøng; hoài phuïc: Restitution, compensation, recompense Hoaøn traû; söûa chöõa, truøng tu, phuïc cheá; phuïc hoài, khoâi phuïc: Restoration Hoaøn tuïc; boû aùo tu só/thaày tu: Defrocking Hoaùn caûi: Circumcision of hearts, conversion

thoáng=) moät soá chuaån mieãn ñaëc bieät (ñoái vôùi luaät chung trong caùc GH Chính thoáng): Economy Hoaït ñoäng truyeàn thoâng: Communicative action Hoaït naùo, linh hoaït hoùa, laøm cho soáng ñoäng, khích leä: Animate Hoaït tröôøng yù thöùc: Field of consciousness Hoïc giaû, thoâng thaùi; moân sinh; sinh vieân (coù hoïc boång): Scholar Hoïc phaùi giaùo söû: Religionsgeschichte Schule Hoïc roäng, uyeân baùc; hoïc boång: Scholarship Hoïc taäp, nghieân cöùu; khaûo luaän; chaêm chuù: Study Hoïc thuyeát Aristoát: Aristotelianism Hoïc thuyeát Averroes († 1198): Averroism Hoïc thuyeát baùo phuïc (thöôûng phaït ñôøi sau): Retribution theory Hoïc thuyeát cöùu chuoäc thuïc toäi (cuûa th. Anselmoâ): Satisfaction theory

Hoaùn duï: Metonymy Hoaùn vò, hoaùn chuyeån; caûi bieán, chuyeån bieán, thay ñoåi: Conversion Hoaïn quan: Eunuch Hoang phí, xa xæ; xa hoa: Lavish Hoang töôûng bò truy haïi: Delusion of persecution Hoang töôûng töï ñaïi (thoùi öa laøm lôùn): Delusion of grandeur/ megalomania Hoaøng ñaïo: Ecliptic Hoaøng ñeá: Emperor Hoaøng ñeá Nga: Czar Hoaøng haäu, nöõ hoaøng: Empress Hoaøng kim thôøi ñaïi: Golden age Hoaøng töû; hoaøng thaân; chuùa truøm, ñaàu naäu/soû: Prince Hoaûng sôï, hoang mang, hoát hoaûng: Panic, fright Hoaït ñoäng, haønh ñ., vieäc laøm; taùc ñ.; (xöa) Thaùnh Leã, Leã quy: Action Hoaït ñoäng, haønh ñoäng cuï theå: Praxis Hoaït ñoäng, taùc ñoäng, thao taùc; giaûi phaãu; haønh quaân, chieán dòch; pheùp tính: Operation Hoaït ñoäng cöùu ñoä cuûa TC trong theá giôùi; (Chính 122

xaùc ñònh haønh ñoäng ñoù laø toát hay xaáu veà maët luaân lyù): Consequentialism Hoïc thuyeát Immanuel Kant (1724-1804): Kant(ian)ism Hoïc thuyeát maàu nhieäm(O. Casel): Mystery theory Hoïc thuyeát nhaân baûn, nhaân vaên; loøng nhaân: Humanism Hoïc thuyeát nhaân vò: Personalism Hoïc thuyeát Occam (Ockham † 1347): Occamism Hoïc thuyeát Origen († 187): Origenism Hoïc thuyeát Platon: Platonism Hoïc thuyeát Pyron (tk 4 tröôùc coâng nguyeân); hoaøi nghi chuû nghóa: Pyrrhonism Hoïc thuyeát Spinoza († 1677, moät daïng phieám thaàn luaän): Spinozism Hoïc thuyeát taùi taùc sinh (veà Thaùnh Theå): Reproduction theory Hoïc thuyeát taân kinh vieän: Neo-scholasticism Hoïc thuyeát Teilhard de Chardin (1881-1955 veà tieán hoùa): Teilhardism

Hoïc thuyeát daïng Arioâ: SemiArianism Hoïc thuyeát daïng Peâlagioâ (Cassian, Vincent of Lerins): Semi-Pelagianism Hoïc thuyeát David Hume († 1776): Humism Hoïc thuyeát daâng hieán (Thaùnh Theå): Oblation theory Hoïc thuyeát Duns Scotus († 1308), tröôøng phaùi Phanxicoâ: Scotism Hoïc thuyeát duy Luaät giao öôùc: Covenantal nomism Hoïc thuyeát EÂrastus († 1583 cho raèng GH khoâng coù quyeàn thaåm phaùn, Nhaø Nöôùc thì coù): Erastianism Hoïc thuyeát giaûi caáu, giaûi theå cô caáu: Deconstructionism Hoïc thuyeát haäu caûnh: Background theory Hoïc thuyeát haäu sa ñoïa (cuõng goïi laø sublapsarianism sau nguyeân toäi, TC môùi quyeát ñònh veà soá phaän cuûa moãi ngöôøi; chuû tröông cuûa phaùi Calvin): Postlapsarianism Hoïc thuyeát heä quaû, duy haäu quaû (döïa theo haäu quaû toát xaáu haønh ñoäng mang laïi ñeå 123

Hoïc vieân; kinh vieän; thuoäc tröôøng hoïc, hoïc taäp, nhaø giaùo: Scholastic Hoïc vieän; theå cheá; tu hoäi, hoäi doøng: Institute Hoøm bia: Ark Hoøm bia chöùng öôùc: Ark of the Testimony Hoøm bia giao öôùc: Ark of the Covenant Hoøm cuùng/ tieàn, (ñeàn thôø Gieârusalem): Gazophylatium Hoøm thaùnh tích: Reliquary Hoïp maët; (Kitoâ giaùo) hôïp nhaát, ñaïi keát: Reunion Ho-seâ, Hs: Hosea Hoâ caùch: Vocative Hoà sô: Dossier, file Hoã sinh/trôï; thuyeát/phong traøo töông teá: Mutualism, Hoã töông tính, töông quan: Reciprocity Hoä söï, vuï tranh chaáp: Contentious Hoä trôï chung: General concursus Hoä trôï cuûa TC, thieân trôï: Divine concursus Hoä trôï ñoàng thôøi: Simultaneous concursus

Hoïc thuyeát thaùnh AÂugutinoâ: Augustini(ani)sm Hoïc thuyeát tình huoáng: Situationism Hoïc thuyeát Toâma (Aquinoâ, 1225-1274): Thomism Hoïc thuyeát toàn taïi (nhaân tính ÑK toàn taïi ôû trong Ngoâi Lôøi): Subsistence theory Hoïc thuyeát tyû hieäu (cho raèng ñeå bieát haønh ñoäng toát hay xaáu veà maët luaân lyù, thì caàn phaûi so saùnh haäu quaû thieän aùc do haønh ñoäng ñoù ñöa laïi): Proportionalism Hoïc thuyeát veà aân suûng vaø töï do: Systems of grace Hoïc thuyeát xaõ hoäi (cuûa GH): Social teaching Hoïc thuyeát (GH) Nestoârioâ, Caûnh giaùo: Nestorianism Hoïc thuyeát (GH) Nestoârioâ, Caûnh giaùo: Nestorianism Hoïc thuyeát Zenon (tk 5-4): Zenonism Hoïc thuyeát/ phöông phaùp kinh vieän: Scholasticism Hoïc thöùc uyeân baùc: Erudite Hoïc vò tieán só: Doctorate Hoïc vieän, haøn laâm vieän: Academy 124

Hoái haän, aên naên, thoáng hoái: Repent(-ance) Hoái nhaân: Penitent Hoái thuùc, giuïc giaõ; khuyeán khích, thuyeát phuïc; nhaán maïnh: Urge Hoái toäi vì sôï (vg. hoûa nguïc; aên naên toäi caùch thöôøng/baát toaøn): Imperfect contrition, attrition Hoäi, Giaùo hoäi: Kahal Hoäi, nghieäp hoäi: Guild Hoäi aùi höõu (Phaùi Quaâycô): Society of Friend (Quakers) Hoäi baûo veä Thaùnh Kinh: Chained Bibles Hoäi caùcnavan, leã hoäi vui chôi coâng coäng tröôùc muøa trai giôùi (Muøa Chay): Carnival Hoäi chöõ thaäp hoàng (hieäp hoäi aùm maät toång hôïp Tam ñieåm vaø thoâng thieân hoïc): Rosicrucians Hoäi Con ÑM: Child of Mary Hoäi cöùu teá Coâng giaùo quoác teá: Caritas Intenationalis Hoäi doøng: Religious congregation Hoäi ñaøo huyeät: Fossors Hoäi ñoaøn, tu hoäi, doøng tu: Congregation

Hoä trôï theå lyù: Physical concursus Hoä trôï tieân baøi, tieân trôï: Antecedent concursus Hoä trôï; hoäi ngoä, tuï hoïp, ñaùm ñoâng; kyø thi tuyeån: Concursus Hoài chuoâng rung luùc ñoïc kinh «Thaùnh, Thaùnh, Thaùnh»: Sacring bell Hoài giaùo (toân phaùi Mahoâmeùt): Islam, Moslem, Muslim, Mohammedanism Hoài nghieäm: Retroductive Hoài nieäm, suy tö, phaûn tænh; phaûn chieáu: Reflect(-ion, -ive) Hoài phuïc moïi söï trong ÑK (bieät hieäu Ñöùc Pioâ X): Restaurare omnia in Christo Hoài sinh, thuyeát tuaàn hoaøn: Palingenesis Hoài taâm, maëc töôûng, truy hoaøi, tónh taâm, nhaäp ñònh: Recollection Hoài toá; coù hieäu löïc trôû veà tröôùc: Retroactive Hoài tuïc; tuïc hoùa: Laicize, defrock, unfrock Hoài töôûng, kyû nieäm: Reminiscence, commemoration 125

Hoäi ñoàng ñaïi keát caùc Giaùo hoäi Kitoâ: World Council of Churches Hoäi ñoàng giaùo phaän: Diocesan chancery Hoäi ñoàng giaùo xöù: Parish council Hoäi ñoàng GM (ñk 441): Episcopal conference Hoäi ñoàng GM (ñk 447): Conference of bishops Hoäi ñoàng hoàng y (ñk 350): College of Cardinals Hoäi ñoàng LM (ñk 495): Priests' council Hoäi ñoàng LM (ñk 495tt): Presbyteral council Hoäi ñoàng muïc vuï (ñk 511tt): Pastoral council Hoäi ñoàng tö vaán: College of Consultors Hoäi ñoàng (taøi chaùnh) kinh teá (ñk 492): Finance council Hoäi ñoàng, coäng ñoaøn; hoäi nghò: Assembly Hoäi ñöôøng (Do thaùi): Synagogue Hoäi giaùo hoaøng truyeàn giaùo: Pontifical Missionary Works Hoäi hoïp, h. thaûo; hoäi nghò, h. ñoàng: Conference

Hoäi kín: Secret society Hoäi kinh só (ñk 503): Cathedral chapter Hoäi nghò, phieân hoïp, coâng hoäi, c.nghò: Congregation Hoäi nghò: Synod Hoäi nghò chuyeân ñeà; taäp tieåu luaän: Symposium Hoäi nhaäp, hoøa nhaäp, dung hôïp, phoái hôïp; saùp nhaäp: Integrate(-ion) Hoäi nhaäp nhoùm: Group integration Hoäi nhaäp vaên hoùa, baûn ñòa (xöù) hoùa: Inculturation Hoäi nöõ sinh/sinh vieân: Sorority Hoäi Opus Dei; Hoäi Linh Muïc Thaùnh Giaù (Societas Sacerdotalis Sanctae Crucis); (Doøng Bieån ñöùc) thaàn vuï: Opus Dei Hoäi tam ñieåm: Freemasonery Hoäi thaùnh, Giaùo hoäi: Ecclesia Hoäi thaùnh, Giaùo hoäi; giaùo phaùi: Church Hoäi Thaùnh chieán ñaáu: Church militant Hoäi Thaùnh Coâng giaùo coå: Old catholics

126

Hoäi Thaùnh ñau khoå: Church suffering Hoäi Thaùnh khaûi hoaøn: Church triumphant Hoäi thöøa sai Maryknoll (MM, 1911): Maryknoll Hoäi toâng ñoà caàu nguyeän: Apostleship of prayer Hoäi trò loãi: Chapter of faults Hoäi truyeàn giaùo quoác teá (Tin laønh): IMC, International Missionary Council Hoäi vieân Areopago, h. v. hoïc ñöôøng Atheâneâ: Areopagite Hoäi vieân Doøng ba: Tertiaries Hoäi Vinh Sôn: Society of St. Vincent de Paul Hoäi Xuaân Bích (n. 1641): Sulpicians Hoài/thôøi vieân maõn (Gl 4, 4): Fullness of time Hoân bình an: Kiss of peace Hoân leã Ñöùc Trinh Nöõ Maria (23 thaùng Gieâng): Espousals of the Blessed Virgin Mary Hoân leã nhoùm, taäp theå (cöû haønh chung): Group marriage Hoân nhaân, hoân phoái, giaù thuù; leã cöôùi: Marriage, matrimony

127

Hoân nhaân chuaån nhaän vaø hoaøn hôïp: Ratified and consummated marriage Hoân nhaân dò ñaúng (ng. quyù toäc keát hoân vôùi thöù daân): Morganatic marriage Hoân nhaân dò/lieân chuûng; hoân nhaân ñoàng toäc; h. nh. cuøng nhoùm: Intermarriage Hoân nhaân ñaêng ñoái: Marriage of propriety Hoân nhaân hoaøn hôïp, hoaøn phoái: Consummate marriage Hoân nhaân hôïp phaùp: Legitimate marriage Hoân nhaân khaùc ñaïo, hoãn hôïp (dò giaùo) (ñk 1124tt): Mixed marriage Hoân nhaân khoâng hoøa hôïp eâm aám, thieáu haïnh phuùc: Mismarriage Hoân nhaân khoâng theå phaân ly: Indissoluble marriage Hoân nhaân Kitoâ giaùo: Christian marriage Hoân nhaân luaät ñaïo: Religious marriage Hoân nhaân luaät ñôøi (hoân phoái theo luaät hoä): Civil marriage Hoân phoái giaû ñònh (ñk 1061,3): Putative marriage

Hoàng y nieân tröôûng: Cardinal Dean Hoàng y thò thaàn: Cardinal Camarlengo Hoàng y tröôûng ñaúng phoù teá: Cardinal Proto-deacon (first Cardinal deacon) Hoàng y tröôûng toøa xaù giaûi: Grand Penitentiary Hoàng y (ñk 349); caên baûn, chuû choát: Cardinal Hoáng haùch; ñoäc ñoaùn; döùt khoaùt, kieân quyeát; heát hieäu löïc (quaù haïn), thaát hieäu: Peremptory Hoäp ñöïng Mình Thaùnh (vg. ñeå mang ñi cho beänh nhaân): Pyx Hôi boác, khí xoâng; muøi hoâi; doøng töø: Effluvium(-ia) Hôïp lyù, coâng baèng; coâng minh, voâ tö, khoâng thieân vò: Equitableness Hôïp lyù; höõu lyù, phaûi leõ; bieát ñieàu; phaûi chaêng: Reasonable Hôïp nhaát, lieân keát: Unite Hôïp phaùp: Lawful Hôïp phaùp; hôïp thöùc, chính ñaùng: Legitimate Hôïp phaùp; phaùp lyù: Legal

Hoân phoái kín (ñk 1130); naëc hoân (hôïp phaùp): Secret marriage Hoân öôùc: Matrimonial contract, sponsalia Hoãn ñoän; hoãn loaïn: Chaos Hoàn, linh hoàn; taâm hoàn, taâm trí; con ngöôøi: Soul Hoàng thuûy saùng theá thuyeát: Flood theory of creation Hoàng thuûy (St 7): The Flood, The Deluge Hoàng y: Prince of the Church Hoàng y baûo trôï: Cardinal Protector Hoàng y boä tröôûng: Cardinal Prefect Hoàng y ñaïi dieän/giaùm quaûn: Cardinal Vicar Hoàng y ñaëc söù: Cardinal Legate Hoàng y ñaúng giaùm muïc (ñk 350): Cardinal Bishop Hoàng y ñaúng phoù teá: Cardinal Deacon Hoàng y ñoaøn: Sacred College Hoàng y linh muïc: Cardinal Priest Hoàng y nhieáp chính (thôøi gian troáng ngoâi GH): Cardinal Chamberlain 128

Huaán quyeàn, quyeàn giaùo huaán: Magisterium Huaán quyeàn ñaëc bieät, ñaëc huaán: Extraordinary magisterium Huaán quyeàn thoâng thöôøng, thöôøng huaán: Ordinary magisterium Huaán quyeàn troïng thöùc, troïng huaán: Solemn magisterium Huaân/huy chöông; trang hoaøng: Decoration Huy chöông Toøa Thaùnh: Pontifical, papal decoration Huy chöông; aûnh ñeo: Medal Huy hieäu, gia huy: Coat-ofarms Huy hieäu kinh só: Insignia of the canons Huûy boû, baõi b., tieâu huûy: Abolish, eliminate Huûy boû, voâ hieäu hoùa: Annulment Huûy boû, voâ hieäu hoùa, baõi hieäu (ñk 10): Nullification Huûy löïc (ñoái laïi vôùi eros sinh löïc); töû vong: Thanatos Huyeàn bí hoïc: Occultism Huyeàn bí, kieåu khaûi huyeàn; kinh khuûng (nhö caûnh taän theá): Apocalyptic

Hôïp pheùp/tình, thích/xöùng hôïp: De congruo Hôïp taùc coá yù: Formal cooperation Hôïp taùc cöù söï (baèng haønh ñoäng beân ngoaøi chöù khoâng yù thöùc hoaëc khoâng coá tình): Material cooperation Hôïp thöùc hoùa; hôïp phaùp hoùa (con caùi): Legitimation Hôïp thöùc/phaùp, ñuùng luaät: Licit Hôïp tuyeån, söu taäp: Anthology Hôïp tuyeån, tuyeån taäp; vaên taäp, thi taäp: Florilegium(-ia) Hôïp töû (tröùng ñaõ thuï tinh ñeå trôû thaønh phoâi thai): Zygote Hôïp vaän, aên vaàn; laøm thô, ñaët thaønh thô; töông hôïp/xöùng: Rhyme Huaán ca, Hc: Book of Ecclesiasticus/ Sirach Huaán duï, lôøi coå vuõ: Exhortation Huaán giaùo, daïy giaùo lyù: Catechesis Huaán luyeän, ñaøo taïo; caáu thaønh; laäp thaønh; hình thaønh: Formation Huaán luyeän (hoïc hoûi) lieân tuïc: Continuous formation

129

Huyeàn thoaïi, hoang ñöôøng, coå tích, thaàn thoaïi: Mythical, legend, myth Huyeàn/thaàn thoaïi hoïc: Mythology Huyeát caàu; vieân nhoû: Globule Huyeát heä, huyeát thoáng, h.toäc: Blood relation Huyeát toäc, thaân toäc, quan heä maùu muû (ñk 108): Consanguinity Huynh ñeä; thaân thieän: Fraternal Hö aûo; hö danh; phuø phieám, phuø vaân, phuø hoa; hôïm mình, khoe khoang: Vanity Hö daâm (giao hôïp giaùn tinh/ nöûa chöøng chöõ laáy töø teân cuûa Onan trong Kitoâ St 38, 8-10); thuû daâm: Onanism Hö maát, dieät voïng, traàm luaân: Perdition Hö quyeàn: Nominal authority Hö vinh; khoe khoang töï ñaéc: Vain glory Hö voâ thuyeát, dieät tính thuyeát: Nihilism Hö voâ/khoâng: Nothingness Höùa haõo: Empty promise Höùa hoân: Promise of marriage Höông aùn: Altar of incense Höông thaûo: Hyssop

Höông traàm; ñoát höông, xoâng h.: Incense Höôùng daãn, chæ ñaïo, dìu daét: Guidance Höôùng ngaõ, noäi höôùng: Introversion Höôùng ngoaïi giôùi: Extraversion Höôùng taâm: Centripetal Höôùng theå: Esse ad Höôùng/ñoái ngoaïi: Ad extra Höôùng/ñoái noäi: Ad intra Höu chieán vì Chuùa (vaøo caùc ngaøy hoaëc dòp leã lôùn Trung coå): Truce of God Höõu haïn; coù ngoâi soá: Finite Höõu hieäu, coâng hieäu; thöïc söï, hieän thöïc; coù hieäu löïc, giaù trò, söùc taùc ñoäng maïnh; soá quaân thöïc ngaïch: Effective Höõu hieäu hoùa hoân phoái (ñk 1156-65): Validation of marriage Höõu hieäu hoùa (hoân phoái): Convalidation Höõu hieäu tính, hieäu löïc; giaù trò (luaän lyù, phaùp lyù), hôïp thöùc tính: Validity Höõu hieäu tính; hieän thöïc tính; söùc taùc ñoäng: Effectiveness

130

Hy leã Misa, Thaùnh Leã: Sacrifice of the Mass Hy leã ngôïi khen, taùn tuïng: Sacrifice of praise Hy leã taï ôn: Eucharistic sacrifice, Sacrifice of thanksgiving Hy sinh tö yù/kieán: Intellectual sacrifice, sacrifice of intellect Hy sinh, queân mình: Selfsacrifice Hy teá: Sacrifice Hy teá bí tích: Sacramental immolation Hy teá Cöïu Öôùc: Old Testament sacrifice Hy teá khoâng ñoå maùu: Unbloody sacrifice Hy teá Taân Öôùc: New Testament sacrifice Hy/ñöùc voïng: Hope Hyù tröôøng Coliseum: Coliseum

Höõu ích; höõu duïng; thöïc duïng: Utility Höõu thaàn thuyeát: Theism Höõu thaàn thuyeát; töï nhieân thaàn giaùo: Deism Höõu theå: Ens Höõu theå hoïc quan heä: Relational ontology Höõu theå höôùng tha: Esse ad aliud Höõu theå loaïi suy: Analogia entis Höõu theå taïi theå: In esse Höõu theå thieâng lieâng: Spiritual being Höõu theå, hieän höõu, toàn taïi: Esse, being Höõu theå, thieän, nhaát vaø chaân thì giao hoaùn (chæ laø moät): Ens, bonum, unum, verum, convertuntur Höõu-töù-phuùc: Saccidananda Hy hoùa: Hellenization Hy hoùa tín lyù: Hellenization of dogma Hy laïp: Greek Hy leã giao hoøa: Peace offering

131

I

In daáu thaùnh: Stigmatization I-sa-ac: Isaac Isaia leân trôøi, thaêng thieân (nguïy thö): Ascension of Isaia Isaia thöù ba (caùc chöông 5666 trong saùch Is): TritoIsaiah I-sai-a, Is: Isaiah Ít-ra-en: Israel

Ích chung, coâng ích: Common good Ích kyû, vò kyû: Selfish(-ness) Icteâri, cuoàng loaïn, loaïn thaàn kinh: Hysteria Im laëng laøm baèng (khoâng baøn ñeán moät ñeà taøi nhöõng khi caàn noùi ñeán laø baèng chöùng cho thaáy ng. giöõ im laëng khoâng bieát veà ñeà taøi ñoù): Argument from silence

132

K

Keá hoaïch hoùa gia ñình theo phöông phaùp töï nhieân: Natural family planning Keá hoaïch TC: Oikonomia Keá nhieäm, keá vò; keá thöøa; keá tieáp, lieân tieáp: Succession Keá nhieäm caùc toâng ñoà: Apostolic succession Keá thöøa theo phaùp ñònh: To succeedto an intestate estate Keä: Verse Keát aùn, leân aùn; thaûi boû, loaïi boû: Condemn(-ation) Keát aùn/toäi; ng. bò keát aùn, phaïm nhaân: Convict Keát aùn tuyeät thoâng: Anathema/ excommunication Keát cuïc ñi ñeán choã...: Culminate in Keát cuïc thaàn tình, giaûi phaùp thaàn dieäu (laøm nhö cöù baám maùy laø TC ñeán giaûi quyeát heát moïi söï): Deus-exmachina Keát hieäp baûn theå: Substantial union Keát hieäp ngoâi vò: Personal union Keát hieäp sieâu bieán: Transforming union

Keû baûo veä: Goel Keû cheát soáng laïi: Resurrection of the dead Keû laøm ngheä thuaät theo loái taøi töû, khoâng chuyeân saâu: Dilettante(-ti) Keû phaûn boäi, phaûn naïp thaùnh cuï (ng. kitoâ trao naïp thaùnh cuï - cheùn/ñóa thaùnh vaø saùch thaùnh - cho keû baùch ñaïo hoài n. 303-311): Traditor Keû thuø, cöøu ñòch, ñoái phöông: Enemy, Adversary Keùp, ñoâi; nhaø hai caên hoä; (xöa) phuïng vuï leã troïng: Duplex Keâ giao/gian; thuù daâm: Sodomy Keá hoaïch, phöông aùn, chöông trình; baûn ñoà; sô ñoà; daøn baøi: Plan Keá hoaïch bí tích: Sacramental economy Keá hoaïch cöùu ñoä: Divine economy, plan of salvation, economy of salvation (= nhieäm cuïc cöùu ñoä) Keá hoaïch hoùa gia ñình: Family planning

133

Keâu môøi; môøi goïi; moïc goïi: Invitation Khaû giaûi theå tính ngoaïi taïi: Extrinsic/outer dissolubility Khaû giaûi theå tính noäi taïi: Intrinsic dissolubility Khaû hoaøn thieän tính: Perfectibility Khaû kính; ngaøi, quyù...(töø duøng ñeå toân xöng caùc giaùo só): Reverend Khaû naêng choáng beänh, kh.n. mieãn dòch; mieãn tröø, ñaëc mieãn: Immunity Khaû naêng sinh duïc: Genitality Khaû naêng truyeàn thoâng: Communicative competence Khaû naêng, naêng löïc; naêng caùch; taøi naêng, kheùo leùo: Ability, capacity Khaû theå tính; khaû naêng: Possibility Khaû thuï tính; thuï naïn tính (coù theå chòu khoå ñau): Passibility Khaû tri, khaû nieäm, coù theå hieåu, deã hieåu: Intelligibility Khaû/tieàm naêng: Virtuality Kha-ba-cuùc, Kb: Habakkuk or Habacuc Khaùc bieät, ña daïng, nhieàu veû: Diversity

Keát hieäp thieâng lieâng: Spiritual union Keát hoân: Contract marriage Keát hoân baèng ñaïi dieän (ñk 1105): Proxy marriage Keát hoân laàn thöù hai, taùi hoân (nam tuïc huyeàn; nöõ taùi giaù): Digamy Keát hoân (cöôùi vôï); gaû baùn; taùn thaønh, nhaän theo: Espouse Keát hoân; gaû baùn; hoân leã: Wed(ding) Keát hôïp ngaãu nhieân: Coincidental aggregate Keát hôïp thuoäc tính: Accidental union Keát luaän thaàn hoïc: Theological conclusion Keát thuùc, ñình chæ, thuû tieâu, huûy boû; hoaøn thaønh; töø vó: Termination Keát töø töù töï (boán chöõ; vg. YHWH): Tetragrammaton Keát öôùc song phöông: bilateral/synallagmatic Contract(-ion) Keát öôùc; hôïp ñoàng, kheá öôùc: Contract(-ion) Keâu goïi, hieäu trieäu; khaùng caùo, thöôïng toá; yeâu caàu; haáp daãn: Appeal, summon 134

Khaùc bieät trong hieäp nhaát: Diversity within unity Khaùc bieät veà phaåm chaát: Qualitative difference Khaùc ñaïo (ñk 1086); baát ñoàng tín ngöôõng: Disparity of cult/worship Khaùc/laï thöôøng; ñaëc bieät: Extraordinary Khaùc-gai, Kg: Haggai (Aggai, Aggaeus) Khaùch quan tính; thaùi ñoä khaùch quan, voâ tö: Objectivity Khaùch quan; khaùch theå; muïc ñích/tieâu: Objective Khai ñoaïn ñöùc tin, böôùc daãn nhaäp ñöùc tin: Preambles of faith, praeambula fidei Khai maïc, kh. tröông; môû ñaàu, khaùnh thaønh; nhaäm chöùc: Inaugurate Khai quaät: Disinter(-ment) Khai taâm (daãn nhaäp vaøo maàu nhieäm): Mystagogy Khai taâm, môû ñaàu, nhaäp moân: Initiation Khai trieån giaùo lyù: Development of doctrine Khai tröø khoûi haøng giaùo só (ñk 1394): Dismiss from clerical state 135

Khaûi huyeàn, Kh; maïc khaûi: Apocalypse, revelation Khaùi nieäm, yù nieäm: Concept Khaùi nieäm: Verbum mentis Khaùi nieäm cô sôû, kieán thöùc cô ñaúng; boä phaän/cô quan sô phaùt/taïo: Rudiment(s) Khaùi nieäm hoùa: Conceptualization Khaùi quaùt hoùa, toång quaùt hoùa, suy roäng; phoå caäp, phoå bieán: Generalization Khaùm xeùt, xem xeùt, thaåm tra; thi cöû, khaûo haïch; thaåm vaán: Examination Khaùng baùc, baùc beû, phaûn/choáng ñoái; (ñaët) vaán naïn; caùo tò (ñk 1450): Object(-ion) Khaùng bieän thaát hieäu: Peremptory exceptions Khaùng bieän vieân aùn phong thaùnh; khaùng vieân phe quyû (ñöa ra nhöõng lyù do choáng trong caùc vuï phong thaùnh): Devil's advocate Khaùng cöï thuï ñoäng: Satyagraha Khaùng cöï tieâu cöïc: Passive resistance

Khaên lau tay (phuïng vuï): Manuterge Khaên lieäm thaønh Toârinoâ, khaên lieäm thaùnh (Turin, YÙ, taùng xaùc ÑK?): Holy shroud Khaên loùt, taõ loùt, khaên boïc (treû con): Swaddling-bands/clothes Khaên loùt cheùn thaùnh: Corporal Khaên luùp nöõ tu: Religious veil Khaên phuû baøn thôø: Altar cloth Khaên phuû cheùn (cheùn thaùnh trong phuïng vuï Bydaênxioâ): Aer Khaên phuû ñaàu goái (GM duøng khi haønh leã): Gremial(-e) Khaên phuû vai (khoaùc ngoaøi, khaùc vôùi khaên vai quaøng beân trong, tröôùc khi maëc leã phuïc): Humeral Khaên quaøng vai, khaên vai: Amice, humeral veil Khaên thaùnh Hy laïp (coù di tích thaùnh): Greek corporal Khaên/baêng choaøng vai (khoaùc leân y phuïc tu só cuûa moät soá Doøng tu); boä aùo ÑM: Scapular Khaúng ñònh, quaû quyeát: Affirmation

Khaùng ñòch luaän, ñoái phöông luaän chöùng (laáy gaäy oâng ñaäp löng oâng): Ad hominem Khaùng ñòch luaän, ñoái thuû luaän chöùng (duøng lyù ñoái thuû choáng laïi ñoái thuû) (giaùo luaät) do nhaân: Ab homine (argument) Khaùng vieân löông taâm: Conscientious objector Kha-noùc: Enoch Khaûo coå hoïc: Archaeology Khaûo coå hoïc kinh thaùnh: Biblical archaeology Khaûo saùt; khaûo cöùu, daøy coâng nghieân cöùu: Disquisition Khaùt voïng, nguyeän/kyø voïng; lôøi nguyeän taét: Aspiration Khaên truøm, vaûi truøm: Veil Khaên [thöa] che maët (nöõ tín ñoà Hoài giaùo: Yashmak Khaên baø Veâroânica (lau maët Chuùa Gieâsu treân ñöôøng töû naïn): Veronica's veil Khaên caàm gaäy (GM, quaøng vai chuù giuùp leã): Vimpa Khaên che cheùn: Chalice veil Khaên ñeo tay (trong Thaùnh Leã thôøi xöa): Manip(u)le Khaên lau cheùn, khen tuyeát: Purificator 136

Khaán toøng söï: Real vow Khaán troïn: Perpetual vow Khaán troïng: Solemn vow Khaán tö: Private vow Khaán vaâng lôøi: Vow of obedience Khaâu [coøn] khuyeát: Missing link Khaåu chieán: War(-fare) of words Khaåu hieäu, bieåu ngöõ: Slogan Khaåu nguyeän (ñoïc kinh): Vocal prayer Khaåu thieät voâ baèng, lôøi noùi bay ñi: Verba volant Khe, keõ hôû; giaùn kyø (thôøi gian giaùn caùch toái thieåu caàn phaûi giöõ nhöõng khi chòu caùc chöùc [thaùnh]): Interstices Khen ngôïi, ca tuïng; khuyeân baûo, coá vaán; giôùi thieäu, tieán cöû, göûi gaém, phoù thaùc: Commend Khen ngôïi, thaêm hoûi, chuùc möøng: Compliment Khen thöôûng: Remuneratory sanction Kheá öôùc: Contract Kheá öôùc hoân nhaân: Matrimonial covenant

Khaúng ñònh caùch (ñeå noùi veà TC): Via affirmationis Khaâm lieäm; che ñaäy, bao kín; khaên lieäm: Shroud Khaâm söù toøa thaùnh: Apostolic delegate Khaån caáp, böùc baùch, böùc thieát, caáp baùch: Urgent Khaån caàu, caàu khaán, keâu caàu; phuø hoä: Invocation Khaån caàu, van naøi: Beseech Khaån nguyeän: Impetratory prayer Khaán coâng (ñk 1192): Public vow Khaán cö sôû coá ñònh: Vow of stability Khaán ñôn: Simple vow Khaán hoãn hôïp (ñk 1192§3): Mixed vow Khaán khieát tònh: Vow of chastity Khaán khoù ngheøo: Vow of poverty Khaán laàn cuoái: Final vow Khaán laàn ñaàu: First vow Khaán sinh: Professed Khaán taïm: Temporal vow Khaán toøng nhaân: Personal vow

137

Kheâu gôïi; kheâu daâm, quyeán ruõ tình duïc: Sex-appeal, pornographic, erotic, sexy Khí: Ruach Khí chaát, tính khí; tính tình: Temperament Khích bieän phaùp (phöông phaùp gôïi hoûi theo kieåu cuûa Socrates): Maieutics Khích leä, coå vuõ: Hortative(-ory) Khieâm haï, kh.nhöôøng, kh.toán, nhuùn nhöôøng; thaáp heøn, taàm thöôøng: Humble Khieâm toán/nhöôøng; ñoan trang, neát na: Modesty Khieám dieän, khuyeát tòch, vaéng maët taïi toøa; thieáu/vôõ nôï; boû cuoäc; baát löïc, thieáu thoán: Default Khieám nhaõ, voâ leã, baát lòch söï, soã saøng, trô treõn; voâ lieâm sæ; töï phuï: Immodeste(-y) Khieån traùch (ñk 1339): Rebuke Khieáp sôï/ñaûm: Horror Khieát tònh: Chastity Khieát tònh vôï choàng: Conjugal chastity Khieâu daâm; saùch baùo khieâu daâm, daâm thö: Pornography, obscenity

Khieâu khích; kheâu gôïi: Provocation Khinh bæ/reû, khinh mieät; cheá nhaïo: Scorn Khinh mieät/thöôøng/bæ: Despise, contemptuous Khinh xaùc (noùi giaûm ñi, khoâng trình baøy heát söï thaät); khinh ngöõ phaùp: Understatement Khinh xuaát, sao laõng, cheånh maûng, boû beâ: Neglect Kho baïc, ngaân khoá; kho taøng; boä taøi chaùnh: Treasury Kho taøng, toàn khoaûn; tieàn göûi, t. ñaët coïc, t. kyù quyõ; traàm tích: Deposit Kho taøng coâng ñöùc cuûa GH: Treasury of the Church Kho taøng coâng ñöùc/traïng: Treasury of merits Kho taøng ñöùc tin, tín baûo khoá (1Tm 6,20): Deposit of faith Khoù ngheøo Phuùc AÂm: Evangelical poverty Kho/choã chöùa; nôi choân caát; ng./vaät caát giöõ nhöõng ñieàu bí maät: Repository Khoa aûnh thaùnh, aûnh töôïng hoïc: Iconography Khoa bieän/minh giaùo, tín chöùng hoïc: Apologetics 138

Khoa xem chöõ vieát, buùt töôùng, thuaät chieát töï: Graphology Khoûa thaân; chuû nghóa khoûa thaân: Nudism Khoùa hoäi thaûo, hoïc hoûi chuyeân ñeà: Seminar Khoaùi caûm nhuïc duïc, daâm caûm: Venereal delectation Khoaùi caûm; khoaùi traù, thuù vò: Delectation Khoaùi laïc: Pleasure Khoaùi laïc chuû nghóa: Hedonism Khoaùi laïc giao hôïp: Venereal pleasure Khoan dung, dung thöù, dung nhöôïng, nhaân nhöôïng, kieân nhaãn, chòu ñöïng: Tolerance Khoan thöù, bao dung; nhaãn nhuïc: Longanimity Khoan thöù/hoøa; phoùng thöù thuyeát; loái soáng buoâng thaû: Laxism Khoaûn luaät: Canon of a council Khoe khoang, khoaùc laùc; haõnh dieän; töï khoa, töï haøo: Boasting Khoe khoang, töï phuï, töï maõn, töï cao t. ñaïi; yù töôûng ñoäc ñaùo, lôøi vaên ñaëc saéc: Conceit

Khoa chuù giaûi: Hermeneutics Khoa chöõa trò baèng ñieän, lieäu phaùp ñieän: Electrotherapy Khoa ñòa chính trò: Geopolitics Khoa hoïc; kieán thöùc/tri thöùc: Science, sciencia Khoa hoïc kitoâ (toân phaùi do Mary B. Eddy saùng laäp (1879), chuû tröông coù quyeàn chöõa beänh qua nieàm tin vaø töø choái duøng ñeán y khoa): Christian science Khoa hoïc luaän, nhaän thöùc luaän (khaûo luaän veà phöông phaùp hieåu bieát): Epistemology Khoa hoïc nhaân vaên, coå ñieån hoïc: Humanities Khoa hoïc thaùnh (coù chuû ñeà vaø tinh thaàn toân giaùo): Sacred sciences Khoa hoïc veà ñöùc tin: Science of faith Khoa nhaân chuûng thaàn hoïc: Theological anthropology Khoa phaân tích haäu thieân: Posterior analytics Khoa phoâi thai, phoâi hoïc: Embryology Khoa sö phaïm, giaùo duïc hoïc: Pedagogy

139

Khoân ngoan; lòch duyeät, thoâng thaïo, uyeân baùc, uyeân thaâm: Wise Khoân taû, khoù taû neân lôøi: Ineffable Khoâng bieát, voâ tri, baát khaû tri: Nescience Khoâng bôø beán, voâ bieân; voâ cöïc: Infinity Khoâng cam keát, löûng lô, nöôùc ñoâi: Non committal Khoâng can thieäp: Non intervention Khoâng caét bì: Uncircumcision Khoâng chaéc chaén, xaùc thöïc; baát ñònh, baáp beânh; löôõng löï: Uncertainty Khoâng chòu ñieàu kieän, khoâng leä thuoäc ñieàu kieän; tuyeät ñoái: Unconditioned Khoâng chòu xeùt xöû; khoâng xeùt xöû cho coâng baèng: Denial of justice Khoâng coù khoâng ñöôïc, tieân quyeát, thieát yeáu: sine qua non Khoâng coù laáy moät lyù do naøo: No earthly reason Khoâng coù tình ng., bieát xoùt thöông; nhaãn taâm, taøn aùc: Heartless

Khoeùt boû haïch nhaân (nhaõn caàu); minh giaûi: Enucleate Khoâ khan: Aridity Khoâ khan thieâng lieâng: Spiritual dryness Khoå: Dukha Khoå cheá; khoå luyeän: Ascesis Khoå ñau: Suffering Khoå ñau, gian truaân, baát haïnh; thöû thaùch: Tribulation Khoå hình, hình phaït; ñau khoå: Poena Khoå phuï thuyeát (cho raèng TC Cha chòu khoå naïn): Patripassianism Khoå thô: Stanza Khoå/thoáng daâm; chöùng khoaùi khoå, töï haønh haï chính mình: Masochism Khoå cheá: Mortification Khoå naïn: Passion Khoái naëng; giaù tieàn; nhieäm vuï; aùn buoäc toäi; dieãn töø (cuûa caùc beà treân cao caáp... nhaân caùc dòp ñi kinh löôïc): Charge Khoân ngoan, ñöùc khoân, hieàn ñöùc: Sapientia, sophia Khoân ngoan, ñöùc khoân; töøng traûi; Saùch Khoân ngoan, Kn: Wisdom

140

Khoâng sinh lôïi, ích lôïi, keát quaû; voâ ích, uoång coâng; thaát baïi: Unfruitful(-ness) Khoâng sinh saûn, voâ sinh; caèn coãi; khoâng keát quaû, voâ boå; voâ khuaån: Sterile Khoâng theå bieát, khoâng theå nhaän thöùc; baáât khaû tri: Unknowable Khoâng theå chinh /khaéc phuïc, baát khaû thaéng, voâ ñòch; baát khaû trieät: Invincible Khoâng theå choái caõi, tranh giaønh; khoâng theå hoài tò/töø boû: Unchallengeable Khoâng theå di chuyeån, thuyeân chuyeån: Irremovability Khoâng theå di chuyeån; baát di dòch, coá ñònh, baát ñoäng; khoâng theå baõi mieãn; kieân ñònh, k. quyeát: Immovable Khoâng theå ñaûo ngöôïc, chuyeån hoài: Irreversible Khoâng theå ñoåi thay, baát bieán: Immutability Khoâng theå hö naùt (bieán chaát), baát huû; khoâng theå mua chuoäc: Incorruptibility Khoâng theå tha thöù: Irremissible

Khoâng coù trong KT; traùi vôùi KT: Unbiblical Khoâng di chuùc: Ab instestat, Intestate(-acy) Khoâng ñôøi naøo: Greek calends Khoâng ñuùng, sai; khoâng chính xaùc, khoâng chænh; thieáu soùt: Inaccurate Khoâng gian; khoâng trung; khoaûng troáng; khoaûng caùch; khoaûng thôøi gian: Space Khoâng haøi hoøa, kh.hoøa hôïp; khoâng thích hôïp, kh.caân xöùng; khoâng phaûi pheùp, baát lòch söï: Incongruity Khoâng hôïp phaùp; khoâng chính ñaùng, kh.ch.thöùc; khoâng hôïp lyù; voâ caên cöù; ngoaøi hoân nhaân, tö sinh: Illegitimate(-acy) Khoâng kitoâ; traùi vôùi Kitoâ giaùoâ: Non-christian, unchristian Khoâng nhaän cñ Calceâñoânia: Non chalcedonian Khoâng nhaát quaùn, maâu thuaãn: Inconsistent Khoâng phaïm (kh.coù) toäi (trong thöïc teá): Impeccancy Khoâng röûa toäi; khoâng coù teân thaùnh: Unchristened

141

Khoâng vaâng lôøi, baát phuïc tuøng, baát tuaân: Disobedient Khoâng xaùc ñònh, baát ñònh, phieám ñònh, maäp môø; voâ haïn; voâ ñònh theå: Indefinite Khoâng xuùc ñoäng, thaûn nhieân, ñieàm tónh: Impassive Khoâng, voâ, baát, phi: NonKhoâng/ phi giaùo phaùi: Undenominational Khoâng/baùn chính thöùc; aân caàn, soát saéng (giuùp ñôõ): Officious Khoâng-thôøi gian: Space-time Khôûi haïn, khôûi ñieåm, moác tröôùc: A quo Khôûi nguyeân hoïc (ñoái laïi vôùi caùnh chung hoïc): Protology Khôûi nguyeân nhaân loaïi, quaù trình hình thaønh nhaân loaïi: Anthropogenesis Khôûi nguyeân toäi, vi nhaân nguyeân toäi (nguyeân nhaân): Originating original sin Khôûi nguyeân vaø cuøng taän: Alpha and Omega Khôûi sinh phoâi thai: Embryogenesis Khôûi toá (ñk 1501): Introduction of the case

Khoâng theå thay theá: Incommutable Khoâng theå thay/bieán ñoåi; baát bieán: Unchangeable Khoâng theå truyeàn ñaït, baát khaû thoâng: Incommunicable(bility) Khoâng thích ñaùng, kh. thoûa ñaùng, kh. phuø hôïp; khoâng ñaày ñuû: Inadequate(-cy) Khoâng thích ñaùng/hôïp; laïc ñeà; khoâng ñuùng luùc, hôïp thôøi: Irrelevance, -cy Khoâng thôøi hieäu (phaûi ra toøa): Imprescriptible Khoâng thuaàn nhaát, hoãn taïp; dò chaát; dò loaïi: Heterogeneous(-eity) Khoâng tieát duïc, hoang daâm; khoâng kieàm cheá ñöôïc: Incontinence Khoâng tieâu bieåu, voâ loaïi: Atypical Khoâng tin, khoâng tin nhaän; khoâng tin töôûng: Disbelieve Khoâng truyeàn pheùp (baùnh, röôïu); khoâng cung hieán (nhaø thôø): Unconsecrated Khoâng töôûng: Utopia Khoâng töôûng thöôïng giôùi (Tillich): Vertical utopia 142

Khuoân vaøng thöôùc ngoïc (Mt 7, 12): Golden rule Khuyeån nho; hoaøi nghi, yeám theá; baát chaáp ñaïo lyù, voâ lieâm sæ: Cynic(-al) Khuyeán caùo: Monitum Khuyeán khích, khích leä, coå voõ; uûng hoä: Encourage Khuyeán thieän: Par(a)enesis Khuyeát vò (ñk 153): Vacancy Khuyeát, troáng, boû khoâng: Vacant Khuynh höôùng, thieân h., nghieâng chieàu; cuùi ñaàu, cuùi mình: Inclination Khuynh höôùng, thieân höôùng: Proclivity, tendency, trend Khöû truøng, saùt truøng, dieät khuaån; laøm cho heát sinh saûn, trieät saûn, tuyeät saûn: Sterilize(-ation) Kích duïc baèng mieäng löôõi: Cunnilingus Kích duïc mieäng, khaåu daâm: Oral erotism, oralism Kích ñoäng; kích thích; laøm naùo ñoäng, soâi noåi, höùng khôûi, naùo nöùc; khích ñoäng, khuaáy ñoäng; gaây neân, gôïi leân: Excite(-ment)

Khu ñaát raøo kín; haøng raøo vaây quanh; taøi lieäu göûi keøm; noäi vi; noäi caám: Enclosure Khu ñaát; ñòa hình, ñòa theá; laõnh vöïc: Terrain Khu vöïc thuoäc quyeàn giaùo hoaøng: Obedience of the pope Khu, haït: Circumscription Khuùc bi thöông, ai ca, ai khuùc: Elegy Khuùc giaûi, quaûng dieãn: Paraphrase Khuùc nhaïc ñaøn oáng nhaø thôø: Strain of the church organ Khueâ phoøng: Gynaeceum Khung caûnh, boái caûnh; vaên caûnh/maïch, ngöõ caûnh; caûnh/tình huoáng: Context Khung veõ bieåu hieän vuõ truï; bieåu töôïng coá gaéng töï caûi thieän: Mandala Khuûng hoaûng: Crisis Khuûng khoaûng baûn saéc: Identity crisis Khuoân maãu, moâ bieåu; heä bieán hoùa; traùc ngoân (trình thuaät Phuùc AÂm neâu baät moät lôøi noùi ñaëc bieät cuûa Ñöùc Gieâsu): Paradigm

143

Kieán thöùc thieân phuù: Infused knowledge Kieän tuïng, tranh chaáp, tr.tuïng; tranh luaän: Litigate Kieâng khem/cöõ; traùnh: Abstain, abstinence Kieâng thòt, ngaøy: Days of abstinence Kieâng thòt ngaøy thöù saùu: Friday abstinence Kieáp: Kalpa Kieáp sau; khaùc laï, khoâng thöïc teá: Otherworldliness Kieät söùc, suy yeáu; voâ hieäu, baát löïc: Effete, exhausted Kieät taùc: masterpiece Kieâu caêng, ngaïo maïn; kieâu kyø: Haughty Kieâu haõnh, haõnh dieän; kieâu caêng, k. ngaïo, töï haøo: Pride Kieåu Bydaênxioâ, vieån voâng: Byzantinism Kieåu chöõ hoa (Roâma, tk 4-8): Uncial script Kieåu di truyeàn aån hình, kieåu gien: Genotype Kieåu ñoái xöôùng, ñaùp ca: Antiphonal Kieåu maãu; ñieån hình; (KT) tieân tröng, döï bieåu: Type

Kích thöôùc, quy moâ: Proportions Kòch luaân lyù (thôøi Trung coå tranh luaän giöõa Thieän vaø AÙc): Morality play Kòch toân giaùo: Miracle plays Kòch trình taû cuoäc thöông khoù: Passion play Kieåm chöùng; thaåm tra; xaùc minh: Verification Kieåm duyeät vieân: Censor Kieåm ñònh thaàn hoïc: Theological censure Kieåm soaùt sinh saûn: Birth control Kieåm tröøng tö phaùp: Judicial censure Kieân ñònh/ trì; coá chaáp, khaêng khaêng; dai daúng, toàn löu: Persistence(-cy) Kieân nhaãn, k.trì, beàn chí, b.gan; beàn ñoã cho ñeán cuøng (giöõ ôn thaùnh cho ñeán cheát): Perseverance, perseverance, patience Kieân taâm/trì: Constancy Kieán nhaân (ng. coù thieân nhaõn), tieân tri: Seer Kieán thöùc thaâu thaùi: Acquired knowledge

144

Kinh caàu cho heát moïi tín höõu (coøn soáng vaø ñaõ qua ñôøi): Commemoration of the Living and the Dead Kinh caàu caùc thaùnh: Litany of the saints Kinh caàu cho ngöôøi soáng: Memento of the living Kinh caàu Ñöùc Baø: Litany of Our Lady Kinh caàu Ñöùc Gieâsu (nhaéc ñi nhaéc laïi caâu "Laïy Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con TC, xin thöông xoùt con laø keû coù toäi"): Jesus (Christ) prayer Kinh caàu Maùu chaâu baùu Chuùa Gieâsu: Litany of the Precious Blood Kinh caàu taét: Divine praises Kinh caàu Thaùnh danh Chuùa Gieâsu: Litany of the Holy Name Kinh caàu thaùnh Giuse: Litany of St. Joseph Kinh caàu Traùi tim Chuùa Gieâsu: Litany of the Sacred Heart Kinh caäy: Act of hope Kinh chieàu: Evening Prayer, Vespers

Kieåu noùi, thaønh ngöõ; thaàn ngoân (lôøi TC noùi ra moät caùch sieâu nhieân vôùi moät ngöôøi): Locution Kieåu/maãu raäp khuoân, maãu coù saün: Stereotype Kim söû (lòch söû caùc Thaùnh do Jacobus de Voragineâ († 1298) bieân soaïn): Golden legend Kín ñaùo, bí maät; thaàm kín: Secrecy Kín, bí maät; thaàm kín; lôøi nguyeän treân leã vaät (xöa= ñoïc thaàm): Secret Kinh "Haõy nhôù": Memorare Kinh "Phoù daâng linh hoàn...": Commendation of the Soul Kinh "Saùng danh": Gloria Patri Kinh "Thaùnh, Thaùnh, Thaùnh...": Sanctus Kinh "Vinh danh": Gloria Kinh aên côm (tröôùc hoaëc sau böõa aên): Grace (at meals) Kinh boä: Canon Kinh Caùo mình: Confiteor Kinh caàu: Litany Kinh caàu Anh giaùo: Bidding prayer

145

Kinh Kính möøng: Ave Maria, Hail Mary Kinh Koran (Hoài giaùo): Koran Kinh Laïy Cha: Lord's Prayer, Our Father, Pater Noster Kinh Laïy Chieân Thieân Chuùa; hình nhoû cuûa Chieân TC: Agnus Dei Kinh Laïy Nöõ vöông: Salve Regina Kinh Laïy Nöõ Vöông thieân ñaøng: Regina coeli Kinh löôïc theo giaùo luaät: Canonical visitation Kinh löôïc toâng toøa: Apostolic visitation Kinh lyù, kinh löôïc (ñk 396): Pastoral visitation Kinh Maân coâi : Rosary Kinh meán: Act of love Kinh nghieäm: Experience Kinh nghieäm thaàn caûm, thaàn nghieäm: Mystical experience Kinh ngôïi khen: Magnificat Kinh nguyeän: Euchology Kinh nguyeän ngaén (goàm caâu xöôùng vaø caâu ñaùp): Preces Kinh nguyeän phuïng vuï: Liturgical prayers Kinh nhaäp leã: Introit

Kinh chieàu (Anh giaùo): Evensong Kinh chieàu (caàu cho ng. quaù coá); thuoác giaû (ñeå traán an), hö döôïc; lôøi traán an: Placebo Kinh Chuùng tuïng TC" (ñoïc tieáp sau buoåi chaàu Mình Thaùnh): Divine praises Kinh daâng ngaøy (cho Thaùnh Taâm Chuùa): Morning offering Kinh ñeâm (xöa goàm Kinh saùch vaø Kinh saùng cuûa Phuïng vuï giôø kinh ngaøy nay): Nocturn Kinh ñoïc khi aên: Grace at meals Kinh ñoïc sau Thaùnh Leã (Leâo III, cho tôùi n. 1964): Leonine prayers Kinh giôø nhaát: Prime Kinh hoaëc Leã caàu cho ngöôøi quaù coá: Suffrages Kinh Haõy nhaän: Suscipe Kinh Haõy nhôù: Memorare Kinh hoài nieäm, truy/töôûng nieäm, (sau khi truyeàn pheùp): Anamnesis Kinh khaån xin (ñoïc sau kinh Laïy Cha trong Thaùnh Leã): Embolism

146

Toaøn naêng! Thaùnh Baát töû! Xin thöông xoùt chuùng con! " Bizantinoâ): Trisagion Kinh teá hoïc; neàn kinh teá: Economics Kinh teá thò tröôøng: Market economy Kinh teá, coù lôøi, sinh lôøi; lieân quan ñeán keá hoaïch cöùu ñoä: Economic Kinh thaùnh: Holy Writ, Bible, Sacra doctrina pagina, Sacred Scripture, Holy Scripture(s) Kinh thaùnh hôïp daãn: Biblical concordance Kinh Thaùnh öùng nghieäm: Fulfil(l)ment of Scripture Kinh Thaùnh (coâng giaùo dòch ra tieáng Anh taïi Douai, Bæ; TÖ n. 1582; CÖ n. 1609): Douai(Douay/Doway) Bible Kinh Thaùnh (Do thaùi): Tanakh Kinh Thaùnh (giôùi ngheøo) tranh truyeän (Trung coå duøng ñeå daïy giaùo lyù kinh thaùnh baèng tranh veõ): Biblia pauperum Kinh Thaàn vuï: Divine office Kinh Thaàn vuï kính Ñöùc Meï: Little office of our Lady

Kinh nhaät tuïng, thaàn vuï: Divine office Kinh phaït taï: Act of reparation Kinh röûa tay: Lavabo Kinh saùch: Office of readings Kinh saùng: Matins or mattins Kinh saùng; giôø Kinh Ca Ngôïi Ban Saùng: Lauds Kinh Saùng danh: Gloria Patri Kinh só: Canon Kinh só doøng: Canon regular Kinh só Doøng thaùnh Norbert (saùng laäp n. 1120): Premonstratensian canons Kinh só ñan vieän thaùnh Victor (Paris): Victorines Kinh só ñoaøn: Cathedral chapter Kinh só thaùnh AÂugutinoâ: Black canons Kinh só xaù giaûi: Canon penitenciary Kinh só xaù giaûi (ñk 508): Canon penitentiary Kinh sö: Scribe Kinh Taï ôn: Eucharistic prayer Kinh taï ôn hoaëc caàu chuùc (Do thaùi): Berakah Kinh Tam thaùnh tuïng ("Thaùnh Chuùa trôøi! Thaùnh

147

Kính nhôù: Celebrate(-tion) the memory Kính phuïc, khaâm phuïc: Admire Kính phuïc, ngöôõng moä: Esteem Kính sôï: Reverential fear Kính sôï TC: Fear of God Kinh, tieát (Nhaø Phaät): Sutra Kitoâ dieãn hoùa chuû thuyeát: Christogenesis Kitoâ giaùo hoùa, kitoâ hoùa, laøm cho thaám nhuaàn, mang laïi tinh thaàn kitoâ: Christianization Kitoâ giaùo khoâng teân, k.g. taïi taâm: Anonymous Christianity Kitoâ giaùo, ñöùc tin hoaëc tinh thaàn kitoâ: Christianity Kitoâ hoïc: Christology Kitoâ hoïc cao theå (nhaán maïnh ñeán thieân tính cuûa ÑK): High christology Kitoâ hoïc chöùc naêng/taùc naêng: Functional christology Kitoâ hoïc giaûi tích: Analytical Christology Kitoâ hoïc haï khôûi, thaêng trình: Christology from below, ascending

Kinh Thuù nhaän:Confiteor Kinh thöông xoùt: Kyrie eleison Kinh tieán daâng Thaùnh Theå (sau truyeàn pheùp): Eucharistic oblation Kinh tieán hieán trong thaùnh Leã (Leã quy, Kinh taï ôn); caùch laùy chöõ ñaàu: Anaphora Kinh Tin kính caùc Toâng ñoà: Apostle's creed Kinh tin kính Niceâa: Nicene Creed Kinh Tin kính, coâng thöùc tuyeân tín; tín khoaûn: Credo Kinh tin; duïc loøng tin; haønh vi ñöùc tin: Act of faith Kinh toái: Compline Kinh toång nguyeän, lôøi nguyeän nhaäp leã: Collect Kinh tôûm: Abhor(-rence) Kinh Truyeàn tin: Angelus Kinh töôûng nhôù keû cheát: Memento of the dead Kinh (phuïng vuï Byzantioâ); tranh veõ ÑK vôùi ÑM vaø thaùnh Gioan Taåy giaû: Deisis Kinh Vöïc saâu: De profundis Kính daâng Thieân Chuùa chí thieän chí ñaïi: DOM, Deo Optimo Maximo

148

Kitoâ höõu voâ danh (coù tinh thaàn kitoâ, maø khoâng gia nhaäp kitoâ giaùo): Anonym(ous) christian Kitoâ khaùc (neân gioáng ÑK): Alter Christus Kitoâ, Ñaáng chòu xöùc daàu, Meâsia: Christ Kít-roân: Cedron Kyø chay 40 ngaøy (xöa); thôøi gian caùch ly kieåm dòch: Quarantine Kyø coâng/kieät taùc cuûa TC: Gesta Dei Kyø dieäu, kyø laï; kyø quan; ngaïc nhieân; kinh ngaïc, kinh phuïc: Wonder Kyø gian, thôøi kyø, khoaûng thôøi gian: Duration Kyø nghæ leã; kyø höu thaåm: Vacation Kyû luaät, moân hoïc, boä moân; roi haønh xaùc; chính theå Calvin; reøn luyeän; ñöa vaøo khuoân pheùp; söûa phaït; haønh xaùc: Discipline Kyû nguyeân, thôøi ñaïi; thôøi kyø: Epoch Kyû nieäm, töôûng nhôù, hoài nieäm; ñaøi kyû nieäm; leã nhôù: Memorial, commemorative

Kitoâ hoïc höõu theå: Ontological Christology Kitoâ hoïc kinh thaùnh: Biblical Christology Kitoâ hoïc lôøi-ngöôøi (baûo toaøn nhaân tính ÑK tröôøng phaùi Antioâkia): Loùgos-anthopos christology Kitoâ hoïc lôøi-xaùc theå (baûo toaøn thieân tính ÑK tröôøng phaùi Aleâxanñria): Loùgos-sarx christology Kitoâ hoïc sieâu nghieäm: transcendental Christology Kitoâ hoïc Thaùnh Linh: Spirit Christology Kitoâ hoïc thöôïng xuaát, giaùng trình: Christology from above, descending Kitoâ hoïc trình töï: Process christology Kitoâ höõu Caûnh giaùo (ôû Trung Ñoâng): Asyrian Christians Kitoâ höõu chuû tröông giöõ luaät Do thaùi: Judaizers Kitoâ höõu phi GH, bò khai tröø: Unchurched Christians Kitoâ höõu Thaùnh Toâma (Malabar, AÁn ñoä): Thomas christians

149

Kyõ thuaät trôï truyeàn sinh: Reproductive engineering/ technologies Kyù chuyeån/nhöôïng (ngaân phieáu, vaên kieän); nhaän thöïc; thöøa/xaùc nhaän: Endorse Kyù hieäu ghi yù: Ideogram Kyù hieäu hoïc: Semiotics Kyù luïc, kinh sö: Scribe Kyù öùc, hoài töôûng, töôûng nieäm: Remembrance Kyù öùc, trí nhôù: Memory Kî maõ, cöôõi ngöïa; giai caáp kî maõ (equester Roma): Equestrian

Kyõ khoa hoïc: Technoscience Kyõ naêng aân aùi: Ars amandi Kyõ nöõ quy hoái/ chaùnh (phuï nöõ giang hoà/ phoùng ñaõng aên naên hoái caûi): Magdalens Kyõ thuaät, phöông thöùc tieán haønh: Technique Kyõ thuaät hoïc, coâng ngheä hoïc: Technology Kyõ thuaät sinh hoïc, sinh kyõ: Biotechnology Kyõ thuaät tính, tính caùch chuyeân moân, phöùc taïp, caàu kyø; thuaät ngöõ chuyeân moân: Technicality

150

L

Laïc giaùo Nicoâla (Kh 2, 6): Nicolaitans Laïc giaùo voâ yù thöùc: Material heresy Laïc giaùo (ñk 751), roái ñaïo, taø thuyeát: Heresy Laïc quan: Optimistic Laïc quan chuû nghóa, thaùi ñoä/taâm traïng laïc quan: Optimism Laïc quyeân (luùc daâng leã): Offertory collection Laïc thuyeát ñoäc nhaát thaàn vò (chuû tröông chæ coù moät Ngoâi Vò ñoäc nhaát trong TC): Monarchianism Laïc thuyeát ñôn naêng (cho raèng trong ÑK chæ coù moät naêng löïc ñoäc nhaát hoaït ñoäng, ñoù laø naêng löïc thieân tính, tk 7;): Monenergism or Monoenerg(et)ism Laïc thuyeát hình thaùi (cho raèng Ba Ngoâi chæ laø ba "caùch theå" cuûa cuøng moät Ngoâi Vò duy nhaát): Modalism Laïc thuyeát Marcion (nhò nguyeân, tk 2): Marcionism Laïc thuyeát nhaát chí (cho raèng ÑK chæ coù moät yù chí ñoäc

Laù, caønh coï (töôïng tröng cho chieán thaéng, cho cuoäc thaéng giaûi): Palm Laù ñaõ laøm pheùp: Blessed palms Laïc giaùo: Heresy Laïc giaùo Albi: Albigensianism, albigenses Laïc giaùo Arioâ (tk 4-6): Arian(ism) Laïc giaùo Auñioâ (tk 4): Audians Laïc giaùo Cathar (traøo löu nhò nguyeân, khoå haïnh Trung coå): Cathari(-st) Laïc giaùo Cerinthoâ (th 1-2): Cerinthians Laïc giaùo coá yù/tình: Formal heresy Laïc giaùo duy nhaân (ÑK chæ ñôn thuaàn laø moät con ngöôøi): Psilanthropism Laïc giaùo Maxeâñoânioâ (moät daïng cuûa Semi-arianism, tk 4-5): Macedonianism Laïc giaùo Montanoâ (tk 2-3, khaéc khoå vaø caám taùi hoân): Montanism Laïc giaùo Nicoâla (Kh 2, 6): Nicolaitans 151

trong vieäc sinh döôõng con caùi: Responsible parenthood Laøm cheát ngöôøi, gaây cheát; gaây thieät haïi: Lethal Laøm cho baát löïc, khoâng coù ñuû tö caùch; tuyeân boá khoâng ñuû tö caùch; töôùc quyeàn: Disqualify Laøm cho cheát eâm dòu, an töû (x. Cheát eâm aùi): Mercy killing, coup de graâce Laøm cho coù khaû naêng, naêng quyeàn, ñieàu kieän; trao quyeàn haønh, thaåm quyeàn: Enable Laøm cho coù quyeàn löïc, söùc naêng; trao quyeàn haønh, quyeàn löïc hoùa: Empower Laøm cho ñaéng; laøm cho böïc töùc, chua chaùt, cay ñaéng/cuù: Embitter Laøm cho phaûi loøng, yeâu thích, meâ say: Enamour(-or) Laøm cho thích thuù, khoaùi traù cao ñoä (ñeán ngaån ngöôøi): Enrapture Laøm cho thuï tinh: Fecundate Laøm chöùng; chöùng thöïc/nhaän; chöùng toû, bieåu loä: Testify Laøm daáu Thaùnh Giaù: Make the sign of the cross

nhaát laø yù chí TC, tk 7): Monothele(i)tism Laïc thuyeát nhaát tính (ÑK chæ coù moät baûn tính laø thieân tính): Monophysi(ti)sm Laïc thuyeát Peâlagioâ (töï söùc mình, khoâng caàn ñeán ôn Chuùa): Pelagianism Laïc thuyeát Sabellius (phuû nhaän söï khaùc bieät thaät söï giöõ Ba Ngoâi): Sabellianism Laïc thuyeát Sozzini (phuû nhaän Ba Ngoâi vaø Cöùu chuoäc): Socinianism Laïc vieân; thieân ñaøng: Paradise La-da-roâ; ng. phong cuøi; ngheøo ñoùi, aên xin: Lazarus Lai gioáng, lai taïp: Hybrid Laõi naëng, cho vay naëng laõi: Usury Lai, taïp chuûng; ng. lai: Halfblood, -caste, -breed Laøm ba leã moät ngaøy: Trination Laøm beõ maët, ha nhuïc, ïlaøm nhuïc: Humiliation Laøm caân baèng; san baèng; coi ngang nhau, nhö n.: Equate Laøm cha laøm meï coù traùch nhieäm, yù thöùc traùch nhieäm

152

Laøm vöôùng víu; laøm ngöôïng nghòu, luùng tuùng, khoù nghó; gaây khoù khaên: Embarrass Laøm xuaát thaàn, meâ li; meâ hoaëc: Entrance(-ment) Laïm duïng, xöû teä, laêng maï: Abuse Laïm quyeàn: Abuse of power Laøm/laëp laïi lôøi khaán: Renew (renovation of) the vow Laûng traùnh, thoái thaùc, ñaùnh troáng laûng, kheùo traùnh neù; khoù naém, khoù baét ñöôïc: Elusive, elusory Laõng phí, xaøi phí, hoang phí,phung phí; phoùng ñaõng; roäng raõi, haøo phoùng: Prodigal Laønh maïnh; toát töôi; ñuùng ñaén, chính ñaùng; aâm thanh; thaêm doø: Sound Laõnh bí tích: Receive Sacraments Laõnh chuùa, chuùa teå: Overlord Laõnh ñaïm, thôø ô, döûng döng; bình taâm; phieám ñònh; trung laäp, khoâng thieân vò: Indifference Laõnh ñaïm toân giaùo: Religious indifference

Laøm ñeïp, toâ ñieåm; trang hoaøng; toâ veõ, theâu deät, theâm thaét (theâm maém theâm muoái): Embellish, make up Laøm ñoåi coâng, «coù ñi coù laïi,» «tieàn trao, chaùo muùc»: Facio ut facias Laøm giaûm bôùt, xoa dòu: Alleviate Laøm hai Leã moät ngaøy: Bination, duplication Laøm hö hoûng, oâ nhieãm; voâ hieäu hoùa, baát hôïp thöùc hoùa: Vitiate Laøm laïi; laëp laïi, taùi haønh; ban laïi: Reiterate(-ion) Laøm nhuïc, haï nhuïc: Abase(ment) Laøm oâ ueá: Defile(-ment) Laøm saùng toû, giaûi thích, minh giaûi: Elucidate Laøm sinh ñoäng, soâi noåi; khích leä; kích ñoäng: Enliven Laøm thaàn hoïc, nghieân cöùu thaàn hoïc, trình baøy theo phöông thöùc thaàn hoïc (thaàn hoïc hoùa): Theologize Laøm thuï tinh; thuï thai: Fertilization Laøm vieäc, haønh, ñoäng, hoaït ñoäng; taùc ñoäng; leân men; taùc duïng: Working 153

Laõo khoa, khoa laõo beänh: Geriatry(-ics), gerontology Lateâranoâ: Lateran Latinh: Latin Latinh hoùa: Latinization Laêng maï/nhuïc, xæ vaû: Insult Laëng thinh toân kính: Silentium obsequiosum Laëng yeân, yeân tónh, thanh thaûn: Tranquillity, calm Laëp laïi, nhaéc laïi; taùi dieãn; phuïc nieäm; sao cheùp, moâ phoûng: Repetition Laâm boâ: Limbo Laàm laïc, sai laïc; leäch laïc; thaùc loaïn: Aberration Laàm laãn chung veà phaùp luaät: Common error about law Laàm laãn chung veà söï kieän: Common error about fact Laàm laãn chung (ñk 144): Common error Laàm loãi; sô suaát, sô yù: Slip Laàn (traøng) haït, laàn chuoãi: Tell the beads Laãn loän, pha troän: Mixed Laäp, kieán laäp, thaønh/thieát laäp; ñaët (vaøo ñòa vò); chöùng/xaùc minh; cuûng coá; sinh cô laäp nghieäp; chính thöùc hoùa (toân

Laõnh ñòa Giaùo Hoaøng: Papal States, States of the Church Laõnh thaàn (Rm 8,38; 1Cr 15, 24...): Principalities Laõnh thoå noäi ñòa, taéc ñòa (naèm trong moät phaàn ñaát khaùc): Enclave Laõnh vöïc nhaän thöùc: Order of knowledge Laõnh vöïc taâm thöùc: Psychosphere Laõnh vöïc theá traàn: Temporal order Laõnh vöïc theá vuï: Order of temporal affairs Laõnh vöïc yù höôùng: Order of intention Laïnh ngaét; laïnh nhaït, laõnh ñaïm; laõnh tính (laõnh ñaïm veà maët tình duïc): Frigidity Laõnh/ trò ngoaïi quyeàn, ñaëc quyeàn ngoaïi giao: Ex(tra)territoriality Laùnh/traùnh xa; loaïi ñi/ra: Disfellowship Lao coâng; coâng vieäc khoù nhoïc; ñau ñôùn khi sinh con; noã löïc: Labo(u)r Lao ñoäng hoïc: Ergonomy Lao ñoäng naëng: Servile work

154

giaùo); cô quan/sôû; cô caáu/cheá: Establish(-ment) Laäp coâng; coâng ñöùc, coâng lao/traïng; giaù trò; xöùng ñaùng, ñaùng ñöôïc: Merit Laäp dò, kyø quaëc, laäp dò; theá leäch taâm: Eccentric Laäp höu; toàn taïi; sinh keá; caáp döôõng: Subsistence Laäp lôø, hai nghóa; mô hoà; khaû nghi: Equivocal Laäp phaùp, phaùp luaät: Legislation Laäp tröôøng ñaëc ñaõi ngöôøi ngheøo: Preferential option for the poor Laâu beàn, tröôøng cöõu: Abiding Laây lan taäp theå: Group contagion Laáy hai vôï/choàng; song hoân: Bigamy Laáy laïi/trôû laïi vôùi nhöõng gì coå xöa, phuïc coå; baét ñaàu laïi; laøm laïi: Repristination Laáy loøng, laøm laønh, laøm nguoâi giaän; leã ñeàn toäi, xaù toäi: Propitiation Laáy vôï leõ, vôï beù; soáng chung ngoaøi hoân nhaân; tö hoân, tö tình: Concubinage

Leõ ñöông nhieân, ñieàu coá nhieân: Truism Leõ thöôøng, löông tri: common sense Leà luaät luaân lyù: Moral discipline Leà luaät (huaán chæ); Nguõ thö: Torah Leã 30 ngaøy (caàu hoàn 30 ngaøy lieân tieáp): Gregorian masses Leã an taùng, l.quy laêng, taùng nghi: Funeral mass, exequial mass, exequies Leã baùch sinh; cuoäc taøn saùt: Hecatomb Leã baäc baùn keùp (xöa): Semi doubles Leã baäc thöôøng: Simple feast Leã beû baùnh: Brake(-ing of) the Bread Leã buoäc: Feast of obligation (precept) Leã caùc ñaúng: All Souls Day Leã Caùc Thaùnh Anh Haøi (28 thaùng 12): Childermas Leã caàu cho ñoaøn daân (coäng ñoaøn ñöôïc giao phoù trong coi ñk 534): Mass for the people Leã caàu hoàn: Requiem (Mass) Leã Chö Thaùnh: All Saints Leã coù nghi thöùc rieâng, ngoaïi lòch: Votive Mass 155

Leã ñoïc: Recited mass Leã ñoä/pheùp, lòch söï: Polite(ness) Leã ñoàng teá: Concelebrated Mass Leã Ñöùc Baø ñi vieáng (baø EÂlisabeùt 31-5): Visitation of our Lady Leã gia mieän: Coronation Leã Giaùng Sinh: Nativity of Our Lord, Yule, Christmas Leã gioã 30 ngaøy: Month's mind Leã gioã ñaàu naêm: Liturgical year's mind Leã haùt (ñoái vôùi Low Mass Leã ñoïc): High Mass Leã hieån linh: Epiphany Leã Hieän xuoáng: Pentecost Leã hoäi; leã troïng: Feast Leã hoân phoái: Nuptial Mass Leã khoâng coá ñònh: Movable feasts Leã kính Chuùa Thaùnh Thaàn (leã phuïc maøu ñoû, vaø daønh cho luaät sö vaø thaåm phaùn cuõng maëc saéc phuïc maøu ñoû): Red Mass Leã kính toøa thaùnh Pheâ-roâ (22-2): Feast of Peter's Chair Leã Kính tuyø yù: Votive mass

Leã coá ñònh: immovable feast Leã coäng ñoaøn: Community Mass Leã cung hieán (ñeàn thôø): Encaenia Leã cöôùi: Nuptial mass Leã Daâng Chuùa Gieâsu trong Ñeàn thaùnh (2-2): Presentation of the Lord Leã ñaïi trieàu (do ÑGH hoaëc GM cöû haønh): Parochial Mass Leã ñaïi trieàu (GM): Pontifical Mass Leã ñieån Al.: Alexandria rite Leã ñieån GH: Church ritual Leã ñieån Latinh: Latin rite Leã ñieån Moâzaraùb (Taây ban nha): Mozarabic rite Leã ñieån Phaùp: Gallican rite Leã ñieån Roâma (Taây phöông): Roman rite Leã ñieån Syri (GH chính thoáng Syri, hoaëc GH thaùnh Giacoâbeâ): Syriac rite Leã ñieån thaùnh Ambroâsioâ (Milano): Ambrosian rite Leã ÑM daâng mình trong ñeàn thôø (21-11): Presentation of the Blessed Virgin Mary Leã ñoïc: Low Mass

156

Leã Laù: Palm Sunday Leã Laù (xöa): Yew Sunday Leã leàu: Feast of Tabernacle Leã maõo/muõ leã GM: Mitre Leã Mình Maùu Thaùnh Chuùa Kitoâ: Corpus Christi Leã Misa tieáng Latinh (l. baèng tieáng Latinh; 2. theo leã ñieån Latinh cuûa thaùnh Pioâ V): Latin Mass Leã möøng; dòp/cuoäc lieân hoan: Festivity Leã neán (2-2): Candlemas Leã nghi, nghi thöùc, phong caùch giao teá, pheùp lòch söï: Decorum Leã ngoaïi lòch: Votive Mass Leã Nguõ tuaàn, Hieän xuoáng: Pentecost Leã nhôù quy ñònh (theo phuïng vuï chung): Obligatory memorial Leã nhôù tuøy yù: Optional memorial Leã nhôù; kyû nieäm, töôûng nhôù; kinh hoài nieäm (kính nhôù moät vò thaùnh khi daâng Leã theo moät maãu leã khaùc): Commemoration Leã phaåm thaùnh theå (baùnh vaø röôïu): Eucharistic Element(s) 157

Leã phaåm, leã vaät; taëng phaåm; khoaûn daâng cuùng: Offerings Leã phuïc, phaåm phuïc: Vestment Leã phuïc giaùo só: Canonicals Leã phuïc phuïng vuï: Liturgical garb (vestments) Leã Phuïc sinh: Easter Leã phuïc (Thaùnh Theå): Eucharistic vestments Leã quy: Canon of the Mass Leã quy Roâma= Kinh Taï Ôn I: Roman canon Leã quy, kinh Taï Ôn: Eucharistic prayer Leã rieâng: Private Mass Leã röûa; thanh luyeän: Lustration Leã saùm hoái (Do thaùi): Qippur Leã sinh, chuù giuùp leã: Altar boy Leã Sinh Nhaät: Nativity Leã Soá meänh (Do thaùi): Purim Leã taï toäi (Lv 4, 3): Sin-offering Leã teá ca tuïng: Sacrifice of Praise Leã teá Trôøi: Sacrifice to Heaven Leã thanh taåy Ñöùc Trinh Nöõ Maria daâng Chuùa Gieâsu trong ñeàn thaùnh (2-2):

Purification of the Blessed Virgin Mary Leã Thaùnh Gioan Taåy Giaû bò traûm quyeát (29-8): Decollation of St. John Leã thöôøng, leã ñoïc: Low mass Leã toaøn thieâu; cuoäc taøn saùt: Holocaust Leã toång laõnh thieân thaàn Micaen (29-9): Michael-mas Leã trao quyeàn (vôùi nhaãn vaø gaäy bieåu hieäu quyeàn GM): Investiture with ring and crosier/ staff Leã tro, thöù tö-: Ash Wednesday Leã troïng theå (coù haùt caùc phaàn cuûa phuïng vuï Thaùnh Leã): High/ solemn mass Leã truy ñieäu: Memorial service Leã Truyeàn tin (25 thaùng 3): Our Lady day, Marymas Leã vaøng: Golden jubilee Leã vaøng hoân nhaân: Golden wedding Leã vaät nguyeän öôùc: Votive gift Leã vaät; baùnh leã: Host Leã vôùi Mình Thaùnh ñaõ truyeàn pheùp saün (thöù 6 Tuaàn Thaùnh): Mass of the presanctified

Leã Vöôït qua (Do thaùi): Pasch, passover Leã xong, haõy ra veà: Ite, missa est Leã (laøm pheùp) daàu: Chrism Mass Leä ñình luaät: Epikeia Leä thuoäc, phuï thuoäc, tuøy thuoäc: Dependence Leä/phuï thuoäc: Subordination Leäch laïc taû/höõu khuynh: Left/right deviationism Leäch laïc tình duïc, loaïn daâm: Sexual perversion Leâgioâ, Ñaïo binh ÑM: Legion of Mary Leân aùn, toá caùo, vaïch maët: Denounce Leân Nuùi Cameâloâ (Taùc phaåm cuûa thaùnh Gioan Thaùnh Giaù): Ascent of Mount Carmel Leân trôøi, thaêng thieân (ÑK): Ascension Leänh ñình quyeàn giam giöõ: Habeas corpus Leänh thi haønh: Exsequatur Leänh thi haønh (baûn aùn...); chuaån nhieäm: Exequatur Leänh truyeàn, huaán/meänh leänh, chæ thò; leänh toøa: Injunction 158

Lòch söû (pheâ bình) vaên theå, phöông phaùp pheâ bình vaên loaïi söû hoïc: Formgeschichte Lòch thieân vaên; con phuø du: Ephemeris(-rides) Lieân Anh giaùo: PanAnglicanism Lieân baûn vò, lieân ngoâi vò: Interpersonal Lieân bang ñan vieän Studios (Byzantinoâ); Doøng Studita (Coâng giaùo): Studites Lieân can, l.luïy; haøm yù, nguï yù, tieàm yùù: Implication Lieân chaâu luaän: Sorites Lieân Ñoaøn (Coâng giaùo ôû Myõ): Network Lieân ñôùi tính trong nhaân loaïi: Unity of mankind Lieân ñôùi, caû taäp theå: In solidum Lieân giaùo hoäi: Inter-Church Lieân giaùo phaùi: Interdenominational Lieân hieäp Anh giaùo: Anglicanism Communion Lieân Hieäp caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Chaâu AÙ: FABC Lieân hieäp caùc Hoäi ñoàng Giaùm muïc Chaâu Myõ Latinh: CELAM

Leänh truyeàn, phaùp leänh, traùt: Writ Leàu, leàu taïm; nhaø taïm: Tabernacle, tent Lich söû cöùu ñoä: Salvation history Lòch Giulioâ (do Giulioâ Ceâsar caûi bieân n. 46 tröôùc coâng nguyeân): Julian calendar Lòch Greâgoârioâ (do Ñ. Greâgoârioâ XIII caûi caùch n. 1582, töùc laø lòch chung hieän duøng): Gregorian calendar Lòch phuïng vuï: Ordo Lòch söû: History Lòch söû cuùu ñoä ñaëc bieät (It-raen vaø GH): Special salvation history Lòch söû cöùu ñoä: Salvation history, heilsgeschichte Lòch söû cöùu ñoä chung (bao goàm toaøn theå nhaân loaïi): General salvation history Lòch söû ñeä nhò luaät (caùc saùch KT töø Ñnl ñeán 2V): Deuteronomic History Lòch söû thöïc hieäu: Effective history Lòch söû tính: Historicity

159

trình thuaät, töôøng thuaät: Relation Lieät truyeän caùc thaùnh: Menology(-ion) Lieäu phaùp taâm lyù: Psychotherapy Linh aûnh (aûnh töôïng ÑM laøm pheùp laï, Paris, Catherine Laboureù, n. 1830): Miraculous Medal Linh caûm; vieãn caûm, thaàn giao caùch caûm: Telepathy Linh daâm, linh kyõ: Sacred prostitution Linh ñaïo, loái soáng thieâng lieâng; tu ñöùc hoïc; tröôøng phaùi tu ñöùc: Spirituality Linh ñaïo kitoâ: Christian spirituality Linh hoàn GH (Thaùnh Linh): Soul of the Church Linh hoàn; tinh thaàn, taâm hoàn; vong linh; coát loõi: Anima, soul Linh hoàn nôi luyeän nguïc: Holy souls/ poor souls Linh höôùng: Direction of conscience, spiritual direction Linh khaûi: Hierophany

Lieân Hoài giaùo: Panislamism Lieân keát tö töôûng, lieân töôûng: Association of ideas Lieân khoa, lieân ngaønh: Interdisciplinary Lieân minh Hieäp hoäi: Federation of Institutes Lieân minh thaùnh (giöõa AÙo quoác, Nga vaø Phoå quoác, naêm 1815): Holy Alliance Lieân phuïng hoäi: Archconfraternity Lieân theå khoâng-thôøi gian, khoâng gian boán chieàu (trong ñoù thôøi gian laø chieàu kích thöù tö): Space-time continuum Lieân theå (taäp hôïp caùc yeáu toá ñoàng nhaát): Continuum Lieân tín phaùi, lieân giaùo hoäi: Interconfessional Lieân toân boä laïc (chung quanh moät nôi thôø töï (mieáu), linh thieâng: Amphictyony Lieân tröôøng: Inter-school Lieân töø phaân lieät: Disjuntive conjunction Lieân töôûng töï do: Free association Lieân/quan heä; giao teá; heä toäc, thaân toäc, hoï haøng; keå laïi, 160

Linh tính, l.caûm, caûm thaáy tröôùc: Premonition Linh trôï (= linh höôùng): Spiritual aid Linh öùng nguyeân vaên, l. ö. ngoân töï (töøng chöõ): Verbal inspiration Linh öùng, thaàn höùng: Inspire Lónh hoäi, nhaän thöùc, hieåu bieát; thoâng caûm; bao haøm, noäi haøm: Comprehension Lo aâu, öu tö, boái roái, baên khoaên: Anxiety (anxious) Lo laéng, quan taâm, aân caàn: Solicitude(-ousness) Lo ngaïi, e sôï, kinh haõi (vì traùch nhieäm): Dread Lo sôï, thoáng khoå, khoå naõo, cöïc hình: Anguish Loø hoûa thieâu: Crematory Loø löûa, l.suôûi; Phong traøo Foâcoâlareâ (n 1943): Focolare Loø söôûi; bình söôûi tay (bình caàu chöùa nöôùc noùng ñeå linh muïc söôûi tay khi laøm leã): Calefactory Loõa loà, khoûa thaân: Naked Loaøi ngöôøi, nhaân loaïi: Human race Loaøi vaät thanh saïch (St 7,2): Clean animals

Linh khí theá giôùi, hoàn vuõ truï (söùc naêng ñoäng ñieàu keát söï vaät trong vuõ truï): World soul Linh muïc: Priest Linh muïc coâng nhaân: Worker priest Linh muïc Doøng Traéng (thöøa sai beân Chaâu Phi): White Fathers Linh muïc ñoaøn: Presbyterium Linh muïc giaùm sôû (coù traùch nhieäm veà moät thaùnh ñöôøng khoâng phaûi laø nhaø thôø xöù ñaïo): Rector of the church Linh muïc hoaëc GM chuaån giaùo phaän: Exarch Linh muïc Hoäi Thöøa sai thaùnh Phaoloâ (do I.T. Hecker saùng laäp n. 1858): Paulists Linh muïc phoù xöù, cha phoù (ñk 545tt): Parochial vicar Linh muïc phuï taù: Vicar Linh muïc quaûn haït, LM nieân tröôûng: Archpriest Linh muïc quaûn haït, nieân tröôûng, toång LM; chuû nhieäm khoa, khoa tröôûng: Dean Linh Thao (tónh taâm, caám phoøng): Spiritual Exercises Linh thaàn; thieân taøi :Genie(ius, -ii) 161

Loaïi, gioáng loaøi; hình saéc (Thaùnh Theå hình baùnh vaø hình röôïu): Species Loaïi, haïng, khoái; phaïm truø: Category Loaïi boû, töø boû: Discard Loaïi suy ñöùc tin (tính chaát töông hôïp trong toaøn boä noäi dung caùc chaân lyù ñöùc tin): Analogy of faith Loaïi suy höõu theå: Analogy of being Loaïi suy töông tyû: Analogy of proportionality, analogia proportionis Loaïi suy tyû leä: Analogy of proportionality Loaïi suy yù qui/thuoäc tính: Analogy of attribution Loaïi suy/tyû; töông töï: Analogy, analogia Loaïi tröø, khai tröø, sa thaûi; taåy chay, truaát quyeàn: Exclusion Loaïi (boû, tröø) ra; tröø khöû; taåy saïch: Eliminate(-ion, -ory) Loan baùo, coâng boá: Announce(-ment), proclaimation Loan baùo, söù ñieäp; noäi duïng cô baûn cuûa Tin Möøng: Kerygma

Loaïn daâm: Sexual perversion, sodomy Loaïn daâm haäu moân (vôùi thieáu nieân): Pederasty Loaïn daâm töû thi: Necrophilia Loaïn daâm vôùi treû em: Pedophilia Loaïn luaân: Incest Loaïn taâm boä toäc: Ethnic(-al) psychosis Long troïng: Solemnity Loøng Abraham, nôi cöïc laïc: Abraham's Bosom Loøng bieát ôn, tri aân: Gratitude Loøng ñaïo ñöùc bình daân: Popular religiosity Loøng ham muoán, theøm muoán: Appetence Loøng moä ñaïo, suøng tín, ñaïo ñöùc; hieáu thaûo: Piety Loøng nhaø thôø: Nave Loøng nhaân, toát, khoan dung; haûo/töø taâm, thaùi ñoä roäng löôïng: Benevolence Loøng suøng ñaïo, suøng kính, soát saéng: Devotion, piety Loøng thöông, traéc aån: Compassion(-ate) Loøng tin vaøo Thieân Chuùa Ba Ngoâi; hoïc thuyeát veà Tam Vò: Trinitarianism 162

möùc chieâm nieäm thaàn nghieäm: Anagogy(-ical) Loái noùi goàm haøm: Inclusive language Loái soáng ñan vieän, aån tu: Monasticism Loái soáng voâ thaàn, voâ thaàn thöïc teá/tieãn: Practical atheism Loái suøng moä taân thôøi (tk 14): Devotio Moderna Loái vieát baèng maät öôùc, maät kyù: Cryptography Loãi/quaù thôøi, pheá huû, heát thích duïng: Desuetude Loäng laãy, huy hoaøng, traùng leä, nguy nga: Magnificence, splendor, brilliance Loät aùo tu, traû veà ñôøi, truïc xuaát (khoûi nhaø tu); boû aùo tu só/ nhaø tu, hoaøn tuïc: Unfrock Loät khaên baøn thôø: Stripping of the altar Loät/töôùc boû, töï huûy, hö vò hoùa: Kenosis Lôø ñi, æm ñi, laøm nhö khoâng bieát ñeán; khoâng ñeå yù, ñ.taâm ñeán, coi nhö khoâng coù: Ignore Lôøi baøn, chuù thích/giaûi: Gloss

Loøng toát, töû teá, aân caàn; loaïi, gioáng: Kind Loøng trung thaønh: Fealty Loøng yeâu nöôùc, aùi quoác yeâu nöôùc, aùi quoác: Patriotism Loã hoång, choã troáng; ñoaïn khuyeát, ñieåm thieáu soùt: Lacuna Loâ, môù, ñaùm; vaän soá; soá phaän, thaân phaän: Lot Loä ñoaïn Sa-baùt (quaõng ñöôøng ñöôïc pheùp ñi trong ngaøy Sabaùt): Sabbath's journey Loâgíc suy dieãn: Deductive logic Loâgíc; loâgíc hoïc, luaän lyù hoïc: Logic Loãi cuù phaùp, l.ngöõ ph.: Solecism Loãi thieáu soùt: Sin of omission Loái cö xöû ngay thaúng: Fair play Loái dieãn ñaït ngaén goïn: Laconism Loái giaûi thích baùm saùt vaên töï, theo nghóa töøng chöõ: Literalism Loái giaûi thích Kinh Thaùnh theo yù nghóa bí nhieäm; tình traïng taâm hoàn höôùng tôùi

163

Lôøi khaán, lôøi theà; tuyeân khaán/theä, yù kieán/quyeát; nguyeän öôùc/voïng (ñk 1191): Vow, votum Lôøi khaán khoù ngheøo: Vow of poverty Lôøi khaán taïm (ñk 655): Temporary vow/profesion Lôøi khaán toøng vaät (ñk 1192 §3): Real vow Lôøi khaán troïn (ñôøi): Perpetual vows Lôøi khaán tu trì: Religious vows Lôøi khen ngôïi, taùn tuïng: Encomium Lôøi khoâng xaùc theå, voâ theå: Loùgos aùsarkos Lôøi khuyeân hoaøn haûo/ thieän (khoù ngheøo, khieát tònh, vaâng lôøi): Counsels of perfection Lôøi khuyeân Phuùc AÂm: Evangelical counsel Lôøi laøm baèng, chöùng ngoân (coù söùc laøm chöùng): Dicta probantia Lôøi nguyeän chuû toïa, chuû teá: Presidential prayers Lôøi nguyeän cung hieán, kinh truyeàn pheùp: Consecratory prayer

Lôøi caûnh caùo, khuyeán caùo, khuyeân baûo: Admonition Lôøi caùo phoù, ai tín; soå töû/tang; thuoäc ng. cheát: Obituary Lôøi caàu nguyeän, lôøi kinh: Prayer Lôøi Chuùa: Verbum Dei Lôøi chuùc laønh (thaùnh Phanxicoâ soaïn n. 1224, vaø ngaøy nay ñoïc thaáy ôû trong Saùch leã Roâma, phaàn Coâng thöùc ban pheùp laønh cuoái leã, soá 10: Seraphic blessing Lôøi ñöùc tin, tín ngoân: Verbum fidei Lôøi haït gioáng: Loùgos spermatikoâs Lôøi hoaëc ñoaïn trích daãn; thôøi giaù: Quotation Lôøi hoài nieäm, hoài töôûng: Verbum rememorativum Lôøi höùa; höùa heïn: Promise Lôøi höùa hoân nhaân khaùc ñaïo (baûo ñaûm seõ giaùo duïc con caùi trong ñöùc tin coâng giaùo): Cautiones Lôøi höùa röûa toäi/khi chòu pheùp röûa: Baptismal vows/ promises Lôøi khai, chöùng côù, chöùng töø, baèng chöùng: Testimony 164

Lôøi thaät: Loùgos aleâtheùs Lôøi theà baùc/ y só (chu toaøn boån phaän chöõa trò cuûa mình): Hippocratic oath Lôøi theà höùa: Promisory oath Lôøi theà, theä öôùc; tuyeân theä (ñk 1199): Oath Lôøi thoát ra; lôøi nguyeän ngaén; phoùng tinh: Ejaculation Lôøi tieân löôïng: Verbum prognosticum Lôøi trình/minh thuaät: Verbum demonstrativum Lôøi trong xaùc theå, taïi theå: Loùgos eùnsarkos Lôøi töïa, l. noùi ñaàu: Foreword, preface Lôøi töïa, phaàn giôùi thieäu/toång luaän: Prolegomenon Lôøi töïa Marcion (cuûa phaùi Marcion giôùi thieäu caùc thö thaùnh Phaoloâ): Marcionite prologues Lôøi, ngoân töø; Ngoâi Lôøi: Verbum Lôøi, ngoân töø; trí nieäm; giaùo huaán; söï vieäc, bieán coá; Ngoâi Lôøi: Word, Loùgos Lôïi ích hoaëc ñaëc quyeàn cuûa ñöùc tin (ñk 1150): Favor fidei

Lôøi nguyeän giaùo daân: General intercessions Lôøi nguyeän hieán daâng: Eucharistic oblation Lôøi nguyeän hieäp leã: Postcommunion Lôøi nguyeän ngaén (moät caâu): Ejaculatory prayer Lôøi nguyeän tieán leã: Prayer over the gifts Lôøi nguyeän tín höõu; lôøi caàu nguyeän cho moïi ngöôøi (thöù saùu Tuaàn Thaùnh): Prayer of the Faithful/General Intercessions Lôøi noùi nöôùc ñoâi, laäp lôø; chôi chöõ: Equivoke(-que) Lôøi noùi, ngoân töø cuûa ÑK: Logion Lôøi quaû quyeát, phaùt bieåu; aùn quyeát; chaâm ngoân: Dictum Lôøi saám Ñelphi; bí hieåm, khoù hieåu: Delphic Lôøi saám, lôøi tieân tri: Oracle Lôøi söï soáng (1Ga 1, 1): Word of life Lôøi TC: Word of God Lôøi than traùch, ta thaùn ca (phuïng vuï thöù 6 Tuaàn Thaùnh): Improperia Lôøi than vaõn, ai oaùn: Jeremiad 165

Lôïi ích; lôïi loäc; lôïi ñieåm; moùn trôï caáp, caáp phí; ñaëc hueä; ñaëc quyeàn: Benefit Lôïi ích; lôïi nhuaän: Profit Lôïi khí ñaëc tuyeån (Ta choïn Cv 9, 15): Chosen vessels Lôøi/loái noùi quanh co: Circumlocution Lôïi ích, caù nhaân, töï lôïi: Selfinterest Lôïi töùc; thu nhaäp: Revenue Lôùn; tröôûng thaønh; chuyeân ñeà; ñaïi tieàn ñeà: Major Lôùp döôùi, neàn moùng, cô sôû, taàng neàn; theå neàn; cô höõu theå: Substratum(-ta) Lôùp hoaëc moân döï bò; kieán thöùc cô sôû: Propaedeutics Luaân hoài, ñaàu thai laïi; di cö, di truù: Transmigration of souls, migration of souls, samsaøra, reincarnation, gati, cycle of existencs metempsychosis Luaân lyù, ñaïo ñöùc, ñaïo nghóa; ñaïo nghóa; ñöùc haïnh: Morality Luaân lyù/ñaïo ñöùc hoïc y khoa: Medical ethics Luaân lyù/ñaïo ñöùc nghieâm khaéc, ngghieâm nhaët: Rigorism

Luaân lyù khaùch quan: Objective morality Luaân lyù tình huoáng: Situation ethics Luaân lyù töï laäp (caù nhaân töï chuû, khoâng phuï thuoäc vaøo moät ai, keå caû TC): Autonomous morality Luaân thöôøng ñaïo lyù, ñaïo nghóa: Morals Luaän aùn; luaän vaên; nghò luaän, baøn luaän: Dissertation Luaän chieán, buùt chieán, tranh luaän; bieän luaän: Polemic Luaän traøo choáng naõo traïng taân thôøi: Antimodernism Luaät: Law, rule, regulation, lex, jus, ius, nomos Luaät baõi hieäu: Invalidating law Luaät baõi naêng: Incapacitating law Luaät baùo oaùn/phuïc (maét ñeàn maét, raêng ñeàn raêng): Lex talionis Luaät baùo phuïc: Law of retaliation Luaät caên baûn: Lex fundamentalis Luaät chung, phoå quaùt (cho toaøn theå GH): Universal law Luaät doøng: Religious rule

166

Luùc nguy töû: In periculo mortis, dying Luùc TC thi aân: Accepted time Luïc ñòa da ñen (Chaâu Phi): Dark continent Luïc nhaät trình thuaät (veà coâng cuoäc saùng taïo trong 6 ngaøy taùc phaåm cuûa thaùnh Ambroâsioâ): Hexa(h)emeron Luïc thö (St-Gs): Hexateuch Lu-ca, Lc: Luke Luyeán thaàn, thaàn Seraphim: Seraph(-im) Luyeän ñaïo, ñöôøng/g. ñoaïn thanh luyeän: Purgative way Luyeän nguïc: Purgatory Löõ khaùch, khaùch haønh höông: Pilgrim Löøa doái vì thieän yù: Pious fraud Löøa ñaûo, gian laän: Fraud Löûa, hoûa: Fire Löûa hoûa nguïc: Fire of hell Löûa luyeän nguïc: Fire of purgatory Löïa choïn: Opt(-ion) Löôïc ñoà, sô ñoà: Schema, diagram, plan Löôøi bieáng, ueå oaûi: Sloth Löôùi, baãy, xieàng xích, phieàn naõo: Toils

Luaät ñaïi tröøng («ñaùng gheùt» caàn phaûi ñöôïc giaûi thích theo nghóa heïp): Odious law Luaät GH: Ecclesiastical law Luaät haèng höõu, thieân luaät: Eternal law Luaät hoä, luaät daân söï, daân luaät: Civil law Luaät leä, giôùi luaät: Code Luaät leä ñòa phöông; noäi quy (cuûa moät hoäi ñoaøn, toå chöùc, vv): Bylaw Luaät luaân lyù: Moral law Luaät maïc khaûi, thaàn luaät: Revealed law Luaät Moâseâ: Mosaic Law Luaät só: Doctor of the law Luaät sö: Lawyer Luaät taàn soá: Frequency law Luaät taäp tuïc, leä phaùp: Common law Luaät thaùnh thieän (Lv 17-26): Code of holiness Luaät Thieân Chuùa: Divine law Luaät tieäm tieán (luaân lyù): Graduality law Luaät toøng nhaân: Personal law Luaät töï nhieân: Law of nature, Luaät vónh cöûu: Eternal law

167

Löông taâm sai laàm, sai leäch: Erroneous conscience Löông thieän, chaân thaät: Honest(-y) Löông thöïc, thöïc phaåm; cung caáp, tieáp lieäu: Alimentation Löông thöïc (cuûa aên) haèng ngaøy: Daily bread, provision Löông (boång), tieàn coâng, moùn thuø lao: Emolument Löôøng nònh, laáy loøng: Captatio benevolentiae Löôõng giôùi tính: Bisexual Löôõng giôùi tính nam (nam daïng nöõ): Androgyny(-nous) Löôõng hình tính: Dimorphism Löôõng taïi (hieän dieän moät luùc ôû hai nôi): Bilocation Löôõng theá/khaån traïng luaân lyù (caàn töùc thôøi laáy phaùn ñoaùn luaân lyù giöõa hai phía xem ra ñeàu chính ñaùng hoaëc ngöôïc laïi, ñeå haønh ñoäng): Moral dilemma/emergency Löôõng tính; aùi nam aùi nöõ; ñoàng tính luyeán aùi: Hermaphrodite Löôõng yù, coù hai nghóa; toái nghóa: Amphibo(lo)gy Löôïng töû; ñònh löôïng: Quantum

Löôùi saét (toøa giaûi toäi), tuôøng chaán song (noäi caám/vi): Grille Löông daân: Pagan Löông daân; daân ngoaïi (khoâng Do thaùi): Gentile Löông daân; voâ tín ngöôõng; khoâng trung thaønh, baát trung, boäi baïc: Infidel(-ity) Löông höu, höu boång; tieàn trôï caáp; khaùch saïn nhoû, quaùn troï: Pension Löông naêng (khaû naêng hieåu bieát caùc nguyeân taéc luaân lyù cô baûn): Synd(t)eresis Löông taâm: (Moral) conscience Löông taâm aùy naùy: Bad conscience Löông taâm bình yeân: Good conscience Löông taâm boái roái: Scrupulous conscience Löông taâm hoaøi nghi: Doubtful conscience Löông taâm lôi loûng, phoùng thöù: Lax conscience Löông taâm löôõng löï, luùng tuùng: Perplexed conscience Löông taâm ngay thaúng: Correct conscience Löông taâm phoùng thöù, lôi loûng: Lax conscience 168

Lyù chöùng duy taát yeáu: Argument of necessity Lyù chöùng hoài nghieäm: Warrant, retroductive Lyù chöùng höõu theå hoïc (th. Anselmoâ khaùi nieäm "TC" ñoøi hoûi "phaûi coù TC"; baèng chöùng tieân thieân): Ontological argument Lyù chöùng vuõ truï luaän: Cosmological argument Lyù chöùng/leõ; luaän chöùng: Argument Lyù do: Reason Lyù do tuøy nghi, lyù chöùng thoâng leä, leõ thöôøng: Argument of convenience Lyù do; söï nghieäp: Cause Lyù lòch: Curriculum vitae, reùsumeù Lyù luaän, suy luaän/lyù: Ratiocinate Lyù luaän voøng vo: Circular argument Lyù luaän; luaän trình coù cô sôû; lyù do caên baûn; boá töû teá phuïc (aùp ngöïc thöôïng teá Do thaùi giaùo); aùo leã (GM Ñöùc): Rationale Lyù thuyeát: Theory

Löu ñaøy, phaùt löu; truaát quyeàn: Ostracism, exile, expel Löu ñoäng: Itinerant(-ancy) Löu giöõ Mình Thaùnh: Reservation of the Eucharist Löu giöõ; deø daët; daønh rieâng; bieät cheá, bieät haïn: Reservation Löu truyeàn, truyeàn thoáng; truyeàn thuyeát: Tradition Ly giaùo/khai (ñk 751): Schism Ly hoân, ly dò (ñk 1141); taùch ra, taùch rôøi: Divorce Ly khai: Schism Ly khai Ñoâng Taây (n. 1054): Eastern schism Ly khai Taây phöông (13781417): Western schism Ly khai, phaân ly, taùch lìa: Secession, schismatic Ly taâm: Centrifugal Ly thaân: Divorce from bed and board, marital separation Lyù chöùng chuû yù (ñoïc thaáy trong traät töï vaän haønh cuûa vaïn vaät moät caùch minh chöùng TC hieän höõu): Argument from design Lyù chöùng cöùu caùnh (cuûa vuõ truï minh chöùng laø TC hieän höõu): Teleological argument 169

Lyù trí: Ratio Lyù trí hoùa: Intellectualization Lyù trí, lyù tính; lyù luaän; lyù do; lyù leõ: Reason Lyù töôûng; maãu möïc (Platoâ); duy taâm: Ideal

Lyù thuyeát vaø thöïc haønh ñi ñoâi vôùi nhau, tri haønh nhaát trí/ñoàng haønh: Unity of practice and theory Lyù tính hoùa; hôïp lyù hoùa; vieän lyù: Rationalization Lyù tính kyõ trò: Technocratic rationality Lyù tính; hôïp lyù, hôïp leõ: Rationality

170

M

coâng nhieân): Private revelation Maïc khaûi sieâu nhieân: Supernatural revelation Maïc khaûi sô thuûy (trong ñòa ñaøng cho loaøi ngöôøi sô thôøi): Primitive revelation Maïc khaûi tröôøng lieân: Continued revelation Maïc khaûi töï nhieân: Natural revelation Maïc khaûi; saùch Khaûi huyeàn, Kh: Apocalypse Ma-ca-beâ, 1Mcb, 2Mcb (3Mcb vaø 4Mcb laø nguïy thö): Maccabees Maùc-coâ nguyeân sô (sô thaûo baûn giaû ñònh cuûa Phuùc AÂm Maùc-coâ): Urmarcus Maùc-coâ, Mc: Mark Mai taùng, choân caát (trong moà); choân vuøi: Entomb, bury Maõi daâm: Prostitution Maùi toùc, môù toùc: Lock Maïi thaùnh (ñk 149, 188, 1380), buoân thaàn baùn thaùnh: Simony Ma-la-khi, Ml: Malachi Maøn Ñeàn thôø (Gieârusalem): Veil of Temple

Ma nhaäp: Demonic possession Ma quyû: Evil one, demon Ma thuaät, yeâu thuaät, pheùp phuø thuûy; söùc quyeán ruõ, meâ hoaëc: Witchcraft, Magic Ma tuyù, tính luaân lyù cuûa vieäc duøng: Morality of drug abuse Ma/yeâu thuaät; tin vaøo/suøng baùi quyû ma: Diabolism Ma vöông: Maøra Maû toâ voâi (giaû hình Mt 23, 27): Whited sepulchre Maïc khaûi: Revelation, apocalypse Maïc khaûi caàn thieát: Necessary revelation Maïc khaûi coâng nhieân (chính thöùc): Public revelation Maïc khaûi ñaëc bieät (Do thaùiKitoâ): Special revelation Maïc khaûi minh xaùc, chính thöùc: Formal revelation Maïc khaûi phoå quaùt (qua löông taâm vaø vuõ truï): General revelation Maïc khaûi rieâng tö (cho moät ngöôøi, khaùc vôùi maïc khaûi

171

Maùu hy teá: Sacrificial blood Maùy cheùm: Guillotine Maëc, khoaùc; trao phoù, phuù ban: Endue Maëc aùo nhaëm vaø raéc tro (noùi leân loøng saùm hoái): Sackcloth and ashes Maëc caûm bò ngöôïc ñaõi: Persecution complex Maëc caûm Ôñíp: Oedipus complex Maëc caûm toäi loãi: Culpable/ guilt complex, Maëc caûm töï ti: Inferiority complex Maëc caûm töï toân: Superiority complex Maëc nhieân, ngaàm aån, tieàm aån: Implicit Maët baøn thôø; baøn: Mensa Maët ñaát, saøn ñaát; khoaûng/baõi ñaát; ñaùy, neàn; lyù do, caên nguyeân; cô sôû; caên cöù vaøo, döïa vaøo, ñaët cô sôû: Ground Maët nguyeät: Luna (lunette) Maët nhaät, haøo quang: Monstrance Maët nhaät, haøo quang (Mình Thaùnh Chuùa): Ostensory(ium)

Maøn haäu caûnh (treo phía sau baøn thôø): Do(r)ssal Maøng trinh, xöû nöõ; oâng tô baø nguyeät: Hymen Maùng aên: Crib Maùng aên/coû; hang ñaù Giaùng sinh; nhaø giöõ treû: Creøche, manger Mang/thuoäc teân phuï toäc (hoï cha/noäi): Patronymic Maûnh, khuùc, ñoaïn, maãu: Fragment(-um) Maùnh khoùe, xaûo quyeät: Crafty Maïnh meõ, maõnh lieät, ñaày sinh löïc, nghò löïc: Energetic Man-na: Manna Maïo nhaäp, theâm vaên; noäi suy: Interpolation Maria: Mary Ma-scô-va: Third Rome Maùt-theâu, Mt: Matthew Maùt-thi-a: Matthias Maøu ñen; da ñen; ñen toái: Black Maøu môõ, phì nhieâu; maén con, sinh saûn nhieàu; khaû naêng sinh saûn: Fecundity, fertility Maùu: Blood Maùu Giao Öôùc: Blood of the Covenant

172

Maàu nhieäm maân coâi: Mystery of the Rosary Maàu nhieäm söï döõ: Mystery of evil Maàu nhieäm toäi aùc (2Ts 2,7): Mystery of iniquity Maàu nhieäm vöôït qua: Paschal mystery Maãu quoác: Parent state Maãu Taâm Voâ Nhieãm (Ñöùc Meï): Immaculate Heart Maãu, kieåu, khuoân; göông maãu; moâ phaïm: Exemplar, model Meï, maãu: Mother Meï beà treân: Mother Superior Meï chí thaùnh: Alma Mater Meï ñoäc thaân (khoâng keát hoân): Unmarried mother Meï Hoäi Thaùnh: Mother of the Church Meï TC: Mother of God, Deipara, Theotokos Meï/maù ñôõ ñaàu: Godmother Men: Leaven Men-ki-xeâ-ñeâ: Melchizedek Meâ aên uoáng: Gluttony Meâ hoaëc, quyeán ruõ: Fascinate(-ion) Meâ tín (gaàn gioáng nhö boùi toaùn): Vain observance

Maët; toân nhan; dung nhan: Face Maàm baát hoøa, côù caõi coï: Apple of discord Maàm, moäng, phoâi; caên nguyeân, maàm moáng; beänh caên, vi truøng: Germ Maát khaû naêng ngoân ngöõ: Aphasia Maát lieân tuïc cuù phaùp: Anacoluthon Maát nghò löïc, thaát chí: Abulia Maát trí: Insanity Maát tröông löïc: Atony Maät hoäi thoâng thöôøng, baát thöôøng: ordinary/ extraordinary consistory Maät Hoäi (hoàng y ñk 353); hoäi nghò toân giaùo (kitoâ): Consistory Maät nghò hoàng y (ñeå baàu ÑGH): Conclave Maâu thuaãn: Contradiction Maàu nhieäm; huyeàn nhieäm; huyeàn bí: Mystery, mysterium Maàu nhieäm hoân öôùc: Nuptial mystery (=baptism) Maàu nhieäm khuûng khieáp: Mysterium tremendum

173

Mieãn chuaån: Dispensation Mieãn chuaån theå thöùc giaùo luaät: Dispensation from the canonical form Mieãn dòch hoïc: Immunology Mieãn giaûi chöùc vuï: Functional dispensation Mieãn tha; mieãn tröø: Exonerate(-tion) Mieãn tröø (ñk 591); chuaån mieãn (ñk 1548): Exempt Mieàn, vuøng: Region Mieáng vaûi ngöïc (thoøng xuoáng töø coå aùo giaùo só, quan toøa, luaät sö, giaùo sö): Rabat Mieäng maùng xoái (coù taïc hình ngöôøi hoaëc thuù vaät kyø cuïc): Gargoyle Mieâu taû linh hoaït, hoaït taû: Hypotyposis Mieáu, ñeàn thôø: Fanum, temple Mi-kha, Mk: Micah or Micheas Minh baïch, döùt khoaùt: Formal certitude Minh chöùng; bieåu loä; bieåu tình; tröng baøy: Demonstrate(-ation) Minh ñaïo, ñöôøng/giai ñoaïn giaùc ngoä, baäc ñöùc chieáu: Illuminative way Minh giaùo: Apologetics

Meâ tín, dò ñoan: Superstition Meàm deûo, deã uoán; co daõn; deã thích öùng, linh ñoäng: Flexibility Meânh moâng, bao la, voâ bieân: Immensity, vastness Meänh ñeà; ñeà nghò, ñeà xuaát; vaán ñeà; ñònh ñeà; ñeà cöû: Proposition Meänh ñeà; öôùc ñieàu, öôùc khoaûn: Clause Meänh leänh, chæ thò, quy ñònh; ñôn thuoác; thôøi hieäu (ñk 197tt): Prescription, precept Meänh leänh: Command Meänh leänh döùt khoaùt: Categorical imperative Meänh leänh; böùc cheá, cöôõng cheá; ñoïc chính taû: Dictate Meänh leänh ñöùc aùi: Precepts of charity Meâsia: Messiah Mæa mai, chaâm bieám: Ironic(ical), irony Mi-ca-en: Michael Mieàn Thaäp Tænh: Decapolis Mieàn trung löôõng haø (xöù Irak ngaøy nay, naèm giöõa hai con soâng Tigre [Tigris Dajla] vaø Euphrate [Euphrates Al Furaõt]): Mesopotamia 174

Moâ thöùc baûn theå: Forma substantialis Moâ thöùc röûa toäi: Baptismal form Moâ thöùc tuøy theå: Forma accidentalis Moâ thöùc; coâng thöùc: Forma, form Moà coâi: Orphan Moà ñaù; quaùch: Sarcophagus Moå daï con: Caesarean/ cesarian Moà, moä, maû: Tomb, grave Moä, phaàn moä; choã hoång ñöïng ñaù thaùnh (ôû giöõa baøn thôø): Sepulchre(-cher) Moä chí, vaên bia: Epitaph, stele, tombstone, gravestone, headstone Moä ñaïo phaùi; suøng tín: Pietism Moä Thaùnh Pheâroâ: Confession of St. Peter Moä Thaùnh (Chuùa Gieâsu): Holy Sepulchre(-cher) Moâ/hình chaát thuyeát (Aristoát): Hylomorphism Moäc suøng, thôø töôïng goã: Xylolatria Moâi tröôøng, caûnh traïng; moâi sinh: Environment Moái keát; quan/lieân heä: Nexus

Minh hoïa, minh trình; thí duï: Illustration Minh kieán, m. tri, m. ñoaùn, m. ñaït, thaáu suoát; saùng suoát: Clairvoyance Minh maãn, khoâng ngoan, saéc saûo: Sagacious Minh nhieân, roõ raøng: Explicit Minh thaàn, thaàn phaåm Keârubim: Cherub(-im) Mình Thaùnh Chuùa, Thaùnh Theå: Body of Christ, Blessed Sacrament Mong manh, yeáu ôùt, sô saøi: Slight Mong moûi, khaùt khao, ao öôùc, kyø voïng: Yearning Moûng manh, deã vôõ; yeáu ôùt: Fragile(-ility) Moâ daïng traùch nhieäm luaân lyù (hoïc thuyeát cuûa J. Finnis vaø G. Grisez): Modes of responsibility (morality) Moâ hình, khuoân/ kieåu maãu: Pattern Moâ phaïm, maãu möïc; neân göông: Exemplary Moâ phaïm hoïc thuyeát (ÑK cöùu chuoäc baèng caùch soáng neâu göông): Exemplarism Moâ phoûng, baét chöôùc: Mime 175

Môû, boû ngoû, môû roäng; côûi môû, coâng khai; khoâng giôùi haïn: Open(-ness) Môùi meû; môùi laï; taân phaåm: Novelty Môùi, taân; taân tieán: New Muõ ba taàng voøng, ngoïc mieän: Tiara Muõ baèng (cuûa giaùo só): Flat hat Muõ caïnh vuoâng (giaùo só), bareùt: Biretta Muõ ñoû, Hoàng y: Red hat Muõ GM (Ñoâng phöông): Episcopal crown Muõ nhung ñoû (cuûa ÑHG thôøi xöa): Camauro Muõ nöõ tu (moät loaïi khaên quaøng ñaàu, xöa): Cornette Muõ soï (GM, Giaùo Hoaøng...): Zucchetto Muõ truøm ñaàu (cuûa tu só): Cowl Muõ truøm ñaàu (may lieàn vaøo coå aùo doøng): Hood Mua chuoäc, ñuùt loùt, hoái loä: Subornation Muøa Chay: Lent(-en) Muøa chay thaùnh Phi-líp-pheâ (Ñoâng phöông töø 15-11 ñeán 24-12): St. Philip's Lent Muøa Chay ("40 ngaøy"): Quadragesima

Moái lieân heä soáng: Life-relation Moái lieân keát saâu saéc: Elective affinity Moái quan taâm cô baûn: Ultimate concern Moái raøng buoäc: Bond Moân ñoà Chuùa yeâu (Ga 13, 23): Beloved disciple Moân ñoà môùi, tín ñoà môùi, ng. môùi gia nhaäp, taân toøng (Do thaùi): Proselyte Moân ñoà/ñeä, ñoà ñeä, hoïc troø: Disciple Moân hoïc: Academic subject Moân phaùi do thaùi soáng aån tu (Ai caäp, tk 1): Therapeutae Moäng di/tinh: Nocturnal emission Moâseâ ñöôïc ñöa leân Trôøi (nguïy thö): Assumption of Moses Moät nöûa, aù, baùn: Half, demi-, semiMoät phaàn; chæ moät beân: Ex parte Moät vôï, moät choàng: Monogamy Mô hoà, maäp môø, toái nghóa, nghóa nöôùc ñoâi; khoù hieåu: Ambiguity(-guous) Mô hoà, maäp môø; ñaùng ngôø; löôõng löï: Dubious Môû roäng töï do: Liberalize 176

Muïc töû; muïc sö; (giaùo luaät) giaùm muïc; (Hoa kyø) cha sôû (ñk 521): Pastor Muøi, hôi xoâng, höông thôm; tieáng taêm (toát hay xaáu): Odo(u)r Muoân vaøn, voâ soá: Myriad, countless, numerous Möùc ñoä hoaøn thieän: Degrees of perfection Möùc ngöôõng (chæ ôû möùc ñoä baét ñaàu nhaän ra hoaëc ño löôøng ñöoïc): Liminal Möùc, ñoä, baäc, caáp: Degrees Möøng kính; cöû haønh cuoäc/leã möøng: Celebrate(-tion) Möøng moät dòp, moät ngaøy leã: Observe a festivity Möôøi ñieàu raên, thaäp giôùi: Ten commandments, decalogue Möôøng töôïng, hình dung: Envision Möu hoân (giaùo só töï ñoäng keát hoân phi phaùp baát thaønh): Attempted marriage Möu keá, möu meïo: Stratagem Möu só; quaân sö aån dieän: Eminence grise Möu tính, möu toan, chuû yù: Premeditation

Muøa Giaùng sinh: Christmas tide/time Muøa Phuïc sinh: Paschaltide, Eastertide Muøa phuïng vuï: Liturgical seasons Muøa Voïng: Advent Muùa trong phuïng vuï: Liturgical dancing Muïc ñích: End Muïc ñích baûn söï: Finis qui Muïc ñích chính söï: Finis operis Muïc ñích ñaït söï: Finis quo Muïc ñích ngoaïi lai: Extrinsic end Muïc ñích taùc nhaân: Finis operantis Muïc ñích/cöùu caùnh toái haäu: Ultimate end Muïc ñích/tieâu, cöùu caùnh: End, Finis Muïc ñích/tieâu, yù ñònh: Aim Muïc luïc; chæ soá: Index Muïc tieâu/ñích, ñích ñieåm: Goal Muïc töû: Shepherd Muïc töû nhaân laønh: Good Shepherd Muïc töû thieân thaàn (Ñöùc Pioâ XII): Pastor Angelicus

177

N

Naêm hoïc: Academic/shcool year Naêm nghæ (naêm thöù 7): Sabbatic(-al) year Naêm phuïng vuï: Liturgical year Naêm söï möøng: Glorious mysteries Naêm söï saùng: The Mysteries of Light, the Luminous Mysteries Naêm söï thöông (maàu nhieäm maân coâi): Sorrowful mysteries Naêm söï vui: Joyful mysteries Naêm thaùnh: Holy Year, jubilee Naêm Thaùnh Maãu: Marian year Naêm, nieân; tuoåi: Year Naêm... sau ÑK (theo döông lòch, coâng nguyeân): Year of grace/of our Lord Naêm/ôn toaøn xaù; ngaân/kim khaùnh: Jubilee Naêng chòu leã: Frequent communion Naêng ñoäng, sinh ñoäng, ñaày nghò löïc: Dynamic Naêng ñoäng nhoùm: Group dynamics Naêng khieáu, khaû naêng, naêng caùch: Aptitude, talent, skill

Na-khum, Nk: Nahum "Naøy laø Ngöôøi"; aûnh töôïng Ñöùc Gieâsu ñoäi voøng gai; nhan ñeà cuoán saùch vieát veà Ñ. Gieâsu (cuûa J. Seeley n. 1865, phuû nhaän thieân tính cuûa Ngaøi): Ecce Homo Naøi xin, khaån caàu, thænh caàu; yeâu caàu, kieán nghò: Supplication(-ory), petition Nam giôùi: Male sex Nam tính, huøng duõng, huøng cöôøng/traùng: Virile(-ity) Naïn nhaân; vaät hy teá, leã phaåm, leã vaät: Victim Naïn thaát hoïc, muø chöõ: Illiteracy Naõo traïng thôøi ñaïi: Zeitgeist Naõo traïng/chuû höôùng chuyeân nhaát, ñoäc chieám, ñoäc quyeàn, ñoäc ñoaùn, coá chaáp: Exclusivism Naêm ba nhaø taäp (thôøi gian huaán luyeän ñôït cuoái trong moät soá doøng): Tertianship Naêm cuûa Chuùa, coâng nguyeân: Anno Domini (AD) Naêm daáu thaùnh; naêm thöông tích (ÑK): Five sacred wounds 178

Neùt chuû ñaïo, chuû ñeà quaùn xuyeán; caâu ñieäp: Leitmotiv Neùt toå truyeàn, laïi gioáng: Atavism Neán: Candle Neán canh thöùc: Vigil light Neán nguyeän öôùc/khaán: Votive candles Neán phuïc sinh: Paschal candle Ngaõ, baûn ngaõ, caùi toâi; chính mình: Self Ngai toøa Pheâroâ; uy theá cuûa ÑGH: Chair of Peter Ngai toøa, toøa giaûng, gheá hoaëc chöùc giaùo sö: Chair Ngai toøa; ngoâi baùu: Throne Ngaøi, Ñöùc (danh töôùc hoàng y); öu tuù, xuaát chuùng, sieâu ñaúng; moâ ñaát: Eminence Ngang haøng, ñoàng haïng: Ex aequo Ngang nhau, baèng nhau, bình ñaúng: Equal(-ity) Ngaønh daân chính: Civil service Ngaøy caàu muøa: Rogations Days Ngaøy ñaàu naêm phuïng vuï (Ñoâng phöông 1 thaùnh 9): Day of indiction

Naêng löïc, khaû naêng chuyeân moân; hieäu naêng; naêng suaát,hieäu suaát; höõu hieäu tính: Efficiency Naêng löïc, nghò löïc; naêng löôïng: Energy Naêng löïc; quyeàn bính, q.haønh; naêng quyeàn; khaû naêng: Potestas Naêng quyeàn, quyeàn haïn: Faculties Naêng quyeàn, quyeàn haïn; naêng löïc, khaû naêng, taøi naêng; phaân khoa (quyeàn thi haønh chöùc vuï): Faculty(ies) Naêng quyeàn thöôøng ñaéc/ thuoäc: Habitual faculties Naám moà: Tumulus Naâng cao, laøm taêng theâm; ñeà cao, laøm noåi baät: Enhance Naâng leân bình dieän sieâu nhieân: Elevate to the supernatural order Naâng leân chöùc (taán phong) Hoàng y: Create a Cardinal Naâng leân, nhaéc l., caát cao leân; ñoä cao; tính cao nhaõ: Elevation Neùm ñaù (cho cheát): Lapidate Neo hình thaäp giaù (kyù hieäu kitoâ xöa): Anchor-cross 179

Ngaøy taän theá (ngaøy suïp ñoå, huûy dieät, phaùn xeùt): Doomsday Ngaøy thaùng, nieân hieäu: Date Ngaøy thoaùt nguïc (moàng 1 thaùng 8 möøng Thaùnh Pheâroâ ñöôïc giaûi phoùng; ngaøy ban pheùp laønh cho baùnh môùi): Lammas day Ngaøy thöôøng (phuïng vuï): Feria(-l), Ngaøy trong tuaàn: Weekday Ngaên chaän; phoøng/ngaên ngöøa: Prevent(-ion, -ive) Ngaên trôû: Impediment Ngaên trôû caûn hoân: Hindering impediment Ngaên trôû giaùo luaät (ñk 180): Canonical impediment Ngaên trôû hoân phoái: Matrimonial impediment Ngaên trôû khaùc ñaïo (hoân phoái, ñk 1983): Mixed religion Ngaên trôû lieâm sæ (ñk 1093): Impediment of public propriety Ngaên trôû tieâu hoân (ñk 1073): Diriment impediment Ngaên trôû vì thieáu tuoåi (ñk 1083): Impediment of youth

Ngaøy ñeàn toäi/thuïc toäi (Do thaùi, Lv 16,1tt): Atone day, day of atonement, Yom Kippur Ngaøy hoäi, dòp leã, ñaïi hoäi lieân hoan: Festive(-al) Ngaøy khoâng coù Thaùnh Leã: Aliturgical days Ngaøy leã boån maïng (ngaøy möøng teân thaùnh): Name day Ngaøy leã buoäc (ñk 1246): Holy day of obligation Ngaøy leã caùc Thaùnh: Hallowmas Ngaøy leã coá ñònh: Immovable feasts Ngaøy leã lôùn (lòch ghi baèng chöõ ñoû): Red letter day Ngaøy Leã Taï ôn: Thanksgiving Day Ngaøy leã (ñk 1246): Feast day Ngaøy leã/hoäi; ngaøy nghæ leã; hoäi chôï: Holiday, feâte Ngaøy Leãâ giaùng sinh, No-en: Christmas Ngaøy möøng Chính truyeàn (Chuùa nhaät I Muøa Chay): Feast of Orthodoxy Ngaøy phaùn xeùt: Day of Retribution Ngaøy Sa-baùt, höu leã: Sabbath

180

Ngaên trôû (hoân nhaân) vì thieáu tuoåi (nam= 18 tuoåi, nöõ= 14 t.): Impediment of age Ngaên trôû (hoân phoái) do toäi aùc (vì ñaõ gieát hoaëc möu gieát baïn ñôøi cuûa mình hay cuûa ngöôøi mình muoán keát hoân, ñk 1090): Impediment of Crime Ngaên trôû (tieâu hoân) vì döôõng nghóa (ñ 1094): Impediment of adoption Ngaét gioïng (trong caùch ngaâm thô): Caesura Ngaâm (thô), tuïng (kinh): Recite Ngaãm ñoïc Lôøi Chuùa: Lectio divina Ngaân haø; nhoùm tinh hoa: The Galaxy, The Milky Way Ngaãu nhieân: Chance Ngaãu sinh, töï phaùt sinh: Spontaneous generation Ngaây thô; ngaây ngoâ, khôø khaïo: Naive(-ty) Ngaây thô; voâ toäi, trong traéng: Innocent Ngheøo khoù, ngheøo naøn; caûnh baàn cuøng: Poverty Ngheøo, baàn cuøng; ngheøo naøn; toäi nghieäp, ñaùng thöông: Poor 181

Ngheøo khoù theo Tin Möøng: Evangelical poverty Ngheà noâng, noâng nghieäp: Husbandry Ngheä thuaät thaùnh, toân giaùo: Sacred art Nghi kinh (kinh saùch nguïy thö hay chính thö coøn trong voøng tranh luaän): Antilegomena Nghi ngôø, ngôø vöïc: Suspicion Nghi thöùc/leã: Rite Nghi thöùc chuû nghóa, thoùi neä nghi: Ritualism Nghi thöùc chuùc [hoân] bình an (trong Thaùnh Leã): Kiss of peace Nghi thöùc ñaët tay (phong chöùc): Imposition of hands, chirotony, cheirotonia Nghi thöùc ñoùn nhaän vaøo trong GH cg (cho caùc kitoâ höõu khoâng cg gia nhaäp GH cg): Reception into the Full Communion Nghi thöùc giaûi toäi (xöa): Canonical penance Nghi thöùc hay leã ñieån Hy laïp (Ñoâng phöông): Greek Rites Nghi thöùc keát thuùc: Concluding rite

Nghi thöùc saùm hoái: Penance service, penitential rite/ exercise Nghi thöùc suøng kính Thaùnh Giaù (thöù 6 Tuaàn Thaùnh): Creeping to the Cross Nghi thöùc tang cheá: Order of Christian Funerals Nghi thöùc Thaùnh Leã: Order of the Mass Nghi thöùc tröø taø: Rite of oxorcism Nghi thöùc töø boû Satan: Renunciation of Satan Nghi thöùc/leã; leã ñieån (ñk 214): Ceremony, rite Nghæ ngôi/yeân; yeân taâm; yeân tónh; ngöøng yeân; ñaët ñeå/töïa; vaät choáng ñôõ: Rest Nghæ vieäc thôøi sinh nôû (saûn phuï): Maternity leave Nghó ra; truø hoaïch/tính; laäp möu: Excogitate Nghò ñònh truïc xuaát: Decree of dismiss Nghò quyeát (ly hoân) vôùi ñieàu kieän: Decree nisi Nghò quyeát (toøa aùn Hoài giaùo): Fetwa Nghò öôùc [thoûa hieäp] Wittenberg (giöõa phaùi

Nghi thöùc khai taâm kitoâ ngöôøi lôùn: Rite of Chritian Initiation of Adults, RCIA Nghi thöùc kyû nieäm: Memorial service Nghi thöùc laøm pheùp xaùc: Absolutions of the dead Nghi thöùc mai taùng, vieäc an taùng (ñk 1176tt): Funeral rites Nghi thöùc môû ñaàu, nhaäp leã: Introductory rites Nghi thöùc phong chöùc thaùnh trong Anh giaùo: Anglican(ism) orders Nghi thöùc phuïng vuï: Liturgical service Nghi thöùc quaù ñoä (nhö töø thôøi thô aáu qua tuoåi thaønh nieân chaúng haïn): Rite of passage Nghi thöùc röûa chaân (thöù 5 Tuaàn Thaùnh): Mandatum, pedilavium, washing of the feet Nghi thöùc röûa tay: Washing of the hands, lavabo Nghi thöùc röôùc leã (ngoaøi Thaùnh Leã): Communion service

182

Luther vaø Zwingli, n. 1536): Wittenberg concord Nghò vieän: Diet Nghóa binh Thaùnh Theå: Eucharistic Crusaders Nghóa binh thieáu nhi (n. 1212): Children's Crusade Nghóa cöû baùc aùi anh huøng (daâng heát moïi coâng ñöùc rieâng cuõng nhö ñöôïc öùng chæ ñôøi naøy vaø ñôøi sau ñeå giuùp cho caùc linh hoàn nôi luyeän nguïc): Heroic act of charity Nghóa ñen/ vaên töï: Literal/ literary sense Nghóa ñòa/trang, baõi tha ma, ñaát thaùnh: God's acre, graveyard, churchyard, cemetery, necropolis Nghóa töû thuyeát, phaùi döôõng töû: Adoptio(a)nism Nghóa vuï hoïc, ñaïo nghóa hoïc: Deontology Nghòch ñaïo, baùng boå; baát hieáu: Impiety Nghòch luaän: A contrario Nghòch lyù tính: Anti-rational Nghòch lyù; nghòch bieän; ngöôïc ñôøi: Paradox

Nghieâm khaéc/nhaët, khaét khe; khoác lieät, döõ doäi, traàm troïng, gay gaét; nghieâm nghò/trang; khoâ khan: Severe Nghieâm khaéc; khaéc/kham khoå, khoå haïnh: Austere(-ity) Nghieän: Addiction Nghieäp, nghieäp quaû, quaû baùo: Karma Ngoõ cuït, beá taéc: Blind alley, dead-end, cul-de-sac Ngoa duï: Hyperbole Ngoaøi phaïm vi xöù ñaïo: Extraparochial Ngoaøi vuõ truï: Extracosmic(-al) Ngoaïi ñaïo (Do thaùi): Goy, goyim Ngoaïi ñòa caàu: Extraterrestial Ngoaïi giaùo: Paganism Ngoaïi hieän: Exteriorize Ngoaïi hoân heä, ngoaøi hoân nhaân; ngoaïi tình: Extraconjugal Ngoaïi hoân heä, ngoaøi hoân nhaân; ngoaïi tình: Extramarital Ngoaïi hoân, dò giao: Heterogamy Ngoaïi khoùa: Extracurricular

183

Ngoaïi/voâ ñaïo; taø giaùo: Heathenism, heathendom Ngoan coá: Self-will Ngoan ñaïo; kính sôï TC (ngöôøi löông giöõ ñaïo Do thaùi maø khoâng chòu caét bì): Godfearing Ngoùn tay (quyeàn naêng) TC (tay thaàn linh; Thaàn khí): Finger of God Ngoùng chôø, troâng mong; döï kieán, thieát töôûng; trieån voïng: Expect(-ation) Ngoùng chôø; trieån voïng, kyø voïng; quyeàn höôûng (di saûn, v.v.): Expectancy Ngoït; thôm; ngoït ngaøo, dòu daøng; deã thöông, coù duyeân: Sweet(-ness) Ngoä bieän, voõng luaän: Paralogism Ngoä ñaïo thuyeát: Gnosticism Ngoä tín, coi nhö chính thöùc: Putative Ngoâi hieäp (keát hieäp nhaân tính vôùi ngoâi Lôøi): Hypostatic union Ngoâi laøng toaøn caàu: Global village Ngoâi Lôøi: Divine Word

Ngoaïi khôûi, töï ngoaïi giôùi: Ab extrinseco Ngoaïi luaân tuyeán, hay voøng chuyeån dòch ngoaïi luaân (cuûa haønh tinh): Epicyclic gear/ train Ngoaïi lyù: Extrinsic certitude Ngoaïi nhieân: Preternatural Ngoaïi quan: Extrospection Ngoaïi suy: Extrapolate(-ion) Ngoaïi taïi, naèm ngoaøi; ngoaïi lai: Extrinsic(-al) Ngoaïi taïi chuû thuyeát: Extrinsicism Ngoaïi thaønh; ngoaïi phaân khoa (caùc lôùp daïy): Extramural Ngoaïi theá: Extramundane Ngoaïi theá; sieâu theá: Ultramundane Ngoaïi tình, thoâng daâm, gian daâm: Adultery Ngoaïi tính, ngoaïi giôùi/dieän tính: Exteriority Ngoaïi toøa bí tích, toøa ngoaøi (laõnh vöïc bí tích): Extrasacramental forum Ngoaïi toøa (ngoaøi quy thöùc toøa aùn): Extrajudicial Ngoaïi tröø; caùo tò, khöôùc bieän (ñk 1491): Exception

184

Ngoân töø vaø daáu chæ (bí tích): Word and sacrament, verbum et sacramentum Ngoân töø/lôøi cuûa chính ÑK: Ipsissima verba (vox) Christi Nguõ chöùng ñaïo (ñeå chöùng minh TC hieän höõu): Five ways Nguõ chöùng ñaïo (naêm caùch thöùc chöùng minh TC hieän höõu): Quinque viae Nguõ kinh/thö: Pentateuch Nguõ uaån (höõu vi, ñieàu kieän hoùa): Conditioned thing Nguõ thö Samaria: Samaritan Pentateuch Nguõ trò cheá, chính theå nguõ huøng: Pentarchy Nguï ngoân: Fable Nguïc toå toâng: Limbo of the fathers Nguïc trung thö (Pl, Cl, Ep, Plm): Captivity Epistles Nguoàn cöù lieäu, xuaát xöù thaàn hoïc; chuû ñeà thaàn hoïc: Locus theologicus Nguoàn goác, caên coäi/ nguyeân; khôûi nguyeân; doøng doõi: Origin Nguoàn suoái/goác, coäi nguoàn, caên nguyeân; nguoàn tö lieäu, xuaát xöù, taøi lieäu goác: Source

Ngoâi Lôøi nhaäp theå: Incarnate word Ngoâi vò, baûn vò; baûn ngaõ; con ngöôøi: Person, hypostasis Ngoâi vò hoùa: Hypostatize Ngoâi vò TC, thaàn vò: Divine Person Ngoâi vò; maët naï, beà ngoaøi: Prosopon Ngoài leâ ñoâi maùch: Gossip Ngoân ngöõ cöû chæ: Body language Ngoân ngöõ ñòa phöông trong phuïng vuï: Vernacular in liturgy Ngoân ngöõ hoïc: Linguistics Ngoân ngöõ Hoäi Thaùnh: Ecclesiastical languages Ngoân ngöõ KT (Hipri, Aram, Hylaïp): Biblical language Ngoân ngöõ phi ngöõ caûnh: Context-free language Ngoân ngöõ phuïng vuï: Liturgical language Ngoân ngöõ toân giaùo, luaän phaùp toân giaùo [veà caùc vaán ñeà toân giaùo]: Religious discourse Ngoân ngöõ töôïng hình: Graphic language Ngoân söù, tieân tri: Prophet

185

Nguoàn xuaát phaùt, xuaát xöù; uyeân nguyeân: Fontes Nguoàn xuaát xöù chung; caùc chuû ñeà chung; ñieàu saùo: Loci communes Nguoàn (vaên lieäu; töø tieáng Ñöùc Quelle): Q Nguoàn/doøng/ tröôøng phaùi Yavít (duøng töø Yhwh laøm teân goïi TC): Jahvist(-ic) Nguoàn/tröôøng phaùi Ñeä nhò luaät: D Nguoàn/tröôøng phaùi Eloâhít: E Nguy cô ngheà nghieäp: Occupational hazard Nguy cô, nguy hieåm, hieåm hoïa; lieàu lónh: Risk Nguïy, giaû: PseudoNguïy bieän, doái traù: Fallacy Nguïy bieän: Sophism Nguïy bieän/luaän: Sophisticate Nguïy giaùo hoaøng: Antipope Nguïy ngoân (caâu theâm vaøo Mc 16, 14, tk 5): The (freer) logion Nguïy taïo, giaû maïo; thaát thieät; giaû doái: False Nguïy thö/kinh; tin laønh thöù quy ñieån: Apocrypha Nguyeân aâm ñoâi: Diphthong

Nguyeân chuûng, doøng gioáng, ngaønh (ñoäng vaät): Phylum Nguyeân ñoäng taùc nhaân baát bieán: Unmoved mover Nguyeân ñoäng taùc nhaân; nguyeân ñoäng löïc; nguyeân nhaân voâ nguyeân nhaân (TC): Prime mover Nguyeân lieäu: Prime matter Nguyeân lyù; nguyeân nhaân, nguoàn goác, caên nguyeân; nguyeân taéc: Principle Nguyeân lyù baát xaùc ñònh (Heisenberg): Principle of indeterminacy Nguyeân lyù cô baûn, ng.l. sô thuûy: First principle Nguyeân lyù nhaân quaû: Principle of causality Nguyeân lyù söï döõ: Principle of evil Nguyeân lyù töông ñoái: Principle of relativity Nguyeân maãu; ñieån hình, tieâu bieåu: Archetype, prototype, antitype Nguyeân nhaân chaát theå: Material cause Nguyeân nhaân chuû yeáu, chính nhaân: Principal cause

186

Nguyeân nhaân toái cao: Supreme cause Nguyeân nhaân toái haäu: Ultimate cause Nguyeân nhaân xa/giaùn tieáp, vieãn nhaân: Remote cause Nguyeân nhaân, caên côù, duyeân do nguyeân nhaân toái thöôïng (TC): Cause Nguyeân sinh chaát: Protoplasm Nguyeân sinh theå, taïo vaät ñaàu tieân (Añam): Protoplast Nguyeân taéc bí tích tính: Principle of sacramentality Nguyeân taéc bình ñaúng: Principle of equality Nguyeân taéc höôùng nhaân (trong vuõ truï): Anthropic principle Nguyeân taéc khoan dung: Principle of oikonomia Nguyeân taéc moâ thöùc: Formal principle Nguyeân taéc nhieäm cuïc, nguyeân taéc khoan dung (Ñoâng phöông): Principle of economy Nguyeân taéc phaân quyeàn/ nhieäm (ñieàu caáp döôùi laøm ñöôïc thì caáp treân khoâng can thieäp vaøo): Principle of subsidiarity

Nguyeân nhaân chuaån bò: Disposing cause Nguyeân nhaân cöùu caùnh: Final cause Nguyeân nhaân duïng cuï: Instrumental cause Nguyeân nhaân ñaàu tieân: Primary cause Nguyeân nhaân ñeä nhaát: First cause Nguyeân nhaân ñeä nhò, thöù nhaân: Second cause Nguyeân nhaân luaân lyù: Moral cause Nguyeân nhaân moâ phaïm, kieåu maãu: Exemplary cause Nguyeân nhaân moâ thöùc: Formal cause Nguyeân nhaân muïc ñích, cöùu caùnh: Final cause Nguyeân nhaân phuï thuoäc: Secondary cause Nguyeân nhaân taùc thaønh: Efficent cause Nguyeân nhaân thöù nhaát, ng.nh. ñeä nhaát (TC): First cause Nguyeân nhaân toaøn dieän: Total cause Nguyeân nhaân toaøn tuùc, tuùc nhaân: Sufficient cause

187

Ngöõ aâm hoïc: Phonetics Ngöõ nghóa hoïc: Semantics Ngöõ vaên hoïc: Philology Ngöï: Indwelling Ngöøa thai, traùnh/choáng thuï thai: Contraception(-tive) Ngöøng taét, tieâu taùn; tuyeät chuûng: Extinct Ngöôïc ñaõi treû em: Child abuse Ngöôïc laïi: Vice versa, on the contrary Ngöôøi di truù, di daân: Emigrant Ngöôøi giöõ nhaø thôø: Ecclesiarch Ngöôøi baøi tröø (phaù) huûy aûnh thaùnh: Iconoclast(-ic) Ngöôøi baûn xöù Chaâu Myõ: Amerindian Ngöôøi baûo veä, bieän hoä, baøo chöõa: Defender Ngöôøi baûo veä ñöùc tin: Defender of the faith Ngöôøi baát ñoàng yù kieán; bieät giaùo (khoâng theo quoác giaùo, nhö ôû Anh quoác chaúng haïn): Dissenter Ngöôøi bò khai tröø khoûi ñaúng caáp (AÁn ñoä): Outcaste Ngöôøi bieän giaûi, nhaø bieän giaùo: Apologist Ngöôøi bieät phaùi: Pharisee

Nguyeân taéc song hieäu: Principle of double effect Nguyeân taéc toaøn boä (luaân lyù hy sinh moät boä phaän hay cô quan vì lôïi ích cuûa toaøn boä): Principle of totality Nguyeân theå, daïng voâ ñònh, vò bieán caùch: Infinitive Nguyeân thuûy, sô khai, ban sô; caên baûn, quan troïng, chuû yeáu, caên nguyeân, nguyeân lyù; nguyeân taéc: Primal, primitive, principium Nguyeân toá; yeáu toá; thaønh phaàn; moâi tröôøng soáng: Element Nguyeân toá chaát theå: Material principle Nguyeân toäi: Original sin Nguyeân traïng: Status quo Nguyeàn ruûa, chuùc döõ; tai hoïa, tai öông: Curse Nguyeàn ruûa, oaùn traùch, chuùc döõ; tröøng phaït; tai hoïa: Malediction Nguyeän ñöôøng: Oratory/chapel Nguyeän luaät: Rule of prayer Nguyeän nhaân (daùng ñieäu [hình ngöôøi] dang tay caàu nguyeän): Orans, orante Nguyeän taét: Aspiration 188

Ngöôøi Con Moät (Ga 3, 16): Only-Begoten One Ngöôøi coá soáng heät nhö caùc toâng ñoà (caùc nhoùm quaù khích chuû tröông trieät ñeå baét chöôùc caùc toâng ñoà): Apostolici Ngöôøi coâng giaùo Anh, (laäp tröôøng) cöï tuyeät Anh giaùo (tk 16-18): Recusants(-sancy) Ngöôøi cöôõng ñoaït, ñoaït daâm, duï doã: Raptor Ngöôøi daãn leã (phuïng vuï); nhaø chuù/bình giaûi: Commentator Ngöôøi daâng mình: Oblates Ngöôøi Do thaùi: Jew Ngöôøi döï toøng: Catechumen Ngöôøi ña caûm: Man of feeling Ngöôøi ña nghi (nhö Toâma toâng ñoà): Doubting Thomas Ngöôøi ñaïi dieän: Vicar, representative Ngöôøi ñaïi dieän GM; ngöôøi/vaät thay theá: Surrogate Ngöôøi ñang taäp söï; ng. bò quaûn cheá: Probationer Ngöôøi ñaøo moû (tìm vôï giaøu): Fortune-hunter Ngöôøi ñaïo ñöùc, suøng ñaïo: Man of God

Ngöôøi can thieäp, xin giuøm, laøm trung gian: Intercessor Ngöôøi Ca-na-an: Canaanite Ngöôøi caûnh caùo, khuyeán vieân: Admonitor Ngöôøi caàm bình höông, thuû höông: Thurifer Ngöôøi caáp phaùt, trao ban (vg. bí tích): Dispenser Ngöôøi caàu toaøn: Perfectionist Ngöôøi cheá taïo: Homo faber Ngöôøi chòu leã; ng. giöõ ñaïo; ng. thoâng tin: Communicant Ngöôøi choái/boû ñaïo (coâng khai tuyeân boá), phaûn ñoà: Apostate Ngöôøi chuû tröông cheá ñoä phoùng noâ (beänh vöïc vieäc giaûi phoùng noâ leä): Emancipationist Ngöôøi chuù giaûi: Glossator Ngöôøi chöùng kieán, muïc kích: Eyewitness Ngöôøi coù ñaïo, tín ñoà; ng. si tín: Religionist Ngöôøi coù taøi xoay xôû (nhieàu thuû ñoaïn): Man of resource Ngöôøi coù thò kieán, taàm nhìn saéc beùn (veà töông lai), thò kieán nhaân; ng. aûo töôûng: Visionary 189

Ngöôøi ñeán tröôùc, baùo tröôùc; ñaûm nhieäm tr.: Precursor Ngöôøi ñi ñöôøng; löõ khaùch (ng. ñang treân ñöôøng ñi veà ñôøi sau, queâ Trôøi; ng. coøn soáng): Wayfarer Ngöôøi ñoïc saùch: Lector/ reader Ngöôøi ñoïc hoaëc haùt Phuùc aâm trong phuïng vuï: Gospeller Ngöôøi ñoïc thaùnh thö trong phuïng vuï, xöôùng thö vieân: Epistoler Ngöôøi ñoøi nôï maùu (Ds 35.19): Avenger of blood Ngöôøi ñoùn khaùch, tieáp taân, daãn choã, gaùc cöûa, phuï reå: Usher Ngöôøi ñôõ ñaàu, baûo ñaûm, baûo trôï: Sponsor Ngöôøi ñöa tin, söù giaû: Messenger Ngöôøi ñöùng ñaàu hoäi giaùo só, muïc sö tröôûng; hieäu tröôûng (ñaïi hoïc); thò tröôûng: Provost Ngöôøi ñöùng thaúng: Homo erectus Ngöôøi ñöôïc loøng, chaáp thuaän, tín nhieäm: Persona grata Ngöôøi giaùm hoä; beà treân nhaø (Doøng Phanxicoâ): Guardian

Ngöôøi giaùm thò, troâng nom, quaûn lyù: Superintendent Ngöôøi giuùp Leã: Altar/Mass Server, altar boy Ngöôøi giöõ gìn, troâng nom, chaêm soùc: Keeper Ngöôøi haøng xoùm, laùng gieàng, beân caïnh; ñoàng loaïi: Neighbo(u)r Ngöôøi haøng xoùm, laùng gieàng, beân caïnh; ñoàng loaïi: Neighbo(u)r Ngöôøi hoaøi nghi, theo chuû nghóa hoaøi nghi: Sceptic(-al) Ngöôøi hoaøng toäc; quyeàn taùc giaû, tröôùc taùc; tieàn baûn quyeàn: Royalties Ngöôøi höôûng boång loäc: Prebendary Ngöôøi khai sinh laïc giaùo: Heresiarch Ngöôøi khai taâm: Mystagogue Ngöôøi kheùo tay: Homo habilis Ngöôøi khoâng ñöôïc loøng, ... : Persona non grata Ngöôøi khoâng tín ngöôõng: Misbeliever Ngöôøi khoâng tín ngöôõng, voâ tín: Non-believer, free thinker

190

Ngöôøi moä ñaïo, soát saéng; nhieät tình, haâm moä: Devotee Ngöôøi moâi giôùi, trung gian: Middle-man Ngöôøi mua chöùng thö (xaùc nhaän giaû hoï ñaõ cuùng teá thaàn töôïng, trong thôøi baùch haïi n. 249-251): Libellatici Ngöôøi Na-da-reùt; phaùi Na-dareùt (kitoâ höõu thôøi ñaàu): Nazarene, Nazorean Ngöôøi ngoaïi/voâ ñaïo: Heathen Ngöôøi nguïy bieän; (xöa) trieát gia: Sophist Ngöôøi nhaø giaøu, phuù oâng (Lc 16, 19t): Dives Ngöôøi noùi doái: Liar Ngöôøi phaù thai: Abortionist Ngöôøi phaùi khaéc kyû, tröôøng phaùi Stoa: Stoic(-al) Ngöôøi phaøm phu, traàn tuïc: Worldling Ngöôøi phaûn boäi, phaûn ñaïo, boû ñaïo: Renegade Ngöôøi phong cuøi: Leper Ngöôøi phoùng ñaõng, truïy laïc: Libertine Ngöôøi phoái ngaãu (choàng/vôï) bò boû rôi: Deserted spouse

Ngöôøi khoång loà, löïc cöôøng phi thöôøng: Titan Ngöôøi khôûi toá, beân nguyeân: Prosecutor Ngöôøi kieân quyeát: Man of decision Ngöôøi kính suøng aûnh thaùnh: Iconodule Ngöôøi kitoâ, kitoâ höõu: Christian Ngöôøi laïc quan: Optimist Ngöôøi laøm coâng nhaät: Daysman Ngöôøi laøm pheùp laï: Thaumaturge Ngöôøi lang baït, lang thang, phieâu cö: Wanderer Ngöôøi lang baït, phieâu cö, voâ gia cö (ñk 13 §3): Vagabond Ngöôøi Laoñiceâa; tín höõu nguoäi laïnh; höõng hôø (trong caùc laõnh vöïc toân giaùo, chính trò): Laodicean Ngöôøi leân/tinh khoân: Homo sapiens Ngöôøi löõ haønh, löõ khaùch: Homo viator Ngöôøi ly dò (vôï/choàng): Divorcee Ngöôøi mieàn Ga-laùt, Gl: Galatians

191

Ngöôøi theo doõi, baét chöôùc; moân ñoà: Follower Ngöôøi theo giaùo phaùi Valñoâ (chuû tröông chæ theo moät mình Kinh Thaùnh, soáng ngheøo, baát baïo ñoäng, v.v.; xuaát hieän hoài tk 12, bò tuyeät thoâng n. 1184 vaø nhaäp theo Tin laønh töø n. 1532): Vaudois Ngöôøi theo hoïc phaùi Zwingli (Tin laønh): Zwinglians Ngöôøi theo löôõng tính thuyeát (ÑK coù 2 tính): Diophysite Ngöôøi theo phaùi Jan Huss († 1415 chuû tröông phaûi chòu leã döôùi hai hình vaø caûi caùch GH; chòu aûnh höôûng cuûa Wycliffianism): Hussites Ngöôøi theo Phaùi Taborita (Hussites quaù khích): Taborites Ngöôøi theo phaùi taùi thanh taåy: Rebaptisers Ngöôøi theo phoå quaùt thuyeát: Universalists Ngöôøi theo theå cheá moät vôï moät choàng: Monogamist Ngöôøi theo thuyeát EÂpicuroâ; höôûng laïc: Epicurean Ngöôøi theo thuyeát Febronius: Febronians

Ngöôøi phuï traùch phoøng thaùnh/aùo [leã], vieäc nhaø thôø; oâng töø: Sacristan Ngöôøi quaù coá: Departed Ngöôøi quaûn lyù taøi chaùnh (tröôøng hoïc), ng. coù hoïc boång: Bursar Ngöôøi röôùc leã: Communicant Ngöôøi saønh aên: Epicure, gourmet, connoisseur Ngöôøi söû duïng phong caàm, ñaøn oáng: Organist Ngöôøi taëng bieáu: Donor Ngöôøi taâm tính tha giôùi (ng. caûm thaáy vaø haønh ñoäng nhö mình laø thuoäc giôùi khaùc vôùi giôùi tính cuûa thaân xaùc mình); ng. phaåu bieán giôùi theå (nöõ thaønh nam, hoaëc traùi laïi): Transsexual Ngöôøi thay theá meï, theá maãu: Mother surrogate Ngöôøi theo Adamism: Adamites Ngöôøi theo chuû nghóa bình quaân: Egalitarian Ngöôøi theo chuû nghóa khaéc khoå: Rigorist Ngöôøi theo chuû nghóa töï do hoaøn toaøn (voâ chính phuû): Libertarian 192

Ngöôøi theo tö tuôûng Peâlagioâ († 422): Pelagians Ngöôøi thænh caàu, thænh vieân: Postulator Ngöôøi thoáng hoái, xöng toäi, ñeàn toäi; hoái nhaân: Penitent Ngöôøi thu thueá: Publican, tax collector Ngöôøi thuï chöùc: Ordinand Ngöôøi thuoäc phaùi baát khaû ngoä (trong coâng ñoàng Vaticanoâ I chuû tröông caàn phaûi ñònh tín ñaëc aân baát khaû ngoä cuûa ÑGH): Infallibilists Ngöôøi thuoäc phaùi baát thuaän thôøi (hoài coâng ñoàng Vaticanoâ I cho raèng vieäc minh ñònh tín ñieàu veà ñaëc aân baát khaû ngoä cuûa ÑGH laø khoâng hôïp thôøi): Inopportunists Ngöôøi thuoäc phaùi Maxeâñoânioâ: Macedonians Ngöôøi thuoäc phaùi ngoä giaùo ñeà cao vaät chaát (coi vaät chaát troïng hôn tinh thaàn): Hylics, Materials Ngöôøi thuoäc phaùi phoùng nhieäm: Latitudinarians Ngöôøi thuoäc phaùi phuû nhaän thieân tính Thaùnh Linh: Pneumatomachi(-ans) 193

Ngöôøi thuoäc phaùi Qumraân: Qumranites Ngöôøi thuoäc phaùi thanh giaùo, nghieâm khaéc, nhaët nhieäm: Puritan Ngöôøi thuoäc phaùi töông ñoàng (cho raèng Chuùa Con [vaø Thaùnh Thaàn] chæ "gioáng nhö" Chuùa Cha, chöù khoâng homoousios="ñoàng baûn tính"): Homoiousians Ngöôøi thuoäc phaùi Valñenseâ (bò keát aùn n. 1184): Poor men of Lyons Ngöôøi thuoäc phaùi Zeâlota; ng. cuoàng tín/nhieät: Zealots Ngöôøi Thuïy syõ: Helvetian Ngöôøi thuyeát giaùo, ng. rao giaûng: Preacher Ngöôøi tìm kieám: Seeker Ngöôøi tónh taâm, caám phoøng: Retreatant Ngöôøi tónh toïa: Hesychast Ngöôøi toá giaùc, caùo giaùc; maùch leûo; baùo caùo: Delator Ngöôøi toâi tôù Gia-veâ: Servant of Yahweh Ngöôøi toâi tôù khoå ñau cuûa Giaveâ: Suffering Servant of Yahweh

Ngöôøi (daân toäc) Xen-tô: Celt(-ic) Ngöôøi, con ngöôøi; ngöôøi nhaân daïng: Homo Ngöôøi/chính saùch mò daân: Demagogue(-ism) Ngöôøi/vaät thay theá: Substitute Ngöôøi/vaät thaát laïc: Estray Ngöôõng cöûa: Threshold Nhaø Ai caäp hoïc (khaûo cöùu coå hoïc Ai caäp): Egyptologist Nhaø aûo thuaät: Illusionist Nhaø baùch khoa: Encyclop(a)edist Nhaø bình giaûi: Scholiast Nhaø caûi caùch (Tin laønh): Reformers Nhaø chuù giaûi: Exegete Nhaø chuyeân moân veà thaàn thoaïi hoaëc thaàn thoaïi hoïc: Mythologist Nhaø chöùa, n.thoå: House of ill fame/prostitution Nhaø coå vaên hoïc; nhaø nhaân baûn: Humanist Nhaø daân toäc hoïc, nhaân chuûng chí: Ethnographer Nhaø daân toäc hoïc, nhaân chuûng luaän: Ethnologist Nhaø doøng Phanxicoâ: Friary

Ngöôøi toâi tôù TC: Servant of God Ngöôøi toäi loãi, toäi nhaân, toäi phaïm: Sinner Ngöôøi trao Mình Thaùnh, cho röôùc leã: Eucharistic minister Ngöôøi trí: The wise Ngöôøi trôû laïi: Convert Ngöôøi truyeàn/phong chöùc: Ordinant Ngöôøi tuaân thuû (chòu theo Anh giaùo): Conformist Ngöôøi töï haønh xaùc baèng roi: Flagellant Ngöôøi uûng hoä, gia nhaäp, phuï hoïa, gaén boù, quy y; dính chaët: Adherent Ngöôøi voâ thaàn: Atheist Ngöôøi voâ tín ngöôõng: Unbeliever Ngöôøi xuaát baûn, chuû buùt; bieän taäp vieân: Editor Ngöôøi xuaát gia: Homeless ones Ngöôøi xöù Ga-li-leâ: Galilean Ngöôøi xöù Samaria: Samaritan Ngöôøi xöng toäi: Confessant Ngöôøi yeâu caàu, nguyeân ñôn: Petitioner Ngöôøi yeâu saùch/ñoøi hoûi toái ña: Maximalist

194

Nhaø nguyeän tuøy tieän (nhaø nguyeän caïnh): Chapel of ease Nhaø nguyeän; mieáu thôø: Sacellum Nhaø nuoâi döôõng: Foster home Nhaø ôû, nôi cö truù, cö/truù sôû: Domicile Nhaø pheâ bình; ngöôøi kieåm duyeät; keû chí trích, keû cheâ bai: Critic Nhaø rao truyeàn Tin Möøng, truyeàn giaùo: Fisher of men Nhaø sö Taây taïng: Lama Nhaø taïm (hình thaùp ôû Ñöùc ngaøy xöa): Tabernacle, Sacrament house Nhaø taïm hình boà caâu: Eucharistic dove Nhaø thaàn bí Hoài: Suffi Nhaø thaàn hoïc; sinh vieân thaàn hoïc: Theologian Nhaø thôø chính toøa: Cathedral Nhaø thôø chính (Ñoâng phöông); (nay=) GH phoå quaùt: Great Church Nhaø thôø chính (leã ñieån Bizantinoâ; töông ñöông vôùi Nhaø thôø chính toøa beân Taây phöông): Katholicon

Nhaø doøng (ñk 607): Religious house Nhaø du haønh vuõ truï: Spaceman/-woman Nhaø ñaïo ñöùc hoïc: Moralist Nhaø Ñoâng phöông hoïc: Orientalist Nhaø giaùo duïc, thaày daïy: Educator Nhaø haøi coát, nhaø ly bieät: Charnel-house Nhaø hieàn trieát, khoân ngoan: Sage Nhaø hoä sinh: Maternity hospital Nhaø Khoång hoïc, nhaø nho, Khoång giaùo: Confucian(ism) Nhaø kinh teá hoïc: Economist Nhaø laøm luaät, laäp phaùp: Lawgiver, -maker Nhaø luaät hoïc Hoài giaùo: Ulema Nhaø lyù luaän: Theoretician Nhaø nghieân cöùu vaên hoùa coå Hy laïp; ng. theo vaên hoùa Hy laïp; (Taân Öôùc) ng. Do thaùi Hy laïp hoùa: Hellenist Nhaø nguyeän, nguyeän ñöôøng: Chapel/ oratory Nhaø nguyeän Ñöùc Baø (trong nhaø thôø): Our Lady chapel

195

Nhaø thôø giaùo xöù: Parish church Nhaø thôø Hoài giaùo: Mosque Nhaø thôø kinh só: Collegial church Nhaø thôø lôùn (thöôøng laø cuûa tu vieän): Minster Nhaø thôø taïm theá chính toøa: Pro-Cathedral Nhaø thôø, giaùo ñöôøng (ñk 1214): Church Nhaø thuaät ngöõ hoïc, danh phaùp (khoa ñaët teân); ng. xöôùng danh (caùc vò khaùch): Nomenclator Nhaø thuaät ngöõ hoïc, danh phaùp (khoa ñaët teân); ng. xöôùng danh (caùc vò khaùch): Nomenclator Nhaø thuyeát giaùo (töø gieãu): Pulpitarian, pulpiteer Nhaø thöông ñieân: Mental home (hospital) Nhaø trieát/thaàn hoïc kinh vieän: School man Nhaø truyeàn giaùo, thöøa sai: Missionary, missioner Nhaø tu haønh lang baït: Gyrovagus(-i) Nhaø töï nhieân hoïc: Naturalist Nhaø xaùc: Mortuary

Nhaø xöù; truï sôû/ vaên phoøng vieän tröôûng: Rectory Nhaø (phoøng) taäp theå duïc; tröôøng trung hoïc (Ñöùc, Thuïy só): Gymnasium Nhaø/phoøng tieäc ly: Cenacle Nhaø; vieän; trieàu ñaïi; doøng doõi (hoï, toäc): House Nhaïc cuï/khí: Musical instruments Nhaïc phaåm Oratoâ: Oratorio Nhaïc só; nhaïc coâng: Musician Nhan ñeà; töôùc vò, danh hieäu; danh nghóa; quyeàn sôû höõu, chöùng thö: Title Nhaõn kieán daâm (ng. / chöùng öa nhìn caûnh loõa loà/theå, daâm daät... vôùi chuû ñích kích duïc): Voyeur(-ism) Nhanh nheïn, mau maén, soát saéng: Promptitude Nhanh trí: Presence of mind Nhaùnh Doøng Phanxicoâ (coù taøi saûn chung): Conventuals Nhaùnh Doøng Phanxicoâ (taùch rieâng tk 13-14): Fraticelli Nhaùt gan, nhuùt nhaùt; heøn nhaùt: Cowardice Nhaït nheõo, höõng hôø, laõnh ñaïm: Tepidity, tepidness

196

Nhaéc boång leân (1Ts 4, 17); hoan hæ, saûng khoaùi; xuaát thaàn: Rapture Nhaèm phaùt hieän; phöông phaùp taàm cöùu: Heuristic Nhaàm laãn chung (veà söï kieän hoaëc veà phaùp luaät, ñk 144): Common error Nhaàm laãn veà phaåm caùch: Error about the quality Nhaàm laãn veà theå nhaân (ñk 1097): Error about the person Nhaàm laãn veà thöïc chaát: Substantial error Nhaàm laãn, loãi laàm, loãi phaïm; phaïm toäi, leäch laïc; phieâu baït, lang baït: Err, error Nhaân aùi, ñoä löôïng: Charitable Nhaân caùch ña daïng: Multiple personality Nhaân caùch hoùa; laø hieän thaân cuûa; baét chöôùc, nhaïi laïi, giöõ moät vai dieãn xuaát; maïo danh, m.daïng, giaû daïng, giaû maïo: Impersonate(-ion) Nhaân caùch hoùa; nhaân hình hoùa, nhaân hoùa; laø hieän thaân cuûa, tieâu bieåu: Personify Nhaân caùch nhò phaân/hoùa: Double personality

Nhaân caùch taäp theå: Corporate personality Nhaân caùch thaàn thuyeát, nhaân hình luaän (mieâu taû hoaït ñoäng cuûa caùc thaàn linh, nhö TC, theo caùch kieåu haønh ñoäng cuûa loaøi ngöôøi): Anthropomorphic(-ism) Nhaân caùch; nhaân phaåm; caù tính; nhaân vaät: Personality Nhaân caûm (TC caûm chòu ñau khoå nhö loaøi ngöôøi): Anthropopathy Nhaân chuûng (loaïi) hoïc: Anthropology Nhaân chöùng tröïc kieán (thaáy taän maét): Eye-witness Nhaân chöùng, ng. cung khai; daïng trung gian (ñoäng töø theå thuï ñoäng vôùi nghóa chuû ñoäng): Deponent Nhaân ñaïo (chuû höôùng/nghóa): Humanitarian(-ism) Nhaân ñaïo; nhaân haäu/ töø, khoan hoàng; nhaân vaên: Humane Nhaân ñöùc, ñöùc haïnh; ñöùc tính; hieäu löïc; hieäu naêng; coâng hieäu: Virtue Nhaân ñöùc anh huøng: Heroic virtue 197

Nhaân theå/ n. tieän, tieän theå; thoaùng qua: Incidentally, by the way, per transennam Nhaân tieän ngoân (lôøi noùi leân vì nhaân tieän): Obiter dicta Nhaân tính: Human nature Nhaân tính hoùa, nhaân hoùa; nhaân ñaïo hoùa; thuaàn hoùa: Humanization Nhaân toá; yeáu toá; thöøa soá; heä soá: Factor Nhaân töø; töû teá; thanh lòch: Gracious(-ness) Nhaân vaên voâ thaàn: Humanistic atheism Nhaân vaät /dieãn vieân vôû kòch: Dramatis personae Nhaân vò: Human person Nhaân vieân muïc vuï, muïc vuï vieân: Pastoral agent Nhaân vieân; nhaân söï: Personnel Nhaãn cöôùi: Wedding ring Nhaãn GM: Pastoral Ring Nhaãn naïi, nh.nhuïc, kieân nhaãn chòu ñöïng: Forbearance Nhaãn nhuïc; cam chòu/phaän; töø chöùc: Resignation Nhaãn taâm: Callous(-ness) Nhaán maïnh, neâu baät; nhaán gioïng: Emphasis

Nhaân ñöùc chuû yeáu: Cardinal virtue Nhaân ñöùc ñaàu moái: Capital virtue Nhaân ñöùc ñoái thaàn (tin, caäy, meán): Theological virtues Nhaân ñöùc luaân lyù: Moral virtues Nhaân ñöùc thieân phuù: Infused virtues Nhaân hình hoùa: Anthropomorphize Nhaân khaåu hoïc, daân soá hoïc: Demography Nhaân loaïi, loaøi ngöôøi: Mankind Nhaân loaïi (Añam) sa ngaõ: Fall of man Nhaân loaïi; nhaân tính; loøng nhaân ñaïo: Humanity Nhaân loaïi; nhaân tính; tuoåi tröôûng thaønh; nam giôùi; nam tính: Manhood Nhaân maõn: Overpopulation Nhaân nguyeân luaän (baøn veà nguoàn goác loaøi ngöôøi): Anthropogeny Nhaân quyeàn: Human rights Nhaân quyeàn töï nhieân: Natural rights Nhaân sinh, ñôøi soáng con ngöôøi: Human life 198

Nhaäp caùch; haäu keát, suy ra: Illative Nhaäp moân, n. ñeà, vaøo ñeà, daãn nhaäp, daãn luaän; khai taâm; du nhaäp; khuùc daïo ñaàu (nhaïc): Introduction Nhaäp nghi (phuïng vuï Byzantinoâ phaàn tröôùc ca nhaäp leã): Enarxis Nhaäp theå: Incarnation Nhaäp tòch (ñk 265): Incardination Nhaäp/nhaän vaøo, thu nhaän; thuù nhaän: Admission Nhaát laõm; ñoái chieáu; khaùi quaùt: Synoptic Nhaát nguyeân thuyeát: Monism Nhaát Tam moät Chuùa ba Ngoâi: Triune Nhaát thôøi, phuø du, phuø vaân, choùng taøn: Ephemeral Nhaát thôøi; laâm thôøi, taïm thôøi: Temporary Nhaát tính thuyeát daïng Severus (thöôïng phuï Antioâkia, † 538): Severianism Nhaát trí maø dò bieät; töông hôïp maø dò ñoàng (caùc Phuùc AÂm Nhaát Laõm vöøa gioáng nhau

Nhaän, lónh, thu; tieáp ñoùn: Receive Nhaän bieát Thieân Chuùa: Knowledge of God Nhaän ñònh, phaân ñònh, nhaän ra, thaáu suoát: Discern, diakrisis Nhaän ñònh ba maët (veà nhaïc thuaät, phuïng vuï, muïc vuï, ñoái vôùi caùc taùc phaåm thaùnh nhaïc ôû Hoa Kyø): Triple judgment Nhaän ñònh thaàn loaïi: Discernment of spirits Nhaän ñònh; töï do quyeát ñònh; thaän troïng, khoân ngoan, teá nhò, kheùo xöû: Discretion Nhaän laøm con nuoâi, döôõng heä/nghóa; tuyeån naïp, chaáp thuaän, thoâng qua: Adoption Nhaän thöùc ñöùc tin: Appreciate(-ion) of faith, Intellectus fidei Nhaân-Thaàn (Ngöôøi-[Thieân] Chuùa): Man-God Nhaäp biùnh ("hieän dieän trong baùnh" laäp tröôøng cho raèng sau truyeàn pheùp, baùnh vaãn coøn nguyeân laø baùnh Luther): Impanation

199

maø cuõng vöøa khaùc nhau): Concordia discors Nhaát trí, ñoàng taâm nhaát trí: Unanimity Nhaát trí, ñoàng tình; truøng hôïp, tr.ngoä (veà thôøi gian hai ngaøy leã): Concurrence Nhaät tuïng: Day hours, Divine office Nhaät tuïng kính Ñöùc Meï: Little Office of the Blesed Virgin Mary Nhaät tuïng tuøy yù: Votive office Nheï nhaøng, dòu daøng, hieàn laønh, hoøa nhaõ; thuoäc doøng hoï quyeàn quyù: Gentle(-ness) Nheï nhaøngï, töø toán, deø daët, thaän troïng: Cum grano salis Nhen leân, nhoùm leân; chaâm moài; kích ñoäng, khôi daäy: Enkindle Nhò nguyeân luaän; löôõng vò phaùi (laïc giaùo cho raèng ÑK coù hai ngoâi vò): Dualism(ist,-istic) Nhò nguyeân tính; nhò tính: Duality Nhò phaân thuyeát: Dichotomism Nhò tính thuyeát (ÑK coù hai baûn tính): Dyophysitism

Nhò yù thuyeát (ÑK coù hai yù chí): Dyotheletes Nhieäm cuïc Bí tích: Sacramental economy Nhieäm cuïc cöùu ñoä: Economy of salvation Nhieäm hieäp: Mystical union Nhieäm hoân: Mystical marriage Nhieäm sinh chuû ñoäng: Active generation Nhieäm sinh thuï ñoäng: Passive generation Nhieäm sinh (trong TC Ba Ngoâi): Divine generation Nhieäm Theå: Mystical body Nhieäm vuï chaên daét; chöùc vuï muïc sö hoaëc GM: Pastorate, pastorship Nhieäm vuï giaùo huaán (ñk 747tt): Teaching office Nhieäm vuï thaùnh hoùa (ñk 834tt): Sanctifying office Nhieäm xuaát/xuy: Procession (divine) Nhieäm xuaát/xuy cuûa Thaùnh Linh: Procession of the Holy Spirit Nhieäm xuy Thaùnh Thaàn: Spiration of the Holy Spirit

200

Nhòp ba: Triple time Nhòp ba/ñoâi: Triple/duple time Nhòp ñaäp; nhòp ñieäu; nhòp nhaøng: Rhythm Nhòp sinh hoïc: Biological rhythm Nhòp thô iambô: Iamb(-us) Nhoû, beù, thöù; vò thaønh nieân (ñk 97): Minor Nhoû, beù; ít; chuùt: Little Nhoùm bieät kieán (thieåu soá ngöôøi theo moät lyù thuyeát hoaëc toân giaùo rieâng): Cognitive minority Nhoùm chuaån: Criterion group Nhoùm ñaëc traùch giaùo xöù (1. chæ goàm caùc LM [giaùo luaät]; 2. goàm caû caùc thaønh vieân khaùc [chung]): Parish team Nhoùm Möôøi hai (Toâng ñoà): The Twelve Nhoùm, taäp ñoaøn/theå; loaïi: Group Nhoâ leân, loù ra: Emergent Nhôø ôn Chuùa: Dei gratia, DG Nhôø/qua ñöùc tin: Per fidem Nhu caàu; caàn/taát yeáu, caàn thieát: Necessitas Nhu nhöôïc, eûo laû, uûy mò (daùng nhö phuï nöõ): Effeminate

Nhieäm xuy (Thaùnh Thaàn phaùt xuaát töø Chuùa Cha vaø Chuùa Con): Spiration Nhieäm/traùch vuï; gaùnh naëng: Onus Nhieät taâm/thaønh, haêng say, soát saéng: Zeal(-ous) Nhieät taâm/tình, soát saéng: Fervour Nhieàu hình thaùi, ña daïng: Pluriformity Nhieãu xaï (hieän töôïng caùc tia saùng chuyeån höôùng): Diffraction Nhieàu, voâ soá; ña daïng: Multiplicity Nhìn laïi dó vaõng; hoài coá, hoài öùc: Retrospective Nhìn nhaän loãi laàm, hoái ngoä/loãi; chaáp nhaän leõ phaûi: Resipiscence Nhìn thaáy; thò giaùc; nhaõn quan; thaáu thò, taàm nhìn saéc beùn; linh thò, dieän kieán, thò kieán; aûo aûnh/töôûng:Vision Nhìn xem/thaáy; taàm nhìn; caûnh trí, quang caûnh; yù kieán, quan ñieåm; yù ñònh: View Nhòn, cai, kieâng, kieâng cöõ, chay tònh; tieát duïc: Abstinence 201

Nhöõng nöôùc ñang treân ñöôøng phaùt trieån: Emergent/ developing nations Nhöõng söï ñaùng ghi nhôù: Memorial, memorabilia Nhöõng söï vieäc cuoái cuøng (caùnh chung): Last things Nhöõng thöïc taïi cuoái cuøng: Eschata Nhöõng vieäc khoå haïnh: Austerities Nhöõng vieäc laøm, coâng trình, taùc phaåm: Opera (soá nhieàu cuûa opus) Niceâa (coâng ñoàng n. 325, 787): Nicaea, Nicea Nieâm aán vieân (vieân chöùc nieâm phong baèng daáu chì caùc taøi lieäu quan troïng cuûa Toøa Thaùnh): Plumbator Nieàm chôø mong Ñaáng Thieân sai; chuû nghóa Meâsia; phong traøo giaûi phoùng cöùu tinh: Messianism Nieàm sung söôùng, haïnh phuùc: Happy(-iness) Nieàm tin cöùu roãi: Saving faith Nieàm tin toân giaùo, tín ngöôõng: Religious belief

Nhuõ/traàm höông: Frankincense Nhuïc duïc; tham duïc, daâm ñaõng/oâ; loøng tham: Lust, concupiscence of the flesh Nhuïc nhaõ, oâ danh, bæ oåi: Infamy Nhuùt nhaùt, ruït reø: Timidity Nhö Lai: The Tathagata Nhö treû con, ngaây thô, hoàn nhieân: Childlikeness Nhö vaäy, theo nguyeân vaên: Sic Nhöïa thôm; toâ hôïp höông: Balm, balsam Nhöng khoâng, bieáu kh.; mieãn phí, voâ vò lôïi; voâ côù, vu vô: Gratuitous(-ness) Nhöõng ñoaïn hay phaàn caét 4 Phuùc AÂm ra töøng khuùc, maø ngöôøi ta töôûng do Ammonius Saccas († 242) laøm: Ammonian sections Nhöõng höõu theå: Entia Nhöõng keû ngheøo heøn cuûa Giaveâ: Poor of Yahweh Nhöõng löôõi phaân taùn (Cv 2, 3,6-7): Cloven tongues Nhöõng ngöôøi chaáp nhaän saéc chæ Unigenitus (n. 1713): Acceptants Nhöõng ngöôøi ñöôïc (Chuùa) choïn (ñöôïc cöùu roãi), tuyeån nhaân: The Elect 202

Noaõn, teá baøo tröùng: Ovule No-en: Noel Noùi doái, löøa loïc; sai laàm: Lie Noùi doái ñeå giuùp ngöôøi (vg. cöùu nguy): Officious lie Noùi doái ñeå laøm vui loøng, vì thöông ngöôøi: Pious lie Noùi doái/ñieâu; xuyeân taïc: Mendacity Noùi ñieàu giaû doái, gian doái (ñk 63 §2): Obreption Noùi moät mình, ñoäc thoaïi: Soliloquy Noùi sô yù, lôõ lôøi: Slip of the tongue, lapsus linguae Noùi tieáng laï, ôn ngoân ngöõ: Speaking in tongues Noùi voøng quanh, noùi boùng; uyeån töø: Periphrasis(-astic) Noùi xaáu sau löng: Backbiting Noùi xaáu, phæ baùng; vu khoáng: Slander, detraction Non nôùt, aáu tró: Immature(-ity) Noùng chaûy; hoãn hôïp, lieân hôïp, hôïp nhaát: Fusion Noâ boäc, thuoäc noâ leä, lao ñoäng naëng: Servile Noâ leä: Slave Noâ uùy (kính Chuùa vì sôï hoûa nguïc): Servile fear

Nieàm tin, tín ngöôõng; tin töôûng, tin nhaän (tin laø ñuùng laø thaät): Credence Nieàm tin, uy tín; coâng traïng; tín duïng; tín nhieäm, tin töôûng, tin laø ñuùng: Credit Nieàm vui, vui möøng, hoan hæ: Joy Nieäm Phaùp: Dhamma-meditation, Buddha-meditation Nieäm Taêng: Sangha-meditation Nieäm thaân: Body-meditation Nieân baï/ giaùm Toøa Thaùnh: Annuario Pontificio Nieân ñaïi bieåu/hoïc KT: Biblical chronology Nieân ñaïi hoïc, baûng nieân ñaïi: Chronology Nieân giaùm: Year-book Nieân lòch: Calendar Nieân lòch do ÑGH Greâgoârioâ XIII aán ñònh (n. 1582): Gregorian Calendar Nieân lòch do Giulioâ Ceâsar aán ñònh: Julian Calendar Nieân tröôûng: Presbyter Nieân tröôûng; tröôûng ñoaøn (ngoaïi giao): Doyen Nieát baøn: Nirvana Nònh hoùt: Flattery, adulation

203

Noäi taïi tính: Immanence Noäi taâm hoùa; noäi hieän: Interiorize Noäi tieát toá, hocmoân: Hormone Noäi vi giaùo hoaøng: Papal Cloister/Enclosure Noäi vi, noäi caám (ñk 667); haønh lang (bao quanh saân vuoâng trong tu vieän); tu vieän: Cloister, clausura, exclosure Noâng daân: Husbandman, peasant, farmer Noàng nhieät, soát saéng, haêng haùi, soâi noåi: Ardent Nôi aån naùu, truù aån, nöông töïa/naùu: Refuge Nôi cöïc thaùnh: Holy of Holies Nôi linh thieâng; hoøm chöùa thaùnh tích; thaùnh ñieän (ñk 1230tt): Shrine Nôi phuï töø: In adjecto Nôi soáng, moâi tröôøng soáng; vuøng phaân boá; ñieàu kieän cö truù: Habitat Nôi thaùnh: Holy places Nôi thaùnh (ñaõ ñöôïc cung hieán, ñk 1206): Sacred places Nôi toân nghieâm, thaùnh ñieän/ ñöôøng; nôi truù aån: Sanctuary Nô-kheâ-mia, Nkm :Nehemiah Nuùi Caùc-men: Carmel

Noã löïc, coá gaéng: Effort Noá daønh rieâng: Reserved case Noá/nghi vaán löông taâm: Case of conscience Noâ-eâ: Noah Noåi baät haún, troäi haún, öu vieät/ vò, traùc vieät: Preeminence Noåi leân, nhoâ leân, loù daïng; xuaát hieän; ñoå ra; naûy sinh: Emerge Noãi ñau khoå: Grief Noäi caám: Enclosure Noäi chaát theå, chaát theå chaát lieäu: Materia ex qua Noäi chieán: Civil war Noäi dung ñöùc tin: Fides quae creditur Noäi ñoäng: Intransitive Noäi hoân, noäi giao, ñoàng toäc keát hoân: Endogamous(-my) Noäi khôûi, do noäi tính: Ab intrinseco Noäi lyù: Intrinsic certitude Noäi ngoân: Inner word, verbum interius Noäi quan/ kieåm, töï xem xeùt/ quan saùt noäi taâm (cuûa mình): Introspection Noäi sinh: Endogenous Noäi taïi: Immanent

204

Nöõ tu vieän: Nunnery Nöõ töû Baùc aùi: Daughters of Charity Nöõ töû baùc aùi (Doøng thaùnh Vinh Sôn): Sister of Charity Nöõ tyø, coâ/baø giuùp vieäc: Handmaid(-en) Nöõ yeâu (quaùi vaät ñaàu ngöôøi, mình chim); baø chaèng, ñaøn baø aùc nghieät: Harpy Nöõ; gioáng caùi: Feminine Nöûa, baùn: Semi, demi Nöôùc (trong vieäc cöû haønh phuïng töï vaø bí tích): (Liturgical use of) Water Nöôùc Chuùa, Thaønh trì TC (taùc phaåm cuûa thaùnh AÂugutinoâ): City of God Nöôùc coù quoâác giaùo: Confessional state Nöôùc nho eùp (tröôùc khi leân men thaønh röôïu): Mustum Nöôùc röûa toäi: Baptismal water Nöôùc thaùnh (laøm pheùp trong ñeâm canh thöùc PS): Easter water, holy water Nöôùc thaùnh cung hieán (nhaø thôø): Gregorian water Nöôùc Trôøi, Nöôùc TC, Vöông quoác TC: Kingdom of God

Nuùi soï: Calvary, (hill of) skull Nuoâi naáng, döôõng duïc: Nurture, foster Nöõ baùc só: Woman doctor Nöõ ñan vieän tröôûng: Abbess Nöõ kinh só: Canoness Nöõ kinh só (coù boån phaän haùt kinh nhaät tuïng): Choir Sisters Nöõ thaàn baùo phuïc/ öùng: Nemesis Nöõ tieân tri; vôï cuûa tieân tri: prophetess Nöõ tính: Feminity Nöõ trôï teá/phoù teá: Deaconess Nöõ tu: Nun, sister Nöõ tu Baùc aùi: Grey Nuns Nöõ tu Doøng ÑM daâng mình (thaønh laäp n. 1796): Sisters of the Presentation of Mary Nöõ tu Doøng kín thaùnh Clara (n. 1215): Poor Clares Nöõ tu Doøng thaùnh Felix (CSSF, n 1855): Felician Sisters Nöõ tu Doøng thaùnh Ursula (OSU, do thaùnh Angela Merici saùng laäp n. 1535): Ursulines Nöõ tu Doøng Xitoâ nhaët pheùp (OCSO, ôû La Trappe, Phaùp): Trappistine Sisters 205

O – OÂ – Ô

OÂng töø (ngöôøi troâng giöõ nhaø thôø); thaønh vieân ban quaûn lyù taøi saûn nhaø thôø: Church warden OÂng (noäi/ngoaïi): Grandfather OÁng rôm, oáng chòu leã (ñeå chòu Maùu thaùnh trong Thaùnh Leã cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng): Fistula, liturgical straw OÂng/ baø coá: Great grandfather (-mother) OÂ-va-ñia, OÂv: Obadiah ÔÛ choã ñaõ tröng daãn (tröôùc ñaây): Loco citato ÔÛ khaép moïi nôi: Omnipresence ÔÛ trong nhau, töông taïi (Ba Ngoâi): Circumincession ÔÛ, cö nguï; döøng laïi; nhaán maïnh: Dwell ÔÛ/löu laïi; toàn taïi; tieáp tuïc; chòu ñöïng: Abide Ôn: Grace Ôn beân ngoaøi: External graces Ôn beàn ñoã/trung thaønh ñeán cuøng: Grace of final perseverance Ôn Bí tích: Sacramental grace Ôn cheát laønh: Grace of happy death

Oan döông (con deâ gaùnh toäi Lv 16, 20tt); bung xung, ng. chòu toäi thay ng. khaùc: Scapegoat OÙc baøi ngoaïi: Xenophobia(-bic) OÙc beø phaùi: Factionalism OÙc chuûng toäc cöïc ñoan, duy/quy chuûng toäc: Ethnocentric(-ism) OÙc ñieän töû, maùy vi tính: Electronic brain OÙc phoùng tuùng/laäp dò: Esprit fort OÂ danh chieáu luaät: Infamy of law OÂ danh chieáu söï: Infamy of fact OÂ nhieãm, oâ ueá, nhô baån: Pollute(-ion), impurity OÂ ueá theo luaät: Legal impurity OÂm, oâm hoân; oâm aáp; tin nhaän, choïn laáy; naém laáy; bao goàm/haøm: Embrace OÂng baø (noäi ngoaïi): Grandparents OÂng giaø Noâen: Santa Claus OÂng taùo; gia ñình: Lares

206

nguyeân toäi): Preternatural gifts Ôn ngoân ngöõ; noùi huyeân thuyeân: Gift of tongues, glossolaly Ôn pheùp röûa toäi: Baptismal grace Ôn phi taïo: Uncreated grace Ôn sô khôûi, khôûi suûng: Initial grace Ôn thaùnh hoùa: Deifying grace, sanctifying grace Ôn thoâng minh: Gift of intelligence Ôn thuû söï: Grace of the head Ôn thöôøng coù: Habitual grace Ôn trò lieäu, döôïc suûng: Healing grac Ôn trôï giuùp, trôï suûng: Assisting grace Ôn tuùc duïng (ñuû duøng), tuùc suûng: Sacramental grace Ôn vöøa ñuû: Sufficient grace

Ôn Chuùa Thaùnh Thaàn: Gifts of the Holy Spirit Ôn coâng chính hoùa: Justifying grace Ôn cöùu chuoäc chuû quan/caù nhaân (nôi con ng. ñoùn nhaän ôn aáy vaø hôïp taùc): Subjective redemption Ôn do ñeo aùo Ñöùc Baø Caùt Minh: Sabbatine privilege Ôn duõng löïc: Gift of force Ôn döï phoøng (Rm 8, 30): Prevenient grace Ôn ñaáng baäc: Grace of state/ office Ôn goïi, thieân trieäu; thieân höôùng: Vocation Ôn goïi; thieân höôùng; ngheà nghieäp: Calling Ôn hieän coù: Actual grace Ôn hueä; thieän yù; chieáu coá, öu ñaõi; thieân vò: Favor Ôn höõu hieäu: Efficacious grace Ôn ngoaïi nhieân (ñöôïc ban theâm cho con ngöôøi tröôùc

207

P

Phaùi duy caàu nguyeän (Ñoâng phöông): Messalianism Phaùi duy kinh nghieäm (bò coâng ñoàng EÂpheâsoâ keát aùn): Euchites Phaùi duy thuûy: Aquarians Phaùi ñeïp, phaùi yeáu, nöõ giôùi: Fair/weaker sex Phaùi ñoäc hình saéc (chòu leã döôùi moät hình, Boâheâmia, tk 15): Subunists Phaùi ñoäc vò (phuû nhaän thieân tính cuûa Chuùa Con vaø Thaùnh Thaàn): Unitarianism Phaùi ñoàng daïng (nhaùnh laïc giaùo Arioâ cho laø ÑK chæ "gioáng nhö" Chuùa Cha, chöù khoâng "ñoàng baûn tính"): Homoeans Phaùi Encratista (cheá duïc): Encratism Phaùi Eunomius (chi phaùi Arioâ cöïc ñoan, tk 4): Eunomianism Phaùi eâseânioâ: Essene Phaùi Giaùo Hoaøng (Trung coå): Guelfs Phaùi hoaøng ñeá Ñöùc (ôû YÙ thôøi trung coå): Ghibelines Phaùi hoaëc thuyeát Irving (1792-1834 töï xöng laø Catholic Apostolic Church

Phaù hoaïi ñaïo ñöùc, laøm ñoài phong baïi tuïc; luõng ñoaïn tinh thaàn, gaây naûn loøng: Demoralize(-ation) Phaù huûy, ñaùnh ñoå: Demolish Phaù huûy, tieâu dieät: Destruction Phaù (laøm maát) trinh: Deflower Phaù/naïo thai; saåy thai: Abortion Phaûi xa traùnh, ñoaïn giao (ng. bò vaï tuyeät thoâng maø caùc giaùo höõu phaûi traùnh giao tieáp; khaùc vôùi Tuyeät thoâng khaû dung): Vitandus(-i) Phaùi Arminioâ († 1609 moät nhaùnh Tin laønh Calvin): Arminianism Phaùi Basiliñes (ngoä giaùo, tk 2): Basilidians Phaùi chuû tröông soáng nhö Añam (traàn truoàng), loõa theå chuû nghóa: Adamism Phaùi Do thaùi ñaïo ñöùc: Hasidim Phaùi duøng baùnh khoâng men: Azymites Phaùi duy baàn, EÂbion (Do thaùikitoâ giöõ luaät Moâseâ vaø phuû nhaän thieân tính ÑK): Ebionites 208

GH Coâng giaùo Toâng truyeàn): Irvingi(ani)sm Phaùi J.N.Darby (1800-1882 moät giaùo phaùi Tin laønh quaù khích): Darbyites Phaùi khaéc kyû, hoïc thuyeát Stoa: Stoicism Phaùi laïc giaùo Elkesai (Dothaùikitoâ, tk 2): Elkesaites Phaùi löôõng hình (chuû tröông röôùc leã döôùi hai hình): Utraquism Phaùi ly khai Ñoânatoâ (Baéc Phi, tk 4-8): Donatism Phaùi ly khai Melitius (tk 4): Melitians Phaùi maïnh, nam giôùi: Sterner sex Phaùi Manikeâoâ; thuyeát löôõng nguyeân, nhò nguyeân: Manichaeism Phaùi Meâlanchton (1497-1560, Tin laønh): Melanchthonians Phaùi möøng leã Phuïc sinh ngaøy 14 thaùng Nisan (nhö Do thaùi giaùo): Quartodecimanism Phaùi ngoä ñaïo bí truyeàn; bí aån: Hermetism Phaùi nhöõng ngöôøi duøng baùnh coù men (ñeå laøm leã): Prozymites

Phaùi Paulikiani (löôõng nguyeân, tk 7-9): Paulicians Phaùi Pheâroâ ñeä Bruys (bò hoûa thieâu n. 1140): Petrobrusians Phaùi phi luaät: Antinomians Phaùi quang chieáu, thieân giaùc (Alumbrados; Rosicrucians, moät daïng tam ñieåm): Illuminati Phaùi quang chieáu, tieân giaùc (tk 16): Alumbrados Phaùi Russell, töùc laø "Chöùng nhaân Jeâhova": Russellites Phaùi Sa-baùt (Tin laønh Calvin ôû Anh quoác buoäc giöõ Chuùa nhaät nhö Do thaùi giaùo giöõ ngaøy Sa-baùt): Sabbatarians Phaùi Sa-ñoác: Sadducees Phaùi sô hoïc, ph. muø chöõ (phaùi Tin laønh tk 16 chuû tröông khoâng hoïc chöõ, vì cho raèng TC seõ giuùp cho hieåu KT ñeå ñöoïc cöùu roãi): Abecedarians Phaùi thanh giaùo (Tin laønh): Puritanism Phaùi thieân nieân Labadie (tk 17-18): Labadists Phaùi thôø Satan; quyû quaùi: Satanism Phaùi thöôïng toân nieân tröôûng, phaùi Calvin: Presbyterianism 209

Phaùi tieåu luaän (giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa phong traøo Oxford Anh quoác, n. 1833-1841): Tractarianism Phaùi tröôûng taåy; phaùi Baùp-tít: Baptists Phaùi töôïng tröng (Tin laønh phuû nhaän ÑK hieän dieän thöïc söï ôû trong Thaùnh Theå Zwingli, Calvin): Sacramentarians(-ism) Phaùi Valentinoâ (ngoä giaùo, tk 2): Valentinians Phaùi vieân Toøa Thaùnh: Apostolic visitator Phaùi vieân, söù thaàn; ñaïi dieän ngoaïi giao: Emissary, envoy Phaùi Yoga: Yogism Phaûi, höõu; ñuùng, coù lyù; thaúng; ngay: Right Phaùi/ phong traøo giaùo ñoaøn (Tin laønh): Congregationalists Phaùi/ngöôøi theo voâ tri thuyeát (cho laø ôû ñôøi naøy, ÑK khoâng thaáu bieát taát caû): Gnoetae Phaøm duïng (vg. söû duïng nhaø thôø vaøo vieäc phaøm tuïc; ñk 1222): Profane use Phaøm tuïc; taàm thöôøng, bình daân, tay ngang: Profane philistinism 210

Phaïm moät loãi laàm: Commit/ make an error Phaïm phaûi; cam keát, daán thaân; toáng giam; giao phoù: Commit(-ment) Phaïm phaùp: Delinquency Phaïm phuïc (aùo daøi maëc cho ng. bò toøa thaåm tra keát aùn): Sanbenito Phaïm thaùnh: Sacrilege/ desecration Phaïm thieân, phaïm chí: Brahman Phaïm thöôïng/thaùnh, loäng ngoân, baùng boå: Blaspheme, blasphemy, profanation Phaïm toäi, coù toäi, toäi loãi: Guilty Phaûn caûi caùch, caûi caùch coâng giaùo: Counter-reformation Phaûn chöùng phaùp, boäi lyù luaän phaùp (laøm cho ñoái phöông nhaän ra laø loái lyù luaän cuûa mình daãn tôùi nhöõng keát luaän nghòch lyù): Reductio ad absurdum Phaûn chöùng, baùc boû: Disprove Phaûn ñeà: Antithesis Phaûn ñoái, choáng laïi, khaùng nghò; cam quyeát; chöùng thö: Protest

Phaùp luaân: Dharmachakra Phaùp luaät daân gian, leä phaùp: Jus gentium, law of nations, customary law Phaùp nhaân (ñk 113): Moral person, juridical person Phaùt hieän Thaùnh Giaù: Invention of the Cross Phaùt ngoân, dieãn ñoâïc: Elocution Phaùt ra, toûa ra; xuaát tinh; phaùt haønh; phaùt thanh: Emission Phaùt sinh gioáng loaøi, heä toäc phaùt sinh hoïc (tieán trình phaùt sinh gioáng loaøi, ñoái laïi vôùi ontogenesis): Phylogenesis/ phylogeny Phaùt sinh/trieån caù theå (quaù trình phaùt sinh caù theå; ñoái laïi vôùi phylogenesis): Ontogenesis/ ontogeny Phaùt xuaát: Educi Phaùt/khai trieån; tieán trieån, tieán phaùt: Development Phaït: Punishment Phaït taïm: Temporal punishment Phaït töû hình: Capital punishment Phaït vónh vieãn: Eternal punishment

Phaûn hoài; phaûn lieân; hoài tieáp; hoài toá: Feedback Phaûn Kitoâ: Antichrist, man of sin Phaûn pheâ bình, pheâ bình phaûn hoài: Countercritical Phaûn tænh, tænh giaùc: Reflective Phaûn toá (ñk 1463): Reconventio Phaûn trí luaän: Antiintellectualism Phaûn öùng daây chuyeàn, lieân tieáp: Chain reaction Phaûn xaï coù ñieàu kieän: Conditioned reflex Phaûn yù, nghòch luaän, maâu thuaãn: Antilogy Phaùn ñoaùn luaân lyù: Moral judgment Phaùn ñoaùn, ñoaùn xeùt: Judgment Phaùn quyeát veà giaùo lyù: Doctrinal decision Phaùn xeùt chung: General judgement Phaùn xeùt cuoái cuøng: Last judgement Phaùn xeùt rieâng: Particular judgement Phao-loâ: Paul Phaùp ñònh thöøa keá: Intestate estate/succession

211

Phaåm bình giaùo thuyeát; phaåm ñònh/ñònh möùc giaùo thuyeát: Doctrinal censure Phaåm giaù con ngöôøi: Human dignity Phaåm giaù; phaåm töôùc, töôùc vò; theå thoáng; phaåm chaát: Dignity Phaåm haïnh, haïnh kieåm: Conduct Phaåm tính, phaåm chaát; ñöùc tính; tö caùch: Quality Phaåm traät, giai traät; thöù baäc; haøng Giaùo phaåm: Hierarchy Phaåm traät taøi phaùn: Hierarchy of jurisdiction Phaåm traät thaùnh chöùc: Hierarchy of order Phaân bieät (nhaän ra nhöõng neùt khaùc bieät); phaân taùch; taùch bieät, phaân bieät (chia reõ), kyø thò: Discriminate(-tion) Phaân bieät; khaùc bieät, ñaëc neùt; öu tuù, tieáng taêm; huaân chöông: Distinction Phaân bieät; taùch rôøi ra: Disjuntive Phaân bieät caùc loaïi thaàn: Discernment of spirits Phaân bieät giôùi tính: Sexism

Phaân boá taàn soá: Frequency distribution Phaân boá, p.phoái: Distributive Phaân caùch/ly, ly bieät, chia caét; bieät cö: Separation Phaân cöïc; phaân lieät: Polarize(ation) Phaân ñoâi, nhò phaân phaùp: Dichotomy Phaân hoùa; bieät hoùa: Differentiation Phaân loaïi, ñònh loaïi, chæ roõ, ñònh roõ; ñaëc ñieåm kyõ thuaät: Specification Phaân loaïi, phaân haïng, saép thöù töï: Classification Phaân ly: Dissociation Phaân ly; phaân chia; chia reõ; phaân loaïi, saép loaïi: Division Phaân nhaùnh, teõ ra: Embranchment Phaân phoái, caáp phaùt; ra saéc leänh; meänh trôøi (TC an baøi); cheá ñoä toân giaùo; mieãn chuaån (ñk 85): Dispensation Phaân raõ haït nhaân, phaân haïch: Nuclear fission Phaân taùn, taûn maùc, rôøi raïc, thieáu maïch laïc: Discursive(sory) Phaân taâm hoïc: Psychoanalysis 212

Phaàn ñaàu kinh Kính möøng: Angelic salutation Phaàn ñaàu Thaùnh Leã (tröôùc luùc daâng leã): Mass of the catechumens Phaàn kinh khaån caàu Thaùnh Linh (nguyeän xin Ngaøi ngöï xuoáng trong leã quy tröôùc khi truyeàn pheùp, hoaëc trong caùc nghi thöùc phuïng vuï bí tích khaùc): Epic(k)lesis Phaàn moä, naám moà: Grave, tomb Phaàn möôøi (decilitre, decimetre, decibel...): DeciPhaàn rieâng caùc thaùnh (phuïng vuï): Proper of Saints Phaàn rieâng caùc Thaùnh (trong saùch leã hoaëc saùch caùc giôø kinh phuïng vuï): Sanctorale Phaàn rieâng Thaùnh Leã (phaàn thay ñoåi): Proper of the Mass Phaàn töû cuûa GH, giaùo höõu: Membership of the Church Phaàn töôøng kính (nhoû giöõa caùc cöûa soå trong nhaø thôø): Angel-lights Phaàn töôøng thuaät vieäc laäp Thaùnh Theå: Narrative of the institution

Phaân taàng xaõ hoäi: Social stratification Phaân tích giaù trò: Value analysis Phaân tích haønh vi ñöùc tin: Analysis fidei (of faith) Phaân tích nhaân toá: Factor analysis Phaân tích tình huoáng: Situational analysis Phaàn 2 cuûa Thaùnh Leã (Phuïng vuï Thaùnh theå): Mass of faithful Phaàn Caùc Muøa Phuïng vuï (trong Saùch Leã vaø Saùch caùc giôø kinh phuïng vuï): Temporale Phaàn chòu leã (phaàn Thaùnh Leã sau kinh Laïy Cha): Communion of the Mass Phaàn chuù thích ñoái chieáu (cuoái trang vôùi nhöõng ghi chuù veà caùc dò baûn cuûa moät baûn vaên): Critical apparatus Phaàn chung caùc Thaùnh: Common of the Saints Phaàn chung Thaùnh Leã: Ordinary of the Mass Phaàn daãn nhaäp: Isagogics Phaàn daâng leã: Offertory

213

thaùi; bí thuaät ñeå giao thoâng vôùi theá giôùi sieâu vieät): Cab(ba)la Pheùp caét toùc; voøng toùc caét: Tonsure Pheùp cheâm töø: Tmesis Pheùp ñaûo töø: Hyperbaton Pheùp ñeà duï (laáy moät phaàn ñeå chæ toaøn boä, hay ngöôïc laïi): Synechdoche Pheùp ñoái ngaãu treùo, caùch chuyeån hoaùn caâu ñoâi: Chiasmus Pheùp hoaït duï (mieâu taû baèng caùch linh hoaït hoùa): Prosopopoeia Pheùp keát hoân: Marriage licences Pheùp khinh thöôïng thaân, thuaät bay leân cao: Levitation Pheùp laï; ñieàu kyø dieäu: Miracle Pheùp laøm thô, khoa vaàn luaät, ngoân ñieäu: Prosody Pheùp laønh hoân leã (Chính Thoáng vaø Do thaùi giaùo): Hierology Pheùp laønh hoân phoái: Nuptial blessing Pheùp laønh long troïng (vg. cuoái Leã): Solemn blessing

Phaán khôûi, khích leä, laøm cho höùng thuù, haêng haùi, hoan hæ, haõnh dieän: Elate(-ion) Phaän laøm con, töû heä: Filiation, sonship Phaän vuï ñoïc saùch (ñk 230§2): Function of lector Phaän vuï ñoùng giöõ trong phuïng vuï: Liturgical roles Phaân/cheõ laøm ba, tam phaân phaùp :Trichotomy Phaàn/ñoaïn keát, lôøi baït/keát: Epilogue Phaàn/ñoaïn trích; trích daãn: Excerpt, extract, quote Phaät giaùo: Buddhism Phaät phaùp, luaät, chaân lyù: Dharma Phaät-Phaùp-Taêng: BuddhaDharma-Samgha Phaãu nghieäm töû thi: Autopsy Phaãu thuaät tinh maïch (caét oáng daãn tinh): Vasectomy Phe cheùn thaùnh (nhaùnh oân hoøa cuûa phaùi löôõng hình Huss(-ita) x. Phaùi löôõng hình): Calixtines Pheùp aån duï: Metaphor Pheùp bí truyeàn (xem Thuyeát thaàn trí; phaùp thuaät thoâng truyeàn Kinh thaùnh cuûa Do 214

Pheâ bình lòch söû: Historical criticism Pheâ bình lòch söû (nghieân cöùu veà moâi tröôøng thôøi gian, ñòa lyù, vaên hoùa... cuûa Kinh Thaùnh): Historical criticism Pheâ bình lyù trí thuaàn tuùy (taùc phaåm cuûa Em. Kant): Critique of Pure Reason Pheâ bình quaù khích: Hypercritical Pheâ bình taàm/truy nguyeân (nghieân cöùu veà nguoàn goác caùc vaên lieäu KT): Source criticism Pheâ bình truyeàn thoáng: Tradition(-al) criticism Pheâ bình vaên baûn: Textual criticism Pheâ bình vaên chöông: Literary criticism Pheâ bình vaên hoïc: Literary criticism Pheâ bình vaên theå: Form criticism Pheâ bình vaên töï: Textual criticism Pheâ bình; chæ trích; khaån caáp, nguy kòch, traàm troïng: Critical

Pheùp laønh Toøa thaùnh (ÑHG): Apostolic blessing, papal blessing Pheùp laønh, lôøi chuùc laønh/phuùc: Benediction Pheùp nghòch duï, ñieàu nghòch lyù: Oxymoron Pheùp phuø thuûy, yeâu thuaät: Sorcery Pheùp röûa töø tay giaùo daân: Lay Baptism Pheùp Röûa (toäi), thanh taåy: Baptism Pheùp Thaùnh Theå; Mình Thaùnh Chuùa; Leã Taï Ôn, Thaùnh Leã, Leã Misa: Eucharist Pheùp theá ñoâi: Hendiadys(-yin) Pheùp Theâm söùc; xaùc nhaän: Confirmation Pheùp xuaát doøng (ñk 728): Indult to leave an Institute Pheùp Xöùc daàu (cho beänh nhaân): Extreme Unction Pheùp, giaáy pheùp, giaáy ñaêng kyù; baèng cöû nhaân; baèng laùi xe: Licence Pheâ bình bieân taäp: Redaction criticism Pheâ bình hoài kieåm: Metacritical 215

Phi ngoâi vò, ph.nhaân caùch; khoâng lieân quan ñeán rieâng ai; khoáng chæ; phieám ch.; khaùch quan: Impersonal Phi ngoâi vò hoùa; bieán thaønh caùch noùi chæ troáng; khaùc quan hoùa: Impersonalization Phi nhaân hoùa, laøm maát nhaân tính: Dehumanize(-se) Phi phaûn tænh: Non-refexive Phi suy lyù/luaän: Non-discursive Phi thaùnh thieâng hoùa: Desacralization Phi thaàn giaùo: Non-theist religion Phi thôøi gian tính: Timelessness Phi tín phaùi: Non-confessional Phi vaät chaát, voâ theå; voâ hình; khoâng ñaùng keå: Immaterial(-ity) Phæ baùng; xuùc phaïm, baùng boå, laøm ueá taïp (söï thaùnh): Profanation, blaspheme Phía trong; noäi taâm; noäi dung saâu saéc: Inward(-ness) Phía/quan ñieåm coù lyù leõ chaéc hôn: Tutior pars Phieám sinh, toaøn sinh thuyeát: Pangenesis Phieám thaàn giaùo, phieám thaàn thuyeát: Pantheism

Pheâ chuaån, xaùc nhaän, thöøa nhaän; thöôûng phaït; hình phaït; cheá taøi (ñk 1312): Sanction Pheá truaát, haï beä; cung khai: Depose(-ition) Pheâroâ Loâmbarñoâ († 1160; taùc giaû cuoán Toång luaän caùc chuû ñeà thaàn hoïc): Master of the Sentences Pheâ-roâ, 1Pr, 2Pr: Peter Phi baùc, baùc luaän, baùc nghò, baùc boû: Refute Phi coâng leä; cöï ñoàng hoùa, khoâng theo thôøi; ng. khoâng [chòu] theo quoác giaùo (Anh giaùo): Non-conformist Phi ñaïo ñöùc, phi luaân: Amoral Phi hoân (trong moät xaõ hoäi): Agamy Phi khaùi nieäm: non-conceptual Phi khoâng gian: Spacelessness Phi lòch söû (vöôït ra ngoaøi caùc ñieàu kieän khoâng vaø thôøi gian): Ahistorical Phi lyù tính; thuyeát phi lyù tính (naêng löïc phi lyù tính chi phoái vuõ truï): Irrationalism Phi lyù, phaûn lyù, khoâng hôïp lyù; khoâng coù lyù trí, phi lyù tính; voâ tyû: Irrational 216

Phong chöùc, truyeàn chöùc: Ordination Phong chöùc; xeáp ñaët; ra leänh; chæ ñònh; quy ñònh: Ordain Phong thaùnh (naâng leân haøng ñöôïc toân kính treân baøn thôø): Elevation to the altars Phong thaùnh; lieät keâ vaøo quy ñieån, quy muïc: Canonize(ation) Phong traøo [canh taân] Thaùnh Linh: Pentecostalism Phong traøo baûo veä söï soáng, vì söï soáng, vò sinh: Pro-life Phong traøo caûi caùch ôû Milanoâ (tk 11): Patarenes Phong traøo canh taân phuïng vuï: Liturgical movement Phong traøo chaán höng ñaïo ñöùc (tk 19): Moral rearmament Phong traøo Cursillo: Cursillo (de Cristianidad) Phong traøo ñaïi keát: Ecumenical movement, oecumenical movement Phong traøo ñoaøn suûng: Charismatic movement Phong traøo Graal (saùng laäp naêm 1921, ôû Haø lan, cho giaùo daân cg): Grail movement

Phieám yù luaän: Panthelism Phieân dòch, thoâng dòch; baûn dòch; di chuyeån, chuyeån dôøi; thuyeân chuyeån; mang ñi: Translation Phieân hoïp truø bò: Preparatory congregation Phieàn muoän, saàu khoå thieâng lieâng; coâ ñôn, coâ lieâu; hoang taøn: Desolation Phi-le-mon, Plm: Philemon Phi-líp-pheâ, Pl: Philippians Phi-li-tinh; ng. taàm thöôøng, ít vaên hoùa: Philistine Phænh löøa vì thieän yù: Pious fraud Phoù-: VicePhoù Chöôûng aán (ñk 482): Vice-Chancellor Phoù linh hoàn: Recommend(ation) of the soul Phoù teá (chöùc): Deacon(-ship) Phoù teá chuyeån tieáp (ñang tieán ñeán chöùc LM): Transitional deacon Phoù teá vónh vieãn: Permanent deacon(-ship) Phong caùch hieäp só; taùc phong lòch söï: Chivalry Phong chaân phuùc: Beatification Phong chöùc laïi: Reordination 217

Phoøng aên: Refectory Phoøng caáp cöùu: Emergency ward Phoøng ñaïi hoäi: Chapter house Phoøng hoøa giaûi (giaûi toäi): Reconciliation room Phoøng khaùch (tu vieän): Locutory Phoøng maëc aùo leã: Secretarium Phoøng nguyeän (ñk 1226): Private chapel Phoøng ngöøa; thuoác/phöông phaùp phoøng beänh; (Hoa kyø condom) tuùi döông vaät, bao cao su choáng thuï thai: Prophylactic Phoøng nhoû; xaø lim; teá bao; chi boä: Cell Phoøng thaùnh/aùo [leã]: Sacristy Phoøng traøo thöùc tænh loøng ñaïo (quaàn chuùng): Revivalism Phoøng treân (phoøng Tieäc ly): Upper room Phoûng sinh hoïc, sinh kyõ thuaät: Bionics Phoùng ñaõng, daâm loaïn: Licentious Phoùng ra, phun ra; thoát ra, keâu leân; phoùng tinh: Ejaculate

Phong traøo hoaëc chuû höôùng ñaïi keát: Ecumenism Phong traøo KT: Biblical movement Phong traøo moä ñaïo Do thaùi (tk 18-19): Hasidism Phong traøo Oxford (Anh giaùo, tk 19): Oxford movement Phong traøo taùi chieám laõnh ñòa (cuûa quoác gia, taïi YÙ): Irredentism Phong traøo taân döï toøng: Neocatechumenate Phong traøo Thaùnh Linh, canh taân: Charismatic renewal/ movement Phong traøo thoáng nhaát Nöôùc YÙ: Risorgimento Phong traøo trí thöùc coâng giaùo: Pax Romana Phong traøo/ khoùa thaêng tieán hoân nhaân: Marriage encounter Phong traøo/ tinh thaàn ñaïi keát: Oecumenism Phong tuïc hoïc, taäp tính hoïc: Ethology Phoøng aùo/thaùnh (x. Phoøng thaùnh); phoøng sinh hoaït giaùo xöù (saùt caïnh nhaø thôø): Vestry 218

Phoái hôïp, saùp nhaäp, thu nhaän; gia nhaäp, nhaäp tòch: Incorporation Phoái hôïp; keát hôïp: Coordinate(-tion) Phoái/lieân hôïp; lieân töôûng; hoäi ñoaøn: Association Phôi baøy, boùc traàn; baøy haøng; ñaët vaøo; boû rôi: Exposure Phôùn phôû, saûng khoaùi: Euphoria Phuø daïng, aûo thaân thuyeát (Kitoâ hoïc): Docetism Phuø hieäu, côø hieäu: Ensign Phuø pheùp: Vain observances Phuø thuûy: Shaman Phuû doaõn toâng toøa; giaùm quaûn giaùo quaän: Prefect apostolic Phuû ñònh; phuû nhaän, töø choái: Negation, denegation Phuû giaùm chöùc toøng nhaân (ñk 294): Personal prelature Phuû giaùm chöùc, giaùm haït: Prelature Phuû giaùo phaän (ñk 469), giaùo phuû: Diocesan curia Phuû nhaän caùch, khöôùc thaûi caùch (ñeå noùi veà TC): Via negationis Phuû Quoác vuï khanh (ñk 360): Secretariat of State (papal)

Phoùng ra; phoùng chieáu; hình chieáu, xaï aûnh; truø hoaïch, döï ñoaùn; choã/ phaàn nhoâ ra: Projection Phoâ tröông loøng moä ñaïo: Sanctimonious Phoå bieán; bình daân hoùa; ñaïi chuùng hoùa; thoâng tuïc hoùa: Vulgarize(-ation) Phoå nieäm, khaùi nieäm phoå quaùt, (tröøu töôïng); phoå höõu theå: Universals, universalia Phoå nieäm cuï theå: Concrete university Phoå quaùt thuyeát (1 TC ban ôn cöùu ñoä cho moïi ng.; 2 moïi ng. seõ ñöôïc cöùu ñoä): Universalism Phoå taïi thuyeát (cuøng luùc hieän dieän ôû khaép nôi Luther cho raèng caû veà maët con ng., ÑK cuõng hieän dieän ôû khaép nôi): Ubiquitarianism Phoå taïi tính, hieän dieän khaép nôi: Ubiquity Phoå thoâng ñaàu phieáu: Universal suffrage Phoái hieäp, töông öùng, thuaät yoga: Yoga Phoái hoøa Phuùc AÂm: Biblical harmony 219

Phuï thuoäc laãn nhau, hoã/töông thuoäc: Interdepedence Phuï tính, tö caùch/ cöông vò laøm cha, quan heä cha con; caên nguyeân tính: Paternity Phuø/töông hôïp: Concordance Phuùc AÂm Chaân Lyù (nguïy thö baèng tieáng coápt): Evangelium veritatis Phuùc aâm hoaù: Evangelization Phuùc kieán: Beatific vision Phuùc AÂm nhaát laõm: Synoptic gospels Phuùc aâm theo thaùnh Mathia (nguïy thö): Gospel of St. Matthias Phuùc aâm theo Toâma (nguïy thö): Gospel of Thomas Phuùc AÂm, Tin Möøng : Evangel, gospel Phuùc hieäp, keát hieäp trong vinh phuùc: Beatific union Phuùc kieán, thò kieán vinh phuùc: Beatific vision, sciencia beata Phuùc nghò nhieäm yù (ñk 38): Rescript motu proprio Phuùc nghò (ñk 59): Rescript Phuùc nhaân, chieâm nhaân (treân Trôøi): Comprehensor

Phuû quyeát: Non-placet Phuù baåm, thoâng ban; thieân phuù: Infuse(-ion) Phuù hoàn giaùn thôøi (trong tieán trình thai ngheùn): Mediate animation Phuù hoàn töùc thôøi (ngay luùc thuï thai): Immediate animation Phuù hoàn, truyeàn sinh khí; linh hoaït, haøo höùng: Animation Phuù hoàn; ghi vaøo taâm khaûm, ghi loøng taïc daï: Ensoul Phuø, thuõng: Hydropic Phuï, ngoaïi; hôn: ExtraPhuï, thöù yeáu; phuï trôï, phuï boå; phuï taù: Auxiliary Phuï aâm xaùt (nhö f, v vaø th): Fricative Phuï heä suy ñoaùn: Presumption of paternity Phuï khoa: Gynaecology Phuï khoaûn hieán phaùp (do Napoâleâoân ban haønh n. 1802): Organic Articles Phuï nöõ; nöõ giôùi: Woman(men) Phuï phoù teá, chöùc naêm: Subdeacon Phuï quyeàn: Paternal authority Phuï taù; trôï só: Coadjutor 220

Phuïng hoäi (lo veà caùc ñoà duøng trong phuïng vuï cuûa giaùo xöù): Altar society Phuïng töï, ph.thôø; toân kính; suøng baùi, ngöôõng moä, hình thöùc ñam meâ quaùi dò: Cult Phuïng vuï: Liturgy Phuïng vuï chaëng vieáng: Stational liturgy Phuïng vuï giaùo chuû (thí duï Braga, Lyon, Milanoâ, Toâleâñoâ): Primatial liturgy Phuïng vuï giôø kinh ñk 1173): Liturgy of the Hours Phuïng vuï hoïc: Liturgiology Phuïng vuï Lôøi Chuùa: Liturgy of the Word Phuïng vuï röôùc leã (thöù 6 Tuaàn Thaùnh): Mass of the presanctified Phuïng vuï taàm nguyeân hoïc: Heortology Phuïng vuï Thaùnh leã (Byzantioâ, Ñoâng phöông): Divine liturgy Phuïng vuï Thaùnh Theå: Liturgy of the Eucharist Phuïng vuï thieáu nhi: Children's liturgy Phuïng vuï treân Trôøi, thieân quoác: Heavenly liturgy

Phuùc trình vieân (ñk 1429): Relator Phuùc töû ñaïo, tuaãn giaùo: Martyrdom Phuïc hieäu, phuïc hoaït: Reviviscence Phuïc hieäu bí tích: Reviviscence of sacraments Phuïc hieäu coâng traïng: Reviviscence of merits Phuïc hoài nguyeân traïng (ñk 1645): Reinstatement, restitutio in integrum Phuïc hoài, khoâi phuïc; taùi phaùt hieän; söûa chöõa, ñeàn buø, buø laïi; hoài töôûng: Retrieve(-al) Phuïc hoài, p.höng, hoài phuïc, h.sinh; thöùc tænh nieàm tin (cuûa quaàn chuùng): Revival Phuïc höng: Renaissance Phuïc sinh: Resurrection Phuïc toøng: Subjection Phuïc toøng, quy phuïc; quy thuaän: Submission Phuïc tuøng, quy phuïc; ñeä trình: Submit Phuïc vuï; dòch vuï; buoåi leã: Service Phuïng hoäi, ñoàng hoäi: Confraternity

221

Phöông phaùp luaän: Methodology Phöông phaùp sieâu nghieäm, tieân nghieäm: Transcendental method Phöông phaùp suy dieãn: Deductive method Phöông phaùp tieát kieäm; neàn kinh teá; heä thoáng kinh teá: Economy Phöông phaùp tænh löôïc, löôïc vaên/töø: Ellipsis Phöông phaùp, caùch thöùc, phöông thöùc: Method Phöông phaùp/ hoïc thuyeát chieát trung (tuyeån thu nhöõng ñieåm hay töø nhieàu xuaát xöù ñeå laøm thaønh moät hoïc thuyeát môùi): Eclecticism Phöông phaùp; phöông saùch; thuû ñoaïn; taøi öùng phoù: Resource Phöông thöùc nghieân cöùu Kinh Thaùnh: Biblical criticism Phöông thöùc sieâu/ traùc vieät hoùa (moät trong nhöõng phuông caùch chöùng minh TC hieän höõu): Way of eminence

Phuùt laâm töû, giôø cheát: Article of death Phöùc taïi (hieän dieän taïi nhieàu nôi cuøng moät luùc): Multilocation Phöùc taïp/hôïp; raéc roái; khu lieân hôïp; maëc caûm: Complex Phöông caùch sinh nhai, sinh keá; ngheà nghieäp: Livelihood Phöông chaâm, caùch ngoân, chaâm ngoân; khaåu hieäu: Motto, slogan Phöông döôïc trò duïc: Remedium concupiscentiae Phöông ñoâng; veà phía ñoâng; ñònh höôùng: Orient Phöông phaùp bieän chöùng: Dialectic(-al) method, Dialectics Phöông phaùp giaûi thích Kinh thaùnh theo soá coïng (nhö kieåu caùc thaày Rabbi hoaëc Kh 13, 18 ñaõ laøm): Gematria Phöông phaùp giaùo khoa vaán ñaùp (theo kieåu Soâcrateâ): Socratic method Phöông phaùp hoûi gôïi yù (cuûa Soâcraùt): Socratic elenchus Phöông phaùp kích naõo: Brainstorming

222

Phöông thöùc/döôïc; bieän phaùp boå tuùc, chöõa trò, khaéc phuïc: Remedy Phöông tieän ñaëc bieän: Extraordinary means Phöông tieän thoâng thöôøng: Ordinary means Phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng: Mass media

Phöông tieän tö duy; heä thoáng loâgíc; saùch Organon cuûa Aristoát: Organon Phöông trình; coi ngang nhau, baèng nhau: Equation Phöông/taùn du (che treân baøn thôø), loïng che: Baldacchino

223

Q

Quan ñieåm/laäp tröôøng chung: Common ground Quan ñieåm/yù kieán thaàn hoïc: Theological opinion Quan ñieåm/yù kieán thaàn hoïc: Sententia(-ae) Quan heä luaän lyù: Logical relation Quan heä ngoaïi giao: Diplomatic relation(s) Quan heä nhaân quaû: Causeeffect relationship, causal relation, causal nexus Quan heä noäi giôùi TC Ba Ngoâi: Divine relations Quan heä sieâu nghieäm: Transcendental relation Quan heä thaân caän, töông heä; quan heä thaân toäc, hoân thuoäc (daây hoï haøng do vieäc keát hoân); aùi löïc: Affinity Quan heä; thaân thuoäc/tình, hoï haøng: Relationship Quan nieäm chu kyø veà thôøi gian: Circular conception of time Quan nieäm/nhaân sinh quan Trung hoa (veà toân giaùo, trieát hoïc, vaên hoùa..): Siniticism

Qua Ngoâi Con: Per Filium Quaû ñaám (chuoâng); caùi (caëp) phaùch, caùi sanh, catanhet (nhaïc khí): Cla(e)pper Quaû phuï: Widow Quaû tim; taâm loøng; taâm tình; trung taâm, taâm ñieåm: Heart Quaû (traùi) caám: Forbidden fruit Quaù coá: Defunct Quaù hieáu ñoäng: Hyperactive Quaù khích: Zealot Quaù nhaïy caûm, quaù maãn caûm: Hypersensibility Quaù trình hình thaønh loaøi ngöôøi: Hominization Quaù trình hình thaønh taâm trí: Psychogenesis Quaù trình phaùt sinh trí khoân, hình thaønh taâm trí: Noogenesis Quaù trình phaùt trieån luaân lyù ñaïo ñöùc hoaëc löông taâm: Moral development Quaù tuoåi: Overage Quaù, vöôït, cöïc, sieâu- : UltraQuaùi thai hoïc: Teratology Quan baùch quaân: Centurion Quan ñieåm: View-point

224

Quan nieän thôøi gian theo chieàu daøi: Lenear conception of time Quan phoøng: Providence Quan taøi troáng, ñaøi kyû nieäm: Cenotaph Quan toøa, thaåm phaùn; xeùt xöû; ñoaùn xeùt: Judge Quaûn ñoác baûo taøng; ngöôøi trôï quaûn (quaûn lyù taøi saûn thay cho moät vò thaønh nieân, moät ngöôøi ñieân, v.v...): Curator Quaûn gia/lyù: Steward(-ship) Quaûn gia/tieäc, chuû chi: Architriclinus Quaûn lyù: Stewardship Quaûn lyù taøi chính: Fiscal procurator Quaûn lyù (ñk 494): Finance officer Quaûn thaàn: Dominations, principalities Quaûn trò/lyù: Administration Quaùn tính; ñoïa tính, tính trô yø: Inertia Quaùn töôûng: Reflect over Quang dieäu, hieån minh tính cuûa theå xaùc soáng laïi (ngöôøi laønh): Clarity of risen bodies Quang (giaùng) laâm, taùi giaùng: Parousia

Quaûng ñaïi, haøo hieäp/phoùng; ñoä löôïng, khoan dung: Generosity Quaõng daøi neùm ñaù (baèng neùm moät hoøn ñaù (= caùch khoâng xa; Lc 22, 41): Stone's cast (throw) Quaït lôùn (cuûa Giaùo Hoaøng): Flabellum Quaân ñoaøn; ñoâng ñaûo, voâ soá: Legion Quaân söï/ñoäi: Military Quaàn aùo; maëc tu phuïc: Clothing Quaàn/ñaïi chuùng, ñaùm ñoâng; khoái, khoái löôïng: Mass Quaáy roái, laøm naùo ñoäng, kích ñ.: Agitate Que caém neán: Pricket Que raûy nöôùc (thaùnh): Aspergill(-um) Quen thaân, thaân maät, maät thieát; tö tình, gian daâm: Intimacy Queâ trôøi: Heavenly city Queân mình: Forget oneself, self-abnegation Queân, boû soùt; xao laõng: Forget Qui nhaân luaän, nhaân trung thuyeát: Anthropocentric(ism) 225

Quy luaät caàu nguyeän, nguyeän luaät: Lex orandi Quy luaät ñöùc tin, tín luaät: Rule of faith, lex credendi Quy luaät löông taâm: Rule of conscience Quy ngaõ: Self-centred(-ness), egocentric Quy phaïm chuaån taéc: Norma normans, normative norm Quy phaïm ÑK: Christonomy Quy phaïm ñöùc tin; tín luaät: Rule of faith, regula fidei Quy phaïm quy ñònh (phuï thuoäc): Dependent norm, norma normata Quy phaïm tieáp caän (gaàn giaùo huaán GH): Regula fidei proxima Quy phaïm vieãn cöï (xa Kinh Thaùnh): Regula fidei remota Quy taéc chöõ ñoû (veà caùc bí tích): Cautel Quy taéc ñoaøn nhoùm: Group norm Quy taéc luaân lyù tuyeät ñoái (ñieàu tuyeät ñoái buoäc phaûi laøm hay phaûi traùnh): Moral absolutes Quy taéc luaân lyù tuyeät ñoái (thuyeát Im. Kant): Categorical imperative

Quó ñaïo ñòa tónh: Geostationary Quó ñaïo ñoàng toác (nhö geostationary): Geosynchronous Qumraân (teân cuûa ñan vieän, coäng ñoàng, vaên baûn cuûa toân phaùi EÂseânioâ, caïnh Bieån Cheát, Palestina): Qumraân Quoác ca: National hymn Quôû traùch, raên baùo, caûnh/khuyeán caùo: Admonish Quy cheá veà toå chöùc daân söï cuûa haøng giaùo só (Phaùp, n. 1790): Civil constitution of the Clergy Quy chieáu; tham chieáu/khaûo, tra cöùu, tröng/vieän daãn; nguoàn lieäu tham khaûo; chöùng thö; aùm chæ; lieân quan; chuyeån tôùi: Refer(-ence) Quy ñieån tính: Canonicity Quy ñònh hình daïng, caáu hình; laøm cho neân gioáng; hình daïng/theå: Configure Quy gaùn; quy traùch, q.toäi, ñoå loãi: Imputation Quy GH (laáy GH laøm trung taâm): Ecclesiocentric Quy luaät; quy phaïm, q.taéc; luaät doøng: Rule Quy luaät bí thuaät: Arcane discipline, disciplina arcani 226

Quyû ñöïc (phaù haïi phuï nöõ trong giaác nguû theo meâ tín coå, ñoái laïi vôùi succubus quyû caùi), boùng ñeø, moäng daâm: Incube(-us) Quyû hoïc: Demonology Quyû söù: The Evil One Quyû thuaät: Black magic Quyû vöông Luxiphe: Lucifer Quyõ boång leã: Foundation Masses Quyù cha/LM toång ñaïi dieän, beà treân caû, v.v.: Very Reverend Quyû, aùc thaàn; ng. xaáu xa, hung aùc: Demon, devil Quy/coâng öôùc, hieäp ñònh; hoäi nghò; öôùc/tuïc leä: Convention Quyû; keû aùc oân; coù taøi xuaát quyû nhaäp thaàn: Fiend Quyeân goùp vieân (nhaèm giuùp ng. Ngheøo): Quaestor Quyeàn bính: Authority Quyeàn bính phaàn ñôøi, theá quyeàn (cuûa ÑGH, =xöa laõnh ñòa giaùo hoaøng, =nay quoác gia Vaticanoâ): Temporal power Quyeàn buoäc gôõ (ÑKâ trao ban cho thaùnh Pheâroâ): Binding and loosing

Quy taéc phaùp luaät (goàm 99 khoaûn hay caùch ngoân laøm nguyeân taéc ñeå giuùp hieåu, giaûi thích vaø aùp duïng giaùo luaät cho hôïp lyù hôïp tình): Regulae juris Quy taéc, tieåu chuaån; kieåu maãu; thö quy, quy ñieån; ñieàu khoaûn: Canon Quy taéc/luaät khoaûn cheát (khoâng coøn hieäu löïc); böùc thö cheát (taïi böu ñieän vì khoâng coù ngöôøi nhaän vaø cuõng chaúng coù ñòa chæ ngöôøi göûi): Dead letter Quy taéc/phaïm, tieâu chuaån, chuaån möïc: Norm Quy thaàn luaän (ñaët TC laøm trung taâm): Theocentrism Quy trình tieán haønh, dieãn tieán, nghi thöùc; vuï toá tuïng; bieân baûn löu: Proceedings Quy vaøo, gaùn cho; quy thuoäc, bieät/ñaëc quy: Attribution Quyø goái; ñaàu haøng: Bend the knee Quyû aùm/nhaäp: Demoniac(-al) possession, diabolical obsession Quyû aùm; gaây/laøm boái roái, haønh haï: Bedevil 227

Quyeàn löïc toái cao: Sovereign power Quyeàn pheá truaát: Deposing power Quyeàn quaûn trò, thoáng trò: Governance Quyeàn sôû höõu: Ownership Quyeàn söù thaàn Toøa thaùnh: Pro-Nuncio Quyeàn taäp aám, thöøa keá: Birthright Quyeàn thaùnh chöùc: Potestas ordinis Quyeàn theá, uy quyeàn/theá; theá giaù, uy tín: Authority Quyeàn theá tuïc cuûa Hoäi Thaùnh: Temporal power Quyeàn thöøa keá: Right of succession Quyeàn thöøa uûy: Delegated jurisdiction, delegate power Quyeàn toái cao: Sovereign rights Quyeàn toái cao, toái thöôïng, chuû quyeàn; öu theá : Supremacy Quyeàn truù nguï, tî hoä: Right of sanctuary/ asylum Quyeàn tö phaùp: Judicial power/ jurisdiction Quyeàn töï do giaûi thích giaùo lyù: Doctrinal freedom

Quyeàn cai quaûn; quyeàn taøi phaùn: Jurisdiction Quyeàn cai trò (ñk 129tt): Power of governance Quyeàn cai trò; quyeàn chieám höõu; quyeàn sôû höõu, chuû quyeàn; laõnh thoå, thuoäc ñòa: Dominion Quyeàn chìa khoùa (cuûa thaùnh Pheâroâ): Power of the keys Quyeàn chöùc thaùnh: Hierarchical powers Quyeàn coi soùc/troâng nom; baét giöõ, taïm giam: Custody Quyeàn coâng daân: Civil rights Quyeàn ñaéc thuû, coù ñöôïc, daønh ñöôïc: Acquired right Quyeàn ñaàu phieáu, quyeàn baàu cöû: Right to vote Quyeàn ñoái ñòa: Territorial power Quyeàn giaùo huaán voâ ngoä (ñk 749): Infallible teaching authority Quyeàn haønh phaùp: Executive jurisdiction Quyeàn laõnh chuùa, chuû quyeàn; quyeàn löïc; uy quyeàn: Lordship Quyeàn laäp phaùp: Legislative jurisdiction 228

Quyeàn töï do hoïc haønh: Academic freedom Quyeàn öu tieân, öu traïch, öu vò: Precedence Quyeàn vôï choàng: Conjugal rights Quyeán luyeán: Attachment Quyeán ruõ, duï doã: Seduce Quyeán ruõ, laøm say meâ, ñaém ñuoái: Encharm, allure Quyeát chí söûa mình (ñk 987): Purpose of amendment Quyeát ñaáu, ñaáu tay ñoâi, cuoäc ñoï söùc: Duel

Quyeát ñònh cuoái cuøng, chung quyeát: Ultimate decision Quyeát ñònh/ taâm; nghò quyeát; giaûi quyeát; giaûi caáu/phaân; dung giaûi: Resolution Quyeát ñoaùn, khaúng ñònh: Assertion Quyeát taâm caûi thieän: Resolution of amendment Quyeát taâm phuïc vuï ng. Ngheøo: Option for the poor

229

R

Rìa; laâm boâ: Limbo Rieâng bieät, rieâng reõ; rôøi raïc: Discrete Rieâng bieät; caù bieät; caù nhaân; ñaëc bieät/thuø; tæ mæ; baét beû, ñoøi hoûi, khoù tính: Particular Rieâng bieät; minh baïch, roõ reät; khaùc bieät: Distinct Rieâng tö, caù nhaân; maät, kín: Private Roõ raøng, raønh raønh, hieån nhieân, ai cuõng bieát, tieáng taêm, noåi tieáng (caùch rieâng laø xaáu): Notoriety Roå ñöïng rau; (boùng) xe chôû tuø: Black Maria Roâma (kinh thaønh muoân thuôû): Eternal City Roâma; töôïng tröng cho GH Coâng giaùo vaø cho quyeàn bính GH: Rome Roäng raõi, haøo phoùng, quaûng ñaïi: Open-handed Roäng raõi, haøo phoùng, quaûng ñaïi; quaø bieáu, tieàn thöôûng: Bounty Rôøi raïc, thieáu maïch laïc; khoâng chaët cheõ: Incoherence Rôøi, boû, boû rôi, töø/vöùt boû; ruoàng boû; phoù maëc; phoù thaùc: Abandon(-ment)

Ra ñi, khôûi haønh, rôøi khoûi, rôøi boû: Departure Ra hình phaït: Imposition of penalty Ra khoûi Doøng (ñk 686): Departure from the Institute Ra veû ñaïo ñöùc: Sanctimony Rakhen: Rachel Raøng buoäc: Obligation Rao hoân phoái: Banns Rao giaûng Tin Möøng, Phuùc AÂm hoùa: Evangelize(-ation) Raøo quanh, bao vaây; giam nhoát; bao kín; ñính/göûi keøm: Enclose Raûy nöôùc (kieåu Röûa toäi): Aspersion Raûy nöôùc (moät caùch thöùc röûa toäi): Sprinkling Raûy nöôùc (thaùnh): Asperges Raéc roái, khoù khaên; cuoän thu laïi; thoaùi hoùa/boä; teo toùp: Involution Reøn neân; giaû taïo, giaû maïo, nguïy taïo: Forge(-ry) Reâbeâca: Rebekah Reã, goác; coäi reã, caên nguyeân; caên baûn; ngöõ caên: Root

230

Rui (ôû maùi nhaø): Rafter Ruoäng ñaát, taøi saûn; ñaúng caáp; tình traïng: Estate Ruoäng ñaát; ñaát nhaø chung: Glebe Ruoäng Maùu (Mt 27, 8): Field of blood, akeldama Ruùt laïi lôøi; phaûn cung; ñính chaùnh: Retractation Ruùt pheùp thoâng coâng; keát aùn; nguyeàn ruûa: Anathematise Ruùt ra; baøy ra, toûa ra: Educe Ruùt, R: Ruth Röûa toäi baèng caùch dìm xuoáng nöôùc: Baptism by immersion Röûa toäi baèng löûa (= öôùc muoán): Baptism of fire Röûa toäi baèng maùu (töû ñaïo tröôùc khi chòu pheùp röûa): Baptism of blood Röûa toäi baèng öôùc muoán: Baptism of desire Röûa toäi beänh nhaân: Clinical baptism Röûa toäi do giaùo daân cöû haønh: Lay baptism Röûa toäi haøi nhi: Infant baptism Röûa toäi laïi: Rebaptism Röûa toäi treû thô, treû con: Infant baptism, p(a)edobaptism

Röûa toäi vôùi ñieàu kieän: Conditional baptism Röûa toäi (ban, nhaän): Baptize Röûa toäi (baèng caùch ñoå nöôùc) treân ñaàu: Affusion Röûa toäi; ñaët teân: Christen(-ing) Röûa, taém röûa; giaët röûa: Washing Röôùc kieäu: Processions Röôùc leã: Receive Holy Communion Röôùc Leã baèng maét (Chaàu Mình Thaùnh): Ocular communion Röôùc leã laàn ñaàu: First communion Röôùc Leã muøa PS: Easter communion/duty Röôùc leã thaät: Sacramental communion Röôùc leã thieâng lieâng: Spiritual communion Röôùc leã thöôøng xuyeân: Frequent communion Röôùi röôïu/nöôùc (ñeå cuùng teá); uoáng röôïu: Libation Röôïu nho/vang (duøng trong bí tích Thaùnh Theå): Wine Röôïu/daàu cuùng (Xh 29, 40-41): Drink offering

231

S

daãn cuûa caùc taùc giaû khaùc nhau): Catena Saùch Ñiatessaron (cuûa Tatianus, khoaûng naêm 160 baûn phoái hôïp boán Phuùc AÂm), Phuùc AÂm phoái hoøa: Diatessaron Saùch ñieäp xöôùng: Antiphonary Saùch Giaûng vieân, Gv: Ecclesiastes, Qohelet Saùch giaùo khoa: School book Saùch giaùo khoùa, pho caåm nang, taäp chæ nam; saùch chæ daãn: Handbook Saùch giaùo khoa; taäp caåm nang: Manual Saùch giaùo lyù, saùch boån: Catechism Saùch Gioâben (nguïy thö): Book of Jubilees Saùch giôø kinh (Bizantinoâ): Hieratikon Saùch giôø kinh, saùch nhaät tuïng: Book of Hours Saùch haùt leã: Kyriale Saùch haùt leã Roâma: Graduale Romanum Saùch haùt phuïng vuï (baèng tieáng Latinh, do ñan vieän Solesmes, Phaùp, xuaát baûn): Liber Usualis

Sa maïc, nôi hoang vaéng: Desert Sa moân, ngöôøi tu khoå haïnh: Ascetic Sa ngaõ laïi, taùi phaïm: Relapse Sa ngaõ, laàm lôõ, boû ñaïo, sai soùt, sa ñoaï: Lapsus, lapse(-d), fall Sa ngaõ cuûa Añam: Fall of Adam Sa thaûi, thaûi hoài; caùch chöùc; töø giaõ; giaûi taùn; gaït boû; phoùng thích; mieãn toá: Dismiss(-al) Saùch Ai ca, Ac: Lamentations Saùch baøi ñoïc: Lectionary Saùch baøi ñoïc caùc ngaøy trong tuaàn: Weekly lectionary Saùch baùo khieâu daâm: Pornography Saùch Bí tích: Sacramentary Saùch caùc baøi ñoïc Phuùc AÂm (duøng trong phuïng vuï): Evangeliarium(-ry) Saùch Caùc Vua, 1V, 2V :Kings Saùch caám: Forbidden books Saùch Chaâm ngoân, Cn: Proverbs Saùch chæ nam veà caùc aân xaù: Handbook of Indulgences Saùch chuù giaûi (xöa giaûi thích töøng caâu KT vôùi nhieàu chuù

232

Saùch Mishnah (söu taàm luaät leä Do thaùi): Mishnah Saùch nghi leã Greâgoârioâ: Gregorian sacramentary Saùch nghi thöùc caùc bí tích cuoái cuøng (giuùp caùc beänh nhaân): Pastoral care of the sick Saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc Geâlasioâ (ban boá): Gelasian sacramentary Saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc Greâgoârioâ: Gregorian sacramentary Saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc Leâoâ: Leonine sacramentary Saùch nghi thöùc cuûa GM: Ceremonial of Bishops Saùch nghi thöùc phong chöùc (Anh giaùo): Ordinal Saùch nghi thöùc Roâma (bí tích vaø aù bí tích tröø Thaùnh Leã): Rituale Romanum Saùch nghi thöùc (Ñoâng phöông): Typikon Saùch nghi thöùc (khoâng coù caùc baøi ñoïc), bí tích chæ nam: Sacramentary Saùch nguyeän: Breviary Saùch nhaät tuïng, Phuïng vuï giôø kinh: Breviary

Saùch haùt Thaùnh vònh (Tin laønh): Metrical Psalter Saùch Khaûi huyeàn, Kh: Book of Revelation Saùch Kha-noùc (nguïy thö): Books of Enoch Saùch Khuùc giaûi cuûa Erasmus: The Paraphases of Erasmus Saùch kinh: Prayer book Saùch kinh chieàu; khaên phuû baøn thôø: Vesperale Saùch Kinh Chung (Saùch phuïng vuï Anh giaùo): Book of Common Prayer Saùch kinh röôùc kieäu: Processional Saùch Kinh thaùnh caøi giaây (ñeå khoûi bò ñaùnh caép): Chained Bibles Saùch kinh (cho giaùo daân): Book of Hour Saùch leã: Missal Saùch Leã Roâma: Roman Missal Saùch Leâ-vi, Lv: Leviticus Saùch maïo ñeà (nguïy thö): Pseudoepigrapha Saùch minh giaùo (tk 16-17 döïa vaøo vaät lyù hoïc ñeå bieän luaän veà lyù chöùng toân giaùo): Physico-theology

233

Saùch (caùc) pheùp laønh: Benedictional Saùch, kinh, thö: Book Saïch, khoâng oâ ueá: Clean Saùch/hình gôïi duïc, khieâu daâm: Erotica, pornography Sai nieân ñaïi, loãi thôøi: Anachronism Sai soùt; phieâu/lang baït: Errant Sai soùt; sai laàm: Erroneous Sai suaát thoáng keâ: Statistic(al) error Saloâmon: Solomon Saøm sôõ: Sex offence Saùm hoái, hoái loãi, hoái toäi; bí tích hoøa giaûi (ñk 959tt); ñeàn toäi: Penance Saùm hoái; aùi hoái (hoái toäi vì yeâu Chuùa, aên naên toäi caùch troïn): Contrition Sa-mu-en, 1Sm, 2Sm: Samuel Saùng choùi, raïng ngôøi, röïc rôõ; hôùn hôû: Effulgent Saùng kieán, khôûi xöôùng: Initiative Saùng suoát, minh maãn, tænh taùo: Lucidity Saùng taïo, döïng neân, taïo thaønh: Creation Saùng taïo lieân tuïc: Continuous creation

Saùch phuïng vuï Ñoâng phöông: Euchologion Saùch phuïng vuï thaùnh Leâoâ Caû: Leonine sacramentary Saùch Saùng theá, St; khôûi nguyeân; caên nguyeân: Genesis Saùch saùu coät (cuûa Origen xeáp nguyeân baûn tieáng Hy baù vôùi 5 baûn dòch Hy ngöõ cuûa Cöïu Öôùc theo 6 coät baûn dòch LXX, Aquila, Symmachus vaø Theâoâñoâtion): Hexapla Saùch Söû bieân nieân (1Sb vaø 2Sb): Paralipomenon Saùch Talmud ("Huaán giaùo" Do thaùi): Talmud Saùch Thaùnh vònh, Tv: Psalms Saùch Thaùnh vònh: Psalter Saùch thieâng lieâng: Spiritual books Saùch thöông khoù (theo 4 Phuùc AÂm); saùch baøi ñoïc veà caùc Thaùnh (trong Phuïng vuï giôø kinh): Passional Saùch tieåu söû caùc Giaùo hoaøng: Liber Pontificalis Saùch tieåu söû caùc thaùnh töû ñaïo; soå caùc thaùnh: Martyrology Saùch Upanisad (AÙo nghóa thö, AÁn ñoä giaùo):Upanishads

234

Say röôïu; nghieän röôïu/ngaäp, say söa: Drunk(-enness), ebriety Saéc chæ, troïng saéc: (Papal) Bull Saéc chæ cuûa hoaøng ñeá Zeânon (n. 482, nhaèm thoáng nhaát GH sau coâng ñoàng Calceâñoânia): Henotic(k)on Saéc chæ keát aùn (laïc thuyeát/giaùo): Anathematism Saéc chæ ngoaïi boä (saéc chæ cuûa Giaùo Hoaøng khoâng coù trong boä Decretum Gratiani); hai phaàn cuoái cuûa boä Giaùo Luaät: Extravagantes Saéc chæ vaøng, troïng saéc vaøng: Golden bull Saéc chæ veà ñaëc aân boä aùo Ñöùc Baø (nguïy taïo cho laø do Gioan 22 ban haønh n. 1322): Sabbatine bull Saéc chæ, Saùch nghi leã cuûa ÑGH Geâlasioâ († 496): Gelasian Decree/ sacramentary Saéc leänh Giaùo Hoaøng (cuûa Ñöùc Greâgoârioâ VII, n. 1075): Dictatus Papae Saéc leänh Hoäi Thaùnh: Ecclesiastical decree Saéc leänh khoan dung (Constantinoâ ban boá n. 113,

Saùng theá, St: Genesis Saùng theá luaän, vuõ truï khai nguyeân luaän: Cosmogony Saùp: Wax Saùp nhaäp caùc hoäi doøng (ñk 582): Merger of Institutes Saùt nghóa, nghóa heïp: Strict sense Saùt teá: Immolation Saùt teá ñaãm maùu: Bloody immolation Saùt teá huyeàn nhieäm: Mystical immolation Saùt teá thaàn bí: Mactatio mystica Saùt teá töôûng nieäm: Commemorative immolation Saùt teá/hy teá huyeàn nhieäm: Mystical immolation/ sacrifice Saùt teá; hieán teá: Immolation, sacrifice Satan hoïc, quyû hoïc: Satanology Satan töôùng quyû (ñaàu soû boùng toái, ñaàu naäu traàn theá): Prince of darkness/of this world Sau ñaây; sau naøy; kieáp sau: Hereafter Saun: Saul Say ñaém, noàng nhieät, tha thieát: Passionate 235

caám baùch haïi Kitoâ giaùo): Edict of toleration Saéc leänh veà ñöùc tin (keát aùn hoaëc tha toäi); hình phaït hoûa thieâu: Auto-da-Feù Saéc leänh; phaùp leänh, quy ñònh; leã nghi: Ordinance Saéc luaät, saéc leänh, nghò ñònh: Decree Saéc luaät dung nhaãn (Anh quoác, n. 1689 cho töï do phuïng töï, maø vaãn caám coâng giaùo vaø phaùi ñoäc vò): Toleration Act Saéc thaùi; tieåu dò: Nuance Saün coù/duøng, khaû duïng; saün saøng: Available(-ility) Saép xeáp, boá trí, chuaån bò; xöû lyù, thanh toaùn; khuynh höôùng, thieân höôùng; tính khí, taâm tính; saün loøng; daøn quaân: Disposition Saám ngoân: Prophecy Saám ngoân Sibylla (nguïy thö): Sibylline Oracles Saâu saéc, saéc beùn: Keen Saäy daäp (Is 42.3): Bruised reed Seâmita (daân toäc, ngoân ngöõ): Semite Si meâ, say ñaém, cuoàng meâ: Infatuation

Si tình, ña tình, say ñaém: Amorous Sieâng naêng, caàn maãn, caàn cuø: Diligent(-ce) Sieâu chuû theå tính: Transubjectivity Sieâu giaùc caûm; tri giaùc phi giaùc quan: Extrasensory perception Sieâu hình (hoïc): Metaphysic(-s) Sieâu hình (tuyeät ñoái): Metaphysical certitude Sieâu hoïc thuyeát: Metatheory Sieâu höõu cô theå, cô caáu xaõ hoäi: Superorgani(ci)sm Sieâu kinh nghieäm: Metempirical Sieâu lòch söû: Metahistoric, supra-historical Sieâu ngaõ, sieâu kyû: Super-ego Sieâu nghieäm; tieân nghieäm: Transcendental Sieâu ngoân ngöõ: Metalanguage Sieâu nhieân: Supernatural Sieâu nhieân tính: Supernature Sieâu taâm lyù hoïc: Parapsychology Sieâu thaêng; ñöa leân (Trôøi): Analempsis Sieâu thöïc nghieäm: Transempirical

236

Sinh Nhaät Ñöùc Trinh Nöõ Maria: Nativity of the Blessed Virgin Mary Sinh ra; gaây ra: Engender Sinh saûn ñôn thöùc, ñoàng nguyeân: Monogenesis Sinh saûn, phaùt sinh; theá heä: Generation Sinh saûn; (trong TC=) nhieäm sinh: Beget Sinh saûn coù keá hoaïch: Planned parenthood Sinh soáng; truù nguï, ôû taïi: Live Sinh thaùi hoïc: Ecology Sinh thieát: Biopsy Sinh vaät hoïc, sinh hoïc: Biology Sinh xuaát (töø baûn tính TC ngoä giaùo): Emanation Si-on (thaønh Gieâru salem): Zion So saùnh, ñoái chieáu: Comparative Soaïn giaû Tin Möøng: Evangelist Soaïn laïi, trình baøy laïi, taùi caáu/bieân: Reformulate Soaïn thaønh kòch; kòch hoùa; bi thaûm hoùa, quan troïng hoùa: Dramatize

Sieâu vaên hoùa: Transcultural Sieâu vieät, tuyeät dieäu: Sublime Sieâu vieät caùch (ñeå noùi veà TC): Via eminentiae Sieâu vieät tính (ñaëc tính cuûa TC): Transcendence Sieâu vieät; sieâu nghieäm: Transcendent Simoân Canaan (toâng ñoà Mt 10.4): Simon the Canaanite Sinh beänh hoïc: Pathogeny Sinh bôûi trinh nöõ (ÑK): Virgin birth Sinh caàu/quyeån, sinh vöïc: Biosphere Sinh ñeû/saûn: Procreation Sinh hoaït phuïng vuï: Liturgical actions Sinh hoàn: Vegetative soul Sinh khí, sinh löïc, söùc soáng: Vitality Sinh laïi, taùi sinh; ñoåi môùi hoaøn toaøn: Rebirth Sinh luaâân thöôøng hoïc, sinh ñaïo ñöùc hoïc: Bioethics Sinh löïc: Vital force Sinh nguyeân trình (khôûi nguyeân söï soáng), sinh nguyeân thuyeát: Biogenesis Sinh nhaät: Birthday

237

Soaïn thaûo, trình baøy chi tieát; xaây döïng; cheá bieán; tæ mæ, kyõ löôõng, coâng phu: Elaborate Soi/chieáu saùng; soi daãn, minh giaûi: Enlighten(-ment) Song boä suøng baùi thuyeát (laïc giaùo Nestoârioâ vöøa toân kính con ngöôøi ÑK vöøa thôø kính Ngoâi Hai - thieân tính - ôû trong Ngaøi; phuû nhaän thöïc taïi ngoâi hieäp): Co-veneration Song ñeà/luaän; theá: Dilemma Song hieäu: Double effect Song luaän löôõng ñaàu: Cornuted dilemma Song ngöõ: Bilingual Song nhieäm xuy (Thaùnh Thaàn bôûi Ngoâi Cha vaø Ngoâi Con maø ra): Double procession Song phöông, buoäc hai beân: Synallagmatic Song song; ñoái chieáu; ñoái caùch/ngaãu: Parallelism Song truøng nguyeân aâm; khe hôû, khoaûng troáng; choã giaùn ñoaïn: Hiatus Soøng baïc: Gambling-den/ house Soå boä bí tích: Sacramental Record(s) Soå boä (ñk 535): Register 238

Soå boä; hoà sô, bieân baûn; ghi cheùp: Record Soå ñen; voâ soå ñen/soå caám (caùc saùch): Blacklist Soå ghi, nhaät kyù; giaùc thö: Memorandum(-s, -a) Soå tay, caåm nang: Vade-mecum Soå tay; caåm nang; kinh töôûng nhôù: Memento Soå tröôøng sinh: Book of Life Soå töû; tieåu söû ngöôøi cheát: Necrology Soã saøng, khoâng ñoan trang: Indecent(-cy) Soá cuûa Con Thuù (=666 Kh 13, 18): Number of the Beast Soá ñaïi bieäu quy ñònh (caàn phaûi coù maët ñeå quyeát ñònh); ñònh soá toái thieåu: Quorum Soá ñoâng, ña soá; tuoåi thaønh nieân, tröôûng thaønh (ñk 97): Majority Soá löôïng: Quantity Soá phaän/meänh, vaän maïng: Fate, lot Soá soáng soùt, phaàn daân coøn laïi (cuûa daân Ítraen): Remnant Soá thu nhaäp, tieàn thu ñöôïc: Proceeds Soá vaøng (trong naêm keå theo chu kyø Meton, ñöôïc duøng ñeå

tính ngaøy Phuïc sinh trong nieân lòch): Golden number Soá, soá löôïng; nhoùm, boïn; tieát muïc; nhòp ñieäu: Number Soáng cho (ng. khaùc), toàn höõu vò tha: Proexistence Soáng laïi, phuïc sinh: Resurrection Soáng ngoaøi voøng phaùp luaät; ñaët ra ngoaøi voøng phaùp luaät: Outlaw Soáng thaønh ñaøn, quaàn cö, taäp quaàn; (kieåu) ñaïi chuùng, quaàn chuùng: Gregarious Soát noùng/saéng, nhieät taâm/ thaønh; tha thieát; ñaïo ñöùc: Fervent Sô ñoà (keá hoaïch) toång theå: Master plan Sôû höõu, thuoäc caùch: Genitive Sôû höõu; chaáp höõu, thuû ñaéc; ma nhaäp, quyû aùm: Possession Sôû höõu; quyeàn tö höõu; taøi saûn; ñaëc tính: Property Sôû töø thieän (trong Vaticanoâ): Eleemosynary Office Sôï haõi traàm troïng (ñk 125): Grave fear Sôï haõi; kính sôï: Fear Stress, taâm traïng caên thaúng; nhaán maïnh; troïng aâm; öùng suaát (söùc eùp): Stress

Suøng baùi caù nhaân (thöôøng laø laõnh tuï): Personality cult Suøng baùi chuû nghóa, si tín: Religionism Suøng baùi quyû thaàn: Demonism Suøng baùi vaät toå, vaät toå giaùo: Totemism Suøng ñaïo: Devotion Suøng/toân kính: Veneration Suøng kính Ñöùc Maria: Veneration of Mary Suøng kính hoaëc kính thôø ÑK: Veneration of Christ Sung/vieân maõn: Pleroma Sung/vieân maõn, sung tuùc, troïn veïn, ñaày traøn: Plenitude Suy dieãn; suy luaän; quy keát: Infer(-ence) Suy ñoaùn cöù luaät: Presumption of law Suy ñoaùn cöù söï: Presumption of fact Suy ñoaùn töû vong (ñk 1707): Presumed death Suy luaän, suy dieãn, dieãn dòch: Deduce, inference Suy nghó/töôûng; tö töôûng, yù nghó/kieán: Thinking Suy nhöôïc, gaày moøn, teo toùp: Atrophy

239

Söù giaû, ng. loan tin: Herald Söù maïng; vieäc hoaëc vuøng truyeàn giaùo: Mission, missio Söù maïng cuûa moät Ngoâi Vò TC; nhieäm xuaát: Divine mission Söùng maïng chöõa trò: Healing ministry Söù ngoân, [lôøi, ôn, ñoaøn suûng, v.v.] tieân tri: Prophecy Söù thaàn Toøa thaùnh: Nuncio Söù vuï toaøn caàu: Global mission Söï aùc tieàn luaân lyù (yù nieäm duøng ôû trong caùc hoïc thuyeát luaân lyù Hoïc thuyeát heä quaû vaø Hoïc thuyeát tyû hieäu): Premoral evil Söï aùc/döõ luaân lyù (toäi loãi): Moral evil Söï cheát, thaàn cheát: Death Söï coù haïn: Finiteness Söï döõ theå lyù: Physical evil Söï gheâ tôûm hoang taøn (Mt 24.15), ng. khoác haïi: Abomination of desolation Söï hieän dieän thöïc söï (Thaùnh Theå): Real presence Söï hieáu ñoäng, duy hoaït; hieáu ñoäng: Activism Söï huùt; söùc huùt, haáp löïc: Gravitation(-al)

Suy nieäm, nguyeän ngaém: Meditation Suy nieäm quy thaàn, quy thaàn nieäm: Centering prayer Suy phuïc veà lyù trí vaø yù chí (ñk 752): Religious respect of intellect and will Suy tính, baøn ñònh, thaûo luaän, nghò quyeát: Deliberation Suy toân Thaùnh Giaù (14 thaùng 9): Exaltation of the Cross, Triumph of the Cross Suy tö thaàn hoïc: Theological reflection Sö huynh Doøng La san (FSC): Brothers of the Christian Schools, Christian Brothers Sö huynh Doøng Thaùnh Gioan Thieân Chuùa: Brothers Hospitalers Söû bieân nieân, 1Sb, 2Sb: Chronicles/ paralipomenon Söû duïng; quyeàn söû duïng; quyeàn höôûng hoa lôïi; taäp leä (phuïng vuï): Use Söû lieäu: Canonical acts Söû lieäu caùc Thaùnh: Acts of the Saints, Acta Sanctorum Söû lieäu caùc töû ñaïo: Acts of the Martyrs Söù ñoà, toâng ñoà: Apostle 240

Söï xuyeân taïc; hö hoûng; baïi hoaïi, ñoài baïi, truïy laïc: Perversion Söûa, chöõa (vaên baûn), tu chính: Emend(-ate) Söùc huùt trong vaïn vaät: Universal gravitation Söùc löïc, söùc maïnh; quyeàn löïc; naêng quyeàn: Power Söùc maïnh, naêng löïc; theá löïc, quyeàn löïc; hieäu löïc; löïc löôïng; vuõ löïc, baïo löïc: Force Söùc maïnh yù chí, yù löïc: Willpower Söùc maïnh/löïc; söùc khoeû; cöôøng ñoä; ñoä beàn: Strength Söùc naêng phong phuù veà maët nhaän thöùc: Cognitive fruitfulness Söùc quyeán ruõ; duyeân daùng; buøa meâ, laù buøa: Charms Söu taàm taøi lieäu; tö lieäu: Documentation Söu taäp giaùo luaät: Canonical collection Söu taäp Giaùo luaät Cleâmenteâ (do Ñöùc Cleâmenteâ V aán haønh, n. 1314.): Clementines

Söï kieän, söï vieäc: Fact Söï kieän ñaõ raønh raønh, toû töôøng (ñk 15): Notorious fact Söï kieän tính: Facticity Söï löïa choïn luaân lyù: Moral choice Söï löïa choïn; cuoäc baàu cöû (ñk 164): Election Söï pha troän (Mình vaø Maùu thaùnh): Commixture Söï soáng ñôøi ñôøi, tröôøng sinh: Eternal/ everlasting life Söï soáng; ñôøi/cuoäc soáng; ñôøi ngöôøi; maïng soáng; söùc soáng, sinh ñoäng: Life Söï thaät luaän lyù: Logical truth Söï thöïc, chaân lyù: Verity, truth Söï tieàn hieän höõu cuûa ÑK ("tröôùc" khi nhaäp theå): Preexistence of Christ Söï vaät hoùa: Reification Söï vieäc cuoái cuøng: Eschaton Söï vieäc khoâng ñaùng keå, ti söï: Parvitas materiae Söï vieäc/kieän, bieán coá; tröôøng hôïp; keát quaû, haäu q.: Event Söï vuï, giaùo vuï, chöùc vuï, taùc vuï; nhieäm vuï (ñk 747tt); cô quan; nghi thöùc: Office

241

T Taø daâm: Fornication Taø kieán, quan ñieåm sai laàm: False view Taù dòch thôø töï (toâi tôù phuïc vuï trong ñeàn thôø coå Hy laïp): Hierodule Taï ôn Chuùa; nhôø ôn Chuùa: Deo gratias, thank goodness Taï ôn sau khi sinh: Churching Taùc duïng tieáp haäu: Aftereffect Taùc ñoäng nhö laø nguyeân nhaân, tính caùch nguyeân nhaân: Causative Taùc ñoäng qua laïi, taùc duïng töông hoã, töông taùc: Interact(-ion) Taùc giaû cuûa Ñiñakheâ: Didachist Taùc giaû saùch Giaûng vieân: Ecclesiast Taùc giaû saùch giaùo khoa hoaëc loaïi saùch thaàn hoïc caåm nang: Manualist Taùc giaû saùch Söû bieân nieân, bieân nieân söû gia: Chronicler Taùc giaû thaùnh vònh: Psalmist

242

Taùc nhaân ñoái taùc; ng. chung phaàn, coäng söï; ñoàng nghieäp: Partner Taùc nhaân kích thích, khích leä: Stimulus Taùc phaåm boä ba: Trilogy Taùc phaåm Nhöõng lôøi traàn tình cuûa thaùnh AÂugutinoâ (Töï Thuù): Confessions of St. Augustine Taùc vieân muïc vuï: Pastoral agent Taùc vieân/nhaân; nhaân vieân, vieân chöùc; ñaïi lyù; nguyeân ñoäng löïc: Agent Taùc vuï ñoïc saùch (ñk 230§1): Ministry of lector Taùc vuï muïc vuï: Pastoral office Taùc vuï thaùnh; taùc vuï thaùnh chöùc: Hierurgy(-ia) Taùc vuï (luaät ñònh) chaêm lo cho caùc linh hoàn (ñk 150): Care of Souls Taùch rôøi; döùt boû, döûng döng, thôø ô; sieâu thoaùt; bieät/phaân ñoäi: Detachment Ta-ñeâ-oâ (Giuña toâng ñoà): Thaddaeus Tai naïn; tuøy theå, phuï/thuoäc theå; thuoäc tính; ngaãu phaùt: Accident

Taøi saûn (cô sôû, ban baûo quaûn) nhaø thôø: Fabric(a) Taøi saûn (ñk 1254): Temporal goods Taøi saûn; cuûa caûi; haøng hoùa: Goods Taøi thaønh thaïo; khaû naêng chuyeân moân, sôû naêng; thaåm quyeàn: Competence Taøi trí: Mental ability Taùi cung hieán thaùnh ñöôøng: Reconcile a church Taùi haønh/dieãn, laëp laïi nhieàu laàn: Iteration Taùi lai thuyeát/ phaùi: Adventism Taùi phaïm; taùi nhieãm, taùi phaùt (beänh): Recidivism(-ist) Taùi sinh (phaùi kitoâ Pentecostal): Born again Taùi sinh (Tt 3, 5); phuïc hoài/höng, taân taïo: Regeneration Taùi taùc; taùi dieãn, taùi trình; phoùng taùc, sao phoùng, moâ phoûng; sinh saûn, naåy nôû: Reproduction Taùi taåy (giaùo phaùi chuû tröông röûa toäi laïi): Anabaptists Taùi thieát; hoaøn nguyeân: Reconstruction

Taøi chaùnh: Finance Taøi huøng bieän, ñieäu huøng hoàn: Eloquence Taøi lieäu [phaùi] Sa-ñoùc (moät phaàn trong caùc vaên kieän Bieån Cheát; x. Qumraân): Zadokite Documents Taøi lieäu bieån Cheát: Dead Sea scrolls Taøi lieäu laøm vieäc, tham khaûo: Working document Taøi naêng trí tueä: Intellectual ability Taøi naêng; nhaân taøi; ñôn vò tieàn teä (thôøi xöa): Talent Taøi nguyeân thieân nhieân: Natural resources Taøi nguyeân, nguoàn voán; tieàm naêng, tö löïc, khaû naêng: Resources Taøi saûn keá thöøa, gia taøi; di saûn: Heritage Taøi saûn khoâng coù ng. Thöøa keá; tòch thaâu, sung coâng; chuyeån giao: Escheat Taøi saûn khoâng theå chuyeån nhöôïng: Entailed estate Taøi saûn Thaùnh Pheâroâ (quoác gia ÑGH): Patrimony of St. Peter

243

Taùn döông, ca tuïng, ngôïi khen, toân vinh, suy toân; höùng khôûi: Exaltation, extol, eulogize Taùn ñoàng veà maët thaàn hoïc: Theological assent Taùn ñoàng, aân caàn, chieàu loøng; bôï ñôõ; thoûa loøng: Complaisance Taùn gaãu, bòa chuyeän: Confabulate(-tion) Taùn vònh ca: Acathist hymn Taøn/loïng che: Ombrellino Taûng ñaù ñôõ [böôùc] chaân; baøn ñaïp: Stepping stone Taïo thaønh, saùng taïo, döïng neân: Create Taïo/laøm laïi, taùi taïo; caûi taïo, laøm thaønh moät taïo vaät môùi: Recreate Taøu, thuyeàn: Boat Taøu Noeâ: Ark Tay khoâng: Empty-handed Taêng chuùng, taêng hoäi: Samgha Taêng só, sa moân: Monk Taëng bieáu; taëng vaät/phaåm, quaø bieáu, phöôùc söông: Donation Taëng caùch: Dative Taét moät lôøi: In a word, in nuce

Taïi caên: In causa Taïi choã: In situ Taïi ñaây vaø baây giôø, ngay baây giôø: Here and now, hic et nunc Taïi ngoâi vò (nhaân tính ÑK hieän höõu trong Ngoâi Lôøi): Enhypostasia Taïi söï, töï taïi: In se Taïi tha: In alio Tam ña tính; thöïc traïng tam vò (TC Ba Ngoâi): Threeness Tam ñieåm: Masonic Tam ñoaïn luaän: Syllogism Tam khoa: Trivium Tam nhaät thaùnh, vöôït qua: Easter triduum, triduum sacrum/paschal Tam Vò töï taïi (ôû trong chính mình): Immanent trinity Tam vò; boä/nhoùm ba: Triad Taïm quyeàn, laâm thôøi: Interim Taïm thay theá; taïm laøm dòu; giaûm nheï: Palliative Taøn phaù, gaây caûnh ñieâu taøn, hoang vaéng; laøm cho phieàn muoän, saàu khoå: Desolate Taùn chuaån/thaønh, "ñoàng yù!"; thænh nguyeän thö: Placet

244

Taét thôû: To give up the ghost Taâm beänh hoïc, taâm beänh lyù, beänh hoïc taâm thaàn: Psychopathology Taâm cöû thuyeát, chuû thuyeát haønh vi: Behaviourism Taâm cöù ñaïo (laáy tieáng löông taâm laøm baèng cöù ñeå chöùng minh TC hieän höõu): Moral argument Taâm ñòa chaán: Seismic epicenter Taâm ñieåm; trung taâm; ñieåm/ phaàn chuû yeáu: Center/centre Taâm hoàn, taâm linh, tinh thaàn: Psyche Taâm lyù chieàu saâu: Depht psychology Taâm lyù cô caáu: Structural psychology Taâm lyù cô naêng: Functional psychology Taâm lyù hoïc: Psychology Taâm lyù hoïc duy lyù: Rational psychology Taâm lyù hoïc ñoái chieáu: Differential Psychology Taâm lyù hoïc hình thaùi: Gestalt theory Taâm lyù quaàn chuùng: Mass psychology

Taâm lyù sieâu hình: Metaphysical psychology Taâm lyù thuaàn lyù: Rational psychology Taâm lyù thöïc nghieäm: Experiential psychology Taâm lyù thöôøng nghieäm: Empirical psychology Taâm lyù toân giaùo: Psychology of religion Taâm lyù, taâm thaàn; taâm linh hoaït, sinh hoaït taâm thaàn: Psychism Taâm ngaàm ñòa chaán (trong loøng ñaát, ñoái ngöôïc vôùi epicenter taâm ngoaøi): Hypocenter Taâm ngoaøi, ngoaïi taâm (taâm ñoäng ñaát (ôû phaàn ngoaøi traùi ñaát, ñoái laïi vôùi hypocenter taâm ngaàm = naèm trong loøng ñaát): Epicenter(-re) Taâm nguyeän, suy nieäm, nguyeän gaãm: Mental prayer Taâm phaùp Gestalt: Gestalt therapy Taâm phaùp nhoùm: Group psycotherapy Taâm phuùc; möu só, quaân sö aån dieän: Grey eminence

245

Taàm nhìn/maét; taàm hieåu bieát: Ken Taàm thöôøng: Mediocrity Taàm thöôøng, voâ vò; nguoàn lieäu chung: Commonplace Taåm öôùp; baûo löu hoaøi nieäm: Embalm Taám khaên phuû quan taøi: Pall Taàm/truy naõ phuø thuûy; khuûng boá: Witch-hunting Taân, môùi: New, neoTaân Chính thoáng (K. Barth): Neo-orthodoxy Taân Coâng giaùo (Anh giaùo hoaëc moät soá giaùo phaùi Tin laønh): Neo-Catholics Taân hoïc thuyeát Platoâ: Neoplatonism Taân hoïc thuyeát Toâma: Neothomism Taân taïo töø, töø ngöõ môùi: Neologism Taân thaïch ñaïi (x. Trung thaïch ñaïi, vaø Thöôïng (coå) thaïch ñaïi): Neolithic Taân toøng: Neophyte, proselyte Taân Öôùc: New Testament, Greek Testament Taàn soá: Frequency Taán coâng ñeå töï veä: Resisting agression

Taâm sinh lyù hoïc: Physiological psychology Taâm thaàn hoïc; beänh hoïc taâm thaàn: Psychiatry Taâm theå: Psychosomatic Taâm thöùc kinh ñieån (laáy vaên hoùa mình laøm tieâu chuaån ñeå nhaän ñònh moïi söï): Classical consciousness Taâm thöùc, taâm tính, naõo traïng: Mentality Taâm traïng caàn thieát (ñeå cöû haønh hoaëc laõnh nhaän bí tích): Sacramental dispositions Taâm traïng/thaùi ñoä thuø nghòch, thuø ñòch: Enmity Taâm trí; taâm linh, tinh thaàn; yù nghó, tö duy: Mind Taàm côõ to lôùn, quy moâ, roäng raõi; taàm quan troïng; ñoä saùng bieåu kieán (thieân theå): Magnitude Taàm kieän hoïc, khoa phaùt hieän söï kieän (söû lieäu): Heuristics Taàm nguyeân luaän, suy nguyeân luaän, nguyeân nhaân hoïc; beänh caên hoïc: Etiology Taàm nguyeân thaàn thoaïi (tìm nguoàn goác lòch söû cuûa thaàn thoaïi): Euhemerize 246

Taán phong; thuï phong, töïu chöùc: Investiture Taän goác, taän caên; nguoàn goác; trieät ñeå; caáp tieán; töø caên; caên thöùc: Radical Taän hieán cho Ñöùc Meï: Consecration to Mary Taän hieán cho Traùi tim Chuùa: Consecration to the Sacred Heart Taän taâm, chu ñaùo: Conscientious Taän theá: End of the world, endtime Taän/tieâu/tru dieät: Extermination Taàng haàm nhaø thôø, nhaø thôø ngaàm, nhaø nguyeän taàng haàm: Crypt Taäp ñoaûn ngoân Ñöùc Gieâsu: Logia Taäp quy cheá daân söï; cuoán quy luaät cuûa ñòa phaän, kinh só ñoaøn, v.v.; (xöa) baûn daãn nhaäp (toùm löôïc noäi dung moãi moät cuoán saùch) Kinh Thaùnh: Capitulary Taäp (saùch): Fascic(u)le Taäp sinh; ng. taäp söï, chöa coù kinh nghieäm: Novice Taäp thaùnh ca, phuïng ca (thaùnh ca phuïng vuï): Hymnal 247

Taäp tính thuoäc haønh ñoäng: Operative habit Taäp tính thuoäc höõu theå: Entitative habit, habitus entitativus Taäp truyeän veà ñoäng vaät (Trung coå): Bestiaries Taäp vieän, nhaø taäp; thôøi kyø ôû nhaø taäp: Novitiate Taäp/nhoùm hoïp: Assemble Taát ñònh nhaân quaû: Causal determinism Taát yeáu dó tieàn, tieân haønh: Antecedent necessity Taát yeáu/ thieát dó haäu, haäu keát: Consequent necessity, necessitas consequentiae(tis) taát yeáu/ thieát thoâng lyù, thöôøng leõ (theo leõ thöôøng vaø bôûi töông hôïp vôùi caùc lyù leõ khaùc): Necessitas congruentiae Taät ñoäc toân/ñeà cao caùi toâi, quy kyû: Egomania Taät khieáp sôï ñau: Algophobia Taät nguyeàn, khuyeát taät; caûn trôû, thieät thoøi, baát lôïi: Handicap Taät xaáu: Vice Taåu hoân, taåu boân caàu phoái (troán ñi ñeå keát hoân): Elope Taây phöông: Western

Tha luaät, quyeàn dò trò (nhaän luaät töø beân ngoaøi): Heteronomy Tha thöù (ñk 1152), boû qua: Condonation Tha thöù, mieãn chaáp; mieãn nôï: Forgiveness Tha thöù; aân xaù: Pardon Tha toäi: Remission of sins, forgiveness Thai nhi, baøo thai: Fetus, foetus Thai saåy: Aborted foetus Thaùi ñoä 1. ñoàng loaït hoùa caùc toân giaùo (coi ñaïo naøo cuõng nhö ñaïo naøo) 2. döûng döng ñoái vôùi toân giaùo; x. thôø ô: Religious indifference Thaùi ñoä chuû hoøa, dung nhöôïng; chuû höôùng thoûa hieäp: Irenic(-nism) Thaùi ñoä coá yù: Intentional behavior Thaùi ñoä cöïc neä nghi thöùc: Liturgism Thaùi ñoä cöùng loøng, taâm hoàn chai ñaù: Hardening of the heart Thaùi ñoä ñaéc thaéng, hueânh hoang, töï cao: Triumphalism

Taåy naõo: Brainwashing Taåy röûa, thanh taåy; traùng cheùn (thaùnh): Ablution Taåy röûa; giaûi toûa/vi taâm thaàn; thanh taåy taâm hoàn; quaùn tröôøng, röûa ruoät: Catharsis Teá baøo hoïc: Cytology Teá ñaøn: Altar of burnt offering Teá leã, hy leã, hy teá; hy sinh: Sacrifice Teá nhò; dòu daøng; meàm maïi: Tender Teân, danh: Name Teân caùm doã; ma quyû: Tempter Teân ñeäm: Middle name Teân hoï: Family name Teân khoaùc laùc, ng. thöøa thieän chí maø thieáu thöïc teá («veõ voi thì phaûi tìm voi»): Do-gooder Teân thaùnh: Baptismal name, Christian name Teân thaùnh Theâm söùc: Confirmation name Teân thaùnh; teân rieâng: Forename Tha caûm, ñoàng caûm, thaáu caûm: Empathy Tha hoùa, vong thaân; ñieân loaïn; chuyeån nhöôïng: Alienate Tha khôûi: Ab alio

248

Thaùi ñoä giaû hình; chuû höôùng bieät phaùi: Pharisaism Thaùi ñoä hoaëc naõo traïng cöïc neä theå cheá (trong GH): Ecclesiasticism Thaùi ñoä nhieät thaønh truyeàn baù Phuùc AÂm; giaùo phaùi Phuùc AÂm: Evangelism Thaùi ñoä taâm linh: Mental attitude Thaùi ñoä tinh thaàn, taâm/naõo traïng: Mental attitude Thaùi ñoä toân ngöôõng thaân theå: Cult of the body Thaùi ñoä/chuû nghóa phoùng ñaõng: Libertinism Thaùi ñoä/naõo traïng troïng nam khinh nöõ: Male chauvinism Thaùi ñoä/tinh thaàn chuû baïi: Defeatism Thaùi ñoä; tö theá, daùng daáp: Attitude Thaùi quaù, quaù ñoä; khoâng ñieàu ñoä, voâ ñoä: Immoderate(-ion) Thaùi traïng cheát laâm saøng (theo nhaän ñònh y hoïc veà tình traïng cô theå): Clinical death Thaùi töû: Crown prince Tham gia, dính líu, can döï; goàm haøm: Involvement

Tham lam, theøm khaùt; tham tieàn, haùm cuûa: Greed(iness)/ avarice Tham voïng quyeàn bính: Will to power Tham/cuoàng voïng: Ambition Than khoùc, than vaõn, reân ræ: Lamentation Than khoùc; thöông tieác; tang toùc, saàu thaûm: Mourn(-ing) Than phieàn; ñôn kieän: Complaint Than vaõn, oaùn traùch; chuû ñieåm caùo traïng: Gravamen(ina) Thaùn ca "Daân ta hôõi" (thöù 6 Tuaàn Thaùnh): Reproaches Thaùn phuïc, caûm phuïc: Admiration Thang Gia-coùp (St 28, 10-12): Jacob's ladder Thaùng giöõ chay (thaùng 9 Hoài giaùo): Ramadan Thanh ñaïm, tieát cheá: Abstemious Thanh göôm cuûa Ñamoâcles göôm keà coå, nguy hieåm ñang ñe doïa: Sword of Damocles Thanh khieát theo luaät (Do thaùi): Legal purity 249

Thaønh Na-da-reùt: Nazareth Thaønh nieân, tröôûng thaønh, khoân lôùn: Adult Thaønh phaåm: End/finishedproduct Thaønh phaàn khaùng caùo (nhoùm giaùo só Phaùp choáng aùn leân coâng ñoàng ñeå phaûn ñoái Ñ. Giaùo hoaøng, naêm 1713): Appellants Thaønh phaàn phaåm traät hoaëc giaùo phaåm; GM (Ñoâng phöông): Hierarch Thaønh söï: Validity Thaønh taâm, chaân thaønh: Good faith, sincere(-ity) Thaønh taâm/thaät, thaät tình; taän taâm/tình: Ex animo Thaønh thaùnh (Gieârusalem): Holy City Thaønh thaïo, ñuû khaû naêng; coù thaåm quyeàn: Competent Thaønh toá: Constitutive element Thaønh vieân ca ñoaøn, ca vieân: Chorister Thaønh vieân haøng giaùo só (ñk 232): Cleric Thaùnh: Saint, agios, hagios Thaùnh Bonaventura: Seraphic doctor

Thanh khieát, ñuùng tieâu chuaån luaät aên kieâng (cuûa ng. Do thaùi); thöïc söï: Kosher Thanh Lao Coâng (Thanh nieân Lao ñoäng Kitoâ): Jocist (Jeunesse Ouvrieøre Chreùtienne) Thanh saïch, tinh khieát, nguyeân chaát, thuaàn tuùy; trong saïch: Pure Thanh taåy, thanh luyeän, taåy ueá: Purification Thaønh khaån, khaån naøi (tha thieát, trang troïng): Adjuration Thaønh kieán, thieân kieán; toån haïi: Prejudice Thaønh kính, nhieät tình; moä ñaïo: Devout Thaønh laäp, saùng laäp: Found Thaønh laäp, thieát laäp; hoäi ñoaøn, toå chöùc; theå cheá; cô sôû, cô quan: Institution Thaønh laäp, saùng laäp; thieän quyõ; neàn taûng: Foundation Thaønh laäp caùc hieäp hoäi coâng (ñk 312): Erect(-ion) public associations Thaønh laäp moät nhaø doøng (ñk 609): Erect(-ion) a Religious house 250

Thaùnh ñöôøng töôùc hieäu (ñk 357): Titular church Thaùnh ñöôøng (coù moä) töû ñaïo: Martyrium Thaùnh gia: Holy Family Thaùnh giaù ñeo ngöïc: Pectoral Cross Thaùnh giaù giaùo hoaøng: Papal Cross Thaùnh giaù röôùc kieäu (daãn ñoaøn röôùc): Processional Cross Thaùnh giaù (lôùn döïng treân Tröôùng ñoà cung thaùnh; tröôùng ñoà cung thaùnh (döïng ngang giöõa cung thaùnh vaø loøng nhaø thôø; gaàn gioáng nhö jube), coù ÑM vaø thaùnh Gioan toâng ñoà ñöùng döôùi chaân. Rood coù nghóa laø goã): Rood Thaùnh Gioan Taåy Giaû: The Baptist Thaùnh Gioan Tieàn hoâ (Taåy giaû): Saint John the Precursor Thaùnh hieán, taän hieán; phong chöùc, taán phong; truyeàn pheùp: Consecrate Thaùnh hieán baùnh röôïu: Double consecration Thaùnh hoùa: Sanctify(-ing)

Thaùnh Boä: Holy Office, sacred congregation Thaùnh Boån maïng, thaùnh baûo trôï, danh hieäu (nhaø thôø): Patron saint, titular saint Thaùnh ca, baøi haùt, ñieäu haùt: Chant, anthem Thaùnh ca chaàu pheùp laønh: Motet Thaùnh ca cuûa ng. da ñen (ôû Hoa kyø): Negro Spiritual Thaùnh ca ñoaûn baûn, Cantat: Cantata Thaùnh ca Thaùnh Kinh: Canticle Thaùnh ca vieân; lónh xöôùng vieân: Cantor Thaùnh chieán: Holy war Thaùnh cuï (cheùn, ñóa, bình, v.v... thaùnh): Sacred vessels Thaùnh Danh (Gieâsu): Holy Name Thaùnh ñeá quoác Roâma (töø Charlemagne n. 800 ñeán n. 1806): Holy Roman Empire Thaùnh ñòa (Palestina): Holy Land Thaùnh ñöùc/thieän thuoäc tính: Accidental holiness Thaùnh ñöôøng Ñöùc Baø Caû (Roâma): Church of St. Mary Major 251

Thaùnh Leã theo nghi thöùc Pioâ V (n. 1570): Tridentine mass Thaùnh Leã, Leã Misa: Missa Thaùnh Linh hieän xuoáng: Descent of the Holy Spirit Thaùnh Linh hoïc: Pneumatology Thaùnh Maria (phaàn hai cuûa kinh Kính möøng): Holy Mary Thaùnh Maãu hoïc: Mariology Thaùnh nöõ Teâreâsa Haøi Ñoàng Gieâsu: Little Flower Thaùnh Phaoloâ: Apostle of the gentiles Thaùnh söû gia (x. Thaùnh kinh thö): Kethubim Thaùnh söû, Phuùc AÂm gia; ng. rao giaûng Tin Möøng: Evangelist Thaùnh Taâm (Chuùa Gieâsu): Sacred Heart Thaùnh thaàn: Holy Ghost, Holy Spirit Thaùnh Thaàn cö nguï trong taâm hoàn: Indwelling of the Holy Spirit Thaùnh theå: The (Blessed) Sacrament, Eucharist Thaùnh theå (coå): Housel Thaùnh thi taùn tuïng "Laïy Thieân Chuùa": Te Deum Thaùnh thieän: Holiness

Thaùnh kieán song (Ñoâng phöông loã troå ôû töôøng ngaên cung thaùnh ñeå tín höõu coù theå nhìn thaáy Thaùnh Theå luùc daâng Mình Thaùnh): Hagioscope Thaùnh kinh (x. Kinh Thaùnh): Bible, Holy Scripture, Holy Writ Thaùnh kinh thö (loaïi thöù 3 cuûa Cöïu Öôùc, goàm caùc phaàn ngoaøi saùch Luaät vaø saùch caùc Tieân tri): Hagiographa Thaùnh leã: Mass Thaùnh leã cho ñoaøn daân: Parochial mass Thaùnh Leã coù nghi thöùc rieâng (vg. Thaùnh Leã Truyeàn chöùc, Hoân phoái, Tuyeân khaán...): Ritual mass Thaùnh Leã coäng ñoaøn ñan vieän (giöõ phuïng vuï chung): Conventual Mass Thaùnh Leã coäng ñoaøn kinh só: Capitular Mass Thaùnh Leã hoân phoái: Nuptial Mass Thaùnh Leã khoâng coù ng. tham döï (ñk 906): Private Mass Thaùnh Leã nhaïi, taø leã, leã thôø Satan: Black Mass 252

Thaùnh, thaùnh thieâng, thaàn thaùnh: Sacred Thaùnh, vò thaùnh; thaùnh nhaân: Saint Thaønh/ñoâ thò hoùa: Urbanization Thanh/thuaàn khieát; trinh trong, trong saïch: Purity Thaûo kính: Filial fear Thaùo gôõ daây hoân phoái (ñk 1141), hoân heä: Dissolve(lution) of the bond Thaùp Babel; hoãn ñoän: Babel Thaùp chuoâng: Belfry, campanile Thaùp laàu (Babel töïa nhö kim töï thaùp coù saân thöôïng): Ziggurat Thay ñoåi baát thöôøng, bieán ñoäng, giao ñoäng, nghieâng ngöûa: Fluctuation Thay ñoåi taâm thöùc, naõo traïng, caùch suy nghó; saùm hoái, caûi thieän: Metanoia Thay theá, giao hoaùn; caûi giaûm, giaûm aùn; chuyeån maïch (ñieän): Commutation Thay theá, thay maët, theá chaân, ñaïi dieän: Vicarious Thaêm doø dö luaän: Opinion poll, straw poll/vote Thaêm vieáng; kieåm/thanh tra, kinh löôïc; TC vieáng thaêm

Thaùnh thieän tính: Saintliness Thaùnh thieâng/thieän: Sanctity, sacred Thaùnh thieâng; thaùnh thieâng hoùa, toân kính: Hallow Thaùnh thö (KT): Epistle Thaùnh thö, taùc phaåm thaùnh: Writings Thaùnh tích: Relic Thaùnh Toâma Aquinoâ: Angelic doctor Thaùnh vònh/thi: Psalm Thaùnh vònh "Ca ngôïi" (caùc Tv 113-118): Hallel Thaùnh vònh ñaùp ca: Responsorial Psalm Thaùnh vònh giaùo ñaàu, ca nhaäp tuïng: Invitatory Thaùnh vònh leân ñeàn (Tv 120134): Songs of Ascent Thaùnh vònh Sa-loâ-moân (nguïy thö): Odes of Solomon, Psalm of Solomon Thaùnh vònh thoáng hoái: Penitential psalms Thaùnh vònh trò aùc (Tv 7, 35, 69, 109, 137): Cursing/ Imprecatory Psalms Thaùnh yù Chuùa: Will of God Thaùnh, thaùnh thieän, thaùnh thieâng: Holy 253

(nhöõng bieán coá ñöôïc coi nhö laø can thieäp ñeå nhaén nhuû, naâng ñôõ, nhö thieân tai, tai naïn,... an uûi thieâng lieâng, ôn ñaëc bieät...): Visitation Thaêng baèng; quaân bình; caân ñoái: Equilibrium Thaêng caáp; naâng caáp, taân kyø hoùa: Upgrade, promote Thaêng hoa, thanh cao hoùa, cao thöôïng hoùa: Sublimate Thaêng tieán, ñoäng vieân, thuùc ñaåy, coå vuõ: Promotion Thaéng theá, öu theá; öu vieät, troåi vöôït, hôn haún: Superiority Thaét chaën, boùp ngheït; thaét coå: Strangulation Thaâm nhaäp; xuyeân qua; thaám nhuaàn: Penetrate Thaåm myõ luaän, myõ hoïc: Aesthetics Thaåm quyeàn: Potestas jurisdictionis Thaåm quyeàn phoå quaùt, toaøn quyeàn: Universal jurisdiction Thaåm quyeàn toøng vuï/ tuøy chöùc, thöôøng quyeàn: Ordinary jurisdiction Thaåm xeùt GM (nghi thöùc phong chöùc GM): Examination of bishops

Thaám loïc; thaåm thaáu; thaâm nhaäp; töông nhaäp: Osmosis Thaám nhuaàn, th.ñöôïm, tieâm nhieãm; laøm thuï tinh, th.thai, th.phaán: Impregnation Thaân maät, maät thieát; thaâm saâu: Intimate Thaân phaän; traïng thaùi; ñieàu kieän: Condition Thaân theå Hoäi Thaùnh: Body of the Church Thaân xaùc bay boång: Levitation Thaân xaùc baát töû: Bodily immortality Thaân xaùc soáng laïi: Bodily resurrection Thaân xaùc vinh quang: Glorified body Thaàn: Numen Thaàn Baal: Baal Thaàn bí Hoài: Suffism Thaàn chuû/chính theà cheá, cheá ñoä thaàn quyeàn: Theocracy Thaàn chuù; buøa meâ; söùc quyeán ruõ; ñaùnh vaàn; phieân chuyeán: Spell Thaàn chuù; buøa pheùp: Incantation Thaàn cö: Shekinah Thaàn daïng, thaàn traïng: Theomorphism 254

Thaàn döõ: Bad spirit Thaàn ñaïo: Shinto(-ism) Thaàn ñoàng aùng, ñieàn daõ: Faun Thaàn giao caùch caûm: Telepathy Thaàn hoïc töï nhieân, thaàn lyù hoïc: Natural theology Thaàn haønh: Theopraxis Thaàn haønh giaûi phoùng: Liberation-theopraxis Thaàn heä (= thaàn thoaïi ‘tieåu söû,' gia phaû, vaø phaåm traät chö thaàn): Theogony Thaàn hieån, thaàn hieän (TC hieän ra): Theophany Thaàn hoùa: Deify(-ication) Thaàn hoùa, phong thaàn; cöïc thònh: Apotheosis Thaàn hoùa; thaàn thaùnh hoùa: Divinize(-ation) Thaàn hoïc: Science of faith, theology, theologia Thaàn hoïc "TC cheát" (taïm döïa treân giaû thieát TC khoâng coù ñeå khai trieån caùc chuû ñeà thaàn hoïc): Death of God Theology Thaàn hoïc bí ngoân, tieâu cöïc: Apophatic theology Thaàn hoïc bí tích, bí tích hoïc: Sacramental theology Thaàn hoïc bieän chöùng: Dialectic(-al)/crisis theology 255

Thaàn hoïc bieåu töôïng (theá giôùi höõu hình phaûn aùnh thöïc taïi voâ hình): Symbolic theology Thaàn hoïc boái caûnh: Contextual theology Thaàn hoïc caùc giaùo phuï: Patristic theology, patristics Thaàn hoïc caên baûn: Fundamental theology Thaàn hoïc da ñen (Myõ): Black theology Thaàn hoïc daân chính (xaõ hoäi): Political theology Thaàn hoïc daân chính (xaõ hoäi): Political theology Thaàn hoïc ñaïi keát: Ecumenical theology Thaàn hoïc ñaïi keát (sieâu giaùo phaùi): Oecumenical theology Thaàn hoïc ñoái chieáu: Comparative theology Thaàn hoïc giaûi phoùng: Liberation theology Thaàn hoïc giao öôùc: Covenant theology Thaàn hoïc giaùo phuï: Patristic theology Thaàn hoïc heä thoáng: Systematic theology, systematics

Thaàn hoïc môùi (traøo löu ñoåi môùi thaàn hoïc taïi Phaùp, do Y. Congar, H. De Lubac... chuû xöôùng bò Thoâng ñieäp Humani generis [n. 1950] chæ trích): Nouvelle theùologie Thaàn hoïc muïc vuï: Pastoral/ practical theology Thaàn hoïc nöõ quyeàn: Feminist theology Thaàn hoïc phi caùnh chung: De-eschatologized theology Thaàn hoïc phuû ñònh (duøng con ñöôøng phuû ñònh ñeå tìm hieåu veà TC): Negative theology (way) Thaàn hoïc quaù trình: Process theology Thaàn hoïc queâ höông (Ñaøi Loan): Homeland theology Thaàn hoïc suy lyù: Speculative theology Thaàn hoïc söù ñieäp Tin Möøng: Kerygmatic theology Thaàn hoïc thaàn nghieäm: Mystical theology Thaàn hoïc thaäp giaù: Theologia crucis Thaàn hoïc theá giôùi thöù ba: Third word theology

Thaàn hoïc hieån linh/vinh: Theologia gloriae Thaàn hoïc hoøa hôïp (giöõa caùc giaùo hoäi, coù tính caùch phoái hôïp): Irenic theology, irenics Thaàn hoïc huyeàn nghieäm: Mystical theology Thaàn hoïc huyeát nhuïc: Blood theology Thaàn hoïc khai töû TC (giaû thieát TC ñaõ cheát ñeå töø ñoù ñöa ra suy tö thaàn hoïc): God-isdead-theology Thaàn hoïc khaúng ñònh: Affirmative/ kataphatic theology Thaàn hoïc kinh nghieäm: Empirical theology Thaàn hoïc kinh thaùnh: Biblical theology Thaàn hoïc kinh vieän: Scholastic theology Thaàn hoïc kyù thuaät: Narrative theology Thaàn hoïc kyù thuaät: Narrative theology Thaàn hoïc luaân lyù: Moral theology Thaàn hoïc minh trieát (Nga laáy ñöùc khoân laøm kim chæ nam): Sophiology 256

Thaàn hoïc thuaàn lyù: Speculative theology Thaàn hoïc thöïc chöùng: Demonstrative theology Thaàn hoïc thöïc chöùng, truy nguyeân: Positive theology Thaàn hoïc tích cöïc, khaúng ñònh: Cataphatic theology Thaàn hoïc tích cöïc: Cataphatic theology Thaàn hoïc tieân nghieäm (K. Rahner): Transcendental theology Thaàn hoïc tieän daân (Ñaïi Haøn): Minjung theology Thaàn hoïc tieâu cöïc, huyeàn bí, voâ ngoân: Apopha(n)tic theology Thaàn hoïc tín lyù: Dogmatic theology Thaàn hoïc toaøn vuõ: Planetary theology Thaàn hoïc toân phaùi: Confessional theology Thaàn hoïc tranh bieän: Controversial theology Thaàn hoïc trieát lyù: Philosophical theology Thaàn hoïc truy nguyeân: Positive theology

Thaàn hoïc tu ñöùc: Spiritual theology Thaàn hoïc tu ñöùc khoå cheá: Ascetical theology Thaàn hoïc töï do: Liberal theology Thaàn hoïc töông quan ngoâi vò: Theology of personalism Thaàn hoïc veà Ba Ngoâi, Tam Vò hoïc: Trinitarian theology Thaàn hoïc veà coâng chính hoaù: Theology of justification Thaàn hoïc vinh quang: Theology of glory Thaàn hoân: Hierogamy Thaàn höùng, thaàn khôûi: Theopneusty(-ic) Thaàn Jupiter: Jove Thaàn Khí höôùng taâm, quy Thaàn Khí (ñaët Thaùnh Linh laøm trung taâm): Pneumatocentric Thaàn Khí TC: Spirit of God Thaàn khí; sinh khí: Pneuma Thaàn khí; thaàn linh; tinh thaàn, taâm hoàn: Spirit Thaàn laønh: Good Spirit Thaàn laáp keõ hôû (ñeå giaûi thích nhöõng gì khoa hoïc khoâng theå caét nghóa noåi): God of the gaps 257

Thaàn linh phieám ngaõ: Impersonal god Thaàn Linh TC: Divine Spirit Thaàn linh, thuoäc veà TC hoaëc thieân tính; hoaøn toaøn, tuyeät dieäu: Divine Thaàn luaät: Divine law Thaàn luaät (yù TC laø chuaån taéc luaân lyù): Theonomy Thaàn löïc hoïc; thaàn thuaät: Theurgy Thaàn lyù hoïc, bieän thaàn luaän (döïa theo lyù trí maø tìm hieåu veà TC; Rm 1, 20): Natural theology, theodicy Thaàn nghieäm, thaàn caûm; huyeàn nhieäm: Mystical Thaàn nhaân: Theandric Thaàn nhaäp theá (AÁn ñoä giaùo): Avatar(-a) Thaàn oâ nhuïc (2V 23, 10; Gr 32, 35): Molech, moloch Thaàn quyeàn: Divine authority, divine right Thaàn saùng taïo, hoùa coâng, con taïo (thaàn thoaïi Hy laïp), thaàn haïng thöù; thaàn baûo trôï; quyû döõ, aùc thaàn: Daemon Thaàn thieâng: Numinosum Thaàn thieâng, linh thieâng; sieâu trí: Numinous

Thaàn thoaïi hoùa: Mythologize Thaàn thoaïi nguyeân nhaân (ngoä giaùo): Anthropos myth Thaàn thoaïi thuyeát: Mythicism Thaàn thoaïi tính: Mythism Thaàn thoâng hoïc: Spiritualism Thaàn thuï naïn thuyeát (chính TC chòu khoå ñau vì ñaõ laøm ngöôøi): Theopaschism Thaàn tieàn: Mammon Thaàn tieân; lieân quan ñeán thaùnh Phanxicoâ Assisi: Seraphic Thaàn tính; Thöôïng Ñeá: Deity Thaàn trí: Divine intelligence Thaàn töôïng, ngaãu t., ngaãu thaàn: Idol Thaàn töôïng: Graven image Thaàn Veä Nöõ, nöõ thaàn AÙi tình; giai nhaân; Sao Kim (Kim Tinh): Venus Thaàn (Nhaät baûn): Kami Thaän troïng, deø daët, kín ñaùo; khoân ngoan: Discreet Thaàn/thieân tính: Godhood Thaàn/tieân nhoû; yeâu tinh; treû tinh quaùi: Elf(-ves) Thaàn-höõu theå hoïc: Ontotheology Thaàn-nhaân: God-man

258

Thaát suûng; gheùt boû, ruoàng raãy; laøm oâ nhuïc: Disgrace Thaát thö (St-Tl): Heptateuch Thaát thöôøng, khoâng ñeàu; voâ ñònh, troâi giaït; kyø cuïc/dò: Erratic Thaät loøng, chaân thaønh /tình, chaân thöïc: Single heart Thaät loøng; toát buïng, nhaân haäu: Open-hearted Thaát/tuyeät voïng: Despair Thaâu hoïp vaïn vaät döôùi moät ñaàu laø ÑK (Ep 1, 10): Recapitulate all things in Christ Thaáu suoát, minh maãn; nhaän thöùc saùng suoát, saâu saéc: Insight Thaáu thò: Clairvoyance, sciencia visionis Thaày: Brothers Thaày aån tu, nhaø aån daät: Hermit Thaày boùi: Fortune-teller Thaày boùi (thôøi coå La Maõ): Augur Thaày caû (Hoài giaùo): Imam Thaày daïy yoga: Yogi Thaày Doøng Phanxicoâ (xöa): Grey Friars Thaày doøng (khaát thöïc): Friar

Thaáp, luøn; haï: Low Thaäp, möôøi: DecaThaäp giaù coù vaønh troøn: Celtic cross Thaäp giaù cung hieán (12 hình thaäp giaù ghi leân töôøng nhaø thôø ñöôïc GM xöùc daàu khi cöû haønh nghi thöùc cung hieán): Consecration Cross Thaäp giaù hình chöõ X (thaùnh An-reâ): Andrew's cross Thaäp giaù hoïc: Staurology Thaäp giaù kyù hieäu cuûa Doøng Hieäp só Malta: Maltese cross Thaäp giôùi: Decalogue, ten commandments Thaäp kyû, thieân nieân; chuïc möôøi kinh: Decade Thaäp töï, th.giaù; huy chöông; thöû thaùch, khoå ñau, hoaïn naïn, v.v.: Cross Thaäp töï chinh: Crusade Thaát baïi, laøm hoûng; aám ôùc, haãng huït: Frustration Thaát ñaàu cheá, theå cheá boä baûy: Heptarchy Thaát hæ Thaùnh Maãu (7 nieàm vui cuûa ÑM kinh suøng kính ÑM, töïa nhö kinh maân coâi): Joys of the Blessed Virgin

259

Theo caùch thöôøng haønh: Per modum habitus Theo daïng caàu khaån (cho keû cheát): Per modum suffragii Theo ñuùng, giöõ ñuùng: Abide by Theo ñuoåi, tieáp tuïc; toá tuïng: Prosecution Theo thöù töï a b c: Alphabetic Theà: Oath Theà boû: Abjuration Theà doái, theà gian, nguïy theä; boäi theä: Perjury Theà nguyeàn, tuyeân theä; nguyeàn ruûa: Swear Theå cheá coâng nghò (Anh giaùo, keå töø n. 1969): Synodical government Theå cheá GM chuyeân nhaát (moãi giaùo phaän moät GM): Monarchical episcopate Theå cheá hoùa, ñònh cheá/cô cheá hoùa: Institutionalization Theå cheá moät vôï moät choàng, ñôn hoân, nhaát phu nhaát phuï: Monogamy Theå cheá thaàn quyeàn, thaàn trò: Thearchy Theå cheá uûy vieân (giaùo daân baàu cöû caùc uûy vieân ñeå quaûn lyù giaùo xöù): Lay trusteeism

Thaày giöõ cöûa: Doorkeeper, porter Thaày tröø quyû: Exorcist Thaày tu Hoài giaùo: Marabout Thaày tu, laõnh tuï toân giaùo (AÁn ñoä): Swami Thaày (ng.) ñoïc saùch: Reader, lector Thaày, sö phuï, chuû, giaùo sö: Master, magister Thaày, toân sö; giaùo só Do thaùi: Rabbi Theøm khaùt tình duïc: Sexstarved Theøm muoán caûm tính: Sensitive appetite Theøm muoán duïc tính: Concupiscible appetite Theøm muoán noä tính: Irascible appetite Theøm muoán xaùc thòt: Carnal covetousness Theøm muoán, duïc voïng; ngon mieäng: Appetite Theøm muoán, khaùt voïng, nguyeän/öôùc voïng: Desire Theøm muoán; ghen tò, ñoá kò: Envious Theo caùch taïm haønh, cho töøng laàn moät: Per modum actus 260

Theå xaùc, thaân theå; vaät theå; hoäi, ñoaøn, giôùi, khoái: Body Theá chieán: World war Theá ñoâng höôùng (thoùi quen laøm Leã quay maët veà phía ñoâng): Eastward position Theá giôùi, theá gian, vuõ truï; thieân haï; traàn theá: World Theá giôùi beân kia, kieáp sau: Other world Theá giôùi ngöôøi soáng, coõi ñaát naøy, coõi traàn, coõi nhaân sinh (Is 53, 8): Land of the living Theá giôùi quan, vuõ truï quan: Weltanschauung Theá giôùi thaàn tieân, tieân giôùi: Fairland Theá giôùi thöù ba: Third world Theá giôùi vi moâ; (vaên) theá giôùi thu nhoû: Microcosm Theá giôùi vó moâ, vuõ truï: Macrocosm Theá huynh hoân (hoân phoái theo cheá ñoä theá huynh giöõa baø vôï goùa vaø moät anh em cuûa ng. choàng ñaõ cheát, ñeå coù con noái doøng cho ngöôøi quaù coá): Levirate marriage Theá kyû; ñoäi traêm quaân; taäp traêm ñoaïn: Century

Theå cheá/chuû thuyeát löôõng quyeàn nguyeân thuû (naém caû quyeàn ñôøi laãn quyeàn ñaïo): Caesaropapism Theå duïc: Physical culture Theå ñaëc; kieân ñònh; nhaát quaùn, chaët cheõ, maïch laïc; töông öùng: Consistence(-cy) Theå leä giaùo luaät: Pro forma Theå loaïi: Genre Theå loaïi vaên hoïc, vaên theå: Literary genre Theå lyù, thuoäc veà theå xaùc; khaên thaùnh: Corporal Theå nhaân hình hoùa cuûa phaàn trình thuaät veà saùng theá: Anthropomorphicism of creation Theå thöùc cöû haønh: Form of celebration Theå thöùc giaùo luaät/luaät ñònh (ñk 1108): Canonical form Theå thöùc hoân phoái (ñk 1108): Marriage form Theå thöùc ngoaïi thöôøng: Extraordinary form Theå vaên giaùo trieàu: Stylus curiae Theå xaùc vinh hoùa (sau phuïc sinh): Glorified body Theå xaùc, thaân theå: Soma

261

Thí duï: Example, exempli gratia, verbi gratia (V.g.) Thí duï; tröôøng hôïp; lôøi yeâu caàu, khaån xin: Instance Thò duïc: Concupiscence of the eyes Thò thaàn: Chamberlain Thò thaàn (giaùo daân; Ñöùc Phaoloâ VI giaûi boû chöùc naøy n. 1958): Chamberlain of Sword and Cape Thò tröôûng: Burgomaster Thích duïng: Appropiation Thích ñaùng, phuø hôïp; xöùng ñaùng; ñuùng leõ, hôïp lyù: Condign Thích ñaùng, thoûa ñaùng: Adequate Thích ñaùng/ hôïp, xaùc ñaùng; quan heä/lieân; coù yù nghóa, taàm troïng yeáu; boå ích: Relevance(-cy) Thích ñaùng/hôïp, phuø hôïp; hôïp thöùc, ñuùng caùch; chính xaùc; rieâng bieät, ñaëc thuø: Proper Thích ñaùng/hôïp; ñöùng ñaén; khuoân pheùp: Propriety Thích nghi/ hoäi nhaäp vaên hoùa: Acculturation, adaptation Thích öùng, thích duïng; ñieàu chænh/tieát; ñieàu ñình/giaûi,

Theá maït luaän: Final eschatology Theá maãu (ñeå döôõng thai vaø sinh thay moät ng. meï ñaõ thuï thai): Surrogate mother Theá phaåm: Ersatz Theá quyeàn: Temporal power Theá toân: Bhagavat Theá tuïc; thuoäc theá kyû; coå xöa, laâu ñôøi: Secular Theá tuïc hoùa taøi saûn cuûa toân giaùo; cho giaùo daân höôûng boång loäc giaùo só: Impropriation Theá tuïc hoùa; hoaøn tuïc: Secularization Theá tuïc tính; tröôøng kyø tính; baäc giaùo só trieàu: Secularity Theá/phaøm tuïc tính, traàn tuïc tính: Wordliness Theàm, ngöôõng (cöûa): Limen Theâ-xa-loâ-ni-ca, 1Tx, 2Tx: Thessalonians Thi ñua, ñua tranh; caïnh tranh; coá baét chöôùc: Emulate(-ation) Thi haønh, thöïc hieän; reøn luyeän, thao luyeän; baøi taäp: Exercise Thi phaåm raùp noái, baøi chaép nhaët; chuoãi caùc caâu tröng daãn Kinh Thaùnh: Cento 262

thoûa hieäp, thoûa thuaän: Accomodation Thích öùng, thích nghi; chuyeån theå; caûi bieân, phoùng taùc: Adapt(-ation) Thích öùng; chieám höõu; quy gaùn, bieät öùng/quy caùch (Tam Vò hoïc): Appropriation Thieân Chuùa: The Divinity Thieân Chuùa: El (Elohim) Thieân Chuùa Ba ngoâi, Tam Vò Chí Thaùnh: The Most Holy Trinity Thieân Chuùa baát bieán: Immutability of God Thieân Chuùa Cha: Eternal Father Thieân Chuùa Hai Ngoâi (laïc giaùo): Binitarianism Thieân Chuùa hieän ra: Theophany Thieân Chuùa höõu ngaõ: Personal God Thieân Chuùa ôû trong moïi söï: Divine immanence Thieân Chuùa toái cao: El(i)jon Thieân Chuùa, Thöôïng Ñeá; thaàn: God Thieân Chuùa, Thöôïng ñeá; thieân tính: Godhead Thieân Chuùa; chö thaàn: Elohim

Thieân Chuùa thieân binh: Sabaoth Thieân chuyeân khaûo; luaän aùn; luaän thuyeát: Treatise Thieân ñònh: Predetermination Thieân ñoâ, th.giôùi: Celestial city Thieân ñöôøng/thai, boàng lai, ñaøo nguyeân: Elysium, paradise Thieân kyû/nieân; trì vò ngaøn naêm: Millenium Thieân leäch, xu höôùng; thaønh kieán: Bias Thieân nhieân: Natura Thieân nhieân saùng taïo (TC): Natura naturans Thieân nhieân thuï taïo: Natura naturata Thieân nhieân; baûn tính: Nature Thieân nhieân; töï nhieân; baåm sinh: Natural Thieân nieân thuyeát: Chiliasm Thieân nieân thuyeát: Millenar(ian)ism Thieân phaåm/traät (thieân thaàn): Celestial hierarchy Thieân phuïc sieâu naêng (= nhôø vaâng phuïc con ng. ñöôïc TC ban cho khaû naêng thöïc hieän ñöôïc nhöõng ñieàu maø vôùi khaû naêng töï nhieân, con ngöôøi 263

khoâng theå laøm ñöôïc): Obediential potency Thieân tai: Act of God Thieân thaàn/söù: Angel Thieân thaàn baûn meänh: Guardian angel, tutelary angel Thieân thaàn hoïc: Angelology Thieân thaàn sa ñoïa: Fallen angel Thieân thöïc, nhaät/ nguyeät thöïc; che khuaát; laøm lu môø: Eclipse Thieân tính vaø nhaân tính ñoàng taïi nôi ÑK: Christological Thieân tính, thaàn tính; thaàn hoïc: Divinity Thieân toøa, Beä thaàn (phaåm thieân thaàn): Thrones Thieân tö: Natural gift Thieân (kinh Coran): Sura Thieàn: Zen Thieàn na, thieàn ñònh: Dhyana Thieän chí/taâm, loøng toát, toát buïng: Good will Thieän nam: Upaâsaka Thieän quyõ caùc linh hoàn (ñeå daâng leã cho keû quaù coá); nguyeän ñöôøng caùc linh hoàn (ñeå laøm caùc leã aáy): Chantry

Thieän quyõ; hoäi /toå chöùc töø thieän (ñk 1303): Pious foundation Thieän tính; ñöùc haïnh; loøng toát: Goodness Thieän yù (lôøi troái taøi saûn cho coâng taùc töø thieän/ñaïo ñöùc ñk 1299tt): Pious will/ disposition Thieän yù, thöïc taâm/loøng, thaønh thöïc: Bona fide Thieân/thaàn ñoaùn (xöa); thöû thaùch: Ordeals Thieân/thaàn tính: Divine nature Thieán; laøm nhu nhöôïc, meàm yeáu (maát heát nam tính); laøm suy yeáu; laøm maát hieäu löïc: Emasculate(-ation) Thieân-Chuùa-ôû-cuøng-chuùng-ta (Mt 1, 23): Immanuel Thieát laäp bí tích: Institution of sacrament Thieát laäp moät GH ñòa phöông (ñk 373): Erect(-ion) a particular church Thieâu phuï (ng. vôï töï thieâu cheát theo choàng; AÁn ñoä): Sati, suttee Thieåu soá; tuoåi vò thaønh nieân: Minority

264

Thònh noä cuûa TC (noùi theo nhaân hình caùch): Wrath of God Thònh vöôïng, phoàn vinh: Prosperous Thænh/öùng sinh: Aspirant Thòt, xaùc theå: Flesh, sarx Thoûa maõn, toaïi nguyeän; ñeàn buø loãi phaïm, toäi loãi: Satisfaction Thoûa thuaän, thoâng caûm; hieäp öôùc thaân thieän, ñoàng minh: Entente Thoûa/thaân öôùc: Concordat Thoaùng qua, choùng taøn, phuø du; lang thang: Transient Thoaùt ly; troán/ thoaùt chaïy; troán thöïc teá: Escapism Thoùi aên caép vaët: Kleptomania Thoùi con oâng chaùu cha, cheá ñoä gia ñình trò: Nepotism Thoùi ñó thoõa, laøm ñó (trong Kinh thaùnh coù nghóa laø thôø ngaãu töôïng), maõi daâm: Harlotry Thoùi phoâ tröông/baøy; taät thích khoûa thaân: Exhibitionism Thoùi quen, taäp quaùn; taäp tính; y phuïc, tu phuïc (ñk 669): Habit

Thieáu kieân nhaãn, th. nhaãn naïi, soát ruoät: Impatience Thieáu nieân: Adolescence Thieáu nöõ, trinh nöõ (danh töôùc daønh cho Ñ. Maria, phaùt nguyeân töø Is 7, 14): Alma (Almah) Thieáu soùt, loãi laàm; khuyeát ñieåm; tyø veát: Fault Thieáu soùt; khuyeát ñieåm; khuyeát taät: Defect Thieáu thaønh thaät, yù gian, gian laän, baát löông; aùc yù, daõ taâm: Bad faith Thieáu theå thöùc (ñk 1160): Defect of form Thieáu thoán; keo kieät, buûn xæn: Penurious Thieáu töï tin, ruït reø: Diffidence Thieáu öng thuaän: Defect of consent Thinh laëng, im laëng; yeân laëng, yeân tónh: Silence Thænh nguyeän (ñk 180): Postulation Thænh sinh: Postulant Thænh vaán, tham khoaûo, hoûi yù kieán, hoäi yù; baøn thaûo: Consult Thính giaû; kieåm toaùn vieân; döï thính vieân töï do (trong caùc khoùa hoïc): Auditor 265

Thoâng ban chính mình (TC töï maïc khaûi vaø trao ban chính mình): Self-communication Thoâng coâng: Communion Thoâng duïng, bình daân; daïng bình daân cuûa ngoân ngöõ Ai caäp thôøi xöa: Demotic Thoâng ñieäp: Encyclic(-al) Thoâng ñoàng: Collusion Thoâng hieäp bí tích lieân giaùo phaùi: Intercommunion Thoâng hieäp trong söï thaùnh; thoâng döï vaøo caùc bí tích vaø leã nghi thaùnh (giöõa caùc giaùo phaùi khaùc nhau ñk 844): Communicatio in sacris/in divinis Thoâng leä ngoaïi luaät: Apart from law, custom praeter jus Thoâng leä traùi luaät: Contrary to law, custom contra jus Thoâng nhaân hoïc/luaän, hoïc thuyeát nhaân trí (cuûa R. Steiner, n. 1913): Anthroposophy Thoâng phaàn, döï phaàn, tham döï: Participate Thoâng taán xaõ cuûa Boä Truyeàn giaùo: Fides Thoâng thaïo; töôøng taän: Ex professo

Thoùi quen baåm sinh, taäp tính: Innate habit Thoùi quen taäp thaønh/tieâm nhieãm, taäp quaùn: Acquired habit Thoùi quen thieân phuù: Infused habit Thoùi quen xaáu: Evil habits Thoùi sôï traùch nhieäm: Ergasiophobie Thoùi tham taøn, huùt maùu, boùc loät; chöùng loaïn daâm thaây ma (xaùc cheát): Vampirism Thoùi vuï hình thöùc, taät caâu neä hình thöùc; chuû nghóa hình thöùc: Formalism Thoùi vuï luaät: Legalism Thoùi xaáu, neát hö taät xaáu; khuyeát ñieåm: Vice Thoâ tuïc, thoâ bæ: Scurrility Thoå ngöõ, tieáng ñòa phöông; thaønh ngöõ, ñaëc ngöõ; caùch dieãn ñaït; ñaëc tính: Idiom Thoâi mieân, giaác thoâi mieân, giaác nguû nhaân taïo: Hypnosis Thoåi hôi (trong nghi thöùc laøm pheùp daàu thaùnh): Insufflation Thoái naùt, ñoài baïi, hö hoûng; huû hoùa; laøm hö hoûng; hoái loä, mua chuoäc: Corrupt(-ion) 266

Thoâng thöôøng, thoâng tuïc; bình daân, dung tuïc; thoâ bæ, thoå tuïc: Vulgar Thoâng tin baát thöôøng: Locution Thoâng tin ñaïi chuùng: Mass communication Thoâng tri, th. baùo, th.caùo; thoâng/toáng ñaït: Intimation Thoáng keâ daân soá: Vital statistics Thoáng khoå, khoå ñau cöïc ñieåm; noãi quaèn quaïi; haáp hoái: Agony Thoáng nhaát, hôïp nhaát: Unification Thoáng thieát; thuaät kích caûm (trong tu töø hoïc hay khoa huøng bieän): Pathos Thoáng trò; öu theá: Domination Thoâng/thö tín; söù ñieäp; thoâng ñieäp: Message Thô boán caâu: Quatrain Thô ca ngôïi; (Ñoâng phöông) moät phaàn cuûa Leã quy: Ode Thô chöõ ñaàu (caùc chöõ ñaàu hoaëc caùc chöõ cuoái laøm thaønh nhöõng töø ñaëc bieät): Acrostic Thô giôùi thieäu, thô uûy nhieäm, chöùng thö (ñk 1015): Dimissorials

Thô möøng cöôùi, chuùc hoân: Epithalamium Thô toân giaùo: Hymnody Thô traøo phuùng; lôøi dí doûm, chaâm choïc: Epigram Thô töï tình: Epode Thôø aûnh töôïng: Iconolatry Thôø caùc thaùnh: Hagiolatry, hierolatry Thôø duy moät thaàn (duø tin coù nhieàu): Monolatry Thôø laïy: Adoration Thôø laïy Thaùnh theå: Adoration of the Eucharist Thôø ngaãu töôïng, ngaãu thaàn: Idolatry Thôø ô, laõnh ñaïm, döûng döng (nhaát laø ñoái vôùi toân giaùo); 1. hoïc thuyeát phuû nhaän boån phaän toân thôø TC; 2. chuû thuyeát ñoàng hoùa caùc toân giaùo (coi ñaïo naøo cuõng theá thoâi/ gioáng nhau): Indifferentism Thôø phöôïng, phuïng töï; suøng baùi: Worship Thôø phöôïng, thôø laïy, toân thôø: Adore(-ation) Thôø phöôïng (daønh rieâng cho moät mình TC): Latria

267

Thôøi gian ra ôû ngoaøi (tu só doøng hoaëc giaùo só ñòa phaän hôïp phaùp): Leave of absence Thôøi gian thaùnh (ñk 1244): Sacred times Thôøi gian tính; theá tuïc tính; taïm thôøi tính; taøi saûn (GH): Temporality Thôøi gian, thì giôø; thôøi cô; thôøi kyø; thôøi ñaïi; giôø phuùt, luùc, laàn, löôït; nhòp: Time Thôøi haïn höõu ích (ñk 162): Available time Thôøi kyø giöõa Cöïu vaø Taân Öôùc: Inter-Testamental Thôøi löu ñaøy ôû Babylonia: Babylonia exile Thôøi söï: Actualities Thôøi thieáu/ thanh nieân: Adolescence Thôøi vieân maõn (Gl 4, 4): Fullness of time Thôøi/ tuoåi thô aáu: Infancy Thu goïn, toùm löôïc; laøm maãu göông tieâu bieåu cho, laø hieän thaân cuûa: Epitomize Thu huùt, laøm say ñaém; quyeán ruõ, meâ hoaëc; cheá ngöï, noâ leä hoùa: Enthral(l) Thu nhoû, giaûm bôùt/tröø; giaùng caáp; tan bieán; laøng aáp (cuûa

Thôû ra; taét thôû; maõn haïn: Expiration Thôøi caùc toâng ñoà: Apostolic age Thôøi coå ñaïi, thöôïng coå: Antiquity Thôøi cô; thôøi cuïc; thôøi gian: Kairos Thôøi ñaïi, kyû nguyeân: Era Thôøi ñaïi [du haønh] vuõ truï: Space-age Thôøi ñaïi aùnh saùng (tk 18): Age of enlighten(-ment) Thôøi ñaïi ñoà ñaù: Stone age Thôøi ñaïi taêm toái (tk 6-11): Dark ages Thôøi ñaïi; thaàn linh trung gian, (ngoä giaùo) thôøi ñaïi baát taän; nieân kyû: Eon, aeon Thôøi gian chuaån bò Muøa Chay (thöù ba ngaøy tröôùc leã tro vôùi vieäc xöng toäi): Shrovetide (Shrove Tuesday) Thôøi gian döï toøng: Catechumenate Thôøi gian höu luaät: Vacatio legis Thôøi gian khuyeát vò (giöõa hai ñôøi vua hoaëc Giaùo Hoaøng...): Interregnum Thôøi gian naêm naêm, nguõ nieân: Quinquennium 268

ngöôøi baûn xöù Nam Myõ do Doøng Teân saùng laäp hoài tk 17-18): Reduction Thu phaân: Autumnal equinox(-octial) Thu toùm veà moät moái; toång keát, toång löôïc, toång hôïp: Recapitulate Thuø ñòch: Hostile(-ity) Thuû buùt, vaên töï vieát tay (thö cuûa ÑGH): Chirograph Thuû daâm: Masturbation, abuse oneself, self-abuse/pollution Thuû ñoâ/phuû; chöõ hoa; chuû yeáu; voán, tö baûn: Capital Thuû laõnh caùc Toâng ñoà (thaùnh Pheâroâ): Prince of the Apostles Thuû phaïm: Culprit Thuû taùc/vaän (vaän haønh hay ñieàu khieån baèng tay), thao taùc; leøo laùi: Manipulation Thuû thuaät caét boû buoàng tröùng: Ovariotomy Thuû thuaät caét thai (ñaõ cheát): Embryotomy Thuû thuaät giaûi phaãu buïng: Laparotomy Thuû thuaät giaûi phaãu naõo: Encephalotomy

Thuû tuïc, theå thöùc; nghi thöùc: Formality Thuû tuïc hoøa giaûi theo giaùo luaät: Canonical penance Thuû tuïc phaûi theo: Due process Thuû tuïc; trình töï: Procedure Thuù nhaän ngoaïi tuïng: Extrajudicial confession Thuù nhaän; thuù toäi, xöng toäi; tuyeân xöng: Confess Thuù tính; thuù daâm: Bestiality Thuù vaät thuyeát (con ngöôøi khoâng coù linh hoàn khaùc loaøi vaät, coù khaùc thì chæ khaùc ôû möùc tieán hoùa cao hôn maø thoâi): Animalism Thuï ñoäng tính: Passivity Thuï ñoäng; tieâu cöïc: Passive Thuï höôûng aân boång; höôûng lôïi: Beneficiary Thuï naêng thaàn hoùa tuøy phuïc (nhaân tính [taïo vaät] nhôø ôn suûng maø ñöôïc "thaàn hoùa"): Obediential potency Thuï nguyeân toäi, vi quaû nguyeân toäi (haäu quaû): Originated original sin Thuï taïo tính: Creatureliness Thuï thai; quan nieäm, quan ñieåm: Conception 269

Thuï thai ñoàng trinh: Virgin birth Thuï thai voâ nhieãm: Immaculate conception Thuï tinh nhaân taïo: Artificial insemination Thuï tinh nhaân taïo ngoaøi hoân nhaân (vôùi tinh dòch cuûa ngöôøi khoâng phaûi laø choàng): Artificial insemination by donor, AID Thuï tinh nhaân taïo noäi hoân (tinh dòch cuûa ng. choàng): Homologous artificial insemination Thuï tinh nhaân taïo trong hoân nhaân (nhôø tinh cuûa ngöôøi choàng): AIH, Artificial insemination by husband Thuï tinh nhaân taïo vôùi tinh dòch khoâng phaûi cuûa ng. choàng: Heterologous artificial insemination Thuï uûy (ñk 1481tt); bieän lyù: Procurator Thuï xuy: Spirari Thuï xuy (Th.Thaàn): Passive spiration Thuï/thöøa uyû, ñaëc uûy vieân; uyû thaùc, giao phoù: Delegate Thuaàn khieát: Purity

Thuaàn nhaát, ñoàng ñeàu; ñoàng chaát: Homogeneity(-eous) Thuaät boùi nöôùc: Hydromancy Thuaät boùi que: Rhabdomancy Thuaät boùi toaùn: Divination Thuaät chieâm tinh: Astrology Thuaät chieâu hoàn, ñoàng boùng: Necromancy Thuaät chuù giaûi tieân tröng, döï bieåu; nhaân hình luaän; loaïi hình hoïc: Typology Thuaät chuïp naõo: Encephalography Thuaät dieãn giaûng: Homiletics Thuaät huaán giaùo: Catechetics Thuaät khoå cheá/luyeän, ñôøi khoå haïnh: Ascetic(ism) Thuaät luaän chieán: Polemics Thuaät nghieân cöùu pheâ bình KT: Biblical criticism Thuaät ngöõ, heä thoáng thuaät ngöõ: Terminology Thuaät nhôù (giuùp trí nhôù): Mnemonics Thuaät thoâi mieân: Hypnotism Thuaät thoâng linh, chieâu hoàn; thoâng thaàn hoïc: Spiritism Thuaät tranh bieän: Eristic Thuaät xem töôùng: Physiognomy

270

Thuyeàn Noâ-eâ: Noah's ark Thuyeàn to, soùng caû: Honor onus Thuyeát Aetius (phaùi Arioâ thuyeát dò ñoàng cho laø Chuùa Con khoâng gioáng nhö Chuùa Cha): Aetianism Thuyeát aùi hoái (caàn phaûi aên naên caùch troïn thì chòu pheùp giaûi toäi môùi neân): Contritionism Thuyeát Apollinaris (tk 4 chuû tröông ÑK khoâng coù linh hoàn; Ngoâi Lôøi thay theá linh hoàn): Apollinar(ian)ism Thuyeát Baioâ († 1589): Baianism Thuyeát baûn theå: Essentialism, substantialism Thuyeát baûn theå, duy höõu theå; tröïc theå luaän (chuû tröông cho raèng trí oùc con ngöôøi coù theå tröïc tieáp thaáu hieåu ñöôïc baûn chaát Chuû theå, laø chính Thieân Chuùa; xoùa boû hoaëc laøm lu môø ñi söï khaùc bieät chuû yeáu giöõa laõnh vöïc töï nhieân vaø phaïm vi sieâu nhieâu): Ontologism Thuyeát baùn phieám thaàn, phieám taïi (moïi söï ñeàu ôû trong TC): Panentheism

Thuaät xem töôùng tay: Chirognomy Thuaät xem töôùng, chæ tay: Palmistry (palm reading) Thuùc eùp, haáp daãn; ham meâ, ñam meâ: Compulsive Thuïc/ñeàn toäi: Expiate(-ion) Thueá chính toøa (phaàn ñoùng goùp giaùo xöù naïp cho giaùm muïc, theo Giaùo luaät cuõ): Cathedraticum Thueá nieân loäc giaùo só: Annates Thueá thaäp phaân (Ñnl 14): (Biblical) Tithes Thueá/leä phí löu haønh; maát maùt, thieät haïi; chuoâng [baùo] töû: Toll Thuû-laõnh, Tl: Book of Judges Thuoác an thaàn: Tranquil(l)izer Thuoác tröôøng sinh: Elixir of life Thuoäc (4) nguyeân toá thieân nhieân (=ñaát, nöôùc, khí vaø löûa); nguyeân chaát; cô baûn; chuû yeáu: Elemental Thuøy traùn: Frontal lobe Thuûy ñoäng löïc hoïc: Hydrodynamics Thuyeân chuyeån caùc cha sôû (ñk 1748): Transfer(-ence) of pastors 271

Thuyeát di hoàn, truyeàn sinh linh hoàn (linh hoàn cuõng do cha meï tröïc tieáp sinh ra): Traducianism Thuyeát di truyeàn cuûa LM Mendel († 1884): Mendelism Thuyeát dò ñoàng (laïc giaùo Arioâ, tk 4): Anomoeans, anomoeism, anomoians, anhomoians Thuyeát duy caûm; chuû nghóa nhuïc duïc, khaùi laïc daâm duïc: Sensualism Thuyeát duy cô: Organicism Thuyeát duy cô; hoïc thuyeát cô hoäi (1. phuû nhaän moïi thöù nguyeân nhaân thuï taïo, vaø chuû tröông TC laø nguyeân nhaân duy nhaát hoaït ñoäng nôi moïi thuï taïo; caùc thuï taïo chæ laø nhöõng cô hoäi; 2. moät daïng thöùc thaàn hoïc cuûa chuû thuyeát cô hoäi khoâng phaûi laø nguyeân nhaân phuï tuøy hay duïng cuï, caùc bí tích chæ laø nhöõng cô hoäi cho haønh ñoäng cuûa TC): Occasionalism Thuyeát duy danh: Nominalism Thuyeát duy di truyeàn: Geneticism Thuyeát duy luaät, naõo traïng vuï luaät phaùp: Nomism

Thuyeát baát töû vôùi ñieàu kieän (neáu cheát laønh): Conditional immortality Thuyeát bieán chuûng/hoùa: Transformism Thuyeát bieåu sinh (ñoái ngöôïc vôùi preformation): Epigenesis Thuyeát caûi thieän: Meliorism Thuyeát chaát theå nguyeân toàn (trong Thaùnh Theå, baûn chaát cuûa baùnh vaø röôïu vaãn coøn nguyeân, khoâng bieán ñoåi Wycliff): Remanence theory Thuyeát chuû trí, th.duy trí: Intellectualism Thuyeát chöùc naêng: Functionalism Thuyeát coâng cuï: Instrumentalism Thuyeát coâng duïng (Calvin veà Thaùnh Theå): Virtualism Thuyeát coäng löïc, ñoàng taùc (Melanchthon); hieäp ñoàng: Synergism Thuyeát cöùu ñoä/phuïc nguyeân vaïn vaät (Origeâneâ): Apocatastasis Thuyeát daân laäp (GH ñoäc laäp ñoái vôùi quoác gia): Voluntaryism 272

ñôøi ñeå ñoùn nhaän ôn cöùu roãi, neáu boû qua thì sau ñoù khoâng coøn nhaän ñöôïc ôn aáy nöõa): Terminism Thuyeát ñònh meänh: Fatalism Thuyeát ñoäc chi/toäc: Monophyletism Thuyeát ñoäc taùc (moät mình Thaùnh Thaàn taùc ñoäng thaùnh hoùa con ngöôøi): Monergism Thuyeát ñoäc toå: Monogenism Thuyeát ñoàng keát (trong Thaùnh Theå khi coù moät trong caùc thöïc theå ñoàng toàn nôi ÑK Mình Thaùnh, Maùu Thaùnh, Thieân tính, v.v... - thì taát caû ñeàu coù maët): Concomitance Thuyeát ñoàng nguyeân toå (Añam): Coadamism Thuyeát ñoàng quy (quy taäp toaøn boä maïc khaûi vaøo ÑK): Recapitulation theory Thuyeát ñoäng löïc; söùc/tính naêng ñoäng: Dynamism Thuyeát EÂpicuroâ (n. 342-270), khoaùi laïc chuû nghóa: Epicureanism Thuyeát Febronius (chuû tröông caét bôùt quyeàn cuûa Giaùo Hoaøng, tk 18): Febronianism

Thuyeát duy luaät giao öôùc, cheá ñoä luaät giaùo öôùc: Covenantal nomism Thuyeát duy moâi tröôøng: Environmentalism Thuyeát duy sieâu nhieân: Supernaturalism Thuyeát duy taâm lyù: Psychologism Thuyeát duy thöïc nghieäm, duy thöïc chöùng: Positivism Thuyeát duy thöïc; chuû nghóa hieän thöïc; oùc thöïc teá: Realism Thuyeát duy tín ñöùc (Tin laønh): Solifidianism Thuyeát duy vaên hoùa: Culturalism Thuyeát duy vaên töï, chuû nghóa cô yeáu, naõo traïng chính thoáng cöïc ñoan: Fundamentalism Thuyeát duy vaät lyù: Physicism Thuyeát ña chi/toäc: Polyphyletism Thuyeát ñaïi xaùc suaát (chuû tröông phaûi haønh ñoäng theo phía chaéc hôn): Probabiliorism Thuyeát ñònh haïn (TC tieàn ñònh cho moãi ng. moät quaõng 273

Thuyeát G. Hermes († 1831; baùn duy lyù luaän): Hermesianism Thuyeát giaûng quaù khích (theo loái duy vaên töï): Bible-bashing Thuyeát giaùo lyù ña thöùc (Vaticanoâ I leân aùn): Doctrinal pluralism Thuyeát giaùo quyeàn, chuû nghóa giaùo só quaùn trieät; naõo traïng phoø g.s.: Clericalism Thuyeát giaùo, rao giaûng: Preach Thuyeát giaùo; xaùc ngoân: Predication Thuyeát Giaêng-sen (Jansenius); ñaïo lyù khaéc khoå: Jansenism Thuyeát Greâgoârioâ Palamas († 1359; tónh toïa): Palamism Thuyeát Hegel († 1831 duy taâm luaän): Hegelianism Thuyeát hieän sinh: Existentialism Thuyeát hoøa hôïp tieân thieát: Pre-establised harmony Thuyeát hö vò (cho raèng nhaân tính ÑK chæ laø hö vò hoaëc laø aûo theå): Nihilianism Thuyeát khaùi nieäm, chuû höôùng duy yù nieäm (Abeâlarñoâ † 1142): Conceptualism 274

Thuyeát khuyeån nho; thaùi ñoä yeám theá/voâ sæ: Cynic(-ism) Thuyeát Lamark (veà tieán hoùa): Lamarckism Thuyeát linh hoàn töû tieâu, töû vong: Thnetopsychism Thuyeát loaøi ngöôøi tieàn-Añam (cho laø tröôùc Añam ñaõ coù loaøi ng. I. de la Peyreøre, tk 17): Preadamitic theory Thuyeát löôïng töû: Quantum theory Thuyeát Malthus (haïn cheá sinh ñeû ñeå phaùt trieån kinh teá): Malthusianism Thuyeát Molina († 1600): Molinism Thuyeát muïc ñích, th.cöùu caùnh: Finalism Thuyeát muoân kieáp taùi dieãn (Nietzsche): Eternal recurrence Thuyeát naêng löïc: Energism Thuyeát ngaãu nhieân: Casualism Thuyeát ngaãu nhieân (Peirce, † 1914): Tychism Thuyeát ngaãu phaùt, ngaãu nhieân: Accident theory Thuyeát nguï ngoân: Allegorism Thuyeát nguï ngoân veà saùng taïo: Allegorism of creation

Thuyeát phi vaät chaát: Immaterialism Thuyeát phi vuõ truï: Acosmism Thuyeát phieám luaän lyù, phieám loâgíc: Panlogism Thuyeát phieám sinh: Panvitalism Thuyeát phieám taâm linh: Panpsychism Thuyeát phieám tính duïc: Pansexualism Thuyeát Philips Melanchthon († 1560): Philippism Thuyeát phuïc, cho thaáy, laøm cho nhaän ra: Convince Thuyeát phuïc, khích leä; khuyeán duï: Persuade(-sion, -sive) Thuyeát Priscillianoâ (moät thöù ngoä giaùo, tk 4): Priscillianism Thuyeát saùng taïo nhö hoài phuïc: Restitution theory of creation Thuyeát saùng taïo töông hôïp (cho raèng trình thuaät Kinh Thaùnh thöïc söï ñi ñuùng vôùi tieán trình hình thaønh vaïn vaät): Concordance theory of creation Thuyeát saùng taïo (coù hai nghóa 1. TC tröïc tieáp saùng taïo vaïn vaät, khoâng qua quaù trình tieán hoùa; 2. TC tröïc tieáp taïo

Thuyeát nguyeân töû, theå vi taùn/phaân: Atomism Thuyeát nhaäp theå: Incarnationism Thuyeát nhaát hoàn (moät hoàn thieâng cho caû nhaân loaïi Averroes): Monopsychism Thuyeát nhaát tính theo Eutyches (tk 5): Eutychianism Thuyeát nhaät taâm (maët trôøi laø trung taâm cuûa vuõ truï): Heliocentrism Thuyeát nhò caên (1= phuùc aâm Mt vaø Lc coù hai nguoàn lieäu: Two-source theory Thuyeát nhò thaàn: Ditheism Thuyeát noäi nguyeân (chaân lyù phaùt nguyeân töø tö duy noäi quan): Interiorism Thuyeát noäi taïi: Immanentism Thuyeát Noâvatianoâ († 257, caám tha toäi troïng): Novatianism Thuyeát Ockham: Ockhamism Thuyeát phaùt xaï: Emission theory Thuyeát phi ñaïo ñöùc: Immoralism Thuyeát phi taát ñònh, baát ñònh: Indeterminism

275

döïng linh hoàn con ngöôøi): Creationism Thuyeát sinh löïc (sinh vaät hoïc); chuû nghóa baûo sinh (coi vieäc baûo toaøn söï soáng laø treân heát): Vitalism Thuyeát sinh xuaát: Emanationism Thuyeát song quyeàn (Trung coå trong GH hai göôm thieâng lieâng [quyeàn ñaïo giaùo phaåm/ só] vaø theá tuïc [quyeàn ñôøi giaùo daân, vua, quan,...], vaø quyeàn ñaïo giöõ öu theá): Twoswords theory Thuyeát taùi taåy (1 röûa toäi laïi; 2 chæ röûa toäi cho ng. lôùn): Anabaptism Thuyeát tam phaân (con ng. coù linh hoàn, giaùc hoàn (hay hoàn phaùch) vaø theå xaùc): Trichotomism Thuyeát tam thaàn, tam thaàn giaùo: Tritheism Thuyeát taát ñònh: Determinism Thuyeát thaàn hoùa cuûa Eveâmeâroâ, thuyeát taàm nguyeân thaàn thoaïi: Euhemerism Thuyeát thaàn nhaân: Theanthropism

Thuyeát thaàn trí, thoâng thaàn luaän, thoâng thieân hoïc: Theosophy Thuyeát theá theå (ñeå giaûi thích vieäc bieán theå, thuyeát naøy cho raèng caùc lôøi truyeàn pheùp ñöa Mình Maùu Chuùa Gieâsu vaøo thay theá cho baûn theå cuûa baùnh vaø röôïu): Adduction theory Thuyeát thieân caûm, thieân quang luaän: Illuminism Thuyeát thöû thaùch (ÑK ñöôïc toân vinh vì ñaõ vöôït thaéng cuoäc thöû thaùch): Doctrine of probation Thuyeát tieân nghieäm: Transcendentalism Thuyeát tieàn ñònh: Predestinarianism Thuyeát tieàn ñònh tieàn nguyeân toäi (phaùi Calvin cho laø "tröôùc nguyeân toäi/sa ngaõ" - lapsus TC ñaõ ñònh saün veà soá phaän ñôøi ñôøi cuûa moãi ngöôøi): Antelapsarianism Thuyeát tieàn hieän höõu (linh hoàn coù tröôùc khi con ngöôøi hình thaønh Platoâ, Origen, vaø moät vaøi toân phaùi khaùc): Preexistentialism 276

Thuyeát voâ nguyeân nhaân, ngaãu nhieân (coù haäu quaû, nhöng khoâng nhaän coù nguyeân nhaân): Accidentalism Thuyeát voâ thaàn: Atheism Thuyeát voâ tri: Agnoetism Thuyeát Wycliffe († 1384, phuû nhaän moïi thöù cô caáu, toå chöùc quyeàn bính trong GH; coi theá quyeàn coù quyeàn treân GH): Wycliffianism Thuyeát yù chí (quaù ñeà cao yù chí); hoïc thuyeát duy yù höôùng (laáy yù höôùng toát/xaáu cuûa ng. haønh ñoäng laøm tieâu chuaån phaùn ñònh veà giaù trò luaân lyù cuûa vieäc ng. aáy laøm; coù aûnh höôûng tôùi caùc hoïc thuyeát Hoïc thuyeát heä quaû vaø Hoïc thuyeát tyû hieäu): Voluntarism Thuyeát yeáu toá: Elementarism Thuyeát (phong traøo) Phuùc aâm (kieåu giaùo phaùi Tin laønh "duy P. AÂ."): Evangelicalism Thuyeát, hoïc thuyeát; lyù thuyeát: Theory Thuyeát/giaùo phaùi Luther (1483-1546): Lutheranism Thuyeát/kyõ thuaät/ linh ñaïo tónh toïa: Hesychasm

Thuyeát tieàn taïo (ñoái ngöôïc vôùi epigenesis): Preformation Thuyeát tieán hoùa: Evolutionism Thuyeát tieán hoùa cuûa Darwin: Darwinism Thuyeát tieáp nhaän (duø baùnh röôïu khoâng bieán ñoåi, ai röôùc Leã thì thaät tieáp nhaän Chuùa): Receptionism Thuyeát toaøn dieän (thuyeát cho laø GH phaûi ñieàu khieån moïi haønh vi cuûa caùc giaùo höõu): Integralism Thuyeát traù thuï naïn (cho raèng thöïc söï thì theå xaùc ÑK khoâng khoå, khoâng cheát, khoâng hö ñi; cuoäc khoå naïn chæ laø bieåu kieán, laøm nhö laø Ngaøi chòu ñau khoå thaät): Aphthartodocetae Thuyeát töông ñoái: Relativism, Theory of relativity Thuyeát töông hôïp: Concordism, congruism Thuyeát uùy hoái (cho raèng aên naên toäi caùch khoâng troïn cuõng ñuû ñeå chòu bí tích caùo giaûi neân): Attritionism Thuyeát öu sinh, öu sinh hoïc: Eugenics Thuyeát vaïn vaät coù yù thöùc, phieám tri thuyeát: Animatism 277

Thö muïc saùch caám: Index of forbidden books Thö muïc vuï (cuûa GM): Pastoral letter Thö muïc vuï (trong vaên boä Phaoloâ): Pastoral epistles Thö phaùp: Calligraphy Thö taäp caùc Saéc chæ: Bullarium Thö taäp Hagaña (taøi lieäu ngoaïi luaät thuoäc truyeàn thoáng chuù giaûi Kinh Thaùnh cuûa caùc: Haggadah Thö thaùnh Giacoâbeâ ("anh em Chuùa Gieâsu"): Epistle of James Thö thaùnh Gio-an (1Ga, 2Ga, 3Ga): Epistles of John Thö uûy quyeàn truyeàn chöùc, thö giôùi thieäu (ñk 1018): Dimissorial letter Thöû laøm; coá laøm; thöû thaùch; tieåu luaän, tuøy buùt, luaän vaên: Essay Thöû nöôùc baøo thai: Amniocentesis Thöû pheùp Chuùa, thaùch thöùc TC: Tempting God Thöû thaùch gay go/gaét: Acid test

Thuyeát/phaùi Calvin († 1564): Calvinism Thuyeát/phaùi (ly khai) Acacius (moät loaïi nhaát tính thuyeát, tk 5): Acacianism Thuyeát/phong traøo nöõ quyeàn: Feminism Thuyeát/tính/ khuynh höôùng quy ngaõ (cho mình laø trung taâm): Egocentrism Thö cuûa Ba-na-ba (nguïy thö): Letter of Barnabas Thö daây chuyeàn: Chain letter Thö ñieåm (khaûo saùt, pheâ bình vaø ñoái chieáu moät vaên baûn vôùi caùc thuû baûn hay vaên baûn coå); ñieåm saùch (giôùi thieäu vaø pheâ bình saùch môùi): Recension Thö Ñöùc Leâoâ Caû (göûi thöôïng phuï Flavianoâ ñeà ngaøy 13-6449, veà Kitoâ hoïc): Tome of Leo Thö göûi giaùo höõu Roâma, Rm: Epistle to the Romans Thö göûi tín höõu Laoñiceâa (nguïy thö): Epistle to the Laodicean Thö kyù: Secretary Thö luaân löu: Circular letter Thö muïc: Bibliography

278

Thöû thaùch; kyø thöû luyeän; thôøi gian quaûn thuùc: Probation Thöù 5 Tuaàn Thaùnh: Maundi Thursday Thöù 6 Tuaàn Thaùnh: Good Friday Thöù 7 tröôùc Leã laù: Lazarus Saturday Thöù caáp, thöù yeáu, phuï, phoù, trung caáp: Secondary Thöù naêm, saùu, baûy Tuaàn Thaùnh: Holy thurday, friday, saturday Thöù saùu ñaàu thaùng: First friday Thöù traät trong GH: Church order Thöù tö Leã tro: Ash Wednesday Thöù tö Tuaàn thaùnh: Spy Wednesday Thöû, coá gaéng, noã löïc; toan tính, möu toan; möu ñoà: Attempt Thöû/thí nghieäm; thöû luyeän, thöû thaùch; xöû aùn: Trial Thöøa nhaän; coâng nhaän; xaùc nhaän; pheâ chuaån: Homologation Thöøa taùc: Ministerial Thöøa taùc vieân chöùc thaùnh: Sacred minister

Thöøa taùc vieân giuùp leã: Acolyte Thöøa taùc vieân ngoaïi thöôøng: Extraordinary minister Thöøa taùc vieân thöôøng vuï (thöøa haønh taùc vuï theo chöùc naêng ñaõ ñöôïc trao phoù, chöù khoâng phaûi vì ñöôïc bieät phaùi hay uûy quyeàn): Ordinary minister Thöøa taùc vieân (ñk 232tt): Minister Thöøa taùc vuï: Ministry Thöøa taùc vuï caùc toâng ñoà: Apostolic ministry Thöøa taùc vuï chöùc thaùnh: Ordained ministry Thöøa taùc vuï cuûa Pheâroâ (chöùc vuï cuûa Giaùo Hoaøng): Petrine ministry/office Thöøa taùc vuï giaùo daân: Lay ministry Thöøa taùc vuï trò lieäu: Healing ministry Thöûa ñaát/ruoäng maùu (Mt 27,7 vaø Cv 1,19; cuõng vieát Akeldama): Haceldama Thöùc tænh; tænh/giaùc ngoä, nhaän thöùc; phaùt ñoäng, khôi daäy: Awakening, awareness Thöïc haønh/thi, thöïc hieän; xöû töû: Execution 279

Thöông tích, daáu thaùnh; veát seïo; veát oâ nhuïc; ñaàu nhuïy; daáu saét nung: Stigma(-ta) Thöông tieác; hoái tieác, aân haän, hoái haän: Regret Thöông xaùc baûy moái: Corporal works of mercy Thöông xoùt, nhaân haäu, n.töø, töø bi, khoan dung: Mercy Thöôøng [trì] suûng (x. Ôn thaùnh hoùa): Habitual grace Thöôøng nieân: Ordinary time Thöôøng suûng: Habitual grace Thöôøng xuyeân/ tröïc; lieân tuïc; laâu beàn, vónh vieãn, tröôøng cöûu: Permanence Thöôûng: Reward Thöôûng höôûng; ñeàn buø, boài thöôøng; baùo daùp, thuø lao: Recompense Thöôïng caáp heä traät (ñk 1737): Hierarchical superior Thöôïng caàu/toá (ñk 1734); choáng aùn, khaùng caùo; caàu vieäïn: Recourse Thöôïng Ñeá: Supreme Being Thöôïng Giaùo hoäi (Anh giaùo): High Church Thöôïng hoäi ñoàng Do thaùi, coâng nghò: Sanhedrin

Thöïc haønh; thöïc teá, thöïc tieãn: Practice Thöïc hieän, chu toaøn, hoaøn thaønh, hoaøn taát; öùng nghieäm: Fulfil(l)ment Thöïc hieän, tieán haønh: Effectuate Thöïc sinh luaän (thuyeát cho raèng heát thaûy vaïn vaät ñeàu coù hoàn khí sinh ñoäng): Actualism Thöïc taïi loaïi suy chính (giöõa caùc thöïc taïi loaïi suy): Analogatum princeps Thöïc taïi toái haäu (TC): Ultimate reality Thöïc taïi/hieän töôïng thaàn nghieäm, khoa thaàn nghieäm: Mysticism Thöïc theå linh hoàn: Soul-entity Thöïc theå vaø daáu chæ (aân suûng vaø bí tích): Res et sacramentum Thöïc theå; höõu theå tính: Entity Thöïc traïng cuoäc/ caûnh soáng: Sitz im Leben Thöông ngöôøi, nhaân aùi: Philanthropy, benevolence Thöông linh hoàn baûy moái: Spiritual works of mercy

280

Thöôïng hoäi ñoàng GM: Synod of bishops Thöôïng nghò vieän: Senate Thöôïng phuï: Patriarch Thöôïng phuï Constantinoáp: Oecumenical patriarch Thöôïng phuï (taïi moät soá GH Ñoâng phöông): Katholicos Thöôïng teá: High priest Thöôïng teá (ôû Roâma): Pontifex maximus Thöôïng (coå) thaïch ñaïi (x. Trung thaïch ñaïi vaø Taân thaïch ñaïi): Paleolithic Thöông/luyeán tieác, nuoái tieác; hoái tieác, aân haän: Deplore Thöù-Phaoloâ (caùc thö): Deutero-pauline Tích cuïc; chuû ñoäng; linh hoaït: Active Tích cöïc; xaùc thöïc; thöïc chöùng: Positive Tòch tónh chuû nghóa, voâ vi thuyeát (Miguel Molinos): Quietism Tieäc ly: Last Supper Tieàm cheá yù nghóa (chæ trình baøy söï vieäc maø khoâng muoán noùi roõ ra heát yù nghóa): Mental reservation/ restriction

281

Tieàm naêng chuû ñoäng: Active potency Tieàm naêng khaùch quan: Objective potency Tieàm naêng thuï ñoäng: Passive potency Tieàm naêng, tieàm löïc; tieàm theå tính: Potentiality Tieàm thöùc: Subconscious Tieäm tieán, taêng daàn: Gradation Tieân baøi, tieàn ñònh: Foreordination Tieân ñeà: Protasis Tieân ñeà thaàn hoïc: Theolog(o)umenon Tieân ñoaùn, noùi tieân tri: Vaticinate Tieân ñoaùn; giaùo só, nhaø thaàn hoïc: Divine Tieân keát (aùn): Latae sententiae Tieân nghieäm caùch/tính; tieân thieân thuyeát: Apriorism Tieân nghieäm thuoäc tính (ñaëc tính coá höõu vaø taát yeáu cuûa moïi höõu theå): Transcendentals Tieân quyeát, taát yeáu: Sine qua non Tieân taùc (TC chuaån bò cho töï do con ngöôøi söû duïng khaû

naêng choïn löïa cuûa mình): Praemotio physica Tieân thieân, tieân nghieäm; thoaït ñaàu: A priori Tieân tri nhoû: Minor prophet Tieân tri, ngoân söù: Nabi Tieân tröng, tieân bieåu/chæ; tieân nieäm/quan: Prefiguration Tieàn caám chæ (Mt 27.6): Conscience money Tieàn döï toøng (ñk 788): Precatechumenate Tieàn Ñaïi Hoàng thuûy; xa xöa, coå xöa: Antediluvian Tieàn ñeà, giaû ñònh: Premise Tieàn ñònh, ñònh meänh: Predestination Tieàn ñình/saûnh: Vestibule Tieàn ñöôøng: Parvis Tieàn hoâ: Precursor Tieàn hoân heä (ngaên trôû vì daây hoân phoái tröôùc): Prior bond Tieàn hôïp töû (tröôùc ngaøy thöù 4): Preembrio Tieàn huaán giaùo (vieäc chuaån bò thính giaû tröôùc khi trình baøy giaùo lyù): Precatechesis Tieàn khaùi nieäm: Pre-conceptual Tieàn kitoâ giaùo: Pre-Christian Tieàn leã: Stipend

Tieàn leä; tieàn ñeà; (soá nhieàu=) tieàn kieän, quaù trình, lai lòch: Antecedent Tieàn nieäm, tieân thöùc; ñònh/ tieân kieán: Preconception Tieàn phaûn tænh, suy tö, yù thöùc: Prereflexive Tieàn pheâ bình: Precritical Tieàn phoøng/ñöôøng (phaàn tröôùc töø cöûa vaøo cho tôùi loøng chính nhaø thôø; x. Tieàn ñình/ saûnh): Narthex Tieàn Phuùc aâm theo Giacoâbeâ (nguïy thö): Protevangelium Tieàn phuùc aâm hoaù: Preevangelization Tieàn quyeân, cuoäc laïc quyeân; boä söu taäp: Collection Tieàn sa ngaõ (thuyeát Calvin cho laø TC tieàn ñònh veà soá phaän moãi ngöôøi tröôùc khi Añam phaïm toäi): Supralapsarianism Tieàn suûng: Antecedent grace Tieàn söûa soaïn (giuùp) leã: Surplice fee Tieàn thuø lao (ñk 1649): Honoraria Tieàn thueâ gieát möôùn; boài khoaûn aùn maïng: Blood money 282

Tieân; thaàn tieân, hoang ñöôøng: Fairy Tieàn-Añam: Preadamitic Tieáng Aram: Aramaic Tieáng AÁn ñoä: Hindi Tieáng baûn xöù, thoå ngöõ: (Vulgar) tongue, dialect Tieáng daân laø tieáng Chuùa: Vox populi vox Dei Tieáng ñòa phöông, phöông ngöõ, thoå ngöõ: Dialect Tieáng eùtpeârantoâ (Quoác teá ngöõ): Esperanto Tieáng Gheâ-eâz (phuïng vuï EÂthioâpia): Ge'ez, gheez Tieáng phaïn: Sanskrit Tieáng taêm (toát hoaëc xaáu); tieáng toát, danh tieáng, thanh danh: Reputation Tieáng Y-ñish (Do thaùi Ñoâng AÂu): Yiddish Tieáng, ngoân ngöõ: Language Tieáp giaùp: Contiguity Tieáp haäu: Subsequent Tieáp kieán, yeát kieán; khaùn giaû, cöû toïa; phieân toøa: Audience Tieáp nhaän, keát naïp, thu nhaän: Admit Tieáp theo sau; theo chaân, goùt, göông: In the wake of

Tieàn thöùc, t.tri : Prescience Tieàn thöôûng (khi veà höõu, giaûi nguõ); tieàn traø nöôùc: Gratuity Tieàn tieân tri: Earlier prophet Tieàn toá coù nghóa nhö, ñoàng,...: HomoTieàn toáng; saùch nhieãu; ñoøi hoûi quaù möùc: Exaction Tieàn trieäu, trieäu chöùng; lôøi töïa, saùch daãn: Prodrome Tieãn ca, baøi haùt keát leã: Recessional hymn Tieán boä/trieån, tieán phaùt; tieán haønh: Progress Tieán hoùa saùng taïo: Creative evolutionism Tieán só Giaùo hoäi: Doctor of the Church Tieán só Kinh Thaùnh: Sacrae Scripturae Doctor, SSD Tieán só löôõng luaät (giaùo luaät vaø daân luaät): Juris Utrius Doctor, JUD Tieán só thaàn hoïc: Doctor of Divinity, DD, Sacrae Theologiae Doctor, STD Tieán só; baùc só; chöõa trò; laøm giaû, laøm gian: Doctor Tieán trieån, t.hoùa, phaùt trieån: Evolution

283

Tieâu taùn thuyeát (1 linh hoàn trôû veà hö voâ, hoaëc 2: Annihilationism Tieâu taùn; phaân taùn; phung phí; xao laõng; cuoäc soáng phoùng ñaõng: Dissipation Tieåu aùn, baøn ñoà leã: Credence/ credenza Tieåu chuûng vieän: Minor seminary Tieåu chöôûng aán toâng toaø: Apostolic datary Tieåu ñeä/tieåu muoäi Doøng Chuùa Gieâsu: Little Brothers/ Sisters of Jesus Tieåu muoäi Ngöôøi ngheøo: Little Sisters of the Poor Tieåu söû: Biography Tieåu söû caùc thaùnh; khoa taàm tích hieån thaùnh: Hagiography Tieåu thöøa: Theravada Tieåu thöøa, tieåu thaëng: Hinayana Tieåu vöông cung thaùnh ñöôøng: Basilica minor Tieåu vöông (Hoài giaùo): Emir Tieåu xaù (ñk 993): Partial indulgence Tìm ra Thaùnh giaù (leã kính ngaøy 14 thaùng 9): Finding of the Cross

Tieáp tuïc theo doõi : Follow-up Tieáp tuïc; tieán haønh, haønh ñoäng; khôûi toá; xuaát phaùt; (Tam Vò=) nhieäm xuaát: Proceed Tieát cheá ñònh kyø: Periodic continence Tieát cheá/duïc; khieát tònh: Continence Tieát cheá; oân hoøa, ñieàu ñoä: Moderate Tieát duïc: Continence Tieát duïc ñònh kyø: Periodic continence Tieát ñoä, chöøng möïc: Sobriety, temperance Tieát kieäm; kinh teá: Economical Tieâu chuaån ñaïo ñöùc; giaù trò luaân lyù: Moral value Tieâu chuaån ñoàng quy: Convergence criterion Tieâu chuaån/ chí, chuaån taéc: Norm, criterion(-ria) Tieâu cöïc, phuû ñònh, töø choái: Negative Tieâu dieät, huûy dieät: Annihilate Tieâu ñieåm aûo: Virtual focus Tieâu hoùa; ñoàng hoùa; haáp thuï; baûn toùm, löôïc taäp; taäp san: Digest

284

Tin vaø lyù trí: Faith and reason Tín bieåu hoïc (nghieân cöùu veà caùc tuyeân ngoân ñöùc tin cuûa Kitoâ Giaùo); bieåu töôïng hoïc: Symbolics Tín ñieàu: Dogma/ article of faith Tín ñieàu soáng cheát cuûa GH (toái heä ñoái vôùi söï soáng coøn cuûa GH): Articulus stantis aut cadentis ecclesiae Tín ñieàu veà TC Ba Ngoâi: Trinitarian dogma Tín ñoà giaùo phaùi Caàu tuyeàn (Tin laønh tk 17): Seekers Tín heä: Belief system Tín höõu: The faithful Tín höõu coå (Nga): Old believers Tín höõu Coâ-rin-toâ, 1Cr, 2Cr: Corinthians Tín höõu quaù coá: Faithful departed Tín höõu qui hieäp (GH Ñoâng phöông hieäp nhaát vôùi Roâma): Uniate Tín höõu theo tö theá laø caù nhaân: Individual believer Tín höõu; trung/thaønh tín: Faithful Tín khoaûn/ ñieàu: Article of faith

Tìm thaáy roài!: Eureka Ti-moâ-theâ, 1Tm, 2Tm: Timothy Tin: Faith Tin caäy, tín nhieäm; kyø voïng; uûy thaùc; lieân hieäp coâng ty doanh nghieäp: Trust Tin chöa hoaøn toaøn: Doubting faith Tin höõu Cô Ñoác Phuïc Laâm: Adventist Tin laønh: Protestant Tin laønh Phaùp (phaùi Calvin): Huguenots Tin laønh töï do (ít quan taâm ñeán caùc tín ñieàu): Liberal Protestantism Tin möøng theo caùc tín höõu Do thaùi (nguïy thö): Gospel according the the Hebrews Tin Möøng tieân khôûi (St 3, 15): Protoevangelium Tin möøng xaõ hoäi (phong traøo ñoåi môùi xaõ hoäi theo Tin möøng Tin laønh Myõ): Social gospel Tin möøng, Phuùc AÂm: Good news, Good tidings, Godspell, Gospel Tin töùc: News, tidings Tin töôûng, tín ngöôõng, loøng/ nieàm tin, ñöùc tin: Belief 285

Tinh thaàn; ma, hoàn ma: Ghost Tinh vi, phöùc taïp; saønh ñieäu; saønh ñôøi: Sophisticated Tình anh em, huynh ñeä ñoaøn: Brotherhood Tình baïn, baèng höõu: Friendship, amor amicitiae Tình baïn, baèng höõu, ñoàng nghieäp; moái hieäp thoâng; hoäi aùi höõu; hieäp hoäi; tö caùch thaønh vieân; hoïc boång: Fellowship Tình baèng höõu, ñoàng ñoäi: Companionship Tình caûm; caûm tình; caûm thöùc; caûm nghó, yù kieán: Sentiment, affections Tình côø, ngaãu nhieân; cô hoäi/may: Chance Tình traïng, traïng thaùi; hình thaùi, leà loái; nhaø nöôùc, quoác gia, bang: State Tình traïng /naïn nhaân maõn: Overpopulation Tình traïng aân suûng: State of grace Tình traïng ñöôïc phaùp luaät baûo veä, söï che chôû cuûa phaùp luaät (ñk 1060): Favor of the law Tình traïng haï mình/töï haï: State of humiliation

Tín kieän, söï kieän tín lyù:d. fact Tín lyù hoïc: Dogmatics Tín lyù töông ñoâái thuyeát: Dogmatic relativism Tín nhieäm/thaùc; ñieàu taâm söï, chuyeän kín: Confidence Tín nöõ: Upaâsika Tín thaùc aùi moä: Bhakti Tin, tin töôûng: Believe Tinh dòch: Sperm Tinh hoa, t.tuùy, öu tuù: Elite, quintessence Tinh teá, tinh vi, teá nhò, khoân kheùo, khoân ngoan: Subtilty, subtleness, subtlety Tinh thaàn: Spirit Tinh thaàn ñoàng ñoäi; tinh thaàn taäp theå: Esprit de corps Tinh thaàn hoùa, taâm linh hoùa; thieâng lieâng hoùa: Spiritualization Tinh thaàn Hoäi Thaùnh: Mind of the Church Tinh thaàn khoù ngheøo: Poverty of heart Tinh thaàn thuaàn tuùy: Pure spirit Tinh thaàn toân giaùo, loøng tín ngöôõng: Religiousness Tinh thaàn, chí khí: Morale

286

Tình traïng xung ñoät/maâu thuaãn: Conflict situation Tình yeâu: Amor, love Tình yeâu daâng hieán: Oblative love Tình yeâu lyù trí, khoâng töôûng; aùi tình trong moäng: Amor intellectualis/platonicus Tình yeâu saùng taïo: Procreative love Tình yeâu vò lôïi, ích kyû: Amor concupiscentiae Tình yeâu vò nghóa: Amor benevolentiae Tình yeâu voâ vò lôïi/vò tha: Amor complacentiae Tình yeâu vôï choàng: Conjugal love Tænh doøng: Religious province Tænh taùo; yù thöùc: Consciousness Tónh hoïc: Statics Tónh taïi (ngoài, ôû moät choã), ñònh cö: Sedentary Tónh taâm: Retreat Tính caû tin, nheï daï: Credulity Tính caùch bí/buùt danh, maïo danh (nhö trong tröôøng hôïp caùc nguïy thö): Pseudonimity Tính caùch ñaùng tin, khaû tín tính: Credibility

Tình traïng haäu sa ñoïa (thuyeát cuûa moät nhaùnh Calvin): Infralapsarian Tình traïng hieån vinh: State of exaltation Tình traïng hoài phuïc (ñöôïc cöùu chuoäc): State of restored nature Tình traïng khaån caáp, nguy kòch: Emergency Tình traïng khoù khaên/xöû; phaïm truø (Aristoát), thuoäc tính chuû theå: Predicament Tình traïng löôõng chính theå, hai chính phuû: Diarchy Tình traïng maát trí; beänh ñieân: Insanity Tình traïng ngöôøi cheát tröôùc khi soáng laïi; caùnh chung hoïc vong nhaân traïng (veà tình traïng kia cuûa nhöõng ng. quaù coá): Interim eschatology Tình traïng nhaân tính sa ñoïa: State of fallen nature Tình traïng sa ñoïa: Fall state Tình traïng sieâu nhieân hoùa (nhaân tính ñöôïc naâng leân bình dieän sieâu nhieân): State of elevated nature

287

Tính lòch ñaïi (caùc dieãn bieán ngoân ngöõ hoïc tính theo thôøi gian); dò ñaïi, dò thôøi: Diachronic(-al) Tính meï, chöùc/ ñaïo laøm meï: Motherhood Tính ngaãu nhieân: Casualness Tính ngöõ, hình dung töø: Epithet Tính nhanh nheïn, linh lôïi; linh hoaït (sau khi soáng laïi): Agility Tính nhaïy caûm, ña caûm; caûm tính; tri giaùc: Sensibility Tính nhaát thôøi, taïm thôøi: Transitoriness Tính nhôøn; eâm dòu, dòu daøng; ñöôøng maät, ngoït xôùt: Unctuosity Tính saønh aên: Epicurism Tính tham lam, haø tieän, keo kieát: Avarice Tính thoâng öôùc/töông xöùng: Commensurability Tính tình hoïc: Characterology Tính tình; tính caùch, t.chaát; tö caùch, ñaëc ñieåm, caù tính; chí khí: Character Tính tình; tính khí, taâm tính: Temper Tính töông ñöông: Equivalence

Tính chaát hy teá: Sacrificial character Tính chaát phoå quaùt, coâng giaùo tính: Catholicity Tính chaát thaùnh thieän, tính thaùnh thieâng: Holiness Tính cöùu caùnh, keát cuoäc, chung quyeát, döùt khoaùt; muïc ñích: Finality Tính daâm daät, ña daâm, khieâu daâm: Eroticism Tính dí doûm; tinh thaàn, oùc: Esprit Tính ña caûm, deã caûm, thoùi uûy mò: Emotionalism Tính ñaïi keát, phoå quaùt, hoaøn vuõ (vg. cuûa moät coâng ñoàng chung): Ecumenicity Tính hay/phaûi cheát; tyû leä cheát: Mortality Tính hieáu khaùch: Hospitality Tính hôïp thöùc: Liceity Tính höôùng döông: Heliotropism Tính höôùng ñòa (ñaát): Geotropism Tính höõu haïn: Finitude Tính ích kyû; chuû nghóa vò kyû: Egoism Tính khoâng theå phaïm toäi: Impeccability 288

Toøa aùn; dieãn ñaøn; (xöa) chôï, coâng tröôøng: Forum Toaø ñieàu tra toân giaùo: Inquisition Toøa giaûi toäi: Sacramental forum Toøa giaûi toäi; thuoäc giaùo phaùi: Confessional Toøa giaùm muïc Roâma, Toøa thaùnh Roâma: Roman see Toøa Khoân ngoan (töôùc hieäu ÑM): Sedes Sapientiae Toøa ngoaøi: External forum Toøa phaù aùn: Court of review Toøa thaùnh: Holy See Toøa Thaùnh Pheâroâ (ngoâi toøa Giaùo Hoaøng): See of Peter Toøa thaùnh, toâng toøa: Apostolic See Toøa thaåm tra (veà tính chaát chính thoáng cuûa giaùo lyù; coù töø n. 1233), thaåm vaán: Inquisition Toøa thöông xoùt (taám vaøng phuû hoøm bia trong ñeàn thôø Gieârusalem, cho laø toøa Giaveâ): Mercy seat Toøa thöôïng thaåm (ñk 1443): Rota Toaø trong: Internal forum

Tính voâ bieân, voâ taän: Infinitude Tænh, khu vöïc, laõnh ñòa: Province Tónh, tònh, tónh ñònh; (ñieän) tónh ñieän: Static Ti-toâ, Tt: Titus To lôùn, vó ñaïi; tuyeät vôøi; taøi tình: Great(-ness) Toaø: See Toøa [aùn] sô thaåm: Tribunal/ court of first instance Toøa [aùn] trung caáp: Tribunal of second instance Toaø aùn coù thaåm quyeàn: Competent forum Toøa aùn coù thaåm quyeàn: Competent tribunal Toøa aùn coâng/dö luaän: Tribunal of public opinion Toaø aùn ñeä nhò caáp: Court of second instance Toøa aùn hoân phoái: Matrimonial court Toaø aùn Roâma: Signatura apostolica Toøa aùn taäp ñoaøn: Collegiate tribunal Toøa aùn, phaùp ñình; gheá quan toøa: Tribunal Toøa aùn, phieân toøa; cung ñieän; trieàu ñình: Court 289

Toaøn tieán; thuyeát tieán hoùa toaøn boä; tính toaøn theå, t.veïn, t.dieän: Holism(-istic) Toaøn tri: Omniscience Toaøn veïn, troïn veïn; toaøn theå: Wholeness Toaøn veïn, vieân maõn; ñaày ñuû; no ñuû: Fullness Toaøn, heát thaûy, taát caû :PanToaøn xaù: Plenary indulgence Toøng phaïm, ñoàng loõa: Accomplice Toå chöùc aân xaù quoác teá: Amnesty International Toå chöùc coâng an maät, (Ñöùc quoác xaõ): Gestapo Toå chöùc hoøa bình ÑK: Pax Christi Toå phuï, toäc tröôûng; thöôïng phuï: Patriarch Toå quoác, maãu quoác, queâ höông: Mother country Toå tieân, oâng baø: Ancestor Toá caùo nhöõng keû ñoàng loõa: To turn State's (king's) evidence Toá tuïng coù chöùng lieäu: Documentary process Toá tuïng hình söï: Penal process

Toøa xaù giaûi (ñk 64); LM xaù giaûi; nhaø lao: Penitentiary Toûa lan, boác leân; baét nguoàn, phaùt nguyeân/xuaát; phaùt sinh; sinh xuaát: Emanate Toøa, ngai, giaûng ñaøn, gheá/chöùc giaùo sö: Cathedra Toïa truï khoå tu, aån só soáng treân coät: Stylite Toøa/chöùc söù thaàn Toøa thaùnh: Nunciature Toaøn aùn coù thaåm quyeàn (ñk 1404tt): Competent forum Toaøn boä, toaøn theå; ñaïi ñeå; cuøng nhau: En bloc Toaøn boä, toång theå: Totality, in toto Toaøn boä/theå tính, toaøn theå tính; ñaïi ñoàng tính; phoå quaùt tính: Universality Toaøn boä; toaønbaûn; daøi roäng: In extenso Toaøn caàu; toaøn theå: Global Toaøn naêng: Omnipotence Toaøn Thaùnh (töôùc hieäu cuûa ÑM): Panagia Toaøn theå tín höõu: University of the faithful Toaøn theå; hoaøn toaøn, ñaày ñuû: Plenary

290

Toäi bieät caám, b.cheá (chæ thaåm quyeàn ñaëc bieät môùi giaûi tha ñöôïc): Reserved sin Toäi caù nhaân: Personal sin Toäi choáng laïi ñöùc tin: Sin against faith Toäi choáng laïi Thaùnh Thaàn: Sins against the Holy Spirit Toäi coá saùt: Voluntary homicide Toäi coá tình (khaùch quan vaø chuû quan): Formal sin Toäi cöù söï (laøm ñieàu xaáu, nhöng khoâng maéc toäi vì haønh ñoäng maø khoâng yù thöùc hoaëc maát töï do): Material sin Toäi hoïc: Hamartology Toäi keâu thaáu tôùi trôøi: Sins crying to heaven Toäi loãi: Peccatum, sinful(-ness) Toäi maéc phaûi: Contracted sin Toäi maéc vì nhieãm truyeàn (x. Nguyeân toäi): Contracted sin Toäi naëng, toäi troïng: Grave sin, mortal sin Toäi nguy töû: Mortal sin/ deadly sin Toäi nguïy taïo (ñk 1390): Crime of falsehood Toäi nguyeân toå: Original sin Toäi nheï: Venial sin

Toá tuïng hoä söï (ñk 1501tt): Contentious trial Toâ-bi-a, Tb: Tobit Toâi suy nghó töùc laø toâi hieän höõu (nguyeân taéc caên baûn cuûa Descartes 2e Meùditation): Cogito ergo sum Toâi tôù cuûa caùc toâi tôù TC (danh hieäu ÑGH): Servus servorum Dei Toâi tôù Giaveâ: Ebed Yahweh Toâi tôù, ng. giuùp vieäc, gia boäc: Servant Toái cao phaùp vieän (ñk 1445) (Toøa thaùnh): Apostolic Signatura, Segnatura Apostolica Toái cao, toái thöôïng; tuyeät ñænh, toät böïc; cao/quan troïng nhaát: Supreme, paramount Toái haäu thö; ñieàu kieän toái haäu: Ultimate, ultimatum(-a) Toái taêm, ñen ngoøm; xaáu xa; u muoäi, ngu doát: Dark Toái taêm; toái nghóa: Obscure Toái thöôïng quyeàn cuûa Giaùo Hoaøng: Primacy of the pope Toäi, toäi loãi: Guilt, sin Toäi: Sin, Varjya Toäi aùc: Crime, felony

291

Toân giaùo sô thuûy (nôi caùc daân toäc baùn khai): Primitive religion Toân giaùo tính; loøng ñaïo ñöùc: Religiosity Toân giaùo, ñaïo; doøng tu, ñôøi tu: Religion Toân kính aûnh töôïng (ñk 1188): Veneration of images Toân kính caùc Thaùnh: Veneration of saints, dulia Toân kính di tích thaùnh: Veneration of relics Toân kính, kính troïng, caûm phuïc, thaàn phuïc: Homage Toân kính, suøng kính; troïng kính: Reverence Toân kính/suøng; cuùi ñaàu/mình, phuïc baùi: Obeisance Toân phaùi Boâgoâmiloâ (kieåu Manikeâoâ, nhò nguyeân, thôøi Trung coå): Bogomils Toân phaùi Lollard (theo Wycliffe, tk 15; x. Thuyeát Wycliffe): Lollards Toân phaùi Moon (Mun): Moonies Toân phaùi Tantra (Balamoân thôø nöõ thaàn Saùcti, daïng nöõ cuûa Siva): Tantrism Toân phaùi thaàn bí: Mystery cults

Toäi phaïm: Delict Toäi phaïm ñeán Thaùnh Linh: Sin against the Holy Spirit Toäi phaïm hoïc: Criminology Toäi phaïm thaùnh: Sacrilege Toäi phaûn töï nhieân (vg. toäi daâm duïc ñoàng giôùi, thuù daâm, v.v.): Unnatural sins Toäi thieáu soùt: Sin of omission Toäi taäp theå/xaõ hoäi: Collective guilt Toäi xaõ hoäi, cô caáu: Social/ structural sin Toäi xaùc thòt: Sins of the flesh Toân giaùo bình daân: Popular religion Toân giaùo daân chính (duøng toân giaùo vaøo muïc ñích daân söï): Civil religion Toân giaùo coå sô: Primitive religion Toân giaùo ñoái chieáu: Comparative religion Toân giaùo huyeàn bí: Mystery religions Toân giaùo khoâng kitoâ: Nonchristian religion Toân giaùo quoác teá: World religion

292

Toân phaùi tính quaù khích: Confessionalism Toân phong chaân phöôùc/aù thaùnh: Beatify(-ication) Toân suøng TC, soát saéng, ñaïo ñöùc: Godly Toân thôø: Latria Toân thôø caùc vò töû ñaïo: Martyrolatry Toân thôø Ñöùc Maria: Mariolatry Toân thôø KT: Bibliolatry Toân vinh ÑK: Exaltation of Christ Toàn taïi, hieän höõu; hieän sinh: Exist(-ence) Toâng ñoà: Apostle Toâng ñoà ñoaøn: Apostolic college Toâng ñoà giaùo daân: Lay apostolate Toâng hieán: Apostolic constitution Toâng phuï: Apostolic fathers Toâng thö: Apostolic letter Toâng toaø: Apostolic See Toâng truyeàn tính, toâng ñoà tính: Apostolicity Toâng truyeàn, truyeàn thoáng toâng ñoà: Apostolic tradition

Toång caùo thænh: Postulator general Toång coâng/tu hoäi: General chapter Toång ñaïi dieän (ñk 65): Vicar general, vicariate Toång giaùm muïc: Archbishop Toång Giaùm Muïc chính toøa (ñk 435tt): Metropolitan Archbishop Toång giaùo phaän, giaùo tænh: Archdiocese Toång hôïp: Synthesis Toång hôïp haït nhaân: Nuclear fusion Toång luaän thaàn hoïc (taùc phaåm cuûa thaùnh Toâma Aquinoâ): Summa Theologica Toång phí; phía beân treân (treân ñaàu, trôøi,...): Overhead Toång phoù teá: Archdeacon Toång quaùt tính, ñaïi cöông tính; khaùi luaän: Generality Toång söù thaàn, toång laõnh thieân thaàn: Archangel Toång traán: Ethnarch Toång tu nghò, toång coâng hoäi: General chapter Toáng tieàn; haêm doïa: Blackmail Toâra (x. Leà luaät): Torah

293

Trang nghieâm, tr.troïng; töø toán; traàm troïng; traàm; daáu huyeàn (nhö g. accent): Grave Trang nghieâm; nghieâm/traàm troïng; troïng löïc: Gravity Traøng haït/chuoãi: Chaplet Traøng maân coâi Phanxicoâ: Franciscan crown Traøng vieäc thieän «thöông xaùc baûy moái»: Corporal works of mercy Traøng (kinh) maân coâi: Marian rosary Traïng maïo; thöôøng caùch/tính; thöôøng trì tính: Habitus Traïng thaùi [coâng chính] nguyeân thuûy/sô: Original [justice] state Traïng thaùi nguyeân tuyeàn: State of integrity Tranh bieän, tr.luaän, baøn caõi; luaän chieán, buùt chieán: Controversial Tranh boä ba; saùch gaäp laøm ba; taùc phaåm ba hoài: Triptych Tranh boä ñoâi (coù hai baûng vôùi baûn leà noái chung): Diptych Tranh caõi vieån voâng: Byzantine discussion

Toát, hay, thieän; löông thieän; söï thieän: Good Tra hoûi, vaën hoûi, phanh phui, ñöa ra aùnh saùng; laøm saùng toû, tìm hieåu lyù do hoaëc nguyeân nhaân: Elicit Tra taán ñeå baét cung khai: Put to the question Tra taán; haønh haï: Torture Traû thuø, baùo thuø, phuïc thuø, baùo oaùn: Vengeance Traùc vieät/tuyeät, sieâu quaàn, xuaát saéc, noåi baät; noåi tieáng: Eminent Traùch nhieäm: Responsibility Traùch nhieäm (phaùp lyù); boån phaän, nghóa vuï; ruûi ro baát traéc, nguy hieåm coù theå xaûy ra; gaùnh naëng, ñieàu baát lôïi; tieàn nôï: Liability Traùi nghóa: Antonym Traùi tim voâ nhieãm: Immaculate heart Trai, nam, ñöïc, troáng: Male Traïi phong; nhaø caùch ly: Lazaret(-to), Lazar-house Traïi taäp trung (Xoâvieát): Gulag Traïm cuoái: Terminus(-i) Trang hoaøng Giaùng Sinh: Christmas decoration(s)

294

thaàn bí); xu höôùng maøu saéc vaø tröõ tình: Orphism Traøo löu/chuû nghóa tuïc hoùa: Secularism Traøo löu/ñaëc suûng ngoân söù, tieân tri: Prophetism Traùt ñoøi haàu toøa: Peremptory writ Traàn truoàng; traàn truïi: Nudity Traän töû chieán (Kh 16,16): Armageddon Traät/thöù töï; haøng, loaïi; caáp baäc, giai caáp; cheá ñoä; leänh truyeàn;huaân chöông: Order Traät töï baùc aùi: Order of charity Traät töï coâng coïng: Public order Traät töï cöùu ñoä (sieâu nhieân): Order of salvation Traät töï luaân lyù: Moral order Traät töï sieâu nhieân: Supernatural order Traät töïï taïo döïng (töï nhieân): Order of creation Traät töï töï nhieân: Natural order Treû con chöa ñöôïc röûa toäi: Unbaptized infants Treû con coøn trong loøng meï: Unborn child Treû sô sinh: New born

Tranh luaän, thaûo luaän, baøn caõi; tranh tuïng, kieän caùo: Dispute(-ation) Tranh luaän veà leã cheá (Trung hoa, AÁn ñoä tk 17-18): Rite(s) controversy Tranh luaän; tranh caõi; tranh giaønh; tranh chaáp; phaûn khaùng; ñaët vaán ñeà, khoâng thöøa nhaän: Contest(-ation) Tranh tuïng; toá tuïng, vuï kieän (ñk 1400tt): Process Trao ban (aân suûng, bí tích), trao taëng/phoù: Conferral (of grace, sacraments) Trao ñoåi qua laïi; giuùp ñôõ laãn nhau, hoã töông/ trôï tính: Mutuality Trao phoù thaùnh cuï (leã truyeàn chöùc): Tradition of instruments Trao phoù, uûy thaùc, uûy nhieäm: Entrust Trao quyeàn, boå nhieäm; bao vaây; ñaàu tö: Invest Trao thaùnh cuï (phong chöùc): Porrectio instrumentorum Traøo löu laõng maïn: Romanticism Traøo löu tu ñöùc chòu aûnh höôûng Orpheâoâ (Apoâlloâ giaùo; 295

Trí thaàn (phaåm traät thieân thaàn): Intelligences Trí thoâng minh/tueä; thoâng hieåu; lieân heä (tin töùc) bí maät: Intelligence Trí töôûng töôïng; töôïng hình, hình dung: Imagination Trò lieäu, chöõa beänh: Therapeutic Tri/nhaän thöùc; naêng löïc nhaän thöùc, tri naêng: Cognition(-al) Trích daãn; traùt haàu toøa, trieäu hoaùn (ñk 1507); tuyeân döông: Citation Trieån nôû quaù lôùn; phaùt trieån quaù möùc: Hypertrophy Trieát ñeà, tr.luaän, nguyeân lyù trieát hoïc: Philosopheme Trieát hoïc/lyù: Philosophy Trieát hoïc giaùo phuï: Patristic philosophy Trieát hoïc thöïc nghieäm: Experimental philosophy Trieát hoïc tieân nghieäm (J. Mareùchal): Transcendental philosophy Trieát hoïc toân giaùo: Philosophy of religion Trieát hoïc tröôøng toàn: Perennial phylosophy

Treøo cao teù naëng: Pride comes/goes before a fall Treân lyù tuyeát: In the abstract(ion) Treân thuù vaät (thöû nghieäm): In anima vili Tri naêng luaän: Cognitional theory Tri naêng luaän thuyeát: Cognitional theory Tri thöùc khaùi nieäm: Conceptual knowledge Tri thöùc luaän: Gnoseology Tri thöùc taäp thaønh, sôû ñaéc: Sciencia acquisita Tri thöùc thieân phuù: Sciencia infusa Tri thöùc thuaàn trí: Knowledge of simple intellegence Tri thöùc tröïc kieán: Knowledge of vision Tri thöùc, tröïc tri; ngoä ñaïo, ngoä giaùc: Gnosis Trì hoaõn, chaàn chöø: Procrastination Trí hoàn: Intellectual soul Trí khoân/tueä, tinh thaàn: Nous Trí naêng/tueä, lyù trí: Intellect Trí quyeån, caûnh giôùi taâm linh: Noosphere

296

Trieát hoïc töï nhieân: Natural philosophy Trieät khöû huyeàn bí tính; laøm cho heát veû bí nhieäm: Demystify(-ication) Trieät saûn: Sterilization Trieät saûn ñeå ngöøa thai: Contraceptive sterilization Trieät saûn trò lieäu (laøm maát khaû naêng sinh saûn vì lyù do trò lieäu): Therapeutic sterilization Trieät saûn vì öu sinh: Eugenic sterilization Trieàu ñaïi, vöông trieàu: Dynasty Trieäu chöùng hoïc: Sem(e)iology Trieäu taäp: Convoke(-cation), summon Trinh baïch, tr. khieát, khieát tònh, trong traéng: Chaste(ity) Trinh khieát, ñoàng trinh, khieát trinh; trinh nöõ: Virgin, virginity, virginitas Trinh nöõ thuï thai, trinh thai: Virginal conception Trinh saûn, sinh bôûi trinh nöõ; sinh saûn ñôn tính: Parthenogenesis Trinh tieát taâm hoàn (trong tö töôûng): Virginitas mentis

Trinh tieát theå xaùc: Virginitas corporis Trình baøy, phaùt bieåu; bieåu quyeát; baûn tuyeân boá: Statement Trình baøy, trình dieãn; giôùi thieäu; daâng (trao) taëng; ñeà cöû (ñk 158): Presentation Trình dieãn, giöõ vai (dieãn vieân); thoâng qua, ban haønh: Enact Trình thuaät, töôøng thuaät, kyù thuaät, keå chuyeän: Narrative Trình thuaät veà thôøi thô aáu cuûa Ñ. Gieâsu, Phuùc aâm aáu thôøi: Infancy narratives/gospels Troø tinh quaùi/nghòch; aûo thuaät, ma thuaät; lieàu maïng; hung aùc, hieåm ñoäc: Devilment, devilry(-try) Troøn trænh xinh xaén, ngaây thô trong saùng, ñeïp nhö tieân: Cherubic Troïn ñôøi ñoàng trinh: Perpetual virginity, evervirgin Troïn laønh: Perfection Troïn veïn, toaøn veïn, nguyeân tuyeàn; lieâm khieát, thanh lieâm: Integrity

297

Trong baûn thaân ÑK, thay maët ÑK: In persona Christi Trong cô theå: In vivo Trong giôø laâm töû, giaây phuùt laâm chung: In articulo mortis Trong oáng nghieäm: In vitro Trong saïch: Virginity Trong saùng: Clarity Trong suoát; trong saùng, roõ raøng: Transparent Trong Thieân Chuùa, thuoäc thaàn söï: In divinis Trong tieàm theå: In potentia Trong tieàm theå gaàn: In potentia proxima Trong tieàm theå xa: In potentia remota Trong traéng; tinh khieát, khoâng tyø veát: Immaculate Troïng theå, long troïng; uy nghi: Solemn Troïng traùch: Grave obligation Troâi chaûy, löu loaùt, hoaït baùt (ngoân ngöõ, buùt phaùp, v.v.): Fluency Troán sôû, troán vieäc: Absenteeism Troán theá gian, thoaùt tuïc: Flight from the world Troán traùnh, boû troán, ñaøo taåu; thoaùng qua, phuø du: Fugitive

298

Troâng caäy: Hope Troáng roãng/khoâng: Emptiness Troáng toøa: Vacant see, sede vacante Troáng, khuyeát, boû khoâng; khoâng coù hieäu löïc, voâ giaù trò: Void Troáng, roãng, khoâng; ñoå, truùt, laøm cho ra troáng roãng: Empty Trô traùo, xaác laùo, voâ lieâm sæ, maët daøy maøy daïn: Effrontery Trôû laïi, hoaùn/hoái caûi, quy chính: Conversion Trôû thaønh/neân, hình thaønh: Fieri Trôû veà nhaø: To return to the fold Trôï lyù thaàn hoïc (phaùi kinh vieän goïi trieát hoïc laø nöõ tyø cuûa thaàn hoïc): Ancilla theologiae Trôï lyù/taù: Assistant Trôï só: Lay brother/sister Trôï só linh vuï (trong Doøng Teân): Spiritual coadjutor Trôï vieân muïc vuï: Pastoral associate Trôøi ñaát; vuõ truï: Heaven and earth Trôøi ôi!: My goodness!

Trung thaønh ñeán cuøng: Final perseverance Trung thaønh, chung thuûy: Faithfulness Trung thaønh, thaønh tín, chung thuûy; ñoä trung thöïc: Fidelity Trung thaønh, tr.nghóa; thaønh thöïc; trung thöïc; taän tuïy: Loyal(-ty) Trung thöùc (giöõa thaáu thò vaø ñôn trí): Sciencia media Trung thöïc, thaønh thaät, thaúng thaén: Frank Trung tính, gioáng trung; voâ tính; trung laäp: Neuter Trung traïng (giöõa luùc cheát vaø luùc soáng laïi): Intermediate state Truøng khít, aên khôùp, ngaãu hôïp, truøng hôïp: Coincide Truøng phöùc; truøng yù, ñieäp luaän; haèng ñeà: Tautology(ical) Truy toá; baûn caùo traïng: Indict(-ment) Truyeàn baù, phoå bieán; truyeàn sinh; truyeàn chuûng; truyeàn gioáng: Propagation Truyeàn baù, phoå bieán; tuyeân truyeàn: Propaganda

Trôøi, baàu trôøi, khoâng trung; khí haäu: Sky Trôøi; thieân ñaøng/cung: Heaven Truù sôû; cö truù; dinh thöï: Residence Truï aån só (soáng treân coät): Pillarsaint Truï thaàn Ashera: Ashera pole Truï/chaân ñeøn: Lampstand Truaát chöùc (ñk 184); thieáu huït: Privation Truïc xuaát khoûi tu hoäi hoaëc doøng tu (ñk 694): Dismiss from a Religious Institute Trung coå: Middle Ages Trung dung: Golden mean Trung dung/ñoä; moâi giôùi; duïng cuï; ñoàng coát: Medium Trung ñieåm thôøi gian: Midpoint of time Trung ñoâng: Middle-East Trung gian, moâi giôùi, hoøa giaûi: Mediation Trung nieân: Middle age Trung taâm buoân baùn, chôï, cöûa haøng lôùn: Emporium Trung thaïch ñaïi (thôøi tieàn söû töø 10.000-8.500 n. tröôùc coâng nguyeân, giöõa paleolithic vaø neolithic xem): Mesolithic 299

Truyeàn thoáng soáng ñoäng, löu truyeàn: Paradosis Truyeàn thoáng suøng moä: Devotional tradition Truyeàn thoâng/ñaït: Communicative Truyeàn thoáng/taùc giaû ñeä nhò luaät: Deuteronomist Truyeàn thuï; nhoài soï (yù thöùc heä): Indoctrination Truyeàn tinh; truyeàn gioáng; thuï tinh: Insemination Truyeàn uûy kinh Tin kính (cho döï toøng): Tradition of the creed/symbol Truyeän hoang ñöôøng; chuyeän khoaùc laùo: Fairy-story/tale Truyeàn/thuï tinh nhaân taïo: Artificial insemination Tröø phi coù yù kieán xaùc ñaùng hôn: Salvo meliori judicio Tröø phi, vôùi ñieàu kieän; taïm thôøi: Nisi Tröø taø, tröø quyû: Exorcize Tröø taø, tröø quyû, traán yeåm (ñk 1172): Exorcism Tröõ tình: Lyric, romantic Tröïc chæ: In recto Tröïc giaùc thuyeát: Intuitionism Tröïc giaùc/quan: Intuition

Truyeàn chöùc boå sung: Supplemental ordination Truyeàn chöùc toøng nhaân (LM, GM khoâng thuoäc veà moät ñòa phaän): Absolute ordination Truyeàn chöùc toøng sôû: Relative ordination Truyeàn giaùo: Mission Truyeàn giaùo hoïc: Missiology Truyeàn löu; truyeàn ñaït, chuyeån giao; truyeàn phaùt; truyeàn ñoäng: Transmission Truyeàn pheùp keùp (baùnh vaø röôïu): Double consecration Truyeàn pheùp saün (Mình Thaùnh): Preconsecrated Truyeàn sinh: Procreation Truyeàn sinh khí, söùc soáng; sinh ñoäng hoùa: Vitalize Truyeàn thoáng: Tradition Truyeàn thoáng caùc toâng ñoà (taùc phaåm cuûa Hippolytus, † 236): Apostolic tradition Truyeàn thoáng haäu toâng ñoà: Post-apostolic tradition Truyeàn thoáng Hoäi Thaùnh: Ecclesiastical tradition Truyeàn thoáng khaåu thuï, töông truyeàn, truyeàn khaåu; khaåu truyeàn: Oral tradition

300

Tröôøng hoïc (ñk 796tt); tröôøng phaùi, hoïc phaùi: School Tröôøng hôïp baát ñaéc dó, baát khaû khaùng: Force majeure Tröôøng hôïp gia troïng: Aggravating circumstance Tröôøng hôïp giaûm khinh, tình tieát giaûm toäi: Mitigating circumstance, extenuating Tröôøng hôïp mieãn tröø: Exempting circumstance Tröôøng hôïp; traïng huoáng, hoaøn caûnh; vuï, noá; (ngöõ=) caùch, theå caùch: Case Tröôøng nhaø thôø lôùn: Cathedral school Tröôøng phaùi [thaàn hoïc] Tübingen (Ñöùc): Tubingen school Tröôøng phaùi Alexanñria: School of Alexandria Tröôøng phaùi Phanxicoâ: Franciscans school Tröôøng phaùi Taân Calceâñoânia: Neo-chalcedonianism Tröôøng phaùi thaàn hoïc: School(s) of theology Tröôøng phoå thoâng: Grade school Tröôøng tieåu hoïc (sô caáp): Elementary school

Tröïc kieán (TC treân thieân ñaøng): Intuitive vision Tröïc sinh/ bieán, tröïc ñaéc phaùt sinh: Orthogenesis Tröïc tieáp tính qua trung gian: Mediated immediacy Tröïc tieáp, tieáp caän; töùc thôøi; khaån caáp: Immediacy Tröïc tieáp; tröïc heä; thaúng thaén; chæ/höôùng daãn: Direct Tröng baøy; trình baøy; vaïch traàn; boû rôi (treû thô): Expose(-ition) Tröøng phaït, tröøng trò; saùt phaït: Punish(-ment), vengeance Tröøng trò, ñaùnh ñaäp; hình phaït: Chastise Tröôùc ÑK, tröôùc coâng nguyeân: BC (before Christ), BCE (before common era) Tröôùc khi sinh, tieán saûn: Prenatal Tröôøng cöûu/toàn, voâ taän: Everlasting Tröôøng daïy haùt cho ca ñoaøn (xöa): Choir school Tröôøng hoïc, hoïc vieän; taäp ñoaøn, taäp theå: College Tröôøng hoïc giaùo xöù: Parochial school 301

Tröôûng ban nghi leã: Master of ceremonies Tröôûng ñieän Toâng toøa: Master of the Sacred Palace Tröôûng laõo; linh muïc: Presbyter Tröôûng teá, giaùo tröôûng: Pontiff, pontifex Tröôûng thaønh, chín chaén, thaønh thuïc: Mature(-ity) Tröôùng ñoà cung thaùnh (döïng ngang giöõa cung thaùnh vaø loøng nhaø thôø; gaàn gioáng nhö jube): Rood screen Tröôùng (che baøn thôø): Civory Tröôùng, taùn; voøm: Canopy Tröøu töôïng; taùch/ruùt ra; toùm taét: Abstract(-ion) Tu ñoaøn Toâng ñoà (ñk 731): Society of Apostolic Life Tu ñöùc: Ascetism Tu ñöùc thaàn nghieäm: Mystical spirituality Tu ñöùc/linh ñaïo giaûi phoùng: Liberation spirituality Tu hoäi, doøng tu (ñk 607tt): Religious institute Tu hoäi ñôøi (ñk 710): Secular Institute Tu hoäi Thaùnh Danh: Holy Name Society

Tu hoäi thuoäc quyeàn giaùo phaän: Diocesean institute Tu hoäi thuoäc quyeàn Toaø thaùnh: Pontifical institute Tu huynh Doøng thaùnh Phanxicoâ Xavieâ (CEX, 1839): Xaverian Brothers Tu phuï sa maïc: Fathers of the desert Tu só/tu huynh: Friar Tu só chaân khoâng, khoå haïnh: Barefoot Friars Tu só Doøng Bieån Ñöùc: Black monks, Benedictines Tu só Doøng caûi toå (thaùnh AÂugutinoâ, thaùnh Phanxicoâ): Recollects Tu só Doøng Calasan (th. Giuse Calasan saùng laäp n. 1597 ñeå giaùo duïc treû em): Piarists Tu só Doøng Camaldoli (do thaùnh Roâmualñoâ saùng laäp, n. 1012): Camaldolese Tu só Doøng Cameâloâ (Caùt Minh): White Friars, Carmelite Tu só Doøng Chuùa Ba Ngoâi (OSST, n. 1198): Mathurins, Trinitarians Tu só Doøng Chuùa Cöùu Ñoä (SDS, 1881): Salvatorians 302

Tu só Doøng Teân (Chuùa Gieâsu; vieát taét SJ): Jesuits Tu só Doøng thaùnh Basilioâ: Basilians Tu só Doøng thaùnh Beânañoâ caûi caùch: Bernardines Tu só Doøng thaùnh Brunoâ (1032-1101): Carthusians Tu só Doøng thaùnh Edmunñoâ (SSE, n. 1843): Edmundites Tu só Doøng thaùnh Gioan Euñeâ (teân laø Doøng Ñ. Gieâsu vaø Ñ. Maria): Eudists Tu só Doøng thaùnh Giuse Thaùnh Taâm Chuùa (SSJ, n. 1866): Josephites Tu só Doøng thaùnh Giuse thöøa sai (MHM): Mill Hill (Missionaries, Sisters) Tu só Doøng thaùnh Hieâroânimoâ: Hieronymite Tu só Doøng thaùnh Maur: Maurists Tu só Doøng thaùnh Phanxicoâ Paola (n. 1435): Minims Tu só Doøng thaùnh Phaoloâ: Barnabites Tu só Doøng thaùnh Sylvester (n. 1231): Sylvestrines

Tu só Doøng Chuùa Cöùu Theá, CSsR: Redemptorists Tu só Doøng Claret (Thöøa sai ÑM Voâ Nhieãm, CMF, n. 1849): Claretians Tu só Doøng daáu thaùnh (CSS, 1816): Stigmatines Tu só Doøng Don Bosco (n. 1859): Salesians Tu só Doøng Ña Minh: Black friars, Dominicans Tu só Doøng Ñöùc Baø thöông xoùt (chuoäc keû laøm toâi/noâ leä); doøng nöõ Ñ.Baø thöông xoùt (thöøa sai): Mercedarians Tu só Doøng khaát thöïc: Mendicants Tu só Doøng Oratoârioâ, Doøng giaûng thuyeát (th. Philíp Neâri laäp n. 1564): Oratorians Tu só Doøng Phanxicoâ: Franciscans, Friars Minor Tu só Doøng Phanxicoâ caûi caùch: Capuchins Tu só Doøng Phanxicoâ nghieâm thuû (OFM): Observants (tines) Tu só Doøng Soâmasca (do thaùnh H. Emiliani saùng laäp n. 1532): Somaschi

303

Tu só khaán troïng, theä só: Professed Tu só phieâu cö (AÁn ñoä): Sadhu Tu só (coù uy theá vì laø thaùnh thieän Nga): Staretz Tu só/ng. soáng khoå haïnh: Ascete Tu töø hoïc; thuaät huøng bieän: Rhetoric Tu vieän: Priory/ abbesy Tu vieän aån só, coäng ñoaøn aån tu: Coenobium Tu vieän Doøng thaùnh Brunoâ: Charterhouse Tu vieän ñoâi (nam-nöõ): Double monastery Tu vieän tröôûng (nöõ tu vieän tröôûng): Prior(-ess) Tu vieän (xöa); nöõ tu vieän: Convent Tuû nhoû (ñeå giöõ ñoà vaät thaùnh daàu, cheùn, saùch thaùnh, v.v.): Aumbry Tuù taøi: Baccalaureate Tu/ñan vieän töï trò (khoâng coù beà treân cao hôn beà treân nhaø): Autonomous Religious House Tuaân thuû; quan saùt, theo doõi; nhaän xeùt, pheâ bình; khieån traùch: Observation

Tu só Doøng thaùnh Vinh sôn (CM) (saùng laäp n. 1625): Vincentians, Lazarists Tu só Doøng Theâatinoâ (n. 1522): Theatines Tu só Doøng Thöông khoù (do thaùnh Phaoloâ Thaùnh Giaù laäp n. 1720): Passionists Tu só Doøng Toâi tôù Ñöùc Meï: Servites Tu só Doøng Xitoâ nhaët pheùp: Trappists Tu só Doøng Xitoâ (thaønh laäp taïi Citeaux, n. 1098): Cistercians, White Monks Tu só ñaëc uûy (Doøng Phanxicoâ): Custos Tu só ñeo Thaùnh Giaù: Crutched Friars Tu só ñeâvít (Hoài giaùo): Dervish Tu só Hoäi Doøng Ñöùc Maria (SM, do G.J.Chaminade saùng laäp, n. 1816): Marianists Tu só Hoäi Doøng Truyeàn Giaùo Ñöùc Maria (SM, FMS, do J.C.M. Colin saùng laäp n. 1824): Marists Tu só Hoäi truyeàn giaùo (PSM, do V. Pallotti saùng laäp n. 1835): Pallottini, Pallottine Fathers 304

Tuùi thaùnh: Burse Tung hoâ, khen ngôïi: Acclaim Tung hoâ; lôøi tung hoâ trong Thaùnh Leã: Acclamation Tuïng ca hoïc: Hymnology Tuïng ca, thaùnh thi/ca: Hymn Tuïng ngoân: Aretology Tuoåi bieát suy xeùt: Age of understanding Tuoåi caäp keâ, caäp hoân, keát hoân: Nubility, age of consent Tuoåi daäy thì: Puberty, teenage, adolescent Tuoåi khoân, t. bieát phaùn ñoaùn (ñk 891): Age of discretion, age of reason Tuoåi luaät ñònh (Giaùo luaät 7= tuoåi khoân; 18= tröôûng thaønh; 25= ñöôïc chòu chöùc linh muïc, vv): Canonical age Tuoåi thô, thôøi thô aáu, thieáu thôøi: Childhood Tuoåi; thôøi ñaïi: Age Tuoân ra, traøo ra, toûa; boäc loä, thoå loä: Effuse(-ion) Tuøy dieän (theo moät phuông dieän naøo ñoù): Secundum quid Tuøy phuï; baát ngôø: Accidental Tuyø theå: Accidents

Tuaàn ba ngaøy: Triduum Tuaàn baùt nhaät; ngaøy thöù taùm; quaõng taùm (nhaïc): Octave Tuaàn chín ngaøy: Novena Tuaàn ñaïi phuùc xöù ñaïo: Parish mission Tuaàn leã: Week Tuaàn sau Chuùa nhaät Hieän xuoáng: Whitsuntide Tuaàn tam nhaät: Triduum Tuaàn Thaùnh: Holy Week Tuaàn tröôùc Leã Laù (xöa): Passion week Tuaàn töï, laàn löôït, luaân phieân, theo phieân: Per turnum Tuùc [duïng] suûng: Sufficient grace Tuïc hoùa; hoaøn tuïc: Secularize Tuïc hoân; tuïc huyeàn (nam sau khi vôï qua ñôøi), taùi giaù (nöõ): Remarriage Tuïc khaâu khoùa (aâm hoä hoaëc ñaàu döông vaät ngaên giao hôïp): Infibulation Tuïc ngöõ, ngaïn ngöõ, caùch ngoân: Proverb Tuïc tóu, taø daâm, khieâu daâm: Obscene(-ity) Tuïc/thoâng leä (ñk 23), taäp/ phong tuïc, thoùi quen: Custom

305

Tuyeân keát/phaït, giaùng phaït, baét phaûi chòu: Inflict Tuyeân khaán (ñk 654): Religious profession Tuyeân ngoân giaùo lyù ñöùc tin cuûa Thuïy só (phaùi Calvin n. 1536 vaø n. 1566): Helvetic Confessions Tuyeân saám, noùi tieân tri: Prophesy Tuyeân theä trung thaønh (ñk 380): Oath of fidelity Tuyeân truyeàn: Propaganda Tuyeân uyù (ñk 564): Chaplain Tuyeân uùy quaân ñoäi: Military chaplain Tuyeân xöng ñöùc tin: Profession of faith Tuyeân xöng ñöùc tin (trong nghi thöùc röûa toäi): Redditio/ profession of creed Tuyeân xöng ñöùc tin; giaùo/toân phaùi, tín hoäi: Confession Tuyeån choïn, baàu cöû; quyeát ñònh: Elect Tuyeån taäp, caåm nang: Enchiridion Tuyeån taäp, caåm nang tín lieäu (Enchiridion Symbolorum do H.J. Denzinger xuaát baûn n. 1854 vaø tieáp tuïc taùi baûn

Tuøy theå höõu theå: Entitative accident Tuøy theå luaän lyù: Logical accident Tuøy theå Thaùnh Theå: Eucharistic accident Tuøy theå thuoäc tính (thuoäc phaïm truø): Predicamental accident Tuøy theå tuyeät ñoái, phuï chaát tuyeät ñoái: Absolute accident Tuøy tieän: Ex commodo Tuøy toân yù: Ad beneplacitum Tuøy yù, khoâng baét buoäc; nhieäm yù, thuoäc khoa: Facultative Tuøy yù, tuøy thích, nhieäm yù, khoâng baét buoäc: Optional Tuøy yù/tieän, töï do löïa choïn: Ad libitum Tuûy; coát tuûy/loõi, tinh tuùy: Marrow Tuyeân boá, phaùt bieåu; chöùc/ ngheà nghieäp: Profession Tuyeân boá; tuyeân caùo/ngoân: Declaration Tuyeân caùo, thoâng baùo; Truyeàn tin (cho ÑM): Annunciation Tuyeân huaán lieät truyeän (trình thuaät Phuùc AÂm neâu baät moät "tuyeân ngoân" cuûa Ñöùc Gieâsu): Pronouncement stories 306

cho ñeán nay, trích daãn caùc taøi lieäu troïng yeáu nhaát veà giaùo lyù ñöùc tin cuûa GH Coâng Giaùo D= xuaát baûn tröôùc n. 1963; DS= xuaát baûn sau n. 1963): Denzinger Tuyeån taäp giaùo phuï (do M.J. Rouët de Journel, S.J. bieân soaïn vaø xuaát baûn n. 1946...): Enchiridion patristicum Tuyeån taäp tín lieäu (vaên kieän caên baûn veà giaùo lyù ñöùc tin cuûa GH x. Denzinger): Enchiridion Symbolorum Tuyeån taäp tu ñöùc giaùo phuï (do M.J. Rouët de Journel vaø Dutilleul, S.J. bieân soaïn vaø xuaát baûn): Enchiridion asceticum Tuyeån taäp vaên baûn Origeâneâ (do hai th. Basilioâ vaø Greâgoârioâ Nazianzeânoâ thu thaäp n. 359); tuyeån taäp veà tónh toïa (tk 18): Philocalia of Origen Tuyeán, haïch: Gland Tuyeät ñoái: Absolute Tuyeät thoâng: Excommunicate/ anathema Tuyeät thoâng haäu keát/aùn: Excommunication ferendae sententiae, post sententiam

Tuyeät thoâng khaû dung (x. Phaûi xa traùnh): Tolerandus(-i) Tuyeät thoâng tieàn keát, töùc hieäu/ khaéc, töï ñoäng: Excommunication latae sententiae, ipso facto, automatic excommunication Tuyeät thoâng, ruùt pheùp thoâng coâng; khai tröø; nguyeàn ruûa, chuùc döõ: Anathema Tuyeät voïng; döõ doäi; lieàu lónh, lieàu maïng: Desperate Tö baûn chuû nghóa: Capitalism Tö bieän, suy lyù, suy ñoaùn, suy cöùu; ñaàu cô: Speculation Tö caùch hoäi vieân; soá hoäi vieân: Membership Tö caùch laøm cha laøm meï: Parenthood Tö caùch (chöùc naêng) laøm meï; sinh ñeû; tình meï; maãu heä: Maternity Tö duy (theo) khaùi nieäm: Conceptual thinking Tö duy, tö töôûng; suy xeùt; yù nghó; yù kieán: Thought Tö duy; nhaän thöùc; tri naêng: Noesis Tö höõu, cuûa rieâng: Private property, ownership

307

Töø ngöõ ñaëc Hy laïp: Grecism Töø ngöõ ñaëc Latinh: Latinism Töø ngöõ ñaëc Phaùp: Gallicism Töø taâm, loøng thöông xoùt, töø bi, traéc aån; ñieàu ñaùng tieác: Pity Töø thöôïng toøa (giaùo huaán), duøng quyeàn toái thöôïng; döùt khoaùt: Ex cathedra Töø tieáp hôïp, yeáu toá gheùp sau, vó toá/töø: Enclitic Töø traàn, caùi cheát; ng. quaù coá, môùi qua ñôøi: Decease(-d) Töø töông töï: Paronym Töø töôïng thanh; taïo töø töôïng thanh: Onomatopoeia Töø vöïng, töø ñieån chuyeân khoa (thuaät ngöõ): Lexicon Töø xuaát xöù ñaõ tröng daãn, nhö treân: Ibid, I"(-em) Töû cung, daï con; khuoân ñuùc/coái; ma traän; soå caùi (thueá vuï): Matrix(-es, -ces) Töû heä, töû tính: Filiative Töû heä thaàn linh (trong TC); laøm con TC (loaøi ng. döôõng töû cuûa Thieân Chuùa): Divine filiation Töû hình: Capital punishment Töû nguyeân hoïc, nghieân cöùu söï cheát: Thanatology Töû ngöõ: Dead language

Tö teá chöùc thaùnh: Hierarchical priesthood Tö teá, linh muïc: Priest, sacerdos Tö vaán; chuyeân vieân: Consultor Töø [chæ] boä phaän: Partitive Töø boû: Renounce Töø boû chính mình, queân mình, xaû kyû: Self abnegation Töø boû, boû mình: Abnegation Töø boû taø thaàn: Renouncing satan Töø choái, khöôùc töø, cöï tuyeät: Refuse(-al) Töø choái; giaûm/sa suùt, suy taøn/ suïp; ñoå doác; thoaùi traøo; bieán caùch: Decline Töø choái; phuû nhaän: Denial Töø chöùc, thoaùi vò: Abdication, resignation Töø ñieån hoïc; bieân soaïn töø ñieån: Lexicography Töø ñôøi ñôøi: Ab aeterno Töø gheùp theâm, ñoàng vò ngöõ: Epexegetic(-al) Töø hö voâ, töø khoâng khoâng: From nothing, a (ex) nihilo Töø nguyeân hoïc, nguoàn goác caùc töø: Etymology

308

Töï giaùc, yù th. veà mình: Selfconscience Töï huyû: Kenosis Töï höõu: A se Töï höõu theå: Being itself Töï höõu tính: Aseity Töï huûy, hö vò hoùa: Kenosis Töï kích duïc: Autoerotism Töï kyû thaønh töïu: Self-fulfilment Töï kyû xuaát thaàn: Self-hypnotic trance Töï laäp (khoâng coù ñaàu): Acephal(ic)ous Töï laäp; tröôûng thaønh: Sui juris Töï ngaãu toá; ngaãu tröø, baát ngôø: Per accidens Töï nhaân: Causa sui Töï nhieân giôùi: Natural order Töï nhieân sinh: Abiogenetic Töï nhieân vaø aân suûng: Nature and grace Töï phuï, töï maõn: Full of oneself Töï phuï, töï cao töï ñaïi, quaù töï tin; suy ñoaùn (ñk 1584): Presumption Töï saéc: Motu proprio Töï sieâu thaêng: Selftranscendence Töï tha theå/toá: Per aliud Töï theå tính: Perseity

Töû thi, di haøi/coát: Mortal remains Töù dieäu ñeá, töù thaùnh ñeá: The Four Noble Truths Töù thaønh tuyeân tín baûn (Tin laønh boán thaønh phoá Ñöùc ñeä leân hoaøng ñeá n. 1530): Tetrapolitan confession Töù thö (Kinh Thaùnh; St, Xh, Lv, Ds): Tetrateuch Töï aùi: Proper pride Töï baûn tính: Metaphysical impeccability Töï cheá: Self-restraint Töï chuû: Self-control, sui compos Töï do: Freedom, liberty Töï do keát hoân: Free union Töï do soáng chung, tö hoân: Free/private marriage Töï do tín ngöôõng/toân giaùo, phuïng töï: Liberty of conscience, freedom of worship, religious liberty/ freedom Töï do; phoùng khoaùng; roäng raõi: Liberal Töï do; töï nguyeän; ñöôïc mieãn; raûnh roãi; coøn troáng; thaùo gôõ, traû töï do, giaûi phoùng: Free Töï gaây neân mình: Selfcausation 309

Töï theå; nguyeân thöôøng: Per se Töï tin: Self-confidence Töï toân, ñeà cao (coi mình laø treân heát, laø taát caû): Egotize Töï tri, töï giaùc: Self-knowledge Töï trò, bieät laäp (moät GH): Autocephalous Töï trò: Self-governing Töï trò/laäp; töï chuû (ñoái laïi vôùi heteronomy): Autonomy Töï tö töï lôïi, vò kyû: Self-seeking Töï töû, töï saùt: Suicide Töï veä: Self-defense Töï veä chính ñaùng: Legitimate defense Töï yù trao phoù (ñk 157): Free conferral Töï yù, töï nguyeän, tình nguyeän; coá tình/yù; khuùc nhaïc daïo (ñaàu vaø cuoái leã): Voluntary Töï yù/nguyeän; töï do yù chí: Free will Töï/do chính söï vieäc; töùc khaéc: Ipso facto Töùc giaän, giaän döõ: Anger(-gry) Töøng caùi/laàn moät, moät caùch rieâng reõ, caù theå: Singillatim Töôùc ñoaït; töôùc quyeàn (ñk 1336): Deprivation

Töôùc hieäu giaùo chuû (trong caùc GH Armenia, Georgia vaø Asyria): Catholicos Töôùc quyeàn coâng daân: Deprivation of civil rights Töôùc quyeàn thöøa keá: Disinherit Töông ñaúng tính: Equipollence(-cy) Töông ñaúng; ñoàng ñaúng; ñoàng ñeàu: Homology Töông ñoái tính: Relativity Töông kò/phaûn, ñoái ñòch/ khaùng, xung khaéc: Antagonism Töông lai: Future Töông lai hoïc: Futurology Töông phaûn, maâu thuaãn veà nguyeân lyù (luaät phaùp, trieát lyù): Antinomy Töông phaûn, xung khaéc, baát ñoàng; khoâng nhaát quaùn, baát nhaát: Discrepancy Töông quan nhaân quaû, nguyeân nhaân tính: Causality Töông quan trong TC (phuï tính, töû heä, chuû xuy, thuï xuy): Divine relation Töông quan töï höõu (cuûa Ba Ngoâi TC): Subsistent relations Töông quan, t.lieân: Correlation

310

Töôûng thöôûng, thöôûng coâng, baùo ñaùp, thuø lao; phaàn/tieàn thöôûng: Reward Töôûng töôïng, aûo töôûng; tö töôïng kyø dò; phoùng tuùng, ngoâng cuoàng: Fantasy Töôïng ÑM saàu bi (aüm xaùc ÑK luùc vöøa haï töø thaäp giaù xuoáng): Pietaø Töôïng nhoû: Figurine Töôïng tröng; bieåu töôïng hoùa: Symbolize Töôïng/aûnh Thaùnh Giaù (coù hình Chuùa): Crucifix Töïu chöùc theo luaät: Canonical penance Tyø kheo, khaát só, taêng ni: Bhiks(h)u, Bhikkhu Tyû leä sinh ñeû: Fertility rate, Natality Tyû leä; tyû giaù; heä soá: Rate, ratio Tyû suaát sinh: Birthrate

Töông taïi, ôû trong nhau: Perichoresis (circumincession) Töông taïi traïng kitoâ (nôi ÑK hai baûn tính cuøng toàn taïi ôû moät Ngoâi Vò): Christological perichoresis Töông taïi traïng Tam Vò (Ba Ngoâi): Trinitarian perichoresis Töông töï, gioáng nhau; nguï ngoân: Similitude Töông xöùng, töông hôïp, phuø h.: Correspondence Töôøng taän, ñeán cuøng, toaøn dieän, bao goàm heát moïi khía caïnh: Exhaustive Töôøng than vaõn (ôû Gieârusalem): Wailing Wall Töôøng trình, trình thuaät, keâ khai, baùo caùo; keá toaùn, taøi khoaûn, tröông muïc: Account

311

U- Ö

UÛy quyeàn, uûy thaùc; chuyeån giao, trao phoù; phaân quyeàn: Devolve(-lution) UÛy quyeàn/ nhieäm; phaùi ñoaøn: Delegation UÛy quyeàn; ñaïi bieåu, ñaïi dieän; phaùi ñoaøn: Deputation UÛy thaùc nhieäm vuï: Commissioning UÛy thaùc; tín duïng: Fiduciary UÛy vieân coâng toá: Public prosecutor UÛy vieân quaûn trò: Trustee UÛy vieân taøi phaùn, thaåm phaùn; chính thöùc: Official UÛy vieân (ñk 318): Commissary Uyù hoái: Imperfect contrition Uyù hoái, aên naên (vì sôï hình phaït); tieâu hao: Attrition Uyeân nguyeân hoïc KT (nghieân cöùu veà nguoàn goác cuûa caùc vaên kieän KT): Higher criticism Uyeån ngöõ; loái noùi traïi (cho deã nghe): Euphemism Öa gieát choùc: Blood lust Öa tranh ñua, caïnh tranh; noi göông; nuoâi cao voïng: Emulous ÖÙc cheá, ñình chæ; caám ñoaùn, ngaên chaën: Inhibition

UÛng hoä, trung thaønh: Allegiance UÛng hoä vieân (ng. beânh vöïc moät chuû nghóa, hoïc thuyeát): Espouser Uy nghi, oai veä, cao caû, chí toân: Majestic(-y) Uy thaàn: Authorities Uy thaàn, Quyeàn thaàn (phaåm thieân thaàn): Powers Uy theá/löïc: Ascenda(e)ncy Uy tín, thanh theá, aûnh höôûng: Prestige UÛy ban: Committee UÛy ban giaùo hoaøng veà Kinh Thaùnh: Pontifical Biblical Commission UÛy ban Kinh Thaùnh: Biblical Comission UÛy ban phuïng vuï: Liturgical commission UÛy nhieäm thö (ñk 42); meänh leänh, chæ thò: Mandate UÛy nhieäm thö; chöùng minh thö: Missio canonica, credentials UÛy quyeàn toång quaùt: General delegation

312

Öu aùi ñaëc bieät: Preferential love Öu aùi, yeâu thöông ñaëc bieät; yeâu rieâng; thieân vò: Predilection Öu phaåm höõu theå: Entitative attribute Öu phaåm khaû thoâng: Communicable attribute Öu sinh hoïc: Eugenics Öu tieân: Priority Öu vò danh döï (chuû toïa hoäi ñoàng): Primacy of honor Öu vò thaåm quyeàn: Primacy of jurisdiction

Öng thuaän, chaáp nhaän/thuaän; thu nhaän, thu naïp: Acceptance Öng thuaän keát hoân (ñk 1095): Matrimonial/marital c. ÖÙng khaåu; öùng bieán; baøi thô/nhaïc töùc höùng: Impromptu ÖÙng khaåu; öùng taùc; ñeå duøng töùc thì, töùc duïng (sau khi ñieàu cheá=thuoác): Extemporaneous ÖÙng vieân, cöû v., öùng sinh, döï tuyeån, thí sinh: Candidate Öôùc leä: Pro forma Öôùc mong; theå nguyeän voïng (ngoân ngöõ): Optative

313

V

hoaëc treân cöûa nhaø thôø): Tympan(um) Vaticanoâ: Vatican Vaên baûn chuaån nhaän: Textus receptus Vaên boä Hermeticoâ (huyeàn bí tk 1-4): Corpus Hermeticum Vaên caûnh hoùa; caûnh huoáng hoùa: Contextualize(-ation) Vaên chöông khoân ngoan: Wisdom literature Vaên ñoaïn phong caùch Gioan (Mt 11, 25; Lc 10, 22): Johannine passage Vaên hoùa: Culture Vaên hoùa nhoùm hoaëc phuï taàng: Subculture Vaên khaéc hoïc: Epigraphy Vaên khoá lòch söû (ñk 491): Historical archive Vaên kieän; chöùng thö; taøi lieäu, tö lieäu: Document Vaên minh: Civilization Vaên minh Hy laïp; ñaëc ngöõ Hy laïp: Hellenism Vaên ngheä só tk 15 (YÙ): Quattrocentist Vaên phaåm Cleâmenteâ (vaên phaåm nguïy ñöôïc coi nhö laø taùc phaåm cuûa thaùnh Cleâmenteâ): Clementine Literature

Vatican: Vatican, teân cuûa moät trong 7 quaû ñoài ôû Roâma, roäng 44 hecta trôû thaønh laõnh ñòa cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng töø naêm 1929 qua hieäp ñònh Latran. Vatican hieän coù quan heä ngoaïi giao vôùi hôn 100 quoác gia, coù ñaïi dieän taïi Lieân Hieäp Quoác vaø nhieàu toå chöùc quoác teá khaùc. Vaï bieät cheá/haïn (hình phaït chöõa trò daønh cho thaåm quyeàn cao hôn hoaëc laø ñaëc bieät): Reserved censure Vaï huyeàn chöùc (ñk 1333): Suspension Vaï tuyeät thoâng (ñk 1331): Excommunication Vai phuï: Utility man Vai troø; chöùc naêng, phaän vuï: Role Vaûi gai, vaûi boá, vaûi bao taûi: Sackcloth Vaïn vaät haøi hoøa: Universal harmony Vaïn vaät hoïc: Natural history Vaønh/voøng laù, hoa: Wreath Vaït töôøng hình noåi (tam giaùc hay töông töï, nôi ñeàn Hy laïp 314

Vaán naïn nan giaûi: Aporia Vaän maïng, soá meänh, thieân meänh: Destiny Vaän may; thaàn vaän meänh; cuûa caûi: Fortune Vaâng lôøi, vaâng phuïc, phuïc tuøng: Obedience Vaâng phuïc cha meï: Parental obedience Vaâng lôøi theo tinh thaàn P.AÂ.: Evangelic(-al) obedience Vaâng phuïc ñöùc tin (Rm 1, 5): Obedience of faith Vaät chaát; chaát theå: Materia Vaät chaát; chaát theå; vaán ñeà, chuû ñeà; noäi dung, söï kieän: Matter Vaät chaát; höõu hình; vaät lieäu: Material Vaät hoaït thuyeát: Hylozoism Vaät hy sinh: Victim Vaät lyù hoïc: Physics Vaät thaàn thuyeát (tin vaøo thöôïng ñeá vaät chaát): Hylotheism Vaät thaàn, linh vaät, buøa hoä meänh: Fetish Vaät theå thieân giôùi; thieân theå: Celestial bodies Vaät theå vaø ngoân töø: Res et verbum

Vaên phaåm pheâ bình: Critique Vaên phoøng cheùp saùch (cuûa tu vieän): Scriptorium Vaên phoøng (thöôøng tröïc) thöôïng hoäi nghò (ñk 348): Secretariat of the synod Vaên thö löu tröõ; coâng haøm; sôû vaên khoá: Archives Vaên thö; giaáy baùo, traùt; ñôn (ñk 1502tt): Libellus Vaên töï vaø tinh thaàn: The letter and the spirit Vaên xuoâi; ca tieáp lieân: Prose Vaên (hoùa) hoïc daân gian, daân thoaïi: Folklore Vaân vaân. v.v. : Et cetera, etc Vaán ñeà ñeå ngoû: Open-question Vaán ñeà hoùc buùa, khoù khaên nan giaûi: Gordian knot Vaán ñeà linh tinh: Quodlibet Vaán ñeà nhaát laõm (lieân quan ñeán caùc Phuùc AÂm nhaát laõm): Synoptic problem/question Vaán ñeà quyeát tuïng (ñk 1641): Res judicata Vaán ñeà soáng cheát: Matter of life and death Vaán ñeà, tranh ñieåm; keát thuùc; keát quaû; phaùt xuaát; phaùt haønh; soá baùo: Issue Vaán ñeà; chuû ñeà: Problem 315

Vò linh höôùng: Spiritual director Vò lôïi thuyeát, chuû nghóa duy ích: Utilitarianism Vò ngöõ; thuoäc tính; thuoäc töø; xaùc nhaän: Predicate Vò saùng laäp: Founder Vò tha: Altruism(-ist), selfless Vò thaùnh (Hoài giaùo): Wali Vò thaày linh höôùng (AÁn ñoä): Guru Vò thò tuøng ÑGH: Papal Chamberlain Vò tieàn nhieäm, baäc tieàn boái; toå tieân: Predecessor Vò trí cao quyù, noåi baät: Pride of place Vò trí; vò theá; chöùc vuï; laäp tröôøng, luaän ñieåm: Position Vò töû ñaïo tieân khôûi (thaùnh Steâphanoâ): Protomartyr Vieäc ban haønh; ñaïo luaät: Enaction(-tment) Vieäc ñeàn toäi (khi chòu bí tích caùo giaûi): Sacramental satisfaction Vieäc giaùo daân chæ ñònh giaùo só giöõ caùc giaùo chöùc: Lay investiture Vieäc keát aùn; xaùc/kieân tín: Conviction

Vaät toå: Totem Ve vaõn, taùn tænh: Flirtation Veû ngoaøi, ngoaïi dieän/daïng; ñaëc ñieåm beân ngoaøi; theå dieän: Externals Veùn môû, baøy toû, thoå loä; maïc khaûi: Reveal Veát ghi, kyù tích: Engram Veát, chaám, ñoám: Macula Vi haønh: Go about incognito Vi phaïm, phaïm phaùp: Transgression Vi phaïm; xaâm phaïm; cöôõng hieáp, hieáp daâm: Violation Vi phaân taâm thaàn: Mental atomism Vì coâng ñöùc: Meritorious Vò baûo trôï, ng. ñôõ ñaàu; oâng baàu uûng hoä: Patron Vò ñaïi dieän Chuùa Kitoââ (Giaùo Hoaøng): Vicar of Christ Vò ñaïi dieän thaùnh Pheâroâ (G. Hoaøng): Vicar of Peter Vò ñoàng teá: Concelebrant Vò giaùm khaûo giaùo phaän (thaåm xeùt öùng vieân cho caùc chöùc vuï trong ñòa phaän): Synodal examiner Vò kyû, ích kyû: Egoist(-ical) Vò lai khaû höõu: Futurible

316

Vieãn caûnh, phoái caûnh; vieãn töôïng, trieån voïng; quan ñieåm: Perspective Vieän daãn; caàu khaån/ xin; goïi leân, gôïi laïi/ra: Invoke Vieän maät tuyeån (ñeå baàu ÑGH): Conclave Vieän phuï, ñan vieän tröôûng: Abbot Vieän phuï bieät haït: Abbot nullius Vieän phuï caû/toång quyeàn (Doøng Bieån ñöùc): Abbot primate Vieän/hieäu tröôûng, giaùm ñoác, giaùm sôû: Rector Vieáng moä hai toâng ñoà (cöù 5 naêm moät laàn, caùc giaùm muïc veà Roma gaëp ÑGH, ñk 400): Ad limina (Apostolorum) visit Vieát baèng tay; chöõ vieát tay: Handwriting Vieát sô yù, lôõ buùt: Slip of the pen Vinh danh; vinh quang; thieân ñaøng: Glory Vinh hoùa; toân leân; taùn döông, tuyeân döông: Glorify Vinh phuùc: Beatific Vinh quan khaùch quan: Objective glory

Vieäc laøm cuûa taùc nhaân: Opus operantis Vieäc nhaéc ñeán hay ñöôïc nhaéc ñeán; ng. ñöôïc giôùi thieäu (tôùi moät ngöôøi khaùc): Referral Vieäc phuïc vuï, taùc vuï phuïc dòch: Diaconia Vieäc TC phaùi göûi; söù meänh TC uûy thaùc: Missio Dei Vieäc thieän, laøm phuùc: Good works Vieäc thieän/ nghóa; cuûa daâng cuùng: Benefaction, good works Vieäc toâng ñoà: Apostolate Vieäc toâng ñoà giaùo daân: Lay apostolate Vieäc xöng toäi, pheùp giaûi toäi; thuù nhaän: Confession Vieân chöùc tu vieän (do beà treân boå nhieäm): Obedientiary Vieân chöùc tö phaùp; bieän lyù; thuoäc coâng khoå, taøi chính: Fiscal Vieân maõn cuûa TC (Ep 3, 19): Fullness of God Vieân maõn cuûa Thaàn tính (Cl 2, 9): Fullness of the Deity Vieân thu thueá: Tax-collector

317

Vinh quang: Glory, kabod Vinh quang chuû quan: Sujective glory Vinh quang moâ thöùc: Formal glory Vinh quang ngoaïi taïi: External glory Vinh tuïng ca, caâu kinh taùn tuïng: Doxology Vónh cöûu, maõi maõi :Forever Vónh cöûu, vónh vieãn, ñôøi ñôøi: Eternity Vónh cöûu, vónh vieãn, ñôøi ñôøi: Sempiternal Vónh haèng tính: Eternality Vónh haèng/toàn, tröôøng toàn, löu nieân: Perennial Vónh vieãn, tröôøng /haèng toàn; chung thaân: Perpetual, eternity Voõ ñoaùn, phaùn ñoaùn lieàu lónh; xeùt ñoaùn (Mt 7, 1-2): Rash judgment Voan ñoäi ñaàu: Religious veil Voøm trôøi: Firmament Voøng chuù giaûi: Hermeneutical circle Voøng ñôøi: Life cycle Voøng gai: Crown of thorns Voøng hoa, traøng hoa: Garland

Voøng hoa Muøa Voïng (voøng laù, ôû giöõa coù 4 caây neán ñöôïc laàn löôït thaép leân qua 4 tuaàn Muøa Voïng): Advent wreath Voøng khaâu, nhaãn; ñoaøn theå; voõ ñaøi: Ring Voøng traùnh thai: Intra-uterine device, IUD Voïng ñoäng, rung ñoäng: Agitate Voïng phuïc sinh: Easter vigil Voâ [yù] thöùc; voâ tình; baát tænh: Unconscious Voâ bieân tieàm caùch: Potential infinite Voâ bieân töông ñoái: Relative infinite Voâ bieân, voâ cuøng, voâ taän: Infinite Voâ caûm, laõnh ñaïm: Apathy Voâ caûm/giaùc/öu; thanh tònh, bình thaûn: Ataraxy Voâ cuøng, voâ taän: No end Voâ ñieàu kieän; döùt khoaùt: Unconditional Voâ giai caáp: Classless Voâ haïn: Infinite Voâ haïn ñònh, khoâng thôøi haïn: Sine die Voâ hieäu, baát thaønh; ng. baát taøi: Nullity

318

Voâ thaàn khoa hoïc: Scientific atheism Voâ thaàn lyù thuyeát: Theoretical atheism Voâ thaàn tích cöïc (coù lyù do ñeå khoâng tin): Positive atheism Voâ thaàn tieâu cöïc (khoâng coù lyù do ñeå tin): Negative atheism Voâ theå, voâ hình; thieâng lieâng: Incorporeal Voâ thieân höôùng: Apatheia Voâ thöôøng: Transient, impermanence Voâ tín coá caùch/ tình (töø choái ñöùc tin): Positive infidel(ity) Voâ tín khieám caùch (voâ toäi): Negative infidel(-ity) Voâ tín khuyeát/ tieâu caùch, maát ñöùc tin (coù loãi): Privative infidel(-ity) Voâ tín ngöôõng: Unbelief Voâ tín (khoâng coù loøng tin); xaûo traù: Faithless Voâ tín, khoâng chòu tin, cöùng loøng tin; hoaøi nghi, ngôø vöïc: Incredulity Voâ tính: Agam(ic)mous Voâ tình/yù, khoâng chuû taâm, coá yù; ngoaøi yù muoán: Involuntary Voâ toäi: Sinlessness, innocence

Voâ hieäu hoùa, baõi hieäu: Invalidate Voâ hieäu hoùa, trieät huûy: Diriment Voâ hieäu löïc; voâ caên cöù; voâ giaù trò, baát thaønh; taøn pheá, pheá binh, pheá nhaân: Invalid Voâ hieäu; voâ ích, uoång coâng; haõo huyeàn; töï phuï, töï ñaéc, kieâu kyø: Vain Voâ hình: Invisibility Voâ hình, voâ töôùng: Bodiless Voâ höõu theå hoïc: Meontology Voâ ích, voâ duïng, voâ hieäu, phuø phieám, taàm phaøo: Futile Voâ luaân, ñoài baïi: Immoral Voâ lyù, phi l., boäi l., ngôù ngaån, loá bòch: Absurd(-ity) Voâ minh, ñaàn ñoän: Ignorant Voâ ngoä, khoâng sai laàm (Kinh Thaùnh): Inerrancy Voâ ôn: Ingratitude Voâ saûn: Proletarian Voâ saûn löu manh: Lumpenproletariat Voâ sinh khí, voâ hoàn; voâ tri voâ giaùc, baát tænh; teû nhaït: Inanimate Voâ thaàn heä thoáng: Systematic atheism

319

Vuõ truï, theá giôùi: Universe Vuõ truï: Cosmos Vuõ truï caùnh chung luaän: Cosmic eschatology Vuõ truï hoïc: Cosmography Vuõ truï quan: World-view Vuõ truï quan, v.tr.luaän: Cosmology Vuù nuoâi, meï nuoâi: Foster mother Vuï kieän, vuï aùn, aùn kieän: Cause Vuï noå lôùn (khôûi ñieåm vuõ truï): Big-bang Vuï phong thaùnh: Cause of canonization Vuï tranh caõi veà quyeàn chæ ñònh giaùo chöùc (giöõa ÑHG vaø hoaøng ñeá, tk 11-12): Investiture controversy Vuï xöû Ñöùc Gieâsu: Trial of Jesus Vua: King Vua nöôùc Phaùp: Christian Majesty, His Most Vua Taây ban nha: Catholic Majesty Vuñu [Voâñu] giaùo (ôû Haiti giaùo thuyeát hoãn hôïp troän laãn caùc yeáu toá toân giaùo Chaâu Phi Dahomey- vôùi nhöõng loái yeâu thuaät, thoâng thieân vaø loøng ñaïo Coâng giaùo bình daân); yeâu thuaät, ma phaùp: Voodoo

Voâ toân giaùo: Areligious Voâ toân giaùo: Irreligion(-ious) Voâ toân giaùo, voâ tín nguôõng, voâ ñaïo; soáng söôïng, gaøn dôû: Ungodliness Voâ tri baát khaû trieät (ngoaøi söùc hieåu bieát): Invincible ignorance Voâ tri khaû trieät (coù theå khaéc phuïc, trieät tieâu): Vincible ignorance Voâ tri (ñk 15), khoâng hay bieát; ngu ñoát, voâ hoïc: Ignorance Voâ voïng; tuyeät voïng: Hopelessness Voâ (giôùi) tính: Asexual Voàn vaõ, nieàm nôû, nhieät tình, nhanh nhaåu; vui veû, vui tính, linh hoaït: Alacrity Vôû kòch; ngheä thuaät saân khaáu; chuyeän bi thaûm; bi/thaûm kòch: Drama Vôõ moäng, tænh moäng; tænh ngoä, thöùc tænh: Disenchant Vôï choàng ly thaân: Marital separation Vôùi (bao haøm) ñieàu kieän: Conditional Vu khoáng/caùo: Calumny Vuõ löïc töø beân ngoaøi: Extrinsic force 320

Vui möøng vaø Hy voïng (Hieán cheá muïc vuï cuûa Vaticanoâ II): Gaudium et Spes Vui möøng, haân hoan, hoan hæ: Exult(-ation) Vui veû, hoan hæ: Joyful Vui veû, hôùn hôû; ngaø ngaø (hôi say): Merry Vui veû/töôi; phoùng ñaõng; tình duïc/loaïn daâm ñoàng nam giôùi: Gay Vuøng ñaát Toøa thaùnh, laõnh ñòa giaùo hoaøng: Pontifical state(s) Vuøng ñaát voâ chuû (naèm giöõa hai quaân tuyeán): No man’s land Vuøng kích duïc: Erogenous zone Vuøng (lieân tænh) doøng (Doøng Teân): Assistancy Vöøa coâng chính maø cuõng vöøa toäi loãi (tình traïng ngöôøi kitoâ theo Luther): Simul justus et peccator Vöïc löûa, ñòa nguïc: Gehenna Vöïc thaúm; aâm phuû: Abbyss Vöõng chaéc; kieân quyeát: Firmness Vöôøn caây daàu (oâliu): Garden of Gethsemane

321

Vöôøn Eden (ñòa ñaøng): Garden of Eden Vöôøn nho: Vineyard Vöôøn (khuoân vieân) nhaø thôø (coù khi ñöôïc duøng laøm nghóa trang): Churchyard Vöôøn, coâng vieân: Garden Vöông chöùc, laõnh quyeàn; ñaát vöông quoác, coâng quoác: Principality Vöông cung thaùnh ñöôøng: Basilica Vöông mieän, trieàu thieân; vöông quyeàn; voøng hoa, voøng laù, v.v.; ñænh, ngoïn; ñænh ñaàu, choùp muõ: Crown Vöông quoác: Kingdom Vöông quoác ÑK: Kingdom of Christ Vöông quoác; ñòa haït; laõnh vöïc: Realm Vöông quoác; vöông quyeàn: Regnum Vöông quyeàn: Kingship Vöông quyeàn ÑK: Kingship of Christ Vöông quyeàn/trieàu cuûa TC: Reign of God Vöông vò/quyeàn: Royalty Vöôït quaù leân treân, sieâu thaêng/vieät: Transcend

X

Xaùc loaøi ngöôøi soáng laïi: Resurrection of the body Xaùc quyeát; taát yeáu: Apodictic Xaùc suaát loù daàn: Emergent probability Xaùc thòt, nhuïc duïc: Carnal Xaùc thòt, x.phaøm; nhuïc theå; ngöôøi phaøm: Flesh Xaùc thöïc tính thaàn hoïc: Theological certainty Xaùc thöïc tính; xaùc nhieân tính; nieàm xaùc quyeát/tín: Certitude Xaùc tín luaân lyù/leõ thöôøng (chaéc ñuû ñeå haønh ñoäng, ñk 1608): Moral certitude Xaùc tín öùc quyeát (tin chaéc laø ñuùng): Moral certitude Xaùc tính öùc quyeát (thöïc söï coù khaû naêng laø ñuùng/seõ xaûy ra): Moral certainty Xaûy ra laïi, taùi dieãn, taùi hieän, taùi xuaát: Recurrence Xaác laùo, sæ nhuïc: Hybris Xañoác: Sadducees Xaâm phaïm; xaâm nhaäp; laïm duïng; vi phaïm, phaïm phaùp; xuùc phaïm, phaïm toäi: Trespass Xaáu töï baûn chaát: Intrinsic evil Xaáu, aùc, döõ; ma quaùi: Evil

Xa xæ phaåm: Luxury article Xa xæ/hoa; loäng laãy: Luxury Xaø giaùo (moät nhaùnh ngoä giaùo): Ophites Xaø ngang thaäp giaù: Patibulum Xaõ hoäi chuû nghóa: Socialism Xaõ hoäi hoaøn chænh (khoâng caàn ñeán xaõ hoäi khaùc ñeå ñaït muïc ñích cuûa mình, thí duï quoác gia, GH): Perfect society, societas perfecta Xaõ hoäi hoïc: Sociology Xaõ hoäi kitoâ (goàm caû GH vaø quoác gia): Corpus Christianum Xaõ hoäi; hoäi ñoaøn: Society Xaõ sinh hoïc: Sociobiology Xaù toäi, xaù mieãn, tha thöù; thuyeân giaûm: Remission Xa, xa xoâi, vieãn cöï; giaùn caùch; heûo laùnh: Remote Xaùc ñònh, chaéc chaén; minh baïch, roõ raøng: Definite Xaùc ñònh soá löôïng, ñònh löôïng; löôïng töû hoùa: Quantification Xaùc ñònh; quyeát ñònh; quyeát taâm: Determination

322

Xích, buoäc laïi, kieàm cheá; caàm chaân, giöõ laïi; lieân keát, gaén chaët: Enchain Xích, thöôùc: Cubit Xích, xieàng; daõy, traøng; maïng löôùi: Chain Xieàng xích thaùnh Pheâ-roâ: Peter's Chains Xieàng xích; boù buoäc, aùp cheá; cheá ngöï; noâ dòch hoùa: Enfetter Xin Chuùa ñöøng ñeå xaûy ra !: God forbid ! Xin/caùo loãi: Apologize Xoa dòu, laøm giaûm ñau khoå: Anodyne Xoùa, xoùa boû: Efface(-ment) Xoaù toäi: Remission of sin Xoùm Do thaùi; khu bieät cö: Ghetto Xoâ-phoâ-ni-a, Xp: Zephaniah Xu höôùng tieán trieån, tieán hoùa: Evolutive Xuaân phaân: Spring/vernal equinox(-octial) Xuaát gia: To wear the frock Xuaát haønh, Xh; xuaát Ai caäp; di daân/taûn: Exodus Xuaát hieän; hình daùng, daùng daáp, beà ngoaøi: Appearance

Xaây döïng, neâu göông saùng/toát, khuyeán thieän, caûm hoùa: Edify(-ication) Xaây döïng, thieát laäp; döïng leân; ñaët ñöùng thaúng; cöông leân: Erect(-ion) Xaåy ñeán tieáp theo sau, tieáp phaùt; phaùt sinh töø; keát quaû laø: Ensue Xe tang; ñeá ñeøn neán nhieàu ngoïn (duøng trong phuïng vuï giôø Kinh Saùch caùc ngaøy cuoái Tuaàn Thaùnh): Hearse Xem laïi, xeùt laïi, toång kieåm; hoài töôûng; ñieåm saùch/baùo, ñieåm duyeät, taïp chí; duyeät binh: Review Xen-tô, Celta: Gaelic Xeùt mình: Examination of conscience Xeùt mình; khaûo xeùt: Examen Xeùt mình chung: General examen Xeùt mình rieâng: Particular examen Xeùt mình toång quaùt: General examen Xeùt xöû; baûn aùn, thaåm aùn: Judgment Xích ñaïo: Equator

323

Xöù ñaïo, giaùo xöù (ñk 515tt): Parish Xöù Elñoârañoâ, nôi khoâng töôûng: El Dorado Xöù Giuñeâa: Judaea Xöùc daàu: Anoint(-ing) Xöùc daàu thaùnh; Theâm söùc (Ñoâng phöông): Chrismation Xöùc daàu; bí tích Xöùc daàu beänh nhaân: Unction Xöng thuù chung; (phaàn ñaàu Leã) thuù toäi chung: General confession Xöng thuù kín, trong toøa: Auricular confession Xöng toäi «trong toøa», chòu bí tích caùo giaûi: Sacramental confession Xöng toäi chung; xöng toäi cho caû ñôøi/caû naêm: General confession Xöng toäi ñaïi loaïi (khoâng keå ra töøng toäi): Generic(-al) confession Xöng toäi ñaày ñuû: Integrity of confession Xöng toäi haèng naêm: Annual confession Xöng toäi laàn ñaàu: First confession

Xuaát phaùt-quy hoài: Exitusreditus Xuaát saéc/chuùng, öu tuù, sieâu quaàn, tuyeät vôøi: Excellence Xuaát thaàn, ñoàng nhaäp; hoân meâ: Trance Xuaát thaàn, nhaäp ñònh; traïng thaùi meâ ly, ngaây ngaát, say söa; cöïc kyø haïnh phuùc: Ecstasy(-atic) Xuaát tòch (ñk 270): Excardination Xuaát vieän, ngoaïi vi hoùa (ñk 687): Exclaustration Xuùc phaïm, laøm maát loøng, phaïm toäi, vi phaïm; chöôùng ngaïi; thöông toån; taán coâng: Offend(-ence, -ense), slander Xuùc phaïm; vi phaïm; laøm maát tö caùch, haï theå giaù; baõi boû, söûa ñoåi (ñk 20): Derogation Xung ñoäng, x.naêng; kích giuïc, thuùc ñaåy: Impulse Xung ñoät, ñoái ñaàu; maâu thuaãn: Conflict Xung khaéc giaø treû: Generation gap Xuoáng nguïc toå toâng: Descent into hell Xuyeân vaên hoùa: Cross-cultural 324

Xöng toäi rieâng: Private confession Xöng toäi phaïm [söï] thaùnh: Sacrilegious confession Xöng toäi toøa kín ("keà beân tai"): Auricular Confession Xöng toäi toång quaùt: General confession

Xöng toäi thöôøng xuyeân: Frequent confession Xöùng ñaùng, coù coâng: Deserve Xöông thaùnh treân baøn thôø: Sepulcher Xöôùng ñaùp ca: Responsory

325

Y

YÙ kieán caän tín: Sententia fidei proxima YÙ kieán chung: Sententia communis YÙ kieán coù caên cöù: Well founded opinion YÙ kieán coù cô sôû vöõng: Sententia bene fundata YÙ kieán coá ñònh, ñònh kieán: Fixed idea YÙ kieán ñaïo ñöùc: Pious opinion YÙ kieán xaùc ñaùng veà maët thaàn hoïc: Theologically certain opinion, sententia theologice certa YÙ kieán, quan ñieåm; dö luaän: Opinion YÙ kieán/giaùo huaán chung: Common teaching YÙ leã, boång leã: Mass intention YÙ muoán dó haäu: Consequent will YÙ muoán dó tieàn: Antecedent will YÙ muoán; yù chí: Volition YÙ nghóa: Meaning YÙ nghóa aùm duï, nguï yù: Allegorical senses YÙ nghóa caùnh chung: Eschatological senses YÙ nghóa haäu keát: Illative sense

Y döôïc (thuoác) coù chaát nha phieán: Opiate Y phuïc; aùo daøi; leã phuïc; trang phuïc; voû ngoaøi: Dress Y phuïc giaùo só: Clerical dress YÙ chí; yù löïc; yù muoán, quyeát taâm; thaùi ñoä cö xöû; chuùc thö, di chuùc: Will YÙ Chuùa: Will of God YÙ ñònh, döï ñònh, chuû taâm, quyeát taâm; muïc ñích; yù ñoà: Purpose YÙ ñònh, yù höôùng; muïc ñích; yù nguyeän, yù chæ: Intention YÙ ñònh cöùu ñoä cuûa TC: Salvific will of God YÙ ñònh nhaân haäu: Good pleasure YÙ höôùng trong laønh: Purity of intention YÙ kieán caùi nhieân: Sententia probabilis YÙ kieán caùi nhieân hôn, coù xaùc suaát cao hôn (coù khaû naêng ñuùng hôn): More probable opinion, Sententia probabilior YÙ kieán caùi nhieân (coù khaû naêng ñuùng): Probable opinion 326

YÙ nghóa höôùng thöôïng (chæ veà trôøi, ñôøi sau): Anagogical senses YÙ nghóa lòch söû: Historical senses YÙ nghóa thaàn nghieäm hoaëc bieåu töôïng cuûa KT: Mystical sense of Scripture YÙ nghóa thích öùng: Accommodated senses YÙ nghóa thieâng lieâng: Spiritual senses YÙ nghóa tieân tröng, ñieån hình, tieâu bieåu: Typical/typological senses YÙ nghóa troïn veïn, ñaày ñuû [hôn]: Sensus plenior YÙ nghóa töôïng tröng; thuyeát bieåu töôïng: Symbolism YÙ nghóa tyû duï: Tropological senses YÙ nghóa vaên töï cuûa Kitoâ: Literal sense of Scripture YÙ nieäm, khaùi nieäm; (trong TC) bieät kyù, ñaëc thuø caùch, tö caùch (cuûa moãi Ngoâi trong TC Ba Ngoâi): Notion YÙ thöùc: Conscience YÙ thöùc heä, chuû nghóa: Ideology YÙ thöùc hoài coá, phaûn hoài: Reflective conscience

YÙ thöùc luaân lyù: Moral conscience YÙ thöùc nhoùm: Group conscience YÙ thöùc taäp theå: Collective conscience YÙ thöùc thaùnh thieâng: Sense of the sacred YÙ thöùc toäi loãi: Sense of sin YÙ thöùc traùch nhieäm: Sense of responsibility YÙ thöùc u aùm, taâm trí lu môø: Obnubilation YÙ thöùc veà mình: Selfconscience YÙ töôûng, yù nieäm, khaùi nieäm; yù kieán: Idea Yeám khí thaàn hoïc (noåi giaän khi tranh luaän veà thaàn hoïc): Odium theologicum Yeân laëng/tónh; bình/ñieàm tónh, thanh thaûn: Calm Yeâu chuoäng/coå vuõ hoøa bình, chuû hoøa: Eirenicon Yeâu meán/thöông; tình yeâu, loøng meán; ñöùc aùi/meán: Love Yeâu thöông tha nhaân, ñoàng loaïi: Love of neighbo(u)r Yeâu tinh, nöõ yeâu quaùi (ñoái laïi vôùi incubus quyû ñöïc): Succubus 327

Yeáu tính, baûn theå: Quiddity, essence Yeáu toá quyeát ñònh, xaùc ñònh: Determinants Yeáu toá so saùnh: Element of comparison Yeáu toá Thaùnh Theå (baùnh vaø röôïu): Eucharistic elements

Yeâu/öa thích; caûm thaáy thích thuù; thöôûng thöùc; höôûng thuï: Enjoy Yeát kieán giaùo hoaøng: Papal audiences

328

TÖØ VÖÏNG TRIEÁT THAÀN CAÊN BAÛN ANH VIEÄT PHILOSOPHICO - THEOLOGICAL LEXICON English - Vietnamese

Tieáp theo cuoán Töø Vöïng Trieát Thaàn Caên Baûn Phaùp - Vieät (= TVTTCB / PV — Lexique Philosophique et Theùologique, Français Vietnamien) xuaát baûn hoài muøa Xuaân 1994, chuùng toâi xin ñöôïc haân haïnh giôùi thieäu ñeán Quyù Vò cuoán Töø Vöïng Trieát Thaàn Caên Baûn Anh - Vieät (= TVTTCB / AV — English - Vietnamese Philosophico-Theological Lexicon) ñôn thieån naøy, nhö laø moät böôùc sô phaùc trong coâng taùc chuyeån töø noùi chung, vaø caùch rieâng trong vieäc chuyeån töø trieát thaàn töø tieáng Anh sang tieáng Vieät. Mong laø cuoán TVTTCB Anh-Vieät naøy seõ öùng ñaùp ñöôïc phaàn naøo nhöõng yeâu caàu hoái thuùc maø chuùng toâi nhaän ñöôïc töø nhieàu giôùi ñang raát quan taâm ñoái vôùi coâng taùc chuyeån töø vaø thoáng nhaát ngoân ngöõ trong caùch bieåu trình tö töôûng Kitoâ baèng tieáng Vieät, hoaëc chuyeån trình sang tieáng Vieät leà loái dieãn ñaït phoå bieán cuûa giaùo lyù vaø caùc hoïc thuyeát kitoâ. Vaén goïn, moái quan taâm ñoù khoâng gì khaùc hôn laø: laøm sao ñeå, khoâng coøn phaûi chôø laâu theâm nöõa, tieáng Vieät coù ñöôïc moät leà loái ñaëc thuø vaø thích ñaùng trong caùch bieåu ñaït tö töôûng Kitoâ. Leà loái phoå bieán aáy ñaõ coù theå gaëp thaáy ñöôïc ôû trong caùc thöù tieáng kyø cöïu cuûa theá giôùi Kitoâ Giaùo: moät leà loái tuy ñaõ saün coù, nhöng cuõng khoâng ngöøng cao toác bieán phaùt, nhaát laø trong nhöõng thaäp kyû vöøa qua cho ñeán nay, vaø ngaøy caøng maëc laáy nhöõng hình thaùi ña daïng hôn theâm. Ñuùng theá. Ngaøy tröôùc, khi maø caùc moân hoïc thaùnh kitoâ 329

ñöôïc truyeàn thoâng qua La ngöõ hay moät soá raát ít ngoân ngöõ khaùc, khoâng khaùc xa La ngöõ laø maáy, - thì vieäc duøng töø, chuyeån töø xem ra khaù ñôn giaûn vaø thöïc söï nhaát trí, neáu khoâng noùi laø nhaát loaït. Nhöng, ngaøy nay thì khaùc haún: doàn thuùc bôûi ñaø tieán phaùt nhanh roäng cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, cuûa caùc ngaønh khoa hoïc kyõ thuaät vaø nhaân vaên - coù taàm aûnh höôûng saâu roäng ñeán ñôøi soáng cuõng nhö giaùo thuyeát kitoâ, vaø bôûi vieäc duøng moät caùch phoå bieán, - ngay caû töø nhöõng thôøi tieàn coâng ñoàng Vaticanoâ II, - caùc thöù tieáng baûn xöù ñeå laøm coâng cuï cho vieäc truyeàn thoâng kia, cuøng ñöôïc aùnh saùng môùi cuûa coâng ñoàng chieáu soi cho thaáy roõ hôn veà thöïc traïng hieäp nhaát ña daïng trong Kinh Thaùnh, trong khoa ngaønh caùc moân hoïc thaùnh cuõng nhö trong toaøn boä cuoäc soáng Giaùo Hoäi, thuaät ngöõ kitoâ ñaõ phaûi bieán phaùt - vaø phaûi bieán phaùt nhanh - nhaèm öùng ñaùp cho kòp nhöõng ñoøi hoûi cuûa ñaø tieán chung, cuõng nhö ñaõ maëc laáy nhöõng hình thaùi ngaøy caøng ña daïng hôn theâm, tuøy theo phong caùch vaø nhu caàu cuûa caùc moâi tröôøng ngoân ngöõ, vaên hoùa vaø moân ngaønh maø noù phuïc vuï. Ñoù khoâng phaûi laø chuyeän laï, vì thuaät ngöõ laø sinh ngöõ, vaø ñaõ laø sinh ngöõ, taát thuaät ngöõ kitoâ cuõng phaûi bieán phaùt theo nhòp soáng cuûa loaøi ngöôøi vaø cuûa Giaùo Hoäi. Theá neân, hieän nay, ngay trong cuøng moät thöù tieáng, trong cuøng moät mieàn xöù hoaëc cuøng moät khoa ngaønh thuoäc thaàn hoïc, trieát hoïc hoaëc moät ngaønh moân naøo khaùc, thì cuõng vaãn coù theå ñoïc thaáy nhieàu boä töø ñieån hay baùch khoa töø ñieån, v.v. khaùc nhau. Vì vaäy, coâng taùc chuyeån töø hay taïo töø khoâng phaûi laø moät vieäc laøm chæ caàn tieán haønh moät laàn laø xong, nhöng traùi laïi, ñoù laø moät coâng trình caàn ñöôïc lieân tuïc thi coâng, caàn ñöôïc caûi thieän vaø caûi tieán khoâng ngöøng, vaø dó nhieân laø vôùi söï hôïp taùc gaàn xa cuûa caùc baäc hoïc giaû uyeân thaâm. Laø moät taäp töø vöïng caên baûn, chöù khoâng phaûi laø moät pho töø ñieån hay baùch khoa töø ñieån vôùi taát caû nhöõng gì caàn phaûi coù cho xöùng vôùi danh xöng aáy, cuoán TVTTCB / AV ñaõ khoâng coù yù - vaø cuõng khoâng theå - nhaèm ñeán vieäc giaûi thích noäi dung yù nghóa giaùo thuyeát vaø lòch söû... cuûa töøng töø moät, maø chæ ñôn thuaàn ñeà ra moät hay nhieàu töø

330

tieáng Vieät töông öùng veà töø/ngöõ nghóa hay yù nghóa xeùt chung, vôùi töø tieáng Anh. Tuy nhieân, nhöõng khi thaáy caàn vaø coù theå laøm moät caùch ngaén goïn ñöôïc, thì chuùng toâi cuõng gheùp keøm theâm moät lôøi giaûi thích ñôn sô, ñaët trong ngoaëc. Ñaõ laø töø vöïng, taát phaûi chuyeån ngöõ caùc töø chuyeân moân, töùc laø caùc thuaät ngöõ. Tuy nhieân, bôûi chöa thaáy caàn phaûi ñaït cho tôùi möùc thuaàn tuùy chuyeân moân hay chuyeân moân cao ñoä, cuoán TVTTCB Anh - Vieät chæ xin döøng laïi ôû choã hieåu töø thuaät ngöõ theo moät nghóa roäng, vaø xin ñöôïc tieán haønh theo yù nghóa ñoù. Noùi caùch khaùc, caùc töø maø cuoán Töø Vöïng ñeà ra ñoâi luùc chæ laø nhöõng töø phoå duïng trong caùch noùi vaø hieåu hôi chuyeân moân cuûa ngoân ngöõ kitoâ xeùt chung (thöôøng duøng trong caùc sinh hoaït cuûa ñôøi soáng kitoâ, nhö laø trong: giaùo lyù, phuïng vuï, trieát hoïc, thaàn hoïc, luaân lyù, tu ñöùc, giaùo luaät, v.v....). Maët khaùc, chuùng toâi nhaän thaáy cuõng neân theâm vaøo moät soá - duø laø raát nhoû - caùc töø ít nhieàu chuyeân moân thöôøng gaëp cuûa caùc toân giaùo khaùc vaø cuûa caùc boä moân khoa hoïc ñôøi, ñeå coù theå baét ñaàu laøm quen, giao teá vaø ñoái thoaïi vôùi caùc toân giaùo vaø caùc laõnh vöïc khaùc trong ñôøi soáng; bôûi leõ thôøi ñaïi ngöôøi kitoâ ñang soáng ngaøy nay laø thôøi ñaïi ñaïi keát, laø thôøi ñaïi ñoái thoaïi, laø thôøi ñaïi töông quan ñoái taùc chaët cheõ giöõa heát moïi ngaønh nghieân cöùu vaø moïi kinh nghieäm hieåu bieát cuûa con ngöôøi, cuõng nhö giöõa heát moïi laõnh vöïc sinh hoaït cuûa toaøn theå coäng ñoàng nhaân loaïi. Laøm sao xaõ hoäi loaøi ngöôøi coù theå tieán böôùc theo moät con ñöôøng khaùc ñi ñöôïc, khi maø heát taát thaûy nhöõng gì hieän höõu ñeàu xuaát phaùt töø cuøng moät coäi nguoàn duy nhaát laø chính Thieân Chuùa! Ngoaøi ra, neáu ñaõ khoâng ghi leân nhöõng töø xem ra khoâng coøn ñöôïc duøng ñeán maáy trong thôøi nay, thì buø laïi, cuoán Töø Vöïng cuõng ñaõ coá gaéng toái ña theo söùc mình, ñeå thaâu löôïm nhöõng töø môùi, nhöõng kieåu noùi môùi gaëp thaáy trong caùc taùc phaåm phaùt haønh gaàn ñaây nhaát. Heät nhö cuoán Töø Vöïng Phaùp - Vieät, cuoán Töø Vöïng Anh - Vieät cuõng khoâng nhaán maïnh nhieàu ñeán vieäc phaân loaïi, chia gioáng caùc töø cho khuùc chieát vaø ñaày ñuû, vì coøn chôø yù kieán boå sung ñeå kieän toaøn. Trong luùc chôø ñôïi, chuùng toâi muoán daønh ñeå taâm löïc cho noäi dung

331

ngöõ nghóa nhieàu hôn laø cho hình thöùc phuï tuøy; vaû ngoaøi noäi dung ngöõ nghóa ra, cuõng chöa thaáy coù gì khaùc caàn gaáp, vì trong tieáng Vieät, theo maët caù daïng cuûa moãi töø maø xeùt, thì khoâng thaáy coù quy caùch naøo ñeå chæ ñònh roõ veà loaïi, gioáng cuûa chuùng; muoán nhaän dieän vaø xaùc ñònh, thì caàn phaûi nhôø ñeán vieäc gheùp keøm caùc phuï töø, nhö: söï, caùi, con, keû, ngöôøi,... tính, thaùi ñoä, tình traïng, v.v... Ngoaøi ra, neáu coù ñi theo con ñöôøng ñôn giaûn nhö theá, thì cuõng chæ laø ñeå cho giai ñoaïn khôûi ñaàu naøy ñöôïc nheï nhaøng hôn ñoù thoâi, cuõng nhö ñeå daønh troïn töï do cho ngöôøi duøng trong vieäc nhaän dieän maø xaùc ñònh veà thöù loaïi caùc töø, cuøng choïn löïa phuï töø theo sôû kieán thích ñaùng cuûa mình. Cuoái cuøng, xin ñöôïc neâu laïi ôû ñaây sôû nguyeän maø chuùng toâi ñaõ coù dòp ghi leân trong Lôøi Noùi Ñaàu cuûa cuoán Töø Vöïng Phaùp - Vieät, ñoù laø: Mong seõ nhaän ñöôïc - töø Quyù Vò taát thaûy - nhieàu yù kieán chæ giaùo quyù baùu vaø nhaän ñònh xaây döïng phong phuù, ñeå coù theå ñi theâm nhöõng böôùc keá tieáp - vöõng chaéc hôn, hoaøn bò hôn - trong noã löïc bieân soaïn chuyeån töø naøy. Caùc soaïn giaû. Paris, ngaøy 01 thaùng 01, 1996

Kyù Hieäu Vieát Taét cñ: coâng ñoàng cg: coâng giaùo ñk: ñieàu khoaûn (canon: Giaùo luaät) ÑGH: Ñöùc Giaùo hoaøng ÑK: Ñöùc Kitoâ

ÑM: Ñöùc Meï GH: Giaùo hoäi GM: Giaùm muïc TGM: Toång Giaùm muïc KT: Kinh thaùnh LM: Linh muïc n.: naêm

332

ng.: ngöôøi TC: Thieân Chuùa tk: theá kyû tt.: vaø caùc soá tieáp theo vv: vaân vaân x.: xem

A

Aberration: Laàm laïc, sai laïc; leäch laïc; thaùc loaïn Ab extrinseco: Ngoaïi khôûi, töï ngoaïi giôùi Ab homine (argument): Khaùng ñòch luaän, ñoái thuû luaän chöùng (duøng lyù ñoái thuû choáng laïi ñoái thuû) (giaùo luaät) do nhaân Abhor(-rence): Kinh tôûm, gheâ t. Abide: ÔÛ/löu laïi; toàn taïi; tieáp tuïc; chòu ñöïng; a. by: theo ñuùng, giöõ ñuùng Abiding: Laâu beàn, tröôøng cöõu Ability: Khaû naêng, naêng löïc; naêng caùch; taøi naêng, kheùo leùo Ab instestat: Khoâng di chuùc Ab intrinseco: Noäi khôûi, do noäi tính Abiogenetic: Töï nhieân sinh Abjuration: Chính thöùc boû, theà boû (toân giaùo, laïc giaùo, lôøi theà) Ablution: Taåy röûa, thanh taåy; traùng cheùn (thaùnh); a. cup: bình nöôùc (ñeå caïnh nhaø taïm ñeå röûa tay) Abnegation: Töø boû, boû mình; self a.: töø boû chính mình, queân mình, xaû kyû Abnormality: Dò taät, dò thöôøng Abolish: Huûy boû, baõi b., tieâu huûy Abomination: Gheâ tôûm, gôùm

Aaronite: Doøng doõi Aharon Ab absurdo: Baèng phaûn chöùng, boäi lyù Ab alio: Tha khôûi Abandon(-ment): Rôøi, boû, boû rôi, töø/vöùt boû; ruoàng boû; phoù maëc; phoù thaùc Abase(-ment): Laøm nhuïc, haï nhuïc Abba: Cha, ba, thaân phuï Abbacy: Ñan vieän; a. nullius: ñ. v. bieät haït; a. territorial: ñ. v. toøng thoå (ñk 370) Abbess: Nöõ ñan vieän tröôûng Abbey: Ñan vieän; a. nullius: ñ. v. ñoäc laäp (ñoái vôùi ñòa phaän) Abbot: Vieän phuï, ñan vieän tröôûng; a. nullius: vieän phuï bieät haït; a. primate: vieän phuï caû/toång quyeàn (Doøng Bieån ñöùc) Abdication: Töø chöùc, thoaùi vò Abduction: Baét coùc (baét ñi caùch phi phaùp; ngaên trôû hoân phoái), cöôõng duï Abecedarians: Phaùi sô hoïc, ph. muø chöõ (phaùi Tin laønh tk 16 chuû tröông khoâng hoïc chöõ, vì cho raèng TC seõ giuùp cho hieåu KT ñeå ñöoïc cöùu roãi) 333

ghieác; caêm thuø; a. of desolation: söï gheâ tôûm hoang taøn (Mt 24.15), ng. khoác haïi Abortion: Phaù/naïo thai; saåy thai Abortionist: Ng. phaù thai Abraham's Bosom: Loøng Abraham, nôi cöïc laïc Abreviator: Ñoaûn saéc vieân (nhaân vieân cuûa chuaån aùn Toøa thaùnh Vaticanoâ ñaëc traùch vieäc chuaån bò saéc chæ boå nhieäm caùc chöùc vuï) Abrogation: Baõi boû; huûy boû, pheá chæ Absenteeism: Troán sôû, troán vieäc Absolute: Tuyeät ñoái; moral absolutes: quy taéc luaân lyù tuyeät ñoái (ñieàu tuyeät ñoái buoäc phaûi laøm hay phaûi traùnh); The A.: Ñaáng Tuyeät Ñoái Absolution: Giaûi/xaù toäi; absolutions of the dead: nghi thöùc laøm pheùp xaùc; canonical a. of censures: giaûi kieåm tröøng; general a: giaûi toäi: chung, taäp theå Absolutism: Chính saùch/theå chuyeân cheá; tuyeät ñoái luaän Absorption: Chuyeân taâm, mieät maøi; thu huùt chuù yù; haáp thu

Abstain: Kieâng khem/cöõ; traùnh Abstemious: Thanh ñaïm, tieát cheá Abstinence: Nhòn, cai, kieâng, kieâng cöõ, chay tònh; tieát duïc Abstract(-ion): Tröøu töôïng; taùch/ruùt ra; toùm taét; in the a.: treân lyù tuyeát Abstract(s): Baûn toùm taét Absurd(-ity): Voâ lyù, phi l., boäi l., ngôù ngaån, loá bòch Abulia: Maát nghò löïc, thaát chí Abuse: Laïm duïng, xöû teä, laêng maï; a. of confidence: boäi tín; a. of power: laïm quyeàn; a. oneself: thuû daâm; child a.: ngöôïc ñaõi treû em; sexual a.: hieáp daâm, cöôõng hieáp Abbyss: Vöïc thaúm; aâm phuû Abyssinian Church: GH EÂtioâpi, Coáp Acacianism: Thuyeát/phaùi (ly khai) Acacius (moät loaïi nhaát tính thuyeát, tk 5) Academic: Thuoäc tröôøng hoïc, khoa baûng; a. freedom: quyeàn töï do hoïc haønh; a. subject: moân hoïc; a. year: naêm hoïc Academy: Hoïc vieän, haøn laâm vieän Acathist hymn: Taùn vònh ca 334

Acclamation: Tung hoâ; lôøi tung hoâ trong Thaùnh Leã Accomodation: Thích öùng, thích duïng; ñieàu chænh/tieát; ñieàu ñình/giaûi, thoûa hieäp, thoûa thuaän Accomplice: Toøng phaïm, ñoàng loõa Account: Töôøng trình, trình thuaät, keâ khai, baùo caùo; keá toaùn, taøi khoaûn, tröông muïc; a. of conscience: baøy toû löông taâm Accountable: Chòu traùch nhieäm Acculturation: Thích nghi/ hoäi nhaäp vaên hoùa Accursed: Bò nguyeàn ruûa; ñaùng gheùt; voâ phuùc Accusative: Ñoái caùch Accuse(-ation): Buoäc/keát toäi; toá caùo; caùo traïng; false a.: caùo gian Acedia: Bieáng nhaùc; teû laïnh Aceldama: Ruoäng maùu (Mt 27:8) Acephal(ic)ous: Töï laäp (khoâng coù ñaàu) Acid test: Thöû thaùch gay go/gaét Acolyte: Chöùc/ng. giuùp Leã; thuû tuùc, boä haï, tay chaân A contrario: Nghòch luaän Acosmism: Thuyeát phi vuõ truï Acquire: Ñaéc thuû, sôû ñaéc;

Acceptance: Öng thuaän, chaáp nhaän/thuaän; thu nhaän, thu naïp Acceptants: Nhöõng ng. chaáp nhaän saéc chæ Unigenitus (n. 1713) Accepted of God: Ñöôïc TC ñoaùi nhaän; a. time: luùc TC thi aân Access: Ñöôøng/loái vaøo, caùch ñeán gaàn; quyeàn söû duïng; juridical a.: lyù khaùm Accident: Tai naïn; tuøy theå, phuï/thuoäc theå; thuoäc tính; ngaãu phaùt; a. theory: thuyeát: ngaãu phaùt, ngaãu nhieân; absolute a.: tuøy theå tuyeät ñoái, phuï chaát tuyeät ñoái; entitative a.: tuøy theå höõu theå; eucharistic a: tuøy theå Thaùnh Theå; logical a.: tuøy theå luaän lyù; predicamental a.: tuøy theå thuoäc tính (thuoäc phaïm truø) Accidental: Tuøy phuï; baát ngôø; a. holiness: thaùnh ñöùc/thieän thuoäc tính; a. union: keát hôïp thuoäc tính Accidentalism: Thuyeát: voâ nguyeân nhaân, ngaãu nhieân (coù haäu quaû, nhöng khoâng nhaän coù nguyeân nhaân) Accidie: Bieáng nhaùc Acclaim: Tung hoâ, khen ngôïi 335

acquired right: quyeàn: ñaéc thuû, coù ñöôïc, daønh ñöôïc Acrostic: Thô chöõ ñaàu (caùc chöõ ñaàu hoaëc caùc chöõ cuoái laøm thaønh nhöõng töø ñaëc bieät) Act: Haønh ñoäng/vi, taùc ñoäng; hieän theå; phaùp aùn/leänh; a. of believing: haønh ñoäng tin nhaän; a. of devotion: haønh vi: suøng kính, moä ñaïo; a. of faith: haønh vi ñöùc tin, haønh ñoäng tuyeân tín a. of God: thieân tai; a. of parliament: ñaïo luaät; a. of religion: haønh vi: ñaïo ñöùc, toân giaùo; a. of reparation: kinh phaït taï; canonical acts: söû lieäu; human a.: haønh vi nhaân linh Act and potency: Hieän theå vaø tieàm naêng Acta Apostolicae Sedis (AAS): Coâng baùo Toâng toøa (1908-) Acta Sanctae Sedis (ASS): Coâng baùo Toøa Thaùnh (18651908) Acta Sanctorum: Söû lieäu veà caùc Thaùnh Action: Hoaït ñoäng, haønh ñ., vieäc laøm; taùc ñ.; (xöa) Thaùnh Leã, Leã quy Actiones sunt suppositorum: Haønh vi laø thuoäc vò caùch

Active: Tích cuïc; chuû ñoäng; linh hoaït Activism: Söï hieáu ñoäng, duy hoaït; hieáu ñoäng Acts of the Apostles: Coâng vuï caùc Toâng ñoà, Cv; a. of the Martyrs: söû lieäu caùc töû ñaïo; a. of the Saints: söû lieäu caùc Thaùnh Actual: Coù thaät, thöïc söï; a. grace: hieän suûng; a. sin: hieän toäi Actualism: Thöïc sinh luaän (thuyeát cho raèng heát thaûy vaïn vaät ñeàu coù hoàn khí sinh ñoäng) Actuality: Hieän thöïc tính; thöïc taïi, thöïc teá; actualities: thôøi söï Actualization: Hieän thöïc hoùa Actus purus: Hieän/höõu theå thuaàn tuùy, höõu theå tuyeät ñoái (TC) A.D.: Anno Domini: Naêm cuûa Chuùa, coâng nguyeân Adamism: Phaùi chuû tröông soáng nhö Añam (traàn truoàng), loõa theå chuû nghóa Adamites: Ngöôøi theo Adamism Adapt(-ation): Thích öùng, thích nghi; chuyeån theå; caûi bieân, phoùng taùc Ad beneplacitum: Tuøy toân yù Ad cautelam: Ñeå döï phoøng Addicted(-ction): Ghieàn, (thoùi) nghieän ngaäp 336

Ad limina (Apostolorum) visit: Vieáng moä hai toâng ñoà (cöù 5 naêm moät laàn, caùc giaùm muïc veà Roma gaëp ÑGH, ñk 400) Ad Majorem Dei Gloriam (AMDG): Ñeå vinh quang TC caû saùng hôn (khaåu hieäu Doøng Teân) Administration: Quaûn trò/lyù; a. of sacrements: cöû haønh, ban (phaùt caùc) bí tích Administrative: Haønh chính; a. act: haønh vi haønh chaùnh; a. recourse: thöôïng caàu/toá, khaùng caùo, choáng aùn; caàu vieän Administrator: Giaùm quaûn, quaûn lyù; apostolic a: g. quaûn toâng toøa Admiration: Thaùn phuïc, caûm phuïc Admire: Kính phuïc, khaâm phuïc Admission: Nhaäp/nhaän vaøo, thu nhaän; thuù nhaän Admit: Tieáp nhaän, keát naïp, thu nhaän Admonish: Quôû traùch, raên baùo, caûnh/khuyeán caùo Admonition: Lôøi caûnh caùo, khuyeán caùo, khuyeân baûo Admonitor: Ngöôøi caûnh caùo, khuyeán vieân Adolescence: Thôøi thieáu/

Address: Ñòa chæ; dieãn vaên, ngoû lôøi; terms/forms of a.: caùch/theå thöùc thöa göûi Adduction theory: Thuyeát theá theå (ñeå giaûi thích vieäc bieán theå, thuyeát naøy cho raèng caùc lôøi truyeàn pheùp ñöa Mình Maùu Chuùa Gieâsu vaøo thay theá cho baûn theå cuûa baùnh vaø röôïu) Adequate: Thích ñaùng, thoûa ñ. Ad extra: Höôùng/ñoái ngoaïi Adherence: Gaén boù, dính chaêt; phuï hoïa Adherent: Ng.: uûng hoä, gia nhaäp, phuï hoïa, gaén boù, quy y; dính chaët Ad hoc: Ñaëc cöû, thích öùng/ ñaùng, nhaèm muïc ñích ñoù Ad hominem: Khaùng ñòch luaän, ñoái phöông luaän chöùng (laáy gaäy oâng ñaäp löng oâng) Adiaphorism: Chuû thuyeát voâ thöôûng voâ phaït (moät phaùi Tin laønh Luther theo Melanchthon: coi moät soá caùc leà loái thöïc haønh coâng giaùo laøø voâ boå voâ haïi) Ad intra: Höôùng/ñoái noäi Adjuration: Thaønh khaån, khaån naøi (tha thieát, trang troïng) Ad libitum: Tuøy yù/tieän, töï do löïa choïn 337

thanh nieân Adonai: Chuùa, Chuùa toâi, Chuùa teå, Ñaáng trò vì Adoption: Nhaän laøm con nuoâi, döôõng heä/nghóa; tuyeån naïp, chaáp thuaän, thoâng qua; impediment of a.: ngaên trôû (tieâu hoân) vì döôõng nghóa (ñ 1094) Adoptio(a)nism: Nghóa töû thuyeát, phaùi döôõng töû Adore(-ation): Thôø phöôïng, thôø laïy, toân thôø; perpetual a.: chaàu löôït, chaàu phieân Ad quem: Ñaùo haïn, ñieåm ñeán, tieâu ñích Ad rem: Ñuùng vaán ñeà, thuoäc vaán ñeà, höôùng söï Adulation: A dua, xieåm nònh, xu nònh, bôï ñôõ Adult: Thaønh nieân, tröôûng thaønh, khoân lôùn Adultery: Ngoaïi tình, thoâng daâm, gian daâm Advent: Muøa Voïng; a. wreath: voøng hoa Muøa Voïng (voøng laù, ôû giöõa coù 4 caây neán ñöôïc laàn löôït thaép leân qua 4 tuaàn Muøa Voïng) Adventism: Taùi lai thuyeát/ phaùi Adventist: Tin höõu Cô Ñoác Phuïc Laâm Adverb: Phoù töø, traïng töø

Adversary: Keû thuø; ñoái phöông Ad vitanda scandala: Ñeå traùnh göông xaáu Advocate: Caàu baàu, baàu chöõa, beânh vöïc, bieän hoä; luaät/traïng sö, khaùng vieân; a. of the Church: bieän hoä vieân, bieän só (ngöôøi bieän hoä cho GH tröôùc toøa daân söï); devil's a.: Khaùng vieân phe quyû (ñöa ra nhöõng lyù do choáng trong caùc vuï phong thaùnh; x. promoter of justice) Advowson: (Xöa) AÂn nhaân baûo trôï (giaùo daân baûo trôï moät nhaø thôø hoaëc tu vieän vaø höôûng moät soá ñaëc quyeàn trong laõnh vöïc aáy) Aeon: Thôøi ñaïi; thôøi ñaïi baát taän; nieân kyû; thaàn linh trung gian (ngoä giaùo) Aer: Khaên phuû cheùn (cheùn thaùnh trong phuïng vuï Bydaênxioâ) Aesthetics: Thaåm myõ luaän, myõ hoïc Aetianism: Thuyeát Aetius (phaùi Arioâ: thuyeát dò ñoàng cho laø Chuùa Con khoâng gioáng nhö Chuùa Cha Affable(-ility): Hoøa nhaõ, lòch söï, nieàm nôû Affect: AÛnh höôûng tôùi, gaây xuùc ñoäng; caûm xuùc; thaâm nhieãm; giaû vôø 338

ngaên trôû (hoân nhaân) vì thieáu tuoåi (nam= 18 tuoåi, nöõ= 14 t.) Ageing: Coù tuoåi, veà giaø, tuoåi giaø, laõo thôøi Agency: Haønh ñoäng, hoaït/taùc ñoäng; naêng löïc; phöông caùch, moâi giôùi; ñaïi lyù; haõng, sôû, cuïc Agent: Taùc vieân/nhaân; nhaân vieân, vieân chöùc; ñaïi lyù; nguyeân ñoäng löïc; pastoral a.: nhaân vieân muïc vuï, muïc vuï vieân Agere sequitur esse: Haønh ñoäng thì theo höõu theå, höõu theå sao haønh ñoäng vaäy Aggiornamento: Caäp nhaät hoùa, tu nghieäp Agility: Tính nhanh nheïn, linh lôïi; linh hoaït (sau khi soáng laïi) Agios: Thaùnh Agitate: Quaáy roái, laøm naùo ñoäng, kích ñ. Aglipay Schism: Cuoäc ly khai do Greâgoârioâ Aglipay gaây ra ôû beân Philipin n. 1902 Agnoetae: Phaùi/ngöôøi theo voâ tri thuyeát (cho laø ôû ñôøi naøy, ÑK khoâng thaáu bieát taát caû) Agnoetism: Thuyeát voâ tri Agnostic(-ism): Baát khaû tri thuyeát Agnus Dei: Kinh Laïy Chieân

Affection: Caûm tình, trìu meán, luyeán aùi; chöùng beänh Affective prayer: Caûm nguyeän Affectivity: Caûm tính, tình caûm Affinity: Quan heä thaân caän, töông heä; quan heä thaân toäc, hoân thuoäc (daây hoï haøng do vieäc keát hoân); aùi löïc Affirmation: Khaúng ñònh, quaû quyeát Affirmative judgment: AÙn vaên öùng thuaän; a. theology: thaàn hoïc khaúng ñònh Affusion: Röûa toäi (baèng caùch ñoå nöôùc) treân ñaàu After-effect: Taùc duïng tieáp haäu After-life: Ñôøi sau Agam(ic)mous: Voâ tính Agamy: Phi hoân (trong moät xaõ hoäi) Agape: Ñöùc aùi, suûng aùi, loøng meán; böõa aên huynh ñeä, tieäc töôûng nieäm; leã taï ôn Age: Tuoåi; thôøi ñaïi; canonical a: tuoåi luaät ñònh (Giaùo luaät: 7= tuoåi khoân; 18= tröôûng thaønh; 25= ñöôïc chòu chöùc linh muïc, vv); a. of consent: tuoåi caäp keâ; a. of discretion: tuoåi yù thöùc (bieát phaân bieät laønh döõ); a. of reason: tuoåi khoân; impediment of a.: 339

Thieân Chuùa; hình nhoû cuûa Chieân TC Agonizants: Doøng Camiloâ (lo cho beänh nhaân vaø nhöõng ngöôøi haáp hoái) Agonize: AÂu lo khaéc khoaûi, phieàn muoän toät ñoä, quaèn quaïi; haáp hoái Agony: Thoáng khoå, khoå ñau cöïc ñieåm; noãi quaèn quaïi; haáp hoái Agrapha: Di ngoân (lôøi cuûa Ñöùc Gieâsu ñöôïc truyeàn löu, nhöng «khoâng ñöôïc ghi» laïi trong caùc Phuùc AÂm) Ahistorical: Phi lòch söû (vöôït ra ngoaøi caùc ñieàu kieän khoâng vaø thôøi gian) AID (artificial insemination by donor): Thuï tinh nhaân taïo ngoaøi hoân nhaân (vôùi tinh dòch cuûa ngöôøi khoâng phaûi laø choàng) AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome): Beänh lieät khaùng, Siña AIH (artificial insemination by husband): Thuï tinh nhaân taïo trong hoân nhaân (nhôø tinh cuûa ngöôøi choàng) Aim: Muïc ñích/tieâu, yù ñònh Aisle: Gian caïnh/hoâng (nhaø thôø)

A jure: Do luaät Akeldama: X. Aceldama Alacrity: Voàn vaõ, nieàm nôû, nhieät tình, nhanh nhaåu; vui veû, vui tính, linh hoaït Alapa: Chieác voã nheï (cuûa GM luùc ban pheùp Theâm söùc) Alb: AÙo chuøng traéng (phuïng vuï) Albigensianism, albigenses: Laïc giaùo Albi (x. cathari) Alcoholism: Chöùng nghieän röôïu Alexandria, school of: Tröôøng phaùi Alexanñria; a. rite: leã ñieån Al. Algophilia: Chöùng öa ñau Algophobia: Taät khieáp sôï ñau Alienate(-ation): Tha hoùa, vong thaân; ñieân loaïn; chuyeån nhöôïng Alimentation: Löông thöïc, thöïc phaåm; cung caáp, tieáp lieäu Aliturgical days: Ngaøy khoâng coù Thaùnh Leã All Saints: Leã Chö Thaùnh All Souls Day: Leã caùc ñaúng Allegiance: UÛng hoä, trung thaønh Allegorical interpretation: Chuù giaûi nguï ngoân, (giaûi thích caùc bieán coá trình thuaät trong Kinh Thaùnh nhö laø muoán nguï yù chæ veà moät ñieàu khaùc) 340

töï chöõ caùi (coù caâu hoaëc tieát baét ñaàu baèng moät maãu töï theo thöù töï caùc chöõ caùi) Altar: Baøn thôø; fixed a.: baøn thôø coá ñònh; main a.: baøn thôø chính; minor, lateral a.: baøn thôø caïnh/tieåu; movable: baøn thôø löu ñoäng; a. of burnt offering: teá ñaøn; a. of incense: höông aùn; portable a.: b. thôø xaùch tay; priviledged a.: b. th. ñaëc aân Altar boy: Chuù giuùp leã; a. bread: Baùnh leã; a. cards: Baûng trôï kinh; a. cloth: Khaên phuû baøn thôø; a. rail: Baøn chòu leã; a. steps: Baäc caáp baøn thôø; a. society: Phuïng hoäi (lo veà caùc ñoà duøng trong phuïng vuï cuûa giaùo xöù); a. stone: Ñaù baøn thôø, ñaù thaùnh; a. Christus: Kitoâ khaùc (neân gioáng ÑK) Altruism(-ist): Vò tha Alumbrados: Phaùi quang chieáu, tieân giaùc (tk 16) Ambiguity(-guous): Mô hoà, maäp môø, toái nghóa, nghóa nöôùc ñoâi; khoù hieåu Ambition: Tham/cuoàng voïng Ambivalence: Hai maët/chieàu, nöôùc ñoâi, song duïng

Allegorism: Thuyeát nguï ngoân; a. of creation: thuyeát nguï ngoân veà saùng taïo Allegory: AÙm/phuùng duï; nguï yù/ ngoân Alleluia: " Haõy chuùc tuïng Yahveâ" Alleluyatic sequence: Ca khuùc Cantemus cuncti (Chuùng ta cuøng haùt möøng, tk.9: laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn caâu alleluia) Alleviate: Laøm giaûm bôùt, xoa dòu Alliance: Giao öôùc, minh öôùc; lieân minh Allocution: Baøi huaán duï, dieãn vaên Allure: Quyeán ruõ, loâi cuoán Alma (Almah): Thieáu nöõ, trinh nöõ (danh töôùc daønh cho Ñ. Maria, phaùt nguyeân töø Is 7:14) Alma Mater: Meï chí thaùnh Almighty: Ñaáng Toaøn naêng Almoner: Giaùo só (ôû cung ñieän: ñaëc traùch vieäc phaân phaùt caùc cuûa boá thí) Alms: Cuûa boá thí/daâng cuùng Almuce: AÙo choaøng ngoaøi (cuûa caùc kinh só) Alpha and Omega: A vaø W, ñaàu vaø cuoái, thuûy vaø chung Alphabetic: Theo thöù töï a b c; a. psalms: Caùc thaùnh vònh thöù 341

vò lôïi/vò tha; a. concupiscentiae: tình yeâu: vò lôïi, ích kyû; a. intellectualis/platonicus: tình yeâu: lyù trí,khoâng töôûng; aùi tình trong moäng Amoral: Phi ñaïo ñöùc, phi luaân Amorous: Si tình, ña tình, say ñaém Amos: A-moát, Am Amovability: Coù theå di chuyeån/thuyeân chuyeån/ dôøi ñi Amphibo(lo)gy: Löôõng yù, coù hai nghóa; toái nghóa Amphictyony: Lieân toân boä laïc (chung quanh moät nôi: thôø töï (mieáu), linh thieâng Ampulla: Bình nhoû Amputation: Caét xeùn, caét cuït, thieát ñoaïn Anabaptism: Thuyeát taùi taåy (1: röûa toäi laïi; 2: chæ röûa toäi cho ng. lôùn) Anabaptists: Taùi taåy (giaùo phaùi chuû tröông röûa toäi laïi) Anachronism: Sai nieân ñaïi, loãi thôøi Anacoluthon: Maát lieân tuïc cuù phaùp Anagogy(-ical): Loái giaûi thích Kinh Thaùnh theo yù nghóa bí nhieäm; tình traïng taâm hoàn

Ambo: Ñaøi giaûng kinh Ambrosian rite: Leã ñieån thaùnh Ambroâsioâ (Milano) Ambulatory: Haønh lang, loái ñi (ñaèng sau baøn thôø) AMDG: Ñeå vinh quang TC caû saùng hôn Amen: Chính/quaû theá, ñuùng/ thaät vaäy, xin ñöôïc nhö vaäy, mong thay Americanism: Chuû nghóa thöïc tieãn Myõ, thuyeát duy haønh Amerindian: Ngöôøi baûn xöù Chaâu Myõ Amice: Khaên quaøng vai, khaên vai Ammonian sections: Nhöõng ñoaïn hay phaàn caét 4 Phuùc AÂm ra töøng khuùc, maø ngöôøi ta töôûng do Ammonius Saccas († 242) laøm Amnesia: Chöùng maát trí nhôù, hay queân Amnesty: AÂn xaù; A. International: Toå chöùc aân xaù quoác teá Amniocentesis: Thöû nöôùc baøo thai Amor: Tình yeâu; a. amicitiae: tình baïn, tình baèng höõu; a. benevolentiae: tình yeâu vò nghóa; a. complacentiae: tình yeâu voâ 342

höôùng tôùi möùc chieâm nieäm thaàn nghieäm Analempsis: Sieâu thaêng; ñöa leân (Trôøi) Analogatum princeps: Thöïc taïi loaïi suy chính (giöõa caùc thöïc taïi loaïi suy) Analogia: Loaïi suy/tyû; töông töï a. entis: höõu theå loaïi suy; a. proportionis: loaïi suy töông tyû Analogy: Loaïi suy; töông töï; a. of attribution: loaïi suy yù qui/ thuoäc tính; a. of being: loaïi suy höõu theå; a. of faith: loaïi suy ñöùc tin (tính chaát töông hôïp trong toaøn boä noäi dung caùc chaân lyù ñöùc tin); a. of proportionality: loaïi suy töông tyû Analysis fidei (of faith): Phaân tích haønh vi ñöùc tin Anamnesis: Kinh hoài nieäm, truy/töôûng nieäm, (sau khi truyeàn pheùp) Anaphora: Kinh tieán hieán trong thaùnh Leã (Leã quy, Kinh taï ôn); caùch laùy chöõ ñaàu Anathema: Tuyeät thoâng, ruùt pheùp thoâng coâng; khai tröø; nguyeàn ruûa, chuùc döõ Anathematise: Ruùt pheùp thoâng coâng; keát aùn; nguyeàn ruûa

Anathematism: Saéc chæ keát aùn (laïc thuyeát/giaùo) Ancestor: Toå tieân, oâng baø Anchor-cross: Neo hình thaäp giaù (kyù hieäu kitoâ xöa) Anchorite (anchoress): AÅn tu, aån só Ancient of days: Ñaáng Cao nieân (Ñn 7.9) Ancilla theologiae: Trôï lyù thaàn hoïc (phaùi kinh vieän goïi trieát hoïc laø nöõ tyø cuûa thaàn hoïc) Andrew: An-reâ; Andrew's cross: thaäp giaù hình chöõ X (thaùnh An-reâ) Androgyny(-nous): Löôõng giôùi tính nam (nam daïng nöõ) Angel: Thieân thaàn/söù; guardian a.: thieân thaàn baûn meänh Angel-lights: Phaàn töôøng kính (nhoû: giöõa caùc cöûa soå trong nhaø thôø) Angelic salutation: Phaàn ñaàu kinh Kính möøng; a. doctor: Thaùnh Toâma Aquinoâ; a. hymn: Ca khuùc thieân thaàn ("Vinh danh TC treân caùc taàng trôøi") Angelology: Thieân thaàn hoïc Angelus: Kinh Truyeàn tin Anger(-gry): Töùc giaän, giaän döõ; a. of God: côn thònh noä cuûa TC (Rm 5.9) 343

ñoái nghòch, oaùn gheùt; phaùt caùu, phaãn noä Annates: Thueá nieân loäc giaùo só Annihilate: Tieâu dieät, huûy dieät Annihilationism: Tieâu taùn thuyeát (1: linh hoàn trôû veà hö voâ, hoaëc 2: chæ toäi nhaân môùi bò tòch dieäït) Anniversary: Dòp kyû nieäm (haøng naêm) Anno Domini (A.D.): (Naêm cuûa Chuùa) Coâng nguyeân Annotate(-ion): Chuù thích, ghi chuù Announce(-ment): Loan baùo, coâng boá Annuario Pontificio: Nieân baï/ giaùm Toøa Thaùnh Annulment: Huûy boû, voâ hieäu hoùa Annunciation: Tuyeân caùo, thoâng baùo; Truyeàn tin (cho ÑM) Anodyne: Xoùa dòu, laøm giaûm ñau khoå Anoint(-ing): Xöùc daàu; a. of the Sick: bí tích Xöùc d.; annointed One: Ñaáng chòu xöùc daàu (Meâsia, Kitoâ) Anomaly(-lous): Dò thöôøng, quaùi traïng Anomoeans, anomoeism, anomoians, anhomoians: Thuyeát

Anglican(-ism): Anh giaùo; A. Communion: lieân hieäp Anh giaùo; A. orders: nghi thöùc phong chöùc thaùnh trong Anh giaùo Anglo-Catholics: Anh-Coâng giaùo (Phaùi Anh giaùo giöõ giaùo lyù vaø phong tuïc Coâng giaùo) Anguish: Lo sôï, thoáng khoå, khoå naõo, cöïc hình Anhomoeans: X. Anomoeans Anima: Linh hoàn; tinh thaàn, taâm hoàn; vong linh; coát loõi Animalism: Thuù vaät thuyeát (con ngöôøi khoâng coù linh hoàn khaùc loaøi vaät, coù khaùc thì chæ khaùc ôû möùc tieán hoùa cao hôn maø thoâi) Animate: Hoaït naùo, linh hoaït hoùa, laøm cho soáng ñoäng, khích leä Animation: Phuù hoàn, truyeàn sinh khí; linh hoaït, haøo höùng; immediate a.: phuù hoàn töùc thôøi (ngay luùc thuï thai); mediate a.: phuù hoàn giaùn thôøi (trong tieán trình thai ngheùn) Animatism: Thuyeát vaïn vaät coù yù thöùc, phieám tri thuyeát Animism: Ñaïo thôø vaät linh, vaät hoàn giaùo; thuyeát vaïn vaät coù hoàn, phieám hoàn luaän Animosity: Haän thuø, aùc caûm, 344

luaän (baøn veà nguoàn goác loaøi ngöôøi) Anthropology: Nhaân (loaïi) hoïc Anthropomorphic(-ism): Nhaân caùch thaàn thuyeát, nhaân hình luaän (mieâu taû hoaït ñoäng cuûa caùc thaàn linh, nhö TC, theo caùch kieåu haønh ñoäng cuûa loaøi ngöôøi); a. of creation: theå nhaân hình hoùa cuûa phaàn trình thuaät veà saùng theá Anthropomorphize: Nhaân hình hoùa Anthropopathy: Nhaân caûm (TC caûm chòu ñau khoå nhö loaøi ngöôøi) Anthropos: Con ngöôøi; a. myth: thaàn thoaïi nguyeân nhaân (ngoä giaùo) Anthroposophy: Thoâng nhaân hoïc/luaän, hoïc thuyeát nhaân trí (cuûa R. Steiner, n. 1913) Anti-Catholic(-ism): Choáng Coâng giaùo Antichrist: Phaûn Kitoâ Anticipate: Haønh ñoäng tröôùc; tieân döï/ñoaùn/lieäu Anticlericalism: Baøi/choáng giaùo só Antidicomarianites: Baøi Thaùnh Maãu phaùi (choáng baùng Ñöùc Maria: laïc giaùo thôøi xöa)

dò ñoàng (laïc giaùo Arioâ, tk 4) Anonym(-ous): Bí danh, naëc danh; a. Christian: kitoâ höõu voâ danh (coù tinh thaàn kitoâ, maø khoâng gia nhaäp kitoâ giaùo) Antagonism: Töông kò/phaûn, ñoái ñòch/khaùng, xung khaéc Antecedent: Tieàn leä; tieàn ñeà; (soá nhieàu=) tieàn kieän, quaù trình, lai lòch Antediluvian: Tieàn Ñaïi Hoàng thuûy; xa xöa, coå xöa Antelapsarianism: Thuyeát tieàn ñònh tieàn nguyeân toäi (phaùi Calvin cho laø "tröôùc nguyeân toäi/sa ngaõ" - lapsus - TC ñaõ ñònh saün veà soá phaän ñôøi ñôøi cuûa moãi ngöôøi) Antependium: Ñoà trang trí tröôùc baøn thôø Anthem: Baûn thaùnh ca Anthology: Hôïp tuyeån, söu taäp Anthropic: Do ngöôøi, höôùng nhaân; a. principle: nguyeân taéc höôùng nhaân (trong vuõ truï) Anthropocentric(-ism): Qui nhaân luaän, nhaân trung thuyeát Anthropogenesis: Khôûi nguyeân nhaân loaïi, quaù trình hình thaønh nhaân loaïi Anthropogeny: Nhaân nguyeân 345

Vò (phuû nhaän TC coù 3 ngoâi) Antitype: Ñoái tröng, ñoái hình, ñoái maãu Antonym: Traùi nghóa Anxiety(anxious): Lo aâu, öu tö, boái roái, baên khoaên A pari: Ñoàng luaän, cuõng vaäy Apartheid: Chính saùch phaân bieät chuûng toäc Apatheia: Voâ thieân höôùng Apathy: Voâ caûm, laõnh ñaïm Aphasia: Maát khaû naêng ngoân ngöõ Aphorism: Caùch/chaâm ngoân, ngaïn ngöõ Aphthartodocetae: Thuyeát traù thuï naïn (cho raèng thöïc söï thì theå xaùc ÑK khoâng khoå, khoâng cheát, khoâng hö ñi; cuoäc khoå naïn chæ laø bieåu kieán, laøm nhö laø Ngaøi chòu ñau khoå thaät) Apocalypse: Maïc khaûi; saùch Khaûi huyeàn, Kh Apocalyptic: Huyeàn bí, kieåu khaûi huyeàn; kinh khuûng (nhö caûnh taän theá); a. number: con soá 666 (Kh 13.18) Apocalypticism: Chuû höôùng (vaên chöông, vv) huyeàn bí Apocatastasis: Thuyeát cöùu ñoä/ phuïc nguyeân vaïn vaät (Origeâneâ)

Anti-intellectualism: Phaûn trí luaän Antilegomena: Nghi kinh (kinh saùch nguïy thö hay chính thö coøn trong voøng tranh luaän) Antilogy: Phaûn yù, nghòch luaän, maâu thuaãn Antimension: «Thay cho baøn thôø» (Byzantinoâ: khung vaûi duøng laøm nhö moät loaïi baøn thôø xaùch tay) Antimodernism: Luaän traøo choáng naõo traïng taân thôøi Antinomians: Phaùi phi luaät Antinomy: Töông phaûn, maâu thuaãn veà nguyeân lyù (luaät phaùp, trieát lyù) Antiochene (church, rite, school): thuoäc Antioâkia Antipathy: AÙc caûm Antiphon: Ñieäp ca, ñieäp xöôùng Antiphonal: Kieåu ñoái xöôùng, ñaùp ca Antiphonary: Saùch ñieäp xöôùng Antipope: Giaùo hoaøng nguïy Antiquity: Thôøi coå ñaïi, thöôïng coå Anti-semitism: Baøi Do thaùi Antitheism: Baøi thaàn linh, baøi TC Antithesis: Phaûn ñeà Anti-trinitarians: Choáng Tam

346

Apostolate: Chöùc vò toâng ñoà; vieäc toâng ñoà Apostolic: Thuoäc toâng ñoà; toâng truyeàn; toâng toøa, toøa thaùnh; a. administration: haït giaùm quaûn toâng toøa (ñk 371); a. age: thôøi caùc toâng ñoà; a. canons: 85 khoaûn luaät (quy ñieån) caùc toâng ñoà; a. Constitution: toâng hieán a. Datary: tieåu chöôûng aán toâng toaø; a. Delegate: khaâm söù toøa thaùnh; a. Fathers: toâng phuï a. Letter: toâng thö; a. Ministry: thöøa taùc vuï caùc toâng ñoà; a. Prefecture: haït phuû doaõn toâng toøa; a. See: Toøa thaùnh, toâng toøa a. Signatura: toái cao phaùp vieän toøa thaùnh; a. Succession: keá nhieäm caùc toâng ñoà; a. Tradi-tion: truyeàn thoáng caùc toâng ñoà (taùc phaåm cuûa Hippolytus, † 236); a. Vicariate: haït ñaïi dieän toâng toøa; a. visitation: kinh löôïc toâng toøa Apostolici: Ngöôøi coá soáng heät nhö caùc toâng ñoà (caùc nhoùm quaù khích chuû tröông trieät ñeå baét chöôùc caùc toâng ñoà) Apostolicity: Toâng truyeàn tính, toâng ñoà tính Apotheosis: Thaàn hoùa, phong thaàn; cöïc thònh

Apocrypha: Nguïy thö/kinh; tin laønh: thöù quy ñieån Apocryphal: Thuoäc nguïy thö; bòa ñaêït Apodictic: Xaùc quyeát; taát yeáu Apollinar(ian)ism: Thuyeát Apollinaris (tk 4: chuû tröông ÑK khoâng coù linh hoàn; Ngoâi Lôøi thay theá linh hoàn) Apologetics: Khoa bieän/minh giaùo, tín chöùng hoïc Apologist: Ngöôøi bieän giaûi, nhaø bieän giaùo Apologize: Xin/caùo loãi Apology: Bieän giaûi; lôøi taï toäi Apopha(n)tic theology: Thaàn hoïc: tieâu cöïc, huyeàn bí, voâ ngoân Apophthegm: Caùch/danh ngoân Aporia: Vaán naïn nan giaûi Apostasy: Boäi giaùo, boû/phaûn ñaïo Apostate: Ngöôøi choái/boû ñaïo (coâng khai tuyeân boá), phaûn ñoà A posteriori: Haäu thieân, haäu nghieäm Apostle: Söù ñoà, toâng ño; a. of the gentiles: thaùnh Phaoloâ; apostle's creed: kinh Tin kính caùc Toâng ñoà Apostleship: Cöông/ñòa vò toâng ñoà; a. of Prayer: Hoäi toâng ñoà caàu nguyeän 347

Appropriation: Thích öùng; chieám höõu; quy gaùn, bieät öùng/quy caùch (Tam Vò hoïc) Approve: Chuaån/chaáp nhaän, taùn /ñoàng thaønh A priori: Tieân thieân, tieân nghieäm; thoaït ñaàu Apriorism: Tieân nghieäm caùch/tính; tieân thieân thuyeát Apse: Haäu cung/ñöôøng Aptitude: Naêng khieáu, khaû naêng, naêng caùch Aquamanile: Bình röûa tay Aquarians: Phaùi duy thuûy A quo: Khôûi haïn, khôûi ñieåm Aramaic: Tieáng Aram Arcane (arcanum,-a): Bí maät, bí thuaät a. discipline: quy luaät bí thuaät Archaeology: Khaûo coå hoïc; biblical a.: kh. c. h. kinh thaùnh Archangel: Toång söù thaàn, toång laõnh thieân thaàn Archbishop: Toång giaùm muïc; metropolitan a.: TGM chính toøa Archconfraternity: Lieân phuïng hoäi Archdeacon: Toång phoù teá Archdiocese: Toång giaùo phaän, giaùo tænh

Apparition: Hieän ra, h. hình; xuaát hieän Appeal: Keâu goïi, hieäu trieäu; khaùng caùo, thöôïng toá; yeâu caàu; haáp daãn Appear: Hieän ra, xuaát hieän; hình nhö Appearance: Xuaát hieän; hình daùng, daùng daáp, beà ngoaøi Appel of the eye: Con ngöôi (= naâng niu quyù chuoäng: Ñnl 32.10) Appellants: Thaønh phaàn khaùng caùo (nhoùm giaùo só Phaùp choáng aùn leân coâng ñoàng ñeå phaûn ñoái Ñ. Giaùo hoaøng, naêm 1713) Appetence: Loøng ham muoán, theøm muoán Appetite: Theøm muoán, duïc voïng; ngon mieäng; concupiscible a.: theøm muoán duïc tính; irascible a.: theøm muoán noä tính; sensitive a.: theøm muoán caûm tính Appreciate(-ion): Ñaùnh giaù cao, thaåm löôïng; caûm phuïc, taùn thöôûng; thöôûng thöùc; bieát ôn; taêng giaù trò; a. of faith: nhaän thöùc ñöùc tin Approach: Caùch tieáp xuùc; loái xöû lyù, phöông thöùc nghieân cöùu 348

Armenian (rite, church): (leã ñieån, GH) Armeânia Arminianism: Phaùi Arminioâ († 1609: moät nhaùnh Tin laønh Calvin) Arms race: Chaïy ñua vuõ trang Article of faith: Tín khoaûn/ ñieàu; a. of death: phuùt laâm töû, giôø cheát; a. of religion: 39 giaùo ñieàu cuûa Anh giaùo; 25 giaùo ñieàu Methodist Articulus stantis aut cadentis ecclesiae: Tín ñieàu soáng cheát cuûa GH (toái heä ñoái vôùi söï soáng coøn cuûa GH) Artificial insemination: Truyeàn/ thuï tinh nhaân taïo Aryan: AÁn-AÂu Ascenda(e)ncy: Uy theá/löïc Ascension: Leân trôøi, thaêng thieân (ÑK); a. of Isaia: Isaia leân trôøi (nguïy thö) Ascent of Mount Carmel: Leân Nuùi Cameâloâ (Taùc phaåm cuûa thaùnh Gioan Thaùnh Giaù) Ascete: Tu só/ng. soáng khoå haïnh Ascesis: Khoå cheá; khoå luyeän Ascetical theology: Thaàn hoïc tu ñöùc khoå cheá Ascetic(ism): Thuaät khoå cheá/ luyeän, ñôøi khoå haïnh; A se: Töï höõu

Archetype: Nguyeân maãu; ñieån hình Archimandrite: Ñan vieän tröôûng (beân Ñoâng phöông) Architriclinus: Quaûn gia/tieäc, chuû chi Archives: Vaên thö löu tröõ; coâng haøm; sôû vaên khoá Archpriest: LM uaûn haït, LM nieân tröôûng Ardent: Noàng nhieät, soát saéng, haêng haùi, soâi noåi Areligious: Voâ toân giaùo Areopagite: Hoäi vieân Areopago, h. v. hoïc ñöôøng Atheâneâ Aretology: Tuïng ngoân Argument: Lyù chöùng/leõ; luaän chöùng Argumentation: Cung caùch bieän luaän Arian(-ism): Laïc giaùo Arioâ (tk 4-6) Aridity: Khoâ khan Aristotelianism: Hoïc thuyeát Aristoát Ark: Taøu Noeâ; A. of the Covenant: hoøm bia giao öôùc; A.of the Testimony: hoøm bia chöùng öôùc Armageddon: Traän töû chieán (Kh 16:16) 349

lieân töôûng; hoäi ñoaøn; of ideas: lieân keát tö töôûng, lieân töôûng Assume: Ñaûm nhaän; thöøa nhaän Assumption: Giaû ñònh; ñöa veà Trôøi; a. of the Blessed Virgin Mary: Ñ. Trinh Nöõ Maria hoàn xaùc leân Trôøi, Moâng trieäu; a. of Moses: Moâseâ ñöôïc ñöa leân Trôøi (nguïy thö) Assumptionists: Doøng Moâng trieäu Assurance: Baûo ñaûm; baûo hieåm Assure: Ñoan chaéc, baûo ñaûm Astrology: Thuaät chieâm tinh Asylum: Choã truù aån, nôi nöông naùu; right of a.: quyeàn truù nguï/ tò hoä Asyrian Christians: Kitoâ höõu Caûnh giaùo (ôû Trung Ñoâng) Ataraxy: Voâ caûm/giaùc/öu; thanh tònh, bình thaûn Atavism: Neùt toå truyeàn, laïi gioáng Athanasian Creed: Baûn tuyeân tín thaùnh Athanasioâ (cuõng goïi laø Quicumque, tk 5) Atheism: Thuyeát voâ thaàn; humanistic a.: nhaân vaên voâ thaàn; materialistic a.: duy vaät voâ thaàn negative a.: voâ thaàn tieâu cöïc (khoâng coù lyù do ñeå tin); positive

Aseity: Töï höõu tính Asexual: Voâ (giôùi) tính Ash Wednesday: Thöù tö Leã tro Ashera pole: Truï thaàn Ashera Asperges: Raûy nöôùc (thaùnh) Aspergill(-um): Que raûy nöôùc (thaùnh) Aspersion: Raûy nöôùc (kieåu Röûa toäi) Aspirant: Thænh/öùng sinh Aspiration: Khaùt voïng, nguyeän/kyø voïng; lôøi nguyeän taét Assemble: Taäp/nhoùm hoïp Assembly: Hoäi ñoàng, coäng ñoaøn; hoäi nghò; a. of God: Giaùo phaùi Trieäu thaàn hoäi (Tin laønh Pentecostal) Assent of faith: Ñoùn nhaän ñöùc tin, tin nhaän/ theo, tín phuïc Assertion: Quyeát ñoaùn, khaúng ñònh Assessor: Coá vaán thaåm phaùn, hoäi thaåm Assimilate(-ion): Ñoàng hoùa; tieâu hoùa; haáp thuï; thaáu trieät Assistant: Trôï lyù/taù Assistancy: Vuøng (lieân tænh) doøng (Doøng Teân) Associate pastor: Cha phoù Association: Phoái/lieân hôïp;

350

bieåu tröng; communicable a.: ö. ph. khaû thoâng; entitative a.: ö. ph. höõu theå Attribution: Quy vaøo, gaùn cho; quy thuoäc, bieät/ñaëc quy Attrition: Uyù hoái, aên naên (vì sôï hình phaït); tieâu hao Attritionism: Thuyeát uùy hoái (cho raèng aên naên toäi caùch khoâng troïn cuõng ñuû ñeå chòu bí tích caùo giaûi neân) Atypical: Khoâng tieâu bieåu, voâ loaïi Audians: Laïc giaùo Auñioâ (tk 4) Audience: Tieáp kieán, yeát kieán; khaùn giaû, cöû toïa; phieân toøa Auditor: Thính giaû; kieåm toaùn vieân; döï thính vieân töï do (trong caùc khoùa hoïc) Aufklärung: (thôøi ñaïi) aùnh saùng Augsburg Confession: Baûn tuyeân ngoân Augsburg (Tin laønh, n. 1555) Augur: Thaày boùi (thôøi coå La Maõ) Augustinians: Doøng thaùnh AÂugutinoâ Augustini(ani)sm: Hoïc thuyeát thaùnh AÂugutinoâ Aumbry: Tuû nhoû (ñeå giöõ ñoà vaät thaùnh: daàu, cheùn, saùch thaùnh, v.v.) Aureole: Haøo quang

a.: voâ thaàn tích cöïc (coù lyù do ñeå khoâng tin); practical a.: loái soáng voâ thaàn, voâ thaàn thöïc teá/ tieãn; scientific a.: voâ th. khoa hoïc; systematic a.: voâ thaàn heä thoáng; theoretical a.: voâ thaàn lyù thuyeát Atheist: Ng. voâ thaàn Atomism: Thuyeát nguyeân töû, theå vi taùn/phaân mental a.: vi phaân taâm thaàn Atone(-ment): Ñeàn buø, boài thöôøng; ñeàn toäi; a. Day (Yom Kippur): ngaøy ñeàn toäi, xaù toäi (Lv 16:1tt) Atony: Maát tröông löïc Atrophy: Suy nhöôïc, gaày moøn, teo toùp Attachment: Gaén boù, quyeán luyeán Attempt: Thöû, coá gaéng, noã löïc; toan tính, möu toan; möu ñoà Attempted marriage: möu hoân (giaùo só töï ñoäng keát hoân: phi phaùp baát thaønh) Attention: Chuù yù Attitude: Thaùi ñoä; tö theá, daùng daáp; mental a.: th. ñ. tinh thaàn, taâm/naõo traïng Attribute: Thuoäc tính; öu phaåm, ñaëc tính; thuoäc töø/ngöõ; 351

Autonomous Religious House: Tu/ñan vieän töï trò (khoâng coù beà treân cao hôn beà treân nhaø) Autonomy: Töï trò/laäp; töï chuû (ñoái laïi vôùi heteronomy) Autopsy: Phaãu nghieäm töû thi Auxiliary: Phuï, thöù yeáu; phuï trôï, phuï boå; phuï taù; a. Bishop: GM Phuï taù; a. hypotheses: giaû thuyeát boå trôï; a. Saints: caùc thaùnh «maùt tay» (14 vò thöôøng ñöôïc coi laø baàu cöû thaønh coâng nhaát), caùc thaùnh hay cöùu giuùp Available(-ility): Saün coù/duøng, khaû duïng; saün saøng Avarice: Tính tham lam, haø tieän, keo kieát Avatar(-a): Thaàn nhaäp theá (AÁn ñoä giaùo) Ave Maria: Kinh Kính möøng Avenger of blood: Ngöôøi ñoøi nôï maùu (Ds 35.19) Averroism: Hoïc thuyeát Averroes († 1198) Aversion: Gôùm/chaùn gheùt, gheâ tôûm, kinh tôûm Awakening: Thöùc tænh; tænh/ giaùc ngoä, nhaän thöùc; phaùt ñoäng, khôi daäy Awareness: Giaùc ngoä, yù/nhaän thöùc

Auricular Confession: Xöng toäi toøa kín ("keà beân tai") Austere(-ity): Nghieâm khaéc; khaéc/kham khoå, khoå haïnh Austerities: Nhöõng vieäc khoå haïnh Authentic(-ity): Chính thöùc/ phaùp; trung thöïc, chaân chính; ñích thöïc, chính xaùc Authoritarian: Ñoäc ñoaùn, chuyeân quyeàn Authoritative: Coù thaåm quyeàn, coù uy tín Authorities: Uy thaàn (x. Powers) Authority: Quyeàn theá, uy quyeàn/ theá; theá giaù, uy tín; divine a.: thaàn quyeàn Autism: Beänh töï kyû/toûa (thu kín mình laïi, khoâng giao tieáp ñöôïc vôùi ngöôøi khaùc) Autocephalous: Töï trò, bieät laäp (moät GH) Autocracy: Chuyeân cheá, ch. quyeàn Auto-da-Feù: Saéc leänh veà ñöùc tin (keát aùn hoaëc tha toäi); hình phaït hoûa thieâu Autoerotism: Töï kích duïc Autonomous morality: Luaân lyù töï laäp (caù nhaân töï chuû, khoâng phuï thuoäc vaøo moät ai, keå caû TC) 352

Axiology: Giaù trò hoïc Axiom: Ñònh lyù, tieân ñeà; chaâm ngoân; ñieàu hieån nhieân

Azyme: Baùnh khoâng men Azymites: Phaùi duøng baùnh khoâng men

353

B

taåy; b. of blood: r. toäi baèng maùu (töû ñaïo tröôùc khi chòu pheùp röûa) b. of desire: röûa toäi baèng öôùc muoán; b. of fire: röûa toäi baèng löûa (= öôùc muoán); b. in the Holy Spirit: chòu ôn Thaùnh Thaàn; conditional b.: röûa toäi vôùi ñieàu kieän; infant b.: röûa toäi haøi nhi; lay b.: pheùp röûa töø tay giaùo daân Baptismal Font: Gieáng Röûa toäi; b. grace: ôn pheùp röûa toäi; b. name: teân thaùnh; b. robe: aùo röûa toäi; b. vows/promises: lôøi höùa röûa toäi/khi chòu pheùp röûa; b. water: nöôùc röûa toäi Baptistery: Cung/ñeàn röûa toäi Baptist, the: Thaùnh Gioan Taåy Giaû Baptists: Phaùi tröôûng taåy; phaùi Baùp-tít Baptize: Röûa toäi (ban, nhaän) Barbiturate: Bacbiturat Barefoot Friars: Tu só chaân khoâng, khoå haïnh Bar-Jonah: Con Gioan (teân hoï cuûa thaùnh Pheâroâ) Barmitzvah: Con trai Do thaùi tuoåi 13; leã möøng leân 13 Barnabas: Ba-na-ba; letter of B.: Thö cuûa Ba-na-ba (nguïy thö)

BA (Bachelor of Arts; US=AB): Cöû nhaân vaên chöông Baal: Thaàn Baal Babel: Thaùp Babel; hoãn ñoän Babylonia: Babylonia; B. exile: thôøi löu ñaøy ôû Babylonia Backbiting: Noùi xaáu sau löng Baccalaureate: Tuù taøi Background: Haäu caûnh, neàn caûnh; boái caûnh; lai lòch; b. theory: hoïc thuyeát haäu caûnh Bad example: Göông xaáu/muø; b. faith: thieáu thaønh thaät, yù gian, gian laän, baát löông; aùc yù, daõ taâm Bahaism: Ñaïo Bahai Baianism: Thuyeát Baioâ († 1589) Baldacchino: Phöông/taùn du (che treân baøn thôø), loïng che Balm, balsam: Nhöïa thôm; toâ hôïp höông Baltimore Catechism: Saùch Giaùo lyù Baltimore Ban: Caám chæ; leänh caám; keát aùn, tuyeät thoâng Banns: Caùo thö hoân phoái, rao hoân phoái (ñk 1067) Baptism: Pheùp Röûa (toäi), thanh

354

Beatitude: Haïnh phuùc Beatitudes, the: Baùt chính phuùc, taùm moái phuùc thaät (Mt 5:3-12) Bedevil: Quyû aùm; gaây/laøm boái roái, haønh haï Beelzebub: Beâ-en-deâ-bun, quyû tröôûng, töôùng quyû Beg: AÊn xin, haønh khaát; naøi xin Beget: Sinh saûn; (trong TC=) nhieäm sinh; Only Begotten: Con Moät TC Beguines, Beghards: Hieäp hoäi giaùo daân Beâganh (soáng chung nam rieâng, nöõ rieâng - maø khoâng coù lôøi khaán, ôû Bæ, Haø lan; bò GH leân aùn) Behaviour: Cung caùch haønh ñoäng, thaùi ñoä öùng xöû Behaviourism: Taâm cöû thuyeát, chuû thuyeát haønh vi Being: Höõu theå, hieän höõu, toàn taïi; b. itself: töï höõu theå Belfry: Thaùp chuoâng Belial: Beâ-li-a, Satan Belief: Tin töôûng, tín ngöôõng, loøng/nieàm tin, ñöùc tin Believe: Tin, tin töôûng Bell: Chuoâng Belonging: Thuoäc veà; heä thuoäc sense of b.: caûm thöùc heä thuoäc

Barnabites: Tu só Doøng thaùnh Phaoloâ Baroque: Baroác (kieåu ngheä thuaät) Bartholomew: Ba-toâ-loâ-meâ-oâ Baruch: Ba-ruùc, Br Base community: Coäng ñoaøn caên baûn Basel, council of: Coâng ñoàng Basilea (n. 1431-1449) Basilians: Tu só Doøng thaùnh Basilioâ Basilica: Vöông cung thaùnh ñöôøng; b. Major: ñaïi v. c. th. Ñöôøng; b. Minor: tieåu v. c. thaùnh ñöôøng; Patriarcal b.: giaùo ñöôøng thöôïng phuï Basilidians: Phaùi Basiliñes (ngoä giaùo, tk 2) BC (before Christ), BCE (bef. common era): Tröôùc ÑK, tröôùc coâng nguyeân Beads, tell the: Laàn (traøng) haït, laàn chuoãi Bearer: Chuû theå quaûn thuû Beatific: Vinh phuùc; b. union: phuùc hieäp, keát hieäp trong vinh phuùc; b. vision: phuùc kieán, thò kieán vinh phuùc Beatify(-ication): Toân phong chaân phöôùc/aù thaùnh 355

Benevolence: Loøng: nhaân, toát, khoan dung; haûo/töø taâm, thaùi ñoä roäng löôïng Benighted: Doát naùt, laïc haäu Benignity: Hieàn laønh/haäu, nhu mì, khoan haäu; khinh traïng (khoâng traàm troïng), nheï, laønh Berakah: Kinh taï ôn hoaëc caàu chuùc (Do thaùi) Bernardines: Tu só Doøng thaùnh Beânañoâ caûi caùch Beseech: Khaån caàu, van naøi Bestial: Daõ man, taøn baïo, ñaày thuù tính Bestiality: Thuù tính; thuù daâm Bestiaries: Taäp truyeän veà ñoäng vaät (Trung coå) Bestow: Ban taëng Bethlehem: Beâ-lem Betrothal: Ñính/höùa hoân Bewitch: Boû buøa meâ, phuø, yeåm; meâ hoaëc; laøm cho meâ say, quyeán ruõ Bhagavat: Theá toân Bhakti: Tín thaùc aùi moä Bhandanta: Ñaïi ñöùc Bhiks(h)u: Tyø kheo, khaát só, taêng ni Bias: Thieân leäch, xu höôùng; thaønh kieán

Beloved disciple: Moân ñoà Chuùa yeâu (Ga 13:23) Benedicite: 1. Thaùnh thi "Chuùc tuïng Chuùa ñi..." (Ñn 3:57-90); 2. kinh "Xin Chuùa chuùc laønh" (tröôùc böõa aên) Benedictines: Tu só Doøng Bieån Ñöùc Benediction: Pheùp laønh, lôøi chuùc laønh/phuùc; b. of the Blessed Sacrament: chaàu/pheùp laønh Mình Thaùnh Chuùa Benedictional: Saùch (caùc) pheùp laønh Benedictus: Baøi ca "Chuùc tuïng" (Lc 1:68-79) Benefaction: Vieäc thieän/ nghóa; cuûa daâng cuùng Benefactor: AÂn nhaân, nhaø haûo taâm Benefice: AÂn boång giaùo só, boång loäc (ñk 1272) Beneficiary: Thuï höôûng aân boång; höôûng lôïi Benefit: Lôïi ích; lôïi loäc; lôïi ñieåm; moùn trôï caáp, caáp phí; ñaëc hueä; ñaëc quyeàn; b. of Clergy: ñaëc quyeàn giaùo só (khoûi chòu quyeàn toøa ñôøi) Beneplacitum apostolicum: Chaáp thuaän cuûa Toøa thaùnh 356

hoøi, beø phaùi; cuoàng/muoäi tín Bilingual: Song ngöõ Bilocation: Löôõng taïi (hieän dieän moät luùc ôû hai nôi) Bination: Laøm hai Leã moät ngaøy Binding and loosing: Quyeàn buoäc gôõ (ÑKâ trao ban cho thaùnh Pheâroâ) Bingo: Troø ñaùnh bingoâ Binitarianism: Thieân Chuùa Hai Ngoâi (laïc giaùo) Biodegradable: Deã hö thoái (do taùc nhaân sinh hoïc, vi khuaån) Bioethics: Sinh luaâân thöôøng hoïc, sinh ñaïo ñöùc hoïc Biogenesis: Sinh nguyeân trình (khôûi nguyeân söï soáng), sinh nguyeân thuyeát Biography: Tieåu söû Biological warfare: Chieán tranh sinh hoïc/vi truøng Biologism: Duy sinh luaän Biology: Sinh vaät hoïc, sinh hoïc Bionics: Phoûng sinh hoïc, sinh kyõ thuaät Biopsy: Sinh thieát Biorhythm: Chu kyø sinh hoïc, nhòp s. h. Biosphere: Sinh caàu/quyeån, sinh vöïc

Bible: Kinh Thaùnh; biblebashing: thuyeát giaûng quaù khích (theo loái duy vaên töï); b. Christians: moät nhaùnh GH Meâthoâñist; b. service: cöû haønh/ phuïng vuï Lôøi Chuùa; b. society: hieäp hoäi KT Biblia pauperum: Kinh Thaùnh (giôùi ngheøo) tranh truyeän (Trung coå: duøng ñeå daïy giaùo lyù kinh thaùnh baèng tranh veõ) Biblical: Thuoäc Kinh Thaùnh; b. archaeology: khaûo coå hoïc veà thôøi ñaïi KT; b. chronology: nieân ñaïi bieåu/hoïc KT; b. Comission: Uyû ban KT; b. criticism: thuaät nghieân cöùu pheâ bình KT; b. movement: phong traøo KT Biblicism: Chuû thuyeát duy KT Bibliography: Thö muïc Bibliolatry: Toân thôø KT Bidding prayer: Kinh caàu Anh giaùo Bier: Ñoøn caùng/khieâng quan taøi; aùo quan, quan taøi Big-bang: Vuï noå lôùn (khôûi ñieåm vuõ truï) Bigamy: Laáy hai vôï/choàng; song hoân Bigot(-ed,-ry): Coá chaáp, heïp 357

Blaspheme, blasphemy: Phaïm thöôïng/thaùnh, loäng ngoân, baùng boå Bless: Chuùc laønh/ phuùc; ban/ giaùng phuùc Blessed: Ñöôïc dieãm phöôùc, coù phuùc; The B.: aù thaùnh, chaân phöôùc; B. Sacrament: Mình Thaùnh Chuùa, Thaùnh Theå; B. Virgin: Ñöùc Trinh Nöõ Blessing: Caàu/chuùc phuùc, chuùc laønh; pheùp laønh; ñieàu laønh; apostolic b.: pheùp laønh Toøa thaùnh; b. in disguise: gaëp ñieàu laønh trong chuyeän döõ, gaëp hoïa maø hoùa ra may Blind: Muø; b. alley: ngoõ cuït b. spot: ñieåm muø Bliss: Haïnh phuùc, toaøn phuùc, cöïc laïc Blood: Maùu; b. brother: anh em keát nghóa; b. lust: öa gieát choùc b. money: tieàn thueâ gieát möôùn; boài khoaûn aùn maïng; b. of the Covenant: maùu Giao Öôùc; b. relation: huyeát heä, huyeát thoáng, h.toäc; b. sacrifice: cuoäc hy teá ñaãm maùu; b. theology: th. h. huyeát thuïc; precious b.: baûo huyeát ÑK; sacrificial b.: maùu hy teá

Biotechnology: Kyõ thuaät sinh hoïc, sinh kyõ Biretta: Muõ caïnh vuoâng (giaùo só), bareùt Birth control: Haïn cheá/ñieàu hoøa sinh saûn Birthday: Sinh nhaät Birthrate: Tyû suaát sinh Birthright: Quyeàn taäp aám, thöøa keá Bisexual: Löôõng giôùi tính Bishop: Giaùm muïc Bishopric: Ñòa phaän Black: Maøu ñen; da ñen; ñen toái; b. canons: kinh só thaùnh AÂugutinoâ; b. death: dòch haïch (tk 14); b. fast: aên chay nhaët, nhaët chay; b. friars: tu só Doøng Ña Minh; b. magic: quyû thuaät; b. Maria: roå ñöïng rau; (boùng) xe chôû tuø; b. Mass: Thaùnh Leã nhaïi, taø leã, leã thôø Satan; b. monks: tu só Doøng Bieån Ñöùc; b. sheep: con chieân gheû, phaàn töû hö ñoán; b. theology: thaàn hoïc da ñen Blackball: Boû phieáu choáng, ñaùnh hoûng Blacklist: Soå ñen; voâ soå ñen/soå caám (caùc saùch) Blackmail: Toáng tieàn; haêm doïa 358

Bona fide: Thieän yù, thöïc taâm/loøng, thaønh thöïc Bond of Marriage: Daây hoân phoái, lieân heä vôï choàng, hoân heä Bondage: Caûnh: noâ leä, giam caàm Book: Saùch, kinh, thö; b. of Common Prayer: Saùch Kinh Chung (Saùch phuïng vuï Anh giaùo); b. of Hours: Saùch giôø kinh, saùch nhaät tuïng; b. of Life: Soå tröôøng sinh Born again: Taùi sinh (phaùi kitoâ Pentecostal) Bounteous(-tiful): Doài daøo, quaûng ñaïi Bounty: Roäng raõi, haøo phoùng, quaûng ñaïi; quaø bieáu, tieàn thöôûng Brahman: Baø la moân, tö teá Blm Braille: Chöõ bray, chöõ noåi Brain death: Cheát phaàn naõo Brainstorming: Phöông phaùp kích naõo Brainwashing: Taåy naõo Brake(-ing of) the Bread: Leã beû baùnh Branch theory: Bieät chi thuyeát (Anh giaùo) Brazen sea: Beå nöôùc baèng ñoàng (1V 7.23)

Blue Army: Ñaïo binh xanh (hieäp hoäi saùng laäp naêm 1946) Boanerges: «Con thieân loâi» (Mc 3:17, teân ÑK ñaët cho Giacoâbeâ vaø Gioan) Boasting: Khoe khoang, khoaùc laùc; haõnh dieän; töï khoa, töï haøo Boat: Taøu, thuyeàn; incense b.: bình höông Bodhi: Boà ñeà, Ñaïo, Giaùc, Trí Bodhihrdaya: Ñaïo taâm, Boà ñeà taâm Bodhisattva: Boá taùt Bodily: Thuoäc veà cô theå, theå xaùc Body: Theå xaùc, thaân theå; vaät theå; hoäi, ñoaøn, giôùi, khoái; b. language: ngoân ngöõ cöû chæ; b. of Christ: Mình Thaùnh Chuùa; b. of the Church: coäng ñoaøn GH Bogomils: Toân phaùi Boâgoâmiloâ (kieåu Manikeâoâ, nhò nguyeân, thôøi Trung coå) Bohemian Brethren: Anh em Boâheâmia (toân phaùi kitoâ, taùch khoûi Utraquists, n. 1467, vaø sau naøy keát hôïp vôùi phaùi Calvin) Bollandists: Boâllanñist (thaønh vieân toå chöùc Jean Bolland, chuyeân khaûo cöùu vaø bieân soaïn tieåu söû caùc thaùnh) Bolshevism: Chuû nghóa boânseâvíc 359

Buddhism: Phaät giaùo Bull: Saéc chæ, troïng saéc Bullarium: Thö taäp caùc Saéc chæ Burden of proof: Boån phaän chöùng minh Bureaucracy: Cheá ñoä quan lieâu, thoùi thö laïi Burgomaster: Thò tröôûng Burial: Ñaùm tang, vieäc toáng taùng Burning Bush: Buïi gai chaùy röïc (Moâseâ) Bursar: Ngöôøi quaûn lyù taøi chaùnh (tröôøng hoïc), ng. coù hoïc boång Burse: Bao tuùi nhoû (ñöïng khaên thaùnh, Mình Thaùnh); hoïc boång Buskins: Bít taát GM (mang khi laøm Leã troïng: theo maøu phuïng vuï) B.V.M. (Blessed Virgin Mary): Ñöùc Thaùnh Nöõ Trinh Maria Bylaw: Luaät leä ñòa phöông; noäi quy (cuûa moät hoäi ñoaøn, toå chöùc, vv) Byzantine: Thuoäc Bydaênxioâ (Coânstantinoáp); phöùc taïp voâ lyù; b. discussion: tranh caõi vieån voâng Byzantinism: Kieåu Bydaênxioâ, vieån voâng

Bread: Baùnh; altar b.: baùnh leã; b. of life: baùnh tröôøng sinh; unleavened b.: baùnh khoâng men Brethren: Anh em Breviary: Saùch nhaät tuïng, Phuïng vuï giôø kinh Bride: Coâ daâu, taân nöông; b. of Christ: Hieàn theâ ÑK Bridegroom: Chaøng reå, taân lang Brief: Ñoaûn saéc; b. under the Seal of the Fisherman: ñ. saéc ñoùng aán nhaãn Giaùo Hoaøng Brimstone: Dieâm sinh (Kh 9.17,18) Broad Church: Giaùo hoäi quaûng phaùi (Anh giaùo) Broadstole: Daây caùc pheùp lôùn (cuûa phoù teá) Brotherhood: Tình anh em, huynh ñeä ñoaøn Brother-in-law: Anh em choàng/vôï/reå Brothers: Anh em; sö huynh; nam tu só khoâng linh muïc; b. of the Christian Schools: sö huynh Doøng La san; b. Hospitalers: sö huynh Doøng Thaùnh Gioan Thieân Chuùa Bruised reed: Saäy daäp (Is 42.3) Buddha-Dharma-Samgha: Phaät-Phaùp-Taêng 360

C

Calling: Ôn goïi; thieân höôùng; ngheà nghieäp Callous(-ness): Nhaãn taâm Calm: Yeân laëng/tónh; bình/ñieàm tónh, thanh thaûn Calumny: Vu khoáng/caùo Calvary: Ñoài soï, Canveâ Calvinism: Thuyeát/phaùi Calvin († 1564) Camaldolese: Tu só Doøng Camaldoli (do thaùnh Roâmualñoâ saùng laäp, n. 1012) Camauro: Muõ nhung ñoû (cuûa ÑHG: thôøi xöa) Camerlengo, Camerarius: Haàu caän/thò tuøng vieân Campanile: Thaùp chuoâng Canaanite: Ngöôøi Ca-na-an; Simon the C.: Simoân Canaan (toâng ñoà: Mt 10.4) Candelabrum: Ñeøn truï, ñeøn giaù nhieàu ngoïn Candidate: ÖÙng vieân, cöû v., öùng sinh, döï tuyeån, thí sinh Candle: Caây neán; Paschal c.: neán Phuïc sinh Candlemas: Leã neán (2-2) Candlestick: Giaù ñeøn neán, chaân neán Canon: Quy taéc, tieåu chuaån; kieåu maãu; thö quy, quy ñieån;

Cab(ba)la: Pheùp bí truyeàn (xem theosophy; phaùp thuaät thoâng truyeàn Kinh thaùnh cuûa Do thaùi; bí thuaät ñeå giao thoâng vôùi theá giôùi sieâu vieät) Cabbalistic: Thuoäc bí phaùp, phaùp thuaät, thaàn thoâng, bí hieåm Caesaropapism: Theå cheá /chuû thuyeát löôõng quyeàn nguyeân thuû (naém caû quyeàn ñôøi laãn quyeàn ñaïo) Caesura: Ngaét gioïng (trong caùch ngaâm thô) Caesarean/Cesarian: Moå daï con Caiaphas: Cai-pha Cain: Ca-in Calced: Ñi giaøy Calefactory: Loø söôûi; bình söôûi tay (bình caàu chöùa nöôùc noùng ñeå linh muïc söôûi tay khi laøm leã) Calendar: Nieân lòch; Church liturgical c.: giaùo lòch; Gregorian c.: nieân lòch do ÑGH Greâgoârioâ XIII aán ñònh (n. 1582); Julian c.: nieân lòch do Giulioâ Ceâsar aán ñònh Calixtines: Phe cheùn thaùnh (nhaùnh oân hoøa cuûa phaùi löôõng hình Huss(-ita): x. utraquism) 361

ñieàu khoaûn; c .of a council: khoaûn luaät; c. of the Mass: leã quy; c. of Scripture: chính luïc Kinh thaùnh; c. of Muratori: baûn keâ caùc saùch Kinh thaùnh do oâng Muratori (1672-1750) khaùm phaù; c. within the c.: coát tuûy quy ñieån Canon: Kinh só; c. Penitenciary: k. s. xaù giaûi; c. Regular: k. s. doøng Canon Law: Giaùo luaät Canoness: Nöõ kinh só Canonical: Theo giaùo luaät; c. celebration: cöû haønh theo theå thöùc g. l.; c. effects: giaù trò giaùo luaät; c. form: theå thöùc luaät ñònh c. hours: caùc giôø kinh; c. mission: boå nhieäm, uûy thaùc hôïp luaät; c. penance: nghi thöùc giaûi toäi (xöa); c. possession: chính thöùc ñaûm nhaän nhieäm vuï; c. visitation: kinh löôïc theo g. l. Canonicals: Leã phuïc giaùo só Canonicity: Quy ñieån tính Canonist: Chuyeân vieân giaùo luaät, nhaø giaùo luaät Canonize(-ation): Phong thaùnh; lieät keâ vaøo quy ñieån, quy muïc Canons, regular: Kinh só doøng Canopy: Tröôùng, taùn; voøm

Canossa, to go to: Haï mình, cuùi mình tröôùc moät ñoái thuû (chòu thua sau traän ñaáu) Cantata: Thaùnh ca ñoaûn baûn, Cantat Canticle: Baøi thaùnh ca, ca vònh; C. of Canticles: Dieãm ca, Dc; C. of the Sun: baøi ca maët trôøi (cuûa thaùnh Phanxicoâ Assisi) Cantor: Thaùnh ca vieân; lónh xöôùng vieân Caodaism: Cao Ñaøi tam kyø phoå ñoä Capernaum: Ca-phaùc-na-um Capital: Thuû ñoâ/phuû; chöõ hoa; chuû yeáu; voán, tö baûn; c. punishment: töû hình; c. sins: caên toäi, caùc moái toäi ñaàu; c. virtues: caên ñöùc, caùc nhaân ñöùc chính Capitalism: Tö baûn chuû nghóa Capitular Mass: Thaùnh Leã coäng ñoaøn kinh só Capitulary: Taäp quy cheá daân söï; cuoán quy luaät cuûa: ñòa phaän, kinh só ñoaøn, v.v.; (xöa) baûn daãn nhaäp (toùm löôïc noäi dung moãi moät cuoán saùch) Kinh Thaùnh Cappa: AÙo choaøng; c. magna: aùo choaøng lôùn (cuûa caùc hoàng y vaø giaùm muïc) Cappadocian Fathers: Caùc 362

gioáng nhö Thieân sai thuyeát) Caritas Intenationalis: Hoäi cöùu teá Coâng giaùo quoác teá Carmel: Nuùi Caùc-men Carmelite: Tu só Doøng Cameâloâ/ Caùt Minh Carnal: Xaùc thòt, nhuïc duïc Carnival: Hoäi caùcnavan, leã hoäi vui chôi coâng coäng tröôùc muøa trai giôùi (Muøa Chay) Carolingian: Lieân quan ñeán thôøi Charlemagne († 814; thôøi ñaïi, caûi caùch, vv) Cartesianism: Chuû thuyeát Descartes (1596-1650) Carthage councils: Caùc coâng ñoàng Caùcthagoâ (tk 3-5) Carthusians: Tu só Doøng thaùnh Brunoâ (1032-1101) Case: Tröôøng hôïp; traïng huoáng, hoaøn caûnh; vuï, noá; (ngöõ=) caùch, theå caùch; c. of conscience: noá/nghi vaán löông taâm; reserved c.: noá daønh rieâng Cassock: AÙo doøng (x. soutane) Caste: Ñaúng caáp, taàng lôùp xaõ hoäi Casualism: Thuyeát ngaãu nhieân Casualness: Tính ngaãu nhieân Casuistry: Giaûi nghi hoïc, öùng duïng hoïc; kyõ thuaät giaûi caùc noá löông taâm

Giaùo phuï Capañoâxia (Basilioâ, Greâgoârioâ Nazianzoâ vaø Greâgoârioâ Nisa) Captatio benevolentiae: Löôøng nònh, laáy loøng Captivity Epistles: Nguïc trung thö (Pl, Cl, Ep, Plm) Capuchins: Tu só Doøng Phanxicoâ caûi caùch Caput: Ñaàu; thuû lónh Cardinal: Hoàng y (ñk 349); caên baûn, chuû choát; c. Bishop: hoàng y ñaúng giaùm muïc (ñk 350); c. Camarlengo: h. y thò thaàn; c. Deacon: h. y ñaúng phoù teá; c. Dean: h. y nieân tröôûng; c. Legate: h. y ñaëc söù; c. Prefect: h. y boä tröôûng; c. Priest: h. y linh muïc; c. Protector: h. y baûo trôï; c. Proto-deacon (first c. deacon): h. y tröôûng ñaúng phoù teá; c. Vicar: h. y ñaïi dieän/giaùm quaûn Cardinal Virtues: 4 baûn ñöùc truï (khoân ngoan, tieát ñoä, duõng löïc vaø coâng chính) Cardinalate: Chöùc hoàng y Care of Souls: Taùc vuï (luaät ñònh) chaêm lo cho caùc linh hoàn (ñk 150) Cargo Cult: Ñaïo thôø ñoà vaät (phong traøo toân giaùo Meâlaneâdi 363

Cathari(-st): Laïc giaùo Cathar (traøo löu nhò nguyeân, khoå haïnh Trung coå) Catharsis: Taåy röûa; giaûi toûa/vi taâm thaàn; thanh taåy taâm hoàn; quaùn tröôøng, röûa ruoät Cathedra: Toøa, ngai, giaûng ñaøn, gheá/chöùc giaùo sö; ex c.: töø thöôïng toøa (giaùo huaán), duøng quyeàn toái thöôïng; döùt khoaùt Cathedral: Nhaø thôø chính toøa; c. chapter: kinh só ñoaøn; c. school: tröôøng daïy haùt cho ca ñoaøn (xöa) Cathedraticum: Thueá chính toøa (phaàn ñoùng goùp giaùo xöù naïp cho giaùm muïc, theo Giaùo luaät cuõ) Catholic: Coâng giaùo; c. Action: c. g. tieán haønh; c. Apostolic Church: GH ñaïi coâng söù ñoà (giaùo phaùi Tin laønh: Irvingites); c. Church: GH c. g.; c. Epistles, Letters: caùc thö chung (KT: Gc, 1+2Pr, 1+2+3Ga, Gñ); c. Majesty: vua Taây ban nha; c. Relief [Emancipation] Acts: ñaïo luaät giaûi phoùng (traû cho ng. daân caùc quyeàn coâng daân maø tröôùc ñoù Anh quoác ñaõ töôùc maát) Catholicate: Ñòa haït/chöùc giaùo chuû (trong GH töï trò Ba tö,

Catacomb: Hang toaïi ñaïo Catafalque: Buïc quan taøi, giaøn/ñaøi linh cöõu Cataphatic theology: Thaàn hoïc tích cöïc Catechesis: Huaán giaùo, daïy giaùo lyù Catechetical: Lieân quan ñeán huaán giaùo; c. value: giaù trò huaán giaùo Catechetics: Thuaät huaán giaùo Catechism: Saùch giaùo lyù, saùch boån Catechist: Giaùo lyù vieân, giaûng vieân giaùo lyù Catechize: Daïy giaùo lyù Catechumen: Ngöôøi döï toøng; Mass of the c.: phaàn ñaàu Thaùnh Leã (tröôùc luùc daâng leã) Catechumenate: Thôøi gian döï toøng Categorical: Döùt khoaùt, nhaát quyeát; thuoäc phaïm truø; c. imperative: quy taéc luaân lyù tuyeät ñoái (thuyeát Im. Kant) Category: Loaïi, haïng, khoái; phaïm truø Catena: Saùch chuù giaûi (xöa: giaûi thích töøng caâu KT vôùi nhieàu chuù daãn cuûa caùc taùc giaû khaùc nhau) 364

Armeânia, Georgia) Catholicism: GH (theá giôùi, tính chaát) coâng giaùo; popular c.: giôùi coâng giaùo bình daân Catholicity: Tính chaát phoå quaùt, coâng giaùo tính; actual c.: coâng giaùo tính thöïc chaát; moral c.: c. g. t. tinh thaàn; physical c.: c. g. t. thöïc söï; virtual c.: c. g. t. tieàm taøng Catholicos: Töôùc hieäu giaùo chuû (trong caùc GH Armenia, Georgia vaø Asyria) Causa sui: Töï nhaân Causality: Töông quan nhaân quaû, nguyeân nhaân tính; law of c.: ñònh luaät nhaân quaû; principle of c.: nguyeân lyù nhaân quaû Causative: Taùc ñoäng nhö laø nguyeân nhaân, tính caùch nguyeân nhaân Cause: Nguyeân nhaân, caên côù, duyeân do: nguyeân nhaân toái thöôïng (TC); disposing c.: nguyeân nhaân chuaån bò; efficent c.: n. nh. taùc thaønh; exemplary c.: nguyeân nhaân moâ phaïm, kieåu maãu; final c.: nguyeân nhaân muïc ñích, cöùu caùnh; first c.: n. nh. ñeä nhaát; formal c.: n. nh. moâ thöùc; instrumental c.:

nguyeân nh. duïng cuï; material c.: n. nh. chaát theå; meritorious: vì coâng ñöùc; moral c.: n. nh. luaân lyù; principal c.: nguyeân nhaân chuû yeáu, chính nhaân; remote c.: n. nh. xa/giaùn tieáp, vieãn nhaân; second c.: nguyeân nhaân ñeä nhò, thöù nhaân; secondary c.: nguyeân nhaân phuï thuoäc; sufficient c.: nguyeân nhaân toaøn tuùc, tuùc nhaân; supreme c.: n. nh. toái cao; total c.: n. nh. toaøn dieän; ultimate c.: n. nh. toái haäu Cause-effect relationship: Quan heä nhaân quaû Cause: Vuï kieän, vuï aùn, aùn kieän; c. of canonization: vuï phong thaùnh Cause: Lyù do; söï nghieäp Cautel: Quy taéc chöõ ñoû (veà caùc bí tích) Caution: Caån thaän, thaän troïng; caûnh baùo/caùo Cautiones: Lôøi höùa hoân nhaân khaùc ñaïo (baûo ñaûm seõ giaùo duïc con caùi trong ñöùc tin coâng giaùo) CE: Church of England: GH Anh (Anh giaùo) CE: Christian era, common era: Coâng nguyeân 365

tu Cenotaph: Quan taøi troáng, ñaøi kyû nieäm Censer: Bình (xoâng) höông, lö höông Censor: Kieåm duyeät vieân Censorship: Chính saùch kieåm duyeät (saùch baùo) Censure: Hình phaït chöõa trò, giaùo vaï (ñk 1331), kieåm tröøng; kieåm duyeät/ñònh; c. a jure: giaùo tröøng do luaät; ecclesiastical c.: giaùo tröøng; ferendae sententiae c.: giaùo tröøng haäu keát (ñk 1314); latae senentiae c.: giaùo tröøng tieàn keát; reserved c.: giaùo vaï: bieät caàm, bieät quyeàn, daønh rieâng (ñk 1354 §3) Center/centre: Taâm ñieåm; trung taâm; ñieåm/phaàn chuû yeáu Centering prayer: Suy nieäm quy thaàn, quy thaàn nieäm Centered(-ness), self-: Quy ngaõ Cento: Thi phaåm raùp noái, baøi chaép nhaët; chuoãi caùc caâu tröng daãn Kinh Thaùnh Centrifugal: Ly taâm Centripetal: Höôùng taâm Centurion: Quan baùch quaân Century: Theá kyû; ñoäi traêm quaân; taäp traêm ñoaïn

Cedron: Kít-roân CELAM: Lieân hieäp caùc Hoäi ñoàng Giaùm muïc Chaâu Myõ Latinh Celebrant: Chuû teá/leã Celebrate(-tion): Möøng kính; cöû haønh cuoäc/leã möøng; c. the memory: kính nhôù Celebret: Chöùng thö haønh leã Celestial: Thuoäc veà: trôøi, Thieân vöông, th. Giôùi; c. bodies: vaät theå thieân giôùi; thieân theå; c. city: thieân ñoâ; c. hierarchy: thieân phaåm/traät (thieân thaàn); c. mechanics: cô hoïc thieân theå Celibacy: Ñôøi/tình traïng ñoäc thaân Celibate: Ñoäc thaân Cell: Phoøng nhoû; xaø lim; teá bao; chi boä Cellarer: Ñan só löông ñaøi (lo veà löông thöïc) Celt(-ic): Ngöôøi (daân toäc) Xen-tô Celtic Church: GH Xen-tô (ôû Anh quoác tröôùc thôøi thaùnh AÂugutinoâ Canterbury († 605); c. cross: thaäp giaù coù vaønh troøn Cemetery: Nghóa trang/ñòa, ñaát thaùnh Cenacle: Nhaø/phoøng tieäc ly Conobite: Ñan só; coäng ñoaøn aån 366

Chalcedon: Canxeâñoân, Khalkeâñoân (coâng ñoàng n. 451) Chaldean: Can-ñeâ; C. Curch/Rite: GH/leã ñieån Can-ñeâ (nhaùnh Nestoârioâ) Chalice: Cheùn leã/thaùnh; c. veil: chaên phuû cheùn Chamberlain: Thò thaàn; Cardinal c.: h. y. nhieáp chính (thôøi gian troáng ngoâi GH); Ch. of Sword and Cape: thò thaàn (giaùo daân; Ñöùc Phaoloâ VI giaûi boû chöùc naøy n. 1958) Chance: Tình côø, ngaãu nhieân; cô hoäi/may Chancel: Cung thaùnh (phaàn chung quanh baøn thôø) Chancellor: Chöôûng aán (ñk 482) Chancery: Giaùo phuû, toøa/vaên phoøng giaùm muïc Chant: Thaùnh ca, baøi haùt, ñieäu haùt; Gregorian c.: bình ca; melismatic c.: ca ñieäu ñoäc vaän ña aâm (moät vaàn maø haùt ngaân nga qua nhieàu noát nhaïc); syllabic c.: töøng vaân Chantry: Thieän quyõ caùc linh hoàn (ñeå daâng leã cho keû quaù coá); nguyeän ñöôøng caùc linh hoàn (ñeå laøm caùc leã aáy) Chaos: Hoãn ñoän; hoãn loaïn

Cerecloth: (xöa) Khaên chuøi saùp (baøn thôø) Ceremonial: Thuoäc nghi thöùc; boä nghi thöùc; saùch nghi thöùc; c. of Bishops: saùch nghi thöùc cuûa GM Ceremony: Nghi thöùc/leã Cerinthians: Laïc giaùo Cerinthoâ (th 1-2) Certain(-ty): Chaéc chaén Certify: Chöùng thöïc, xaùc thöïc Certitude: Xaùc thöïc tính; xaùc nhieân tính; nieàm xaùc quyeát/tín; extrinsic c.: ngoaïi lyù; formal c.: minh baïch, döùt khoaùt; intrinsic c.: noäi lyù; metaphysical c.: sieâu hình (tuyeät ñoái); moral c.: xaùc tín luaân lyù/leõ thöôøng (chaéc ñuû ñeå haønh ñoäng, ñk 1608) Chain: Xích, xieàng; daõy, traøng; maïng löôùi; c. letter: thö daây chuyeàn; c. reaction: phaûn öùng daây chuyeàn, lieân tieáp Chained Bibles: Saùch Kinh thaùnh caøi giaây (ñeå khoûi bò ñaùnh caép) Chair: Ngai toøa, toøa giaûng, gheá hoaëc chöùc giaùo sö; c. of Peter: ngai toøa Pheâroâ; uy theá cuûa ÑGH; c. of theology: chöùc hoaëc gheá daïy thaàn hoïc 367

c. Movement, Renewal: phong traøo: Thaùnh Linh, canh taân Charitable: Nhaân aùi, ñoä löôïng Charity: Baùc/ñöùc aùi, tình yeâu; hoäi töø thieän, cöùu teá; cuûa boá thí; heroic act of c.: nghóa cöû baùc aùi anh huøng (daâng heát moïi coâng ñöùc rieâng cuõng nhö ñöôïc öùng chæ ñôøi naøy vaø ñôøi sau ñeå giuùp cho caùc linh hoàn nôi luyeän nguïc); sister of c.: Nöõ töû baùc aùi (Doøng thaùnh Vinh Sôn) Charms: Söùc quyeán ruõ; duyeân daùng; buøa meâ, laù buøa Charterhouse: Tu vieän Doøng thaùnh Brunoâ Chartreuse, The Great: Ñan vieän thaùnh Brunoâ (saùng laäp taïi Grande-Chartreuse gaàn Grenoble, Phaùp) Chaste(-ity): Trinh baïch, tr. khieát, khieát tònh, trong traéng Chastise: Tröøng trò, ñaùnh ñaäp; hình phaït Chasuble: AÙo leã ngoaøi Cheat(-ing): Gian laän, löøa gaït, löøa ñaûo Cheirotonia: Nghi thöùc ñaët tay (phong chöùc) Cherubicon: Baøi ca Keârubim (phuïng vuï Ñoâng phöông)

Chapel: Nhaø nguyeän, nguyeän ñöôøng; c. of Ease: nhaø nguyeän tuøy tieän (nhaø nguyeän caïnh); private c.: phoøng nguyeän (ñk 1226) Chaplain: Tuyeân uyù (ñk 564); military c.: t. u. quaân ñoäi; C. of His Holiness: ñöùc oâng (baäc t. u.) Chaplet: Traøng haït/chuoãi Chapter Hoäi; ñaïi hoäi, (doøng) tu nghò Cathedral c.: Hoäi kinh só (ñk 503); c. House: phoøng ñaïi hoäi c. of. faults: hoäi trò loãi; Conventual c.: cuoäc hoïp coäng ñoaøn tu só, tu nghò; General c.: toång tu nghò, toång coâng hoäi Chapter, Little: Baøi ñoïc ngaén Character: Tính tình; tính caùch, t.chaát; tö caùch, ñaëc ñieåm, caù tính; chí khí; Sacramental c.: aán tích Characterology: Tính tình hoïc Charge: Khoái naëng; giaù tieàn; nhieäm vuï; aùn buoäc toäi; dieãn töø (cuûa caùc beà treân cao caáp... nhaân caùc dòp ñi kinh löôïc) Charism(-a): Ñoaøn/ñaëc suûng; c. of truth: ñ. s. chaân lyù Charismatic: Thuoäc: Thaàn Linh; coù tính caùch ñoaøn suûng; 368

ñoaøn/hoäi haùt, kinh só, v.v.; ban leã nhaïc; c. boy: em hoäi haùt, thieáu ca vieân; c. master: ca tröôûng; c. of angels: 9 phaåm thieân thaàn; c. school: tröôøng nhaø thôø lôùn; c. Sisters: Nöõ kinh só (coù boån phaän haùt kinh nhaät tuïng; khaùc vôùi lay Sisters) Choral: Thuoäc ca ñoaøn; hoäi hôïp xöôùng Chorale: Baøi hôïp xöôùng; daøn hôïp xöôùng Chorbishop (chorepiscopus): (xöa) Giaùm muïc mieàn queâ (chæ coù quyeàn haønh haïn cheá) Chorister: Thaønh vieân ca ñoaøn, ca vieân Chorus: Daøn hôïp xöôùng; ñoaïn hôïp xöôùng; ñoàng thanh taùn thaønh Chrism: Daàu (hieán) thaùnh; c. Mass: leã (laøm pheùp) daàu Chrismal, chrismatory: Bình/hoäp daàu thaùnh Chrismation: Xöùc daàu thaùnh; Theâm söùc (Ñoâng phöông) Christ: Kitoâ, Ñaáng chòu xöùc daàu, Meâsia; C. event: bieán coá ÑK (söï kieän lòch söû); C. of faith: ÑK cuûa ñöùc tin (nhö GH tuyeân tín)

Cherub(-im): Minh thaàn, thaàn phaåm Keârubim Cherubic: Troøn trænh xinh xaén, ngaây thô trong saùng, ñeïp nhö tieân Chiasmus: Pheùp ñoái ngaãu treùo, caùch chuyeån hoaùn caâu ñoâi Child abuse: Haønh haï/ ngöôïc ñaõi treû con Childermas: Leã Caùc Thaùnh Anh Haøi (28 thaùng 12) Childhood: Tuoåi thô, thôøi thô aáu, thieáu thôøi Childlikeness: Nhö treû con, ngaây thô, hoàn nhieân Child of Mary: Hoäi Con ÑM Children's Crusade: Nghóa binh thieáu nhi (n. 1212) Chiliasm: Thieân nieân thuyeát Chi-Rho: : Chöõ vieát taét cuûa CristoV (X=khi+P=roâ) Chirognomy: Thuaät xem töôùng tay Chirograph: Thuû buùt, vaên töï vieát tay (thö cuûa ÑGH) Chirotony: Nghi thöùc ñaët tay Chivalry: Phong caùch hieäp só; taùc phong lòch söï Choice, moral: Söï löïa choïn luaân lyù Choir: Buïc (daønh cho:) ca 369

Christocentric(-ism): Chuû höôùng quy Kitoâ, Kitoâ höôùng taâm luaän (ñaët ÑK laøm trung taâm) Christogenesis: Kitoâ dieãn hoùa chuû thuyeát Christological: Thuoäc ÑK hoaëc Kitoâ hoïc; c. title: danh hieäu ÑK Christology: Kitoâ hoïc; analytical c.: k. h. giaûi tích; biblical c.: k. h. kinh thaùnh; c. from above, descending: kitoâ hoïc thöôïng xuaát, giaùng trình; c. from below, ascending: k. hoïc haï khôûi, thaêng trình; funcional c.: kitoâ hoïc chöùc naêng/taùc naêng ontological c.: k. h. höõu theå; process c.: kitoâ hoïc trình töï; Spirit c.: k. h. Thaùnh Linh; transcendental c.: kitoâ hoïc sieâu nghieäm Christomorphous: Daïng thaùi ÑK Christonomy: Quy phaïm ÑK Christophany: ÑK hieån dung/ linh Christophers: Hieäp hoäi kitoâ vieân (do Cha J. Keller, M.M. saùng laäp n. 1945, ñeå quaùng baù tinh thaàn kitoâ) Chronicler: Taùc giaû saùch Söû bieân nieân, bieân nieân söû gia Chronicles: Söû bieân nieân, 1Sb, 2Sb

Christ-figure: Dung maïo (gioáng nhö) ÑK Christen(-ing): Röûa toäi; ñaët teân Christendom: Coäng ñoaøn/ theá giôùi Kitoâ giaùo Christian: Ngöôøi kitoâ, kitoâ höõu; c. Brothers: Sö huynh La san (FSC); c. doctrine: giaùo lyù kitoâ; c. era: thôøi ñaïi Chuùa Kitoâ; C. Life Communities (CVX): Coäng Ñoaøn Ñôøi Soáng Kitoâ (Hieäp Hoäi Thaùnh Maãu ngaøy tröôùc); C. Majesty, His Most: vua nöôùc Phaùp; c. name: teân thaùnh; c. science: khoa hoïc kitoâ (toân phaùi do Mary B. Eddy saùng laäp (1879), chuû tröông coù quyeàn chöõa beänh qua nieàm tin vaø töø choái duøng ñeán y khoa) Christianity: Kitoâ giaùo, ñöùc tin hoaëc tinh thaàn kitoâ; anonymous c.: Kitoâ giaùo khoâng teân, k.g. taïi taâm Christianization: Kitoâ giaùo hoùa, kitoâ hoùa, laøm cho thaám nhuaàn, mang laïi tinh thaàn kitoâ Christic: Thuoäc veà (lieân quan ñeán) ÑK Christmas: Ngaøy Leãâ giaùng sinh, No-en; C. tide/time: muøa Giaùng sinh 370

Circular: Ñöôøng tron, voøng troøn; thö luaân löu; c. argument: lyù luaän voøng vo; c. conception of time: quan nieäm chu kyø veà thôøi gian; c. letter: thö luaân löu Circumcision: Caét bì; c. of hearts: hoaùn caûi Circumincession: ÔÛ trong nhau, töông taïi (Ba Ngoâi) Circumlocution: Lôøi/loái noùi quanh co Circumscription: Khu, haït; ecclesiastic c.: giaùo khu Circumstance: Hoaøn caûnh, tình/traïng huoáng, tröôøng hôïp; aggravating c.: tröôøng hôïp gia troïng; exempting c.: tröôøng hôïp mieãn tröø; mitigating c.: tröôøng hôïp giaûm khinh Circumstantial: Giaùn tieáp, do suy dieãn Cistercians: Tu só Doøng Xitoâ (thaønh laäp taïi Citeaux, n. 1098) Citation: Trích daãn; traùt haàu toøa, trieäu hoaùn (ñk 1507); tuyeân döông City: Ñoâ thò, thaønh phoá; celestial C.: thieân ñoâ, th.giôùi; C. of God: Nöôùc Chuùa, Thaønh trì TC (taùc phaåm cuûa thaùnh AÂugutinoâ) Civil: Thuoäc coâng daân, daân söï;

Chronology: Nieân ñaïi hoïc, baûng nieân ñaïi Chrysostom, John: Gioan Kim khaåu Church: Hoäi thaùnh, Giaùo hoäi; giaùo phaùi; C. history: Giaùo söû C. of England: GH Anh quoác, Anh giaùo; C. order: thöù traät trong GH; C. ritual: leã ñieån GH Latin C.: GH Latinh; militant C.: GH chieán ñaáu, GH taïi theá; Roman C.: GH coâng giaùo Roâma; suffering C.: GH ñau khoå, GH luyeän traïng; triumphant C.: GH khaûi hoaøn, hieån thaéng, treân trôøi Church: Nhaø thôø, giaùo ñöôøng (ñk 1214); collegial c.: nhaø thôø kinh só; parish c.: nhaø thôø giaùo xöù; c. warden: oâng töø (ngöôøi troâng giöõ nhaø thôø); thaønh vieân ban quaûn lyù taøi saûn nhaø thôø Churching: Ban pheùp laønh cho phuï nöõ thôøi sinh nôû Churchyard: Vöôøn (khuoân vieân) nhaø thôø (coù khi ñöôïc duøng laøm nghóa trang) Ciborium: Bình thaùnh (ñöïng Mình Thaùnh) Cilicium: AÙo loâng gai, aùo nhaëm Cinture: Daây thaét löng (leã phuïc) 371

hieån minh, quang m.; c. of risen bodies: quang dieäu, hieån minh tính cuûa theå xaùc soáng laïi (ngöôøi laønh) Class: Haïng, loaïi, lôùp; giai caáp, taàng lôùp; c. conscious: coù yù thöùc giai caáp; classless: voâ giai caáp; c. strugle: ñaáu tranh giai caáp social c.: giai caáp xaõ hoäi Classic(-ism): Coå ñieån (chuû höôùng), kyø cöïu; coù haïng/giaù; kinh ñieån, ñieån hình Classical consciousness: Taâm thöùc kinh ñieån (laáy vaên hoùa mình laøm tieâu chuaån ñeå nhaän ñònh moïi söï) Classification: Phaân loaïi, phaân haïng, saép thöù töï Clause: Meänh ñeà; öôùc ñieàu, öôùc khoaûn Clausura: Noäi vi/caám Claustrophobia: Chöùng sôï khu vöïc ñoùng kín, beá toûa haõi chöùng Clean: Saïch, khoâng oâ ueá; c. animals: Loaøi vaät thanh saïch (St 7:2) Clementine Literature: Vaên phaåm Cleâmenteâ (vaên phaåm nguïy ñöôïc coi nhö laø taùc phaåm cuûa thaùnh Cleâmenteâ) Clementines: Söu taäp Giaùo luaät

c. allegiance: boån phaän coâng daân; c. constitution of the Clergy: quy cheá veà toå chöùc daân söï cuûa haøng giaùo só (Phaùp, n. 1790); c. disobedience: baát tuaân luaät phaùp; c. law: luaät hoä, luaät daân söï, daân luaät; c. marriage: hoân phoái ñôøi, h.ph. theo luaät hoä; c. religion: toân giaùo daân chính (duøng toân giaùo vaøo muïc ñích daân söï); c. rights: quyeàn coâng daân, daân quyeàn; c. servant: coâng chöùc; c. service: ngaønh daân chính; c. war: noäi chieán Civilization: Vaên minh Civory: Tröôùng (che baøn thôø) Clairvoyance: Minh kieán, m. tri, m. ñoaùn, m. ñaït, thaáu suoát; saùng suoát Clandestin(-ity): Bí maät, ngaàm aån, ngaám ngaàm, leùn luùt Cla(e)pper: Quaû ñaám (chuoâng); caùi (caëp) phaùch, caùi sanh, catanhet (nhaïc khí) Clares, Poor: Nöõ tu Doøng kín thaùnh Clara (n. 1215) Claretians: Tu só Doøng Claret (Thöøa sai ÑM Voâ Nhieãm, CMF, n. 1849) Clarity: AÙnh quang, saùng toû, saùng ngôøi; roõ raøng, minh baïch, 372

Cleâmenteâ (do Ñöùc Cleâmenteâ V aán haønh, n. 1314.) Clergy: Haøng/ giôùi giaùo só, taêng lö; regular c.: giaùo só doøng; secular c.: giaùo só trieàu Clergyman: Giaùo só (Kitoâ giaùo) Cleric: Thaønh vieân haøng giaùo só (ñk 232) Clerical: Thuoäc giaùo só; thuoäc coâng vieäc vaên phoøng; c. state: haøng giaùo só Clericalism: Thuyeát giaùo quyeàn, chuû nghóa giaùo só quaùn trieät; naõo traïng phoø g.s. Clerk in Holy Orders: Giaùo só (Anh giaùo) Clerks, Regular: Giaùo só doøng (nam tu só laøm vieäc muïc vuï) Clinical: Lieân quan ñeán beänh vieän hoaëc vieäc ñieàu trò, laâm saøng; baøng quan, laõnh ñaïm; c. Baptism: röûa toäi beänh nhaân; c. death: thaùi traïng cheát laâm saøng (theo nhaän ñònh y hoïc veà tình traïng cô theå) Cloister: noäi vi (ñk 667); haønh lang (bao quanh saân vuoâng trong tu vieän); tu vieän; cloistered life: ñôøi aån daät/ñan tu; papal c.: noäi vi «giaùo hoaøng» Clothing: Quaàn aùo; maëc tu phuïc

Cloud of witnesses: Ñaùm maây nhaân chöùng (Dt 12:1) Cloven tongues: Nhöõng löôõi phaân taùn (Cv 2:3,6-7) Cluny: Ñan vieän Cluny (Doøng Bieån Ñöùc, n. 909) Coadamism: Thuyeát ñoàng nguyeân toå (Añam) Coadjutor: Phuï taù; trôï só; c. bishop: GM Phoù (ñk 403); spiritual c.: trôï só linh vuï (trong Doøng Teân) Coat-of-arms: Huy hieäu, gia huy Co-Consecrators: GM ñoàng taán phong Co-creator: Ñoàng taïo hoùa Code: Boä luaät; maõ; c. of Canon Law: Boä Giaùo luaät Codex/codices: Boä vaên baûn Codify: Ñieån cheá, phaùp ñieån hoùa; quy taéc/heä thoáng hoùa Coeducation: Giaùo duïc chung (nam nöõ) Coenobium: Tu vieän aån só, coäng ñoaøn aån tu Coeval: Cuøng thôøi, cuøng tuoåi Coexistence: Ñoàng hieän höõu, cuøng toàn taïi Coffin: AÙo quan, linh cöõu Cogito ergo sum: Toâi suy nghó

373

töùc laø toâi hieän höõu (nguyeân taéc caên baûn cuûa Descartes: 2e Meùditation) Cognate: Baø con hoï haøng; baø con beân ngoaïi; cuøng nguoàn goác Cognition(-al): Tri/nhaän thöùc; naêng löïc nhaän thöùc, tri naêng; cognitional theory: tri naêng luaän thuyeát Cognitive: Thuoäc veà hieåu bieát/ nhaän thöùc; c. fruitfulness: söùc naêng phong phuù veà maët nhaän thöùc; c. minority: nhoùm bieät kieán (thieåu soá ngöôøi theo moät lyù thuyeát hoaëc toân giaùo rieâng) Cognizance: Hieåu bieát, nhaän thöùc; thaåm quyeàn Cohabit(-ation): Ñoàng cö, soáng chung Cohere(-nce): Coá keát, dính chaët, ñöùng vöõng; maïch laïc, chaët cheõ Cohort: Ñoäi binh, ñoaøn quaân Coincide: Truøng khít, aên khôùp, ngaãu hôïp, truøng hôïp Coincidental aggregate: Keát hôïp ngaãu nhieân Coinherence: Ñoàng taïi, cuøng ôû trong moät höõu theå; töông taïi; christological c.: thieân tính vaø nhaân tính ñoàng taïi nôi ÑK;

trinitarian c.: Ba Ngoâi ôû trong nhau, töông taïi Coitus interruptus: Giao hôïp nöûa chöøng/giaùn ñoaïn (xuaát tinh ra ngoaøi) Collaboration: Coäng/hôïp taùc Collateral: Beân caïnh; baøng heä; phuï theâm; ñoà kyù quyõ, vaät theá chaáp Collation: Böõa aên nheï; ban ôn boång; trao chöùc vuï Collect: Kinh toång nguyeän, lôøi nguyeän nhaäp leã Collection: Tieàn quyeân, cuoäc laïc quyeân; boä söu taäp; canonical c.: söu taäp giaùo luaät Collectivism: Chuû nghóa taäp saûn, taäp theå hoùa College: Tröôøng hoïc, hoïc vieän; taäp ñoaøn, taäp theå; apostolic c.: toâng ñoà ñoaøn; c. of Consultors: hoäi ñoàng tö vaán; c. of Cardinals: hoäi ñoàng hoàng y (ñk 350); electoral c.: cöû tri ñoaøn; episcopal c.: GM ñoaøn, ñoaøn theå GM (ñk 336); Sacred c.: hoàng y ñoaøn Collegiality: Ñoaøn theå tính, taäp theå tính Collegiate: Thuoäc tröôøng hoïc, th.taäp ñoaøn; c. Church: hieäp 374

Provincial c.: beà treân tænh Doøng Phanxicoâ Commission: Chæ thò; vieäc ñaët haøng; moùn hoa hoàng; can phaïm; nhieäm/phaän vuï; uûy nhieäm thö; phaùi ñoaøn, uûy ban Commissioning: UÛy thaùc nhieäm vuï Commissorial form: Hình thöùc uûy thaùc Commit(-ment): Phaïm phaûi; cam keát, daán thaân; toáng giam; giao phoù Committal: Boû tuø, toáng giam Committee: Uyû ban Commixture: Söï pha troän (Mình vaø Maùu thaùnh) Common: Chung; phoå bieán; c. error: laàm laãn chung (ñk 144); c. e. about fact: laàm laãn ch. veà söï kieän; c. e. about law: laàm laãn ch. veà phaùp luaät; c. good: ích chung, coâng ích; c. ground: quan ñieåm/laäp tröôøng chung; c. law: luaät taäp tuïc, leä phaùp; c. life: ñôøi soáng chung (tu só)/ coäng ñoaøn; c. of the Saints: Phaàn chung caùc Thaùnh Commonplace: taàm thöôøng, voâ vò; nguoàn lieäu chung; c. sense, commonsense: leõ thöôøng,

ñoàng Giaùo hoäi; c. tribunal: toøa aùn taäp ñoaøn Colloquy: Cuoäc noùi chuyeän, c. hoäi thaûo; c. hoäi ñaøm; c. taâm söï Colossians: Coâ-loâ-xeâ, Cl Collusion: Thoâng ñoàng Comforter: Ñaáng an uûi (Chuùa Thaùnh Thaàn) Command: Meänh leänh Commandment: Giôùi luaät, ñieàu raên Commemoration: Leã nhôù; kyû nieäm, töôûng nhôù; kinh hoài nieäm (kính nhôù moät vò thaùnh khi daâng Leã theo moät maãu leã khaùc); c. of the Living and the Dead: kinh caàu cho heát moïi tín höõu (coøn soáng vaø ñaõ qua ñôøi) Commend: Khen ngôïi, ca tuïng; khuyeân baûo, coá vaán; giôùi thieäu, tieán cöû, göûi gaém, phoù thaùc Commendation of the Soul: Kinh "Phoù daâng linh hoàn..." Commensurability: Tính thoâng öôùc/töông xöùng Commentary: Chuù/bình giaûi Commentator: Ngöôøi daãn leã (phuïng vuï); nhaø chuù/bình giaûi Commingling: Hoøa laãn Mình vaø Maùu thaùnh Commissary: Uyû vieân (ñk 318) 375

Leã); c. song: ca hieäp leã; c. under both species/kinds: chòu leã döôùi hai hình; frequent c.: naêng chòu leã; sacramental c.: röôùc leã thaät; spiritual c.: röôùc leã thieâng lieâng Communion of the Mass: Phaàn chòu leã (phaàn Thaùnh Leã sau kinh Laïy Cha) Communion: Hieäp thoâng; ñoàng caûm; coâng ñoaøn, giaùo phaùi; c. of Saints: caùc Thaùnh thoâng coâng; faith c.: h. th./coâng ñoaøn ñöùc tin; hierarchical c.: h. th. phaåm traät Communism: Chuû nghóa/cheá ñoä coäng saûn Community: Coäng ñoaøn, c. ñoàng; base (grassroots) c.: c. ñ. cô baûn; Christian Life C. (CVX): Coäng Ñoaøn Ñôøi Soáng Kitoâ (Hieäp Hoäi Thaùnh Maãu ngaøy tröôùc); c. Mass: Leã coäng ñoaøn; c. of discourse: coäng ñoaøn tham döï, cöû toïa; diachronic c.: c. ñ. dò ñaïi; ecclesial c.: coäng ñoaøn GH, giaùo ñoaøn; primitive c.: c. ñ. sô khai; synchronic c.: c. ñ. ñoàng ñaïi Commutation: Thay theá, giao hoaùn; caûi giaûm, giaûm aùn;

löông tri; c. teaching: yù kieán/ giaùo huaán chung Communal: Chung, coâng coäng, taäp theå; c. Penance: giaûi toäi taäp theå Communalism: Coâng xaõ chuû nghóa Communicable: Coù theå thoâng ñaït; coù theå lan laây, truyeàn nhieãm; c. attributes: öu phaåm khaû thoâng Communicant: Ngöôøi chòu leã; ng. giöõ ñaïo; ng. thoâng tin Communicatio idiomatum: chuyeån thoâng ñaëc tính Communicatio in sacris/in divinis: Thoâng hieäp trong söï thaùnh; thoâng döï vaøo caùc bí tích vaø leã nghi thaùnh (giöõa caùc giaùo phaùi khaùc nhau: ñk 844) Communication of properties (communicatio idiomatum): Chuyeån thoâng ñaëc tính Communicative: Truyeàn thoâng/ñaït; c. action: hoaït ñoäng tr. th.; c. competence: khaû naêng tr. thoâng Communion: Chòu leã, röôùc leã, hieäp leã; c. patent: ñóa thaùnh; c. plate: ñóa chòu leã; c. service: nghi thöùc röôùc leã (ngoaøi Thaùnh 376

inferiority c.: m. c. töï ti; persecution c.: maëc caûm bò ngöôïc ñaõi; superiority c.: m. c. töï toân Complex (-ices): Ñoàng loõa trong toäi, toøng phaïm (ñk 977, 979,1329) Complicity: Ñoàng loõa, tieáp tay Compliment: Khen ngôïi, thaêm hoûi, chuùc möøng Compline: Kinh toái Complutensian Polyglot Bible: Cuoán Kinh Thaùnh ña ngöõ cuûa ñaïi hoïc Alcalaù Comprehension: Lónh hoäi, nhaän thöùc, hieåu bieát; thoâng caûm; bao haøm, noäi haøm Comprehensor: Phuùc nhaân, chieâm nhaân (treân Trôøi) Comprehensive: Bao quaùt, toaøn dieän, troïn veïn Compromise: Daøn xeáp, thoûa hieäp; laøm hö, gaây haïi Compulsion: Cöôõng baùch Compulsive: Thuùc eùp, haáp daãn; ham meâ, ñam meâ Compulsory: Baét buoäc, eùp buoäc, cöôõng cheá Compunction: AÊn naên, thoáng hoái, hoái tieác, hoái haän Conceit: Khoe khoang, töï phuï,

chuyeån maïch (ñieän); c. of an oath (a vow): chuyeån hoaùn lôøi theà, lôøi khaán Commutative justice: Coâng baèng giao hoaùn Companion: Baèng höõu, baïn, ñoàng baïn, ñ.chí, ñ.ñoäi, ñ.lieâu Companionship: Tình baèng höõu, ñoàng ñoäi Comparative: So saùnh, ñoái chieáu; c. religion: toân giaùo ñoái chieáu; c. theology: thaàn hoïc ñoái chieáu Compassion(-ate): Loøng thöông, traéc aån Competence: Taøi thaønh thaïo; khaû naêng chuyeân moân, sôû naêng; thaåm quyeàn Competent: Thaønh thaïo, ñuû khaû naêng; coù thaåm quyeàn; c. forum: toaøn aùn coù thaåm quyeàn (ñk 1404tt) Complaint: Than phieàn; ñôn kieän; c. of nullity: ñôn khieáu naïi veà hoân phoái voâ hieäu (ñk 1619) Complaisance: Taùn ñoàng, aân caàn, chieàu loøng; bôï ñôõ; thoûa loøng Complex: Phöùc taïp/hôïp; raéc roái; khu lieân hôïp; maëc caûm; 377

Thaùnh, Thieân tính, v.v... - thì taát caû ñeàu coù maët) Concomitant: Ñi keøm, ñoàng thôøi; ñoàng laâm, ñ.phaùt Concordance: Phuø/töông hôïp; biblical c.: Kinh thaùnh hôïp daãn; c. theory of creation: thuyeát saùng taïo töông hôïp (cho raèng trình thuaät Kinh Thaùnh thöïc söï ñi ñuùng vôùi tieán trình hình thaønh vaïn vaät) Concordat: Thoûa/thaân öôùc Concordia discors: Nhaát trí maø dò bieät; töông hôïp maø dò ñoàng (caùc Phuùc AÂm Nhaát Laõm vöøa gioáng nhau maø cuõng vöøa khaùc nhau) Concordism: Thuyeát töông hôïp Concourse: xem concursus Concrete: Cuï theå Concubinage: Laáy vôï leõ, vôï beù; soáng chung ngoaøi hoân nhaân; tö hoân, tö tình Concupiscence: Ham muoán; duïc voïng, daâm duïc; triple c.: ba loaïi duïc voïng Concurrence: Nhaát trí, ñoàng tình; truøng hôïp, tr.ngoä (veà thôøi gian: hai ngaøy leã) Concursus: Hoä trôï; hoäi ngoä, tuï hoïp, ñaùm ñoâng; kyø thi tuyeån;

töï maõn, töï cao t. ñaïi; yù töôûng ñoäc ñaùo, lôøi vaên ñaëc saéc Concelebrant: Vò ñoàng teá Concelebrate(-tion): Ñoàng teá Concept: Khaùi nieäm, yù nieäm Conception: Thuï thai; quan nieäm, quan ñieåm; C. of the BVM: ÑM Voâ Nhieãm (nguyeân toäi) Conceptual: Thuoäc khaùi/yù nieäm; c. scheme: coâng/daïng thöùc khaùi nieäm; c. thinking: tö duy (theo) khaùi nieäm; non-c.: phi khaùi nieäm; pre-c.: tieàn khaùi nieäm Conceptualism: Thuyeát khaùi nieäm, chuû höôùng duy yù nieäm (Abeâlarñoâ † 1142) Conceptualization: Khaùi nieäm hoùa Conciliarism (conciliar theory): Coâng ñoàng thuyeát (coi coâng ñoàng coù quyeàn treân ÑGH) Conciliarity: Coâng ñoàng tính (x. Synodality) Conclave: Maät nghò hoàng y (ñeå baàu ÑGH) Concluding rite: Nghi thöùc keát thuùc Concomitance: Thuyeát ñoàng keát (trong Thaùnh Theå: khi coù moät trong caùc thöïc theå ñoàng toàn nôi ÑK - Mình Thaùnh, Maùu 378

antecedent c.: hoä trôï tieân baøi, tieân trôï; divine c.: hoä trôï cuûa TC, thieân trôï; general c.: hoä trôï chung; physical c.: hoä trôï theå lyù simultaneous c.: hoä trôï ñoàng thôøi Condemn(-ation): Keát aùn, leân aùn; thaûi boû, loaïi boû Condescension: Haï coá, haï mình Condign: Thích ñaùng, phuø hôïp; xöùng ñaùng; ñuùng leõ, hôïp lyù Condition: Thaân phaän; traïng thaùi; ñieàu kieän; resolutory c.: ñ. k. giaûi tröø; sine qua non c.: khoâng coù khoâng ñöôïc, tieân quyeát, thieát yeáu; suspensive c.: ñ. k. ñình chæ Conditional: Vôùi (bao haøm) ñieàu kieän; c. conferral: ban (bí tích) vôùi ñieàu kieän (ñk 845); c. immortality: thuyeát baát töû vôùi ñieàu kieän (neáu cheát laønh) Conditionalism: Ñieàu kieän chuû nghóa Conditioned reflex: Phaûn xaï coù ñieàu kieän Condonation: Tha thöù (ñk 1152), boû qua Conduct: Daãn daét, ñieàu khieån, chæ ñaïo, quaûn lyù; tö caùch, taùc phong, haïnh kieåm

Confabulate(-tion): Taùn gaãu, bòa chuyeän Conference: Hoäi hoïp, h. thaûo; hoäi nghò, h. ñoàng; c. of bishops: hoäi ñoàng GM (ñk 447); c. of major superiors: hieäp hoäi caùc Beà treân cao caáp (ñk 708) Conferral (of grace, sacraments): Trao ban (aân suûng, bí tích), trao taëng/phoù; free c.: töï yù trao phoù (ñk 157) Confess: Thuù nhaän; thuù toäi, xöng toäi; tuyeân xöng Confession: Vieäc xöng toäi, pheùp giaûi toäi; thuù nhaän; auricular c.: x. t. kín, trong toøa; extrajudicial c.: thuù nhaän ngoaïi tuïng; general c.: x. t. chung; (phaàn ñaàu Leã) thuù toäi chung; generic c.: x. t. ñaïi loaïi; seal of c.: aán tích giaûi toäi (ñk 983) Confession of a Martyr: Baøn thôø nôi/treân moä cuûa moät vò töû ñaïo; C. of St.Peter: Moä Thaùnh Pheâroâ Confession: Tuyeân xöng ñöùc tin; giaùo/toân phaùi, tín hoäi Confessional: Toøa giaûi toäi; thuoäc giaùo phaùi; c. formula: coâng thöùc tuyeân xöng ñöùc tin; c. state: nöôùc coù quoâác giaùo; c. 379

theology: thaàn hoïc toân phaùi Confessionalism: Toân phaùi tính quaù khích Confessions of St. Augustine: Taùc phaåm Nhöõng lôøi traàn tình cuûa thaùnh AÂugutinoâ Confessor: Cha giaûi toäi; tín höõu bò caàm tuø vì ñöùc tin; vò thaùnh khoâng töû ñaïo Confidence: Tín nhieäm/thaùc; ñieàu taâm söï, chuyeän kín Confidential: Giöõ kín, bí maät Configure(-ration): Quy ñònh hình daïng, caáu hình; laøm cho neân gioáng; hình daïng/theå Confirmation: Pheùp Theâm söùc; xaùc nhaän; C. name: teân thaùnh Theâm söùc Confiteor: Kinh Caùo mình Conflict: Xung ñoät, ñoái ñaàu; maâu thuaãn; c. situation: tình traïng xung ñoät/maâu thuaãn Conformist: Ng. tuaân thuû (chòu theo Anh giaùo) Conformity: Ñoàng hình daïng, neân gioáng; phuø/hoøa hôïp; thuaän theo, toøng phuïc Confraternity: Phuïng hoäi, ñoàng hoäi Confreøre: Baïn ñoàng nghieäp, ñoàng baïn, thaân höõu

Confront(-ation): Ñoái ñaàu, ñöông ñaàu; ñoái chaát; ñoái chieáu, so saùnh; critical confrontation: ñoái chieáu pheâ bình Confucian(-ism): Nhaø Khoång hoïc, nhaø nho, Khoång giaùo Confucius: Ñöùc Khoång töû Congeniality: Ñoàng baûn chaát Congregation: Hoäi ñoaøn, tu hoäi, doøng tu Congregation: Thaùnh boä (x. discastry); C. for Bishops: boä Giaùm muïc; C. for Catholic Education: boä giaùo duïc coâng giaùo; C. for Divine Worship: boä Phuïng töï; C. for Religious and Secular Institutes: boä doøng tu vaø tu hoäi toâng ñoà; C. for the Causes of the Saints: boä phong thaùnh; C. for the Clergy: boä giaùo só; C. for the Doctrine of Faith: boä giaùo lyù ñöùc tin; C. for the Evangelization of Peoples: boä rao giaûng Tin möøng (Truyeàn giaùo); C. for the Oriental Churches: boä caùc Giaùo hoäi ñoâng phöông; C. for the Sacraments: boä quy caùch cöû haønh Bí tích Congregation: Hoäi nghò, phieân hoïp, coâng hoäi, c.nghò; preparatory c.: ph. h. truø bò 380

löï, luùng tuùng; scrupulous c.: l. t. boái roái Conscience money: Tieàn caám chæ (Mt 27.6) Conscientious: Taän taâm, chu ñaùo; c. objector: khaùng vieân löông taâm Conscientisation: Gaây yù thöùc, laøm cho yù thöùc Consciousness: Tænh taùo; yù thöùc Consecrate: Thaùnh hieán, taän hieán; phong chöùc, taán phong; truyeàn pheùp Consecrated life: Ñôøi soáng taän hieán Consecration: Thaùnh hieán; phong chöùc; truyeàn pheùp; c. form: coâng thöùc truyeàn pheùp; c. of a church: cung hieán nhaø thôø; c. of a virgin: hieán thaùnh moät trinh nöõ Consecration Cross: Thaäp giaù cung hieán (12 hình thaäp giaù ghi leân töôøng nhaø thôø ñöôïc GM xöùc daàu khi cöû haønh nghi thöùc cung hieán) Consecratory prayer: Lôøi nguyeän cung hieán, kinh truyeàn pheùp Consensus: Ñoàng taâm nhaát trí, ñoàng loøng

Congregation of the faithful: Ñoaøn theå (coäng ñoaøn) caùc tín höõu Congregationalists: Phaùi/ phong traøo giaùo ñoaøn (Tin laønh) Congress: Ñaïi hoäi, hoäi nghò; Eucharistic c.: ñ. h. Thaùnh Theå Congruism: Thuyeát töông hôïp Conjugal: Thuoäc quan heä vôï choàng; c. fidelity: chung thuûy vôï choàng; c. paranoia: ghen beänh hoaïn Conjuring up the dead: Goïi hoàn ng. cheát Connatural(-ity): Ñoàng baûn tính; knowledge by c.: hieåu bieát do ñoàng caûm Consanguinity: Huyeát toäc, thaân toäc, quan heä maùu muû (ñk 108) Conscience: YÙ thöùc; collective c.: yù th. taäp theå; moral c.: yù th. luaân lyù; reflective c.: yù th. hoài coá, phaûn hoài; self-c.: töï giaùc, yù th. veà mình Conscience: Löông taâm; bad c.: l. t. aùy naùy; doubtful c.: l. t. hoaøi nghi; correct c.: l. t. ngay thaúng; erroneous c.: l. t. sai laàm, sai leäch; good c.: l. t. bình yeân; lax c.: l. t. phoùng thöù, lôi loûng; perplexed c.: l. t. löôõng 381

Constance (n. 1414-1417) Constancy: Kieân taâm/trì Constantine: Constantinoâ († 337) Constantinian: Thuoäc veà Constantinoâ Constantinople: Constantinoáp; councils of C.: caùc coâng ñoàng; C. (n. 318; 553; 680) Constitutive: Caáu toá, yeáu toá caáu taïo/thaønh; c. element: thaønh toá Constitution: Caáu thaønh; kieán laäp; theå chaát/traïng Constitution: Hieán phaùp; hieán chöông; apostolic c.: toâng hieán; dogmatic c.: hieán cheá tín lyù; pastoral c.: hieán ch. muïc vuï; religious c.: hieán phaùp doøng tu Consubstantial(-ity): Ñoàng baûn tính/theå (trong TC Ba Ngoâi) Consubstantiation: Ñoàng boä thöïc theå thuyeát (hoïc thuyeát Luther cho raèng: ÑK vaø theå chaát baùnh röôïu cuøng coù maët ôû trong hình baùnh vaø hình röôïu Thaùnh Theå) Consuetudinary: Theo tuïc leä, taäp quaùn Consult: Thænh vaán, tham khoaû, hoûi yù kieán, hoäi yù; baøn thaûo

Consent: Baèng loøng, öng thuaän; defect of c.: thieáu öng thuaän; matrimonial/marital c.: öng thuaän keát hoân (ñk 1095) Consequence: Haäu/keát quaû; taàm quan troïng, aûnh höôûng Consequentialism: Hoïc thuyeát heä quaû, duy haäu quaû (döïa theo haäu quaû toát xaáu haønh ñoäng mang laïi ñeå xaùc ñònh haønh ñoäng ñoù laø toát hay xaáu veà maët luaân lyù) Conservation: Giöõ gìn, duy trì, baûo toàn, b.toaøn Conservatism: Chuû höôùng baûo thuû, thaùi ñoä thuû cöïu Consistence(-cy): Theå ñaëc; kieân ñònh; nhaát quaùn, chaët cheõ, maïch laïc; töông öùng Consistory: Maät Hoäi (hoàng y: ñk 353); hoäi nghò toân giaùo (kitoâ); ordinary/extraordinary c.: maät hoäi: thoâng thöôøng, baát thöôøng Consolation: An uûi; c. with cause: an uûi töï nhaân do; c. without cause: an uûi voâ nhaân do (TC taùc ñoäng) Conspiracy (-ator): AÂm möu, möu phaûn Conspire: AÂm möu; cuøng goùp phaàn: toå chöùc, gaây ra Constance council: Coâng ñoàng 382

khinh bæ Contentious: Hoä söï, vuï tranh chaáp; c. trial: toá tuïng hoä söï (ñk 1501tt) Contest(-ation): Tranh luaän; tranh caõi; tranh giaønh; tranh chaáp; phaûn khaùng; ñaët vaán ñeà, khoâng thöøa nhaän Context: Khung caûnh, boái caûnh; vaên caûnh/maïch, ngöõ caûnh; caûnh/tình huoáng; c.-free language: ngoân ngöõ phi ngöõ caûnh; c.-sensitive: chuù troïng ngöõ caûnh Contextual theology: Thaàn hoïc caûnh huoáng Contextualize(-ation): Vaên caûnh hoùa; caûnh huoáng hoùa Contiguity: Tieáp giaùp Continence: Tieát cheá/duïc; khieát tònh; periodic c.: t. cheá ñònh kyø Contingent(-cy): Baát taát, ngaãu nhieân, ñoät xuaát Continuum: Lieân theå (taäp hôïp caùc yeáu toá ñoàng nhaát); spacetime c.: lieân theå khoâng-thôøi gian, khoâng gian boán chieàu (trong ñoù thôøi gian laø chieàu kích thöù tö) Contraception(-tive): Ngöøa

Consultant: Coá vaán, tö vaán, tham vaán Consultative: Coù tính caùch tham vaán Consultor: Tö vaán; chuyeân vieân Consummate: Hoaøn thaønh, thaønh töïu troïn veïn; tieâu thuï; thaønh thaïo, taøi gioûi tuyeät ñænh; c. marriage: hoân nhaân hoaøn hôïp, hoaøn phoái Consummation: Hoaøn taát; vieân maõn; c. of marriage: hoaøn hôïp hoân phoái Contemplate: Chieâm ngaêém/ ngöôõng; chieâm nieäm; suy tính, ñònh taâm Contemplation: Chieâm nieäm, nguyeän ngaém; traàm tö; acquired c.: chieâm nieäm ñaéc thuû; c. in action: chieâm nieäm trong hoaït ñoäng; infused c.: ch. n. thieân phuù; prayer of c.: chieâm nieäm/ nguyeän Contemplative: Thuoäc veà chieâm nieäm; c. Institute: Doøng ch. Nieäm; c. life: ñôøi (soáng) ch. nieäm Contemporary: Ñöông thôøi/ ñaïi; hieän ñaïi Contempt: Coi thöôøng, khinh reû; khinh bæ Contemptuous: Khinh thöôøng; 383

thai, traùnh/choáng thuï thai Contract(-ion): Keát öôùc; hôïp ñoàng, kheá öôùc; bilateral/ synallagmatic c.: keát öôùc song phöông; c. debts/obligations: maéc nôï/nhaän nghóa vuï; c. marriage: keát hoân Contracted sin: Toäi maéc vì nhieãm truyeàn (x. original sin) Contradiction: Maâu thuaãn; sign of c.: daáu chæ bò choáng baùng (Lc 2:34) Contrition: Saùm hoái; aùi hoái (hoái toäi vì yeâu Chuùa, aên naên toäi caùch troïn); imperfect c.= attrition: hoái toäi vì sôï (vg. hoûa nguïc; aên naên toäi caùch thöôøng/ baát toaøn); perfect c.: aùi hoái, hoái toäi caùch troïn/hoaøn haûo Contritionism: Thuyeát aùi hoái (caàn phaûi aên naên caùch troïn thì chòu pheùp giaûi toäi môùi neân) Controversial: Tranh bieän, tr. luaän, baøn caõi; luaän chieán, buùt chieán; c. theology: thaàn hoïc tranh bieän Contumacy: Baát khaúng, khuyeát tòch, khoâng chòu ra toøa; coá chaáp (ñk 1347) Convalidation: Höõu hieäu hoùa (hoân phoái); radical c.: h. h. h.

taän caên (ñk 1161); simple c.: h. h. h. ñôn thöôøng (ñk 1156) Convenience, argument of: Lyù do tuøy nghi, lyù chöùng thoâng leä, leõ thöôøng Convent: Tu vieän (xöa); nöõ tu vieän Conventicle Act (Anh Quoác, n. 1664): Ñaïo luaät caám hoäi hoïp toân giaùo Convention: Quy/coâng öôùc, hieäp ñònh; hoäi nghò; öôùc/tuïc leä Conventual Mass: Thaùnh Leã coäng ñoaøn ñan vieän (giöõ phuïng vuï chung) Conventuals: Nhaùnh Doøng Phanxicoâ (coù taøi saûn chung) Convergence criterion: Tieâu chuaån ñoàng quy Conversi: Ñan trôï só Conversion: Trôû laïi, hoaùn/hoái caûi, quy chính Conversion: Hoaùn vò, hoaùn chuyeån; caûi bieán, chuyeån bieán, thay ñoåi; accidental c.: chuyeån bieán phuï theå; substantial c.: ch. bieán baûn theå, bieán theå; theory of c.: ch. bieán thuyeát Convert: Ng. trôû laïi Convict: Keát aùn/toäi; ng. bò keát aùn, phaïm nhaân 384

Corona: Haøo quang,quaàng saùng; voøng toùc (treân ñaàu ñan só, xöa); traøng maân coâi Phanxicoâ Coronation: Leã gia mieän Corporal: Theå lyù, thuoäc veà theå xaùc; khaên thaùnh; c. works of mercy: traøng vieäc thieän: «thöông xaùc baûy moái» Corpus Christi: Leã Mình Maùu Thaùnh Chuùa Kitoâ Corpus Christianum: Xaõ hoäi kitoâ (goàm caû GH vaø quoác gia) Corpus Hermeticum: Vaên boä Hermeticoâ (huyeàn bí: tk 1-4) Corpus Juris Canonici: Boä Giaùo luaät Correct: Chænh, chính xaùc; ñöùùng ñaén; hieäu chænh; tröøng trò Correlation: Töông quan, t.lieân Correspondence: Töông xöùng, töông hôïp, phuø h. Corrupt(-ion): Thoái naùt, ñoài baïi, hö hoûng; huû hoùa; laøm hö hoûng; hoái loä, mua chuoäc; corrupted nature: baûn chaát ñoài baïi Corruptible: Coù theå hö thoái, h. naùt; coù theå huû hoùa, deã bò mua chuoäc Cosmic: Thuoäc veà vuõ truï; c. Christ: ÑKâ vuõ truï (nguyeân lyù vaø cuøng ñích cuûa vuõ truï)

Conviction: Vieäc keát aùn; xaùc/ kieân tín Convince: Thuyeát phuïc, cho thaáy, laøm cho nhaän ra Convoke(-cation): Trieäu taäp Cooperation: Coäng/hôïp taùc Co-opt: Baàu vaøo, thu nhaän, keát naïp Coordinate(-tion): Phoái hôïp; keát hôïp Cope: AÙo choaøng (khoâng coù tay) Copernican: Lieân quan ñeán Copernic († 1543); c. revolution: caùch maïng thieân vaên (vôùi hoïc thuyeát nhaät taâm cuûa Copernic); thay ñoåi taän goác Coprolalia: Chöùng noùi tuïc Copt(-ic): Coáp, GH Coáp (Ai caäp) Copula: Heä töø Co-redemptrix: ÑM hieäp coâng cöùu chuoäc Co-religionist: Ñoàng ñaïo höõu Coresponsability: Ñoàng traùch nhieäm Corinthians: Tín höõu Coâ-rintoâ, 1Cr, 2Cr Cornette: Muõ nöõ tu (moät loaïi khaên quaøng ñaàu, xöa) Corollary: Heä luaän, heä quaû; keát luaän taát yeáu

385

Court: Toøa aùn, phieân toøa; cung ñieän; trieàu ñình Covenant: Giao öôùc, kheá öôùc; minh öôùc; c. theology: thaàn hoïc giao öôùc; matrimonial c.: kh. ö. hoân nhaân Covenantal nomism: Thuyeát duy luaät giao öôùc, cheá ñoä luaät giaùo öôùc Co-veneration: Song boä suøng baùi thuyeát (laïc giaùo Nestoârioâ: vöøa toân kính con ngöôøi ÑK vöøa thôø kính Ngoâi Hai - thieân tính ôû trong Ngaøi; phuû nhaän thöïc taïi ngoâi hieäp) Covetousness: Ha muoán, theøm thuoàng, tham lam; carnal c.: theøm muoán xaùc thòt Cowardice: Nhaùt gan, nhuùt nhaùt; heøn nhaùt Cowl: Muõ truøm ñaàu (cuûa tu só) Create: Taïo thaønh, saùng taïo, döïng neân; c. a Cardinal: naâng leân chöùc (taán phong) Hoàng y Creation: Saùng taïo, döïng neân, taïo thaønh; ab aeterno: töø ñôøi ñôøi; a (ex) nihilo (from nothing): töø hö voâ, töø khoâng khoâng; continuous c.: saùng taïo lieân tuïc Creationism: Thuyeát saùng taïo

Cosmocrator: Chuùa teå caøn khoân Cosmogenesis: Hình thaønh vuõ truï Cosmogony: Saùng theá luaän, vuõ truï khai nguyeân luaän Cosmography: Vuõ truï hoïc Cosmological argument: Lyù chöùng vuõ truï luaän Cosmology: Vuõ truï quan, v.tr. luaän Cosmos: Vuõ truï Cotta: AÙo caùc pheùp, aùo giuùp leã Council: Coâng ñoàng; hoäi ñoàng, hoäi nghò; ecumenical c.: c. ñ. chung, c. ñ. hoaøn vuõ (ñk 337); particular c.: c. ñ. ñòa phöông, c. ñ. Vuøng; plenary c.: c. ñ. mieàn (laõnh vöïc cuûa moät Hoäi ñoàng GM: ñk 439); provincial c.: c. ñ. tænh Counsel: Baøn hoûi, khuyeân/chæ baûo; evangelical c.: lôøi khuyeân Phuùc AÂm; c. of perfection: lôøi khuyeân hoaøn haûo (khoù ngheøo, khieát tònh, vaâng lôøi) Counseling: (Lôøi, quaù trình) chæ daãn Countercritical: Phaûn pheâ bình, pheâ bình phaûn hoài Counter-Reformation: Phaûn caûi caùch, caûi caùch coâng giaùo 386

kinh Tin kính; tín ngöôõng; tín khoaûn Creeping to the Cross: Nghi thöùc suøng kính Thaùnh Giaù (thöù 6 Tuaàn Thaùnh) Cremate(-ion): Hoûa taùng, h. thieâu (ñk 1176 §3) Crematory: Loø hoûa thieâu Crib: Maùng aên (x. creøche) Crime: Toäi aùc; impediment of c.: ngaên trôû (hoân phoái) do toäi aùc (vì ñaõ gieát hoaëc möu gieát baïn ñôøi cuûa mình hay cuûa ngöôøi mình muoán keát hoân, ñk 1090) Criminology: Toäi phaïm hoïc Crisis: Khuûng hoaûng; c. theology, (dialectical): thaàn hoïc bieän chöùng Criterion(-ria): Tieâu chuaån/ chí, chuaån taéc; c. group: nhoùm chuaån Critic: Nhaø pheâ bình; ngöôøi kieåm duyeät; keû chí trích, keû cheâ bai Critical: Pheâ bình; chæ trích; khaån caáp, nguy kòch, traàm troïng; c. apparatus: Phaàn chuù thích ñoái chieáu (cuoái trang vôùi nhöõng ghi chuù veà caùc dò baûn cuûa moät baûn vaên); c. confrontation: ñoái chieáu pheâ bình; c.

(coù hai nghóa: 1. TC tröïc tieáp saùng taïo vaïn vaät, khoâng qua quaù trình tieán hoùa; 2. TC tröïc tieáp taïo döïng linh hoàn con ngöôøi) Creator: Ñaáng taïo hoùa Creatureliness: Thuï taïo tính Creøche: Maùng aên/coû; hang ñaù Giaùng sinh; nhaø giöõ treû Credence: Nieàm tin, tín ngöôõng; tin töôûng, tin nhaän (tin laø ñuùng laø thaät) Credence/credenza: Tieåu aùn, baøn ñoà leã Credendum: Giaùo lyù phaûi tin Credentials: UÛy nhieäm thö; chöùng minh thö Credibility: Tính caùch ñaùng tin, khaû tín tính Credit: Nieàm tin, uy tín; coâng traïng; tín duïng; tín nhieäm, tin töôûng, tin laø ñuùng Credo: Kinh Tin kính, coâng thöùc tuyeân tín; tín khoaûn Credo quia absurdum: "Toâi tin vì laø phi lyù" (= sieâu lyù, vöôït leân treân lyù trí: Tertullianoâ † 220) Credo ut intelligam: "Toâi tin ñeå maø hieåu" (thaùnh Anselmoâ, † 1109) Credulity: Tính caû tin, nheï daï Creed: Coâng thöùc tuyeân tín, 387

episcopal c.: muõ GM (Ñoâng phöông); franciscan c.: traøng maân coâi Phanxicoâ Crucial: Coát/chuû yeáu, chuû choát Crucifix: Töôïng/aûnh Thaùnh Giaù (coù hình Chuùa) Crucifixion: Ñoùng ñinh vaøo thaäp giaù; khoå hình th. giaù Cruciform: Hình chöõ thaäp Crucifragium: Ñaùnh daäp oáng chaân Cruel(-ty): Ñoäc aùc, taøn baïo Cruet: Bình röôïu nöôùc (duøng trong Thaùnh Leã) Crusade: Thaäp töï chinh Crusaders: Ñaïo quaân Thaùnh Giaù, nghóa binh; eucharistic c.: nghóa binh Thaùnh Theå Crutched Friars: Tu só ñeo Thaùnh Giaù Crux: Ñieåm chuû choát, phaàn chính yeáu, troïng taâm Crux interpretum: Ñoaïn Kinh Thaùnh khoù giaûi thích Crypt: Taàng haàm nhaø thôø, nhaø thôø ngaàm, nhaø nguyeän taàng haàm Cryptic: Bí maät, bí aån; khoù hieåu, aån yù Cryptogram: Baûn vieát baèng maät maõ/öôùc, maät kyù thö

transcendence: chieàu kích sieâu vieät cuûa coâng taùc pheâ bình Criticism: Bình phaåm, pheâ bình; chæ trích; biblical c.: phöông thöùc nghieân cöùu Kinh Thaùnh; form c.: pheâ bình vaên theå; historical c.: ph. b. lòch söû; literary c.: ph. b. vaên hoïc; redaction c.: ph. b. bieân taäp; textual c.: ph. b. vaên baûn; tradition(-al) c.: pheâ bình truyeàn thoáng Critique: Vaên phaåm pheâ bình; C. of Pure Reason: Ph. bình lyù trí thuaàn tuùy (taùc phaåm cuûa Em. Kant) Crosier: Gaäy GM Cross: Thaäp töï, th.giaù; huy chöông; thöû thaùch, khoå ñau, hoaïn naïn, v.v.; papal c.: th. g. giaùo hoaøng; pectoral c.: th. g. ñeo ngöïc; processional c.: th. g. röôùc kieäu (daãn ñoaøn röôùc) Cross-cultural: Xuyeân vaên hoùa Cross-reference: Baûn höôùng daãn tham khaûo Crown: Vöông mieän, trieàu thieân; vöông quyeàn; voøng hoa, voøng laù, v.v.; ñænh, ngoïn; ñænh ñaàu, choùp muõ; c .of thorns: voøng gai; c. prince: thaùi töû; 388

tion: ch. uûi an; c .of salvation: ch. cöùu ñoä; c. of the Lord: ch. cuûa Chuùa; c. of wrath: ch. thònh noä Cur Deus homo: "Taïi sao TC laøm ngöôøi" (Taùc phaåm cuûa thaùnh Anselmoâ) Curate: Cha phoù/phuï taù Curator: Quaûn ñoác baûo taøng; ngöôøi trôï quaûn (quaûn lyù taøi saûn thay cho moät vò thaønh nieân, moät ngöôøi ñieân, v.v...) Curia: Cô sôû trung öông, truï sôû chính; Diocesan c.: phuû giaùo phaän; Roman c.: giaùo trieàu Roma (ñk 360) Curialism: Chuû nghóa giaùo trieàu, naõo traïng giaùo trieàu ñoäc quyeàn Curriculum vitae: Lyù lòch Cursillo (de Cristianidad): Phong traøo Cursillo Cursing: Nguyeàn ruûa, chuùc döõ; tai hoïa, tai öông; c. Psalms: Thaùnh vònh trò aùc (Tv 7, 35, 69, 109, 137; x. imprecatory Psalms) Cursive: Baûn vieát thaûo, chöõ thaûo Custody: Quyeàn coi soùc/troâng nom; baét giöõ, taïm giam Custom: Tuïc/thoâng leä (ñk 23),

Cryptography: Loái vieát baèng maät öôùc, maät kyù Cryptology: AÅn ngöõ hoïc Cubit: Xích, thöôùc Culminate: Ñaït ñeán toät ñænh; c. in: keát cuïc ñi ñeán choã... Culpable(-bility): Coù toäi; ñaùng toäi; toäi traïng; c. complex: maëc caûm toäi loãi Culprit: Thuû phaïm Cult: Phuïng töï, ph.thôø; toân kính; suøng baùi, ngöôõng moä, hình thöùc ñam meâ quaùi dò; c. of the body: thaùi ñoâ toân ngöôõng thaân theå Cultic: Lieân quan ñeán thôø kính, phuïng töï Cultivate: Canh taùc; trau doài, tu döôõng Cultivated: Coù hoïc thöùc Culturalism: Thuyeát duy vaên hoùa Culture: Vaên hoùa; physical c.: theå duïc Cum grano salis: Nheï nhaøngï, töø toán, deø daët, thaän troïng Cuneiform: Hình neâm/goùc (chöõ) Cunnilingus: Kích duïc baèng mieäng löôõi Cup: Cheùn; c. of communion: cheùn thoâng hieäp; c. of consola389

taäp/phong tuïc, thoùi quen; c. contra jus (contrary to law): thoâng leä traùi luaät; c. praeter jus (apart from law): thoâng leä ngoaïi luaät Customary: Theo tuïc leä; saùch tuïc leä Custos: Tu só ñaëc uûy (Doøng Phanxicoâ) C.v.: X. curriculum vitae Cybernetics: Ñieàu khieån hoïc

Cycle: Chu kyø Cynic(-al): Khuyeån nho; hoaøi nghi, yeám theá; baát chaáp ñaïo lyù, voâ lieâm sæ Cynic(-ism): Thuyeát khuyeån nho; thaùi ñoä yeám theá/voâ sæ Cynomorph: Coù daïng choù Cyrillic: Chöõ caùi Cirilloâ, Kirin Cytology: Teá baøo hoïc Czar: Hoaøng ñeá Nga

390

D

Dark: Toái taêm, ñen ngoøm; xaáu xa; u muoäi, ngu doát; d. ages: thôøi ñaïi taêm toái (tk 6-11); d. continent: luïc ñòa da ñen (Chaâu Phi); d. night of the senses: ñeâm toái giaùc quan; d. night of the soul: ñeâm toái taâm hoàn Darkness: Boùng toái; prince of d.: ñaàu muïc toái taêm/haéc aùm, Satan Darwinism: Thuyeát tieán hoùa cuûa Darwin Data: Cöù/döõ lieäu, döõ kieän Datary, apostolic: Bieân nieân phoøng; tieåu chöôûng aán toâng toøa Date: Ngaøy thaùng, nieân hieäu Dated: Cuõ kyõ, loãi thôøi Dative: Taëng caùch Daughter: Con gaùi, nöõ töû; d.in-law: con daâu; d. of Sion: con gaùi/thieáu nöõ Sion Daughters of Charity: Nöõ töû Baùc aùi David: Ña-vít Day: Ngaøy; d. Hours: nhaät tuïng; d. of atonement (Yom Kippur): ngaøy ñeàn toäi; d. of indiction: ngaøy ñaàu naêm phuïng vuï (Ñoâng phöông: 1 thaùnh 9); d. of the Lord: Chuùa nhaät Daysman: Ng laøm coâng nhaät

D: Nguoàn/tröôøng phaùi Ñeä nhò luaät Daemon: Thaàn saùng taïo, hoùa coâng, con taïo (thaàn thoaïi Hy laïp), thaàn haïng thöù; thaàn baûo trôï; quyû döõ, aùc thaàn (x. demon) Daily bread: Löông thöïc (cuûa aên) haèng ngaøy Dalai Lama: Ñaït lai Laït ma Dalmatic: AÙo leã phoù teá Dame: Baø (quyù baø) Damnation: Ñoïa ñaøy hoûa nguïc, ñoïa hình, aùn traàm luaân; nguyeàn ruûa Damned, the: Ñoïa nhaân, ng. bò ñoïa hình, xuoáng hoûa nguïc; ng. bò nguyeàn ruûa, chuùc döõ Damocles, sword of: Thanh göôm cuûa Ñamoâcles: göôm keà coå, nguy hieåm ñang ñe doïa Dance of Death, The: Böùc tranh «Vuõ khuùc thaàn cheát» (trình baøy caûnh thaàn cheát nhaûy muùa vôùi moät soá ngöôøi vaø daãn hoï ñi ñeán moà...) Daniel: Ña-ni-en, Ñn Darbyites: Phaùi J.N.Darby (1800-1882: moät giaùo phaùi Tin laønh quaù khích) 391

(TC) hoä trôï Deborah: Ñô-boâ-ra Deca-: Thaäp, möôøi Decade: Thaäp kyû, thieân nieân; chuïc möôøi kinh Decalogue: Möôøi ñieàu raên, thaäp giôùi Decapolis: Mieàn Thaäp Tænh Decease(-d): Töø traàn, caùi cheát; ng. quaù coá, môùi qua ñôøi Deceit: Giaû doái, löøa ñaûo Deceitful: Doái traù, löøa ñaûo Decency: Ñoan trang, teà chænh, tao nhaõ, lòch söï Deci-: Phaàn möôøi (decilitre, decimetre, decibel...) Decision: Giaûi quyeát, phaùn quyeát, quyeát ñònh; man of d.: ng. kieân quyeát; Valley of d.: Caùnh ñoàng phaùn xeùt ("Josaphat": Ge 3,2) Declaration: Tuyeân boá; tuyeân caùo/ngoân Declension: Bieán caùch (caùc töø, nhö trong tieáng Latinh chaúng haïn) Decline: Töø choái; giaûm/sa suùt, suy taøn/suïp; ñoå doác; thoaùi traøo; bieán caùch Decollation of St. John: Leã Thaùnh Gioan Taåy Giaû bò traûm

DD (Doctor of Divinity): Tieán só thaàn hoïc Deacon(-ship): Phoù teá (chöùc); permanent d.: ph. t. vónh vieãn; transitional d.: phoù teá chuyeån tieáp (ñang tieán ñeán chöùc LM) Deaconess: Nöõ trôï teá/phoù teá Dead (die): Cheát; d. language: töû ngöõ; d. letter: quy taéc/luaät khoaûn cheát (khoâng coøn hieäu löïc); böùc thö cheát (taïi böu ñieän vì khoâng coù ngöôøi nhaän vaø cuõng chaúng coù ñòa chæ ngöôøi göûi); d. to onself: cheát ñoái vôùi chính mình; d. to the world: cheát ñoái vôùi theá gian Dead Sea Scrolls: Caùc cuoän saùch Bieån Cheát Deadly Sins: Baûy moái toäi ñaàu Dean: LM quaûn haït, nieân tröôûng, toång LM; chuû nhieäm khoa, khoa tröôûng Deanery: Haït (ñk 555) Death: Söï cheát, thaàn cheát; second d.: cheát laàn thöù hai, cheát ñôøi ñôøi Death of God Theology: Thaàn hoïc "TC cheát" (taïm döïa treân giaû thieát TC khoâng coù ñeå khai trieån caùc chuû ñeà thaàn hoïc) De auxiliis: (Tranh luaän veà ôn 392

quyeát (29-8) De condigno: Ñuùng/phaûi leõ, hôïp lyù, thích/xöùng ñaùng De congruo: Hôïp pheùp/tình, thích/xöùng hôïp Deconstructionism: Hoïc thuyeát giaûi caáu, giaûi theå cô caáu Decoration: Huaân/huy chöông; trang hoaøng; Christmas d.(s): trang hoaøng Giaùng Sinh; pontifical, papal d.: huy chöông Toøa Thaùnh Decorum: Leã nghi, nghi thöùc, phong caùch giao teá, pheùp lòch söï Decree: Saéc luaät, saéc leänh, nghò ñònh Decretalist: Chuyeân vieân giaùo luaät Decretals: Giaùo leänh taäp; boä giaùo leänh; false d.: giaùo leänh giaû Decretist: Chuyeân vieân (veà boä) giaùo luaät Gratianoâ Decretum Gratiani: Boä giaùo luaät Gratianoâ (tk 12) Dedicate: Cung hieán, hieán daâng, coáng hieán; ñeà taëng Dedication: Cung hieán (nhaø thôø) Deduce: Suy luaän, suy dieãn, dieãn dòch Deduction: Dieãn dòch, suy dieãn; khaáu tröø

Deductive: Coù tính caùch suy dieãn; d. logic: loâgíc suy dieãn; d. method: phöông phaùp suy dieãn Deed: Haønh ñoäng/vi; kyø coâng /tích, thaønh tích; chöùng thö; kheá öôùc De-eschatologize: Giaûi khöû caùnh chung tính (thay ñoåi caùch hieåu veà caùc thöïc taïi caùnh chung); d.(-ed) theology: thaàn hoïc phi caùnh chung De facto: Cöù thöïc, cöù söï, treân thöïc teá Defamatory: Coù yù boâi nhoï, vu khoáng Defame(-ation): Boâi nhoï (thanh danh), vu khoáng, phæ baùng, noùi xaáu Default: Khieám dieän, khuyeát tòch, vaéng maët taïi toøa; thieáu/vôõ nôï; boû cuoäc; baát löïc, thieáu thoán Defeatism: Thaùi ñoä/tinh thaàn chuû baïi Defect: Thieáu soùt; khuyeát ñieåm; khuyeát taät; d. of form: thieáu theå thöùc; irregularity of d.: baát hôïp luaät vì khuyeát taät Defection: Ñaøo nguõ; boû doøng; boû ñaïo, boäi giaùo Defender: Ng.: baûo veä, bieän hoä, baøo chöõa; d. of the bond: baûo 393

heä vieân (ñk 1432); d. of the faith: ng. baûo veä ñöùc tin De fide: Thuoäc: ñöùc tin, tín khoaûn Defile(-ment): Laøm oâ ueá Definite: Xaùc ñònh, chaéc chaén; minh baïch, roõ raøng; d. article: maïo töø haïn ñònh Definition: Ñònh nghóa; xaùc/ minh ñònh; dogmatic d.: ñònh tín, minh ñònh tín lyù Definitive: Cuoái cuøng, döùt khoaùt, chung quyeát Definitors: Coá vaán toái cao (trong moät vaøi doøng tu) Deflower: Phaù (laøm maát) trinh Defrocking: Hoaøn tuïc; boû aùo tu só/thaày tu Defunct: Quaù coá Degradation: Giaùng chöùc, truaát quyeàn; suy bieán, thoaùi hoùa Degrees: Möùc, ñoä, baäc, caáp; songs/Psalms of d.: ca khuùc leân ñeàn (Tv 120-134) De-historize: Giaûi hoùa söû tính, phi söû hoùa (nhaát laø trong tröôøng hôïp Kinh Thaùnh ñeå öùng duïng caùc bieán coá, söï kieän... vaøo hieän taïi) Dehumanize(-se): Phi nhaân hoùa, laøm maát nhaân tính

Deify(-ication): Thaàn hoùa Deign: Duû loøng, ñoaùi nhìn, chieáu coá Deipara: Meï Thieân Chuùa Deisis: Kinh (phuïng vuï Byzantioâ); tranh veõ ÑK vôùi ÑM vaø thaùnh Gioan Taåy giaû Deism: Höõu thaàn thuyeát; töï nhieân thaàn giaùo Deity: Thaàn tính; Thöôïng Ñeá De jure: Cöù luaät, theo luaät phaùp Delator: Ng.: toá giaùc, caùo giaùc; maùch leûo; baùo caùo Delectation: Khoaùi caûm; khoaùi traù, thuù vò; venereal d.: kh. caûm nhuïc duïc, daâm caûm Delegate: Thuï/thöøa uyû, ñaëc uûy vieân; uyû thaùc, giao phoù; apostolic d.: khaâm söù Toøa thaùnh; episcopal d.: ñaïi dieän GM; d. power: quyeàn thöøa uyû Delegation: Uyû quyeàn/ nhieäm; phaùi ñoaøn; general d.: uûy q. toång quaùt Deliberate: Caân nhaéc, suy nghó chính chaén, thaûo luaän kyõ löôõng; coá tình, coá yù, chuû taâm Deliberation: Suy tính, baøn ñònh, thaûo luaän, nghò quyeát Deliberative: Coù tính caùch bieåu quyeát 394

cuoàng; d. possession: bò quyû aùm Demonism: Suøng baùi quyû thaàn Demonology: Quyû hoïc Demonstrate(-ation): Minh chöùng; bieåu loä; bieåu tình; tröng baøy Demonstrative: Hay thoå loä; coù luaän chöùng; d. pronoun: ñaïi töø chæ ñònh; d. theology: thaàn hoïc thöïc chöùng Demoralize(-ation): Phaù hoaïi ñaïo ñöùc, laøm ñoài phong baïi tuïc; luõng ñoaïn tinh thaàn, gaây naûn loøng Demote: Giaùng caáp; cho xuoáng lôùp Demotic: Thoâng duïng, bình daân; daïng bình daân cuûa ngoân ngöõ Ai caäp thôøi xöa Demystify(-ication): Trieät khöû huyeàn bí tính; laøm cho heát veû bí nhieäm Demythologize(-ation): Giaûi tröø huyeàn thoaïi tính, goät boû maøu saéc h. thoaïi Denarius: Ñoàng (tieàn) ñeânarioâ Denegation: Phuû nhaän Denial: Töø choái; phuû nhaän; d. of justice: khoâng chòu xeùt xöû; khoâng xeùt xöû cho coâng baèng

Delict: Toäi phaïm Delinquency: Phaïm phaùp Deliver: Giaûi/cöùu thoaùt, giaûi cöùu, phoùng thích; trình baøy; caáp phaùt; giao/ñöa haøng (-hoùa) Deliverance: giaûi cöùu/thoaùt, phoùng thích; caáp phaùt; tuyeân boá; tuyeân aùn Delphic: Lôøi saám Ñelphi; bí hieåm, khoù hieåu Deluge: Ñaïi hoàng thuûy Delusion: AÛo töôûng, aûo aûnh, aûo giaùc; chöùng hoang töôûng, hoang loaïn taâm; d. of grandeur: hoang töôûng töï ñaïi; d. of persecution: hoang t. bò truy haïi Demagogue(-ism): Ng./chính saùch mò daân Demi-: Moät nöûa, aù, baùn Demigod: AÙ thaàn Demiurge: Hoùa coâng, tieåu thaàn, con taïo Demo-: Daân Democracy: Daân chuû Demography: Nhaân khaåu hoïc, daân soá hoïc Demolish: Phaù huûy, ñaùnh ñoå Demon: Quyû, aùc thaàn; ng.: xaáu xa, hung aùc Demoniac(-al): Quyû aùm; ñieân

395

beä; cung khai; deposing power: quyeàn pheá truaát Deposit: Kho taøng, toàn khoaûn; tieàn göûi, t. ñaët coïc, t. kyù quyõ; traàm tích; d. of faith: kho taøng ñöùc tin, tín baûo khoá (1Tm 6,20) Deprecatory form: Coâng thöùc caàu nguyeän Depression: Chaùn naûn, nhuït chí, suy suùt tinh thaàn, traàm caûm, tr. uaát; vuøng aùp thaáp Deprivation: Töôùc ñoaït; töôùc quyeàn (ñk 1336); d. of civil rights: töôùc quyeàn coâng daân; d. of office: caùch chöùc (ñk 416) De Profundis: "Töø vöïc saâu" (Tv 130) Depht Psychology: Taâm lyù chieàu saâu Deputation: Uyû quyeàn; ñaïi bieåu, ñaïi dieän; phaùi ñoaøn Derogation: Xuùc phaïm; vi phaïm; laøm maát tö caùch, haï theå giaù; baõi boû, söûa ñoåi (ñk 20) Dervish: Tu só ñeâvít (Hoài giaùo); dancing d.: ñeâvít muùa quay tít (ñeå xuaát thaàn) Desacralization: Phi thaùnh thieâng hoùa Descent: Ñi xuoáng, thaû doác; nghieâng/haï xuoáng; buoâng thaû

Denomination: Giaùo phaùi; danh xöng Denounce: Leân aùn, toá caùo, vaïch maët Denunciation: Haønh ñoäng toá caùo; false d.: caùo gian Denzinger: Tuyeån taäp, caåm nang tín lieäu (Enchiridion Symbolorum do H.J. Denzinger xuaát baûn n. 1854 vaø tieáp tuïc taùi baûn cho ñeán nay, trích daãn caùc taøi lieäu troïng yeáu nhaát veà giaùo lyù ñöùc tin cuûa GH Coâng Giaùo: D= xuaát baûn tröôùc n. 1963; DS= xuaát baûn sau n. 1963) Deo gratias: Taï ôn Chuùa Deontology: Nghóa vuï hoïc, ñaïo nghóa hoïc Departed: Ng. quaù coá Departure: Ra ñi, khôûi haønh, rôøi khoûi, rôøi boû; d. from the Institute: ra khoûi Doøng (ñk 686) Dependence: Leä thuoäc, phuï thuoäc, tuøy thuoäc Deplore: Thöông/luyeán tieác, nuoái tieác; hoái tieác, aân haän Deponent: Nhaân chöùng, ng. cung khai; daïng trung gian (ñoäng töø: theå thuï ñoäng vôùi nghóa chuû ñoäng) Depose(-ition): Pheá truaát, haï 396

lieàu lónh, lieàu maïng Despise: Khinh mieät/thöôøng Despotism: Chuyeân cheá/quyeàn Destiny: Vaän maïng, soá meänh, thieân meänh Destruction: Phaù huûy, tieâu dieät Desuetude: Loãi/quaù thôøi, pheá huû, heát thích duïng Detachment: Taùch rôøi; döùt boû, döûng döng, thôø ô; sieâu thoaùt; bieät/phaân ñoäi Determinants: Yeáu toá quyeát ñònh, xaùc ñònh; d. of morality: (ba) yeáu toá xaùc ñònh luaân lyù tính (cuûa haønh ñoäng: ñoái töôïng, muïc ñích vaø hoaøn caûnh) Determination: Xaùc ñònh; quyeát ñònh; quyeát taâm Determinism: Thuyeát taát ñònh; causal d.: taát ñ. nhaân quaû Detraction: Gieøm pha, noùi haønh, noùi xaáu Deus-ex-machina: Keát cuïc thaàn tình, giaûi phaùp thaàn dieäu (laøm nhö cöù baám maùy laø TC ñeán giaûi quyeát heát moïi söï) Deutero-: Thöù, ñeä nhò, thöù hai Deuterocanonical: Thuoäc thöù quy ñieån; thöù quy Deuteronomic History: Lòch söû ñeä nhò luaät (caùc saùch KT töø Ñnl

(sa ñoïa); nguoàn goác, doøng doõi; d. of Christ into hell: ÑK xuoáng nguïc; d. of the Holy Spirit: Thaùnh Linh hieän xuoáng Desecration: Giaûi hoùa thaùnh thieâng, giaûi thaùnh Desert: Sa maïc, nôi hoang vaéng; Fathers of the d.: tu phuï sa maïc Deserted spouse: Ng. phoái ngaãu (choàng/vôï) bò boû rôi Deserve: Xöùng ñaùng, coù coâng De(i)sinhibition: Giaûi tröø öùc cheá Design: Ñoà aùn, baûn thieát keá; ñeà cöông; yù ñònh; argument from d.: lyù chöùng chuû yù (ñoïc thaáy trong traät töï vaän haønh cuûa vaïn vaät: moät caùch minh chöùng TC hieän höõu) Desire: Theøm muoán, khaùt voïng, nguyeän/öôùc voïng; D. of all nations: Ñaáng muoân daân mong ñôïi Desolate: Taøn phaù, gaây caûnh ñieâu taøn, hoang vaéng; laøm cho phieàn muoän, saàu khoå Desolation: Phieàn muoän, saàu khoå thieâng lieâng; coâ ñôn, coâ lieâu; hoang taøn Despair: Thaát/tuyeät voïng Desperate: Tuyeät voïng; döõ doäi; 397

ñeán 2V) Deuteronomy: Ñeä nhò luaät, thöù luaät, Ñnl Deuteronomist: Truyeàn thoáng/taùc giaû ñeä nhò luaät Deutero-pauline: Thöù-Phaoloâ (caùc thö) Development: Phaùt/khai trieån; tieán trieån, tieán phaùt; d. of doctrine: khai trieån giaùo lyù Deviationism: Caùch haønh söï leäch laïc/treäch ñöôøng loái (=noùi veà ñaûng vieân caùc chính ñaûng); left/right d.: leäch laïc taû/höõu khuynh Devil: Quyû, aùc/taø thaàn; d.'s advocate: khaùng bieän vieân aùn phong thaùnh; khaùng vieân phe quyû; d.-dodger: giaùo só, nhaø thuyeát giaùo Devilment, devilry(-try): Troø tinh quaùi/nghòch; aûo thuaät, ma thuaät; lieàu maïng; hung aùc, hieåm ñoäc Devolve(-lution): UÛy quyeàn, uûy thaùc; chuyeån giao, trao phoù; phaân quyeàn Devote: Daâng hieán; daønh ñeå, duøng ñeå Devoted thing: Ñoà thaàn tru (Gs 6,17-19)

Devotee: Ng. moä ñaïo, soát saéng; nhieät tình, haâm moä Devotio Moderna: Loái suøng moä taân thôøi (tk 14) Devotion: Loøng suøng ñaïo, suøng kính, soát saéng; devotions: caùc hình thöùc ñaïo ñöùc (khoâng phuïng vuï) Devout: Thaønh kính, nhieät tình; moä ñaïo DG (Dei gratia): Nhôø ôn Chuùa Dharma: Phaät phaùp, luaät, chaân lyù Dharmachakra: Phaùp luaân Dhyana: Thieàn na, thieàn ñònh Di-: Hai laàn... (tieàn toá) Dia-: Chia taùch, phaân tích; xuyeân qua (tieàn toá) Diabolic(-al): Thuoäc quyû; nhö quyû; d. possession: quyû aùm Diabolism: Ma/yeâu thuaät; tin vaøo/suøng baùi quyû ma Diachronic(-al): Tính lòch ñaïi (caùc dieãn bieán ngoân ngöõ hoïc tính theo thôøi gian); dò ñaïi, dò thôøi Diaconate: Chöùc phoù teá Diaconia: Vieäc phuïc vuï, taùc vuï phuïc dòch Diacritic(-al): Daáu phuï; ñeå phaân bieät, ñeå ñaùnh daáu Diaeresis, dieresis: Daáu taùch aâm, daáu phaân ñoâi 398

Diagnosis(-ostic): Chaån ñoaùn Diagram: Bieåu ñoà Diakrisis: Nhaän ñònh; phaân ñinh Dialect: Tieáng ñòa phöông, phöông ngöõ, thoå ngöõ Dialectic(-al): Bieän chöùng; d. materialism: duy vaät bieän chöùng; d. method: phöông phaùp b. chöùng; d. theology: thaàn hoïc b. ch. Dialectics: Phöông phaùp bieän chöùng Dialogue: Ñoái thoaïi Diarchy: Tình traïng löôõng chính theå, hai chính phuû Diaspora: (xöa=) Do thaùi kieàu (soáng taûn maùc ôû nöôùc ngoaøi); (nay=) soáng taûn maùc, tha phöông, tình traïng phaùt taùn Diatessaron: Saùch Ñiatessaron (cuûa Tatianus, khoaûng naêm 160: baûn phoái hôïp boán Phuùc AÂm), Phuùc AÂm phoái hoøa Diatribe: Baøi vaên ñaû kích, ñaøm luaän Dicastery: Cô quan, boä (giaùo trieàu Roâma;x. congregation) Dichotomism: Nhò phaân thuyeát Dichotomy: Phaân ñoâi, nhò phaân phaùp

Dicta probantia: Lôøi laøm baèng, chöùng ngoân (coù söùc laøm chöùng) Dictate: Meänh leänh; böùc cheá, cöôõng cheá; ñoïc chính taû Dictatus Papae: Saéc leänh Giaùo Hoaøng (cuûa Ñöùc Greâgoârioâ VII, n. 1075) Dictum: Lôøi: quaû quyeát, phaùt bieåu; aùn quyeát; chaâm ngoân Didache: Giaùo huaán; saùch Ñiñakheâ (tk 1) Didachist: Taùc giaû cuûa Ñiñakheâ Didascalia Apostolorum: Giaùo lyù caùc toâng ñoà (saùch: tk 3) Didrachma: Ñoàng (haøo ñoâi) ñôraéc-ma Dies Irae: Baøi haùt "Ngaøy phaãn noä" Diet: Nghò vieän Differentiation: Phaân hoùa; bieät hoùa Differential Psychology: Taâm lyù hoïc ñoái chieáu Diffidence: Thieáu töï tin, ruït reø Diffraction: Nhieãu xaï (hieän töôïng caùc tia saùng chuyeån höôùng) Digamy: Keát hoân laàn thöù hai, taùi hoân (nam: tuïc huyeàn; nöõ: taùi giaù)

399

luaät giaùo phaän (tu hoäi); d. synod: coâng nghò giaùo phaän (ñk 460) Diocese: Giaùo phaän, ñòa phaän (ñk 369); suburbicarian d.: giaùo ph. phuï caän (ngoaïi oâ) Roâma Diophysite: Ng. theo löôõng tính thuyeát (ÑK coù 2 tính) Diphthong: Nguyeân aâm ñoâi Diptych: Tranh boä ñoâi (coù hai baûng vôùi baûn leà noái chung) Direct: Tröïc tieáp; tröïc heä; thaúng thaén; chæ/höôùng daãn Direction: Chæ huy, cai quaûn; höôùng daãn; loái ngaû, chieàu höôùng, ñöôøng/phöông höôùng d. of conscience/spiritual d.: linh höôùng Directive: Chæ thò Director: Giaùm ñoác, ng. chæ huy; spiritual d.: vò linh höôùng Dirge: Giôø kinh caàu hoàn (caàu cho caùc tín höõu ñaõ qua ñôøi); ai ca Diriment: Voâ hieäu hoùa, trieät huûy Disbelieve: Khoâng tin, khoâng tin nhaän; khoâng tin töôûng Discalced: Ñi chaân ñaát Discern: Nhaän ñònh, phaân ñònh, nhaän ra, thaáu suoát Discernment of spirits: Nhaän ñònh thaàn loaïi

Digest: Tieâu hoùa; ñoàng hoùa; haáp thuï; baûn toùm, löôïc taäp; taäp san Digeste, The: Boä luaät Giustinianoâ (do hoaøng ñeá khaûo löôïc vaø ban haønh, tk 6) Dignitary: Chöùc saéc; ng. coù quyeàn cao chöùc troïng Dignity: Phaåm giaù; phaåm töôùc, töôùc vò; theå thoáng; phaåm chaát Dikirion: Chaân neán hai nhaùnh Diktat: Ñieàu böùc cheá, cöôõng cheá, meänh leänh Dilemma: Song ñeà/luaän; theá: ñoâi ngaõ, löôõng nan; cornuted d.: s. l. löôõng ñaàu Dilettante(-ti): Keû laøm ngheä thuaät theo loái taøi töû, khoâng chuyeân saâu Diligent(-ce): Sieâng naêng, caàn maãn, caàn cuø Dimension: Chieàu kích; taàm côõ, phaïm vi Dimissorials: Thô giôùi thieäu, thô uûy nhieäm, chöùng thö (ñk 1015) Dimorphism: Löôõng hình tính Diocesan: Thuoäc giaùo phaän; d. administrator: giaùm quaûn giaùo phaän (ñk 421); d. clergy: giaùo só trieàu; d. curia: phuû giaùo phaän (ñk 469), giaùo phuû; d. right: thuoäc 400

tuoåi khoân, t. bieát phaùn ñoaùn (ñk 891) Discriminate(-tion): Phaân bieät (nhaän ra nhöõng neùt khaùc bieät); phaân taùch; taùch bieät, phaân bieät (chia reõ), kyø thò Discursive(-sory): Phaân taùn, taûn maùc, rôøi raïc, thieáu maïch laïc Disenchant: Vôõ moäng, tænh moäng; tænh ngoä, thöùc tænh Disfellowship: Laùnh/traùnh xa; loaïi ñi/ra Disfrock: Boû aùo ñôøi tu, hoaøn tuïc Disgrace: Thaát suûng; gheùt boû, ruoàng raãy; laøm oâ nhuïc Disgust: Gôùm gheùt, kinh tôûm Dishonest(-y): Baát löông, baát chính, gian doái; gian laän Disinherit: Töôùc quyeàn thöøa keá Disinter(-ment): Khai quaät Disjuntive: Phaân bieät; taùch rôøi ra; d. conjunction: lieân töø phaân lieät Dismiss(-al): Sa thaûi, thaûi hoài; caùch chöùc; töø giaõ; giaûi taùn; gaït boû; phoùng thích; mieãn toá; d. from clerical state: khai tröø khoûi haøng giaùo só (ñk 1394); d. from a Religious Institute: truïc xuaát khoûi tu hoäi hoaëc doøng

Discharge: (luaät) Phoùng thích, traû töï do Disciple: Moân ñoà/ñeä, ñoà ñeä, hoïc troø Discipleship: Cöông vò moân ñeä Disciplina Arcani: Quy luaät bí thuaät Discipline: Kyû luaät, moân hoïc, boä moân; roi haønh xaùc; chính theå Calvin; reøn luyeän; ñöa vaøo khuoân pheùp; söûa phaït; haønh xaùc; taking the d.: " ñaùnh toäi" (töï haønh xaùc) Discord: Baát hoøa; nghòch aâm, xung khaéc aâm thanh; apple of d.: maàm baát hoøa, côù caõi coï; note of d.: daáu baát hoøa Discourse: Baøi dieãn thuyeát, dieãn töø/vaên; thieân khaûo luaän; ngoân töø Discreet: Thaän troïng, deø daët, kín ñaùo; khoân ngoan Discrepancy: Töông phaûn, xung khaéc, baát ñoàng; khoâng nhaát quaùn, baát nhaát Discrete: Rieâng bieät, rieâng reõ; rôøi raïc Discretion: Nhaän ñònh; töï do quyeát ñònh; thaän troïng, khoân ngoan, teá nhò, kheùo xöû; age of d.:

401

khoâng coù ñuû tö caùch; tuyeân boá khoâng ñuû tö caùch; töôùc quyeàn Disquisition: Khaûo saùt; khaûo cöùu, daøy coâng nghieân cöùu Dissent: Baát ñoàng: quan ñieåm, yù kieán Dissenter: Ng. baát ñoàng yù kieán; bieät giaùo (khoâng theo quoác giaùo, nhö ôû Anh quoác chaúng haïn) Dissertation: Luaän aùn; luaän vaên; nghò luaän, baøn luaän Dissident(-ence): Baát ñoàng yù kieán; khoâng theo quoác giaùo; ly khai Dissimulation: Che daáu, ch. ñaäy; laãn traùnh; giaû doái Dissipation: Tieâu taùn; phaân taùn; phung phí; xao laõng; cuoäc soáng phoùng ñaõng Dissociation: Phaân ly Dissolve(-lution): Hoøa tan; giaûi taùn; giaûi theå; thaùo gôõ; d. of the bond: thaùo gôõ: daây hoân phoái (ñk 1141), hoân heä Dissolubility: Coù theå: thaùo gôõ, giaûi theå ñöôïc; khaû giaûi taùn/theå tính (=kgtt); intrinsic d.: kgtt noäi taïi; extrinsic/outer d.: kgtt ngoaïi taïi Distich: Caâu ñoái; baøi thô hai caâu

tu (ñk 694); decree of d.: nghò ñònh truïc xuaát Disobedient: Khoâng vaâng lôøi, baát phuïc tuøng, baát tuaân Disparity: Cheânh leäch, sai bieät, baát bình ñaúng; baát ñoàng caûnh d. of cult/worship: khaùc ñaïo (ñk 1086); baát ñoàng tín ngöôõng Dispassionate: Bình thaûn, laïnh luøng; voâ tö, khoâng thieân vò, khaùch quan Dispensation: Phaân phoái, caáp phaùt; ra saéc leänh; meänh trôøi (TC an baøi); cheá ñoä toân giaùo; mieãn chuaån (ñk 85) d. from a vow: giaûi lôøi khaán d. from the canonical form: mieãn chuaån theå thöùc giaùo luaät Dispenser: Ng.: caáp phaùt, trao ban (vg. bí tích) Disposition: Saép xeáp, boá trí, chuaån bò; xöû lyù, thanh toaùn; khuynh höôùng, thieân höôùng; tính khí, taâm tính; saün loøng; daøn quaân Disprove(-oof): Phaûn chöùng, baùc boû Dispute(-ation): Tranh luaän, thaûo luaän, baøn caõi; tranh tuïng, kieän caùo Disqualify: Laøm cho baát löïc, 402

d. law: thaàn luaät; d. liturgy: phuïng vuï Thaùnh leã (Byzantioâ); d. milieu: caûnh giôùi thaàn linh (Teilhard de Chardin); d. office: Nhaät tuïng; d. praises: Kinh Chuùng tuïng TC" (ñoïc tieáp sau buoåi chaàu Mình Thaùnh); d. relations: quan heä noäi giôùi TC Ba Ngoâi; d. right: thaàn quyeàn; D. Spirit: Thaàn Linh TC; D. Word: Ngoâi Lôøi Divine: Tieân ñoaùn; giaùo só, nhaø thaàn hoïc Divinity: Thieân tính, thaàn tính; thaàn hoïc; doctor of d. (DD): tieán só thaàn hoïc; The D.: Thieân Chuùa Divinize(-ation): Thaàn hoùa; thaàn thaùnh hoùa Division: Phaân ly; phaân chia; chia reõ; phaân loaïi, saép loaïi Divisive: Gaây chia reõ Divorce: Ly hoân, ly dò (ñk 1141); taùch ra, taùch rôøi; d. from bed and board: ly thaân Divorcee: Ng. ly dò (vôï/ choàng) DNA: Acid ADN Docetism: Phuø daïng, aûo thaân thuyeát (Kitoâ hoïc) Docta ignorantia: "Söï voâ tri thoâng thaùi" (taùc phaåm cuûa Nicola thaønh Cusa, n. 1440: veà

Distinct: Rieâng bieät; minh baïch, roõ reät; khaùc bieät Distinction: Phaân bieät; khaùc bieät, ñaëc neùt; öu tuù, tieáng taêm; huaân chöông Distintive: Ñaëc thuø, ñ. tröng Distraction: Ñaõng trí, xao laõng; giaùn ñoaïn; giaûi trí, tieâu khieån; roái trí, loaïn trí, ñieân cuoàng Distress: Ñau khoå; ñau ñôùn, buoàn phieàn, saàu naõo; khoán quaån; nguy khoán, nguy caáp; kieät söùc Distributive: Phaân boá, p.phoái; d. justice: coâng lyù phaân phoái; d. pronoun: ñaïi töø phaân bieät Ditheism: Thuyeát nhò thaàn Diurnal: Ban ngaøy; moät ngaøy troï (24 giôø); caùc giôø kinh ban ngaøy Diversity: Khaùc bieät, ña daïng, nhieàu veû; d. within unity: khaùc bieät trong hieäp nhaát Dives: Ng. nhaø giaøu, phuù oâng (Lc 16:19t) Divination: Thuaät boùi toaùn Divine: Thaàn linh, thuoäc veà TC hoaïc thieân tính; hoaøn toaøn, tuyeät dieäu; d. Comedy/Divina Commedia: Haøi kòch tuyeät dieäu (taùc phaåm cuûa Dante † 1321); d. economy: keá hoaïch cöùu ñoä; 403

maàu nhieäm TC maø nhaø baùc hoïc bieát laø mình khoâng bieát ñöôïc gì) Doctor: Tieán só; baùc só; chöõa trò; laøm giaû, laøm gian; d. of the Church: tieán só Giaùo hoäi; d. of the law: luaät só; woman d.: nöõ baùc só Doctoral: Lieân quan ñeán hoïc vò tieán só Doctorate: Hoïc vò tieán só Doctrinaire(-arian,-arism): Giaùo ñieàu, lyù luaän coá chaáp Doctrinal: Thuoäc: giaùo lyù, hoïc thuyeát; d. censure: phaåm bình giaùo thuyeát; phaåm ñònh/ñònh möùc giaùo thuyeát; d. decision: phaùn quyeát veà giaùo lyù; d. freedom: quyeàn töï do giaûi thích giaùo lyù Doctrine: Giaùo lyù; hoïc/giaùo thuyeát Document: Vaên kieän; chöùng thö; taøi lieäu, tö lieäu Documentary: Coù chöùng lieäu, coù taøi lieäu, ñeå tham khaûo; d. process: toá tuïng coù chöùng lieäu; d. theory: giaû thuyeát coù chöùng lieäu Documentation: Söu taàm taøi lieäu; tö lieäu

Dogma: Giaùo ñieàu; tín ñieàu; d. of faith: tín ñieàu Dogmatic: Thuoäc tín lyù; voõ ñoaùn; d. fact: tín kieän, söï kieän tín lyù; d. relativism: tín lyù töông ñoâái thuyeát; d. theology: thaàn hoïc tín lyù; d. tolerance: dung nhaãn veà maët giaùo lyù Dogmatics: Tín lyù hoïc Dogmatism: Chuû nghóa (naõo traïng) giaùo ñieàu, voõ ñoaùn Dogmatize: Giaùo ñieàu hoùa, khaúng ñònh voõ ñoaùn, quyeát ñoaùn Do-gooder: Teân khoaùc laùc, ng. thöøa thieän chí maø thieáu thöïc teá («veõ voi thì phaûi tìm voi») Dolors, Seven: Baûy söï thöông khoù ÑM Dolo(u)r: Ñau buoàn/thöông Dolus: Gian yù, man traù Dom: Cha, Thaày (danh töôùc caùc ñan só cuûa moät soá doøng nhö Bieån Ñöùc, Chartreux, v.v.) DOM (=Deo Optimo Maximo): Kính daâng Thieân Chuùa chí thieän chí ñaïi Domestic: Thuoäc gia ñình, gia thuoäc; gia nhaân, gia boäc; d. church: GH taïi gia (gia ñình kitoâ); d. prelate: giaùm chöùc noäi vuï 404

Domicile: Nhaø ôû, nôi cö truù, cö/truù sôû; quasi-d.: baùn cö sôû (ñk 100) Domination: Thoáng trò; öu theá Dominations: Quaûn thaàn Dominic: Ña minh Dominical: Thuoäc veà Chuùa hoaëc Chuùa nhaät Dominicans: Tu só Doøng Ña minh Dominion: Quyeàn cai trò; quyeàn chieám höõu; quyeàn sôû höõu, chuû quyeàn; laõnh thoå, thuoäc ñòa Dominions: x. Dominations Dominus vobiscum: "Chuùa ôû cuøng anh chò em" Donation: Taëng bieáu; taëng vaät/phaåm, quaø bieáu; d. of Constantine: Di chieáu cuûa Constantinoâ (vaên kieän nguïy [tk 8-9] ghi veà nhöõng phaåm vaät vaø ñaëc quyeàn maø hoaøng ñeá taëng nhöôïng cho GM Roâma) Donatism: Phaùi ly khai Ñoânatoâ (Baéc Phi, tk 4-8) Donor: Ng. taëng bieáu Doomsday: Ngaøy taän theá (ngaøy: suïp ñoå, huûy dieät, phaùn xeùt) Doorkeeper: Thaày giöõ cöûa

Dormition of the BVM: ÑM yeân giaác ngaøn thu Do(r)ssal: Maøn haäu caûnh (treo phía sau baøn thôø) Dossier: Hoà sô Douai(Douay/Doway) Bible: Kinh Thaùnh (coâng giaùo dòch ra tieáng Anh taïi Douai, Bæ; TÖ: n. 1582; CÖ: n. 1609) Double: Ñoâi, hai, keùp; nöôùc ñoâi; (xöa) phuïng vuï leã troïng; d. consecration: truyeàn pheùp keùp (baùnh vaø röôïu); d. effect: song hieäu; d. monastery: tu vieän ñoâi (nam-nöõ); d. personality: nhaân caùch nhò phaân/hoùa; d. procession: song nhieäm xuy (Thaùnh Thaàn bôûi Ngoâi Cha vaø Ngoâi Con maø ra) Doublet: Boä/nhoùm ñoâi; töø sinh ñoâi Doubt: Hoaøi nghi; nghi ngôø, ngôø vöïc; d. of fact: hoaøi nghi veà söï kieän (ñk 14); d. of law: hoaøi nghi veà phaùp luaät Doubting Thomas: Ng. ña nghi (nhö Toâma toâng ñoà) Dove: Chim boà caâu (bieåu tröng cho Thaùnh Thaàn); Eucharistic d.: nhaø taïm hình boà caâu

405

luaän; löôõng vò phaùi (laïc giaùo cho raèng ÑK coù hai ngoâi vò) Duality: Nhò nguyeân tính; nhò tính Dubious: Mô hoà, maäp môø; ñaùng ngôø; löôõng löï Due: Ñeán kyø/haïn; hôïp leä, thích ñaùng, theo ñuùng; d. process: thuû tuïc phaûi theo Duel: Quyeát ñaáu, ñaáu tay ñoâi, cuoäc ñoï söùc Dukha: Khoå Dulia: Toân kính caùc Thaùnh Duplex: Keùp, ñoâi; nhaø hai caên hoä; (xöa) phuïng vuï leã troïng Duplication: Laøm hai Leã moät ngaøy Duplicity: Giaû doái, moät daï hai loøng Duration: Kyø gian, thôøi kyø, khoaûng thôøi gian Duty: Boån phaän, nhieäm vuï; chöùc vuï Dwell: ÔÛ, cö nguï; döøng laïi; nhaán maïnh Dying: Haáp hoái; cheát daàn Dynamic: Naêng ñoäng, sinh ñoäng, ñaày nghò löïc Dynamics: Ñoäng löïc hoïc; löïc ñoä (nhaïc)

Doxology: Vinh tuïng ca, caâu kinh taùn tuïng Doyen: Nieân tröôûng; tröôûng ñoaøn (ngoaïi giao) Drachma: Ñoàng haøo ñô-raécma, ñoàng haøo moät Drama: Vôû kòch; ngheä thuaät saân khaáu; chuyeän bi thaûm; bi/thaûm kòch Dramatis personae: Nhaân vaät /dieãn vieân vôû kòch Dramatize: Soaïn thaønh kòch; kòch hoùa; bi thaûm hoùa, quan troïng hoùa Dread: Lo ngaïi, e sôï, kinh haõi (vì traùch nhieäm) Dream: Giaác mô/moäng; mô töôûng/moäng; mô öôùc Dress: Y phuïc; aùo daøi; leã phuïc; trang phuïc; voû ngoaøi Drink offering: Röôïu/daàu cuùng (Xh 29:40-41) Drug: Döôïc phaåm, thuoác men; ma tuùy Druid: Ñaïo só Celta Drunk(-enness): Say röôïu; nghieän röôïu Dry Mass: "Leã khoâ" (leã vaén: nghi thöùc ngaén, khoâng coù Leã quy) Dualism(-ist,-istic): Nhò nguyeân

406

Dyotheletes: Nhò yù thuyeát (ÑK coù hai yù chí) Dyslexia: Chöùng loaïn ñoïc

Dynamism: Thuyeát ñoäng löïc; söùc/tính naêng ñoäng Dynasty: Trieàu ñaïi, vöông trieàu Dyophysitism: Nhò tính thuyeát (ÑK coù hai baûn tính)

407

E

caùc leã ñieån Ñ. ph.; e. schism: ly khai Ñoâng Taây (n. 1054) Eastertide: Muøa Phuïc Sinh Eastward position: Theá ñoâng höôùng (thoùi quen laøm Leã quay maët veà phía ñoâng) Ebed Yahweh: Toâi tôù Giaveâ Ebionites: Phaùi duy baàn, EÂbion (Do thaùi-kitoâ giöõ luaät Moâseâ vaø phuû nhaän thieân tính ÑK) Ebriety: Say röôïu; say söa Ecce Homo: Naøy laø Ngöôøi"; aûnh töôïng Ñ. Gieâsu ñoäi voøng gai; nhan ñeà cuoán saùch vieát veà Ñ. Gieâsu (cuûa J. Seeley n. 1865, phuû nhaän thieân tính cuûa Ngaøi) Eccentric: Laäp dò, kyø quaëc, laäp dò; theá leäch taâm Ecclesia: Hoäi thaùnh, Giaùo hoäi E. credens: GH tin nhaän; E. discens: GH thuï huaán; E. docens: GH chuû huaán E. semper reformanda: GH phaûi ñöôïc caûi tieán khoâng ngöøng Ecclesial: Thuoäc: Hoäi thaùnh, GH Ecclesiarch: Ng. giöõ nhaø thôø Ecclesiast: Taùc giaû saùch Giaûng vieân Ecclesiastes: Saùch Giaûng vieân, Gv Ecclesiastic: Giaùo só (kitoâ)

E: Nguoàn/tröôøng phaùi Eloâhít Early Catholicism: Coâng giaùo sô khai (nhö ñoïc thaáy trong caùc thö muïc vuï, Giacoâbeâ hoaëc saùch Coâng vuï Toâng ñoà) Earnest: Ñöùng ñaén, nghieâm chænh; tha thieát Earth: Ñaát; traàn gian, coõi theá Earthling: Con ngöôøi, ng. phaøm Earthly: Thuoäc quaû ñaát no e. reason: khoâng coù laáy moät lyù do naøo no e. use: hoaøn toaøn voâ ích Easter: Leã Phuïc sinh e. communion/duty: röôùc Leã muøa PS e. duty: boån phaän xöng toäi (haèng naêm) vaø röôùc leã trong muøa PS e. triduum: tam nhaät thaùnh/ vöôït qua e. vigil: canh thöùc vöôït qua e. water: nöôùc thaùnh (laøm pheùp trong ñeâm canh thöùc PS) Eastern: Thuoäc: phía ñoâng, ñoâng phöông; e. churches: caùc Giaùo hoäi Ñoâng phöông; e. rites:

408

Eclogue: Ecloâgô (moät loaïi thô); baøi haùt ñoái Ecology: Sinh thaùi hoïc Economic: Kinh teá, coù lôøi, sinh lôøi; lieân quan ñeán keá hoaïch cöùu ñoä Economical: Tieát kieäm; kinh teá Economics: Kinh teá hoïc; neàn kinh teá Economist: Nhaø kinh teá hoïc Economy: Phöông phaùp tieát kieäm; neàn kinh teá; heä thoáng kinh teá e. class: haïng du lòch (maùy bay) e. drive: bieän phaùp haïn cheá ngaân saùch Economy: Hoaït ñoäng cöùu ñoä cuûa TC trong theá giôùi; (Chính thoáng=) moät soá chuaån mieãn ñaëc bieät (ñoái vôùi luaät chung trong caùc GH Chính thoáng) e. of grace: cheá ñoä aân suûng (khaùc vôùi cheá ñoä Luaät phaùp) e. of Salvation: keá hoaïch cöùu ñoä, nhieäm cuïc principle of e.: nguyeân taéc nhieäm cuïc Ecosystem: Heä sinh thaùi Ecstasy(-atic): Xuaát thaàn, nhaäp ñònh; traïng thaùi: meâ ly, ngaây

Ecclesiastical: Thuoäc: GH, haøng giaùo só; e. Law: luaät GH e. penalties/censures: caùc hình phaït trong GH; e. Province: giaùo tænh e. Region: giaùo mieàn Ecclesiasticus: Huaán ca, Hc Ecclesiasticism: Thaùi ñoä hoaëc naõo traïng cöïc neä theå cheá (trong GH) Ecclesiocentric: Quy GH (laáy GH laøm trung taâm) Ecclesiologic(-al): Thuoäc giaùo hoäi hoïc Ecclesiology: Giaùo hoäi hoïc eucharistic e.: GH hoïc thaùnh theå universal e.: GH hoïc phoå quaùt Echolalia: Chöùng laép lôøi (laëp laïi lôøi cuoái cuøng cuûa ng. ñoái ñaøm) Eclectic: Chieát trung Eclecticism: Phöông phaùp/ hoïc thuyeát chieát trung (tuyeån thu nhöõng ñieåm hay töø nhieàu xuaát xöù ñeå laøm thaønh moät hoïc thuyeát môùi) Eclipse: Thieân thöïc, nhaät/ nguyeät thöïc; che khuaát; laøm lu môø Ecliptic: Hoaøng ñaïo

409

ngaát, say söa; cöïc kyø haïnh phuùc Ecthesis: Coâng thöùc ñöùc tin, tín bieåu (do hoaøng ñeá Heraclitus coâng boá n. 638) Ecumenical: Thuoäc ñaïi keát; quoác teá, toaøn caàu e. council: coâng ñoàng: chung, hoaøn vuõ (ñk 338) e. movement: phong traøo ñaïi keát e. Patriarch: Thöôïng phuï Constantinoáp e. theology: thaàn hoïc ñaïi keát Ecumenicity: Tính: ñaïi keát, phoå quaùt, hoaøn vuõ (vg. cuûa moät coâng ñoàng chung) Ecumenism: Phong traøo hoaëc chuû höôùng ñaïi keát Eden: Ñòa ñaøng Edict: Chæ duï, saéc leänh Edify(-ication): Xaây döïng, neâu göông saùng/toát, khuyeán thieän, caûm hoùa Edit: Bieân soaïn, chuaån bò aán baûn, bieân taäp, chuû bieân; xeáp noái coâng trình ñieän aûnh (baêng hình: xineâ, viñeâoâ...) Editio typica: AÁn baûn chuaån; aán baûn maãu

Edition: Ñôït/hình thöùc: xuaát baûn, phaùt haønh; soá löôïng aán baûn Editor: Ng. xuaát baûn, chuû buùt; bieän taäp vieân Editorial: Thuoäc: coâng taùc xuaát baûn, chuû buùt; baøi xaõ luaän Edmundites: Tu só Doøng thaùnh Edmunñoâ (SSE, n. 1843) Educate: Giaùo duïc, daïy doã, reøn luyeän Educational: Thuoäc/coù giaù trò: giaùo duïc, sö phaïm Educator: Nhaø giaùo duïc, thaày daïy Educe: Ruùt ra; baøy ra, toûa ra Educi: Phaùt xuaát Eduction: X. educe Efface(-ment): Xoùa, xoùa boû e. oneself: aån daáu chính mình Effect: Hieäu quaû; keát quaû; hieäu löïc; taùc ñoäng; taùc duïng b Höõu hieäu, coâng hieäu; thöïc söï, hieän thöïc; coù: hieäu löïc, giaù trò, söùc taùc ñoäng maïnh; soá quaân thöïc ngaïch; e. history: lòch söû thöïc hieäu Effectiveness: Höõu hieäu tính; hieän thöïc tính; söùc taùc ñoäng

410

Ego: Baûn ngaõ, caùi toâi Egocentric: Quy ngaõ Egocentrism: Thuyeát/tính/ khuynh höôùng quy ngaõ (cho mình laø trung taâm) Egoism: Tính ích kyû; chuû nghóa vò kyû Egoist(-ical): Vò kyû, ích kyû Egomania: Taät: ñoäc toân/ñeà cao caùi toâi, quy kyû Egotism(-ist,-istic,-istical): Chuû nghóa (tính, ng.) duy kyû, (ta laø nhaát, laø treân heát); tính töï cao töï ñaïi Egotize: Töï: toân, ñeà cao (coi mình laø treân heát, laø taát caû) Ego trip: Cuoäc möøng caùi toâi (chæ ích kyû lo cho söôùng thaân mình) Egregious: (xaáu) Ñaïi bôïm, ñeä nhaát trong thieân haï, ma giaùo: xuaát chuùng, coù tieáng Egypt(-ian): Ai caäp Egyptologist: Nhaø Ai caäp hoïc (khaûo cöùu coå hoïc Ai caäp) Eidetic: (taâm) Hö giaùc; (trieát) thaáu nieäm (thaáu ñaït baûn chaát söï vaät) e. imagery: hình aûnh hö giaùc Eidolon: Boùng ma; hieän hình; hình aûnh; thaàn töôïng

Effectual: Coâng hieäu (bieän phaùp phoøng ngöøa, söûa phaït); coù: hieäu löïc, giaù trò (phaùp lyù) Effectuate: Thöïc hieän, tieán haønh Effeminate: Nhu nhöôïc, eûo laû, uûy mò (daùng nhö phuï nöõ) Effete: Kieät söùc, suy yeáu; voâ hieäu, baát löïc Efficacious(ness,-cacy): Hieäu quaû; hieäu nghieäm, coâng hieäu; coù hieäu löïc; e. grace: ôn höõu hieäu Efficiency: Naêng löïc, khaû naêng chuyeân moân; hieäu naêng; naêng suaát,hieäu suaát; höõu hieäu tính Effigy: Hình taïc, hình noåi, töôïng; hình noäm Effluvium(-ia): Hôi boác, khí xoâng; muøi hoâi; doøng töø Effort: Noã löïc, coá gaéng Effrontery: Trô traùo, xaác laùo, voâ lieâm sæ, maët daøy maøy daïn Effulgent: Saùng choùi, raïng ngôøi, röïc rôõ; hôùn hôû Effuse(-ion): Tuoân ra, traøo ra, toûa; boäc loä, thoå loä Egalitarian: Ng. theo chuû nghóa bình quaân Egalitarianism: Chuû nghóa bình quaân 411

e. affinity: moái lieân keát saâu saéc Electrify: Chuyeàn/nhieãm ñieän; ñieän khí hoùa; kích ñoäng, laøm giaät naûy Electronic: Ñieän töû; e. brain: oùc ñieän töû, maùy vi tính’e. church: GH ñieän töû (qua TV vaø phaùt thanh) e. mail: ñieän thö Electronics: Ñieän töû hoïc Electrotherapy: Khoa chöõa trò baèng ñieän, lieäu phaùp ñieän Eleemosynary: Thuoäc veà cuûa daâng cuùng laøm phöôùc; e. Office: sôû töø thieän (trong Vaticanoâ) Elegiac: Bi thöông, saàu thaûm Elegy: Khuùc bi thöông, ai ca, ai khuùc Element: Nguyeân toá; yeáu toá; thaønh phaàn; moâi tröôøng soáng e. of comparison: yeáu toá so saùnh; eucharistic e.(s) : leã phaåm thaùnh theå (baùnh vaø röôïu); the four e.: boán nguyeân toá (x. elemental) Elemental: Thuoäc (4) nguyeân toá thieân nhieân (=ñaát, nöôùc, khí vaø löûa); nguyeân chaát; cô baûn; chuû yeáu Elementarism: Thuyeát yeáu toá

Eirenicon: Yeâu chuoäng/coå vuõ hoøa bình, chuû hoøa Eisegesis: Chuù giaûi dieãn caùch (theâm yù cuûa mình vaøo) Ejaculate: Phoùng ra, phun ra; thoát ra, keâu leân; phoùng tinh Ejaculation: Lôøi thoát ra; lôøi nguyeän ngaén; phoùng tinh Ejaculatory prayer: Lôøi nguyeän ngaén (moät caâu) El (Elohim): Thieân Chuùa Elaborate: Soaïn thaûo, trình baøy chi tieát; xaây döïng; cheá bieán; tæ mæ, kyõ löôõng, coâng phu Elate(-ion): Phaán khôûi, khích leä, laøm cho: höùng thuù, haêng haùi, hoan hæ, haõnh dieän Elder: Ñaøn anh/chò; kyø muïc; tröôûng laõo (giôùi chöùc GH Tröôûng laõo) El Dorado: Xöù Elñoârañoâ, nôi khoâng töôûng Elect: Tuyeån choïn, baàu cöû; quyeát ñònh; the e.: nhöõng ng. ñöôïc (Chuùa) choïn (ñöôïc cöùu roãi), tuyeån nhaân Election: Söï löïa choïn; cuoäc baàu cöû (ñk 164) Elective: Do choïn loïc, thuoäc baàu cöû; coù quyeàn baàu; tuøy yù, nhaäm yù, nhieäm yù 412

Elisha: EÂ-li-sa Elite: Tinh hoa, t.tuùy, öu tuù Elitism: Chuû nghóa tinh hoa, öu tuù chuû höôùng missionary e.: chuû höôùng öu tuù (trong coâng taùc) truyeàn giaùo Elixir: Thuoác tieân; thuoác röôïu e. of life: th. tröôøng sinh Elizabethan: Lieân quan ñeán baø EÂ-li-sa-beùt Elkesaites: Phaùi laïc giaùo Elkesai (Dothaùi-kitoâ, tk 2) Ellipse: Elip, hình: baàu duïc, traùi xoan Ellipsis: Phöông phaùp: tænh löôïc, löôïc vaên/töø Elocution: Phaùt ngoân, dieãn ñoâïc Elohim: Thieân Chuùa; chö thaàn Elohist: EÂloâhít (teân goïi nguoàn E cuûa Nguõ thö) Elope: Taåu hoân, taåu boân caàu phoái (troán ñi ñeå keát hoân) Eloquence: Taøi huøng bieän, ñieäu huøng hoàn Elucidate: Laøm saùng toû, giaûi thích, minh giaûi Elusive, elusory: Laûng traùnh, thoái thaùc, ñaùnh troáng laûng, kheùo traùnh neù; khoù naém, khoù baét ñöôïc

Elementary: Cô baûn; sô boä, sô caáp, sô ñaúng; e. school: tröôøng tieåu hoïc (sô caáp); e. particle: haït cô baûn Elenchus(-i): Bieän baùc, b.luaän (baèng loâgíc); luaän chöùng nguïy bieän Socratic e.: phöông phaùp hoûi gôïi yù (cuûa Soâcraùt) Elevate: Naâng leân; ñöa leân cao e. to the supernatural order: naâng leân bình dieän sieâu nhieân Elevation: Naâng leân, nhaéc l., caát cao leân; ñoä cao; tính cao nhaõ; e. of the Host: daâng Mình thaùnh (leân); e. to the altars: phong thaùnh (naâng leân haøng ñöôïc toân kính treân baøn thôø) Elf(-ves): Thaàn/tieân nhoû; yeâu tinh; treû tinh quaùi Elicit: Tra hoûi, vaën hoûi, phanh phui, ñöa ra aùnh saùng; laøm saùng toû, tìm hieåu lyù do hoaëc nguyeân nhaân Elide, elision: Nuoát/löôùt aâm (boû moät aâm khi ñoïc moät chöõ) Eligible: Coù theå ñöôïc choïn, c.t.ñ.baàu; ñuû tö caùch Elijah: EÂ-li-a El(i)jon: Thieân Chuùa toái cao Eliminate(-ion, -ory): Loaïi (boû, tröø) ra; tröø khöû; taåy saïch 413

theâm thaét (theâm maém theâm muoái) Ember days: (xöa) Ngaøy boán muøa (tuaàn chay ba ngaøy: thöù 4,6,7 sau 13-xii, sau Chuùa nhaät 1 muøa chay, sau Hieän xuoáng vaø sau 14-ix) Embezzle: Bieån thuû, laïm tieâu Embitter: Laøm cho ñaéng; laøm cho: böïc töùc, chua chaùt, cay ñaéng/cuù Emblem: Bieåu hieäu; bieåu töôïng Embodiment: Hieän thaân, tieâu bieåu; bieåu hieän; saùp caáu Embolism: Kinh khaån xin (ñoïc sau kinh Laïy Cha trong Thaùnh Leã) Embrace: OÂm, oâm hoân; oâm aáp; tin nhaän, choïn laáy; naém laáy; bao goàm/haøm Embranchment: Phaân nhaùnh, teõ ra Embryo: Baøo thai, phoâi (thai), coøn tröùng nöôùc; maàm moáng Embryoctomy: Gieát: thai trong daï con, daï phoâi Embryogenesis: Khôûi sinh phoâi thai Embryology: Khoa phoâi thai, phoâi hoïc

Elysium: Thieân ñöôøng/thai, boàng lai, ñaøo nguyeân Emanate: Toûa lan, boác leân; baét nguoàn, phaùt nguyeân/xuaát; phaùt sinh; sinh xuaát Emanation: Sinh xuaát (töø baûn tính TC: ngoä giaùo) Emanationism: Thuyeát sinh xuaát Emancipate: Giaûi phoùng, phoùng thích Emancipationist: Ng. chuû tröông cheá ñoä phoùng noâ (beänh vöïc vieäc giaûi phoùng noâ leä) Emasculate(-ation): Thieán; laøm nhu nhöôïc, meàm yeáu (maát heát nam tính); laøm suy yeáu; laøm maát hieäu löïc Embalm: Taåm öôùp; baûo löu hoaøi nieäm Embargo: Caám vaän; caám löu haønh; tòch thu, sung coâng; ngaên caám Embarrass: Laøm vöôùng víu; laøm: ngöôïng nghòu, luùng tuùng, khoù nghó; gaây khoù khaên Embassy: Ñaïi söù quaùn; söù vuï; phaùi boä, phaùi ñoaøn Embellish: Laøm ñeïp, toâ ñieåm; trang hoaøng; toâ veõ, theâu deät,

414

Eminent: Traùc vieät/tuyeät, sieâu quaàn, xuaát saéc, noåi baät; noåi tieáng Emir: Tieåu vöông (Hoài giaùo) Emissary: Phaùi vieân, söù thaàn Emission: Phaùt ra, toûa ra; xuaát tinh; phaùt haønh; phaùt thanh e. theory: thuyeát phaùt xaï Emmanuel: "TC ôû cuøng chuùng ta" (Mt 1:23), Danh xöng cuûa Ñaáng Thieân Sai (Is 7:14) Emolument: Löông (boång), tieàn coâng, moùn thuø lao Emotion: Caûm xuùc/ñoäng, xuùc ñoäng, caûm kích Emotionalism: Tính ña caûm, deã caûm, thoùi uûy mò Emotive: Thuoäc veà caûm/xuùc ñoäng; deã xuùc caûm, nhaïy caûm Empale or impale: Ñaâm xuyeân/thuûng (vôùi coïc nhoïn); xaâu vaøo thanh xieân Empathy: Tha caûm, ñoàng caûm, thaáu caûm Emperor: Hoaøng ñeá Emphasis: Nhaán maïnh, neâu baät; nhaán gioïng Emphatic: Coù thaùi ñoä: cöông quyeát, döùt khoaùt, roõ raøng; cöôøng ñieäu Empire: Ñeá quoác; quyeàn löïc, theá löïc

Embryonic: Thuoäc phoâi thai, trong: gian ñoaïn phoâi thai, thôøi kyø manh nha Embryotomy: Thuû thuaät caét thai (ñaõ cheát) Emend(-ate): Söûa, chöõa (vaên baûn), tu chính Emendatory: Thuoäc coâng taùc söûa chöõa Emerge: Noåi leân, nhoâ leân, loù daïng; xuaát hieän; ñoå ra; naûy sinh Emergency: Tình traïng: khaån caáp, nguy kòch; e. ward: phoøng caáp cöùu Emergent: Nhoâ leân, loù ra; e. nations: nhöõng nöôùc ñang treân ñöôøng phaùt trieån e. probability: xaùc suaát loù daàn Emeritus (professor): Giaùo sö danh döï (ñaõ veà höu) Emigrant: Ng. di truù, di daân Emigrate: Di truù; ñoåi choã cö truù Eminence: Ngaøi, Ñöùc (danh töôùc hoàng y); öu tuù, xuaát chuùng, sieâu ñaúng; moâ ñaát; e. grise: möu só; quaân sö aån dieän; way of e.: phöông thöùc sieâu/ traùc vieät hoùa (moät trong nhöõng phuông caùch chöùng minh TC hieän höõu)

415

Holy Roman E.: "Thaùnh Ñeá Quoác Roâma" (töø thôøi Charlemagne, n. 800, cho ñeán n. 1806) Empiric: Thuoäc: kinh nghieäm, thöïc nghieäm Empirical theology: Thaàn hoïc kinh nghieäm Empiricism: Chuû nghóa: kinh nghieäm, duy nghieâäm Empirio-criticism: Chuû nghóa pheâ bình kinh nghieäm Empirio-monism: Chuû thuyeát nhaát nguyeân kinh nghieäm Empoison: Boû thuoác ñoäc; ñaàu ñoäc; laøm hö thoái; gaây oaùn thuø Emporium: Trung taâm buoân baùn, chôï, cöûa haøng lôùn Empower: Laøm cho coù: quyeàn löïc, söùc naêng; trao quyeàn haønh, quyeàn löïc hoùa Empress: Hoaøng haäu, nöõ hoaøng Emptiness: Troáng roãng/khoâng Empty: Troáng, roãng, khoâng; ñoå, truùt, laøm cho ra troáng roãng e.-handed: tay khoâng e.-headed: ñaàu oùc roãng tueách, doát naùt Empyreal(-ean): Thuoäc thieân cung/giôùi, voøm trôøi

Emulate(-ation): Thi ñua, ñua tranh; caïnh tranh; coá baét chöôùc Emulous: Öa: tranh ñua, caïnh tranh; noi göông; nuoâi cao voïng Enable: Laøm cho coù: khaû naêng, naêng quyeàn, ñieàu kieän; trao: quyeàn haønh, thaåm quyeàn Enact: Trình dieãn, giöõ vai (dieãn vieân); thoâng qua, ban haønh Enaction(-tment): Vieäc ban haønh; ñaïo luaät Enamour(-or): Laøm cho: phaûi loøng, yeâu thích, meâ say Enarxis: Nhaäp nghi (phuïng vuï Byzantinoâ: phaàn tröôùc ca nhaäp leã) En bloc: Toaøn boä, toaøn theå; ñaïi ñeå; cuøng nhau Encaenia: Leã cung hieán (ñeàn thôø) Encephalic: Thuoäc: oùc, naõo Encephalography: Thuaät chuïp naõo Encephalotomy: Thuû thuaät giaûi phaãu naõo Enchain: Xích, buoäc laïi, kieàm cheá; caàm chaân, giöõ laïi; lieân keát, gaén chaët Enchant: Boû buøa meâ; quyeán ruõ, laøm say ñaém; laøm thích thuùù 416

Encolpion: AÛnh ñeo ngöïc (hình traùi xoan cuûa caùc GM Ñoâng phöông) Encomium: Lôøi khen ngôïi, taùn tuïng Encounter: Gaëp gôõ; chaïm traùn Encourage: Khuyeán khích, khích leä, coå voõ; uûng hoä Encratism: Phaùi Encratista (cheá duïc) Encyclic(-al): Thoâng ñieäp Encyclop(a)edia: Baùch khoa: thö, töø ñieån Encyclop(a)edist: Nhaø baùch khoa End: Cuoái/taän cuøng, keát lieãu/thuùc/cuïc, chung cuïc; e. of the world: taän theá; e.-product: thaønh phaåm; dead e.: ngoõ cuït, beá taéc; no e.: voâ cuøng, voâ taän End: Muïc ñích/tieâu, cöùu caùnh extrinsic e.: muïc ñ. ngoaïi lai intrinsic e.: c. caùnh noäi taïi ultimate e: m. ñ./c. c. toái haäu Endeavour: Coá gaéng, noã löïc, ra söùc Endemic: Thuoäc beänh ñòa phöông; ñaëc höõu Ending: Cuoái cuøng; hoaøn thaønh; chung cuoäc; ngöõ vó

Encharm: Quyeán ruõ, laøm: say meâ, ñaém ñuoái Enchiridion: Tuyeån taäp, caåm nang; e. asceticum: tuyeån taäp tu ñöùc giaùo phuï (do M.J. Rouešt de Journel vaø Dutilleul, S.J. bieân soaïn vaø xuaát baûn); e. patristicum: tuyeån taäp giaùo phuï (do M.J. Rouešt de Journel, S.J. bieân soaïn vaø xuaát baûn n. 1946...); e. Symbolorum: tuyeån taäp tín lieäu (vaên kieän caên baûn veà giaùo lyù ñöùc tin cuûa GH: x. Denzinger) Enclave: Laõnh thoå: noäi ñòa, taéc ñòa (naèm trong moät phaàn ñaát khaùc) Enclitic: Töø tieáp hôïp, yeáu toá gheùp sau, vó toá/töø Enclose: Raøo quanh, bao vaây; giam nhoát; bao kín; ñính/göûi keøm Enclosure: Khu ñaát raøo kín; haøng raøo vaây quanh; taøi lieäu göûi keøm; noäi vi; noäi caám (x. cloister) papal e.: noäi vi giaùo hoaøng Encode: Maõ hoùa, ghi thaønh maät maõ

417

Enforce: Hieäu löïc hoùa, ñöa vaøo öùng duïng, aùp duïng; buoäc toân troïng, buoäc thi haønh; taùn trôï; cuûng coá Enfranchise: Giaûi phoùng; ban quyeàn (baàu cöû) Engage: Cam keát, höùa heïn; thueâ möôùn, ñaët tröôùc; thu huùt ñöôïc (chuù yùù); giao chieán; daán thaân Engender: Sinh ra; gaây ra English: Anh, thuoäc Anh quoác English Ladies: Doøng Ñöùc Trinh Nöõ Maria (Institute of the Blessed Virgin Mary do M. Ward saùng laäp n. 1609.) Engram: Veát ghi, kyù tích Enhance: Naâng cao, laøm taêng theâm; ñeà cao, laøm noåi baät Enhypostasia: Taïi ngoâi vò (nhaân tính ÑK hieän höõu trong Ngoâi Lôøi) Enigma: Ñieàu bí aån, bí hieåm; aån ngöõ, caâu ñoá Enigmatic: Bí aån, khoù hieåu; bí hieåm Enjoin: Chæ thò, ra leänh; caám cheá/chæ Enjoy: Yeâu/öa thích; caûm thaáy thích thuù; thöôûng thöùc; höôûng thuï

Endless: Baát taän, voâ taän, vónh vieãn; khoâng ngöøng Endogamous(-my): Noäi hoân, noäi giao, ñoàng toäc keát hoân Endogenous: Noäi sinh Endorse: Kyù chuyeån/nhöôïng (ngaân phieáu, vaên kieän); nhaän thöïc; thöøa/xaùc nhaän Endow(-ment): Ñaøi thoï, taøi trôï; phuù baåm; quyõ taøi trôï, cuûa cuùng taëng laøm voán; taøi naêng thieân phuù Endtime: Taän theá Endue: Maëc, khoaùc; trao phoù, phuù ban Endurable: Coù theå chòu ñöïng ñöôïc; laâu daøi Endurance: Chòu ñöïng, deûo dai; kieân nhaãn tính nhaãn naïi; keùo daøi Enemy: Keû thuø, cöøu ñòch Energetic: Maïnh meõ, maõnh lieät, ñaày: sinh löïc, nghò löïc Energism: Thuyeát naêng löïc Energumen: Bò quyû aùm; hung tôïn ñieân cuoàng Energy: Naêng löïc, nghò löïc; naêng löôïng Enfetter: Xieáng xích; boù buoäc, aùp cheá; cheá ngöï; noâ dòch hoùa

418

Ensign: Phuø hieäu, côø hieäu Enslave: Baét laøm noâ leä, noâ dòch hoùa Ensnare: Ñaùnh/gaøi baãy; quyeán ruõ Ensoul: Phuù hoàn; ghi vaøo taâm khaûm, ghi loøng taïc daï Ensue: Xaåy ñeán tieáp theo sau, tieáp phaùt; phaùt sinh töø; keát quaû laø Ensure: Baûo ñaûm; caàm chaéc Entail: Gaây ra, keùo theo; buoäc phaûi; ñaët laøm ng. thöøa keá thay (moät ng. khaùc); entailed estate: taøi saûn khoâng theå chuyeån nhöôïng Entelechy: Chung toá; tình traïng hoaøn chænh cuûa höõu theå; nguyeân lyù sieâu hình (ñöa daãn höõu theå ñeán muïc ñích noäi taïi); hieän thöïc cuûa tieàm theå Entente: Thoûa thuaän, thoâng caûm; hieäp öôùc thaân thieän, ñoàng minh Enthral(l): Thu huùt, laøm say ñaém; quyeán ruõ, meâ hoaëc; cheá ngöï, noâ leä hoùa Enthrone: Ñöa leân ngoâi; toân phong Enthusiasm: Haêng haùi, nhieät tình, phaán khôûi; thaàn öùng, thaàn caûm

Enkindle: Nhen leân, nhoùm leân; chaâm moài; kích ñoäng, khôi daäy Enlighten(-ment): Soi/chieáu saùng; soi daãn, minh giaûi; age of e.: thôøi ñaïi aùnh saùng (tk 18) Enliven: Laøm: sinh ñoäng, soâi noåi; khích leä; kích ñoäng Enmity: Taâm traïng/thaùi ñoä: thuø nghòch, thuø ñòch Ennead: Boä/nhoùm chín; saùch chín chöông Enneagon: Hình chín goùc caïnh Enneagram: Ñoà hình chín maãu veõ Enneasyllabic : Coù chín aâm tieát (thô) Enoch: Kha-noùc; Books of E.: Saùch Kha-noùc (nguïy thö) Enrapture: Laøm cho: thích thuù, khoaùi traù cao ñoä (ñeán ngaån ngöôøi) Ens: Höõu theå Ens, bonum, unum, verum, convertuntur: Höõu theå, thieän, nhaát vaø chaân thì giao hoaùn (chæ laø moät) Enshrine: Cung kính caát giöõ (trong hoøm thaùnh, thaùnh ñöôøng...), baûo quaûn/troïng Enshroud: Boïc kín; khaâm lieäm; che khuaát 419

Envy: Ganh tò, ghen töông, ñoá kò; theøm muoán Eon, aeon: Thôøi ñaïi; thaàn linh trung gian (ngoä giaùo) Epact: Baûng tính caùc ngaøy trong lòch; soá ngaøy epacta (ngaøy nhuaän theâm vaøo aâm lòch cho caân ñoái vôùi döông lòch); tuoåi traêng giao thöøa, nieân nguyeät Eparch: Giaùm muïc (leã ñieån Byzantinoâ) Eparachy: Giaùo phaän (leã ñieån Byzantinoâ) Epenthesis: Hieän töôïng cheâm aâm; pheùp thaùp töï Epenthetic: Cheâm aâm Epexegesis: Ñoàng vò ngöõ, töø phuï chuù (cho roõ nghóa), töø theâm Epexegetic(-al): Töø gheùp theâm, ñoàng vò ngöõ’ e. genitive: thuoäc caùch dieãn nghóa Ephapax: Chæ moät laàn Ephebe: EÂpheùp (coâng daân ôû khoaûng töø 18 ñeán 20 tuoåi trong thôøi coå Hy laïp) Ephemeral: Nhaát thôøi, phuø du, phuø vaân, choùng taøn

Entia: Nhöõng höõu theå Entice: Caùm doã, quyeán ruõ; duï doã, loâi keùo Entitative: Thuoäc höõu theå tính, thöïc theå tính Entitle: Ñaët teân, ñaët ñaàu ñeà; cho ñöôïc quyeàn Entity: Thöïc theå; höõu theå tính Entomb: Mai taùng, choân caát (trong moà); choân vuøi Entrance antiphon (song): Ca nhaäp leã Entrance(-ment): Laøm xuaát thaàn, meâ li; meâ hoaëc Entropy: Entroâpi, noäi chuyeån löïc (ñoä thoaùi giaûm naêng löïc) Entrust: Trao phoù, uûy thaùc, uûy nhieäm Enucleate: Khoeùt boû haïch nhaân (nhaõn caàu); minh giaûi Envious: Theøm muoán; ghen tò, ñoá kò Environment: Moâi tröôøng, caûnh traïng; moâi sinh Environmentalism: Thuyeát duy moâi tröôøng Envision: Möôøng töôïng, hình dung Envoy: Phaùi vieân; ñaïi dieän ngoaïi giao

420

Epicletic: Thuoäc phaàn kinh khaån nguyeän Thaùnh Linh Epicure: Ngöôøi saønh aên Epicurean: Ng. theo thuyeát EÂpicuroâ; höôûng laïc Epicureanism: Thuyeát EÂpicuroâ (n. 342-270), khoaùi laïc chuû nghóa Epicurism: Tính saønh aên Epicyclic, gear/train: Ngoaïi luaân tuyeán, hay voøng chuyeån dòch ngoaïi luaân (cuûa haønh tinh) Epidemic: Dòch, beänh dòch Epigenesis: Thuyeát bieåu sinh (ñoái ngöôïc vôùi preformation) Epigram: Thô traøo phuùng; lôøi: dí doûm, chaâm choïc Epigraph: Bieån khaéc; ñeà töø Epigraphy: Vaên khaéc hoïc Epikeia: Leä ñình luaät Epilepsy: Chöùng ñoäng kinh Epilogue: Phaàn/ñoaïn keát, lôøi baït/keát Epiphany: Hieån linh (TC toû mình ra); leã Ba Vua Epiphenomenon: Hieän töôïng phuï Episcopacy: Chöùc/nhieäm kyø) GM; haøng GM

Ephemeris(-rides): Lòch thieân vaên; con phuø du Ephesians: EÂ-pheâ-soâ, EÂp Ephesus, Council of: Coâng ñoàng EÂpheâsoâ (n. 431) Robber council of E.: coâng ñoàng baát hôïp luaät EÂpheâso (cñ «cöôùp ñoaït»: n. 449) Ephod: Ñai eâphoát (baêng cheùo, ñai quaøng trong leã phuïc caùc tö teá Do thaùi) Ephphatha: "Haõy môû ra" (moät nghi thöùc trong phuïng vuï Röûa toäi) Epic: Anh huøng ca, thieân söû thi Epicene: Gioáng trung (chæ caû gioáng ñöïc laãn gioáng caùi); aùi nam aùi nöõ Epicenter(-re): Taâm ngoaøi, ngoaïi taâm (taâm ñoäng ñaát (ôû phaàn ngoaøi traùi ñaát, ñoái laïi vôùi hypocenter: taâm ngaàm = naèm trong loøng ñaát) seismic e.: taâm ñòa chaán Epic(k)lesis: Phaàn kinh khaån caàu Thaùnh Linh (nguyeän xin Ngaøi ngöï xuoáng: trong leã quy tröôùc khi truyeàn pheùp, hoaëc trong caùc nghi thöùc phuïng vuï bí tích khaùc)

421

catholic e.: caùc thö coâng giaùo (Gc,1-2Pr,1-2-3Ga,Gñ) pastoral e.: caùc thö muïc vuï Epistolary: Thuoäc veà thö töø Epistoler: Ng. ñoïc thaùnh thö trong phuïng vuï, xöôùng thö vieân Epistophe: Hieän töôïng laëp laïi töø cuoái (trong: caâu, meänh ñeà) Epitaph: Moä chí, vaên bia Epithalamium: Thô: möøng cöôùi, chuùc hoân Epithet: Tính ngöõ, hình dung töø Epitome: Baûn toùm taét, saùch toaùt yeáu; hình aûnh thu nhoû; maãu göông tieâu bieåu; tinh chaát, tinh hoa Epitomize: Thu goïn, toùm löôïc; laøm maãu göông tieâu bieåu cho, laø hieän thaân cuûa Epoch: Kyû nguyeân, thôøi ñaïi; thôøi kyø Epode: Thô töï tình Eponym(-ous): Danh toå (teân cuûa ngöôøi khai saùng ñöôïc laáy ñeå ñaët cho moät daân toäc, moät nôi, moät thôøi ñaïi...) Epos: Anh huøng ca, thieân söû thi Epsilon: Epxilon (e: chöõ caùi Hy laïp)

Episcopal: Thuoäc GM e. church: giaùo hoäi giaùm cheá (coù GM); Anh giaùo (Hoa kyø) e. conference: hoäi ñoàng GM (ñk 441) e. vicar: ñaïi dieän GM (taïi moät laõnh ñòa: ñk 476) Episcopalian: Thuoäc: Anh giaùo Myõ, theå cheá giaùm muïc Episcopalism: Chuû thuyeát thöôïng quyeàn giaùm muïc (cho raèng quyeàn toái cao ôû trong GH laø thuoäc toaøn boä ñoaøn theå caùc GM) Episcopate: Chöùc GM; haøng GM monarchical e: theå cheá GM chuyeân nhaát (moãi giaùo phaän moät GM) Episcope: Giaùm söï Episcopi vagantes: GM lang baït (GM phi luaät, hoaëc bò tuyeät thoâng, hoaëc laø thuoäc moät toân phaùi nhoû) Episode: Ñoaïn, hoài; tình tieát; giai ñoaïn Epistemology: Khoa hoïc luaän, nhaän thöùc luaän (khaûo luaän veà phöông phaùp hieåu bieát) Epistle: Thaùnh thö (KT) captivity e.: caùc nguïc trung thö 422

Equivalence: Tính töông ñöông Equivocal: Laäp lôø, hai nghóa; mô hoà; khaû nghi Equivocation(-city): Dò nghóa, nöôùc ñoâi Equivoke(-que): Lôøi noùi nöôùc ñoâi, laäp lôø; chôi chöõ Era: Thôøi ñaïi, kyû nguyeân Christian e.: coâng nguyeân Erastianism: Hoïc thuyeát EÂrastus († 1583: cho raèng GH khoâng coù quyeàn thaåm phaùn, Nhaø Nöôùc thì coù) Erect(-ion): Xaây döïng, thieát laäp; döïng leân; ñaët ñöùng thaúng; cöông leân e. a particular church: thieát laäp moät GH ñòa phöông (ñk 373) e. a Religious house: thaønh laäp moät nhaø doøng (ñk 609) e. public associations: thaønh laäp caùc hieäp hoäi coâng (ñk 312) Eremite: AÅn só; aån tu Ergasiophobie: Thoùi sôï traùch nhieäm Ergo: Vaäy thì, do ñoù, bôûi theá Ergonomy: Lao ñoäng hoïc Eristic: Thuaät tranh bieän Ermine: Choàn (da, loâng) eùcmin; chöùc quan toøa

Equal(-ity): Ngang nhau, baèng nhau, bình ñaúng Equalitarian(-ism): Chuû nghóa bình ñaúng Equate: Laøm caân baèng; san baèng; coi ngang nhau, nhö n Equation: Phöông trình; coi ngang nhau, baèng nhau Equator: Xích ñaïo Equestrian: Kî maõ, cöôõi ngöïa; giai caáp kî maõ (equester: Roma) Equilibrium: Thaêng baèng; quaân bình; caân ñoái Equinox(-octial): Ñieåm phaân autumnale.: thu phaân spring, vernal e.: xuaân phaân Equipollence(-cy): Töông ñaúng tính Equiprobabilism: Ñoàng caùi nhieân thuyeát (hoïc thuyeát luaân lyù cuûa thaùnh Anphong Liguori) Equitableness: Hôïp lyù, coâng baèng; coâng minh, voâ tö, khoâng thieân vò Equity: Coâng baèng, voâ tö, chính tröïc; luaät coâng lyù; (equities) coå phaàn thò giaù chöùng khoaùn (khoâng coù laõi coá ñònh)

423

(veà söï kieän hoaëc veà phaùp luaät, ñk 144) e. about the person: nhaàm laãn veà theå nhaân (ñk 1097) e. about the quality: nhaàm laãn veà phaåm caùch substantial e.: nhaàm laãn veà thöïc chaát Ersatz: Theá phaåm Erudite: Hoïc roäng, uyeân baùc Erudition: Hoïc thöùc uyeân baùc Escapism: Thoaùt ly; troán/ thoaùt chaïy; troán thöïc teá Eschata: Nhöõng thöïc taïi cuoái cuøng Eschatological: Caùnh chung tính, thuoäc theá maït Eschatologism: Caùnh chung thuyeát (cho raèng Ñöùc Gieâsu ñaõ töøng chôø mong Nöôùc Trôøi ñeán khi ngaøi coøn soáng, hoaëc khoâng bao laâu sau khi Ngaøi lìa traàn) Eschatology: Caùnh chung hoïc anticipated e: caùnh chung hoïc tieân ñaït consequent: caùnh chung hoïc haäu thieân cosmic e.: vuõ truï caùnh chung luaän final e.: theá maït luaän futuristic e.: caùnh chung hoïc

between silk & e.: giöõa luaät sö vaø quan toøa Erogenous zone: Vuøng kích duïc Eros: Daâm thaàn, tình duïc; duïc löïc (ñoái laïi vôùi thanatos: huûy löïc) Erotic: Thuoäc tình duïc, gôïi duïc, khieâu daâm Erotica: Saùch/hình: gôïi duïc, khieâu daâm Eroticism: Tính: daâm daät, ña daâm, khieâu daâm Erotomania: Beänh töông tö; chöùng: haùm saéc duïc, daâm loaïn, cuoàng duïc; xung ñoäng thoûa duïc Err: Nhaàm laãn, loãi laàm, loãi phaïm; phaïm toäi; phieâu baït, lang baït Errancy: Sai laàm/soùt Errant: Sai soùt; phieâu/lang baït Erratic: thaát thöôøng, khoâng ñeàu; voâ ñònh, troâi giaït; kyø cuïc/dò Erratum(-ta): Chöõ/choã: vieát/ in sai; baûn ñính chính Erroneous: Sai soùt; sai laàm Error: Nhaàm laãn, loãi laàm, sai laàm; sai soùt; leäch laïc commit/make an e.: phaïm moät loãi laàm common e.: nhaàm laãn chung 424

tinh thaàn taäp theå e. fort: oùc phoùng tuùng/laäp dò Essay: Thöû laøm; coá laøm; thöû thaùch; tieåu luaän, tuøy buùt, luaän vaên Esse: Höõu theå, hieän höõu e. ad: höôùng theå e. ad aliud: h. th. höôùng tha e. a se: h. th. töï höõu e. in: h. th. taïi theå e. in alio: h. th. taïi tha e. in se: h. th. töï taïi Essence: Baûn theå, baûn chaát, yeáu tính, coát tuûy Essene: Phaùi eâseânioâ Essential: Thuoäc baûn tính; coát yeáu, thieát yeáu; yeáu toá caàn thieát Essentialism: Thuyeát baûn theå Establish(-ment): Laäp, kieán laäp, thaønh/thieát laäp; ñaët (vaøo ñòa vò); chöùng/xaùc minh; cuûng coá; sinh cô laäp nghieäp; chính thöùc hoùa (toân giaùo); cô quan/sôû; cô caáu/cheá The Establishment: giôùi naém quyeàn ñieàu khieån, quyeàn uy Estate: Ruoäng ñaát, taøi saûn; ñaúng caáp; tình traïng real e.: dòch vuï kinh doanh ñaát nhaø the fourth e.: giôùi baùo chí

höôùng lai inaugurated e.: caùnh chung hoïc khai thuû presentic e.: caùnh chung hoïc hieän haønh realized e.: caùch chung hoïc thaønh söï Eschaton: Söï vieäc cuoái cuøng Escheat: taøi saûn khoâng coù ng. thöøa keá; tòch thaâu, sung coâng; chuyeån giao Esdras: EÙt-ra, Et (xöa: 1 vaø 2 Et, nay: Et vaø Nhm; coøn 3-4 Et laø nguïy thö) Esoteric(-al): Bí truyeàn; bí hieåm, huyeàn bí; rieâng tö Esperanto: Tieáng eùtpeârantoâ Espousal: Thuoäc hoân öôùc; taùn thaønh, taùn ñoàng Espousals of the BVM: Hoân leã Ñöùc Trinh Nöõ Maria (23 thaùng Gieâng) Espouse: Keát hoân (cöôùi vôï); gaû baùn; taùn thaønh, nhaän theo Espouser: UÛng hoä vieân (ng. beânh vöïc moät chuû nghóa, hoïc thuyeát) Esprit: Tính dí doûm; tinh thaàn, oùc e. de corps: tinh thaàn ñoàng ñoäi;

425

Ethics: Ñaïo ñöùc hoïc, luaân lyù ñaïo ñöùc Ethiopian: EÂ-ti-oâ-pi Ethnarch: Toång traán Ethnic(-al): Thuoäc: daân toäc, chuûng toäc, boä laïc; khoâng kitoâ giaùo (xöa) e. psychosis: loaïn taâm boä toäc Ethnocentric(-ism): OÙc chuûng toäc cöïc ñoan, duy/quy chuûng toäc Ethnographer: Nhaø: daân toäc hoïc, nhaân chuûng chí Ethnography: Daân toäc hoïc, nhaân chuûng chí Ethnology: Daân toäc hoïc, nhaân chuûng luaän Ethnologist: Nhaø: daân toäc hoïc, nhaân chuûng luaän Ethology: Phong tuïc hoïc, taäp tính hoïc Ethos: Ñaëc tính, neùt ñaëc tröng (cuûa moät taäp theå) Etiology: Taàm nguyeân luaän, suy nguyeân luaän, nguyeân nhaân hoïc; beänh caên hoïc Etymology: Töø nguyeân hoïc, nguoàn goác caùc töø Etymon: Caên toá töø nguyeân

Esteem: Kính phuïc, ngöôõng moä Estimate: Ñaùnh/ñònh giaù, thaåm ñònh; öôùc löôïng Esther: EÙt-te, Et Estray: Ngöôøi/vaät thaát laïc Esurience: Ñoùi khaùt; theøm muoán Eta: Eta (h: chöõ caùi Hy laïp) Etacism: Loái phaùt aâm chöõ eâta Et cetera, etc: Vaân vaân. v.v. Eternal: Ñôøi ñôøi, vónh cöûu/ vieãn; vónh haèng The E.: Ñaáng Haèng Höõu e. City: Roâma (kinh thaønh muoân thuôû) e. death: cheát ñôøi ñôøi e. Father: TC Cha e. law: luaät haèng höõu, thieân luaät e. life: söï soáng ñôøi ñôøi, tröôøng sinh e. punishment: hình phaït ñôøi ñôøi, traàm luaân (hoûa nguïc) e. verities: chaân lyù vónh cöõu Eternality: Vónh haèng tính Eternity: Vónh cöûu, vónh vieãn, ñôøi ñôøi Ethic(-al): Ñaïo ñöùc, luaân thöôøng ñaïo lyù; nguyeân taéc xöû theá 426

Eud(a)emonism: Chuû nghóa duy haïnh phuùc Eudists: Tu só Doøng thaùnh Gioan Euñeâ (teân laø Doøng Ñ. Gieâsu vaø Ñ. Maria) Eugenics: Thuyeát öu sinh, öu sinh hoïc Euhemerism: Thuyeát thaàn hoùa cuûa Eveâmeâroâ, thuyeát taàm nguyeân thaàn thoaïi Euhemerize: Taàm nguyeân thaàn thoaïi (tìm nguoàn goác lòch söû cuûa thaàn thoaïi) Eulogia: Baùnh hieán thaùnh; pheùp laønh Eulogize: Taùn döông, ngôïi khen Eulogy: Baøi taùn döông, lôøi khen, ñieáu vaên tuïng theå Eunomianism: Phaùi Eunomius (chi phaùi Arioâ cöïc ñoan, tk 4) Eunuch: Hoaïn quan Euphemism: Uyeån ngöõ; loái noùi traïi (cho deã nghe) Euphonic(-al): EÂm/thuaän tai; haøi aâm Euphoria: Phôùn phôû, saûng khoaùi Eurasian: AÂu AÙ, lai AÂu AÙ Eureka: Tìm thaáy roài!

Eucharist: Pheùp Thaùnh Theå; Mình Thaùnh Chuùa; Leã Taï Ôn, Thaùnh Leã, Leã Misa Eucharistic: Thuoäc Thaùnh Theå e. bread: baùnh Th. Theå e. Congress: ñaïi hoäi Th. Th. e. elements: yeáu toá Th. Th. (baùnh vaø röôïu) e. fast: chay tònh Th. Th. (nhòn aên tröôùc khi chòu Leã) e. meal: böõa tieäc Th .Th. e. minister: ng.: trao Mình Thaùnh, cho röôùc leã e. oblation: kinh tieán daâng Th. Th. (sau truyeàn pheùp) e. prayer: Leã quy, kinh Taï Ôn e. presence: ÑK hieän dieän trong Th. Th. e. Sacrifice: hy leã taï ôn e. species: hình saéc Th. Th. (hình baùnh vaø hình röôïu) e. vestments: leã phuïc (Th. Th.) Euchelaion: Bí tích Xöùc daàu (Ñoâng phöông) Euchites: Phaùi duy kinh nghieäm (bò coâng ñoàng EÂpheâsoâ keát aùn) Euchologion: Saùch phuïng vuï Ñoâng phöông Euchology: Kinh nguyeän Euclidean: Thuoäc Ô-clít 427

Eve: E-vaø Eve: Ñeâm tröôùc; ñeâm voïng (aùp leã...); thôøi gian keá tröôùc; buoåi toái Evening Prayer: Kinh chieàu Evensong: Kinh chieàu (Anh giaùo) Event: Söï vieäc/kieän, bieán coá; tröôøng hôïp; keát quaû, haäu q.; Christ e.: bieán coá ÑK (söï kieän ÑK ñaõ ñeán vaø ñaõ thöïc hieän söù maïng ôû trong lòch söû) Everlasting: Tröôøng cöûu/toàn, voâ taän; The E.: Ñaáng Vónh Cöûu Ever-Virgin: Troïn ñôøi ñoàng trinh Evidence: Hieån nhieân; baèng chöùng, chöùng côù; chöùng tích; daáu hieäu; daáu tích/veát to turn State's (king's) e.: toá caùo nhöõng keû ñoàng loõa Evil: Xaáu, aùc, döõ; ma quaùi; e. eye: caùi nhìn ñoäc ñòa; E. One: ma quyû; e. tongue: aùc khaåu, löôõi noïc ñoäc; intrinsic e.: xaáu töï baûn chaát; moral e.: söï döõ luaân ly; ystery of e.: maàu nhieäm söï döõ; physical e.: söï döõ theå lyù Evoke: Gôïi leân; gôïi laïi, hoài töôûng; ñeà thaåm, ñöa xeùt xöû ôû toøa caáp treân

Europeanism: Chuû nghóa chaâu AÂu Europeanize: AÂu hoùa Euthanasia: Laøm cho cheát eâm dòu, an töû (x. mercy killing) Eutychianism: Thuyeát nhaát tính theo Eutyches (tk 5) Evangeliarium(-ry): Saùch caùc baøi ñoïc Phuùc AÂm (duøng trong phuïng vuï) Evangel: Phuùc AÂm, Tin Möøng Evangelic(-al): Thuoäc Phuùc AÂm; giaùo phaùi Tin möøng (Tin laønh); e. church: giaùo phaùi Tin möøng; e. counsels: caùc lôøi khuyeân Phuùc AÂm; e. obedience: vaâng lôøi theo tinh thaàn P. AÂ. Evangelicalism: Thuyeát (phong traøo) Phuùc aâm (kieåu giaùo phaùi Tin laønh "duy P. AÂ.") Evangelism: Thaùi ñoä nhieät thaønh truyeàn baù Phuùc AÂm; giaùo phaùi Phuùc AÂm Evangelist: Thaùnh söû, Phuùc AÂm gia; ng. rao giaûng Tin Möøng Evangelium Veritatis: Phuùc AÂm Chaân Lyù (nguïy thö baèng tieáng coápt) Evangelize(-ation): Rao giaûng Tin Möøng, Phuùc AÂm hoùa 428

Evolution: Tieán trieån, t.hoùa, phaùt trieån Evolutionism: Thuyeát tieán hoùa creative e.: tieán hoùa saùng taïo Evolutive: Xu höôùng tieán trieån, tieán hoùa Ex abrupto: Ñoät ngoät, baát ngôø Exacting: Ñoøi hoûi nhieàu Exaction: Tieàn toáng; saùch nhieãu; ñoøi hoûi quaù möùc Exactitude: Chính xaùc, ñuùng ñaén; ñuùng giôø Ex aequo: Ngang haøng, ñoàng haïng Exaltation: Taùn döông; toân vinh, suy toân; höùng khôûi e. of Christ: toân vinh ÑK e. of the Cross: suy toân Thaùnh Giaù (14 thaùng 9) Examen: Xeùt mình; khaûo xeùt Examination: Khaùm xeùt, xem xeùt, thaåm tra; thi cöû, khaûo haïch; thaåm vaán e. of bishops: thaåm xeùt GM (nghi thöùc phong chöùc GM) e. of conscience: xeùt mình Examiner, Synodal: Vò giaùm khaûo giaùo phaän (thaåm xeùt öùng vieân cho caùc chöùc vuï trong ñòa phaän)

Exanimate: Cheát; baát ñoäng; chaùn naûn, thoái chí, heát nghò löïc, caïn sinh löïc, khoâng coøn tinh thaàn Ex animo: Thaønh taâm/thaät, thaät tình; taän taâm/tình Exarch: Linh muïc hoaëc GM chuaån giaùo phaän Exarcate(-ty): Chuaån giaùo phaän Ex auditu: Do nghe noùi Excardination: Xuaát tòch (ñk 270) Ex cathedra: Töø thöôïng toøa, do quyeàn (giaùo huaán) toái cao Excellence: Xuaát saéc/chuùng, öu tuù, sieâu quaàn, tuyeät vôøi Excellency: (xöng hoâ) Ngaøi, Ñöùc (Ñöùc Cha,...), phu nhaân Excelsior: Cao hôn nöõa, tieán leân maõi Exception: Ngoaïi tröø; caùo tò, khöôùc bieän (ñk 1491) to take e.: phaûn ñoái; böïc töùc Excerpt: Phaàn/ñoaïn trích; trích daãn Excision: Caét xeùn, xeùn boû (ñaëc bieät laø aâm vaät); loaïi tröø Excite(-ment): Kích ñoäng; kích thích; laøm: naùo ñoäng, soâi noåi, höùng khôûi, naùo nöùc; khích 429

ñoäng, khuaáy ñoäng; gaây neân, gôïi leân Exclaustration: Xuaát vieän, ngoaïi vi hoùa (ñk 687) Exclosure: Noäi vi, noäi caám Exclusion: Loaïi tröø, khai tröø, sa thaûi; taåy chay, truaát quyeàn (x. ostracism) Exclusive language: Bieät ngöõ Exclusivism: Naõo traïng/chuû höôùng: chuyeân nhaát, ñoäc chieám, ñoäc quyeàn, ñoäc ñoaùn, coá chaáp Excogitate: Nghó ra; truø hoaïch/tính; laäp möu Ex commodo: Tuøy tieän Excommunicate: Tuyeät thoâng Excommunication: Vaï tuyeät thoâng (ñk 1331) e. ferendae sententiae, post sententiam: tuyeät thoâng haäu keát/aùn e. latae sententiae, ipso facto (automatic e.): tuyeät thoâng: tieàn keát, töùc hieäu/khaéc, töï ñoäng Excommunicatory: Lieân quan ñeán aùn tuyeät thoâng Excommunicatus vitandus: (xöa) Ng. bò tuyeät thoâng ñoaïn giao (bò traùnh giao tieáp)

Exculpate: Bieän hoä, baøo chöõa, minh oan; tuyeân boá voâ toäi Excursus: Baøi baøn theâm Exeat: Giaáy xuaát tòch; giaáy pheùp muïc vuï (cho pheùp laøm coâng taùc muïc vuï ôû moät ñòa phaän khaùc) Execrate(-tion): Giaûi thaùnh; gheùt cay gheùt ñaéng; nguyeàn ruûa Execution: Thöïc haønh/thi, thöïc hieän; xöû töû Exegesis: Chuù giaûi allegorical e.: chuù giaûi duï yù Exegete: Nhaø chuù giaûi Exemplar: Maãu, kieåu, khuoân; göông maãu; moâ phaïm Exemplarism: Moâ phaïm hoïc thuyeát (ÑK cöùu chuoäc baèng caùch soáng neâu göông) Exemplary: Moâ phaïm, maãu möïc; neân göông Exempli gratia: Thí duï Exempt: Mieãn tröø (ñk 591); chuaån mieãn (ñk 1548) Exemption: Mieãn tröø Exequatur: Leänh thi haønh (baûn aùn...); chuaån nhieäm Exequies: Leã an taùng, taùng nghi Exercise: Thi haønh, thöïc hieân; reøn luyeän, thao luyeän; baøi taäp 430

Spiritual Exercises: Linh Thao (tónh taâm, caám phoøng) Exhaustive: Töôøng taän, ñeán cuøng, toaøn dieän, bao goàm heát moïi khía caïnh Exhibitionism: Thoùi phoâ tröông/baøy; taät thích khoûa thaân Exhortation: Huaán duï, lôøi coå vuõ Exhumation: Ñaøo leân, khai quaät; caûi taùng Exigence(-cy): Ñoøi hoûi, yeâu saùch; nhu caàu caáp baùch; tình traïng nguy ngaäp Exile: Ñaøy aûi, löu ñaøy Exist(-ence): Toàn taïi, hieän höõu; hieän sinh Existential: Hieän höõu; hieän sinh; hieän sinh theå supernatural e.: h. s. th. sieâu nhieân Existentialism: Thuyeát hieän sinh Exitus-reditus: Xuaát phaùt-quy hoài Ex nihilo: Bôûi khoâng, töø hö voâ Exodus: Xuaát haønh, Xh; xuaát Ai caäp; di daân/taûn Ex officio: Do: chöùc/nhieäm vuï; töï sôû quyeàn; ñöông nhieân Exogamy: Cheá ñoä ngoaïi hoân

Exomologesis: Döï caùo, thuù toäi coâng khai Exonerate(-tion): Mieãn tha; mieãn tröø Ex opere operantis: Do nhaân, do vieäc cuûa ng. laøm Ex opere operato: Do söï, do chính vieäc ñaõ laøm Exorcism: Tröø taø, tröø quyû, traán yeåm (ñk 1172) Exorcist: Thaày tröø quyû Exorcize: Tröø taø, tröø quyû Exordium: Ñoaïn khai maøo, môû ñeà, khai ñeà Exoteric: Coâng truyeàn, truyeàn baù coâng khai Ex parte: Moät phaàn; chæ moät beân Expatriate: Ñaøy bieät xöù; boû queâ höông, boû quoác tòch Expect(-ation): Ngoùng chôø, troâng mong; döï kieán, thieát töôûng; trieån voïng to be expecting.: coù/mang thai Expectancy: Ngoùng chôø; trieån voïng, kyø voïng; quyeàn höôûng (di saûn, v.v.) Expectant Church, The: GH troâng chôø (trong luyeän nguïc) Experience: Kinh nghieäm

431

Experiential: Thuoäc kinh nghieäm Experientialism: Chuû nghóa kinh nghieäm Experiment: Cuoäc thí/thöû nghieäm Experimental: Thuoäc thí/ thöû nghieäm e. philosophy: trieát hoïc thöïc nghieäm Experimentalism: Chuû nghóa thöïc nghieäm Expert: Chuyeân moân, thaønh thaïo, laõo luyeän; chuyeân vieân; giaùm ñònh vieän (ñk 1574) Expiate(-ion): Thuïc/ñeàn toäi Expiatory: Thuoäc thuïc toäi, ñeàn toäi; e. penalty: hình phaït thuïc toäi Expiration: Thôû ra; taét thôû; maõn haïn Explain: Giaûi nghóa/thích; thanh minh Expletive: Cheâm, ñeäm; hö töø Explicit: Minh nhieân, roõ raøng Expose(-ition): Tröng baøy; trình baøy; vaïch traàn; boû rôi (treû thô); e. of the Blessed Sacrament: ñaët/chaàu Mình Thaùnh Chuùa Exposure: Phôi baøy, boùc traàn; baøy haøng; ñaët vaøo; boû rôi

Expression: Dieãn ngöõ; thaønh ngöõ, bieåu thöùc; phaùt bieåu, bieåu ñaït; dieãn xuaát; veû maët, saéc maët Expressionism: Chuû nghóa bieåu hieän Ex professo: Thoâng thaïo; töôøng taän Expulsion: Ñuoåi ra, truïc xuaát (ñk 703) Expurgate: Gaïn/thanh loïc, caét boû Exsequatur: Leänh thi haønh Extant: Hieän coù; hieän coøn Extemporaneous: ÖÙng khaåu; öùng taùc; ñeå duøng töùc thì, töùc duïng (sau khi ñieàu cheá=thuoác) Extension: Duoãi roäng; keùo daøi, gia haïn; tröông ñoä; quaûng tröông, ngoaïi dieân Extenuate(-ing): Giaûm nheï; laøm suy nhöôïc; extenuating or mitigating circumstances: tröôøng hôïp giaûm khinh, tình tieát giaûm toäi Exteriority: Ngoaïi tính, ngoaïi giôùi/dieän tính Exteriorize: Ngoaïi hieän Extermination: Taän/tieâu/tru dieät Externals: Veû ngoaøi, ngoaïi dieän/daïng; ñaëc ñieåm beân ngoaøi; theå dieän 432

thöùc ngoaïi thöôøng; e. minister: thöøa taùc vieân ngoaïi thöôøng Extraparochial: Ngoaøi phaïm vi xöù ñaïo Extrapolate(-ion): Ngoaïi suy Extrasacramental forum: Ngoaïi toøa bí tích, toøa ngoaøi (laõnh vöïc bí tích) Extrasensory perception: Sieâu giaùc caûm; tri giaùc phi giaùc quan Extraterrestial: Ngoaïi ñòa caàu Extraterritorial: Thuoäc quyeàn laõnh ngoaïi, coù ñaëc quyeàn ngoaïi giao Extravagantes: Saéc chæ ngoaïi boä (saéc chæ cuûa Giaùo Hoaøng khoâng coù trong boä Decretum Gratiani); hai phaàn cuoái cuûa boä Giaùo Luaät c Extreme: Cuøng ñoä, toät ñoä, cuøng taän; quaù möùc; quaù khích, cöïc ñoan; cöïc ñieåm, thaùi cöïc e. Unction: pheùp Xöùc daàu (cho beänh nhaân) Extremism: Chuû nghóa cöïc ñoan Extrinsic(-al): Ngoaïi taïi, naèm ngoaøi; ngoaïi lai Extrinsicism: Ngoaïi taïi chuû thuyeát

Ex(tra)territoriality: Laõnh/ trò ngoaïi quyeàn, ñaëc quyeàn ngoaïi giao Extinct: Ngöøng taét, tieâu taùn; tuyeät chuûng Extinguish: Daäp taét; thuû tieâu, tieâu dieät; thanh toaùn (nôï); huûy boû Extol: Taùn döông, ca tuïng Extra-: Phuï, ngoaïi; hôn Extracanonical: X. deuterocanonical Extraconjugal: Ngoaïi hoân heä, ngoaøi hoân nhaân; ngoaïi tình Extracosmic(-al): Ngoaøi vuõ truï Extracurricular: Ngoaïi khoùa Extradite(-tion): Daãn hoaøn, daãn ñoä (trao traû toäi phaïm) Extra Ecclesiam nulla salus: "Ngoaøi Giaùo Hoäi khoâng coù ôn cöùu ñoä" Extrajudicial: Ngoaïi toøa (ngoaøi quy thöùc toøa aùn) Extramarital: Ngoaïi hoân heä, ngoaøi hoân nhaân; ngoaïi tình Extramundane: Ngoaïi theá Extramural: Ngoaïi thaønh; ngoaïi phaân khoa (caùc lôùp daïy) Extraordinary: Khaùc/laï thöôøng; ñaëc bieät; e. form: theå

433

Ex-voto: nhö ñaõ höùa") Bia taï ôn (taám bia/theû ghi lôøi taï ôn ñeå ôû caùc nôi linh thieâng) Eyewitness: Ng. chöùng kieán, muïc kích Ezekiel: EÂ-deâ-ki-eân, Ed Ezra: EÙt-ra, Er

Extrospection: Ngoaïi quan Extroversion: X. extraver-sion Exult(-ation): Vui möøng, haân hoan, hoan hæ Exultet: Baøi coâng boá Phuïc Sinh Exuviae: Da loät, voû loät; loát

434

F

moïi thöù vieäc trong nhaø); ng. quaûn gia Facultative: Tuøy yù, khoâng baét buoäc; nhieäm yù, thuoäc khoa Faculties: Naêng quyeàn, quyeàn haïn (quyeàn thi haønh chöùc vuï) habitual f.: naêng quyeàn thöôøng ñaéc/thuoäc Faculty: Naêng quyeàn, quyeàn haïn; naêng löïc, khaû naêng, taøi naêng; phaân khoa Fair: Ñuùng, ngay thaúng, coâng baèng; ñeïp; toát; f. minded: coâng bình, voâ tö; f. play: loái cö xöû ngay thaúng; f. sex: phaùi ñeïp Fairy: Tieân; thaàn tieân, hoang ñöôøng; fairland: theá giôùi thaàn tieân, tieân giôùi; f.-story/tale: truyeän hoang ñöôøng; chuyeän khoaùc laùo Faith: Ñöùc tin; loøng tin; noäi dung ñöùc tin; act of f.: kinh tin; duïc loøng tin; haønh vi ñöùc tin; dead f.: ñöùc tin cheát (khoâng coù ñöùc aùi); divine and catholic f.: ñöùc tin thaàn khôûi vaø coâng giaùo (ñk 750); educated f.: ñöùc tin: coù hoïc, trí thöùc; explicit f.: ñöùc tin minh nhieân; fiducial f.: ñuùc tin tín thaùc; implicit f.: ñöùc tin maëc nhieân living f.: ñöùc tin

FABC: Lieân Hieäp caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Chaâu AÙ Fable: Nguï ngoân Fabric(a): Taøi saûn (cô sôû, ban baûo quaûn) nhaø thôø Face: Maët; toân nhan; dung nhan; f. saving: giöõ theå dieän Facie ad faciem: Dieän ñoái dieän, taän maët Facienti quod est in se...: Moät khi ñaõ coá gaéng heát söùc mình... (thì TC seõ ban ôn caàn thieát cho), «Trôøi naøo coù phuï ai ñaâu!» gaéng ñi roài Trôøi seõ giuùp Facio ut facias: Laøm ñoåi coâng, «coù ñi coù laïi,» «tieàn trao, chaùo muùc» Facsimile: Baûn: sao phoùng, chuïp laïi, moâ phoûng, laøm giaû Fact: Söï kieän, söï vieäc Facticity: Söï kieän tính Factionalism: OÙc beø phaùi Factitius: Giaû taïo Factor: Nhaân toá; yeáu toá; thöøa soá; heä soá; f. analysis: phaân tích nhaân toá Factotum: Baù coâng vieân (laøm

435

thieät; giaû doái; f. decretals: Boä giaùo leänh giaû Falsehood, Crime of: Toäi nguïy taïo (ñk 1390) Falsify: Giaû maïo, nguïy taïo; xuyeân taïc, boùp meùo Fame: Danh tieáng; dö luaän house of ill f.: nhaø chöùa, n.thoå Familiar: Baïn thaân; ngöôøi haàu (trong nhaø ÑHG); gia nhaân (giaùo daân soáng trong moät tu vieän) Family: Gia ñình; gia toäc; f. name: teân hoï; f. planning: keá hoaïch hoùa gia ñ.; f. tree: caây gia heä; Holy f.: Thaùnh gia Fanatic(-ism): Cuoàng tín, c.nhieät Fanon: Daûi muõ (GM); ñuoâi phöôùn (côø ôû giaùo ñöôøng) Fanum: Mieáu, ñeàn thôø Fantasm: AÛo töôûng, aûo moäng Fantasmagory: Caûnh/chuyeän huyeàn hoaëc, hö aûo Fantasy: Töôûng töôïng, aûo töôûng; tö töôïng kyø dò; phoùng tuùng, ngoâng cuoàng Fascic(u)le: Taäp (saùch) Fascinate(-ion): Meâ hoaëc, quyeán ruõ Fast: AÊn chay (ñk 1251), nhòn

soáng ñoäng (coù ñöùc aùi); popular f.: ñöùc tin ñaïi chuùng;’saving f.: ñöùc tin cöùu ñoä; virtual f.: ñöùc tin tieàm theå Faith and Order: Ñöùc tin vaø Theå cheá (Phong traøo Ñaïi keát) Faith healing: Chöõa bònh baèng loøng tin Faithful: Tín höõu; trung/thaønh tín; f. departed: tín höõu quaù coá Mass of f.: phaàn 2 cuûa Thaùnh Leã (Phuïng vuï Thaùnh theå) Faithfulness: Trung thaønh, chung thuûy; conjugal/marital f.: chung thuûy vôï choàng Faithless: Voâ tín (khoâng coù loøng tin); xaûo traù Fakir: Fakia, thaày tu khoå haïnh Faldstool: Gheá leã (gheá chaân chöõ X) Fall: Sa ngaõ; sa ñoïa; f. of man: nhaân loaïi (Añam) sa ngaõ Fallacy(-ious): Nguïy bieän, doái traù Fallen nature: Baûn tính sa ñoïa f. angel: thieân thaàn sa ñoïa f. state: tình traïng sa ñoïa Fallibillity: Coù theå sai laàm, khaû ngoä False: Nguïy taïo, giaû maïo; thaát

436

ñöôïc phaùp luaät baûo veä, söï che chôû cuûa phaùp luaät (ñk 1060) Fealty: Loøng trung thaønh Fear: Sôï haõi; kính sôï; f. of God: kính sôï TC; grave f.: sôï haõi traàm troïng (ñk 125) Feast: Leã hoäi; leã troïng; f. day: ngaøy leã (ñk 1246); f. of obligation (precept): leã buoäc movable/immovable f.: leã di ñoäng/coá ñònh Febronianism: Thuyeát Febronius (chuû tröông caét bôùt quyeàn cuûa Giaùo Hoaøng, tk 18) Febronians: Ng. theo thuyeát Febronius Fecundate: Laøm cho thuï tinh Fecundity: Maøu môõ, phì nhieâu; maén con, sinh saûn nhieàu; khaû naêng sinh saûn Federation of Institutes: Lieân minh Hieäp hoäi Feedback: Phaûn hoài; phaûn lieân; hoài tieáp; hoài toá Feeling: Caûm giaùc/xuùc; tình caûm; caûm nghó; f. of inferiority: caûm giaùc thua keùm, töï ti; man of f.: ng. ña caûm Felician Sisters: Nöõ tu Doøng thaùnh Felix (CSSF, n 1855)

ñoùi; kieâng khem; eucharistic f.: gia chau Thaùnh Theå (nhòn aên uoáng tröôùc khi chòu leã) Fatal: Ñònh meänh, taát ñònh; nguy haïi, aùc lieät; trí maïng, chí/nguy töû; f. hour: giôø phuùt laâm chung Fatalia legis: Haïn kyø thaát hieäu (ñk 1465) Fatalism: Thuyeát ñònh meänh Fate: Soá phaän/meänh, vaän maïng Father: Cha; toå phuï; 1 f. General: Cha toång quaûn; f. of the Church: Giaùo Phuï apostolic f.: toâng phuï Holy F.: Ñöùc Thaùnh Cha Fatherhood: Cöông vò laøm cha; quan heä cha con, phuï heä Fault: Thieáu soùt, loãi laàm; khuyeát ñieåm; tyø veát Faultfinding: Hay kieám chuyeän, baét beû, bôùi loãi; öu pheâ bình, chæ trích Faun: Thaàn ñoàng aùng, ñieàn daõ Favor: Ôn hueä; thieän yù; chieáu coá, öu ñaõi; thieân vò find f.: ñöôïc quyù chuoäng Favor fidei: Lôïi ích hoaëc ñaëc quyeàn cuûa ñöùc tin (ñk 1150) Favor of the law: Tình traïng 437

saéng Festive(-al): Ngaøy hoäi, dòp leã, ñaïi hoäi lieân hoan Festivity: Leã möøng; dòp/cuoäc lieân hoan Fetal: Thuoäc thai nhi Feâte: Ngaøy leã/hoäi; ngaøy nghæ leã; hoäi chôï Feticide: Gieát thai nhi, phaù thai Fetish: Vaät thaàn, linh vaät, buøa hoä meänh Fetishism: Baùi vaät giaùo; meâ linh vaät, ngöôõng moä/suy toân quaù loá (ñoái vôùi ngöôøi hay vaät...); chöùng /thoùi daâm duïng kích duïc vaät Fetus, foetus: Thai nhi, baøo thai aborted f.: thai saåy Fetwa: Nghò quyeát (toøa aùn Hoài giaùo) Feudalism: Cheá ñoä phong kieán Fiat: Ñoàng yù, taùn thaønh, thöøa nhaän, (beà treân) cho pheùp, ra leänh; meänh leänh; saéc leänh Fiction: Giaû töôûng, hö caáu Fideism: Duy tín thuyeát Fidelity: Trung thaønh, thaønh tín, chung thuûy; ñoä trung thöïc oath of f.: tuyeân theä trung

Fellowship: Tình: baïn, baèng höõu, ñoàng nghieäp; moái hieäp thoâng; hoäi aùi höõu; hieäp hoäi; tö caùch thaønh vieân; hoïc boång Felony: Toäi aùc Feminine: Nöõ; gioáng caùi Feminity: Nöõ tính Feminism: Thuyeát/phong traøo nöõ quyeàn Feminist theology: Thaàn hoïc nöõ quyeàn Ferendae sententiae: Haäu keát (baûn aùn) Feretory: Ñeàn/hoøm thaùnh (giöõ haøi coát cuûa moät vò thaùnh); mieáu, laêng Feria(-l): Ngaøy thöôøng (phuïng vuï) Fermentum: «Men» (men hieäp thoâng: mieáng baùnh -Thaùnh Theå- ÑGH göûi cho caùc cha xöù Roâma ñeå töôïng tröng cho moái hieäp thoâng) Fertility: Maøu môõ, phong phuù; khaû naêng sinh saûn; f. rate: tyû leä sinh saûn Fertilization: Laøm thuï tinh; thuï thai Fervent: Soát noùng/saéng, nhieät taâm/thaønh; tha thieát; ñaïo ñöùc Fervour: Nhieät taâm/tình, soát 438

thaønh (ñk 380) Fides: Ñöùc tin f. actualis: ñöùc tin hieän thöïc f. caritate formata, f. formata: ñ. tin: soáng, sinh ñoäng bôûi thaùnh suûng (ñöùc aùi), sinh theå f. divina: ñöùc tin thaàn khôûi f. divina et catholica: ñ. t. thaàn khôûi vaø coâng giaùo f. ecclesiastica: ñöùc tin giaùo tính f. efficax: ñuùc tin höõu hieäu f. ex auditu: ñ. t. do nghe bieát f. fiducialis: ñöùc tin tín thaùc f. habitualis: ñ. tin thöôøng trì f. implicita: ñöùc tin maëc nhieân f. informis: ñ. tin voâ theå (khoâng ñöôïc ñöùc aùi sinh ñoäng hoùa) f. infusa: ñöùc tin thieân phuù f. iustificans: ñ. t. coâng chính hoùa f. qua creditur: ñöùc tin tín cöù (laøm cho tin) f. quae creditur: noäi dung ñ. t. f. quaerens intellectum: ñöùc tin ñi tìm nhaän thöùc f. virtualis: ñöùc tin tieàm theå Fides: Thoâng taán xaõ cuûa Boä Truyeàn giaùo Fiducial: Chuaån (möïc); tín nhieäm, tin caäy

Fiduciary: Uyû thaùc; tín duïng Field: Ñoàng, ruoäng, baõi, khu vöïc; laõnh vöïc, phaïm vi; f. of consciousness: Hoaït tröôøng yù thöùc; f. of blood (akeldama): Ruoäng Maùu Fiend: Quyû; keû aùc oân; coù taøi xuaát quyû nhaäp thaàn Fieri: Trôû thaønh/neân, hình thaønh Figurative: Boùng, boùng baûy; töôïng hình Figure: Hình aûnh; khuoân maët; nhaân vaät; con soá; giaù caû; giaû thieát; hình boùng; hình dung f. of speech: hình thaùi tu töø, loái thoåi phoàng Figurine: Töôïng nhoû Filial: Thuoäc con caùi, ñaïo laøm con; f. fear: thaûo kính; f. piety: ñaïo hieáu, hieáu thaûo Filiation: Phaän laøm con, töû heä divine f.: töû heä thaàn linh (trong TC); laøm con TC (loaøi ng.: döôõng töû cuûa Thieân Chuùa) Filiative: Töû heä, töû tính Filicide: Gieát con Filioque: Vaø bôûi Chuùa Con Final: Cuoái cuøng, chung cuïc; chung quyeát; f. cause: nguyeân nhaân cöùu caùnh; f. consumma439

tion: chung cuïc theá giôùi, taän theá; f. perseverance: trung thaønh ñeán cuøng Finalism: Thuyeát muïc ñích, th.cöùu caùnh Finality: Tính: cöùu caùnh, keát cuoäc, chung quyeát, döùt khoaùt; muïc ñích Finance: Taøi chaùnh; f. council: hoäi ñoàng (taøi chaùnh) kinh teá (ñk 492); f. officer: quaûn lyù (ñk 494) Finding of the Cross: Tìm ra Thaùnh giaù (leã kính ngaøy 14 thaùng 9) Finger: Ngoùn tay; f. of God: ng.t. (quyeàn naêng) TC (tay thaàn linh; Thaàn khí) Finis: Muïc ñích/tieâu, cöùu caùnh; f. operantis: muïc ñích taùc nhaân; f. operis: muïc ñích chính söï; f. qui: muïc ñích baûn söï; f. quo: muïc ñích ñaït söï Finite: Höõu haïn; coù ngoâi soá Finiteness: Söï coù haïn Finitude: Tính höõu haïn Fire: Löûa, hoûa; f. of hell: löûa hoûa nguïc; f. of purgatory: löûa luyeän nguïc Firmament: Voøm trôøi Firmness: Vöõng chaéc; kieân quyeát

First: Thöù nhaát, ñaàu tieân; firstborn: con ñaàu loøng; f. cause: nguyeân nhaân thöù nhaát, ng.nh. ñeä nhaát (TC); f.-cousin: con cuûa: baùc, chuù, caäu, coâ, dì, chò, em...; f. friday: thöù saùu ñaàu thaùng; f. fruits: cuûa ñaàu muøa; f. name: teân thaùnh, teân rieâng; f. parents: cha meï (toå phuï)ï nguyeân khôûi, nguyeân toå, thuûy toå (Añam-Evaø); f. principle: nguyeân lyù cô baûn, ng.l. sô thuûy Fiscal: Vieân chöùc tö phaùp; bieän lyù; thuoäc: coâng khoå, taøi chính; f. procurator: quaûn lyù taøi chính Fish: Caù (töø vieát taét trong tieáng Hy laïp= Іχθύς: coù nghóa Gieâsu Kitoâ, Con Thieân Chuùa, Cöùu tinh) Fisher: Ng.: ñaùnh caù, caâu caù; f. of men: nhaø: rao truyeàn Tin Möøng, truyeàn giaùo Fisherman's ring: AÁn cuûa Giaùo Hoaøng Fission, nuclear: Phaân raõ haït nhaân, phaân haïch Fistula: OÁng rôm (ñeå chòu Maùu thaùnh trong Th. Leã cuûa ÑGH) Five ways: Nguõ chöùng ñaïo (ñeå chöùng minh TC hieän höõu) Fixation: Ñoùng/gaén chaët vaøo; quyeát/quy ñònh; ñònh cö; aùm aûnh 440

Fluency: Troâi chaûy, löu loaùt, hoaït baùt (ngoân ngöõ, buùt phaùp, v.v.) Focolare: Loø löûa, l.suôûi; Phong traøo Foâcoâlareâ (n 1943) Focus: Ñieåm tuï tieâu, tieâu ñieåm Foedus: Giao öôùc, kheá öôùc Foetus: Thai nhi, baøo thai Fold: Baõi raøo; ñaøn chieân; laèn xeáp, khuùc uoán; caùnh cöûa; to return to the f.: trôû veà nhaø Folded chasuble: AÙo leã gaáp (xöa phoù teá vaø phuï phoù teá maëc trong ñaïi leã muøa ñeàn toäi) Folk: Daân chuùng, d.gian; hoï haøng, gia ñình, gioøng toäc; f. tales: daân truyeän Folklore: Vaên (hoùa) hoïc daân gian, daân thoaïi Follow: Ñi theo; theo ñuoåi; theo tieáp; theo doõi; hieåu kòp; f.up: tieáp tuïc theo doõi Follower: Ng. theo doõi, baét chöôùc; moân ñoà Fomes peccati: Baû toäi loãi, söùc caùm doã cuûa toäi loãi Font: Gieáng röûa toäi; holy water f.: bình nöôùc thaùnh (ôû caùc cöûa nhaø thôø) Fontal: Thuoäc nguoàn goác, nguyeân thuûy, röûa toäi

Fixed idea: YÙ kieán coá ñònh, ñònh kieán Flabellum: Quaït lôùn (cuûa Giaùo Hoaøng) Flagellant: Ng. töï haønh xaùc baèng roi Flagellation: Ñaùnh baèng roi, ñaùnh ñoøn Flagellum: Caây hoaëc giaây roi Flat hat: Muõ baèng (cuûa giaùo só) Flattery: Nònh hoùt Flesh: Xaùc thòt, x.phaøm; nhuïc theå; ngöôøi phaøm; sins of the f.: toäi xaùc thòt; the way of all f.: cheát Flexibility: Meàm deûo, deã uoán; co daõn; deã thích öùng, linh ñoäng Flight from the world: Troán theá gian, thoaùt tuïc Flirtation: Ve vaõn, taùn tænh Flock: Ñaøn chieân Flood: Luõ luït, hoàng thuûy; f. theory of creation: hoàng thuûy saùng theá thuyeát Florilegium(-ia): Hôïp tuyeån, tuyeån taäp; vaên taäp, thi taäp Flower, The Little: Thaùnh Teâreâsa Haøi Ñoàng Gieâsu (Ñoùa hoa nhoû) Fluctuation: Thay ñoåi baát thöôøng, bieán ñoäng, giao ñoäng, nghieâng ngöûa 441

thöùc; baptismal f.: moâ thöùc röûa toäi; canonical f.: theå thöùc giaùo luaät (ñk 1108); defect of f.: thieáu theå thöùc (ñk 1160); f. of celebration: theå thöùc cöû haønh Form criticism: Pheâ bình vaên theå Forma: Moâ thöùc; coâng thöùc; f. accidentalis: moâ thöùc tuøy theå; f. substantialis: moâ thöùc baûn theå Formal: Thuoäc moâ thöùc; chính thöùc; roõ raøng; f. cause: nguyeân nhaân moâ thöùc; f. cooperation: hôïp taùc coá yù; f. object: chuû ñeà chính, ñoái töôïng ñích thöïc; f. principle: nguyeân taéc moâ thöùc; f. sin: toäi coá tình (khaùch quan vaø chuû quan) Formalism: Thoùi vuï hình thöùc, taät caâu neä hình thöùc; chuû nghóa hình thöùc Formality: Thuû tuïc, theå thöùc; nghi thöùc Formation: Huaán luyeän, ñaøo taïo; caáu thaønh; laäp thaønh; hình thaønh; continuous f.: huaán luyeän (hoïc hoûi) lieân tuïc Formgeschichte: Lòch söû (pheâ bình) vaên theå, phöông phaùp pheâ bình vaên loaïi söû hoïc

Fontes: Nguoàn: xuaát phaùt, xuaát xöù; uyeân nguyeân Footstool: Gheá ñeå chaân; f. of the Almighty, God's f.: haï giôùi Forbearance: Nhaãn naïi, nh.nhuïc, kieân nhaãn chòu ñöïng Forbid: Caám; God forbid!: xin Chuùa ñöøng ñeå xaûy ra!; forbidden fruit: quaû (traùi) caám Force: Söùc maïnh, naêng löïc; theá löïc, quyeàn löïc; hieäu löïc; löïc löôïng; vuõ löïc, baïo löïc; extrinsic f.: vuõ löïc töø beân ngoaøi; f. majeure: tröôøng hôïp: baát ñaéc dó, baát khaû khaùng; gift of f.: ôn duõng löïc Foreknowledge: Bieát tröôùc Forename: Teân thaùnh; teân rieâng Foreordination: Tieân baøi, tieàn ñònh Foreskin: Bao quy ñaàu Forever: Vónh cöûu, maõi maõi Foreword: Lôøi töïa, l. noùi ñaàu Forge(-ry): Reøn neân; giaû taïo, giaû maïo, nguïy taïo Forget: Queân, boû soùt; xao laõng; f. oneself: queân mình Forgiveness: Tha thöù, mieãn chaáp; mieãn nôï Form: Daïng/hình thaùi; hình thöùc; theå thöùc; coâng thöùc; moâ 442

Foundation: Thaønh laäp,saùng laäp; thieän quyõ; neàn taûng; f. Masses: quyõ boång leã; pious f.: thieän quyõ (ñk 1303) Founder: Vò saùng laäp Fraction: Beû (baùnh: trong Thaùnh Leã) Fragile(-ility): Moûng manh, deã vôõ; yeáu ôùt Fragment(-um): Maûnh, khuùc, ñoaïn, maãu Frail(-ty): Gioøn moûng; taïm thôøi; yeáu ôùt, maûnh khaûnh Frame of reference: Heä quy chieáu Franciscans: Tu só Doøng Phanxicoâ; f. school: tröôøng phaùi Phanxicoâ Frank: Trung thöïc, thaønh thaät, thaúng thaén Frankincense: Nhuõ/traàm höông Fraternal: Huynh ñeä; thaân thieän; f. correction: anh em söûa loãi nhau Fraticelli: Nhaùnh Doøng Phanxicoâ (taùch rieâng tk 13-14) Fratricide: Gieát anh/em; huynh ñeä töông taøn Fraud: Löøa ñaûo, gian laän; pious f.: phænh löøa vì thieän yù

Formula: Coâng thöùc; caùch thöùc, theå thöùc Formulary: Thuoäc: theå thöùc, coâng thöùc; taäp (caùc) coâng thöùc Formulation: Ñeà ra, thieát caáu; trình baøy (theo quy cuû, coù toå chöùc), dieãn ñaït; ghi theo coâng thöùc; laäp thaønh coâng thöùc hoaëc phöông trình Fornication: Daâm duïc; gian daâm; thoâng daâm Forsake: Boû rôi; töø boû Fortitude: Duõng caûm; duõng khí, nghò löïc; cöông nghò; Fortuitous: Baát ngôø Fortune: Vaän may; thaàn vaän meänh; cuûa caûi; f.-hunter: ng. ñaøo moû (tìm vôï giaøu); f.-teller: thaày boùi Forty Hours' devotion: Chaàu löôït 40 (giôø) Forum: Toøa aùn; dieãn ñaøn; (xöa) chôï, coâng tröôøng; competent f.: t. aùn coù thaåm quyeàn; external f.: toøa ngoaøi; internal f.: toøa trong Fossors: Hoäi ñaøo huyeät Foster family: Gia ñình nuoâi; f. home: nhaø nuoâi döôõng; f. mother: vuù nuoâi, meï nuoâi; f. parents: boá meï nuoâi Found: Thaønh laäp, saùng laäp 443

Fricative: Phuï aâm xaùt (nhö: f, v vaø th) Friend: Baïn höõu Friends of God: Baïn Thieân Chuùa (hieäp hoäi goàm tu só vaø giaùo daân, tk 14); Society of f. (Quakers): Hoäi aùi höõu (Phaùi Quaâycô) Friendship: Tình: baïn, baèng höõu Frigidity: Laïnh ngaét; laïnh nhaït, laõnh ñaïm; laõnh tính (laõnh ñaïm veà maët tình duïc) Fringes: Dieàm, tua vieàn; ven, meùp, leà Frock: AÙo daøi; aùo nhaø (thaày) tu; to wear the f.: ñi tu, xuaát gia Frontal: Thuoäc phía tröôùc, traùn; maët tieàn; phaàn trang trí phía tröôùc baøn thôø, leã ñaøi; tieàn maøn Frontal lobe: Thuøy traùn Frugality: Deø seûn, tieát kieäm; thanh ñaïm, ñaïm baïc, giaûn dò Fruit: Hoa quaû; keát/thaønh quaû; f. of the Holy Spirit: hoa quaû cuûa Thaàn Khí Fruitful: Coù nhieàu hoa traùi, sai quaû; coù keát quaû, thaønh coâng, höõu hieäu Frustration: Thaát baïi, laøm hoûng; aám ôùc, haãng huït

Free: Töï do; töï nguyeän; ñöôïc mieãn; raûnh roãi; coøn troáng; thaùo gôõ, traû töï do, giaûi phoùng; f. association: lieân töôûng töï do; f. churches: giaùo hoäi töï trò; f. thinker (-ing): ng.: khoâng tín ngöôõng, voâ toân giaùo; f. translation: dòch thoaùt yù, phoûng dòch; f. union: töï do keát hoân; f. will: töï yù/nguyeän; töï do yù chí Freedmen (Synagogue): (Hoäi ñöôøng) Noâ daân ñöôïc giaûi phoùng (Cv 6:9) Freedom: Töï do; f. from: töï do khoûi; f. for: töï do ñeå; f. of worship: töï do: tín ngöôõng / toân giaùo Freemasonery: Hoäi tam ñieåm Freer logion, the: Nguïy ngoân (caâu theâm vaøo Mc 16:14, tk 5) Freewill offering: Daâng hieán töï nguyeän (haønh ñoäng, cuûa leã...) Frequency: Taàn soá; f. curve: bieåu ñoà taàn soá; f. distribution: phaân boá taàn soá; f. law: luaät taàn soá Freudian: Theo hoïc thuyeát Freud (1856-1939) Friar: Thaày doøng (khaát thöïc) Friars Minor: Tu só Doøng Phanxicoâ Friary: Nhaø doøng Phanxicoâ 444

haït cô baûn; f. theology: thaàn hoïc cô baûn Fundamentalism: Thuyeát duy vaên töï, chuû nghóa cô yeáu, naõo traïng chính thoáng cöïc ñoan morphological f.: chuû huôùng / naõo traïng neä hình thaùi Funeral: Ñaùm tang, tang leã; u saàu, buoàn thaûm; f. Mass: leã an taùng, l.quy laêng; f. pile (pyre): giaøn thieâu; f. oration: ñieáu vaên; f. rites: nghi thöùc mai taùng, vieäc an taùng (ñk 1176tt) Fury: Giaän döõ, thònh noä; kòch lieät; nhieät höùng; phuï nöõ hung döõ taøn aùc; The Furies: (thaàn thoaïi Hy laïp) nöõ thaàn toùc raén, thaàn baùo thuø Fusion: Noùng chaûy; hoãn hôïp, lieân hôïp, hôïp nhaát; nuclear f.: toång hôïp haït nhaân Futile: Voâ ích, voâ duïng, voâ hieäu, phuø phieám, taàm phaøo Future: Töông lai; f. life: ñôøi soáng mai sau, kieáp sau; f. shock: chaán ñoäng tröôùc vieãn caûnh töông lai Futurible: Vò lai khaû höõu Futurism: Chuû thuyeát vò lai Futurology: Töông lai hoïc

Fugitive: Troán traùnh, boû troán, ñaøo taåu; thoaùng qua, phuø du Fulfil(l)ment: Thöïc hieän, chu toaøn, hoaøn thaønh, hoaøn taát; öùng nghieäm; f. of the Law: chu toaøn Leà luaät (Rm 13:10); f. of Scripture: Kinh Thaùnh öùng nghieäm; self f.: töï kyû thaønh töïu Full: Ñaày, ñaày ñuû, traøn treà; f. of grace: ñaày ôn phuùc; f. of oneself: töï phu, töï maõn; f. of years: coù tuoåi, cao nieân Fullness: Toaøn veïn, vieân maõn; ñaày ñuû; no ñuû; f. of God: vieân maõn cuûa TC (Ep 3:19); f. of the Deity: vieân maõn cuûa Thaàn tính (Cl 2:9); f. of time: thôøi vieân maõn (Gl 4:4) Function(-al): Chöùc naêng; nhieäm vuï; buoåi leã; haøm soá; hoaù chöùc; functional christology: kitoâ hoïc chöùc naêng; functional dispensation: mieãn giaûi chöùc vuï Functionalism: Thuyeát chöùc naêng Functionarism: Cheá ñoä: quan lieâu, vieân chöùc, baøn giaáy Fundamental: Cô baûn, chuû yeáu; f. Articles: giaùo ñieàu cô baûn (Tin laønh); f. option: choïn höôùng soáng cô baûn; f. particle: 445

G

Gamut: Cung baäc, thang aâm, aâm giai; toaøn boä Garden: Vöôøn, coâng vieân ; g. of Eden: vöôøn Eden (ñòa ñaøng) ; g. of Gethsemane: vöôøn caây daàu (oâliu) Gargoyle: Mieäng maùng xoái (coù taïc hình ngöôøi hoaëc thuù vaät kyø cuïc) Gati: Luaân hoài, sanh töû Gaudete Sunday: Chuùa nhaät "Haõy vui leân" (thöù 3 Muøa Voïng) Gaudium et Spes: Vui möøng vaø Hy voïng (Hieán cheá muïc vuï cuûa Vaticanoâ II) Gay: Vui veû/töôi; phoùng ñaõng; tình duïc/loaïn daâm ñoàng nam giôùi Gazophylatium: Hoøm cuùng/ tieàn, (ñeàn thôø Gieârusalem) Ge'ez, gheez: Tieáng Gheâ-eâz (phuïng vuï EÂthioâpia) Gehenna: Vöïc löûa, ñòa nguïc Gelasian Decree, Sacramentary: Saéc chæ, Saùch nghi leã cuûa ÑGH Geâlasioâ († 496) Gematria: Phöông phaùp giaûi thích Kinh thaùnh theo soá coïng (nhö kieåu caùc thaày Rabbi hoaëc Kh 13:18 ñaõ laøm) Gender: Gioáng; loaïi; giôùi Gene: Gien, vi töû

Gabbatha: Gaùp-ba-tha (Neàn Ñaù: Ga 19:13) Gabriel: Gaùp-ri-en Gaelic: Xen-tô, Celta Galatians: Ng. mieàn Ga-laùt, Gl Galaxy: Ngaân haø; nhoùm tinh hoa Galilean: Ngöôøi xöù Ga-li-leâ The G.: Ñöùc Gieâsu Galilee: Ga-li-leâ Gallican: Thuoäc GH Phaùp (ngaøy tröôùc: vôùi moät soá ñaëc quyeàn ñöa tôùi choã giöõ moät vò trí phaàn naøo ñoäc laäp ñoái vôùi Toøa Thaùnh); ng. chuû tröông giöõ maõi caùc quyeàn töï do cuûa GH Phaùp (Phaùp giaùo) ; g. articles, The 4: Boán ñieàu khoaûn cuûa Giaùo hoäi Phaùp (n 1682) ; g. confession: baûn tuyeân tín cuûa giaùo phaùi Tin laønh Phaùp ; g. rite: leã ñieån Phaùp Gallicanism: Chuû nghóa Phaùp giaùo Gallicism: Töø ngöõ ñaëc Phaùp Gambling: Troø côø baïc; g.den/house: soøng baïc Gamete: Giao töû

446

ñoäng ; spontaneous g.: ngaãu sinh, töï phaùt sinh Generationism: Di hoàn thuyeát Generic(-al): Thuoäc chuûng loaïi g. confession: xöng toäi ñaïi loaïi (khoâng keå ra töøng toäi) Generosity: Quaûng ñaïi, haøo hieäp / phoùng; ñoä löôïng, khoan dung Genesis: Saùch Saùng theá, St; khôûi nguyeân; caên nguyeân Genetic: Thuoäc: caên nguyeân, phaùt sinh, sinh saûn, di truyeàn Genetics: Di truyeàn hoïc Geneticism: Thuyeát duy di truyeàn Genie(-ius, -ii): Linh thaàn; thieân taøi Genital: Thuoäc cô quan sinh duïc; g. stage: giai ñoaïn sinh duïc Genitality: Khaû naêng sinh duïc Genitive: Sôû höõu, thuoäc caùch Gennesaret: Ghen-neâ-xa-reùt Genocide: Dieät chuûng Genome: Boä gien ñôn boäi Genotype: Kieåu di truyeàn aån hình, kieåu gien Genre: Theå loaïi ; literary g.: theå loaïi vaên hoïc, vaên theå

Genealogy: Gia phaû, phaû heä General: Chung, toaøn theå, toång quaùt; phoå bieán/thoâng; töôùng soaùi ; g. absolution: giaûi toäi chung ; g. assembly: ñaïi hoäi ñoàng ; g. chapter: toång coâng/tu hoäi ; g. confession: xöng toäi chung ; xöng toäi cho caû ñôøi/caû naêm ; g. council: coâng ñoàng chung ; g. intercessions: lôøi nguyeän giaùo daân ; g. judgment: phaùn xeùt chung ; Master G.: Beà treân toång quyeàn (Doøng Ñaminh); Minister G.: Beà treân toång quyeàn (Doøng Phanxicoâ); Superior G.: Beà treân caû/toång quyeàn (Doøng Teân) Generalate: Chöùc/nhieäm kyø beà treân toång quyeàn; cô sôû beà treân toång quyeàn Generality: Toång quaùt tính, ñaïi cöông tính; khaùi luaän Generalization: Khaùi quaùt hoùa, toång quaùt hoùa, suy roäng; phoå caäp, phoå bieán Generation: Sinh saûn, phaùt sinh; theá heä ; active g.: nhieäm sinh chuû ñoäng ; divine g.: nhieäm sinh (trong TC Ba Ngoâi) ; g. gap: xung khaéc giaø treû ; passive g.: nh. sinh thuï 447

Gerund: Ñoäng danh töø Gerundive: Ñoäng tónh töø Gesta Dei: Kyø coâng/kieät taùc cuûa TC Gestalt: Hình thöùc toaøn dieän, caáu truùc ; g. therapy: taâm phaùp Gestalt ; g. theory: taâm lyù hoïc hình thaùi Gestapo: Toå chöùc coâng an maät, (Ñöùc quoác xaõ) Gesture: Ñieäu boä, cöû chæ, ñoäng taùc Gethsemane: Gheát-seâ-ma-ni Ghetto: Xoùm Do thaùi; khu bieät cö Ghibelines: Phaùi hoaøng ñeá Ñöùc (ôû YÙ thôøi trung coå) Ghost: Tinh thaàn; ma, hoàn ma Holy G.: Thaùnh Thaàn ; to give up the g.: taét thôû Gift: AÂn hueä, quaø taëng; thieân taøi ; g.(s) of the Holy Spirit: baûy ôn Chuùa Thaùnh Thaàn ; g. of tongues: ôn ngoân ngöõ Gigantomachy: Cuoäc ñaáu cuûa caùc ngöôøi khoång loà (choáng caùc vò thaàn) Girdle: Daây thaét löng (trong leã phuïc) Gladiator: Ñaáu só

Gentile: Löông daân; daân ngoaïi (khoâng Do thaùi) ; apostle of the g.(s): thaùnh Phaoloâ Gentle(-ness): Nheï nhaøng, dòu daøng, hieàn laønh, hoøa nhaõ; thuoäc doøng hoï quyeàn quyù Genuflect(-exion): Baùi quì, baùi goái, quyø goái Genus: Gioáng; phaùi; loaïi Geocentric: Thuoäc: trung taâm ñòa caàu, ñòa taâm; coi quaû ñaát laø trung taâm Geophysics: Ñòa vaät lyù hoïc Geopolitics: Khoa ñòa chính trò Geostatics: Ñòa tónh hoïc Geostationary: Quó ñaïo ñòa tónh Geosynchronous: Quó ñaïo ñoàng toác (nhö: geostationary) Geotropism: Tính höôùng ñòa (ñaát) Geriatry(-ics), gerontology: Laõo khoa, khoa laõo beänh Germ: Maàm, moäng, phoâi; caên nguyeân, maàm moáng; beänh caên, vi truøng ; g. warfare: chieán tranh vi truøng ; germinal stage: giai ñoaïn phoâi thai, manh nha German(-ic): Thuoäc daân Ñöùc, nöôùc Ñöùc 448

Glossolaly: Ôn ngoân ngöõ; noùi huyeân thuyeân Gloves (episcopal): Bao tay (xöa) GM mang khi cöû haønh caùc nghi leã Gluttony: Haùu aên, aên phaøm, aên tham Gnomic: Thuoäc: chaâm ngoân, ngaïn ngöõ Gnoseology: Tri thöùc luaän Gnosis: Tri thöùc, tröïc tri; ngoä ñaïo, ngoä giaùc Gnosticism: Ngoä ñaïo thuyeát Goal: Muïc tieâu/ñích, ñích ñieåm God: Thieân Chuùa, Thöôïng Ñeá; thaàn ; godchild: con ñôõ ñaàu ; godfather: cha/boá ñôõ ñaàu ; God-is-dead-theology: thaàn hoïc khai töû TC (giaû thieát TC ñaõ cheát ñeå töø ñoù ñöa ra suy tö thaàn hoïc); godmother: meï/maù ñôõ ñaàu ; G. of the gaps: thaàn laáp keõ hôû (ñeå giaûi thích nhöõng gì khoa hoïc khoâng theå caét nghóa noåi) ; godparents: cha meï ñôõ ñaàu; G's acre: nghóa ñòa ; impersonal g.: thaàn linh phieám ngaõ ; personal G.: TC höõu ngaõ Godfearing: Ngoan ñaïo; kính sôï TC (ngöôøi löông giöõ ñaïo Do thaùi maø khoâng chòu caét bì)

Glagolithic alphabet: Boä chöõ Glagoâlít (do thaùnh Cyrilloâ phaùt minh ñeå vieát tieáng Slavô) Gland: Tuyeán, haïch Glebe: Ruoäng ñaát; ñaát nhaø chung Global: Toaøn caàu; toaøn theå ; g. mission: söù vuï toaøn caàu g. village: ngoâi laøng toaøn caàu Globule: Huyeát caàu; vieân nhoû Gloria: Kinh "Vinh danh" Gloria Patri: Kinh "Saùng danh" Glorified body: Theå xaùc vinh hoùa (sau phuïc sinh) Glorify: Vinh hoùa; toân leân; taùn döông, tuyeân döông Glorious mysteries: Naêm söï möøng Glory: Vinh danh; vinh quang; thieân ñaøng ; external g.: v. q. ngoaïi taïi ; formal g.: v. q. moâ thöùc ; objective g.: v. q. khaùch quan ; sujective g.: v. q. chuû quan ; theology of g.: thaàn hoïc v. q. Gloss: Lôøi baøn, chuù thích/giaûi Glossa ordinaria: Baûn chuù giaûi thöôøng duøng (ôû thôøi trung coå ñeå caét nghóa KT) Glossator: Ngöôøi chuù giaûi

449

Sancte Spiritus" (leã Hieän xuoáng) ; g. wedding: leã vaøng hoân nhaân Golgotha: Goân-goâ-tha (ñoài/nuùi Soï) Goliath: Goâ-li-aùt Good: Toát, hay, thieän; löông thieän; söï thieän ; common g.: coâng ích ; g. faith: thaønh taâm, chaân thaønh ; g. Friday: thöù 6 Tuaàn Thaùnh ; G. News: Tin möøng ; g. pleasure: yù ñònh nhaân haäu ; G. Shepherd: Ñaáng chaên chieân laønh; Doøng Chuùa chieân laønh ; g. works: vieäc thieän, laøm phuùc Goodness: Thieän tính; ñöùc haïnh; loøng toát ; my g.!: Trôøi ôi!; thank G.: taï ôn Chuùa; nhôø ôn Chuùa Goods: Taøi saûn; cuûa caûi; haøng hoùa ; g. of Marriage: Baûo saûn hoân nhaân (con caùi, loøng trung tín, tình yeâu beàn vöõng) Goodwill: Thieän yù/chí, loøng toát Gordian knot: Vaán ñeà hoùc buùa, khoù khaên nan giaûi Gospel: Tin möøng, Phuùc aâm social G.: Tin möøng xaõ hoäi (phong traøo ñoåi môùi xaõ hoäi theo Tin möøng: Tin laønh Myõ)

Godhead: Thieân Chuùa, Thöôïng ñeá; thieân tính Godhood: Thaàn/thieân tính God-hypothesis: Giaû thuyeát Thieân Chuùa hieän höõu Godly: Toân suøng TC, soát saéng, ñaïo ñöùc God-man: Thaàn-nhaân God-spell: Tin möøng (cuõ) Goel: Keû baûo veä Gog and Magog: Goác vaø Magoác (Kh 20:8, töôïng tröng cho caùc nöôùc choáng laïi Hoäi thaùnh); keû thuø quaùi gôû Golden: Baèng vaøng; quyù baùu ; g. age: hoaøng kim thôøi ñaïi ; g. bull: Saéc chæ vaøng, troïng saéc vaøng ; g. calf: boø vaøng (Xh 32:4) ; g. jubilee: leã vaøng ; G. legend: Kim söû (lòch söû caùc Thaùnh do Jacobus de Voragineâ († 1298) bieân soaïn) ; g. mean: trung dung ; g. number: soá vaøng (trong naêm keå theo chu kyø Meton, ñöôïc duøng ñeå tính ngaøy Phuïc sinh trong nieân lòch) g. rose: hoa hoàng vaøng (ÑGH laøm pheùp ngaøy Chuùa nhaät 4 Muøa Chay) ; g. rule: khuoân vaøng thöôùc ngoïc (Mt 7:12) ; g. sequence: ca tieáp lieân "Veni, 450

suûng ; healing g.: ôn trò lieäu, döôïc suûng ; initial g.: ôn sô khôûi, khôûi suûng ; justifying g.: ôn coâng chính hoùa ; sacramental g.: aân suûng bí tích ; sanctifying g.: ôn thaùnh hoùa, thaùnh suûng ; sufficient g.: tuùc [duïng] suûng ; uncreated g.: aân suûng voâ taïo, (TC töï trao ban chính mình) Gracious(-ness): Nhaân töø; töû teá; thanh lòch Gradation: Tieäm tieán, taêng daàn Grade: Caáp, baäc, traät, möùc, ñoä, haïng, ñaúng caáp; gia caáp, taàng lôùp ; g. school: tröôøng phoå thoâng Gradin(-e): Buïc, beä, caáp, baäc thang Gradual: Ca tieán caáp ; g. Psalms: ca khuùc/thaùnh vònh leân ñeàn Graduale Romanum: Saùch haùt leã Roâma Graduality Law: Luaät tieäm tieán (luaân lyù) Graffito(-i): Hình hay chöõ vieát treân töôøng (coâng coïng) Grail, The Holy: Cheùn thaùnh (Chuùa duøng trong böõa tieäc ly)

The last G.: baøi Phuùc aâm cuoái leã (xöa) Gospeller: Ngöôøi ñoïc hoaëc haùt Phuùc aâm trong phuïng vuï Gossip: Chuyeän: ngoài leâ ñoâi maùch, maùch leûo, nhaûm nhí Gothic: Goâ-tích; hoang daõ Govern: Cai quaûn, c.trò, quaûn trò; laøm chuû; höôùng daãn Governance: Quyeàn: quaûn trò, thoáng trò Government: Cai trò; thoáng tri; chính phuû/quyeàn; noäi caùc Goy, goyim: Ngoaïi ñaïo (Do thaùi) Grace: AÂn hueä; aân suûng, ôn thaùnh ; actual g.: hieän suûng antecedent g.: tieàn suûng ; assisting g.: ôn trôï giuùp, trôï suûng ; cooperative g.: ñoàng taùc suûng ; created g.: aân suûng thuï taïo ; deifying g.: ôn thaùnh hoùa ; efficacious g.: [coâng] hieäu suûng ; g. (at meals): kinh aên côm (tröôùc hoaëc sau böõa aên) ; g. of final perseverance: ôn beàn ñoã/trung thaønh ñeán cuøng ; g. of happy death: ôn cheát laønh ; g. of state, of office: ôn ñaáng baäc ; g. of the head: ôn thuû söï ; habitual g.: thöôøng 451

lôïi; voâ côù, vu vô ; g. legal assistence: baûo trôï tö phaùp mieãn phí (ñk 1649) Gratuity: Tieàn thöôûng (khi: veà höõu, giaûi nguõ); tieàn traø nöôùc Gratulatory: Chuùc möøng Gravamen(-ina): Than vaõn, oaùn traùch; chuû ñieåm caùo traïng Grave: Phaàn moä, naám moà Grave: Trang nghieâm, tr.troïng; töø toán; traàm troïng; traàm; daáu huyeàn (nhö: g. accent); g. accent: daáu huyeàn; gioïng traàm g. obligation: troïng traùch ; g. sin: toäi troïng Graven image: Thaàn töôïng Gravestone: Bia, moä chí Graveyard: Nghóa ñòa Gravitation(-al): Söï huùt; söùc huùt, haáp löïc Gravity: Trang nghieâm; nghieâm/traàm troïng; troïng löïc Great(-ness): To lôùn, vó ñaïi; tuyeät vôøi; taøi tình ; g. grandchild (-daughter): chaét g. grandfather (-mother): oâng/ baø coá Great Awekening: Ñaïi giaùc ngoä (phong traøo phuïc höng Tin laønh Myõ, n 1740)

Grail Movement: Phong traøo Graal (saùng laäp naêm 1921, ôû Haø lan, cho giaùo daân cg) Grammar: Ngöõ phaùp Grand: Cao quyù; cao caáp, vó ñaïi; quan troïng, öu tuù, cöø khoâi; chính yeáu, chuû yeáu ; g. aunt: baø: baùc, coâ, thím, dì... ; g. child / daughter / son: chaùu, chaùu: gaùi/trai ; g. father: oâng (noäi / ngoaïi) ; g. mother: baø (noäi / ngoaïi) ; g. parents: oâng baø (noäi ngoaïi) Graphic: Ñoà hoïa, ñ.thò, bieåu ñoà; hoïa hình ; g. language: ngoân ngöõ töôïng hình Graphism: Caùch vieát, thuaät: ghi hoïa, veõ; buùt tính, neùt chöõ Graphology: Khoa xem chöõ vieát, buùt töôùng, thuaät chieát töï Gratia: AÂn suûng Gratification: Ban thöôûng; gia ôn; haøi loøng, maõn nguyeän; tieàn thuø lao Gratis: Bieáu khoâng, mieãn phí, nhöng khoâng ; g. pro Deo: (laøm...) nhöng khoâng vì Chuùa (vì tình yeâu Chuùa) Gratitude: Loøng bieát ôn, tri aân Gratuitous(-ness): Nhöng khoâng, bieáu kh.; mieãn phí, voâ vò 452

g. reform: caûi caùch Greâgoârioâ (tk 11) ; g. sacramentary: saùch nghi leã Greâgoârioâ ; g. water: nöôùc thaùnh cung hieán (nhaø thôø) Gremial(-e): Khaên phuû ñaàu goái (GM duøng khi haønh leã) Grey eminence: Taâm phuùc; möu só, quaân sö aån dieän Grey Friars: Thaày Doøng Phanxicoâ (xöa) Grey Nuns: Nöõ tu Baùc aùi Grieve: Gaây ñau buoàn, laøm ñau loøng; ñau ñôùn, phieàn naõo Grievous: Gaây ñau khoå; traàm troïng, naëng neà ; g. sin: toäi naëng Grille: Löôùi saét (toøa giaûi toäi), tuôøng chaán song (noäi caám/vi) Grosso modo: Ñaïi khaùi, ñaïi ñeå, ñaïi theå Ground: Maët ñaát, saøn ñaát; khoaûng/baõi ñaát; ñaùy, neàn; lyù do, caên nguyeân; cô sôû; caên cöù vaøo, döïa vaøo, ñaët cô sôû Group: Nhoùm, taäp ñoaøn/theå; loaïi ; g. conscience: yù thöùc nhoùm ; g. contagion: laây lan taäp theå ; g. dynamics: naêng ñoäng nhoùm ; g. integration: hoäi nhaäp nhoùm ; g. marriage: hoân leã: nhoùm, taäp theå (cöû haønh

Great Church: Nhaø thôø chính (Ñoâng phöông); (nay=) GH phoå quaùt Great Schism: Ñaïi ly khai (hai yù nghóa: 1. ly khai Ñoâng-Taây n. 1054; 2. chia reõ trong GH Taây phöông n. 1378-1417) Greca: AÙo khoaùc (cuûa giaùo só) Grecism: Töø ngöõ ñaëc Hy laïp Greed(-iness): Tham lam, theøm khaùt; tham tieàn, haùm cuûa Greek: Hy laïp ; g. Bible: Baûn Kinh Thaùnh Hy ngöõ (Baûn LXX) ; g. calends: khoâng ñôøi naøo ; g. Church: GH Hy laïp; GH Chính thoáng ; g. corporal: khaên thaùnh Hy laïp (coù di tích thaùnh) ; g. Rites: nghi thöùc hay leã ñieån Hy laïp (Ñoâng phöông) ; g. Testament: Taân Öôùc Gregarious: Soáng thaønh ñaøn, quaàn cö, taäp quaàn; (kieåu) ñaïi chuùng, quaàn chuùng Gregorian calendar: Lòch Greâgoârioâ (do Ñ. Greâgoârioâ XIII caûi caùch n. 1582, töùc laø lòch chung hieän duøng) ; g. chant: bình ca ; g. masses: leã 30 ngaøy (caàu hoàn 30 ngaøy lieân tieáp) ; g. modes: aâm phaùp bình ca ; 453

feeling: caûm thaáy toäi loãi; caûm giaùc toäi loãi Guilty: Phaïm toäi, coù toäi, toäi loãi Gulag: Traïi taäp trung (Xoâvieát) Guru: Vò thaày linh höôùng Gymnasium: Nhaø (phoøng) taäp theå duïc; tröôøng trung hoïc (Ñöùc, Thuïy só) Gynaeceum: Khueâ phoøng Gynaecology: Phuï khoa Gynandry: AÙi nam aùi nöõ Gyrovagus(-i): Nhaø tu haønh lang baït

chung) ; g. norm: quy taéc ñoaøn nhoùm ; g. psycotherapy: taâm phaùp nhoùm Guardian: Ngöôøi giaùm hoä; beà treân nhaø (Doøng Phanxicoâ) ; g. angels: thieân thaàn baûn meänh Guelfs: Phaùi Giaùo Hoaøng (Trung coå) Guidance: Höôùng daãn, chæ ñaïo, dìu daét Guild: Hoäi, nghieäp hoäi Guillotine: Maùy cheùm Guilt: Toäi, toäi loãi ; collective g.: toäi taäp theå/xaõ hoäi ; g. complex: maëc caûm toäi loãi ; g.

454

H

Haceldama: Thöûa ñaát/ruoäng maùu (Mt 27,7 vaø Cv 1,19; cuõng vieát: Akeldama) Haemo-: X. HemoHaggadah: Thö taäp Hagaña (taøi lieäu ngoaïi luaät thuoäc truyeàn thoáng chuù giaûi Kinh Thaùnh cuûa caùc Rabbi Do thaùi) Haggai (Aggai, Aggaeus): Khaùc-gai, Kg Hagia: Hình saéc Thaùnh Theå (phuïng vuï Bizantinoâ; phaåm vaät thaùnh) Hagiographa: Thaùnh kinh thö (loaïi thöù 3 cuûa Cöïu Öôùc, goàm caùc phaàn ngoaøi saùch Luaät vaø saùch caùc Tieân tri) Hagiography: Tieåu söû caùc thaùnh; khoa taàm tích hieån thaùnh Hagiolatry: Thôø caùc thaùnh Hagiology: Hieån thaùnh hoïc; vaên chöông veà caùc thaùnh; thaùnh ca (phuïng vuï AÙcmeânia, keát thuùc vôùi caâu Is 6,3: «Thaùnh, Thaùnh, Thaùnh...») Hagios: Thaùnh Hagioscope: Thaùnh kieán song (Ñoâng phöông: loã troå ôû töôøng ngaên cung thaùnh ñeå tín höõu coù theå nhìn thaáy Thaùnh Theå luùc daâng Mình Thaùnh)

Habakkuk or Habacuc: Khaba-cuùc, Kb Habeas corpus: Leänh ñình quyeàn giam giöõ Habit: Thoùi quen, taäp quaùn; taäp tính; y phuïc, tu phuïc (ñk 669); acquired h.: thoùi quen taäp thaønh/tieâm nhieãm, taäp quaùn; entitative h.: taäp tính thuoäc höõu theå; infused h.: thoùi quen thieân phuù; innate h.: thoùi quen baåm sinh, taäp tính; operative h.: taäp tính thuoäc haønh ñoäng Habitat: Nôi soáng, moâi tröôøng soáng; vuøng phaân boá; ñieàu kieän cö truù Habitual grace: Thöôøng [trì] suûng (x. sanctifying grace) Habitude: Thoùi quen, taäp quaùn; tính khí Habitus: Traïng maïo; thöôøng caùch/tính; thöôøng trì tính; h. operativus: taäp tính thuoäc haønh ñoäng; h. entitativus: taäp tính thuoäc höõu theå Hades: AÂm ty, aâm phuû; Dieâm vöông

455

Handwriting: Vieát baèng tay; chöõ vieát tay; h. on the wall: baùo hoïa Hapax legomenon: Ñoäc nhaát töï (töø chæ gaëp coù moät laàn trong Kinh Thaùnh) Happy(-iness): Nieàm sung söôùng, haïnh phuùc Hardening of the heart: Thaùi ñoä cöùng loøng, taâm hoàn chai ñaù Hardware: Duïng lieäu kim khí; vuõ khí haïng naëng; phaàn cöùng (maùy vi tính) Harem: Haäu cung, khueâ phoøng Harlot: Ñó, gaùi ñieám Harlotry: Thoùi ñó thoõa, laøm ñó (trong Kinh thaùnh coù nghóa laø thôø ngaãu töôïng), maõi daâm Harmonium: Ñaøn ñaïp hôi, ñaøn acmoânium Harmony: Hoøa ñieäu, haøi hoøa, hoøa hôïp; hoøa aâm; nhòp nhaøng; caân ñoái; biblical h.: phoái hoøa Phuùc AÂm; pre-establised h.: thuyeát hoøa hôïp tieân thieát Harp: Ñaøn haïc Harpy: Nöõ yeâu (quaùi vaät ñaàu ngöôøi, mình chim); baø chaèng, ñaøn baø aùc nghieät Hasidim: Phaùi Do thaùi ñaïo ñöùc Hasidism: Phong traøo moä ñaïo Do thaùi (tk 18-19)

Hail Mary: Kinh Kính möøng (Maria) Hair shirt: AÙo nhaëm/haønh xaùc (baèng vaûi thoâ saàn suøi, loâng gai) Halakah: Boä luaät (Do thaùi, phaàn lôùn thuoäc boä Talmud) Half-blood, -caste, -breed: Lai, taïp chuûng; ng. lai Half-brother, -sister: Anh, chò, em cuøng cha/meï khaùc meï/cha Hallel: Thaùnh vònh "Ca ngôïi" (caùc Tv 113-118) Hallmark: Daáu kieåm xaùc (vaøng baïc); neùt ñaëc tröng Hallow: Thaùnh thieâng; thaùnh thieâng hoùa, toân kính Hallowe'en: Ñeâm voïng leã chö Thaùnh Hallowmas: Ngaøy leã caùc Thaùnh Hallucination: AÛo giaùc/aûnh Halo: Haøo quang; vaàng quang; vinh quang, danh thôm Hamartology: Toäi hoïc Handbook: Saùch giaùo khoùa, pho caåm nang, taäp chæ nam; saùch chæ daãn; h. of Indulgences: Saùch chæ nam veà caùc aân xaù Handicap: Taät nguyeàn, khuyeát taät; caûn trôû, thieät thoøi, baát lôïi Handmaid(-en): Nöõ tyø, coâ/baø giuùp vieäc 456

Hebraism: Ñaëc ngöõ Hipri; ñaëc tính/neùt Do thaùi Hebrew: Do-thaùi, Heâ-brô Hebrews (Epistle to the): (Thö göûi tín höõu) Do thaùi, Dt; Gospel according the the H.: Tin möøng theo caùc tín höõu Do thaùi (nguïy thö) Hecatomb: Leã baùch sinh; cuoäc taøn saùt Hedonism: Khoaùi laïc chuû nghóa Hegelianism: Thuyeát Hegel († 1831: duy taâm luaän) Hegemony: Baù chuû, baù quyeàn, quyeàn toái cao; laõnh ñaïo Heilsgeschichte: Lòch söû cöùu ñoä Heliocentrism: Thuyeát nhaät taâm (maët trôøi laø trung taâm cuûa vuõ truï) Heliotropism: Tính höôùng döông Hell: Ñòa nguïc, hoûa nguïc; descent into h.: xuoáng nguïc toå toâng Hellenism: Vaên minh Hy laïp; ñaëc ngöõ Hy laïp Hellenist: Nhaø nghieân cöùu vaên hoùa coå Hy laïp; ng. theo vaên hoùa Hy laïp; (Taân Öôùc) ng. Do thaùi Hy laïp hoùa

Hassock: Goái quyø Hate, hatred: Caêm gheùt/thuø, oaùn hôøn Haughty: Kieâu caêng, ngaïo maïn; kieâu kyø Hazard: Ngaãu nhieân, tình côø Head: Ñaàu; ngoïn, ñoït; trí oùc; ñaàu naõo; ngöôøi ñöùng ñaàu Healing: Chöõa trò/laønh; phöông thöùc trò lieäu; hoøa giaûi, laøm dòu; h. ministry: thöøa taùc vuï trò lieäu Hearse: Xe tang; ñeá ñeøn neán nhieàu ngoïn (duøng trong phuïng vuï giôø Kinh Saùch caùc ngaøy cuoái Tuaàn Thaùnh) Heart: Quaû tim; taâm loøng; taâm tình; trung taâm, taâm ñieåm; Immaculate H.: Maãu Taâm Voâ Nhieãm (Ñöùc Meï); Sacred H.: Thaùnh Taâm (Chuùa Gieâsu) Heartless: Khoâng: coù tình ng., bieát xoùt thöông; nhaãn taâm, taøn aùc Heathen: Ng. ngoaïi/voâ ñaïo Heathenism, heathendom: Ngoaïi/voâ ñaïo; taø giaùo Heaven: Trôøi; thieân ñaøng/cung; h. and earth: trôøi ñaát; vuõ truï; heavenly city: queâ trôøi Hebdomadarian(-ius): Giaùo só tröïc tuaàn (trong tu vieän hoaëc ôû nhaø thôø chính toøa) 457

Hereditary: Thuoäc di truyeàn Heredity: Di truyeàn Heresiarch: Ngöôøi khai sinh laïc giaùo Heresy: Laïc giaùo (ñk 751), roái ñaïo, taø thuyeát; formal h: l. g. coá yù/tình; material h.: l. g. voâ yù thöùc Heretic(-al): Thuoäc laïc giaùo; ng. roái ñaïo Heritage: Taøi saûn keá thöøa, gia taøi; di saûn Hermaphrodite: Löôõng tính; aùi nam aùi nöõ; ñoàng tính luyeán aùi Hermeneutical: Thuoäc khoa chuù giaûi; h. circle: voøng chuù giaûi Hermeneutics: Khoa chuù giaûi; h. of suspicion: chuù giaûi hoaøi nghi (laáy hoaøi nghi laøm khôûi ñieåm vaø haäu caûnh phöông phaùp nghieân cöùu); h. of trust: chuù giaûi tín thaùc; reconstructive h.: chuù giaûi öùng thöïc Hermesianism: Thuyeát G. Hermes († 1831; baùn duy lyù luaän) Hermetism: Phaùi ngoä ñaïo bí truyeàn; bí aån Hermit: Thaày aån tu, nhaø aån daät

Hellenization: Hy hoùa; h. of dogma: hy hoùa tín lyù Helvetian: Ngöôøi Thuïy syõ Helvetic Confessions: Tuyeân ngoân giaùo lyù ñöùc tin cuûa Thuïy só (phaùi Calvin: n. 1536 vaø n. 1566) Hemisphere: Baùn caàu Hemistich: Baùn cuù thi (nöûa caâu thô) Hemophilia: Chöùng maùu khoâng caàm (khoâng ñoâng ñaëc) Hendiadys(-yin): Pheùp theá ñoâi Henosis: Hieäp nhaát, thoáng nhaát Henotheism: Ñôn nhaát thaàn ñaïo, duy nhaát thaàn giaùo (mình chæ thôø moät thaàn, maø khoâng phuû nhaän caùc thaàn cuûa ñaïo khaùc) Henotic(k)on: Saéc chæ cuûa hoaøng ñeá Zeânon (n. 482, nhaèm thoáng nhaát GH sau coâng ñoàng Calceâñoânia) Heortology: Phuïng vuï taàm nguyeân hoïc Heptarchy: Thaát ñaàu cheá, theå cheá boä baûy Heptateuch: Thaát thö (St-Tl) Herald: Söù giaû, ng. loan tin Hereafter: Sau ñaây; sau naøy; kieáp sau 458

Hexapla: Saùch saùu coät (cuûa Origen xeáp nguyeân baûn tieáng Hy baù vôùi 5 baûn dòch Hy ngöõ cuûa Cöïu Öôùc theo 6 coät: baûn dòch LXX, Aquila, Symmachus vaø Theâoâñoâtion) Hexateuch: Luïc thö (St-Gs) Hiatus: Song truøng nguyeân aâm; khe hôû, khoaûng troáng; choã giaùn ñoaïn Hibernation: Ñoâng mieân (nguû ñoâng); haøn hoùa (phöông phaùp trò lieäu); tình traïng khoâng hoaït ñoäng, noïa traïng Hibernian: Ai-len Hic et nunc (here and now): Taïi ñaây vaø baây giôø, ngay baây giôø Hidden life: Ñôøi aån daät Hierarch: Thaønh phaàn phaåm traät hoaëc giaùo phaåm; GM (Ñoâng phöông) Hierarchical: Thuoäc phaåm traät; thuoäc giaùo phaåm; h. communion: hieäp thoâng p. traät (ñk 336); h. constitution/ structure of the Church: cô caáu phaåm traät cuûa GH (ñk 330tt); h. powers: quyeàn chöùc thaùnh; h. priesthood: tö teá chöùc thaùnh; h. superior: thöôïng caáp heä traät (ñk 1737)

Heroic act: Nghóa cöû anh huøng (daâng moïi hy sinh haõm mình cuûa mình ñeå giuùp caùc linh hoàn trong luyeän nguïc) Hesychasm: Thuyeát/kyõ thuaät/ linh ñaïo tónh toïa Hesychast: Ng. tónh toïa Heteroclite: Dò/khaùc thöôøng, laäp dò; ngoaïi luaät; bieán caùch; ngoaïi thöôøng Heterodox(-y): Dò giaùo, dò thuyeát, khoâng chính thoáng Heterogamy: Ngoaïi hoân, dò giao Heterogeneous(-eity): Khoâng thuaàn nhaát, hoãn taïp; dò chaát; dò loaïi Heterogenesis: Dò phaùt sinh; thuyeát dò chuûng Heteronomy: Tha luaät, quyeàn dò trò (nhaän luaät töø beân ngoaøi) Heterosexuality: Dò tính luyeán aùi, luyeán aùi khaùc giôùi Heuristic: Nhaèm phaùt hieän; phöông phaùp taàm cöùu heuristics: taàm kieän hoïc, khoa phaùt hieän söï kieän (söû lieäu) Hexa(h)emeron: Luïc nhaät trình thuaät (veà coâng cuoäc saùng taïo trong 6 ngaøy: taùc phaåm cuûa thaùnh Ambroâsioâ) 459

Hierophant: Ñaïi tö teá (huyeàn bí giaùo: coå Hy laïp); ngöôøi giaûi thích nhöõng ñieàu huyeàn bí Hierophany: Linh khaûi Hierophobia: Chöùng sôï thaàn thaùnh hoaëc toân giaùo Hierurgy(-ia): Taùc vuï thaùnh; taùc vuï thaùnh chöùc High: Cao, lôùn, troïng; h. altar: baøn thôø chính; h. christology: Kitoâ hoïc cao theå (nhaán maïnh ñeán thieân tính cuûa ÑK); h. Mass: Leã haùt (ñoái vôùi low Mass: Leã ñoïc); h. places: cao ñaøn, teá ñaøi/ñaøn; h. priest: thöôïng teá; h. Church: thöôïng Giaùo hoäi (Anh giaùo) Higher criticism: Uyeân nguyeân hoïc KT (nghieân cöùu veà nguoàn goác cuûa caùc vaên kieän KT) Hinayana: Tieåu thöøa, tieåu thaëng Hindi: Tieáng AÁn ñoä Hinduism: AÁn ñoä giaùo Hippocratic oath: Lôøi theà baùc/ y só (chu toaøn boån phaän chöõa trò cuûa mình) Historical: Thuoäc lòch söû (nhöõng gì xaåy ra trong l. söû); h. archive: vaên khoá lòch söû (ñk 491); h. criticism: pheâ bình lòch

Hierarchy: Phaåm traät, giai traät; thöù baäc; haøng Giaùo phaåm; angelic h.: chín phaåm thieân thaàn; h. of being: baäc thang höõu theå; h. of jurisdiction: phaåm traät taøi phaùn; h. of order: phaåm traät thaùnh chöùc; h. of truths: baäc thang chaân lyù Hieratic(-al): Thuoäc thaàn thieâng, thuoäc tö teá; uy nghi; chöõ vieát thaûo cuûa Ai caäp xöa Hieratikon: Saùch giôø kinh (Bizantinoâ) Hierocracy: Cheá ñoä thaàn quyeàn; chính theå taêng löõ Hierodeacon: Ñan só phoù teá (Bizantinoâ) Hierodule: Taù dòch thôø töï (toâi tôù phuïc vuï trong ñeàn thôø coå Hy laïp) Hierogamy: Thaàn hoân Hieroglyph: Chöõ töôïng hình Hierogram: Bieåu hieäu thaùnh, bieåu kyù thaùnh Hierolatry: Thôø caùc thaùnh Hierology: Xem hagiology; pheùp laønh hoân leã (Chính Thoáng vaø Do thaùi giaùo) Hieromonk: Ñan só linh muïc Hieronymite: Tu só Doøng thaùnh Hieâroânimoâ 460

söû (nghieân cöùu veà moâi tröôøng thôøi gian, ñòa lyù, vaên hoùa... cuûa Kinh Thaùnh); h. materialism: duy vaät söû quan Historicism: Chuû nghóa duy söû, thuyeát lòch söû Historicity: Lòch söû tính History: Lòch söû; salvation h.: lòch söû cöùu ñoä Hodegetic: Daãn loä, muïc vuï veà coâng taùc höôùng daãn tín höõu Holiday: Ngaøy leã; ngaøy nghæ; kyø nghæ Holiness: Tính chaát thaùnh thieän, tính thaùnh thieâng; code of h.: luaät thaùnh thieän (Lv 1726); His H.: danh töôùc cuûa Giaùo Hoaøng vaø caùc Thöôïng phuï Holiness Churches: Giaùo phaùi thaùnh thieâng (caùc toân phaùi Tin laønh caên baûn taùch ra khoûi caùc giaùo phaùi Methodism, Baptists vaø Presbyterians) Holism(-istic): Toaøn tieán; thuyeát tieán hoùa toaøn boä; tính toaøn theå, t.veïn, t.dieän; Holocaust: Leã toaøn thieâu; cuoäc taøn saùt Holograph: Hoaøn toaøn töï tay vieát ra Holy: Thaùnh, thaùnh thieän,

thaùnh thieâng; h. Alliance: Lieân minh thaùnh (giöõa AÙo quoác, Nga vaø Phoå quoác, naêm 1815); h. City: Thaønh thaùnh (Gieârusalem); h. communion: chòu/röôùc leã; h. day of obligation: ngaøy leã buoäc (ñk 1246); h. Family: Thaùnh Gia; H. Father: Ñöùc Thaùnh Cha; H. Ghost: Thaùnh thaàn; h. hour: giôø thaùnh, giôø chaàu; h. Land: Thaùnh Ñòa (Palestina); h. Mary: Thaùnh Maria (phaàn hai cuûa kinh Kính möøng); h. Mysteries: caùc maàu nhieäm thaùnh; h. Name: Thaùnh Danh (Gieâsu); h. Name Society: tu hoäi Thaùnh Danh; h. Office: thaùnh Boä; h. of Holies: nôi cöïc thaùnh; h. oils: daàu thaùnh; h. orders: chöùc thaùnh; h. places: nôi thaùnh; h. Roman Empire: Thaùnh ñeá quoác Roâma (töø Charlemagne n. 800 ñeán n. 1806); H. Scripture: Thaùnh kinh; h. See: Toøa Thaùnh; h. shroud: khaên lieäm thaønh Toârinoâ (taùng xaùc ÑK?); h. souls: caùc linh hoàn ôû luyeän nguïc; H. Spirit: Thaùnh Thaàn; h. thurday, friday, saturday: thöù: naêm, saùu, baûy Tuaàn Thaùnh; h. Unction: bí tích

461

Xöùc daàu beânh nhaân; H. Week: Tuaàn Thaùnh; h. Writ: Thaùnh kinh; H. Year: naêm thaùnh Homage: Toân kính, kính troïng, caûm phuïc, thaàn phuïc Homeland theology: Thaàn hoïc queâ höông (Ñaøi Loan) Homicide: Gieát ngöôøi, saùt nhaân; voluntary h.: toäi coá saùt Homiletics: Thuaät dieãn giaûng Homily: Baøi dieãn giaûng, giaûng leã (Thaùnh Leã, ñk 767) Hominization: Quaù trình hình thaønh loaøi ngöôøi Homo-: Tieàn toá coù nghóa nhö, ñoàng,... Homo: Ngöôøi, con ngöôøi; ngöôøi nhaân daïng; h. erectus: ng. ñöùng thaúng; h. faber: ng. cheá taïo; h. habilis: ng. kheùo tay; h. sapiens: ng. leân/tinh khoân; h. viator: ng. löõ haønh, löõ khaùch Homocentric(-al): Ñoàng taâm [ñieåm] Homoeans: Phaùi ñoàng daïng (nhaùnh laïc giaùo Arioâ cho laø ÑK chæ "gioáng nhö" Chuùa Cha, chöù khoâng "ñoàng baûn tính") Homogeneity(-eous): Thuaàn nhaát, ñoàng ñeàu; ñoàng chaát Homoiousios: Gioáng nhö

Homoiousians: Ng. thuoäc phaùi töông ñoàng (cho raèng Chuùa Con [vaø Thaùnh Thaàn] chæ "gioáng nhö" Chuùa Cha, chöù khoâng homoousios="ñoàng baûn tính") Homologation: Thöøa nhaän; coâng nhaän; xaùc nhaän; pheâ chuaån Homologumena: Caùc saùch quy ñieån Taân Öôùc Homology: Töông ñaúng; ñoàng ñaúng; ñoàng ñeàu Homoousios: Ñoàng baûn tính (coâng ñoàng Nixeâa n. 325) Homosexual(-ity): Ñoàng tính luyeán aùi, tình duïc ñoàng giôùi; loaïn daâm ñoàng giôùi Honest(-y): Löông thieän, chaân thaät Hono(u)r: Danh döï/giaù; vinh döï; ngaøi (danh töôùc toân xöng: your/his/her h.) Hono(u)rable: Ñaùng kính/ troïng; veû vang; ngaøi (danh töôùc toân xöng) Honoraria: Tieàn thuø lao (ñk 1649) Honorary: Danh döï Hood: Muõ truøm ñaàu (may lieàn vaøo coå aùo doøng) 462

Hope: Ñöùc caäy, hy voïng; act of h.: kinh caäy; h. against h.: caäy troââng vöõng vaøng (ngay caû khi xem ra khoâng coøn gì ñeå hy voïng) Hopelessness: Voâ voïng; tuyeät voïng Horizon: Chaân trôøi; taàm nhìn; phaïm vò hieåu bieát Horizontalism: Chuû tröông duy hoaønh giao Hormone: Noäi tieát toá, hocmoân Horoscope: Ñoaùn soá töû vi; laù soá töû vi Horror: Khieáp sôï/ñaûm Hortative(-ory): Khích leä, coå vuõ Hosanna: Hoan hoâ Hosea: Ho-seâ, Hs Hospitable: Hieáu khaùch Hospital: Beänh vieän; nhaø teá baàn Hospitality: Tính hieáu khaùch Hospitallers or Knights of St. John: Hieäp só beänh vieän (tu só cöùu teá: n. 1070) Host: Leã vaät; baùnh leã Host: Ñaùm ñoâng; ñaïo binh; h. of heavens: cô binh treân trôøi: caùc tinh tuù (Cv 7:42); Lord of h.(s).: Chuùa caùc ñaïo binh Host: Chuû nhaø, chuû tieäc, chuû quaùn trôï, chuû khaùch saïn

Hostile(-ity): Thuø ñòch Hour: Giôø; Book of H.: Saùch kinh (cho giaùo daân); canonical h.: giôø kinh (phuïng vuï); little (minor) h.: caùc giôø kinh ngaén (giôø thöù nhaát, ba, saùu, chín); liturgy of the h.: phuïng vuï giôø kinh (ñk 1173) House: Nhaø; vieän; trieàu ñaïi; doøng doõi (hoï, toäc); h. Churches: (TÖ) GH tö gia (coäng ñoàng kitoâ hoäi hoïp taïi moät tö gia); (nay) phong traøo "GH taïi gia"; religious h.: nhaø doøng (ñk 607) Housel: Thaùnh theå (coå) Huguenots: Tin laønh Phaùp (phaùi Calvin) Human: Thuoäc veà ngöôøi, loaøi ngöôøi, nhaân loaïi; h. act: haønh vi nhaân tính, haønh vi con ngöôøi; h. dignity: phaåm giaù con ng.; h. life: nhaân sinh, ñôøi soáng con ngöôøi; h. nature: baûn tính loaøi ngöôøi, nhaân tính; h. rights: nhaân quyeàn Humane: Nhaân ñaïo; nhaân haäu/ töø, khoan hoàng; nhaân vaên Humanism: Hoïc thuyeát: nhaân baûn, nhaân vaên; loøng nhaân Humanist: Nhaø coå vaên hoïc; nhaø nhaân baûn 463

Huss († 1415: chuû tröông phaûi chòu leã döôùi hai hình vaø caûi caùch GH; chòu aûnh höôûng cuûa Wycliffianism: x. chöû W) Hybrid: Lai gioáng, lai taïp Hybris: Xaác laùo, sæ nhuïc Hydrodynamics: Thuûy ñoäng löïc hoïc Hydromancy: Thuaät boùi nöôùc Hydropic: Phuø, thuõng Hylics or Materials: Ng. thuoäc phaùi ngoä giaùo ñeà cao vaät chaát (coi vaät chaát troïng hôn tinh thaàn) Hylomorphism: Moâ/hình chaát thuyeát (Aristoát) Hylotheism: Vaät thaàn thuyeát (tin vaøo thöôïng ñeá vaät chaát) Hylozoism: Vaät hoaït thuyeát Hymen: Maøng trinh; oâng tô baø nguyeät Hymeneal: Thuoäc hoân nhaân Hymn: Tuïng ca, thaùnh thi/ca,; national h.: quoác ca Hymnal: Taäp: thaùnh ca, phuïng ca (thaùnh ca phuïng vuï) Hymnody: Thô toân giaùo Hymnology: Tuïng ca hoïc Hyperactive: Quaù hieáu ñoäng Hyperbaton: Pheùp ñaûo töø

Humanitarian(-ism): Nhaân ñaïo (chuû höôùng/nghóa) Humanities: Khoa hoïc nhaân vaên, coå ñieån hoïc Humanity: Nhaân loaïi; nhaân tính; loøng nhaân ñaïo Humanization: Nhaân tính hoùa, nhaân hoùa; nhaân ñaïo hoùa; thuaàn hoùa Humanoid: Daïng ngöôøi Humble: Khieâm haï, kh.nhöôøng, kh.toán, nhuùn nhöôøng; thaáp heøn, taàm thöôøng Humeral: Khaên phuû vai (khoaùc ngoaøi, khaùc vôùi khaên vai quaøng beân trong, tröôùc khi maëc leã phuïc) Humiliation: Laøm beõ maët, ha nhuïc, ïlaøm nhuïc Humility: Khieâm haï, khieâm nhöôïng, khieâm toán Humism: Hoïc thuyeát David Hume († 1776) Humo(u)r(-ous): Haøi höôùc, hoùm hænh; khí chaát; tính khí, t.tình Husband: Choàng, phu quaân Husbandman: Noâng daân Husbandry: Ngheà noâng, noâng nghieäp Hussites: Ng. theo phaùi Jan 464

laéng veà söùc khoûe, sôï ñaõ maéc beänh) Hypocrisy: Ñaïo ñöùc giaû, thaùi ñoä giaû hình Hypostasis: Ngoâi vò; baûn theå, baûn vò Hypostatic: Thuoäc ngoâi vò hoaëc baûn vò; h. union: ngoâi hieäp Hypostatize: Ngoâi vò hoùa Hypothesis: Giaû thuyeát; auxiliary h.: giaû thuyeát boå trôï Hypotyposis: Mieâu taû linh hoaït, hoaït taû Hyssop: Höông thaûo Hysterectomy: Caét boû töû cung Hysteria: Icteâri, cuoàng loaïn, loaïn thaàn kinh

Hyperbole: Ngoa duï Hypercritical: Pheâ bình quaù khích Hyperdulia: Bieät toân (caùch suøng kính daønh rieâng cho Ñöùc Meï) Hypersensibility: Quaù nhaïy caûm, quaù maãn caûm Hypertrophy: Trieån nôû quaù lôùn; phaùt trieån quaù möùc Hypnosis: Thoâi mieân, giaác thoâi mieân, giaác nguû nhaân taïo Hypnotism: Thuaät thoâi mieân Hypocenter: Taâm ngaàm ñòa chaán (trong loøng ñaát, ñoái ngöôïc vôùi epicenter: taâm ngoaøi) Hypochondria(-c): Beänh töôûng, chöùng nghi beänh (hay lo

465

I

Idealism: Chuû thuyeát duy taâm; chuû nghóa lyù töôûng Ideation: Hình thaønh yù nieäm, laäp yù Idem: Nhö treân, cuõng theá Identify(-ication): Ñoàng nhaát hoùa; nhaän ra, n.bieát; nhaän daïng Identity: Ñoàng nhaát tính; ñaëc tính; caên tính, baûn saéc; caên cöôùc; i. crisis: khuûng khoaûng baûn saéc Ideogram: Kyù hieäu ghi yù Ideology: YÙ thöùc heä, chuû nghóa Idiom: Thoå ngöõ, tieáng ñòa phöông; thaønh ngöõ, ñaëc ngöõ; caùch dieãn ñaït; ñaëc tính; communication of idioms: chuyeån thoâng ñaëc tính; predication of i.: aùp duïng ñaëc tính (cuûa thieân tính cho nhaân tính vaø traùi laïi) Idiosyncrasy: Ñaëc tính, tö chaát; ñaëc öùng Idol: Thaàn töôïng, ngaãu t., ngaãu thaàn Idolatry: Thôø ngaãu töôïng, ngaãu thaàn Ignominy(-ious): Ñeâ tieän, ñaùng khinh Ignorance: Voâ tri (ñk 15), khoâng hay bieát; ngu ñoát, voâ

Iamb(-us): Nhòp thô iambô Ibid(-em): Töø xuaát xöù ñaõ tröng daãn, nhö treân Ichthus (Іχθύς): Caù (kyù hieäu ghi taét caùc töø Hy laïp, coù nghóa: "Gieâsu Kitoâ Con Thieân Chuùa Cöùu tinh") Icon, ikon: AÛnh/tranh töôïng thaùnh Iconoclasm: Ñaäp phaù aûnh töôïng; laïc giaùo baøi tröø aûnh thaùnh Iconoclast(-ic): Ng. baøi tröø (phaù) huûy aûnh thaùnh Iconodule: Ng. kính suøng aûnh thaùnh Iconography: Khoa aûnh thaùnh, aûnh töôïng hoïc Iconolatry: Thôø aûnh töôïng Iconomachy: Baøi tröø vieäc thôø aûnh töôïng Iconostasis: Bình phong aûnh töôïng (ngaên cung thaùnh: Ñoâng phöông) Idea: YÙ töôûng, yù nieäm, khaùi nieäm; yù kieán Ideal: Lyù töôûng; maãu möïc (Platoâ); duy taâm

466

hoïc; invincible i.: voâ tri baát khaû trieät; vincible i.: voâ tri khaû trieät Ignore: Lôø ñi, æm ñi, laøm nhö khoâng bieát ñeán; khoâng ñeå yù, ñ.taâm ñeán, coi nhö khoâng coù IHS: Gieâsu (3 chöõ ñaàu cuûa töø Hy laïp Ιησοϋς) Ikon: X. Icon Illation: Haäu/quy keát, suy ra Illative: Nhaäp caùch; haäu keát, suy ra; i. sense: yù nghóa haäu keát Illegal: Baát hôïp phaùp; traùi luaät Illegitimacy: khoâng hôïp phaùp; ñeû hoang Illegitimate(-acy): Khoâng hôïp phaùp; khoâng chính ñaùng, kh.ch.thöùc; khoâng hôïp lyù; voâ caên cöù; ngoaøi hoân nhaân, tö sinh; i. child: con hoang Illicit(-ceity): Baát hôïp phaùp, baát chaùnh, traùi pheùp Illiteracy: Naïn thaát hoïc, muø chöõ Illuminati: Phaùi quang chieáu, thieân giaùc (Alumbrados; Rosicrucians, moät daïng tam ñieåm) Illuminative(-ion): Giaùc ngoä, quang minh, chieáu saùng; i. way: minh ñaïo, ñöôøng/giai ñoaïn giaùc ngoä, baäc ñöùc chieáu

Illuminism: Thuyeát thieân caûm, thieân quang luaän Illusion: AÛo töôûng, aûo aûnh, aûo giaùc Illusionism: AÛo töôûng luaän Illusionist: Nhaø aûo thuaät Illustration: Minh hoïa, minh trình; thí duï Image: AÛnh, töôïng; hình töôïng, hình dung; yù töôûng; i. of God: hình aûnh TC; veneration of i.: toân kính aûnh töôïng (ñk 1188) Imagery: Hình aûnh (vaên chöông); töôïng hình Imagination: Trí töôûng töôïng; töôïng hình, hình dung Imago repreasentativa: Hình aûnh bieåu tröng Imam: Thaày caû (Hoài giaùo) IMC (International Missionary Council): Hoäi truyeàn giaùo quoác teá (Tin laønh) Imitation: Baét chöôùc, noi (theo) göông Imitation of Christ: Göông Chuùa Gieâsu, Saùch göông phuùc Immaculate: Trong traéng; tinh khieát, khoâng tyø veát; I. Conception: ÑM Voâ nhieãm nguyeân toäi; I. Heart: Maãu Tim Voâ nhieãm Ñöùc Maria 467

leã, baát lòch söï, soã saøng, trô treõn; voâ lieâm sæ; töï phuï Immolation: Saùt teá; hieán teá; bloody i.: s. t. ñaãm maùu; commemorative i.: s. t. töôûng nieäm; mystical i.: s. t. huyeàn nhieäm Immoral: Voâ luaân, ñoài baïi Immoralism: Thuyeát phi ñaïo ñöùc Immortal(-ity): Baát töû; baát dieät; baát huû Immortalization: Baát töû hoùa; baát dieät hoùa; baát huû hoùa Immovability: Khoâng theå thuyeân chuyeån Immovable: Khoâng theå di chuyeån; baát di dòch, coá ñònh, baát ñoäng; khoâng theå baõi mieãn; kieân ñònh, k. quyeát; i. feasts: ngaøy leã coá ñònh Immunity: Khaû naêng choáng beänh, kh.n. mieãn dòch; mieãn tröø, ñaëc mieãn Immunology: Mieãn dòch hoïc Immutability: Khoâng theå ñoåi thay, baát bieán Impanation: Nhaäp biùnh ("hieän dieän trong baùnh": laäp tröôøng cho raèng sau truyeàn pheùp, baùnh vaãn coøn nguyeân laø baùnh: Luther)

Immanence: Noäi taïi tính; divine i.: TC ôû trong moïi söï Immanent: Noäi taïi; i. justice: coâng chính n. t.; i. Trinity: Tam Vò töï taïi (ôû trong chính mình) Immanentism: Thuyeát noäi taïi Immanuel: TC-ôû-cuøng-chuùngta (Mt 1:23) Immaterial(-ity): Phi vaät chaát, voâ theå; voâ hình; khoâng ñaùng keå Immaterialism: Thuyeát phi vaät chaát Immature(-ity): Non nôùt, aáu tró Immediacy: Tröïc tieáp, tieáp caän; töùc thôøi; khaån caáp; mediated i.: tröïc tieáp tính qua trung gian Immensity: Meânh moâng, bao la, voâ bieân Immerge: Chìm vaøo Immerse(-ion): Dìm, nhuùng, nhaän chìm (trong nöôùc); baptism by i.: röûa toäi baèng caùch dìm xuoáng nöôùc Imminent(-ce): Gaàn ñeán, saép xaåy ra, caän keà; caáp baùch; i. expectation: chôø ngaøy quang laâm caän keà Immoderate(-ion): Thaùi quaù, quaù ñoä; khoâng ñieàu ñoä, voâ ñoä Immodeste(-y): Khieám nhaõ, voâ 468

ñeán rieâng ai; khoáng chæ; phieám ch.; khaùch quan; i. verb: ñoäng töø khoáng chæ, ñ.t.khoâng ngoâi Impersonalization: Phi ngoâi vò hoùa; bieán thaønh caùch noùi chæ troáng; khaùc quan hoùa Impersonate(-ion): Nhaân caùch hoùa; laø hieän thaân cuûa; baét chöôùc, nhaïi laïi, giöõ moät vai dieãn xuaát; maïo danh, m.daïng, giaû daïng, giaû maïo Impetratory prayer: Khaån nguyeän Impiety: Nghòch ñaïo, baùng boå; baát hieáu Implication: Lieân can, l.luïy; haøm yù, nguï yù, tieàm yùù Implicit: Maëc nhieân, ngaàm aån, tieàm aån Imposition: Ñaët ñeå; aùp ñaët, baét phaûi chòu; i. of hands: nghi thöùc ñaët tay; i. of penalty: ra hình phaït Impossibility: Baát khaû dó tính; moral i.: b. kh. dó thöïc teá; physical i.: b. kh. dó vaät lyù Impotence: Baát löïc; beänh lieät döông; antecedent i.: b. l. dó tieàn (coù tröôùc khi keát hoân); psychic i.: b. l. dó taâm chöùng/taâm lyù

Impassibility: Baát khaû thuï naïn, khoâng theå ñau khoå Impassive: Khoâng xuùc ñoäng, thaûn nhieân, ñieàm tónh Impatience: Thieáu kieân nhaãn, th. nhaãn naïi, soát ruoät Impeccability: Tính khoâng theå phaïm toäi; metaphysical i.: töï baûn tính; moral i.: do bôûi loøng trung kieân Impeccancy: Khoâng phaïm (kh.coù) toäi (trong thöïc teá) Impeded see: Caûn toøa (ñk 412) Impediment: Ngaên trôû, trôû ngaïi; canonical i.: n. t. giaùo luaät (ñk 180); diriment i.: n. t. tieâu hoân (ñk 1073); hindering i.: n. t. caûn hoân Impenitent(-ence, -ency): Baát hoái, khoâng aên naên, cöùng loøng; final i.: baát hoái khi laâm töû, cheát döõ Imperative: Baét buoäc, cöôõng baùch, c.cheá; quaû quyeát; caáp baùch; meänh leänh caùch; categorical i.: meänh leänh döùt khoaùt Imperfect(-ion): Baát toaøn, khieám khuyeát, thieáu soùt; i. contrition: uùy hoái Impersonal: Phi ngoâi vò, ph.nhaân caùch; khoâng lieân quan 469

chöù veà phía con ng. thì vaãn khoâng coù gí thay ñoåi) Imputed justice: Coâng chính quy thuoäc (cuûa ÑK cho con ngöôøi) In abstracto: Caùch tröøu töôïng Inaccurate: Khoâng ñuùng, sai; khoâng chính xaùc, khoâng chænh; thieáu soùt In actu: Hieän theå; i. a .primo: h. th. ñeä nhaát (tieàm naêng); i. a. exercito: h. th. trong haønh ñoäng; i. a. secundo: h. th. ñeä nhò (hieän thöïc); i. a. signato: h. th. trong yù nghóa Inadequate(-cy): Khoâng thích ñaùng, kh. thoûa ñaùng, kh. phuø hôïp; khoâng ñaày ñuû In adjecto: Nôi phuï töø In albis: (Chuùa nhaät) AÙo traéng (tieáp sau leã Phuïc sinh) In alio: Taïi tha Inanimate: Voâ sinh khí, voâ hoàn; voâ tri voâ giaùc, baát tænh; teû nhaït In anima vili: Treân thuù vaät (thöû nghieäm) In articulo mortis: Trong giôø laâm töû, giaây phuùt laâm chung Inaugurate: Khai maïc, kh. tröông; môû ñaàu, khaùnh thaønh; nhaäm chöùc

Imprecatory Psalms: Thaùnh vònh trò aùc (Tv 7,35,69,109, 137; xem: Cursing Psalms) Impregnation: Thaám nhuaàn, th.ñöôïm, tieâm nhieãm; laøm thuï tinh, th.thai, th.phaán Imprescriptible: Khoâng thôøi hieäu (phaûi ra toøa) Imprimatur: Chuaån aùn, cho pheùp in Imprimi potest: Coù theå in ñöôïc Impromptu: ÖÙng khaåu; öùng bieán; baøi thô/nhaïc töùc höùng Improperia: Lôøi than traùch, ta thaùn ca (phuïng vuï thöù 6 Tuaàn Thaùnh) Impropriation: Theá tuïc hoùa taøi saûn cuûa toân giaùo; cho giaùo daân höôûng boång loäc giaùo só Impulse: Xung ñoäng, x.naêng; kích giuïc, thuùc ñaåy Impurity: Dô baån, oâ ueá; daâm oâ; legal i.: oâ ueá theo luaät Imputability: Coù theå quy traùch, quy toäi Imputation: Quy gaùn; quy traùch, q.toäi, ñoå loãi; i. theory: giaû thuyeát quy thuoäc (tình traïng coâng chính hoùa chæ coát taïi ôû choã TC "quy thuoäc" cho toäi nhaân söï coâng chính cuûa ÑK, 470

Incommunicable(-bility): Khoâng theå truyeàn ñaït, baát khaû thoâng Incommutable: Khoâng theå thay theá Incompetent: Baát taøi thieáu khaû naêng; khoâng ñuû thaåm quyeàn, voâ thaåm quyeàn Incomprehensibility: Baát khaû thaáu ñaït, khoâng theå hieåu ñöôïc (maàu nhieäm tuyeät ñoái) Incongruity: Khoâng haøi hoøa, kh.hoøa hôïp; khoâng thích hôïp, kh.caân xöùng; khoâng phaûi pheùp, baát lòch söï Inconsistent: Khoâng nhaát quaùn, maâu thuaãn Incontinence: Khoâng tieát duïc, hoang daâm; khoâng kieàm cheá ñöôïc Incorporation: Phoái hôïp, saùp nhaäp, thu nhaän; gia nhaäp, nhaäp tòch Incorporeal: Voâ theå, voâ hình; thieâng lieâng Incorruptibility: Khoâng theå hö naùt (bieán chaát), baát huû; khoâng theå mua chuoäc Incredible: Baát khaû tín, khoâng theå tin ñöôïc; laï thöôøngï, khoù tin, khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc

Inborn: Baåm sinh, thieân phuù, töï nhieân Incantation: Thaàn chuù; buøa pheùp Incapacitating law: Luaät baõi naêng Incardination: Nhaäp tòch (ñk 265) Incarnation: Nhaäp theå Incarnationism: Thuyeát nhaäp theå In cauda venenum: Ñoäc haïi naèm taïi ñaèng ñuoâi/ñoaïn choùt In causa: Taïi caên Incense: Höông traàm; ñoát höông, xoâng h. Incest: Loaïn luaân Inchoative: Baét ñaàu, khôûi ñ. Incinerate: Hoûa thieâu/taùng Inclination: Khuynh höôùng, thieân h., nghieâng chieàu; cuùi ñaàu, cuùi mình Inclusive(-ion, -ness): Bao goàm, goàm coù, g.haøm; i. language: loái noùi goàm haøm Incognito: Daáu teân, aån danh, bí maät; go about i.: vi haønh Incoherence: Rôøi raïc, thieáu maïch laïc; khoâng chaët cheõ

471

nhaït Indeterminacy, principle of: Nguyeân lyù baát xaùc ñònh (Heisenberg) Indeterminate penalty: Hình phaït khoâng xaùc ñònh Indeterminism: Thuyeát phi taát ñònh, baát ñònh Index: Muïc luïc; chæ soá; i. of forbidden books: thö muïc saùch caám Indict(-ment): Truy toá; baûn caùo traïng Indifference: Laõnh ñaïm, thôø ô, döûng döng; bình taâm; phieám ñònh; trung laäp, khoâng thieân vò Indifferentism: Thôø ô, laõnh ñaïm, döûng döng (nhaát laø ñoái vôùi toân giaùo); 1. hoïc thuyeát phuû nhaän boån phaän toân thôø TC; 2. chuû thuyeát ñoàng hoùa caùc toân giaùo (coi ñaïo naøo cuõng theá thoâi/gioáng nhau) Indigenize(-ation): Baûn xöù hoùa, baûn ñòa hoùa Indigenous: Baûn xöù/ñòa Indissolubility: Baát khaû phaân ly (ñk 1056); intrinsic i.: b. kh. ph. ly noäi taïi; extrinsic i.: b. kh. ph. ly ngoaïi taïi

Incredulity: Voâ tín, khoâng chòu tin, cöùng loøng tin; hoaøi nghi, ngôø vöïc Incubation: AÁp tröùng; aáp uû; thôøi gian uû beänh; caàu moäng (thuaät boùi toaùn: nguû qua ñeâm nôi caùc ñeàn mieáu mong nhaän ñöôïc moäng baùo cuûa y thaàn baøy cho caùch chöõa laønh beänh) Incube(-us): Quyû ñöïc (phaù haïi phuï nöõ trong giaác nguû theo meâ tín coå, ñoái laïi vôùi succubus: quyû caùi), boùng ñeø, moäng daâm Inculturation: Hoäi nhaäp vaên hoùa, baûn ñòa (xöù) hoùa; liturgical i.: baûn xöù hoùa phuïng vuï Incumbent: Thuoäc phaän söï, coù traùch nhieäm; ng. giöõ nhieäm vuï Incunabula: AÁn baûn tieân khôûi (tröôùc n. 1501) Indecent(-cy): Soã saøng, khoâng ñoan trang; i. assault: coâng xuùc thuaàn phong myõ tuïc, taán coâng soã saøng, baïo haønh daâm ñaõng Indefectibility: Baát khaû khuyeát, baát khaû mai moät; tröôøng toàn Indefinite: Khoâng xaùc ñònh, baát ñònh, phieám ñònh, maäp môø; voâ haïn; voâ ñònh theå Indelible character: AÁn tích khoâng taåy xoùa ñöôïc, khoâng phai 472

Inerrancy: Voâ ngoä, khoâng sai laàm (Kinh Thaùnh) Inertia: Quaùn tính; ñoïa tính, tính trô yø In esse: Höõu theå taïi theå In extenso: Toaøn boä; toaønbaûn; daøi roäng In extremis: giaây phuùt cuoái cuøng, giôø laâm chung Infallibilists: Ng. thuoäc phaùi baát khaû ngoä (trong coâng ñoàng Vaticanoâ I: chuû tröông caàn phaûi ñònh tín ñaëc aân baát khaû ngoä cuûa ÑGH) Infallibility: Baát khaû ngoä tính Infallible: Baát khaû ngoä; i. teaching authority: quyeàn giaùo huaán voâ ngoä (ñk 749) Infamy: Nhuïc nhaõ, oâ danh, bæ oåi; i. of law: oâ danh chieáu luaät; i. of fact: oâ danh chieáu söï Infancy: Thôøi/ tuoåi thô aáu; i. narratives/gospels: trình thuaät veà thôøi thô aáu cuûa Ñ. Gieâsu, Phuùc aâm aáu thôøi Infant Baptism: Röûa toäi: treû thô, treû con Infanticide: Gieát treû thô/ con, saùt nhi Infatuation: Si meâ, say ñaém, cuoàng meâ

Individual: Caù nhaân/theå; rieâng reõ, caù bieät; ñoäc ñaùo; i. believer: tín höõu theo tö theá laø caù nhaân Individualism: Caù nhaân chuû nghóa Individuality: Caù nhaân tính; caù bieät tính; caù tính; caù nhaân Individualization: Caù bieät hoùa Individuation: Caù theå hoùa In divinis: Trong Thieân Chuùa, thuoäc thaàn söï Indoctrination: Truyeàn thuï; nhoài soï (yù thöùc heä) Induction: Boå nhieäm; leã nhaäm chöùc; (lyù luaän) quy naïp; daãn chöùng; (ñieän) caûm öùng; (sinh) kích öùng; lôøi töïa Indulgence: AÂn xaù; khoan dung/thöù; nuoâng chieàu, buoâng thaû; partial i.: tieåu xaù (ñk 993) plenary i.: ñaïi xaù; Indult: Ñaëc phaùp; ñaëc quyeàn; ñaëc mieãn; i. to leave an Institute: pheùp xuaát doøng (ñk 728) Indwelling of the Holy Spirit: Thaùnh Thaàn cö nguï trong taâm hoàn Inebriate: Say söa, nghieän ngaäp; laøm: say söa, meâ maån Ineffable: Khoân taû, khoù taû neân lôøi 473

inflicted penalty: hình phaït haäu keát Infralapsarian: Tình traïng haäu sa ñoïa (thuyeát cuûa moät nhaùnh Calvin) Infuse(-ion): Phuù baåm, thoâng ban; thieân phuù; infused knowledge: kieán thöùc thieân phuù; i. virtues: nhaân ñöùc thieân phuù Ingratitude: Voâ ôn Inhere(-ence): Gaén lieàn, ñi lieàn, voán coù; coá höõu Inhibition: ÖÙc cheá, ñình chæ; caám ñoaùn, ngaên chaën Iniquity: Baát coâng; ñoài phong baïi tuïc, toäi phaïm; mystery of i.: maàu nhieäm toäi aùc (2Ts 2,7) Initiation: Khai taâm, môû ñaàu, nhaäp moân Initiative: Saùng kieán, khôûi xöôùng Initium fidei: Böôùc ñaàu ñöùc tin, ñöùc tin buoåi ñaàu Injunction: Leänh truyeàn, huaán/ meänh leänh, chæ thò; leänh toøa Injustice: Baát coâng In memoriam (fidelium defunctorum): Ñeå töôûng nhôù (caùc tín höõu ñaõ qua ñôøi)

Infer(-ence): Suy dieãn; suy luaän; quy keát Inferior: Döôùi, thaáp/nhoû hôn; thaáp keùm; ngöôøi beà/caáp döôùi Infernal: Thuoäc ñòa/hoûa nguïc; quyû quaùi; gheâ gôùm Infibulation: Tuïc khaâu khoùa (aâm hoä hoaëc ñaàu döông vaät: ngaên giao hôïp) Infidel(-ity): Löông daân; voâ tín ngöôõng; khoâng trung thaønh, baát trung, boäi baïc; negative i.: voâ tín khieám caùch (voâ toäi); positive i.: voâ tín coá caùch/ tình (töø choái ñöùc tin); privative i.: voâ tín khuyeát/ tieâu caùch, maát ñöùc tin (coù loãi) In fieri: Ñang hình thaønh Infinite: Voâ bieân, voâ cuøng, voâ taän; potential i.: voâ bieân tieàm caùch; relative i.: voâ bieân töông ñoái; The. I.: Ñaáng Voâ Bieân, Thöôïng Ñeá Infinitive: Nguyeân theå, daïng voâ ñònh, vò bieán caùch Infinitude: Tính: voâ bieân, voâ taän Infinity: Khoâng bôø beán, voâ bieân; voâ cöïc Inflict: Tuyeân keát/phaït, giaùng phaït, baét phaûi chòu 474

In recto: Tröïc chæ INRI (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum): Gieâsu Nadareùt Vua daân Do thaùi In sacris: Ñaõ chòu chöùc thaùnh Insanity: Tình traïng maát trí; beänh ñieân Inscription: Caâu ghi; ñaêng kyù, ghi danh In se: Taïi söï, töï taïi Insemination: Truyeàn tinh; truyeàn gioáng; thuï tinh; heterologous artificial i.: thuï tinh nhaân taïo vôùi tinh dòch khoâng phaûi cuûa ng. choàng; homologous a. i.: th. t. nh. t. noäi hoân (tinh dòch cuûa ng. choàng) Insight: Thaáu suoát, minh maãn; nhaän thöùc: saùng suoát, saâu saéc Insignia of the canons: Huy hieäu kinh só In situ: Taïi choã In solidum: Lieân ñôùi, caû taäp theå Inspiration: Linh öùng, thaàn höùng; verbal i.: l. ö. nguyeân vaên, l. ö. ngoân töï (töøng chöõ) Inspire: Linh öùng Installation: Boå nhieäm; ñaûm nhieäm, nhaäm chöùc; laép raùp, thieát bò

Innascibilitas: Baát khaû thuï sinh tính (khoâng theå do sinh nôû maø coù: Tam Vò hoïc) Innate: Baåm sinh, thieân phuù Inner: Beân trong, saâu kín; i. man: con ng. noäi taâm (Rm 7:22); i. word: noäi ngoân Innocent: Ngaây thô; voâ toäi, trong traéng; The In.s: Caùc thaùnh Anh Haøi In nuce: Taét moät lôøi In obliquo: Giaùn chæ Inopportunists: Ng. thuoäc phaùi baát thuaän thôøi (hoài coâng ñoàng Vaticanoâ I: cho raèng vieäc minh ñònh tín ñieàu veà ñaëc aân baát khaû ngoä cuûa ÑGH laø khoâng hôïp thôøi) In partibus: ("nôi löông daân") Theo hieäu toøa In periculo mortis: Luùc nguy töû In persona Christi: Trong baûn thaân ÑK, thay maët ÑK In petto: Giöõ kín (trong loøng) In potentia: Trong tieàm theå; i. p. proxima: t. t. th. gaàn; i. p. remota: t. t. theå xa Inquisition: Toøa thaåm tra (veà tính chaát chính thoáng cuûa giaùo lyù; coù töø n. 1233), thaåm vaán In re: Hieän söï, noäi söï 475

Integral: Troïn veïn; nguyeân veïn, veïn toaøn, toaøn boä Integralism: Thuyeát toaøn dieän (thuyeát cho laø GH phaûi ñieàu khieån moïi haønh vi cuûa caùc giaùo höõu) Integrate(-ion): Hoäi nhaäp, hoøa nhaäp, dung hôïp, phoái hôïp; saùp nhaäp Integrity: Troïn veïn, toaøn veïn, nguyeân tuyeàn; lieâm khieát, thanh lieâm; i. of confession: xöng toäi ñaày ñuû Intellect: Trí naêng/tueä, lyù trí Intellectual: Thuoäc trí naêng, trí löïc; nhaø trí thöùc; i. ability: taøi naêng trí tueä; i. sacrifice: hy sinh tö yù/kieán Intellectualism: Thuyeát chuû trí, th.duy trí Intellectualization: Lyù trí hoùa Intellectus fidei: Nhaän thöùc ñöùc tin Intelligence: Trí thoâng minh/tueä; thoâng hieåu; lieân heä (tin töùc) bí maät; gift of i.: ôn thoâng minh; divine i.: thaàn trí; Intelligences: Trí thaàn (phaåm traät thieân thaàn); i. quotient (IQ): chæ soá thoâng minh; I. Service: Cuïc tình baùo

Instance: Thí duï; tröôøng hôïp; lôøi: yeâu caàu, khaån xin; court of first i.: toøa aùn: sô thaåm, sô caáp; c. of second i.: t. aùn ñeä nhò caáp Instinct: Baûn naêng, thieân höôùng; naêng khieáu Institute: Hoïc vieän; theå cheá; tu hoäi, hoäi doøng Institution: Thaønh laäp, thieát laäp; hoäi ñoaøn, toå chöùc; theå cheá; cô sôû, cô quan; i. of office: boå nhieäm giaùo vuï (ñk 147); i. of sacrament: thieát laäp bí tích; words of i.: coâng thöùc thaønh laäp Thaùnh Theå Institutional Church: Giaùo hoäi theå cheáù Institutionalization: Theå cheá hoùa, ñònh cheá/cô cheá hoùa Instruct(-ion): Chæ daïy, chæ daãn, thoâng ñaït; uûy nhieäm; huaán thò, chæ thò, thoâng tö Instrument: Duïng cuï; khí cuï, coâng cuïï; tradition of the i.: trao ñöa thaùnh cuï Instrumentalism: Thuyeát coâng cuï Insufflation: Thoåi hôi (trong nghi thöùc laøm pheùp daàu thaùnh) Insult: Laêng maï/nhuïc, xæ vaû Insurance: Baûo ñaûm/hieåm 476

caám cheá (ñk 1332) Interdisciplinary: Lieân khoa, lieân ngaønh Interim: Taïm quyeàn, laâm thôøi Augsburg I.: coâng thöùc giaùo lyù laâm thôøi Augsburg (n. 1548); i. eschatology: tình traïng ng. cheát tröôùc khi soáng laïi; caùnh chung hoïc vong nhaân traïng (veà tình traïng kia cuûa nhöõng ng. quaù coá) Interior: Beà trong, noäi giôùi; noäi taâm; i. life: ñôøi soáng: noäi taâm, thieâng lieâng Interiorism: Thuyeát noäi nguyeân (chaân lyù phaùt nguyeân töø tö duy noäi quan) Interiorize: Noäi taâm hoùa; noäi hieän Intermarriage: Hoân nhaân dò/lieân chuûng; hoân nhaân ñoàng toäc; h. nh. cuøng nhoùm Interment: An taùng Intermediate state: Trung traïng (giöõa luùc cheát vaø luùc soáng laïi) Internal forum: Toøa trong Internuncio: Ñaëc söù, coâng söù Toøa thaùnh Interpersonal: Lieân baûn vò, lieân ngoâi vò

Intelligibility: Khaû tri, khaû nieäm, coù theå hieåu, deã hieåu Intention: YÙ ñònh, yù höôùng; muïc ñích; yù nguyeän, yù chæ Intentional: Coá yù, coá tình; i. behavior: thaùi ñoä coá yù Interact(-ion): Taùc ñoäng qua laïi, taùc duïng töông hoã, töông taùc Intercede: Caàu baàu, chuyeån caàu; can thieäp (giuùp) Intercession: Caàu thay nguyeän giuùp, chuyeån caàu, can thieäp, can thænh Intercessor: Ngöôøi: can thieäp, xin giuøm, laøm trung gian Interchange of predicates: Chuyeån thoâng ñaëc tính (x. communication of properties, communicatio idiomatum) Inter-Church: Lieân giaùo hoäi Intercommunion: Thoâng hieäp bí tích lieân giaùo phaùi Interconfessional: Lieân tín phaùi, lieân giaùo hoäi Interdenominational: Lieân giaùo phaùi Interdepedence: Phuï thuoäc laãn nhau, hoã/töông thuoäc Interdict: Caám chæ (khoâng ñöôïc haønh söû chöùc vuï hay söû duïng nôi choán naøo ñoù); treo cheùn; vaï 477

Intinction: Chaám, nhuùng (röôùc leã baèng caùch chaám Mình vaøo Maùu Thaùnh) Intolerance: Baát khoan dung, khoâng: nhaân nhöôïng, bao dung; baát nhaãn, coá chaáp In toto: Toaøn boä, toång theå Intransitive: Noäi ñoäng; i. form: daïng noäi ñoäng; i. verb: noäi ñoäng töø Intrinsic evil: AÙc/döõ töï baûn chaát Introduction: Nhaäp moân, n. ñeà, vaøo ñeà, daãn nhaäp, daãn luaän; khai taâm; du nhaäp; khuùc daïo ñaàu (nhaïc); i. of the case: khôûi toá (ñk 1501) Introductory rites: Nghi thöùc: môû ñaàu, nhaäp leã Introit: Kinh nhaäp leã Introspection: Noäi quan/ kieåm, töï xem xeùt/quan saùt noäi taâm (cuûa mình) Introversion: Höôùng ngaõ, noäi höôùng Intuition: Tröïc giaùc/quan Intuitionism: Tröïc giaùc thuyeát Intuitive vision: Tröïc kieán (TC treân thieân ñaøng) Invalid: Voâ hieäu löïc; voâ caên cöù; voâ giaù trò, baát thaønh; taøn pheá, pheá binh, pheá nhaân

Interpolation: Maïo nhaäp, theâm vaên; noäi suy Interpret(-ation): Giaûi thích; strict i.: g. t.: saùt nghóa, theo nghóa heïp Interregnum: Thôøi gian khuyeát vò (giöõa hai ñôøi vua hoaëc Giaùo Hoaøng...) Interrupt(-ion): Giaùn ñoaïn, ngaét quaõng Inter-school: Lieân tröôøng Interstices: Khe, keõ hôû; giaùn kyø (thôøi gian giaùn caùch toái thieåu caàn phaûi giöõ nhöõng khi chòu caùc chöùc [thaùnh]) Inter-Testamental: Thôøi kyø giöõa Cöïu vaø Taân Öôùc Interventionism: Chuû nghóa can thieäp Intestate(-acy): Khoâng di chuùc; i. estate or succession: phaùp ñònh thöøa keá; to succeedto an i. estate: keá thöøa theo phaùp ñònh Intimacy: Quen thaân, thaân maät, maät thieát; tö tình, gian daâm; intimacies: cöû chæ suoàng saõ Intimate: Thaân maät, maät thieát; thaâm saâu Intimation: Thoâng tri, th. baùo, th.caùo; thoâng/toáng ñaït 478

In vivo: Trong cô theå Invocation: Khaån caàu, caàu khaán, keâu caàu; phuø hoä Invoke: Vieän daãn; caàu khaån/ xin; goïi leân, gôïi laïi/ra Involuntary: Voâ tình/yù, khoâng: chuû taâm, coá yù; ngoaøi yù muoán Involution: Raéc roái, khoù khaên; cuoän thu laïi; thoaùi hoùa/boä; teo toùp Involvement: Tham gia, dính líu, can döï; goàm haøm Inward(-ness): Phía trong; noäi taâm; noäi dung saâu saéc Iota: Chöõ i; chi tieát nhoû nhaát Ipsissima verba (vox) Christi: Ngoân töø/lôøi cuûa chính ÑK Ipso facto: Töï/do chính söï vieäc; töùc khaéc Irenic(-nism): Thaùi ñoä chuû hoøa, dung nhöôïng; chuû höôùng thoûa hieäp Irenics, i. theology: Thaàn hoïc hoøa hôïp (giöõa caùc giaùo hoäi, coù tính caùch phoái hôïp) Ironic(-ical), irony: Mæa mai, chaâm bieám Irrational: Phi lyù, phaûn lyù, khoâng hôïp lyù; khoâng coù lyù trí, phi lyù tính; voâ tyû

Invalidate: Voâ hieäu hoùa, baõi hieäu Invalidating law: Luaät baõi hieäu Invention of the Cross: Phaùt hieän Thaùnh Giaù Inversion: Ñaûo ngöôïc, nghòch ñaûo, chuyeån ñaûo Invest: Trao quyeàn, boå nhieäm; bao vaây; ñaàu tö Investigation: Ñieàu tra; tra cöùu, nghieân cöùu Investiture: Taán phong; thuï phong, töïu chöùc; i. controversy: vuï tranh caõi veà quyeàn chæ ñònh giaùo chöùc (giöõa ÑHG vaø hoaøng ñeá, tk 11-12); lay i.: vieäc giaùo daân chæ ñònh giaùo só giöõ caùc giaùo chöùc; i. with ring and crosier (staff): leã trao quyeàn (vôùi nhaãn vaø gaäy: bieåu hieäu quyeàn GM) Invincible: Khoâng theå chinh /khaéc phuïc, baát khaû thaéng, voâ ñòch; baát khaû trieät; i. ignorance: voâ tri baát khaû trieät (ngoaøi söùc hieåu bieát) Invisibility: Voâ hình Invitation: Keâu môøi; môøi goïi; moïc goïi Invitatory: Thaùnh vònh giaùo ñaàu, ca nhaäp tuïng In vitro: Trong oáng nghieäm 479

truyeàn) Isaac: I-sa-ac Isagogics: Phaàn daãn nhaäp Isaiah: I-sai-a, Is; Ascension of I.: Isaia thaêng thieân (nguïy thö) Islam: Hoài giaùo Israel: Ít-ra-en Israeli: Coâng daân quoác gia Israel Israelite: Do thaùi Issue: Vaán ñeà, tranh ñieåm; keát thuùc; keát quaû; phaùt xuaát; phaùt haønh; soá baùo Ite, missa est: Leã xong, haõy ra veà Iteration: Taùi haønh/dieãn, laëp laïi nhieàu laàn Itinerant(-ancy): Löu ñoäng Itinerary: Haønh/loä trình IUD: Voøng traùnh thai Iure divino: Do thaàn luaät Ius: Luaät, phaùp luaät (x. jus)

Irrationalism: Phi lyù tính; thuyeát phi lyù tính (naêng löïc phi lyù tính chi phoái vuõ truï) Irredentism: Phong traøo taùi chieám laõnh ñòa (cuûa quoác gia, taïi YÙ) Irregularity: Baát hôïp luaät (ñk 1040), traùi quy phaùp, ngaên trôû (chòu chöùc) Irrelevance, -cy: Khoâng thích ñaùng/hôïp; laïc ñeà; khoâng: ñuùng luùc, hôïp thôøi Irreligion(-ious): Voâ toân giaùo Irremissible: Khoâng theå tha thöù Irremovability: Khoâng theå: di chuyeån, thuyeân chuyeån Irreversible: Khoâng theå ñaûo ngöôïc, chuyeån hoài Irvingi(ani)sm: Phaùi hoaëc thuyeát Irving (1792-1834: töï xöng laø Catholic Apostolic Church: GH Coâng giaùo Toâng

480

J

Jehovah: Gia-veâ (Yhwh vôùi caùc nguyeân aâm cuûa Añoânai) Jehovah's Witnesses: Chöùng nhaân Jeâhoâvah (toân phaùi) Jeremiad: Lôøi: than vaõn, ai oaùn Jeremiah: Gieâ-reâ-mi-a, Gr Jerusalem: Gieâ-ru-sa-lem Jesse: Gieâ-seâ; J. window: Cöûa soå Gie-seâ (baèng kính gheùp maøu mieâu hoïa caây phaû heä cuûa ÑK) Jesuits: Tu só Doøng Teân (Chuùa Gieâsu; vieát taét: SJ) Jesus Christ: Gieâsu Kitoâ; J. prayer: kinh caàu Ñöùc Gieâsu (nhaéc ñi nhaéc laïi caâu: "Laïy Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con TC, xin thöông xoùt con laø keû coù toäi") Jew: Ngöôøi Do thaùi Jewish: Do thaùi Job: Gioùp, G Testament of J.: Chuùc thö oâng Gioùb (nguïy thö) Jocist (Jeunesse Ouvrieøre Chreùtienne): Thanh Lao Coâng (Thanh nieân Lao ñoäng Kitoâ) Joel: Gioâ-en, Ge Johannine: Lieân quan ñeán hoaëc thuoäc Gio-an; j. comma: caâu ghi chuù gheùp theâm (vaøo giöõa 1Ga 5: 7-8); j. passage: vaên ñoaïn phong caùch Gioan (Mt 11:25; Lc 10:22)

J: Doøng vaên hoaëc truyeàn thoáng Yavít (Jahvist) Jacob: Gia-coùp; J's ladder: thang Gia-coùp (St 28:10-12) Jacobins: (xöa) Tu só Doøng Ñaminh; (nay) nhoùm caùch maïng; (Phaùp) ng. thuoäc khuynh höôùng daân chuû tieân tieán Jacobites: Giaùo phaùi Giacoâbita, (do Giacoâbeâ Beârañeâoâ ôû Siri chuû xöôùng: moät chi phaùi cuûa nhaát tính thuyeát, phaàn lôùn ñaõ hieäp nhaát vôùi GH coâng giaùo) Jahvist(-ic): Nguoàn/doøng/ tröôøng phaùi Yavít (duøng töø Yhwh laøm teân goïi TC) Jainism: Ñaïo Giaina (AÁn ñoä, nhò nguyeân) Jairus: Gia-ia (Mc 5,22) James: Gia-coâ-beâ, Gc; Epistle of J.: thö thaùnh Giacoâbeâ ("anh em Chuùa Gieâsu"); J. the Great: G. Tieàn (con Zeâbeâñeâ); J. the Less: G. Haäu (con Anpheâ) Jansenism: Thuyeát Giaêng-sen (Jansenius); ñaïo lyù khaéc khoå Jargon: Bieät ngöõ; tieáng loùng Jealous(-y): Ganh tò, ñoà kò, phaân bì, ghen gheùt; ghen tuoâng 481

(döïng ngang giöõa cung thaùnh vaø loøng chính nhaø thôø); Thaùnh Giaù gaùc caàu (döïng phiaù treân ban coâng vöøa noùi) Jubilation: Haân hoan, hoan hæ, vui möøng hôùn hôû Jubilee: Naêm/ôn toaøn xaù; ngaân/kim khaùnh Jubilees, Book of: Saùch Gioâben (nguïy thö) JUD (Juris Utrius Doctor): Tieán só löôõng luaät (giaùo luaät vaø daân luaät) Judaea: Xöù Giuñeâa Judah: Giu-ña (con Gia-coùp, boä toäc Giuña) Judaism: Do thaùi giaùo Judaize: Theo loái soáng Do thaùi (Gl 2:14) Judaizers: Kitoâ höõu chuû tröông giöõ luaät Do thaùi Judas: Giu-ña; J. Iscariot: Giuña Ít-ca-ri-oát; J. Maccabaeus: Giu-ña Ma-ca-beâ Jude: Giu-ña (Ta-ñeâ-oâ, toâng ñoà); thaùnh thö Giu-ña, Gñ Judge: Quan toøa, thaåm phaùn; xeùt xöû; ñoaùn xeùt Judges, book of: Thuû-laõnh, Tl Judgment: Phaùn ñoaùn, ñoaùn xeùt

John (gospel): Gio-an (Phuùc AÂm), Ga; Acts of J.: Coâng vuï Gio-an (nguïy thö); Epistles of J.: thö thaùnh Gio-an (1Ga, 2Ga, 3Ga); J. the Baptist: Gio-an Taåy Giaû Joinder of issues: Ñoái tuïng aùn vuï (ñk 1513) Jonah: Gioâ-na, Gn Joseph: Giu-se Josephi(ni)sm: Chuû thuyeát Giuse (do hoaøng ñeá Giuse II cuûa ñeá quoác AÙo-Hung [1765-1790] ñeà xöôùng, chuû tröông nhaø nöôùc coù quyeàn chi phoái GH) Josephites: Tu só Doøng thaùnh Giuse Thaùnh Taâm Chuùa (SSJ, n. 1866) Joshua: Gioâ-sueâ, Gs Jove: Thaàn Jupiter Jovian: Thuoäc thaàn Jupiter hoaëc sao Moäc Joy: Nieàm vui, vui möøng, hoan hæ; Joys of the Blessed Virgin: Thaát hæ Thaùnh Maãu (7 nieàm vui cuûa ÑM: kinh suøng kính ÑM, töïa nhö kinh maân coâi) Joyful: Vui veû, hoan hæ; j. mysteries: naêm söï vui Jube: Giaûng ñaøi, toøa giaûng; gaùc caàu/ban coâng cung thaùnh 482

Jus, Ius: Luaät, phaùp luaät; j. gentium (law of nations, customary law): phaùp luaät daân gian, leä phaùp Just: Ñuùng, chính xaùc; coâng baèng/minh; coâng chính; ñuùng vaøo luùc, vöøa luùc/môùi Justice: Coâng bình; coâng lyù; coâng chính; tö phaùp; commutative j.: coâng baèng giao hoaùn; distributive j.: coâng baèng phaân phoái; legal j.: c. chính phaùp lyù; original j.: c. chính nguyeân khôûi/thuûy; punitive j.: c. lyù tröøng phaùp; remunerative j.: coâng lyù thuø ñaùp; social j.: coâng baèng xaõ hoäi; vindicative j.: c. lyù tröøng baùo Justify(-ication): Coâng chính hoùa; bieän hoä; bieän minh, baøo chöõa; chöùng/xaùc minh; chænh haøng (chöõ) Justifying grace: Ôn coâng chính hoùa

Judgment: Xeùt xöû; baûn aùn, thaåm aùn; general j.: phaùn xeùt chung; particular j.: phaùn xeùt rieâng Judicial power: Quyeàn tö phaùp; j. censure: kieåm tröøng tö phaùp Judith: Giu-ñi-tha, Gñt Julian calendar: Lòch Giulioâ (do Giulioâ Ceâsar caûi bieân n. 46 tröôùc coâng nguyeân) Juridic(-al): Thuoäc phaùp lyù; j. person: phaùp nhaân (ñk 113) Jurisdiction: Quyeàn cai quaûn; quyeàn taøi phaùn; delegated j.: quyeàn thöøa uûy; executive j.: q. haønh phaùp; judicial j.: quyeàn tö phaùp; legislative j.: quyeàn laäp phaùp; ordinary j: thaåm quyeàn tuøy chöùc, thöôøng quyeàn; universal j.: thaåm quyeàn phoå quaùt, toaøn quyeàn Jurisprudence: AÙn/phaùp leä, leà loái xeùt xöû (cuûa moät toøa aùn); phaùp luaät hoïc

483

K

Kenosis: Loät/töôùc boû, töï huûy, hö vò hoùa Kenotic: Lieân quan ñeán kenosis; k. theories: giaû thuyeát veà söï «töï huûy» cuûa ÑK Kerygma: Loan baùo, söù ñieäp; noäi duïng cô baûn cuûa Tin Möøng Kerygmatic theology: Thaàn hoïc söù ñieäp Tin Möøng Kethubim: Thaùnh söû gia (x. hagiographa) Key: Chìa/choát khoùa, boä phaän khoùa-môû; khoùa, ñieäu (aâm nhaïc); phím, nuùt baám; lôøi giaûi; bí quyeát; chuû yeáu, then choát; k. of knowledge: chìa khoùa cuûa hieåu bieát (Lc 11:52); k. of the Kingdom: chìa khoùa Nöôùc Trôøi (Mt 16:19); power of the k.: quyeàn chìa khoùa (cuûa thaùnh Pheâroâ) Keynote address: Baøi trình thuyeát chuû ñaïo (neâu caùc vaán ñeà quan troïng) Kidnapping: Baét coùc; baét laøm con tin Kind: Loøng toát, töû teá, aân caàn; loaïi, gioáng, thöù; tính chaát, phaåm chaát; under both k.(s): döôùi hai hình Kindness: Loøng toát, töû teá; aân caàn; deã thöông

Kabod: Vinh quang Kahal: Hoäi, Giaùo hoäi Kairos: Thôøi cô; thôøi cuïc; thôøi gian Kalpa: Kieáp Kaâma: Duïc, tham, tham duïc Kami: Thaàn (Nhaät baûn) Kant(ian)ism: Hoïc thuyeát Immanuel Kant (1724-1804) Karma: Nghieäp, nghieäp quaû, quaû baùo Kataphatic theology: Thaàn hoïc khaúng ñònh Katholicon: Nhaø thôø chính (leã ñieån Bizantinoâ; töông ñöông vôùi Nhaø thôø chính toøa beân Taây phöông) Katholicos: Thöôïng phuï (taïi moät soá GH Ñoâng phöông) Katholikentag: [Ngaøy] Ñaïi hoäi coâng giaùo toaøn quoác (Ñöùc) Keen: Saâu saéc, saéc beùn Keeper: Ngöôøi giöõ gìn, troâng nom, chaêm soùc; one's brother's k.: ng. troâng giöõ em mình (ngöôøi khaùc) (St 4:9) Ken: Taàm nhìn/maét; taàm hieåu bieát

484

kieán th. thieân phuù; k. of.simple intellegence: tri thöùc thuaàn trí; k. of vision: tri thöùc tröïc kieán; natural k.: hieåu bieát töï nhieân; self-k.: töï tri, töï giaùc Koimesis: An giaác nghìn thu (Bizantinoâ; chæ veà ÑM, baø thaùnh Anna) Koinonia: Hieäp thoâng; thoâng coâng Koran: Kinh Koran (Hoài giaùo) Kosher: Thanh khieát, ñuùng tieâu chuaån luaät aên kieâng (cuûa ng. Do thaùi); thöïc söï Kulturkampf: "Ñaáu tranh vaên hoùa" (chieán dòch cuûa chính phuû Thoå - baéc Ñöùc ngaøy nay, choáng GH Coâng giaùo, 1872...) Kyr: Ñöùc Ngaøi (moät bieán daïng cuûa töø kyrios: ng. kitoâ U-cra-ina duøng laøm danh xöng daønh cho caùc giaùm muïc) Kyriakeø: Chuùa nhaät Kyriale: Saùch haùt leã Kyrie eleison: Kinh thöông xoùt Kyrios: Ñöùc Chuùa

King: Vua Kingdom: Vöông quoác; K. of Christ: Vöông quoác ÑK; K. of God: Nöôùc Trôøi, Nöôùc TC, Vöông quoác TC Kings: Saùch Caùc Vua, 1V, 2V Kingship: Vöông quyeàn; K. of Christ: Vöông quyeàn ÑK Kiss of peace: Nghi thöùc chuùc [hoân] bình an (trong Thaùnh Leã) Kleptomania: Thoùi aên caép vaët Knee: Ñaàu goái; bend the k.: quyø goái; ñaàu haøng Knell: Ñaùnh chuoâng baùo töû; ñieàm caùo chung Knight (Hospitaller, of Malta, Templar): Hieäp só, Doøng Hieäp só (Cöùu teá, Malta, Ñeàn thôø); k. of Columbus: hieäp só Coâlomboâ (hieäp hoäi giaùo daân thaønh laäp taïi Hoa kyø n. 1882); Papal k.: hieäp só GH (huaân chöông Toøa thaùnh aân thöôûng) Knowledge: Hieåu bieát, kieán thöùc, tri thöùc; acquired k.: kieán thöùc thaâu thaùi; conceptual k.: tri thöùc khaùi nieäm; infused k.:

485

L

giaùo quyeàn/só; chính saùch duy theá tuïc Laicization: Hoài tuïc; tuïc hoùa Laicus: Giaùo daân Laity: Giôùi giaùo daân (ñk 207) associations of the l.: hieäp hoäi giaùo daân (ñk 327) Lama: Nhaø sö Taây taïng Grand Lama: Ñaït lai Laït ma (Thöôïng Sö) Lamarckism: Thuyeát Lamark (veà tieán hoùa) Lamasery: Chuøa (tu vieän) lama Lamb: Con chieân, cöøu non; eucharistic l.: baùnh thaùnh leã (phaàn baùnh linh muïc caét ñeå truyeàn pheùp: nghi thöùc Bizantinoâ); L. of God: Chieân TC Lamentation: Than khoùc, than vaõn, reân ræ Lamentations: Saùch Ai ca, Ac Lammas day: Ngaøy thoaùt nguïc (moàng 1 thaùng 8: möøng Thaùnh Pheâroâ ñöôïc giaûi phoùng; ngaøy ban pheùp laønh cho baùnh môùi) Lamp of the Tabernacle: Ñeøn chaàu, ñeøn nhaø taïm (ñk 940) Lampstand: Truï/chaân ñeøn Land: Ñaát, vuøng; Holy l.: Thaùnh ñòa (Palestina); l. of the living: theá giôùi ngöôøi soáng, coõi

Labadists: Phaùi thieân nieân Labadie (tk 17-18) Labarum: Côø hieäu cuûa Constantinoâ (vôùi chöõ =Χ+ρ hai chöõ ñaàu cuûa töø Χριστός) Labo(u)r: Lao coâng; coâng vieäc khoù nhoïc; ñau ñôùn khi sinh con; noã löïc Laborious: Caàn cuø; khoù nhoïc, vaát vaû Laconism: Loái dieãn ñaït ngaén goïn Lacuna: Loã hoång, choã troáng; ñoaïn khuyeát, ñieåm thieáu soùt Ladder, spiritual: "Baäc thang thieâng lieâng" (chæ veà böôùc ñöôøng lôùn leân trong ñôøi soáng thieâng lieâng) Lady, Our: Ñöùc Baø; O. L. chapel: nhaø nguyeän Ñ. Baø (trong nhaø thôø); O. L. day: Leã Truyeàn tin (25 thaùng 3) Laetare Sunday: Chuùa nhaät "Haõy vui leân" (Chuùa nhaät 4 Muøa Chay) Laic: Giaùo daân; theá tuïc, phi toân giaùo Laicism: Chuû nghóa/naõo traïng: phi toân giaùo, tuïc hoùa, choáng 486

(chòu trong giôø phuùt cuoái cuøng); l. supper: böõa tieäc ly; l. things: nhöõng söï vieäc cuoái; cuøng (caùnh chung); l. will: di chuùc Latae sententiae: Tieân keát (aùn) Latency period: Giai ñoaïn tieàm taøng (trong tieán trình phaùt trieån caù tính: tuoåi 5-12) Lateran: Lateâranoâ; L. council: coâng ñoàng (chung) Lateâranoâ (n. 1123, 1139, 1179, 1215, 1512-17); L. councils: caùc coâng ñoàng (ñòa phöông) Lateâranoâ (n. 313, 649) Latifundium(-ia): Ñaïi ñieàn trang, vuøng tö thoå roäng lôùn Latin: Latinh; l. Church: GH Latinh (Taây phöông); l. Mass: leã Misa tieáng Latinh (l. baèng tieáng Latinh; 2. theo leã ñieån Latinh cuûa thaùnh Pioâ V); l. rite: leã ñieån Latinh Latinism: Töø ngöõ ñaëc Latinh Latinist: Chuyeân vieân La ngöõ (ng. thaønh thaïo hay nghieân cöùu tieáng Latinh) Latinization: Latinh hoùa Latitudinarianism: Chuû nghóa phoùng nhieäm/tuùng (Anh giaùo) Latitudinarians: Ng. thuoäc phaùi phoùng nhieäm

ñaát naøy, coõi traàn, coõi nhaân sinh (Is 53:8); promised l.: ñaát höùa Language: Tieáng, ngoân ngöõ; biblical l.: ngoân ngöõ KT (Hipri, Aram, Hylaïp) Laodicean: Ngöôøi Laoñiceâa; tín höõu nguoäi laïnh; höõng hôø (trong caùc laõnh vöïc toân giaùo, chính trò); Epistle to the L.: thö göûi tín höõu Laoñiceâa (nguïy thö) Laparotomy: Thuû thuaät giaûi phaãu buïng Lapidate: Neùm ñaù (cho cheát) Lappets: Daây ñai muõ GM Lapse(-d): Sa ngaõ; boû ñaïo; laàm lôõ, sai soùt Lapsi: X. Lapsed (nhaát laø trong thôøi baùch haïi vaøo caùc n. 24951; xin x. Libellatici) Lapsus: Sa ngaõ, laàm lôõ; l. calami: caâu vieát sô yù, lôõ buùt; l. linguae: caâu noùi sô yù, lôõ lôøi Larceny: AÊn caép Lares: OÂng taùo; gia ñình Last: Cuoái cuøng; l. Adam: Añam cuoái cuøng (ÑK: 1Cr 15:45; Rm 5:12-21); l. judgement: phaùn xeùt cuoái cuøng; l. gospel: baøi Phuùc aâm cuoái leã (xöa); l. rites/sacraments: caùc nghi thöùc/bí tích cuoái cuøng 487

l. people: giaùo daân Laying on of hands: Ñaët tay (truyeàn chöùc) Lazaret(-to), Lazar-house: Traïi phong; nhaø caùch ly Lazarists: Tu só Doøng thaùnh Vinh sôn (saùng laäp n. 1625) Lazarus: La-da-roâ; ng. phong cuøi; ngheøo ñoùi, aên xin; L. Saturday: thöù 7 tröôùc Leã laù Leadership: Cöông vò laõnh ñaïo (chöùc vuï, coâng taùc, ñöôøng höôùng) Leave of absence: Thôøi gian ra ôû ngoaøi (tu só doøng hoaëc giaùo só ñòa phaän: hôïp phaùp) Leaven: Men; l.-ed bread: baùnh coù men Lectern: Giaûng ñaøi, buïc giaûng kinh, giaù ñoïc saùch Lectio continua: Ñoïc lieân tuïc (phöông thöùc saép caùc baøi ñoïc trong phuïng vuï Thaùnh Leã tuaàn töï vaø lieân tuïc theo vaên baûn caùc saùch Kinh Thaùnh, nhö ñang thaáy trong chu kyø phuïng vuï ngaøy nay) Lectio divina: Ngaãm ñoïc Lôøi Chuùa Lection: Baøi ñoïc; dò baûn Lectionary: Saùch baøi ñoïc

Latria: Thôø phöôïng (daønh rieâng cho moät mình TC) Latrocinium: Coâng ñoàng phi phaùp EÂpheâsoâ (n. 449) Latter-Day Saints (Mormons): GH cuûa caùc Thaùnh hieän ñaïi Lauds: Kinh saùng; giôø Kinh Ca Ngôïi Ban Saùng Lavabo: Nghi thöùc röûa tay Lavish: Hoang phí, xa xæ; xa hoa Lavra: Coäng ñoàng aån tu (xöa) Law: Luaät, luaät phaùp; l. of nature: luaät töï nhieân; l. of retaliation: l. baùo phuïc; l. of the Church, Canon l.: giaùo luaät; universal l.: luaät: chung, phoå quaùt (cho toaøn theå GH) Lawful: Hôïp phaùp Lawgiver, -maker: Nhaø: laøm luaät, laäp phaùp Lawyer: Luaät sö Lax conscience: Löông taâm: lôi loûng, phoùng thöù Laxism: Khoan thöù/hoøa; phoùng thöù thuyeát; loái soáng buoâng thaû Lay: Giaùo daân; khoâng chuyeân moân, tay ngang; l. apostolate: vieäc toâng ñoà giaùo daân; l. baptism: röûa toäi do giaùo daân cöû haønh; l. brother/sister: trôï só; l. ministry: thöøa taùc vuï giaùo daân; 488

Leonine: Lieân quan ñeán Leâoâ; l. city: quaän Roâma (Leâo IV, höõu ngaïn soâng Tiber); l. prayers: kinh ñoïc sau Thaùnh Leã (Leâo III, cho tôùi n. 1964); l. sacramentary: Saùch phuïng vuï thaùnh Leâoâ Caû Leper: Ngöôøi phong cuøi; l. window: cöûa soå ng. phong cuøi (ñeå hoï döï Thaùnh Leã) Leprosy: Beänh phong cuøi Lesbianism: Chöùng: ñoàng nöõ giôùi luyeán aùi, loaïn daâm ñoàng nöõ giôùi Lesson: Baøi ñoïc phuïng vuï (khoâng phaûi laø Phuùc AÂm) Lethal: Laøm cheát ngöôøi, gaây cheát; gaây thieät haïi Letter(s): Chöõ; thö; vaên hoïc; apostolic l.: toâng thö; dimissorial l.: Thö uûy quyeàn truyeàn chöùc, thö giôùi thieäu (ñk 1018); l. of obedience: baøi sai; l. of Orders: chöùng thö chöùc thaùnh (do GM truyeàn chöùc caáp); pastoral l.: thö muïc vuï; testimonial l.: chöùng minh thö; the l. and the spirit: vaên töï vaø tinh thaàn Leuk(a)emia: Beänh baïch caàu

Lector: Thaày/ng. ñoïc saùch; function of l.: phaän vuï ñoïc saùch (ñk 230§2); ministry of l.: taùc vuï ñoïc saùch (ñk 230§1) Lecture: Baøi trình giaûng (daïy hoïc), baøi thuyeát trình Legacy, pious: Di saûn ñaïo ñöùc (ñk 1299tt) Legal: Hôïp phaùp; phaùp lyù Legalism: Thoùi vuï luaät Legate: Ñaïi söù; phaùi vieân (ñk 362tt); l. a latere: ñaëc söù: toái caän, "a latere" (ñk 358) Legend: Huyeàn thoaïi, truyeän coå tích; golden l.: Haïnh caùc thaùnh Legion: Quaân ñoaøn; ñoâng ñaûo, voâ soá; l. of decency: Hieäp hoäi baûo veä luaân thöôøng phim aûnh (thaønh laäp n.1934 ôû Hoa kyø); l. of Mary: Leâgioâ, Ñaïo binh ÑM Legislation: Laäp phaùp, phaùp luaät Legitimate: Hôïp phaùp; hôïp thöùc, chính ñaùng; l. defense: töï veä chính ñaùng Legitimation: Hôïp thöùc hoùa; hôïp phaùp hoùa (con caùi) Leitmotiv: Neùt chuû ñaïo, chuû ñeà quaùn xuyeán; caâu ñieäp Lent(-en): Muøa Chay 489

thaàn töôïng, trong thôøi baùch haïi n. 249-251) Libellus: Vaên thö; giaáy baùo, traùt; ñôn (ñk 1502tt) Liber Pontificalis: Saùch tieåu söû caùc Giaùo hoaøng Liber Usualis: Saùch haùt phuïng vuï (baèng tieáng Latinh, do ñan vieän Solesmes, Phaùp, xuaát baûn) Liberal: Töï do; phoùng khoaùng; roäng raõi; l. Protestantism: Tin laønh töï do (ít quan taâm ñeán caùc tín ñieàu); l. theology: thaàn hoïc töï do Liberalism: Chuû nghóa töï do Liberalize: Môû roäng töï do Liberation: Giaûi phoùng; phoùng thích, traû töï do; l. spirituality: tu ñöùc/linh ñaïo giaûi phoùng; l. theology: thaàn hoïc giaûi phoùng; l.-theopraxis: thaàn haønh giaûi phoùng Liberian catalogue: Danh muïc caùc Giaùo hoaøng (cuûa Libeârioâ, ghi cho ñeán Liberius: n. 352366) Libertarian: Ng. theo chuû nghóa töï do hoaøn toaøn (voâ chính phuû) Libertine: Ng.: phoùng ñaõng, truïy laïc

Levirate Marriage: Theá huynh hoân (hoân phoái theo cheá ñoä theá huynh: giöõa baø vôï goùa vaø moät anh em cuûa ng. choàng ñaõ cheát, ñeå coù con noái doøng cho ngöôøi quaù coá) Levitation: Pheùp khinh thöôïng thaân, thuaät bay leân cao Levite: Thuoäc chi toäc Leâvi Leviticus: Saùch Leâ-vi, Lv Lex: Luaät; l. credendi: quy luaät ñöùc tin, tín luaät; l. orandi: quy luaät caàu nguyeän, nguyeän luaät; l. talionis: luaät baùo oaùn/phuïc (maét ñeàn maét, raêng ñeàn raêng) Lexical: Thuoäc: töø vöïng, töø ngöõ hoïc Lexicography: Töø ñieån hoïc; bieân soaïn töø ñieån Lexicon: Töø vöïng, töø ñieån chuyeân khoa (thuaät ngöõ) Liability: Traùch nhieäm (phaùp lyù); boån phaän, nghóa vuï; ruûi ro baát traéc, nguy hieåm coù theå xaûy ra; gaùnh naëng, ñieàu baát lôïi; tieàn nôï Liar: Ngöôøi noùi doái Libation: Röôùi röôïu/nöôùc (ñeå cuùng teá); uoáng röôïu Libellatici: Ng. mua chöùng thö (xaùc nhaän giaû hoï ñaõ cuùng teá 490

Ligamen: Daây hoân phoái, hoân heä Light: AÙnh saùng; nguoàn saùng: löûa, ñeøn; l. of glory: aùnh saùng vinh quang, thieân quang Likeness: Gioáng nhau; gioáng nhö, töông töï; bieåu dieän, hình aûnh, chaân dung Lily: Hoa hueä (töôïng tröng cho ñöùc thanh khieát) Limbo: Rìa; laâm boâ; children's l.: anh haøi tieàn thinh; l. of the fathers: nguïc toå toâng Limen: Theàm, ngöôõng (cöûa) Liminal: Möùc ngöôõng (chæ ôû möùc ñoä baét ñaàu nhaän ra hoaëc ño löôøng ñöoïc) Limit-situation: Caûnh huoáng: cöïc haïn, cöïc khaû, cöïc kham Line: Haøng (huyeát toäc); collateral l.: heä toäc haøng ngang, baøng heä; direct l.: heä toäc haøng doïc, tröïc heä Lenear conception of time: Quan nieän thôøi gian theo chieàu daøi Lineamenta: Ñöôøng neùt chính; döï/phaùc thaûo Linguistics: Ngoân ngöõ hoïc Litany: Kinh caàu

Libertinism: Thaùi ñoä/chuû nghóa phoùng ñaõng Liberty: Töï do; l. of conscience: töï do tín ngöôõng; religious l.: töï do toân giaùo Libidinal: Thuoäc: duïc tính, duïc löïc Libidinous: Thuoäc: nhuïc duïc, daâm ñaõng Libido: Duïc tính; duïc löïc, duïc naêng Liceity: Tính hôïp thöùc Licence: Pheùp, giaáy pheùp, giaáy ñaêng kyù; baèng cöû nhaân; baèng laùi xe Licentiate: Cöû nhaân Licentious: Phoùng ñaõng, daâm loaïn Licit: Hôïp thöùc/phaùp, ñuùng luaät Lie: Noùi doái, löøa loïc; sai laàm; officious l.: n. d. ñeå giuùp ng. (vg. cöùu nguy); pious l.: n. d. ñeå laøm vui loøng, vì thöông ng. Life: Söï soáng; ñôøi/cuoäc soáng; ñôøi ngöôøi; sinh maïng, maïng soáng; söùc: soáng, sinh ñoäng; interior l.: ñôøi s. noäi taâm; l. cycle: voøng ñôøi; l. everlasting: söï soáng ñôøi ñôøi; l.-relation: moái lieân heä soáng; spiritual l.: ñôøi soáng thieâng lieâng 491

phong traøo canh taân phuïng vuï; l. prayers: kinh nguyeän phuïng vuï; l. roles: phaän vuï ñoùng giöõ trong phuïng vuï; l. seasons: muøa phuïng vuï; l. service/ ceremony: buoåi cöû haønh/nghi thöùc phuïng vuï; l. year: naêm phuïng vuï Liturgiology: Phuïng vuï hoïc Liturgism: Thaùi ñoä cöïc neä nghi thöùc Liturgist: Chuyeân gia phuïng vuï, nhaø nghi leã hoïc Liturgy: Phuïng vuï; l. of the Eucharist: phuïng vuï Thaùnh Theå; l. of the Hours: phuïng vuï giôø kinh; l. of the Word: phuïng vuï Lôøi Chuùa; children's l.: phuïng vuï thieáu nhi; divine l.: phuïng vuï Thaùnh Leã (Ñoâng phöông); heavenly l.: phuïng vuï: treân Trôøi, thieân quoác Live: Sinh soáng; truù nguï, ôû taïi Livelihood: Phöông caùch sinh nhai, sinh keá; ngheà nghieäp Loaves of Proposition: Baùnh cung hieán Local: Ñòa phöông, sôû taïi; l. Church: GH ñòa phöông; l. Ordinary: Baûn quyeàn sôû taïi (ñk 134 §2); l. Superior: Beà treân nhaø

Literal: Thuoäc chöõ, vaên töï; nghóa ñen; theo saùt ngoân töø, theo nguyeân vaên; l. sense of Scripture: yù nghóa vaên töï cuûa KT; l. translation: dòch: töøng chöõ moät, saùt töøng chöõ Literalism: Loái giaûi thích: baùm saùt vaên töï, theo nghóa töøng chöõ Literary criticism: Pheâ bình vaên chöông; l. genre: theå loaïi vaên hoïc Litigate: Kieän tuïng, tranh chaáp, tr.tuïng; tranh luaän Little: Nhoû, beù; ít; chuùt; l. Brothers/Sisters of Jesus: Tieåu ñeä/tieåu muoäi Doøng Chuùa Gieâsu; l. Flower: thaùnh nöõ Teâreâsa Haøi Ñoàng Gieâsu; l. Flowers of St. Francis: Fioretti: Caùc truyeàn thuyeát truyeän veà thaùnh Phanxicoâ Assisi; l. Office of the Blesed Virgin Mary: Nhaät tuïng kính ÑM; l. Sisters of the Poor: Tieåu muoäi Ngöôøi ngheøo Liturgical: Thuoäc phuïng vuï; l. actions: sinh hoaït ph. vuï; l. celebrations: caùc buoåi cöû haønh phuïng vuï; l. commission: uûy ban ph. vuï; l. garb (vestments): leã phuïc phuïng vuï; l. language: ngoân ngöõ ph. vuï; l. movement: 492

haït gioáng; l.-anthopos christology: kitoâ hoïc lôøi-ngöôøi (baûo toaøn nhaân tính ÑK: tröôøng phaùi Antioâkia); l.-sarx christology: kitoâ hoïc lôøi-xaùc theå (baûo toaøn thieân tính ÑK: tröôøng phaùi Aleâxanñria) Lollards: Toân phaùi Lollard (theo Wycliffe, tk 15; x. Wycliffianism) Longanimity: Khoan thöù, bao dung; nhaãn nhuïc Lord: Chuùa, Ñöùc Chuùa; L's Day: Chuùa nhaät; L's Prayer: kinh Laïy Cha; L's Supper: böõa tieäc ly, böõa tieäc cuûa Chuùa (Tin laønh thöôøng goïi Phuïng vuï Taï ôn vôùi danh xöng naøy); L. of Hosts: Chuùa caùc ñaïo binh Lordship: Quyeàn laõnh chuùa, chuû quyeàn; quyeàn löïc; uy quyeàn Lot: Loâ, môù, ñaùm; vaän soá; soá phaän, thaân phaän; draw/cast l.(s): choïn baéng caùch ruùt thaêm Love: Yeâu meán/thöông; tình yeâu, loøng meán; ñöùc aùi/meán Low: Thaáp, luøn; haï; l. Church: Anh Giaùo Haï phaùi (thieân veà Tin laønh); l. Countries: Haø lan; l. Mass: Leã ñoïc; l. Sunday: Chuùa nhaät thöù I sau Phuïc sinh

Localism: Chuû nghóa/naõo traïng ñòa phöông; thoùi queâ keäch Locative: Thuoäc: tröôøng sôû, ñònh sôû; vò trí caùch Loci communes: Nguoàn xuaát xöù chung; caùc chuû ñeà chung; ñieàu saùo Loco citato: ÔÛ choã ñaõ tröng daãn (tröôùc ñaây) Locus theologicus: Nguoàn cöù lieäu, xuaát xöù thaàn hoïc; chuû ñeà thaàn hoïc Locution: Kieåu noùi, thaønh ngöõ; thaàn ngoân (lôøi TC noùi ra moät caùch sieâu nhieân vôùi moät ngöôøi) Locutory: Phoøng khaùch (tu vieän) Lofty: Cao; cao quyù/thöôïng; traùc tuyeät; kieâu caêng Logia: Taäp ñoaûn ngoân Ñöùc Gieâsu Logic: Loâgíc; loâgíc hoïc, luaän lyù hoïc Logion: Lôøi noùi, ngoân töø cuûa ÑK Logocentrism: Chuû thuyeát: quy ngoân, vuï ngoân töø (ñaët lôøi noùi laøm trung taâm) Loùgos: Lôøi, ngoân töø; trí nieäm; giaùo huaán; söï vieäc, bieán coá; Ngoâi Lôøi; l. aleâtheùs: lôøi thaät; l. aùsarkos: Lôøi khoâng xaùc theå, voâ theå; l. eùnsarkos: Lôøi trong xaùc theå, taïi theå; l. spermatikoâs: Lôøi 493

daâm ñaõng/oâ; loøng tham Lustral: Duøng ñeå thanh taåy; töøng 5 naêm Lustration: Leã röûa; thanh luyeän Lutheranism: Thuyeát/giaùo phaùi Luther (1483-1546) Luxury: Xa xæ/hoa; loäng laãy; l. article: xa xæ phaåm LXX (Septuagint): Baûn baûy möôi (baûn dòch Cöïu Öôùc trong tieáng Hy laïp) Lying: Noùi doái Lyons, Councils of: Coâng ñoàng (chung) Lyon (n. 1245, 1274) Lyric: Tröõ tình

Loyal(-ty): Trung thaønh, tr.nghóa; thaønh thöïc; trung thöïc; taän tuïy Lucidity: Saùng suoát, minh maãn, tænh taùo Lucifer: Quyû vöông Luxiphe Ludic: Thuoäc veà troø chôi Luke: Lu-ca, Lc Lukewarm: Haâm haåm; laõnh ñaïm, nhaït nheõo, thôø ô, hôø höõng Lumen gloriae: AÙnh saùng vinh quang (ñeå coù theå thaáy TC treân thieân ñaøng) Lumpenproletariat: Voâ saûn löu manh Luna (lunette): Maët nguyeät Lust: Nhuïc duïc; tham duïc,

494

M

Magic: Ma/quyû thuaät; aûo thuaät Magister: Thaày, sö phuï, giaùo sö; m. sacri palatii: coá vaán thaàn hoïc giaùo trieàu Magisterial: Thuoäc huaán quyeàn Magisterium: Huaán quyeàn, quyeàn giaùo huaán; extraordinary m.: h. quyeàn ñaëc bieät, ñaëc huaán; ordinary m.: huaán quyeàn thoâng thöôøng, thöôøng huaán; solemn m.: h. quyeàn troïng thöùc, troïng huaán Magnanimity: Ñaïi löôïng, haøo hieäp, khoan nhaân, taâm huøng chí ñaïi Magnificat: Kinh ngôïi khen Magnificence: Loäng laãy, huy hoaøng, traùng leä, nguy nga Magnitude: Taàm côõ: to lôùn, quy moâ, roäng raõi; taàm quan troïng; ñoä saùng bieåu kieán (thieân theå) Mahayana: Ñaïi thöøa Mahometanism: Hoài giaùo (toân phaùi Mahoâmeùt) Maieutics: Khích bieän phaùp (phöông phaùp gôïi hoûi theo kieåu cuûa Socrates) Mainstream: Chuû ñaïo/höôùng Maitreya: Di laïc Majestic(-y): Uy nghi, oai veä, cao caû, chí toân

MA: Cöû nhaân vaên chöông Macabre: Cheát choùc; ruøng rôïn, kinh khuûng; danse m.: ñieäu nhaûy töû thaàn; tranh veõ töû thaàn daét tay ng. cheát Macarism: Coâng thöùc chuùc phuùc; (GH Hy laïp) taùm moái phuùc thaät Maccabees: Ma-ca-beâ, 1Mcb, 2Mcb (3Mcb vaø 4Mcb laø nguïy thö) Macedonianism: Laïc giaùo Maxeâñoânioâ (moät daïng cuûa Semi-arianism, tk 4-5) Macedonians: Ngöôøi thuoäc phaùi Maxeâñoânioâ Machiavellism: Chính saùch Machiavelli; thuû ñoaïn quyû quyeät, xaûo quyeät Macrocosm: Theá giôùi vó moâ, vuõ truï Mactatio mystica: Saùt teá thaàn bí Macula: Veát, chaám, ñoám Madonna: Ñöùc Meï Magdalens: Kyõ nöõ quy hoái/ chaùnh (phuï nöõ giang hoà/ phoùng ñaõng aên naên hoái caûi) Magi: Caùc Ñaïo só 495

thaû; laïm duïng: ñòa vò, coâng quyõ Maltese cross: Thaäp giaù kyù hieäu cuûa Doøng Hieäp só Malta Malthusianism: Thuyeát Malthus (haïn cheá sinh ñeû ñeå phaùt trieån kinh teá) Mammon: Thaàn tieàn Man: Con ngöôøi, nhaân; choàng; ñaøn oâng, nam giôùi; m. of God: ngöôøi: ñaïo ñöùc, suøng ñaïo; m. of Sin: Phaûn Kitoâ Mandaeanism: Giaùo phaùi Taåy ngoä (Manñeâoâ) Mandala: Khung veõ bieåu hieän vuõ truï; bieåu töôïng coá gaéng töï caûi thieän Mandate: Uyû nhieäm thö (ñk 42); meänh leänh, chæ thò Mandatum: Nghi thöùc röûa chaân (thöù 5 Tuaàn Thaùnh) Man-God: Nhaân-Thaàn (Ngöôøi[Thieân] Chuùa) Manhood: Nhaân loaïi; nhaân tính; tuoåi tröôûng thaønh; nam giôùi; nam tính Manichaeism: Phaùi Manikeâoâ; thuyeát: löôõng nguyeân, nhò nguyeân Manifest: Baøy toû, bieåu hieän, bieåu loä/thò; danh saùch (haønh khaùch, haøng hoùa)

Major: Lôùn; tröôûng thaønh; chuyeân ñeà; ñaïi tieàn ñeà; m. Order: chöùc [thaùnh] lôùn; m. Superior/Moderator: beà treân cao caáp (ñk 620) Majority: Soá ñoâng, ña soá; tuoåi: thaønh nieân, tröôûng thaønh (ñk 97) Makarism: Coâng thöùc chuùc phuùc; caùc moái phuùc thaät (Ñoâng phöông) Malabar Church: GH Malabar (AÁn ñoä) Malachi: Ma-la-khi, Ml Malankar Church: GH Malankar (Malabar coâng giaùo) Male: Trai, nam, ñöïc, troáng; m. chauvinism: thaùi ñoä/naõo traïng troïng nam khinh nöõ Malediction: Nguyeàn ruûa, oaùn traùch, chuùc döõ; tröøng phaït; tai hoïa Malefaction: Ñieàu aùc/haïi; haønh ñoäng: gian taø, baát löông Malestream: Chuû höôùng troïng nam Malevolence: AÙc yù, aùc taâm, xaáu buïng Malice: AÙc hieåm/ñoäc, coá tình phaïm loãi; tinh nghòch/quaùi Malpractice: Haønh ñoäng: baát chính, phi phaùp; baát caån, caåu 496

Phuùc AÂm Mc (cho laø Phuùc aâm xöa nhaát) Marcionism: Laïc thuyeát Marcion (nhò nguyeân, tk 2) Marcionite prologues: Lôøi töïa Marcion (cuûa phaùi Marcion giôùi thieäu caùc thö thaùnh Phaoloâ) Marginated: Bò gaït ra beân leà, ngoaøi leà (xaõ hoäi) Marian: Lieân quan ñeán Ñöùc Maria; m. rosary: traøng (kinh) maân coâi; m. year: naêm Thaùnh Maãu Marianists: Tu só Hoäi Doøng Ñöùc Maria (SM, do G.J. Chaminade saùng laäp, n. 1816) Mariolatry: Toân thôø Ñöùc Maria Mariology: Thaùnh Maãu hoïc Marists: Tu só Hoäi Doøng Truyeàn Giaùo Ñöùc Maria (SM, FMS, do J.C.M. Colin saùng laäp n. 1824) Marital: Thuoäc vôï choàng, hoân nhaân Mark: Maùc-coâ, Mc Market economy: Kinh teá thò tröôøng Marks of the Church: Ñaëc ñieåm GH (duy nhaát, thaùnh thieän, coâng giaùo vaø toâng truyeàn) Maronite Church: GH thaùnh Maron (Liban)

Manifestation: Bieåu loä/thò; bieåu tình; hieän hình, khaûi hieän; m. of conscience: baøy toû: taâm hoàn, löông taâm (ñk 630 §5) Manip(u)le: Khaên ñeo tay (trong Thaùnh Leã thôøi xöa) Manipulation: Thuû taùc/vaän (vaän haønh hay ñieàu khieån baèng tay), thao taùc; leøo laùi Mankind: Nhaân loaïi, loaøi ngöôøi Manna: Man-na Mantra: Coâng thöùc tuïng nieäm (laëp ñi laëp laïi luùc suy nieäm) Manu militari: Baèng vuõ löïc Manual: Saùch giaùo khoa; taäp caåm nang Manualist: Taùc giaû saùch giaùo khoa hoaëc loaïi saùch thaàn hoïc caåm nang Manumission: Giaûi phoùng (noâ leä) Manuscript: Baûn cheùp tay, thuû baûn, baûn thaûo Manuterge: Khaên lau tay (phuïng vuï) Mar: Chuùa, Ñöùc, OÂng (toân xöng) Marabout: Thaày tu Hoài giaùo Maranatha: "Laïy Chuùa, xin ngöï ñeán!" Marcan: Lieân quan ñeán Maùccoâ; m. hypothesis: giaû thuyeát veà 497

Marxism: Chuû nghóa Caùc-maùc Mary: Maria; M. Major, church of St.: Thaùnh ñöôøng Ñöùc Baø Caû (Roâma) Maryknoll: Hoäi thöøa sai Maryknoll (MM, 1911) Marymas: Leã Truyeàn Tin (25-3) Masochism: Khoå/thoáng daâm; chöùng khoaùi: khoå, töï haønh haï chính mình Masonic: Tam ñieåm Masoretes: Caùc nhaø ngöõ phaùp Do thaùi tröôøng phaùi Masorah (tk 6-10) Masoretic text: Baûn vaên Kinh Thaùnh do tröôøng phaùi Masorah baûo löu Mass: Thaùnh leã; concelebrated m.: leã ñoàng teá; exequial m.: leã an taùng; high, solemn m.: leã troïng theå (coù haùt caùc phaàn cuûa phuïng vuï Thaùnh Leã); low m.: leã thöôøng, leã ñoïc; m. for the people: leã caàu cho ñoaøn daân (coäng ñoaøn ñöôïc giao phoù trong coi: ñk 534); m. intention: yù leã, boång leã; m. obligation: boån phaän döï leã (Chuùa nhaät); m. offering: boång leã (ñk 945); m. of the catechumens: phaàn phuïng vuï tröôùc Daâng leã; m. of

Marriage: Hoân nhaân, hoân phoái, giaù thuù; leã cöôùi; free/private m.: töï do soáng chung, tö hoân; civil m.: hoân nhaân luaät ñôøi; m. bond: daây hoân phoái, hoân heä; m. certificate: giaáy giaù thuù; m. encounter: phong traøo/ khoùa thaêng tieán hoân nhaân; m. form: theå thöùc hoân phoái (ñk 1108); m. licences: pheùp keát hoân; mixed m.: hoân nhaân khaùc ñaïo, hoãn hôïp (dò giaùo); ratified and consummated m.: hoân nhaân chuaån nhaän vaø hoaøn hôïp; religious m.: hoân nhaân luaät ñaïo; sacrament of m.: bí tích hoân phoái Marrow: Tuûy; coát tuûy/loõi, tinh tuùy Martyr: ("Chöùng nhaân") Töû ñaïo, tuaãn giaùo; proto-m.: vò töû ñaïo tieân khôûi (thaùnh Steâphanoâ) Martyrdom: Phuùc: töû ñaïo, tuaãn giaùo Martyrium: Thaùnh ñöôøng (coù moä) töû ñaïo Martyrolatry: Toân thôø caùc vò töû ñaïo Martyrology: Saùch tieåu söû caùc thaùnh töû ñaïo; soå caùc thaùnh Marxian: Thuoäc tö töôûng cuûa Karl Marx 498

the presanctified: Leã vôùi Mình Thaùnh ñaõ truyeàn pheùp saün (thöù 6 Tuaàn Thaùnh); m. stipend: boång leã; nuptial m.: leã hoân phoái; pontifical m.: leã ñaïi trieàu (GM); private m.: leã rieâng; requiem m.: leã caàu hoàn; votive m.: leã ngoaïi lòch Mass: Quaàn/ñaïi chuùng, ñaùm ñoâng; khoái, khoái löôïng; m. communication: thoâng tin ñaïi chuùng; m. education: giaùo duïc ñaïi chuùng; m. media: phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng; m. psychology: taâm lyù quaàn chuùng Master: Thaày, sö phuï, chuû; m. General: Beà treân toång quyeàn Doøng Ñaminh; m.-key (pass key): chìa caùi, chìa vaïn naêng; m. of ceremonies: tröôûng ban nghi leã; m./mistress of novices: giaùo taäp, giaùm taäp, taäp sö; m. of the Sacred Palace: tröôûng ñieän Toâng toøa; m. of the Sentences: Pheâroâ Loâmbarñoâ († 1160; taùc giaû cuoán Toång luaän caùc chuû ñeà thaàn hoïc); masterpiece: kieät taùc; m. plan: sô ñoà (keá hoaïch) toång theå Masturbation: Thuû daâm

Materia: Vaät chaát; chaát theå; m. et forma: chaát theå vaø moâ thöùc; m. ex qua: noäi chaát theå, chaát theå chaát lieäu; m. sacramenti: chaát theå bí tích Material: Vaät chaát; höõu hình; vaät lieäu; m. cooperation: hôïp taùc cöù söï (baèng haønh ñoäng beân ngoaøi chöù khoâng yù thöùc hoaëc khoâng coá tình); m. principle: nguyeân toá chaát theå; m. sin: toäi cöù söï (laøm ñieàu xaáu, nhöng khoâng maéc toäi vì haønh ñoäng maø khoâng yù thöùc hoaëc maát töï do) Materialism: Chuû nghóa duy vaät; dialectical m.: duy vaät bieän chöùng; historical m.: duy vaät lòch söû; practical m.: duy vaät thöïc tieãn Materials: X. hylics Maternity: Tö caùch (chöùc naêng) laøm meï; sinh ñeû; tình meï; maãu heä; m. hospital: nhaø hoä sinh; m. leave: nghæ vieäc thôøi sinh nôû (saûn phuï) Mathurins: Tu só Doøng Chuùa Ba Ngoâi Matins or mattins: Kinh saùng Matriarchy: Cheá ñoä maãu quyeàn Matricide: Gieát meï, saùt maãu (x. patricide: gieát cha) 499

Maundi Thursday: Thöù 5 Tuaàn Thaùnh Maurists: Tu só Doøng thaùnh Maur Maxim: Caùch/chaâm ngoân; phöông chaâm, toân chæ Maximalist: Ng. yeâu saùch/ñoøi hoûi toái ña Meaning: YÙ nghóa Mechanism: Boä maùy; cô caáu, guoàng maùy; thuyeát cô giôùi Medal: Huy chöông; aûnh ñeo Medi(a)eval: Thuoäc Trung coå Mediation: Trung gian, moâi giôùi, hoøa giaûi Mediator: Ñaáng trung gian; moâi giôùi Mediatrix: Ñöùc Nöõ trung gian (töôùc hieäu ÑM); M. of all graces: Ñöùc Nöõ tr. gian caùc ôn Medical ethics: Luaân lyù/ñaïo ñöùc hoïc y khoa (xin x. bioethics) Medicinal penalty: Döôïc hình, hình phaït ñieàu trò (ñk 1331tt) Mediocrity: Taàm thöôøng Meditation: Suy nieäm, nguyeän ngaém Medium: Trung dung/ñoä; moâi giôùi; duïng cuï; ñoàng coát Meek(-ness): Hieàn laønh, nhu mì, oân hoøa

Matrilineal: Doøng/hoï meï, maãu heä Matrilocal: Cö truù/soáng beân hoï meï, thuoäc cö sôû maãu toäc (x. patrilocal, virilocal, uxori-local) Matrimonial: Thuoäc: hoân nhaân, hoân phoái; m. consent: öng thuaän keát hoân; m. contract: hoân öôùc; m. court: toøa aùn hoân phoái; m. covenant: giao öôùc hoân phoái; m. impediment: ngaên trôû hoân phoái Matrimony: Hoân phoái/nhaân Matrix(-es, -ces): Töû cung, daï con; khuoân ñuùc/coái; ma traän; soå caùi (thueá vuï) Matter: Vaät chaát; chaát theå; vaán ñeà, chuû ñeà; noäi dung, söï kieän; m. and form: chaát theå vaø moâ thöùc; m. of life and death: vaán ñeà soáng cheát; m. of a sacrament: chaát theå bí tích; prime m.: nguyeân lieäu; printed m.: aán phaåm Matthew: Maùt-theâu, Mt Matthias: Maùt-thi-a; Gospel of St.M.: Phuùc aâm theo thaùnh Mathia (nguïy thö) Mattins: Kinh saùng Mature(-ity): Tröôûng thaønh, chín chaén, thaønh thuïc 500

nhôù; m. acclamation: caâu tung hoâ (sau truyeàn pheùp); m. service: leã truy ñieäu; obligatory m.: leã nhôù quy ñònh (theo phuïng vuï chung); optional m.: leã nhôù tuøy yù Memorization: Ghi nhôù, hoïc thuoäc loøng Memory: Kyù öùc, trí nhôù; in m. of: ñeå ghi nhôù... Mendacity: Noùi doái/ñieâu; xuyeân taïc Mendelism: Thuyeát di truyeàn cuûa LM Mendel († 1884) Mendicants: Tu só Doøng khaát thöïc Mennonite: Giaùo phaùi Menno Menology(-ion): Lieät truyeän caùc thaùnh Menorah: Chaân ñeøn baûy ngoïn (Do thaùi) Mensa: Maët baøn thôø; baøn Mental: Thuoäc trí tueä, tinh thaàn, taâm thaàn; m. ability: taøi trí; m. attitude: thaùi ñoä taâm linh; m. home (hospital): nhaø thöông ñieân; m. prayer: taâm nguyeän; m. reservation (restriction): tieàm cheá yù nghóa (chæ trình baøy söï vieäc maø khoâng muoán noùi roõ ra heát yù nghóa)

Megalomania: Hoang töôûng töï ñaïi (thoùi öa laøm lôùn) Melanchthonians: Phaùi Meâlanchton (1497-1560, Tin laønh) Melch(k)ites: GH baûo hoaøng (Coâng giaùo) Melchizedek: Men-ki-xeâ-ñeâ Meliorism: Thuyeát caûi thieän Melismatic chant: Ca ñieäu ñoäc vaän ña aâm (moät vaàn maø haùt ngaân nga qua nhieàu daáu nhaïc lieân tuïc) Melitians: Phaùi ly khai Melitius (tk 4) Member: Chi theå; boä phaän; phaàn töû, hoäi/thaønh vieân; veá Membership: Tö caùch hoäi vieân; soá hoäi vieân; m. of the Church: phaàn töû cuûa GH, giaùo höõu Memento: Soå tay; caåm nang; kinh töôûng nhôù; m. of the dead: kinh töôûng nhôù keû cheát; m. of the living: kinh caàu cho ngöôøi soáng Memorabilia: Nhöõng söï ñaùng ghi nhôù Memorandum(-s, -a): Soå ghi, nhaät kyù; giaùc thö Memorare: Kinh "Haõy nhôù" Memorial: Kyû nieäm, töôûng nhôù, hoài nieäm; ñaøi kyû nieäm; leã 501

paleolithic vaø neolithic: xem) Mesopotamia: Mieàn trung löôõng haø (xöù Irak ngaøy nay, naèm giöõa hai con soâng Tigre [Tigris: Dajla] vaø Euphrate [Euphrates: Al Furaõt]) Mesozoic: Ñòa trung sinh, mesozoi (ñòa chaát) Message: Thoâng/thö tín; söù ñieäp; thoâng ñieäp Messalianism: Phaùi duy caàu nguyeän (Ñoâng phöông) Messenger: Ngöôøi ñöa tin, söù giaû Messiah or Messias: Ñöùc Meâsia, Ñaáng Thieân sai (tieáng Hy laïp dòch laø CristoùV: Kitoâ, Ñaáng chòu xöùc daàu) Messianic: Thuoäc Ñaáng Thieân sai; m. secret: bí maät veà Ñaáng Thieân sai (moät ñaëc ñieåm cuûa Phuùc AÂm thaùnh Maùc-coâ) Messianism: Nieàm chôø mong Ñaáng Thieân sai; chuû nghóa Meâsia; phong traøo giaûi phoùng cöùu tinh Metacritical: Pheâ bình hoài kieåm Metahistoric: Sieâu lòch söû Metalanguage: Sieâu ngoân ngöõ Metamorphosis: Bieán daïng, b.hình, b.thaùi

Mentality: Taâm thöùc, taâm tính, naõo traïng Meontology: Voâ höõu theå hoïc Mercedarians: Tu só Doøng Ñöùc Baø thöông xoùt (chuoäc keû laøm toâi/noâ leä); doøng nöõ Ñ.Baø thöông xoùt (thöøa sai) Mercy: Thöông xoùt, nhaân haäu, n.töø, töø bi, khoan dung; m. killing: laøm cho cheát eâm dòu, an töû (x. euthanasia); m. seat: toøa thöông xoùt (taám vaøng phuû hoøm bia trong ñeàn thôø Gieârusalem, cho laø toøa Giaveâ); works of m.: coâng taùc töø thieän (Thöông ngöôøi coù 14 moái: thöông xaùc 7 moái, thöông linh hoàn 7 moái) Meretricious: Ñaøng ñieám, thuoäc gaùi ñieám; ñeïp giaû taïo Merger of Institutes: Saùp nhaäp caùc hoäi doøng (ñk 582) Merit: Laäp coâng; coâng ñöùc, coâng lao/traïng; giaù trò; xöùng ñaùng, ñaùng ñöôïc Meritorious: Ñaùng thöôûng; coù coâng Merry: Vui veû, hôùn hôû; ngaø ngaø (hôi say) Mesolithic: Trung thaïch ñaïi (thôøi tieàn söû töø 10.000-8.500 n. tröôùc coâng nguyeân, giöõa 502

löu; M.-East: Trung ñoâng; m. name: teân ñeäm; m.-man: ng.: moâi giôùi, trung gian Midpoint of time: Trung ñieåm thôøi gian Midrash: Chuyeän kieåu Miñrash (kieåu giaûi thích) Migne: Boä Giaùo phuï hoïc (goàm 217 cuoán baèng tieáng Latinh vaø 161 cuoán baèng tieáng Hy laïp) Migration: Di cö; di truù; m. of souls: luaân hoài Militant Church: GH chieán ñaáu, GH taïi theá Military: Quaân söï/ñoäi; m. chaplain: tuyeân uùy quaân ñoäi; m. orders: doøng chieán só; m. ordinariate: giaùo phaän quaân ñoäi Mill Hill (Missionaries, Sisters): Tu só Doøng thaùnh Giuse thöøa sai (MHM) Millenar(ian)ism: Thieân nieân thuyeát Millenium: Thieân kyû/nieân; trì vò ngaøn naêm Mime: Moâ phoûng, baét chöôùc Mind: Taâm trí; taâm linh, tinh thaàn; yù nghó, tö duy; m. of the legislator: chuû yù cuûa nhaø laäp phaùp; m. of the Church: chuû yù (tinh thaàn) cuûa GH

Metanoia: Thay ñoåi taâm thöùc, naõo traïng, caùch suy nghó; saùm hoái, caûi thieän Metaphor: Pheùp aån duï Metaphysic(-s): Sieâu hình (hoïc) Metatheory: Sieâu hoïc thuyeát Metempirical: Sieâu kinh nghieäm Metempsychosis: Luaân hoài (x. reincarnation) Method: Phöông phaùp, caùch thöùc, phöông thöùc Methodism: Giaùo phaùi: Meâthoâñist, Giaùm lyù Methodology: Phöông phaùp luaän Metonymy: Hoaùn duï Metrical Psalter: Saùch haùt Thaùnh vònh (Tin laønh) Metropolitan: Toång GM chính toøa (ñk 435tt) Micah or Micheas: Mi-kha, Mk Michael: Mi-ca-en; M.-mas: leã toång laõnh thieân thaàn Micaen (29-9) Microcosm: Theá giôùi vi moâ; (vaên) theá giôùi thu nhoû Middle: Giöõa, nöûa, trung; m. age: trung nieân; M. Ages: Trung coå; m. class: giôùi trung 503

khoâng phaûi caùch/pheùp, thaùi ñoä khieám nhaõ Misbeliever: Ngöôøi khoâng tín ngöôõng Misconduct: Cö xöû sai pheùp, haønh ñoäng sai traùi; haønh söû/ xöû lyù caåu thaû; laêng nhaêng tình caûm; haïnh kieåm xaáu Miserere: Tv 50 (51) ("Xin xoùt thöông") Misery: Cuøng cöïc, khoán cuøng; baát haïnh, tai hoïa Mishnah: Saùch Mishnah (söu taàm luaät leä Do thaùi) Mismarriage: Hoân nhaân: khoâng hoøa hôïp eâm aám, thieáu haïnh phuùc Misogyny: Gheùt phuï nöõ, yeám nöõ Missa: Thaùnh Leã, Leã Misa Missal: Saùch leã Missing link: Khaâu [coøn] khuyeát Missio: Söù meänh; m. canonica: uûy nhieäm thö; m. Dei: vieäc TC phaùi göûi; söù meänh TC uûy thaùc Missiology: Truyeàn giaùo hoïc Mission: Söù maïng; vieäc hoaëc vuøng truyeàn giaùo; divine m.: söù maïng cuûa moät Ngoâi Vò TC; nhieäm xuaát

Minims: Tu só Doøng thaùnh Phanxicoâ Paola (n. 1435) Minister: Thöøa taùc vieân (ñk 232tt); sacred m.: thöøa taùc vieân chöùc thaùnh Ministerial: Thöøa taùc; m. priesthood: chöùc tö teá thöøa taùc Ministry: Thöøa taùc vuï; ordained m.: thöøa taùc vuï chöùc thaùnh Minjung theology: Thaàn hoïc tieän daân (Ñaïi Haøn) Minor: Nhoû, beù, thöù; vò thaønh nieân (ñk 97); m. orders: caùc chöùc nhoû; m. prophets: caùc tieân tri ‘nhoû’; Friars m.: anh em heøn moïn Minorites: Anh em heøn moïn (Doøng Phanxicoâ) Minority: Thieåu soá; tuoåi vò thaønh nieân Minster: Nhaø thôø lôùn (thöôøng laø cuûa tu vieän) Miracle: Pheùp laï; ñieàu kyø dieäu; m. plays: kòch toân giaùo Miraculous Medal: Linh aûnh (aûnh töôïng ÑM laøm pheùp laï, Paris, Catherine Laboureù, n. 1830) Misanthrope: Gheùt ñôøi, yeám theá Misbehaviour: Cö xöû sai traùi, 504

söï giaùo phuû; supreme m.: beà treân toång quyeàn Modernism: Chuû nghóa ñoåi môùi; töø ngöõ môùi Modernity: Hieän ñaïi tính Modes: AÂm giai bình ca Modesty: Khieâm toán/nhöôøng; ñoan trang, neát na Modus: Caùch thöùc; cung caùch; m. operandi: caùch thöùc haønh ñoäng, cung caùch tieán haønh; m. vivendi: caùch soáng; taïm öôùc Mohammedanism: Hoài giaùo Molech or Moloch: Thaàn oâ nhuïc (2V 23:10; Gr 32:35) Molinism: Thuyeát Molina († 1600) Monad: Ñôn töû; ñôn sinh vaät Monadism: Ñôn töû thuyeát (moãi phaàn töû -vaät chaát vaø tinh thaànñeàu ñöùng ñoäc laäp) Monandry: Cheá ñoä nhaát phu (moät choàng) Monarchianism: Laïc thuyeát ñoäc nhaát thaàn vò (chuû tröông chæ coù moät Ngoâi Vò ñoäc nhaát trong TC) Monarchical bishop: GM ñoäc nhieäm Monarchy: Cheá ñoä quaân chuû; TC nhaát nguyeân nhaát vò

Missionary: Nhaø: truyeàn giaùo, thöøa sai Missioner: Nhaø truyeàn giaùo Mitre: Leã maõo/muõ leã GM Mithraism: Ñaïo Mithra Mixed: Laãn loän, pha troän; m. blessing: caùi may maø laïi chua cay; m. chalice: cheùn röôïu coù pha nöôùc (leã Misa); m. marriage: hoân phoái hoãn hôïp (ñk 1124tt); m. religion: ngaên trôû khaùc ñaïo (hoân phoái, ñk 1983) Mnemonics: Thuaät nhôù (giuùp trí nhôù) Modalism: Laïc thuyeát hình thaùi (cho raèng Ba Ngoâi chæ laø ba "caùch theå" cuûa cuøng moät Ngoâi Vò duy nhaát) Modality: Daïng thöùc; theå thöùc; phöông/caùch thöùc Mode: Hình thöùc; daïng thöùc, caùch theå/thöùc; modes of responsibility (morality): moâ daïng traùch nhieäm luaân lyù (hoïc thuyeát cuûa J. Finnis vaø G. Grisez) Model: Maãu, kieåu, moâ hình; moâ bieåu/maãu; göông maãu Moderate: Tieát cheá; oân hoøa, ñieàu ñoä Moderator of the curia: Giaùm 505

Monogenesis: Sinh saûn ñôn thöùc, ñoàng nguyeân Monogenism: Thuyeát ñoäc toå Monograph: Chuyeân khaûo (coâng trình nghieân cöùu) Monogyny: Cheá ñoä ñoäc theâ (moät vôï) Monolatry: Thôø duy moät thaàn (duø tin coù nhieàu) Monophyletism: Thuyeát ñoäc chi/toäc Monophysi(ti)sm: Laïc thuyeát nhaát tính (ÑK chæ coù moät baûn tính laø thieân tính) Monopsychism: Thuyeát nhaát hoàn (moät hoàn thieâng cho caû nhaân loaïi: Averroes) Monotheism: Ñoäc [nhaát] thaàn giaùo Monothele(i)tism: Laïc thuyeát nhaát chí (cho raèng ÑK chæ coù moät yù chí ñoäc nhaát laø yù chí TC, tk 7) Monsignor: Ñöùc oâng Monstrance: Maët nhaät, haøo quang Montanism: Laïc giaùo Montanoâ (tk 2-3, khaéc khoå vaø caám taùi hoân) Month's mind: Leã gioã 30 ngaøy Moonies: Toân phaùi Moon (Mun)

Monastery: Ñan/tu vieän Monastic: Thuoäc ñan/tu vieän, phong caùch ñan só Monasticism: Loái soáng ñan vieän, aån tu Monenergism or Monoenerg(et)ism: Laïc thuyeát ñôn naêng (cho raèng trong ÑK chæ coù moät naêng löïc ñoäc nhaát hoaït ñoäng, ñoù laø naêng löïc thieân tính, tk 7; x. Monophysitism vaø Monothelitism) Monergism: Thuyeát ñoäc taùc (moät mình Thaùnh Thaàn taùc ñoäng thaùnh hoùa con ngöôøi) Mongolism: Beänh Down, beänh Lang-ñoân-Ñao Monism: Nhaát nguyeân thuyeát Monition: Caûnh caùo; caûnh giôùi; giaáy goïi ra toøa Monitum: Khuyeán caùo Monk: Ñan só, tu só doøng chieâm nieäm, taêng löõ Monocentric: Ñoäc taâm, höôùng/ quy ñoäc taâm Monoenerg(et)ism: X. Monenergism Monogamist: Ng. theo theå cheá moät vôï moät choàng Monogamy: Theå cheá: moät vôï moät choàng, ñôn hoân, nhaát phu nhaát phuï 506

rearmament: phong traøo chaán/phuïc höng luaân lyù ñaïo ñöùc (tk 19); m. sense: caûm thöùc luaân lyù; m. support: uûng hoä tinh thaàn; m. theology: thaàn hoïc luaân lyù; m. virtues: nhaân ñöùc luaân lyù Morale: Tinh thaàn, chí khí Moralist: Nhaø ñaïo ñöùc hoïc Moralistic: Thuoäc chuû nghóa duy luaân lyù; ñaïo ñöùc coá chaáp; öa daïy ñôøi Morality: Luaân lyù, ñaïo ñöùc, ñaïo nghóa; ñöùc haïnh; m. play: kòch luaân lyù (thôøi Trung coå: tranh luaän giöõa Thieän vaø AÙc) Morals: Luaân thöôøng ñaïo lyù, ñaïo nghóa Moravian Brethren (Church): GH Moâravia (töïa nhö Tin laønh) Morganatic Marriage: Hoân nhaân dò ñaúng (ng. quyù toäc keát hoân vôùi thöù daân) Mormons: Giaùo phaùi Moùcmon: GH ÑK cuûa caùc thaùnh thôøi cuoái cuøng (thieân nieân giaùo; x. Latter-Day S.) Morning offering: Kinh daâng ngaøy (cho Thaùnh Taâm Chuùa) Morphology: Hình thaùi hoïc

Moral: Luaân lyù, ñaïo ñöùc; m. argument: taâm cöù ñaïo (laáy tieáng löông taâm laøm baèng cöù ñeå chöùng minh TC hieän höõu); m. certainty: xaùc tính öùc quyeát (thöïc söï coù khaû naêng laø ñuùng/ seõ xaûy ra); m. certitude: xaùc tín öùc quyeát (tin chaéc laø ñuùng); m. conscience: löông taâm; m. development: quaù trình phaùt trieån luaân lyù ñaïo ñöùc hoaëc löông taâm; m. determinants: ñieàu kieän luaân lyù; m. dilemma/ emergency: löôõng theá/khaån traïng luaân lyù (caàn töùc thôøi laáy phaùn ñoaùn luaân lyù giöõa hai phía xem ra ñeàu chính ñaùng hoaëc ngöôïc laïi, ñeå haønh ñoäng); m. discipline: leà luaät luaân lyù; m. evil: söï aùc luaân lyù (toäi loãi); m. goodness: ñieàu thieän luaân lyù; m. insanity: ñoài baïi luaän lyù, ñoài phong baïi tuïc; m. judgment: phaùn ñoaùn luaân lyù; m. law: luaät luaân lyù; m. life: ñôøi soáng luaân lyù; m. order: traät töï luaân lyù; m. permisiveness: buoâng thaû phong hoùa; m. person: phaùp nhaân; m. philosophy: ñaïo ñöùc hoïc; m. positivism: ñaïo ñöùc thöïc chöùng chuû thuyeát; m.

507

Motus: Ñoäng/öùng/xuùc caûm m. primo-primi: ñ. c. sô thuûy (phaûn xaï, khoâng yù thöùc) m. secundo-primi: ñoäng caûm baùn yù thöùc; m. secundi: ñoäng caûm yù thöùc Mourn(-ing): Than khoùc; thöông tieác; tang toùc, saàu thaûm Movable feasts: Leã di ñoäng Movement: Chuyeån ñoäng, vaän chuyeån, v.ñoäng; cöû ñoäng, hoaït ñoäng; bieán ñoäng; xuùc ñoäng; nhaïc ñoaïn; phong traøo Mover: Ñoäng taùc nhaân; ñoäng cô / löïc; ng.: phaùt ñoäng, chuû xöôùng, chuû ñoäng, ñeà xuaát; prime m.: nguyeân ñoäng taùc nhaân; nguyeân ñoäng löïc; nguyeân nhaân voâ nguyeân nhaân (TC); unmoved m.: nguyeân ñoäng taùc nhaân baát bieán Mozarabic rite: Leã ñieån Moâzaraùb (Taây ban nha) Mozzetta: AÙo khoaùc ngaén (GM vaø ÑGH thöôøng duøng, khoaùc leân ngoaøi aùo doøng) Multilocation: Phöùc taïi (hieän dieän taïi nhieàu nôi cuøng moät luùc) Multiple: Nhieàu; phöùc taïp; boäi soá; m. personality: nhaân caùch ña daïng

Mortal: Cheát, hay cheát, phaûi cheát, laøm cho cheát; m. remains: töû thi, di haøi/coát; m. sin: toäi troïng Mortality: Tính hay/phaûi cheát; tyû leä cheát Mortification: Haõm mình, haønh xaùc, khoå cheá Mortuary: Nhaø xaùc Mosaic: Thuoäc Moâ-seâ; m. Law: Luaät Moâseâ Moslem: Hoài giaùo Mosque: Nhaø thôø Hoài giaùo Motet: Thaùnh ca chaàu pheùp laønh Mother: Meï, maãu; M. Church: Giaùo hoäi Meï; m. country: Toå quoác, maãu quoác, queâ höông; m. of God: Meï TC; m. Superior: Meï beà treân; m. surrogate: ng. thay theá meï, theá maãu Motherhood: Tính meï, chöùc/ ñaïo laøm meï Motivation: Ñoäng cô/löïc, lyù do thuùc ñaåy Motivational hierarchy: Baäc thang ñoäng cô Motto: Phöông chaâm, caùch ngoân, chaâm ngoân; khaåu hieäu Motu proprio: Töï saéc; rescript m. p.: phuùc nghò nhieäm yù (ñk 38) 508

Multiplicity: Nhieàu, voâ soá; ña daïng Multipresence: X. Multilocation Muratorian fragment (canon): Baûn maûnh thö muïc Muratori (xöa nhaát -cuoái tk 2- ghi teân caùc saùch trong Taân Öôùc) Murder: Gieát ngöôøi, saùt nhaân; taøn saùt Musical instruments: Nhaïc cuï/khí Musician: Nhaïc só; nhaïc coâng Muslim: Hoài giaùo Mustum: Nöôùc nho eùp (tröôùc khi leân men thaønh röôïu) Mutation: Bieán/thay ñoåi; ñoät bieán; thay theá, thuyeân chuyeån; chuyeån nhöôïng; chuyeån hoùa Mutatis mutandis: Ñoåi nhöõng gì caàn phaûi ñoåi, vôùi nhöõng söûa ñoåi thích ñaùng Mutilation: Caét maát/huûy hoaïi moät phaàn cô theå, laøm cho queø quaët, taøn taät; phaù hö/hoûng; caét xeùn (vaên baûn) Mutualism: Hoã sinh/trôï; thuyeát/phong traøo töông teá Mutuality: Trao ñoåi qua laïi; giuùp ñôõ laãn nhau, hoã töông/ trôï tính Myriad: Muoân vaøn, voâ soá

Myron: Daàu thaùnh Mystagogic: Thuoäc vieäc khai taâm Mystagogue: Ngöôøi khai taâm Mystagogy: Khai taâm (daãn nhaäp vaøo maàu nhieäm) Mysterium: Maàu nhieäm m. tremendum: maàu nhieäm khuûng khieáp Mystery: Maàu nhieäm; huyeàn nhieäm; huyeàn bí; m. cults: toân phaùi thaàn bí; m. of iniquity: m. nh. toäi aùc; m. of the Rosary: maàu nhieäm maân coâi; m. play: kòch toân giaùo; m. religions: toân giaùo huyeàn bí; m. theory: hoïc thuyeát maàu nhieäm (O. Casel) Mystic: Baäc thaàn nghieäm (thaàn hieäp uyeân nghieäm; xöa= thaàn bí) Mystical: Thaàn nghieäm, thaàn caûm; huyeàn nhieäm; m. Body: Nhieäm Theå; m. experience: kinh nghieäm thaàn caûm, thaàn nghieäm; m. immolation / sacrifice: saùt teá/hy teá huyeàn nhieäm; m. life: ñôøi soáng thaàn nghieäm; m. marriage: nhieäm hoân; m. sense of Scripture: yù nghóa thaàn nghieäm hoaëc bieåu töôïng cuûa KT; m. spirituality: 509

tu ñöùc thaàn nghieäm; m. theology: thaàn hoïc thaàn nghieäm;m. union: nhieäm hieäp Mysticism: Thöïc taïi/hieän töôïng thaàn nghieäm, khoa thaàn nghieäm Myth: Huyeàn thoaïi; thaàn thoaïi, chuyeän hoang ñöôøng Mythical: Huyeàn thoaïi, hoang ñöôøng

Mythicism: Thaàn thoaïi thuyeát Mythism: Thaàn thoaïi tính Mythologist: Nhaø chuyeân moân veà thaàn thoaïi hoaëc thaàn thoaïi hoïc Mythologize: Thaàn thoaïi hoùa Mythology: Huyeàn/thaàn thoaïi hoïc

510

N

daønh cho giaùo höõu thuoäc moät goác quoác tòch, daân toäc, vaên hoùa... naøo ñoù, soáng taïi moät vuøng trong nöôùc khaùc) Nationalism: Chuû nghóa: daân toäc, quoác gia Nativism: Chuû nghóa baûn xöù (Hoa kyø); thuyeát: baåm sinh, tieân thieân tính Nativity: Leã Sinh Nhaät; N. of Our Lord: Leã Giaùng Sinh; N. of the Blessed V. Mary: Sinh Nhaät Ñöùc Trinh Nöõ Maria Natura: Thieân nhieân; n. naturans: thieân nhieân saùng taïo (TC); n. naturata: th. n. thuï taïo Natural: Thieân nhieân; töï nhieân; baåm sinh; n. child: con ngoaïi hoân (hoang); n. family planning: keá hoaïch hoùa gia ñình theo phöông phaùp töï nhieân; n. gift: thieân tö; n. history: vaïn vaät hoïc; n. law: luaät töï nhieân; n. order: töï nhieân giôùi; n. resources: taøi nguyeân thieân nhieân; n. revelation: maïc khaûi töï nhieân; n. rights: nhaân quyeàn töï nhieân; n. sciences: caùc ngaønh khoa hoïc töï nhieân, töï nhieân hoïc; n. selection: choïn loïc hoaëc

Nabi: Tieân tri, ngoân söù Nahum: Na-khum, Nk Naive(-ty): Ngaây thô; ngaây ngoâ, khôø khaïo Name: Teân, danh Holy N.: Thaùnh Danh Gieâsu n. day: ngaøy leã boån maïng (ngaøy möøng teân thaùnh) Narcissism: AÙi kyû, töï kyû aùi moä Narcotic: Thuoác meâ, gaây meâ; ma tuùy Narrative: Trình thuaät, töôøng thuaät, kyù thuaät, keå chuyeän n. of the institution: phaàn töôøng thuaät vieäc laäp Thaùnh Theå n. theology: thaàn hoïc kyù thuaät Narrow: Heïp, chaät; heïp hoøi n.-minded: ñaàu oùc heïp hoøi, nhoû nhen Narthex: Tieàn phoøng/ñöôøng (phaàn tröôùc: töø cöûa vaøo cho tôùi loøng chính nhaø thôø; x. vestibule) Natality: Tyû leä sinh ñeû National: Thuoäc daân toäc, quoác gia; kieàu daân N. Catholic Church: GH c. g. quoác gia (ly khai; x. Old Catholics); n. parish: giaùo xöù toøng daân (cuõng laø toøng nhaân: 511

ñaøo thaûi töï nhieân; n. theology: thaàn lyù hoïc, bieän thaàn luaän (döïa theo lyù trí maø tìm hieåu veà TC; Rm 1:20) Naturalism: Chuû nghóa töï nhieân (phuû nhaän sieâu nhieân; theo khuynh höôùng thuyeát duy thöïc vaø chuû nghóa hieän thöïc) Naturalist: Nhaø töï nhieân hoïc Nature: Thieân nhieân; baûn tính divine n.: thieân/thaàn tính human n.: nhaân tính Naturism: Chuû nghóa thieân nhieân (laáy thieân nhieân laøm goác ngay caû cho toân giaùo; duøng thieân nh. vaøo phöông phaùp trò lieäu; trôû veà vôùi th. nhieân: soáng giöõa th. nhieân, duøng thöùc aên töï nh. vaø «maëc aùo töï nhieân» töùc laø theo moát khoûa thaân; x. nudism) Nave: Loøng nhaø thôø Nazarene or Nazorean: Ng. Na-da-reùt; phaùi Na-da-reùt (kitoâ höõu thôøi ñaàu) Nazareth: Thaønh Na-da-reùt Nazarite or nazirite: Thuoäc phaùi Na-dia (thaùnh hieán vaø giöõ moät soá lôøi khaán, x. Tl 13:5-7; 16:17; Ds 6:1-21; Cv 18:18) Nazism: Chuû nghóa quoác xaõ

Necessitas: Nhu caàu; caàn/taát yeáu, caàn thieát; n. congruentiae: taát yeáu/ thieát: thoâng lyù, thöôøng leõ (theo leõ thöôøng vaø bôûi töông hôïp vôùi caùc lyù leõ khaùc); n. consequentiae(tis): taát yeáu /thieát: dó haäu, haäu keát Necessity: Caàn/khaån thieát; boù buoäc; nhu yeáu phaåm; taát yeáu tính (ñoái laïi vôùi contin-gency: baát taát, ngaãu nhieân, ñoät xuaát); antecedent n.: taát yeáu: dó tieàn, tieân haønh; argument of n.: lyù chöùng duy taát yeáu; consequent n.: taát yeáu: dó haäu, haäu keát; n. of coaction: caàn thieát vì baét buoäc (khoâng theå laøm khaùc); n. of goal: caàn thieát vì muïc tieâu (nhaèm tôùi); n. of means: caàn thieát vì laø phöông tieän (phaûi duøng) Necrology: Soå töû; tieåu söû ngöôøi cheát Necromancy: Thuaät chieâu hoàn, ñoàng boùng Necrophilia: Loaïn daâm töû thi Necropolis: Nghóa ñòa, baõi tha ma Negation: Phuû ñònh; phuû nhaän, töø choái

512

Neologism: Taân taïo töø, töø ngöõ môùi Neo-orthodoxy: Taân Chính thoáng (K. Barth) Neophyte: Taân toøng Neoplatonism: Taân hoïc thuyeát Platoâ Neo-scholasticism: Hoïc thuyeát taân kinh vieän Neo-thomism: Taân hoïc thuyeát Toâma Nepotism: Thoùi con oâng chaùu cha, cheá ñoä gia ñình trò Nescience: Khoâng bieát, voâ tri, baát khaû tri Nesteia: AÊn chay kieâng thòt (Ñoâng phöông) Nestorianism: Hoïc thuyeát (GH) Nestoârioâ, Caûnh giaùo Nether world: AÂm ty/phuû Network: Lieân Ñoaøn (Coâng giaùo ôû Myõ) Neurasthenia: Chöùng suy nhöôïc thaàn kinh Neurosis: Chöùng loaïn thaàn kinh chöùc naêng; nhieãu taâm Neuter: Trung tính, gioáng trung; voâ tính; trung laäp New: Môùi, taân; taân tieán; n. born: treû sô sinh; n. covenant: giao öôùc môùi; n. creation: coâng

Negative: Tieâu cöïc, phuû ñònh, töø choái; n. theology (way): thaàn hoïc phuû ñònh (duøng con ñöôøng phuû ñònh ñeå tìm hieåu veà TC) Negativism: Chuû nghóa phuû ñònh; thaùi ñoä tieâu cöïc Neglect: Khinh xuaát, sao laõng, cheånh maûng, boû beâ Negligence: X. neglect Nehemiah: Nô-kheâ-mia, Nkm Neighbo(u)r: Ng.: haøng xoùm, laùng gieàng, beân caïnh; ñoàng loaïi love of n.: yeâu thöông: tha nhaân, ñoàng loaïi Nem con (nemine contradicente): (khoâng moät ai phaûn ñoái) Ñoàng thanh/ loaït taùn thaønh, hoaøn toaøn nhaát trí Nemesis: Nöõ thaàn baùo phuïc/ öùng Neo-: Taân, môùi Neo-Catholics: Taân Coâng giaùo (Anh giaùo hoaëc moät soá giaùo phaùi Tin laønh) Neocatechumenate: Phong traøo taân döï toøng Neo-chalcedonianism: Tröôøng phaùi Taân Calceâñoânia Neolithic: Taân thaïch ñaïi (x. mesolithic, vaø paleolithic)

513

trình taïo döïng môùi, taïo vaät môùi n. Eve: Eâvaø môùi (danh hieäu ÑM) n. Testament: Taân Öôùc News: Tin töùc; good n.: tin möøng Nexus: Moái keát; quan/lieân heä causal n.: quan heä nhaân quaû Nicaea or Nicea: Niceâa (coâng ñoàng n. 325, 787) Nicene Creed: Kinh tin kính Niceâa Nicolaitans: Laïc giaùo Nicoâla (Kh 2:6) Night: Ñeâm toái, caûnh toái taêm n. of the soul: ñeâm ñen taâm hoàn; n. of the senses: ñeâm ñen caûm quan; n. of the spirit: ñeâm ñen taâm thaàn; n. prayer: giôø kinh toái Nightmare: AÙc moäng Nihil obstat: Ï"Khoâng gì ngaên trôû" (coù theå aán haønh) Nihilianism: Thuyeát hö vò (cho raèng nhaân tính ÑK chæ laø hö vò hoaëc laø aûo theå) Nihilism: Hö voâ thuyeát, dieät tính thuyeát Nimbus: Haøo quang, vaàng saùng Nirvana: Nieát baøn Nisi: Tröø phi, vôùi ñieàu kieän; taïm thôøi; decree n.: nghò quyeát (ly hoân) vôùi ñieàu kieän

Noah: Noâ-eâ; N'-s ark: Thuyeàn Noâ-eâ Nobility: Cao thöôïng, thanh cao; thanh nhaõ; quyù toäc/phaùi Noble: Cao quyù; quyù toäc/phaùi n. guards: caän veä thöôïng traät (cuûa ÑGH; Ñöùc Phaoloâ VI giaûi taùn naêm 1968) Noel: No-en Noctambulism: Chöùng moäng du Nocturn: Kinh ñeâm (xöa: goàm Kinh saùch vaø Kinh saùng cuûa Phuïng vuï giôø kinh ngaøy nay) Nocturnal emission: Moäng di/tinh Noesis: Tö duy; nhaän thöùc; tri naêng Noetic: Thuoäc: lyù trí, tinh thaàn, tri naêng Nolascans: X. Mercedarians Nomadism: Cheá ñoä: du muïc, du cö No man’s land: Vuøng ñaát voâ chuû (naèm giöõa hai quaân tuyeán) Nomenclator: Nhaø: thuaät ngöõ hoïc, danh phaùp (khoa ñaët teân); ng. xöôùng danh (caùc vò khaùch) Nominal: Thuoäc teân, danh töø; chæ coù teân (höõu danh voâ thöïc), theo danh nghóa, hö vò; 514

thieäp; n.-placet: phuû quyeát n.-proliferation: haïn cheá/ chaám döùt phoå bieán; n.-refexive: phi phaûn tænh None: Giôø thöù chín (nhaät tuïng) Nonviolence: Baát baïo ñoäng, hieáu hoøa (khöôùc töø baïo löïc) Noogenesis: Quaù trình: phaùt sinh trí khoân, hình thaønh taâm trí Noosphere: Trí quyeån, caûnh giôùi taâm linh Norm: Quy taéc/phaïm, tieâu chuaån, chuaån möïc Norma: X. norm n. normans (normative norm): quy phaïm chuaån taéc; n. normata (dependent n.): quy phaïm quy ñònh (phuï thuoäc) Normative: Thuoäc: quy phaïm, tieâu chuaån, chuaån möïc Notary: Coâng chöùng vieân, luïc söï (ñk 484) Notes: Ñieåm ghi, chuù cuôùc; ñaëc ñieåm; n. of the Church: Ñaëc tính (höõu hình) cuûa GH; theological n.: ñònh möùc thaàn hoïc (baäc thang giaù trò giaùo lyù duøng ñeå xaùc ñònh möùc ñoä chính tín cuûa caùc ñieåm, caùc vaán ñeà, caùc laäp tröôøng thaàn hoïc... ôû

n. authority: hö quyeàn; n. value: giaù trò danh nghóa; giaù phaùp ñònh (tieàn teä) Nominalism: Thuyeát duy danh Nominative: Danh caùch (hình thaùi cuûa töø laøm chuû ngöõ) Nomism: Thuyeát duy luaät, naõo traïng vuï luaät phaùp; covenantal n.: hoïc thuyeát duy Luaät giao öôùc Nomocanons: Caùc boä söu taäp luaät (goàm caû giaùo luaät laãn daân luaät trong khoaûng caùc tk 4-7) Nomos: Luaät, quy luaät Non-: Khoâng, voâ, baát, phi n. believer: ng.: khoâng tín ngöôõng, voâ tín; n. chalcedonian: khoâng nhaän cñ Calceâñoânia; n.-christian: khoâng kitoâ; n. committal: khoâng cam keát, löûng lô, nöôùc ñoâi; n.-conceptual: phi khaùi nieäm; n.-confessional: phi tín phaùi; n. conformist: phi coâng leä; cöï ñoàng hoùa, khoâng theo thôøi; ng. khoâng [chòu] theo quoác giaùo (Anh giaùo); n. consummation: baát hoaøn hôïp (hoân phoái; ñk 1697); n.-discursive: phi suy lyù/luaän; n.-identity: baát ñoàng nhaát tính; n.-intervention: khoâng can 515

trong heä thoáng tín lyù; goàm caùc ñònh möùc nhö: de fide/thuoäc [noäi dung] ñöùc tin [do maïc khaûi minh nhieân cuûa TC], de fide definita/thuoäc ñöùc tin minh ñònh, proxima fidei/caän tín, theologice certa/xaùc ñaùng veà maët thaàn hoïc; ngöôïc laïi thì coù: theological censures. X. theological) Nothingness: Hö voâ/khoâng Notion: YÙ nieäm, khaùi nieäm; (trong TC) bieät kyù, ñaëc thuø caùch, tö caùch (cuûa moãi Ngoâi trong TC Ba Ngoâi) Notional: Thuoäc khaùi nieäm; thuaàn lyù, tö bieän; (trong TC) thuoäc ñaëc thuø caùch, tö caùch; n. acts: haønh ñoäng bieät kyù, ñaëc thuø caùch (rieâng cuûa moãi Ngoâi trong TC) Notoriety: Roõ raøng, raønh raønh, hieån nhieân, ai cuõng bieát, tieáng taêm, noåi tieáng (caùch rieâng laø xaáu) Notorious: X. notoriety; n. fact.: söï kieän: ñaõ raønh raønh, toû töôøng (ñk 15) Noumemon: Baûn theå, töï theå, thöïc theå (cuûa "hieån töôïng"); (Kant) ñoái töôïng tröïc giaùc trí thöùc

Noun: Danh töø Nous: Trí khoân/tueä, tinh thaàn Nouvelle theùologie: Thaàn hoïc môùi (traøo löu ñoåi môùi thaàn hoïc taïi Phaùp, do Y. Congar, H. De Lubac...chuû xöôùng: bò Thoâng ñieäp Humani generis [n. 1950] chæ trích) Novatianism: Thuyeát Noâvatianoâ († 257, caám tha toäi troïng) Novelty: Môùi meû; môùi laï; taân phaåm Novena: Tuaàn chín ngaøy Novice: Taäp sinh; ng.: taäp söï, chöa coù kinh nghieäm Novissima: Caùc ñieàu cuoái cuøng, thöïc taïi thôøi caùnh chung; de Novissimis: caùnh chung hoïc Novitiate: Taäp vieän, nhaø taäp; thôøi kyø ôû nhaø taäp Nuance: Saéc thaùi; tieåu dò Nubility: Tuoåi: caäp keâ, caäp hoân, keát hoân Nuclear: Thuoäc haït nhaân; n. deterrence: [vuõ khí] haït nhaân kinh cuï (nhaèm ngaên chaën baèng caùch laøm cho sôï) n. family: gia ñình haït nhaân (tieåu gia ñình: chæ goàm cha meï

516

vaø caùc con); n. fission: phaân raõ haït nhaân, phaân haïch Nudism: Khoûa thaân; chuû nghóa khoûa thaân Nudity: Traàn truoàng; traàn truïi Nullification: Huûy boû, voâ hieäu hoùa, baõi hieäu (ñk 10) Nullity: Voâ hieäu, baát thaønh; ng. baát taøi Number: Soá, soá löôïng; nhoùm, boïn; tieát muïc; nhòp ñieäu; n. of the Beast: soá cuûa Con Thuù (=666: Kh 13:18) Numbers: Daân soá, Ds Numen: Thaàn Numinosum: Thaàn thieâng Numinous: Thaàn thieâng, linh thieâng; sieâu trí Nun: Baø sô, nöõ tu, ni coâ (Nhaø Phaät)

Nunc: Baây giôø; n. dimittis: ca vònh Simeâon (Lc 2:29-32); n. stans: hieän taïi vónh haèng Nunciature: Toøa/chöùc söù thaàn Toøa thaùnh Nuncio: Söù thaàn Toøa thaùnh Nunnery: Nöõ tu vieän Nuptial: Thuoäc: hoân nhaân, hoân leã; n. blessing: pheùp laønh hoân phoái; n. Mass: Thaùnh Leã hoân phoái; n. mystery (=baptism): maàu nhieäm hoân öôùc Nurture: Nuoâi naáng, döôõng duïc Nutus (-um): Cöû chæ (ra hieäu baèng ñaàu: gaät/laéc ñaàu; vg. thuû khaúng: gaät ñaàu ñoàng yù), daáu chæ; daáu toû yù, chæ thò, meänh leänh (x. ad nutum: theo yù...) Nymphomania: Chöùng nöõ cuoàng daâm

517

O

Object: Ñoà vaät; khaùch theå; ñoái töôïng, muïc tieâu; boå ngöõ; formal o.: ñoái töôïng moâ thöùc; material o.: ñoái t. chaát theå Object(-ion): Khaùng baùc, baùc beû, phaûn/choáng ñoái; (ñaët) vaán naïn; caùo tò (ñk 1450); consciencious objection (objector): (ng.) töø choái vì löông taâm (khoâng cho pheùp: quaân dòch) Objectify(-ivation): Ñoái töôïng hoùa; khaùch theå hoùa; khaùch quan hoùa Objective: Khaùch quan; khaùch theå; muïc ñích/tieâu; o. morality: luaân lyù khaùch quan; o. report: baùo caùo khaùch quan Objectivism: Chuû nghóa khaùch quan Objectivity: Khaùch quan tính; thaùi ñoä: khaùch quan, voâ tö Oblates: Hieán só (tu só thuoäc moät soá Doøng tu nam nöõ khoâng coù lôøi khaán long troïng, nhö Doøng O.M.I, Doøng Phanxicoâ ñeä Saleâ, v.v...); giaùo daân töï hieán cho TC ñeå phuïc vuï tu vieän; giaùo daân doøng ba Oblation: Daâng hieán, teá leã; teá phaåm, leã vaät; o. theory: hoïc

O Antiphons: Ñieäp ca daøi (caùc ñieäp ca baét ñaàu baèng chöõ O: 1723 thaùng 12) Oath: Lôøi theà, theä öôùc; tuyeân theä (ñk 1199); o. of fidelity: tuyeân theä trung thaønh; promisory o.: lôøi theà höùa Obadiah: OÂ-va-ñia, OÂv Obdurate(-cy): Cöùng coûi, saét ñaù; ngoan coá, chai ñaù, cöùng loøng Obedience: Vaâng lôøi, vaâng phuïc, phuïc tuøng; o. of faith: v.ph. ñöùc tin (Rm 1:5); o. of the pope: khu vöïc thuoäc quyeàn giaùo hoaøng Obediential potency: Thuï naêng thaàn hoùa tuøy phuïc (nhaân tính [taïo vaät] nhôø ôn suûng maø ñöôïc "thaàn hoùa") Obedientiary: Vieân chöùc tu vieän (do beà treân boå nhieäm) Obeisance: Toân kính/suøng; cuùi ñaàu/mình, phuïc baùi Obiter dicta: Nhaân tieän ngoân (lôøi noùi leân vì nhaân tieän) Obituary: Lôøi caùo phoù, ai tín; soå töû/tang; thuoäc ng. cheát

518

thuyeát daâng hieán (Thaùnh Theå) Oblative: Thuoäc daâng hieán; o. love: tình yeâu daâng hieán Obligation: Boån phaän, traùch vuï, nghóa vu; moral o.: boån phaän luaân lyù Obnubilation: YÙ thöùc u aùm, taâm trí lu môø Obreption: Noùi ñieàu giaû doái, gian doái (ñk 63 §2) Obscene(-ity): Tuïc tóu, taø daâm, khieâu daâm Obscurantism: Chính saùch ngu daân Obscure: Toái taêm; toái nghóa Observance: Tuaân thuû; quy luaät Observant: Coù oùc quan saùt, tinh yù; tuaân thuû; nghieâm thuû Observants (-tines): Tu só Doøng Phanxicoâ nghieâm thuû (OFM) Observation: Tuaân thuû; quan saùt, theo doõi; nhaän xeùt, pheâ bình; khieån traùch Observe: Tuaân giöõ; quan saùt o. a festivity: möøng: moät dòp, moät ngaøy leã Obsession: AÙm aûnh; say meâ; diabolical o.: quyû aùm Obstacle: Chöôùng ngaïi

Obstinacy: Böôùng bænh, öông ngaïnh, ngoan coá; dai daúng Occamism: Hoïc thuyeát Occam (Ockham † 1347) Occasion: Dòp, cô hoäi; o. of sin: dòp toäi Occasionalism: Thuyeát duy cô; hoïc thuyeát cô hoäi (1. phuû nhaän moïi thöù nguyeân nhaân thuï taïo, vaø chuû tröông TC laø nguyeân nhaân duy nhaát hoaït ñoäng nôi moïi thuï taïo; caùc thuï taïo chæ laø nhöõng cô hoäi; 2. moät daïng thöùc thaàn hoïc cuûa chuû thuyeát cô hoäi: khoâng phaûi laø nguyeân nhaân phuï tuøy hay duïng cuï, caùc bí tích chæ laø nhöõng cô hoäi cho haønh ñoäng cuûa TC) Occidentalism: Chuû nghóa phöông Taây Occult: Bí aån, che giaáu, kín ñaùo; saâu kín, huyeàn bí; o. compensation: ñeàn buø (buø chì) kín ñaùo Occultism: Huyeàn bí hoïc Occupational: Thuoäc: ngheà nghieäp, coâng vieäc; o. disease: beänh ngheà nghieäp; o. hazard: nguy cô ngheà nghieäp; o. therapy: chöõa trò baèng coâng vieäc (trao vieäc cho laøm) 519

Constantinoáp; o. theology: thaàn hoïc ñaïi keát (sieâu giaùo phaùi) Oecumenism: Phong traøo/ tinh thaàn ñaïi keát Oedipus complex: Maëc caûm Ôñíp Offend(-ence, -ense): Xuùc phaïm, laøm maát loøng, phaïm toäi, vi phaïm; chöôùng ngaïi; thöông toån; taán coâng Offer: Daâng hieán; daâng tieán; ban taëng Offerings: Leã phaåm, leã vaät; taëng phaåm; khoaûn daâng cuùng Offertory: Phaàn daâng leã; o. collection: laïc quyeân (luùc daâng leã); o. song: ca tieán leã Office: Söï vuï, giaùo vuï, chöùc vuï, taùc vuï; nhieäm vuï (ñk 747tt); cô quan; nghi thöùc; divine o.: kinh nhaät tuïng, thaàn vu; ecclesiastical o.: giaùo vuï; Holy O.: [Thaùnh] Boä [giaùo lyù] ñöùc tin; o. of the dead: giôø kinh caàu cho tín höõu quaù coá; o. of readings: kinh saùch Offices of Christ: Caùc chöùc naêng ÑK (vua, tieân tri, tö teá) Official: Uyû vieân taøi phaùn, thaåm phaùn; chính thöùc Officiant: Chuû söï; chuû teá

Occurrence: Bieán coá, cô hoäi, vaän hoäi, tröôøng hôïp; truøng ngoä, leã truøng (hai dòp leã ñeán cuøng moät ngaøy) Ockhamism: Thuyeát Ockham (x. Occamism) Octatheuch: Baùt kinh (8 cuoán ñaàu cuûa Kinh Thaùnh) Octave: Tuaàn baùt nhaät; ngaøy thöù taùm; quaõng taùm (nhaïc) Ocular communion: Röôùc Leã baèng maét (Chaàu Mình Thaùnh) Ode: Thô ca ngôïi; (Ñoâng phöông) moät phaàn cuûa Leã quy Odes of Solomon: Thaùnh vònh Sa-loâ-moân (nguïy thö) Odious law: Luaät ñaïi tröøng («ñaùng gheùt»: caàn phaûi ñöôïc giaûi thích theo nghóa heïp) Odium theologicum: Yeám khí thaàn hoïc (noåi giaän khi tranh luaän veà thaàn hoïc) Odo(u)r: Muøi, hôi xoâng, höông thôm; tieáng taêm (toát hay xaáu); o. of sanctity: danh thôm ñöùc haïnh, coù tieáng laø thaùnh thieän Oecumenical: Ñaïi keát; toaøn theá giôùi, toaøn vuõ; o. council: cñ chung, cñ hoaøn vuõ (ñk 749 §2) o. movement: phong traøo ñaïi keát; o. patriarch: thöôïng phuï 520

Omniscience: Toaøn tri Onanism: Hö daâm (giao hôïp giaùn tinh/nöûa chöøng: chöõ laáy töø teân cuûa Onan trong KT: St 38:8-10); thuû daâm One: Moät; The Evil O.: quyû söù; The Holy O. of God: Ñaáng Thaùnh cuûa TC (Mc 1:24) Oneirism: Chöùng moäng thöùc (thaáy aán töôïng, hình aûnh... nhö trong moäng) Oneness: Duy ñoäc/nhaát tính, ñoäc nhaát Only-Begoten One: Ngöôøi Con Moät (Ga 3:16) Onomatopoeia: Töø töôïng thanh; taïo töø töôïng thanh Ontic: Thuoäc höõu theå hieän thöïc, toàn höõu Ontogenesis or ontogeny: Phaùt sinh/trieån caù theå (quaù trình phaùt sinh caù theå; ñoái laïi vôùi phylogenesis) Ontological: Thuoäc: baûn theå hoïc, höõu theå hoïc; o. argument: lyù chöùng höõu theå hoïc (th. Anselmoâ: khaùi nieäm "TC" ñoøi hoûi "phaûi coù TC"; baèng chöùng tieân thieân) Ontologism: Thuyeát baûn theå, duy höõu theå; tröïc theå luaän (chuû

Officiate: Cöû haønh leã; thi haønh chöùc vuï Officious: Khoâng/baùn chính thöùc; aân caàn, soát saéng (giuùp ñôõ) Oikonomia: Keá hoaïch TC; principle of o.: nguyeân taéc khoan dung Oikoumene: "Theá giôùi coù ngöôøi ôû," hoaøn caàu Oil: Daàu; o. of catechumens: d. döï toøng; o. of the sick: daàu beänh nhaân; o. stocks: bình daàu thaùnh Ointment: Xöùc daàu Old: Giaø, laõo; cuõ, cöïu, coå, xöa; o. believers: tín höõu coå (Nga); o. Catholics: coâng giaùo coå (ly khai sau cñ Vaticanoâ I); O. Testament: Cöïu Öôùc Oligarchy: Chính theå phieät toäc, cheá ñoä ñaàu soû Ombrellino: Taøn/loïng che Omega: Chöõ W (omega: cuoái cuøng); o. point: ñích ñieåm cuoái cuøng (Teilhard de Chardin) Omen: Ñieàm baùo, trieäu chöùng Omission: Boû soùt, boû queân, thieáu soùt; sin of o.: loãi thieáu soùt Omnipotence: Toaøn naêng Omnipresence: Hieän dieän khaép moïi nôi, toaøn taïi 521

cuûa taùc nhaân; taùc nhaân [nhö theá] naøo thì haønh ñoäng [nhö theå aáy] naáy Operation: Hoaït ñoäng, taùc ñoäng, thao taùc; giaûi phaãu; haønh quaân, chieán dòch; pheùp tính Ophites: Xaø giaùo (moät nhaùnh ngoä giaùo) Opiate: Y döôïc (thuoác) coù chaát nha phieán Opinion: YÙ kieán, quan ñieåm; dö luaän; common o.: coâng luaän, yù kieán chung; more probable o.: yù kieán: caùi nhieân hôn, coù xaùc suaát cao hôn (coù khaû naêng ñuùng hôn); o. poll: thaêm doø dö luaän; pious o.: yù kieán ñaïo ñöùc; probable o.: yù kieán caùi nhieân (coù khaû naêng ñuùng); theologically certain o.: yù kieán xaùc ñaùng veà maët thaàn hoïc well founded o.: yù kieán coù caên cöù Opium: Thuoác phieän, nha phieán Opportunism: Chuû nghóa cô hoäi Opportunity: Cô hoäi, thôøi cô, dòp toát Opposition: Ñoái laäp, phaûn ñoái, ñoái khaùng, choáng cöï

tröông cho raèng trí oùc con ngöôøi coù theå tröïc tieáp thaáu hieåu ñöôïc baûn chaát Chuû theå, laø chính Thieân Chuùa; xoùa boû hoaëc laøm lu môø ñi söï khaùc bieät chuû yeáu giöõa laõnh vöïc töï nhieân vaø phaïm vi sieâu nhieâu) Ontology: Baûn/höõu theå hoïc relational o.: höõu theå hoïc quan heä Ontotheology: Thaàn-höõu theå hoïc Onus: Nhieäm/traùch vuï; gaùnh naëng; honor o.: thuyeàn to, soùng caû; o. of proof: [coù] traùch nhieäm [phaûi] chöùng minh Open(-ness): Môû, boû ngoû, môû roäng; côûi môû, coâng khai; khoâng giôùi haïn; o.-ended (contract, discussion...): (hôïp ñoàng, thaûo luaän...) boû ngoû; o.-handed: roäng raõi, haøo phoùng, quaûng ñaïi; o.-hearted: thaät loøng; toát buïng, nhaân haäu; o.-minded: ñaàu oùc: phoùng khoaùng, côûi môû’ o.-question: vaán ñeà ñeå ngoû Opera (soá nhieàu cuûa opus): Nhöõng vieäc laøm, coâng trình, taùc phaåm Operari sequitur esse: Haønh ñoäng thì gioùng theo baûn chaát 522

contradictory o.: ñoái laäp maâu thuaãn; contrary o.: ñ. l. töông phaûn; subalterne o.: ñ. l. haï ñaúng; subcontrary o.: ñ. l. phaân ñoä Oppress(-ion): AÙp böùc, aùp cheá, öùc hieáp; boùp ngheït, ñeø neùn, ñaøn aùp; ngoät ngaït Optative: Öôùc mong; theå nguyeän voïng (ngoân ngöõ) Optimism: Laïc quan chuû nghóa, thaùi ñoä/taâm traïng laïc quan Optimist: Ng. laïc quan Optimistic: Laïc quan Opt(-ion): Löïa choïn preferential o. for the poor: [laäp tröôøng] quyeát taâm phuïc vuï ngöôøi ngheøo, ñaëc ñaõi ngöôøi ngheøo Optional: Tuøy yù, tuøy thích, nhieäm yù, khoâng baét buoäc Opus: Coâng vieäc; coâng trình, taùc phaåm; nhaïc phaåm; O. Dei: Hoäi Opus Dei; Hoäi Linh Muïc Thaùnh Giaù (Societas Sacerdotalis Sanctae Crucis); (Doøng Bieån ñöùc) thaàn vuï o. operantis: vieäc laøm cuûa taùc nhaân; o. operatum: chính söï vieäc ñaõ laøm

Oracle: Lôøi saám, lôøi tieân tri Oral: Baèng lôøi noùi; thuoäc veà mieäng; o. erotism: kích duïc mieäng, khaåu daâm; o. tradition: truyeàn thoáng: khaåu thuï, töông truyeàn, truyeàn khaåu; khaåu truyeàn Orange council: Coâng ñoàng Orange (Phaùp, n 441 vaø 529) Orans or orante: Nguyeän nhaân (daùng ñieäu [hình ngöôøi] dang tay caàu nguyeän) Orate, Fratres: Lôøi môøi "Anh chò em haõy caàu nguyeän" Oration: Dieãn/thuyeát vaên; ñieáu vaên; lôøi daãn Oratorians: Tu só Doøng Oratoârioâ, Doøng giaûng thuyeát (th. Philíp Neâri laäp n. 1564) Oratorio: Nhaïc phaåm Oratoâ Oratory: Nhaø nguyeän (ñk 1223), nguyeän ñöôøng Ordeals: Thieân/thaàn ñoaùn (xöa); thöû thaùch Ordain: Phong chöùc; xeáp ñaët; ra leänh; chæ ñònh; quy ñònh Order: Traät/thöù töï; haøng, loaïi; caáp baäc, giai caáp; cheá ñoä; leänh truyeàn;huaân chöông; o. of charity: traät töï baùc aùi; o. of Christian Funerals: nghi thöùc 523

chung Thaùnh Leã; o. minister: thöøa taùc vieân thöôøng vuï (thöøa haønh taùc vuï theo chöùc naêng ñaõ ñöôïc trao phoù, chöù khoâng phaûi vì ñöôïc bieät phaùi hay uûy quyeàn); o. time: thöôøng nieân Ordination: Phong chöùc, truyeàn chöùc absolute o.: truyeàn chöùc toøng nhaân (LM, GM khoâng thuoäc veà moät ñòa phaän); relative o.: tr. chöùc toøng sôû Ordo: Giaùo lòch; saùch nghi thöùc Organ: Giaøn ñaøn oáng, phong caàm Organ transplant(-ation): Gheùp / caáy cô quan, boä phaän cô theå Organic Articles: Phuï khoaûn hieán phaùp (do Napoâleâoân ban haønh n. 1802) Organicism: Thuyeát duy cô Organigram: Bieåu ñoà toå chöùc Organism: Cô theå, sinh vaät; cô quan, toå chöùc Organist: Ngöôøi söû duïng phong caàm, ñaøn oáng Organon: Phöông tieän tö duy; heä thoáng loâgíc; saùch Organon cuûa Aristoát Orgasm: Cöïc khoaùi (nhuïc duïc)

tang cheá; o. of creation: traät töïï taïo döïng (töï nhieân); o. of execution: bình dieän thöïc haønh; o. of intention: laõnh vöïc yù höôùng; of knowledge: laõnh vöïc nhaän thöùc; o. of salvation: traät töï cöùu ñoä (sieâu nhieân); o. of the Mass: nghi thöùc Thaùnh Leã; o. of temporal affairs: laõnh vöïc theá vuï Order: Doøng tu, hoäi doøng mendicant o.: doøng khaát thöïc religious o.: doøng tu Order(s): Chöùc [thaùnh]; Holy O.: chöùc thaùnh, bí tích truyeàn chöùc (ñk 1008tt); major O.: chöùc lôùn; minor O.: chöùc nhoû Ordinal: Saùch nghi thöùc phong chöùc (Anh giaùo) Ordinance: Saéc leänh; phaùp leänh, quy ñònh; leã nghi Ordinand: Ngöôøi thuï chöùc Ordinant: Ng. truyeàn/phong chöùc Ordinariate: Chöùc vuï/laõnh haït baûn quyeàn toøng nhaân Ordinary: Ñaáng baûn quyeàn (ñk 134); thöôøng; local o.: ñaáng baûn quyeàn: sôû taïi, ñòa phöông; o. jurisdiction: thaåm quyeàn toøng vuï; o. of the Mass: phaàn 524

Orphrey: Daûi theâu vaøng (vieàn aùo leã) Orthodox: Chính thoáng O. Churches: Caùc GH Chính thoáng Ñoâng phöông (khoâng hieäp thoâng vôùi GH Coâng giaùo) Orthodoxy: Chính thoáng tính; chính truyeàn; Kitoâ Giaùo Bizantinoâ O., Feast of: Ngaøy möøng Chính truyeàn (Chuùa nhaät I Muøa Chay) Orthogenesis: Tröïc sinh/ bieán, tröïc ñaéc phaùt sinh Orthopraxy: Chính haønh, haønh ñoäng ñuùng Osiandrian controversy: Cuoäc tranh luaän Andreas Osiander (n. 1550: choáng laïi Luther veà söï coâng chính hoùa) Osmosis: Thaám loïc; thaåm thaáu; thaâm nhaäp; töông nhaäp Ostensory(-ium): Maët nhaät, haøo quang (Mình Thaùnh Chuùa) Ostiariate: Chöùc giöõ cöûa Ostracism: Löu ñaøy, phaùt löu; truaát quyeàn Other world: Theá giôùi beân kia, kieáp sau Otherworldliness: Kieáp sau; khaùc laï, khoâng thöïc teá Our Father: Kinh Laïy Cha

Orient: Phöông ñoâng; veà phía ñoâng; ñònh höôùng Oriental Churches: Caùc GH Ñoâng phöông O. Orthodox: GH Chính thoáng (Ñoâng phöông: khoâng chaáp nhaän cñ Calceâñoânia) Orientalism: Ñoâng phöông hoïc Orientalist: Nhaø Ñoâng phöông hoïc Orientation: Ñònh phöông höôùng, ñònh vò; chæ höôùng, höôùng daãn; phöông höôùng; khuynh höôùng Origenism: Hoïc thuyeát Origen († 187) Origin: Nguoàn goác, caên coäi/ nguyeân; khôûi nguyeân; doøng doõi Original: Thuoäc: goác, nguoàn; nguyeân thuûy; nguyeân baûn; ñoäc ñaùo; kyø quaëc; o. justice / righteousness: aân traïng nguyeân thuûy (tröôùc nguyeân toäi); o. sin: nguyeân toäi Ornament: Ñoà trang trí Orphan: Moà coâi Orphic: Thuoäc Orpheâoâ; thaàn bí Orphism: Traøo löu tu ñöùc chòu aûnh höôûng Orpheâoâ (Apoâlloâ giaùo; thaàn bí); xu höôùng maøu saéc vaø tröõ tình 525

treân (treân: ñaàu, trôøi,...) Overlord: Laõnh chuùa, chuùa teå Overpopulation: Tình traïng /naïn nhaân maõn Overseer: Giaùm thò, giaùm ñoác, ñoác coâng Ovule: Noaõn, teá baøo tröùng Ownership: Quyeàn sôû höõu Oxford movement: Phong traøo Oxford (Anh giaùo, tk 19) Oxymoron: Pheùp nghòch duï, ñieàu nghòch lyù Oxonian: Thuoäc Ñaïi hoïc Oxford

Our Lady: Ñöùc Baø Our Lord: Chuùa chuùng ta (ÑK) Ousia: Baûn theå; baûn tính Outcast: Bò ruoàng boû, bô vô Outcaste: Ng. bò khai tröø khoûi ñaúng caáp (AÁn ñoä) Outcome: Haäu quaû; keát luaän Outlaw: Soáng ngoaøi voøng phaùp luaät; ñaët ra ngoaøi voøng phaùp luaät Ovariotomy: Thuû thuaät caét boû buoàng tröùng Overage: Quaù tuoåi Overhead: Toång phí; phía beân

526

P

P. Library: Caùnh Palatinoâ (moät phaàn cuûa thö vieän Vaticanoâ) Paleography: Coå töï hoïc Paleolithic: Thöôïng (coå) thaïch ñaïi (x. mesolithic vaø neolithic) Paleontology: Coå sinh vaät hoïc Palimpsest: Giaáy da duùng laïi (vieát laàn thöù hai) Palingenesis: Hoài sinh, thuyeát tuaàn hoaøn Pall: Taám ñaäy cheùn thaùnh; khaên phuû quan taøi Palliative: Taïm thay theá; taïm laøm dòu; giaûm nhe; p. care: caùch giuùp giaûm ñau Pallium: Daây pallium (phuø hieäu baèng daây len cuûa chöùc Toång GM, ñk 437) Pallottini, Pallottine Fathers: Tu só Hoäi truyeàn giaùo (PSM, do V. Pallotti saùng laäp n. 1835) Palm: Laù, caønh coï (töôïng tröng cho chieán thaéng, cho cuoäc thaéng giaûi); p. Sunday: Leã Laù Palmistry (palm reading): Thuaät xem: töôùng, chæ tay Pan- : Toaøn, heát thaûy, taát caû Panagia: Toaøn Thaùnh (töôùc hieäu cuûa ÑM) Pan-Anglicanism: Lieân Anh giaùo

P: Doøng vaên truyeàn thoáng tö teá (Priester) Pace: Xin loãi..., xin ñöôïc pheùp..., maïn pheùp Pacifism: Hoøa bình chuû nghóa; hieáu hoøa Padre: Cha (tuyeân uùy) Padroado: Cheá ñoä baûo trôï (Boà ñaøo nha) Paederasty: X. pederasty Paedobaptism: Röûa toäi treû thô / treû con Pagan: Löông daân Paganism: Ngoaïi giaùo Pagoda: Chuøa Pain: Ñau khoå; hình phaït p. of damnation: aùn phaït traàm luaân (hoûa nguïc); p. of the senses: ñau khoå caûm quan Pain beùnit: Baùnh thaùnh Palaeo-: X. paleo- (cuõ, coå) Palamism: Thuyeát Greâgoârioâ Palamas († 1359; tónh toïa) Palatine: Ñoài Palatinoâ (Roâma); quan chöùc; thuoäc cung dinh P. Guard: ñoäi quaân Toøa Thaùnh Vaticanoâ (giaûi taùn n. 1970)

527

Vò thò tuøng ÑGH; p. flag: côø Toøa Thaùnh [Vaticanoâ]; p. household: gia nhaân phuïc vuï ñieän Giaùo Hoaøng; p. States: laõnh ñòa Giaùo Hoaøng; p. theologian: coá vaán thaàn hoïc cuûa Giaùo Hoaøng Papalism: Chuû nghóa cöïc toân Giaùo Hoaøng, thaùi ñoä ñeà cao Giaùo Hoaøng quaù möùc Papism(-ist): Cheá ñoä giaùo hoaøng; thaàn phuïc Giaùo Hoaøng (coâng giaùo; haøm yù chæ trích, mæa mai) Papyrology: Chæ thaûo thö hoïc, khoa nghieân cöùu vaên baûn chæ thaûo (giaáp coùi) Parable: Duï/nguï ngoân Paraclete: Ñaáng: Phuø trôï, Baøo chöõa (Thaùnh Linh) Paracritical: Caän pheâ bình Paradigm: Khuoân maãu, moâ bieåu; heä bieán hoùa; traùc ngoân (trình thuaät Phuùc AÂm neâu baät moät lôøi noùi ñaëc bieät cuûa Ñöùc Gieâsu) Paradise: Laïc vieân; thieân ñaøng Paradosis: Truyeàn thoáng soáng ñoäng, löu truyeàn Paradox: Nghòch lyù; nghòch bieän; ngöôïc ñôøi Par(a)enesis: Khuyeán thieän

Panegyric: Baøi taùn tuïng, tuïng töø Panentheism: Thuyeát: baùn phieám thaàn, phieám taïi (moïi söï ñeàu ôû trong TC) Pangenesis: Phieám sinh, toaøn sinh thuyeát Panic: Hoaûng sôï, hoang mang, hoát hoaûng Panislamism: Lieân Hoài giaùo Panlogism: Thuyeát phieám luaän lyù, phieám loâgíc Panpsychism: Thuyeát phieám taâm linh Pansexualism: Thuyeát phieám tính duïc Pantheism: Phieám thaàn giaùo phieám thaàn thuyeát Panthelism: Phieám yù luaän Pantheon: Ñeàn caùc thaàn; mieáu: tieân hieàn, danh nhaân; caùc thaàn Pantocrator: Ñaáng toaøn naêng Panvitalism: Thuyeát phieám sinh Papabile: "khaû cöû vieân giaùo hoaøng" Papacy: Chöùc Giaùo Hoaøng; giaùo trieàu (trieàu ñaïi giaùo h.) Papal: Thuoäc giaùo hoaøng p. blessing: pheùp laønh Toøa Thaùnh (ÑHG); p. Chamberlain: 528

giaùo xöù; p. priest: cha sôû, cha xöù; p. mission: tuaàn ñaïi phuùc xöù ñaïo; p. team: nhoùm ñaëc traùch giaùo xöù (1. chæ goàm caùc LM [giaùo luaät]; 2. goàm caû caùc thaønh vieân khaùc [chung]); personal p.: giaùo xöù toøng nhaân; territorial p.: giaùo xöù toøng thoå Parishioner: Giaùo daân trong xöù, boån ñaïo Parochial: Thuoäc giaùo xöù; heïp hoøi, thieån caän (naõo traïng ‘thaùp chuoâng’); p. administrator: giaùm quaûn g. x. (ñk 538tt); p. mass: thaùnh leã cho ñoaøn daân; p. school: tröôøng hoïc giaùo xöù; p. vicar: LM phoù xöù, cha phoù (ñk 545tt) Parochialism: Ñaàu oùc/naõo traïng ñòa phöông, heïp hoøi Paronym: Töø töông töï Parousia: Quang (giaùng) laâm, taùi giaùng Parricide: Gieát cha, gieát meï Parsism: Baùi hoûa giaùo (AÁn ñoä, Ba tö) Parson: Giaùo só (Anh giaùo) Partes infidelium: Beân löông daân Partes inhonestae: Boä phaän sinh duïc

Paragoge: Ñeäm theâm; ñeäm aâm, boài ngöõ vó; suy dieãn Paralipomenon: Saùch Söû bieân nieân (1Sb vaø 2Sb) Paraliturgy: AÙ phuïng vuï Parallel(s): Caâu: song song, ñoái chieáu (vg. PAÂ nhaát laõm) Parallelism: Song song; ñoái chieáu; ñoái caùch/ngaãu Paralogism: Ngoä bieän, voõng luaän Paramount: Toái cao/thöôïng, toät baäc Paraphrase: Khuùc giaûi, quaûng dieãn Paraphases of Erasmus, The: Saùch Khuùc giaûi cuûa Erasmus Parapsychology: Sieâu taâm lyù hoïc (nhö: metapsychology) Pardon: Tha thöù; aân xaù Parent: Cha, meï; nguoàn goác p. state: maãu quoác Parenthood: Tö caùch laøm cha laøm meï; responsible p.: laøm cha laøm meï coù traùch nhieäm, yù thöùc traùch nhieäm trong vieäc sinh döôõng con caùi Parents: Cha meï; toå tieân first p. Añam vaø Evaø Parish: Xöù ñaïo, giaùo xöù (ñk 515tt); p. council: hoäi ñoàng 529

Passion: Cuoäc thöông khoù, khoå naïn; p. play: kòch trình taû cuoäc thöông khoù; p. Sunday: Chuùa nhaät thöông khoù (Leã Laù); p. week: tuaàn tröôùc Leã Laù (xöa) Passion: Ñam meâ, say meâ; nhieät huyeát, soâi ñoäng; duïc tình, duïc voïng Passional: Saùch thöông khoù (theo 4 Phuùc AÂm); saùch baøi ñoïc veà caùc Thaùnh (trong Phuïng vuï giôø kinh) Passionate: Say ñaém, noàng nhieät, tha thieát Passionists: Tu só Doøng Thöông khoù (do thaùnh Phaoloâ Thaùnh Giaù laäp n. 1720) Passiontide: Hai tuaàn cuoái muøa chay (xöa) Passive: Thuï ñoäng; tieâu cöïc p. resistance: khaùng cöï tieâu cöïc Passivity: Thuï ñoäng tính Passover: Leã Vöôït qua (Do thaùi) Pastor: Muïc töû; muïc sö; (giaùo luaät) giaùm muïc; (Hoa kyø) cha sôû (ñk 521); P. Angelicus: Muïc töû thieân thaàn (Ñöùc Pioâ XII) Pastoral: Thuoäc muïc töû; muïc vuï; p. agent: taùc vieân muïc vuï; p. associate: trôï vieân muïc vuï;

Parthenogenesis: Trinh saûn, sinh bôûi trinh nöõ; sinh saûn ñôn tính Participate: Thoâng phaàn, döï phaàn, tham döï Particular: Rieâng bieät; caù bieät; caù nhaân; ñaëc bieät/thuø; tæ mæ; baét beû, ñoøi hoûi, khoù tính; p. Church: GH ñòa phöông (ñk 368); p. council: coâng ñoàng ñòa phöông, cñ mieàn; p. judgment: phaùn xeùt rieâng Particularism: Chuû nghóa ñaëc thuø, phaân laäp; quyeàn lôïi caù bieät Partitive: Töø [chæ] boä phaän; p. article: maïo töø boä phaän Partner: Taùc nhaân ñoái taùc; ng. chung phaàn, coäng söï; ñoàng nghieäp Parvis: Tieàn ñöôøng Parvitas materiae: Söï vieäc khoâng ñaùng keå, ti söï Pasch: Leã Vöôït qua (Do thaùi) Paschal: Thuoäc leã Vöôït qua, Phuïc sinh; p. candle: neán phuïc sinh; p. lamb: chieân vöôït qua; p. mystery: maàu nhieäm vöôït qua Paschaltide: Muøa Phuïc sinh Passibility: Khaû thuï tính; thuï naïn tính (coù theå chòu khoå ñau) 530

p. care of the sick: saùch nghi thöùc caùc bí tích cuoái cuøng (giuùp caùc beänh nhaân); p. council: hoäi ñoàng muïc vuï (ñk 511tt); p. epistles: thö muïc vuï (trong vaên boä Phaoloâ); p. letter: thö muïc vuï (cuûa GM); p. office: taùc vuï muïc vuï; p. provision: chæ ñònh coâng taùc muïc vuï (cho caùc giaùo só Anh giaùo hieäp nhaäp GH Coâng giaùo); p. staff: gaäy GM; p. theology: thaàn hoïc muïc vuï; p. visitation: kinh lyù Pastorate, pastorship: Nhieäm vuï chaên daét; chöùc vuï muïc sö hoaëc GM Patarenes: Phong traøo caûi caùch ôû Milanoâ (tk 11) Paten: Ñóa thaùnh Paterfamilias (patresf.): Gia tröôûng, gia chuû Paternal: Thuoäc veà cha p. authority: phuï quyeàn; p. side: beân noäi Paternalism: Chuû nghóa gia tröôûng; chính saùch/thaùi ñoä phuï maãu; naõo traïng cha oâng Paternity: Phuï tính, tö caùch/ cöông vò laøm cha, quan heä cha con; caên nguyeân tính Pater Noster: Kinh Laïy Cha

Pathetic: Caûm ñoäng, thoáng thieát, laâm ly Pathogeny: Sinh beänh hoïc Pathology: Beänh lyù, b. hoïc Pathos: Thoáng thieát; thuaät kích caûm (trong tu töø hoïc hay khoa huøng bieän) Patibulum: Xaø ngang thaäp giaù Patience: Kieân nhaãn, nhaãn naïi; kieân trì Patriarch: Toå phuï, toäc tröôûng; thöôïng phuï Patriarchal: Thuoäc: toå phuï, thöôïng phuï, phuï tính Patriarchate: Chöùc/laõnh phaän thöôïng phuï Patriarchy: Cheá ñoä phuï quyeàn (ñoái vôùi Matriarchy: cheá ñoä maãu quyeàn) Patricide: Gieát cha, saùt phuï (x. matricide: gieát meï) Patrilineal: Doøng cha, phuï heä (x. matrilineal: doøng meï, maãu heä) Patrilocal: Cö truù/soáng beân hoï cha, thuoäc cö sôû phuï toäc (x. matrilocal, virilocal, uxorilocal) Patrimony: Gia saûn; taøi saûn, khoái saûn nghieäp; P. of St.

531

Peter: taøi saûn Thaùnh Pheâroâ (quoác gia ÑGH) Patriotism: Loøng: yeâu nöôùc, aùi quoác Patripassianism: Khoå phuï thuyeát (cho raèng TC Cha chòu khoå naïn) Patristic: Thuoäc giaùo phuï p. theology: thaàn hoïc caùc giaùo phuï Patristics: Thaàn hoïc giaùo phuï Patrology: Giaùo phuï hoïc Patron: Vò baûo trôï, ng. ñôõ ñaàu; oâng baàu uûng hoä p. Saint: thaùnh Boån maïng Patronage: Baûo trôï/hoä, ñôõ ñaàu; quyeàn boå nhieäm Patronato: Cheá ñoä baûo trôï (Taây ban nha) Patronymic: Mang/thuoäc teân phuï toäc (hoï cha/noäi) Pattern: Moâ hình, khuoân/ kieåu maãu Paul: Phao-loâ Paulicians: Phaùi Paulikiani (löôõng nguyeân, tk 7-9) Pauline: Thuoäc thaùnh Phao-loâ p. privilege: ñaëc aân Thaùnh Phao-loâ (hoân phoái: ñk 1143 tt) Paulinism: Chuû nghóa cöïc neä Phaoloâ; tö töôûng Phaoloâ

Paulists: LM Hoäi Thöøa sai thaùnh Phaoloâ (do I.T. Hecker saùng laäp n. 1858) Pax: Hoøa bình; nghi thöùc chuùc bình an (vg. trong Thaùnh Leã) Pax Christi: Toå chöùc hoøa bình ÑK; Pax Romana: Phong traøo trí thöùc coâng giaùo Peace: Hoøa/thaùi bình; bình an; hoøa öôùc; hoøa thuaän; yeân tónh, thanh bình; kiss of p.: chuùc bình an (trong Thaùnh Leã); p. offering: hy leã giao hoøa Peccability: Coù theå phaïm toäi Peccatum: Toäi loãi Pectoral Cross: Thaùnh giaù ngöïc Pedagogy: Khoa sö phaïm, giaùo duïc hoïc Pederasty: Loaïn daâm haäu moân (vôùi thieáu nieân) Pedestal: Beä, ñeá, buïc Pedilavium: Nghi thöùc röûa chaân (thöù 5 Tuaàn Thaùnh) Pedobaptism: Röûa toäi treû em Pedophilia: Loaïn daâm vôùi treû em Pelagianism: Laïc thuyeát Peâlagioâ (töï söùc mình, khoâng caàn ñeán ôn Chuùa)

532

Penitentiary: Toøa xaù giaûi (ñk 64); LM xaù giaûi; nhaø lao; canon p.: kinh só xaù giaûi (ñk 508); Grand P.: hoàng y tröôûng toøa xaù giaûi Pension: Löông höu, höu boång; tieàn trôï caáp; khaùch saïn nhoû, quaùn troï Pentarchy: Nguõ trò cheá, chính theå nguõ huøng Pentateuch: Nguõ kinh/thö Pentecost: Leã: Nguõ tuaàn, Hieän xuoáng Pentecostal: Giaùo phaùi Pentecostal (Nguõ tuaàn) Pentecostalism: Phong traøo [canh taân] Thaùnh Linh Penult(-imate): AÙp choùt, giaùp cuoái Penury: Caûnh thieáu thoán, cô haøn Penurious: Thieáu thoán; keo kieät, buûn xæn People: Daân toäc; daân chuùng, nhaân daân; p. of God: daân TC Per accidens: Töï ngaãu toá; ngaãu tröø, baát ngôø Per aliud: Töï tha theå/toá Perceive: Caûm nhaän, tröïc caûm; nhaän bieát/thöùc, lónh hoäi, thaáu trieät

Pelagians: Ngöôøi theo tö tuôûng Peâlagioâ († 422) Pelican: Con boà noâng (töôïng tröng ÑK) Penal: Thuoäc hình phaït, hình söï; p. law: hình luaät; p. process: toá tuïng hình söï; p. remedies: bieän phaùp h. söï Penalty: Hình phaït (ñk 1331 tt) Penance: Saùm hoái, hoái loãi, hoái toäi; bí tích hoøa giaûi (ñk 959tt); ñeàn toäi; p. service: nghi thöùc saùm hoái; canonical p.: thuû tuïc hoøa giaûi theo giaùo luaät; tariffed p.: ñeàn toäi ñònh möùc (theo möùc ñaõ ñònh saün) Pendent: Chöa xöû, chöa giaûi quyeát xong, coøn loøng thoøng; khoâng hoaøn chænh Penetrate: Thaâm nhaäp; xuyeân qua; thaám nhuaàn Penitence: AÊn naên, hoái caûi; bí tích giaûi toäi Penitent: Ngöôøi: thoáng hoái, xöng toäi, ñeàn toäi; hoái nhaân Penitential: Thuoäc thoáng hoái, saùm hoái, ñeàn toäi; p. books: Caùo giaûi chæ nam; p. psalms: thaùnh vònh thoáng hoái; p. rite/exercise: nghi thöùc saùm hoái

533

Perfection(al)ism: Chuû nghóa caàu toaøn; thoùi caàu toaøn Perfectionist: Ng. caàu toaøn Per fidem: Nhôø/qua ñöùc tin Per Filium: Qua Ngoâi Con Perichoresis: Töông taïi, ôû trong nhau (circumincession) christological p.: töông taïi traïng kitoâ (nôi ÑK: hai baûn tính cuøng toàn taïi ôû moät Ngoâi Vò); trinitarian p.: töông taïi traïng Tam Vò (Ba Ngoâi) Pericope: Ñoaïn vaên Periodic continence: Tieát duïc ñònh kyø Peripatetic: Thuoäc hoïc phaùi tieâu dao (Aristoát); löu ñoäng Periphrasis(-astic): Noùi voøng quanh, noùi boùng; uyeån töø Perish: Cheát, dieät vong; suy ñoài, taøn luïi; hö hoûng Peritus: Chuyeân gia/vieân Perjury: Theà doái, theà gian, nguïy theä; boäi theä Permanence: Thöôøng xuyeân/ tröïc; lieân tuïc; laâu beàn, vónh vieãn, tröôøng cöûu Permanent: X. permanence p. deacon: phoù teá vónh vieãn Permissive(-ness): Deã daõi,

Perception: X. perceive; tri giaùc; thu thueá Per concomitantiam: Do söï vieäc ñi keøm, ñoàng phaùt Perdition: Hö maát, dieät voïng, traàm luaân Peremptory: Hoáng haùch; ñoäc ñoaùn; döùt khoaùt, kieân quyeát; heát hieäu löïc (quaù haïn), thaát hieäu; p. exceptions: khaùng bieän thaát hieäu; p. writ: traùt ñoøi haàu toøa Perennial: Vónh haèng/toàn, tröôøng toàn, löu nieân; p. phylosophy: trieát hoïc tröôøng toàn Per essentiam: Do/töï: baûn chaát, yeáu tính Perfect: Hoaøn bò/haûo, hoaøn toaøn/thieän; thôøi hoaøn thaønh (ngöõ phaùp) Perfectibility: Khaû hoaøn thieän tính Perfection: Hoaøn haûo, hoaøn thieän, toaøn veïn; counsels of p.: lôøi khuyeân hoaøn thieän; degrees of p.: möùc ñoä hoaøn thieän; state of p.: baäc soáng tu haønh/ hoaøn thieän; way of p.: con ñöôøng hoaøn thieän

534

khoan dung; buoâng thaû, thaû loûng, dung tuùng Per modum actus: Theo caùch taïm haønh, cho töøng laàn moät Per modum habitus: Theo caùch thöôøng haønh Per modum suffragii: Theo daïng caàu khaån (cho keû cheát) Perpetual: Vónh vieãn, tröôøng/ haèng toàn; chung thaân p. adoration: chaàu suoát (ngaøy ñeâm thaùng naêm), thöôøng tröïc p. vows: lôøi khaán troïn (ñôøi) Per posterius: Dó haäu Per prius: Dó tieàn Per se: Töï theå; nguyeân thöôøng Persecute(-ion): Baùch haïi, truy haïi, khuûng boá, ñaøn aùp; haønh haï, ngöôïc ñaûi Perseity: Töï theå tính Perseverance: Kieân nhaãn, k.trì, beàn chí, b.gan; beàn ñoã cho ñeán cuøng (giöõ ôn thaùnh cho ñeán cheát) Persistence(-cy): Kieân ñònh/ trì; coá chaáp, khaêng khaêng; dai daúng, toàn löu Person: Ngoâi vò, baûn vò; baûn ngaõ; con ngöôøi; divine p.: ngoâi vò TC, thaàn vò; human p.: nhaân vò; juridical p.: phaùp nhaân

Persona: X. person; caù tính, tö caùch; in p. Christi: trong baûn thaân ÑK; p. grata: ng. ñöôïc: loøng, chaáp thuaän, tín nhieäm; p. non grata: ng. khoâng ñöôïc loøng, ... Personal: Thuoäc ngoâi vò; caù nhaân/vò, rieâng tö; chæ ngoâi; p. law: luaät toøng nhaân; p. prelature: phuû giaùm chöùc toøng nhaân (ñk 294); p. pronoun: ñaïi töø chæ ngoâi; p. union: ngoâi hieäp Personalism: Hoïc thuyeát nhaân vò; theology of p.: thaàn hoïc töông quan ngoâi vò Personality: Nhaân caùch; nhaân phaåm; caù tính; nhaân vaät corporate p.: nhaân caùch taäp theå p. cult: suøng baùi caù nhaân (thöôøng laø laõnh tuï) Personalize: Caù nhaân hoùa; tö hoùa Personhood: Baûn ngaõ, caù vò tính Personification:X. personify Personify: Nhaân caùch hoùa; nhaân hình hoùa, nhaân hoùa; laø hieän thaân cuûa, tieâu bieåu Personnel: Nhaân vieân; nhaân söï

535

Petition: Naøi xin, khaån caàu, thænh caàu; yeâu caàu, kieán nghò Petitioner: Ng. yeâu caàu, nguyeân ñôn Petrine: Thuoäc Pheâroâ; p. ministry/office: thöøa taùc vuï cuûa Pheâroâ (chöùc vuï cuûa Giaùo Hoaøng); p. privilege: ñaëc aân Pheâroâ ("ñaëêc aân ñöùc tin" veà hoân phoái, ñk 1150) Petrobrusians: Phaùi Pheâroâ ñeä Bruys (bò hoûa thieâu n. 1140) Pew: Gheá daøi (nhaø thôø) Phallus: Döông vaät; töôïng döông vaät (töôïng tröng söùc naêng sinh saûn) Pharisaism: Thaùi ñoä giaû hình; chuû höôùng bieät phaùi Pharisee: Ng. bieät phaùi Phenomen(ali)sm: Hieän töôïng luaän Phenomenology: Hieän töôïng hoïc Phenomenon: Hieän töôïng Philanthropy: Thöông ngöôøi, nhaân aùi Philemon: Phi-le-mon, Plm Philippians: Phi-líp-pheâ, Pl Philippism: Thuyeát Philips Melanchthon († 1560)

Perspective: Vieãn caûnh, phoái caûnh; vieãn töôïng, trieån voïng; quan ñieåm Persuade(-sion, -sive): Thuyeát phuïc, khích leä; khuyeán duï Pertinacious(-cy, -iousness): Böôùng bænh, ngoan coá; coá chaáp Per transennam: Nhaân theå/ ntieän, tieän theå; thoaùng qua Per turnum: Tuaàn töï, laàn löôït, luaân phieân, theo phieân Perversion: Söï xuyeân taïc; hö hoûng; baïi hoaïi, ñoài baïi, truïy laïc sexual p.: leäch laïc tình duïc, loaïn daâm Peschitta(o), The: Baûn Kinh Thaùnh thoâng duïng (baèng tieáng Siri thoâng duïng ôû Tieåu AÙ vaøo caùc tk 5-7) Pessimism: Chuû nghóa/thaùi ñoä bi quan Peter: Pheâ-roâ, 1Pr, 2Pr; P.'s Chains: xieàng xích thaùnh Pheâ-roâ; P.'s Chair, feast of: leã kính toøa thaùnh Pheâ-roâ (22-2); P.'s pence: ñoàng haøo Pheâroâ (phaàn ñoùng goùp haøng naêm cho Toøa Thaùnh Roâma) Petitio principii: Ñieäp nguyeân luaän

536

thaùi ñeo treân traùn vaø beân caùnh tay luùc caàu nguyeän) Phylogenesis or phylogeny: Phaùt sinh gioáng loaøi, heä toäc phaùt sinh hoïc (tieán trình phaùt sinh gioáng loaøi, ñoái laïi vôùi ontogenesis) Phylum: Nguyeân chuûng, doøng gioáng, ngaønh (ñoäng vaät) Physical: Thuoäc: vaät chaát, vaät lyù hoïc, khoa hoïc töï nhieân; theå lyù Physicism: Thuyeát duy vaät lyù Physico-theology: Saùch minh giaùo (tk 16-17: döïa vaøo vaät lyù hoïc ñeå bieän luaän veà lyù chöùng toân giaùo) Physics: Vaät lyù hoïc Physiognomy: Thuaät xem töôùng Physiological psychology: Taâm sinh lyù hoïc Physis: Baûn tính; baûn chaát Piacular: Ñeå chuoäc/ñeàn toäi Piarists: Tu só Doøng Calasan (th. Giuse Calasan saùng laäp n. 1597 ñeå giaùo duïc treû em) Pietaø: Töôïng ÑM saàu bi (aüm xaùc ÑK luùc vöøa haï töø thaäp giaù xuoáng) Pietism: Moä ñaïo phaùi; suøng tín

Philip's Lent, St.: Muøa chay thaùnh Phi-líp-pheâ (Ñoâng phöông: töø 15-11 ñeán 24-12) Philistine: Phi-li-tinh; ng. taàm thöôøng, ít vaên hoùa Philistinism: Phaøm tuïc; taàm thöôøng, bình daân Philocalia of Origen: Tuyeån taäp vaên baûn Origeâneâ (do hai th. Basilioâ vaø Greâgoârioâ Nazianzeânoâ thu thaäp n. 359); tuyeån taäp veà tónh toïa (tk 18) Philocalian Calendar: X. Liberian Catalogue Philology: Ngöõ vaên hoïc Philosopheme: Trieát ñeà, tr.luaän, nguyeân lyù trieát hoïc Philosophical: Thuoäc: trieát hoïc, trieát lyù p. theology: thaàn hoïc trieát lyù Philosophy: Trieát lyù/hoïc; moral p.: ñaïo ñöùc hoïc; natural p.: trieát hoïc töï nhieân; p. of Religion: trieát hoïc toân giaùo Phobia: Chöùng sôï Phoneme: AÂm vò Phonetics: Ngöõ aâm hoïc Phylactery: Daûi hoaøi kinh, buøa chöõ, baêng lôøi (hoäp oáng hoaëc baêng ñöïng baûn ghi luaät ng. Do

537

Plainchant, plainsong: Bình ca Plan: Keá hoaïch, phöông aùn, chöông trình; baûn ñoà; sô ñoà; daøn baøi; p. of salvation: keá hoaïch cöùu ñoä Planeta: AÙo leã Plate: X. paten Platonic: Thuoäc Platon; thanh cao, thuaàn khieát; lyù thuyeát suoâng, haõo huyeàn, moäng mò p. love: aùi tình thuaàn khieát Platonism: Hoïc thuyeát Platon Plenary: Toaøn theå; hoaøn toaøn, ñaày ñuû; p. council: coâng ñoàng toaøn mieàn (ñk 439); p. indulgence: ñaïi xaù, aân xaù toaøn phaàn (ñk 994) Plenitude: Sung/vieân maõn, sung tuùc, troïn veïn, ñaày traøn Pleonasm: Duøng töø dö thöøa, duøng töø dö nghóa Pleroma: Sung/vieân maõn Plumbator: Nieâm aán vieân (vieân chöùc nieâm phong baèng daáu chì caùc taøi lieäu quan troïng cuûa Toøa Thaùnh) Pluralism: Ña nguyeân tính/ thuyeát; doctrinal p.: thuyeát giaùo lyù ña thöùc (Vaticanoâ I leân aùn); theological p.: ña daïng thaùi thaàn hoïc

Piety: Loøng moä ñaïo, suøng tín, ñaïo ñöùc; hieáu thaûo Pilgrim: Löõ khaùch, khaùch haønh höông Pilgrimage: Cuoäc haønh höông Pillarsaint: Truï aån só (soáng treân coät) Pious: Ñaïo ñöùc, soát saéng, moä ñaïo; thaønh kính; hieáu thaûo p. foundation: thieän quyõ; hoäi /toå chöùc töø thieän; p. fraud: löøa doái vì thieän yù; p. will/ disposition: thieän yù (lôøi troái taøi saûn cho coâng taùc töø thieän/ñaïo ñöùc: ñk 1299tt) Piscina or Sacrarium: Chaäu thaùnh (xaây trong töôøng beân caïnh baøn thôø hay ôû trong phoøng thaùnh ñeå röûa cheùn ñóa thaùnh vaø röûa tay) Pity: Töø taâm, loøng: thöông xoùt, töø bi, traéc aån; ñieàu ñaùng tieác Placebo: Kinh chieàu (caàu cho ng. quaù coá); thuoác giaû (ñeå traán an), hö döôïc; lôøi traán an Placet: Taùn chuaån/thaønh, "ñoàng yù!"; thænh nguyeän thö non-p: phuû quyeát; p. juxta modum: ñoàng yù vôùi ñieàu kieän Placid(-ity, -ness): Ñieàm tónh, bình thaûn, traàm tónh 538

thaàn hoïc daân chính (xaõ hoäi) Pollute(-ion): OÂ nhieãm, oâ ueá, nhô baån Polyandry: Cheá ñoä: nhieàu choàng, ña phu Polygamy: Cheá ñoä: ña hoân, phöùc hoân (ña theâ, ña phu) Polygenism: Ña toå thuyeát Polyglot Bible: Baûn Kinh Thaùnh ña ngöõ Polygyny: Cheá ñoä ña theâ Polymorphism: Ña hình thaùi Polyphony: Ña aâm, phöùc ñieäu Polyphyletism: Thuyeát ña chi/toäc Polytheism: Ña thaàn giaùo Polytheistic: Thuoäc ña thaàn giaùo; thôø nhieàu thaàn Ponder: Caân nhaéc, ñaén ño, suy nghó Pontifex: Tröôûng teá; giaùo tröôûng; p. maximus: thöôïng teá (ôû Roâma) Pontiff: Tröôûng teá, giaùo tröôûng Roman p.: Giaùo chuû Roâma; Supreme p.: Giaùo Hoaøng; Pontifical: Thuoäc: G. Hoaøng, GM; saùch nghi thöùc cuûa GM p. Biblical Commission: UÛy ban g. hoaøng veà Kinh Thaùnh; p. institute: giaùo hoaøng hoïc;

Pluriformity: Nhieàu hình thaùi, ña daïng Pluvial: AÙo choaøng Pneuma: Thaàn khí; sinh khí Pneumatic: Thuoäc: thaàn khí, Thaùnh Thaàn; thieâng lieâng Pneumatocentric: Thaàn Khí höôùng taâm, quy Thaàn Khí (ñaët Thaùnh Linh laøm trung taâm) Pneumatology: Thaùnh Linh hoïc Pneumatomachi(-ans): Ng. thuoäc phaùi phuû nhaän thieân tính Thaùnh Linh Poena: Khoå hình, hình phaït; ñau khoå; p. aeterna: aùn traàm luaân muoân ñôøi; p. medicinalis: döôïc hình Pogrom: Cuoäc taøn saùt Do thaùi (ôû Nga) Point, rallying: Ñieåm tuï Polarize(-ation): Phaân cöïc; phaân lieät Polemic: Luaän chieán, buùt chieán, tranh luaän; bieän luaän Polemics: Thuaät luaän chieán Polemology: Chieán tranh hoïc Polite(-ness): Leã ñoä/pheùp, lòch söï Political: Chính trò; p. agent: caùn boä chính trò; p. theology: 539

vieän; p. Mass: leã ñaïi trieàu (do ÑGH hoaëc GM cöû haønh); p. missionary works: hieäp hoäi giaùo hoaøng truyeàn giaùo; p. right: thuoäc thaåm quyeàn giaùo hoaøng Pontificals, pontificalia: Bieåu nghi GM (muõ vaø gaäy) Pontificate: Chöùc/nhieäm kyø Giaùo Hoaøng hoaëc GM Poor: Ngheøo, baàn cuøng; ngheøo naøn; toäi nghieäp, ñaùng thöông; option for the p.: quyeát taâm phuïc vuï ng. ngheøo; p. in spirit: coù taâm hoàn ngheøo khoù (Mt 5:3); P. Clares: Nöõ tu Doøng thaùnh Clara; P. men of Lyons: Ng. thuoäc phaùi Valñenseâ (bò keát aùn n. 1184); p. of Yahweh: nhöõng keû ngheøo heøn cuûa Gia-veâ Pope: Giaùo Hoaøng, Giaùo Chuû (Roma vaø Alexanñria); (Ñoâng phöông) linh muïc (trieàu) Popular: Bình daân; p. catholicism: giôùi coâng giaùo bình daân; p. religion: toân giaùo bình daân Pornography: Khieâu daâm; saùch baùo khieâu daâm, daâm thö Porrectio instrumentorum: Trao thaùnh cuï (phong chöùc)

Portal: Cöûa chính nhaø thôø Portent: Ñieàm baùo, trieäu chöùng, ñieàu laï luøng Porter: Thaày giöõ cöûa Position: Vò trí; vò theá; chöùc vuï; laäp tröôøng, luaän ñieåm Positive: Tích cöïc; xaùc thöïc; thöïc chöùng; p. theology: thaàn hoïc: thöïc chöùng, truy nguyeân Positivism: Thuyeát: duy thöïc nghieäm, duy thöïc chöùng Possession: Sôû höõu; chaáp höõu, thuû ñaéc; ma nhaäp, quyû aùm; canonical p.: töïu chöùc theo luaät; demonic p.: quyû aùm/nhaäp Possible: Coù theå; khaû höõu Possibility: Khaû theå tính; khaû naêng Postbiblical: Haäu thôøi hình thaønh Kinh Thaùnh Post-christian: Haäu kitoâ giaùo Postcommunion: Lôøi nguyeän hieäp leã Postcritical: Haäu pheâ bình Postdiluvian: Haäu ñaïi hoàng thuûy Posterior analytics: Khoa phaân tích haäu thieân Posterity: Con chaùu, mieâu dueä, haäu theá

540

Potential: Tieàm taøng; tieàm naêng/löïc; khaû naêng; ñieän theá Potentiality: Tieàm naêng, tieàm löïc; tieàm theå tính Potestas: Naêng löïc; quyeàn bính, q.haønh; naêng quyeàn; khaû naêng; p. ordinis: quyeàn thaùnh chöùc; p. jurisdictionis: thaåm quyeàn Poverty: Ngheøo khoù, ngheøo naøn; caûnh baàn cuøng; evangelical p.: khoù ngheøo Phuùc AÂm; vow of.p.: lôøi khaán khoù ngheøo; p. of heart: tinh thaàn khoù ngheøo Power: Söùc löïc, söùc maïnh; quyeàn löïc; naêng quyeàn; p. of governance: quyeàn cai trò (ñk 129tt); p. of the keys: quyeàn chìa khoùa; spiritual p.: giaùo quyeàn (ñaïo); temporal p.: theá quyeàn; territorial p.: quyeàn ñoái ñòa Powers: Uy thaàn, Quyeàn thaàn (phaåm thieân thaàn) Practical theology: Thaàn hoïc muïc vuï Practice: Thöïc haønh; thöïc teá, thöïc tieãn Praeambula fidei: Khai ñoaïn ñöùc tin, böôùc daãn nhaäp ñöùc tin

Postlapsarianism: Hoïc thuyeát haäu sa ñoïa (cuõng goïi laø sublapsarianism: sau nguyeân toäi, TC môùi quyeát ñònh veà soá phaän cuûa moãi ngöôøi; chuû tröông cuûa phaùi Calvin) Postulancy: Giai ñoaïn thænh sinh Postulant: Thænh sinh Postulate: Ñònh ñeà; nguyeân lyù cô baûn; yeâu caàu Postulation: Thænh nguyeän (ñk 180) Postulator: Ngöôøi thænh caàu, thænh vieân; p. general: toång caùo thænh Posture: Ñieäu boä, daùng ñieäu; tö theá Potency: Cöôøng löïc, söùc maïnh; tieàm naêng; hieäu löïc, hieäu nghieäm; theá löïc, quyeàn theá; active p.: tieàm naêng chuû ñoäng; obediential p.: thieân phuïc sieâu naêng (= nhôø vaâng phuïc con ng. ñöôïc TC ban cho khaû naêng thöïc hieän ñöôïc nhöõng ñieàu maø vôùi khaû naêng töï nhieân, con ngöôøi khoâng theå laøm ñöôïc); objective p.: tieàm naêng khaùch quan; passive p.: tieàm naêng thuï ñoäng 541

Preaching: Giaûng Lôøi Chuùa Preadamitic: Tieàn-Añam; p. theory: thuyeát loaøi ngöôøi tieàn-Añam (cho laø tröôùc Añam ñaõ coù loaøi ng.: I. de la Peyreøre, tk 17) Preambles of faith: Khai ñoaïn ñöùc tin, böôùc daãn nhaäp ñöùc tin Prebend: Boång loäc Prebendary: Ngöôøi höôûng boång loäc Precatechesis: Tieàn huaán giaùo (vieäc chuaån bò thính giaû tröôùc khi trình baøy giaùo lyù) Pre-catechumenate: Tieàn döï toøng (ñk 788) Precedence: Quyeàn: öu tieân, öu traïch, öu vò Precept: Giôùi luaät, meänh leänh (ñk 35); huaán chæ; chaâm ngoân Preceptive penalty: Hình phaït truyeàn khieán Preces: Kinh nguyeän ngaén (goàm caâu xöôùng vaø caâu ñaùp) Pre-Christian: Tieàn kitoâ giaùo Precious Blood: Baûo huyeát Chuùa Kitoâ Preconception: Tieàn nieäm, tieân thöùc; ñònh/tieân kieán Precondition: Ñieàu kieän tieân quyeát

Praemotio physica: tieân taùc (TC chuaån bò cho töï do con ngöôøi söû duïng khaû naêng choïn löïa cuûa mình) Pragmatism: Chuû nghóa thöïc duïng Praise: Ca ngôïi, khen ngôïi, ca tuïng, taùn tuïng; sacrifice of p.: leã teá ca tuïng Praxis: Hoaït ñoäng, haønh ñoäng cuï theå Pray: Caàu nguyeän, khaån caàu Prayer: Lôøi caàu nguyeän, lôøi kinh; Eucharistic P.: Kinh Taï ôn; Lord's p.: kinh Laïy Cha; mental p.: taâm nguyeän, suy nieäm, nguyeän gaãm; p. of contemplation: chieâm nieäm; P. of the Faithful/General Intercessions: lôøi nguyeän tín höõu; lôøi caàu nguyeän cho moïi ngöôøi (thöù saùu Tuaàn Thaùnh); p. of petition: caàu xin; p. over the gifts: lôøi nguyeän tieán leã; vocal p.: khaåu nguyeän (ñoïc kinh) Preach: Thuyeát giaùo, rao giaûng Preacher: Ngöôøi thuyeát giaùo, ng. rao giaûng Preachers, Order of: Doøng Ñaminh 542

Preevangelization: Chuaån bò cho vieäc rao giaûng Phuùc AÂm, tieàn Phuùc AÂm hoùa Preexistence of Christ: Söï tieàn hieän höõu cuûa ÑK ("tröôùc" khi nhaäp theå) Preexistentialism: Thuyeát tieàn hieän höõu (linh hoàn coù tröôùc khi con ngöôøi hình thaønh: Platoâ, Origen, vaø moät vaøi toân phaùi khaùc) Preface: Lôøi töïa, lôøi noùi ñaàu; kinh tieàn tuïng Prefect: Giaùm quaûn, g.söï; p. Apostolic: phuû doaõn toâng toøa; giaùm quaûn giaùo quaän Prefecture, Apostolic: Haït phuû doaõn toâng toøa (ñk 371) Preferential: Bieät/öu ñaõi; p. option for the poor: laäp tröôøng ñaëc ñaõi ngöôøi ngheøo; p. love: öu aùi ñaëc bieät Prefiguration: Tieân tröng, tieân bieåu/chæ; tieân nieäm/quan Preformation: Thuyeát tieàn taïo (ñoái ngöôïc vôùi epigenesis) Prejudice: Thaønh kieán, thieân kieán; toån haïi Prelacy: Chöùc giaùo chuû, giaùm muïc; territorial p.: giaùm haït Prelate: Giaùo só cao caáp, giaùm

Preconization: Coâng boá boå nhieäm (GM), nhieäm meänh Preconsecrated: Truyeàn pheùp saün (Mình Thaùnh) Precritical: Tieàn pheâ bình Precursor: Ngöôøi ñeán tröôùc, baùo tröôùc; ñaûm nhieäm tr. Saint John the P.: Thaùnh Gioan Tieàn hoâ (Taåy giaû) Predecessor: Vò tieàn nhieäm, baäc tieàn boái; toå tieân Predella: Ñaøi baøn thôø, ñeá tranh töôïng Predestinarianism: Thuyeát tieàn ñònh Predestination: Tieàn ñònh, ñònh meänh Predicament: Tình traïng khoù khaên/xöû; phaïm truø (Aristoát), thuoäc tính chuû theå Predicate: Vò ngöõ; thuoäc tính; thuoäc töø; xaùc nhaän Predication: Thuyeát giaùo; xaùc ngoân Predilection: Öu aùi, yeâu thöông ñaëc bieät; yeâu rieâng; thieân vò Preembrio: Tieàn hôïp töû (tröôùc ngaøy thöù 4) Preeminence: Noåi baät haún, troäi haún, öu vieät/vò, traùc vieät

543

chöùc, giaùm muïc; honorary p.: ñöùc oâng; p. nullius: x. territorial prelature Prelature: Phuû giaùm chöùc, giaùm haït; personal p.: phuû giaùm chöùc toøng nhaân (ñk 294); territorial p.: giaùm haït toøng thoå (ñk 370) Preliminaries of faith: X. preambles Premeditation: Möu tính, möu toan, chuû yù Premise: Tieàn ñeà, giaû ñònh Premonition: Linh tính, l.caûm, caûm thaáy tröôùc Premonitory: Baùo hieäu/tröôùc Premonstratensian canons: Kinh só Doøng thaùnh Norbert (saùng laäp n. 1120) Premoral evil: Söï aùc tieàn luaân lyù (yù nieäm duøng ôû trong caùc hoïc thuyeát luaân lyù: consequentialism vaø proportionalism) Pre-natal: Tröôùc khi sinh, tieán saûn; p. diagnosis: chaån thai tieàn saûn (khaùm thai tr. kh. sinh) Preposition: Giôùi töø Prepuce: Bao quy ñaàu; (Taân öôùc) Do thaùi giaùo

Prereflexive: Tieàn: phaûn tænh, suy tö, yù thöùc Prerogative: Ñaëc quyeàn, quyeàn öu tieân; khaû naêng ñaëc bieät, öu tính; p. of honor: ñaëc quyeàn danh döï Presanctified, Mass of the: Phuïng vuï röôùc leã (thöù 6 Tuaàn Thaùnh) Presbyter: Tröôûng laõo; linh muïc Presbyteral council: Hoäi ñoàng LM (ñk 495tt) Presbyterate: Chöùc/haøng: linh muïc, nieân tröôûng Presbyterian Church: GH tröôûng laõo Presbyterianism: Phaùi thöôïng toân nieân tröôûng, phaùi Calvin Presbytery: Cung thaùnh; LM ñoaøn; nhaø xöù (x. rectory) Presbyterium: LM ñoaøn Prescience: Tieàn thöùc, t.tri Prescind: Caét rôøi; khoâng keå (xeùt) ñeán; ngoaïi tröø, tröøu xuaát Prescription: Meänh leänh, chæ thò, quy ñònh; ñôn thuoác; thôøi hieäu (ñk 197tt) Presence: Hieän dieän; boä daïng corporeal p.: h. dieän theå lyù; p. of mind: nhanh trí; real p.: 544

hieän dieän thöïc söï Presentation: Trình baøy, trình dieãn; giôùi thieäu; daâng (trao) taëng; ñeà cöû (ñk 158); P. of the Blessed V.Mary: Leã ÑM daâng mình trong ñeàn thôø (21-11); P. of the Lord: Leã Daâng Ch. Gieâsu trong Ñeàn thaùnh (2-2); Sisters of the P. of Mary: Nöõ tu Doøng ÑM daâng mình (thaønh laäp n. 1796) Preservation: Baûo quaûn, duy trì; phoøng giöõ Preservative: Chaát baûo quaûn; thuoác: boå, ngöøa beänh, phoøng ngöøa President: Chuû tòch; chuû toïa; chuû teá Presidential prayers: Lôøi nguyeän chuû toïa, chuû teá Prestige: Uy tín, thanh theá, aûnh höôûng Presumed death: Suy ñoaùn töû vong (ñk 1707) Presumption: Töï phuï, töï cao töï ñaïi, quaù töï tin; suy ñoaùn (ñk 1584); p. of fact: suy ñoaùn cöù söï; p. of law: suy ñoaùn cöù luaät; p. of paternity: phuï heä suy ñoaùn Presupposition: Giaû ñònh, döï thieát

Pretension: Cao voïng; töï phuï, kieâu caêngï; yeâu saùch Preternatural: Ngoaïi nhieân p. gifts: ôn ngoaïi nhieân (ñöôïc ban theâm cho con ngöôøi tröôùc nguyeân toäi) Prevenient grace: Ôn döï phoøng (Rm 8:30) Prevent(-ion, -ive): Ngaên chaän; phoøng/ngaên ngöøa Pricket: Que caém neán Pride: Kieâu haõnh, haõnh dieän; kieâu caêng, k. ngaïo, töï haøo p. comes/goes before a fall: treøo cao teù naëng; p.of place: vò trí cao quyù, noåi baät; proper p.: töï aùi Prie-Dieu: Baøn quyø Priest: Tö teá, linh muïc high p.: thöôïng teá; P.-s'council: hoäi ñoàng LM (ñk 495) Priesthood: Chöùc: tö teá, linh muïc; baptismal p.: chöùc tö teá do Pheùp Röûa (=chung); common p.: ch. tö teá chung ministerial p.: chöùc tö teá thöøa taùc; p. of the faithful: chöùc tö teá giaùo daân (=chung) Primacy: Chöùc giaùo chuû; ñòa vò haøng ñaàu; p. of honor: öu vò danh döï (chuû toïa hoäi ñoàng); 545

p. of jurisdiction: öu vò thaåm quyeàn: p. of the pope: toái thöôïng quyeàn cuûa Giaùo Hoaøng Primal: Nguyeân thuûy, ban sô; caên baûn, quan troïng, chuû yeáu Primary: Ñaàu tieân, nguyeân thuûy; caên baûn, chuû yeáu; sô ñaúng p. cause: nguyeân nhaân ñaàu tieân Primate: Giaùo chuû (ñk 438); boä linh tröôûng Primatial liturgy: Phuïng vuï giaùo chuû (thí duï: Braga, Lyon, Milanoâ, Toâleâñoâ) Prime: Kinh giôø nhaát Prime Mover: Nguyeân ñoäng taùc nhaân (Thöôïng Ñeá) Primeval: Ban sô, nguyeân thuûy Primitive: Nguyeân thuûy, sô khai; Church: GH sô khai; p. religion: toân giaùo thôøi sô thuûy (nôi caùc daân toäc baùn khai); p. revelation: maïc khaûi sô thuûy (trong ñòa ñaøng) Prince: Hoaøng töû; hoaøng thaân; chuùa truøm, ñaàu naäu/soû; p. of darkness/of this world: Satan (ñaàu soû boùng toái, ñaàu naäu traàn theá); p. of peace: Chuùa bình an (ÑK); p. of the Apostles: Thuû laõnh caùc Toâng ñoà (thaùnh Pheâroâ); p. of the Church: hoàng y

Principalities: Laõnh thaàn (Rm 8:38; 1Cr 15:24...) Principality: Vöông chöùc, laõnh quyeàn; ñaát vöông quoác, coâng quoác Principium: Nguyeân thuûy, khôûi thuûy; caên nguyeân, nguyeân lyù; nguyeân taéc; p. quo: duïng nguyeân; p. quod: chuû nguyeân Principle: Nguyeân lyù; nguyeân nhaân, nguoàn goác, caên nguyeân; nguyeân taéc; p. of double effect: nguyeân taéc song hieäu; p. of economy: nguyeân taéc nhieäm cuïc, nguyeân taéc khoan dung (Ñoâng phöông); p. of equality: nguyeân taéc bình ñaúng; p. of subsidiarity: nguyeân taéc phaân quyeàn Prior(-ess): Tu vieän tröôûng (nöõ tu vieän tröôûng) Prior bond: Tieàn hoân heä (ngaên trôû vì daây hoân phoái tröôùc) Priority: Öu tieân Priory: Ñan vieän, tu vieän Priscillianism: Thuyeát Priscillianoâ (moät thöù ngoä giaùo, tk 4) Private: Rieâng tö, caù nhaân; maät, kín; p. Mass: Th. Leã khoâng coù ng. tham döï (ñk 906); 546

ñeà, coøn caàn tìm hieåu, chöa roõ; khoâng chaéc, mô hoà Pro-Cathedral: Nhaø thôø taïm theá chính toøa Procedure: Thuû tuïc; trình töï Proceed: Tieáp tuïc; tieán haønh, haønh ñoäng; khôûi toá; xuaát phaùt; (Tam Vò=) nhieäm xuaát Proceedings: Quy trình tieán haønh, dieãn tieán, nghi thöùc; vuï toá tuïng; bieân baûn löu Proceeds: Soá thu nhaäp, tieàn thu ñöôïc Process: Dieãn tieán, quaù trình; quy trình, caùch thöùc; p. theology: thaàn hoïc quaù trình Process: Tranh tuïng; toá tuïng, vuï kieän (ñk 1400tt); penal p.: toá tuïng hình söï Procession: Cuoäc röôùc kieäu, dieãu haønh Procession (divine): Nhieäm xuaát/xuy; double p.: song nhieäm xuy (Thaùnh Thaàn phaùt xuaát töø bôûi Chuùa Cha vaø Chuùa Con); p. of the Holy Spirit: nhieäm xuaát/xuy cuûa Thaùnh Linh Processional: Saùch kinh röôùc kieäu

p. revelation: maïc khaûi rieâng (cho moät ngöôøi, khaùc vôùi: public r.) Privation: Truaát chöùc (ñk 184); thieáu huït Privilege: Ñaëc aân, ñaëc quyeàn; öu ñaõi; p. of faith: ñaëc aân ñöùc tin (ñk 1150) Privileged altar: Baøn thôø ñaëc aân (xöa: ñöôïc ñaïi xaù cho keû cheát khi laøm leã ôû ñoù) Probabiliorism: Thuyeát ñaïi xaùc suaát (chuû tröông phaûi haønh ñoäng theo phía chaéc hôn) Probabilism: Caùi nhieân thuyeát (ñöôïc pheùp haønh ñoäng theo yù kieán caùi nhieân, töùc laø chaéc chaén ñuû) Probability: Caùi nhieân tính (tính caùch coù theå laø ñuùng); xaùc suaát Probation: Thöû thaùch; kyø thöû luyeän; thôøi gian quaûn thuùc; doctrine of p.: thuyeát thöû thaùch (ÑK ñöôïc toân vinh vì ñaõ vöôït thaéng cuoäc thöû thaùch) Probationer: Ng. ñang taäp söï; ng. bò quaûn cheá Problem: Vaán ñeà; chuû ñeà Problematic(-al): Coøn laø vaán

547

Proclamation: Coâng boá, loan truyeàn, tuyeân ngoân Proclivity: Khuynh höôùng, thieân höôùng Procrastination: Trì hoaõn, chaàn chöø Procreation: Sinh ñeû/saûn Procurator: Thuï uûy (ñk 1481tt); bieän lyù Prodigal: Laõng phí, xaøi phí, hoang phí,phung phí; phoùng ñaõng; roäng raõi, haøo phoùng; p. son: ñöùa con hoang ñaøng Prodrome: Tieàn trieäu, trieäu chöùng; lôøi töïa, saùch daãn Proexistence: Soáng cho (ng. khaùc), toàn höõu vò tha Profanation: Phæ baùng; xuùc phaïm, baùng boå, laøm ueá taïp (söï thaùnh) Profane: Phaøm tuïc; taàm thöôøng; tay ngang Profanity: Baùng boå Profess: Tuyeân boá; tuyeân xöng; tuyeân theä Professed: Tu só khaán troïng, theä só Profession: Tuyeân boá, phaùt bieåu; chöùc/ngheà nghieäp; p. of faith: tuyeân xöng ñöùc tin; Religious p.: tuyeân khaán

Professional secret: Bí maät ngheà nghieäp Profit: Lôïi ích; lôïi nhuaän Pro forma: Öôùc leä Progress: Tieán boä/trieån, tieán phaùt; tieán haønh Prohibited degrees: Caáp heä kî hoân Prohibition: Caám cheá, caám chæ; (Hoa kyø) caám röôïu Projection: Phoùng ra; phoùng chieáu; hình chieáu, xaï aûnh; truø hoaïch, döï ñoaùn; choã/ phaàn nhoâ ra Prolegomenon: Lôøi töïa, phaàn giôùi thieäu/toång luaän Prolepsis (-lectic): Döï baùc phaùp, döï bieän phaùp, loái noùi ñoùn tröôùc Proletarian: Voâ saûn Pro-life: Phong traøo: baûo veä söï soáng, vì söï soáng, vò sinh Promethean: Thuoäc thaàn Proâmeâtheâoâ; quaù tin ôû söùc ngöôøi Promise: Lôøi höùa; höùa heïn; empty p.: höùa haõo; p. of marriage: höùa hoân; Promised Land: Ñaát Höùa (ñaát Canaan) Promoter: Coå ñoäng/vuõ vieân; P. of the Faith: chöôûng tín: x.

548

Thaùnh Leã (phaàn thay ñoåi); p. of seasons (time): chu kyø caùc muøa (phuïng vuï); p. of Saints: phaàn rieâng caùc thaùnh (phuïng vuï) Property: Sôû höõu; quyeàn tö höõu; taøi saûn; ñaëc tính; private p.: tö höõu, cuûa rieâng; public p.: coâng höõu, cuûa coâng Prophecy: Söù ngoân, [lôøi, ôn, ñoaøn suûng, v.v.] tieân tri Prophesy: Tuyeân saám, noùi tieân tri Prophet: Ngoân söù, tieân tri earlier p.: tieàn tieân tri; later p.: haäu tieân tri; minor p.: tieân tri nhoû; p.-king: Ña-vít; prophetess: nöõ tieân tri; vôï cuûa tieân tri Prophethood: Chöùc vuï tieân tri Prophetic(-al): Thuoäc ngoân söù, tieân tri Prophetism: Traøo löu/ñaëc suûng: ngoân söù, tieân tri Prophylactic: Phoøng ngöøa; thuoác/phöông phaùp phoøng beänh; (Hoa kyø: condom) tuùi döông vaät, bao cao su choáng thuï thai (x. sheath) Propitiation: Laáy loøng, laøm laønh, laøm nguoâi giaän; leã ñeàn toäi, xaù toäi

devil’s advocate; P. of Justice: Chöôûng lyù (ñk 1430) Promotion: Thaêng tieán, ñoäng vieân, thuùc ñaåy, coå vuõ; thaêng caáp Promptitude: Nhanh nheïn, mau maén, soát saéng Promulgate(-ion): Coâng boá, ban haønh; truyeàn baù, phoå bieán Pronouncement stories: Tuyeân huaán lieät truyeän (trình thuaät Phuùc AÂm neâu baät moät "tuyeân ngoân" cuûa Ñöùc Gieâsu) Pro-Nuncio: Quyeàn söù thaàn Toøa thaùnh Proof: Baèng chöùng, chöùng côù; thöû thaùch Propaedeutics: Lôùp hoaëc moân döï bò; kieán thöùc cô sôû Propaganda: Truyeàn baù, phoå bieán; tuyeân truyeàn Propaganda Fide (Congregation of): Boä Truyeàn baù ñöùc tin (Boä Truyeàn giaùo); x. congregation Propagation: Truyeàn baù, phoå bieán; truyeàn sinh; truyeàn chuûng; truyeàn gioáng Proper: Thích ñaùng/hôïp, phuø hôïp; hôïp thöùc, ñuùng caùch; chính xaùc; rieâng bieät, ñaëc thuø p. of the Mass: phaàn rieâng 549

trôû lieâm sæ (ñk 1093); marriage of p.: hoân nhaân ñaêng ñoái Prose: Vaên xuoâi; ca tieáp lieân Prosecution: Theo ñuoåi, tieáp tuïc; toá tuïng Prosecutor: Ngöôøi khôûi toá, beân nguyeân public p.: uûy vieân coâng toá Proselyte: Moân ñoà môùi, tín ñoà môùi, ng. môùi gia nhaäp, taân toøng (Do thaùi) Proselitism: X. proselytize Proselytize: Chaâu moä moân/ tín ñoà (thu phuïc/loâi keùo/duï doã ng. khaùc theo phe, ñaûng, ñaïo cuûa mình; thöôøng coù nghóa xaáu) Proskynesis: Baùi laïy, phuïc laïy Prosody: Pheùp laøm thô, khoa vaàn luaät, ngoân ñieäu Prosopon: Ngoâi vò; maët naï, beà ngoaøi Prosopopoeia: Pheùp hoaït duï (mieâu taû baèng caùch linh hoaït hoùa) Prosperous: Thònh vöôïng, phoàn vinh Prosphora: Baùnh leã (Ñoâng phöông) Prostitute, sacred: Linh kyõ Prostitution: Maõi daâm; sacred p.: linh daâm

Propitiatory: X. propitiation; thöôïng toøa (naép hoøm bia giao öôùc) Proportion: Caân ñoái/xöùng, töông xöùng; tyû leä Proportions: kích thöôùc, quy moâ Proportionalism: Hoïc thuyeát tyû hieäu (cho raèng ñeå bieát haønh ñoäng toát hay xaáu veà maët luaân lyù, thì caàn phaûi so saùnh haäu quaû thieän aùc do haønh ñoäng ñoù ñöa laïi) Proportionality: Caân ñoái/ xöùng tính, tyû leä; analogy of p.: loaïi suy tyû leä Proposition: Meänh ñeà; ñeà nghò, ñeà xuaát; vaán ñeà; ñònh ñeà; ñeà cöû captious p.: ñeà xuaát xaûo traù; condemned p.: ñ. x. bò leân aùn; p. badly formulated: ñeà xuaát vuïng veà; p. close to heresy: ñeà xuaát haàu nhö laïc giaùo; p. offensive to pious ears: ñeà xuaát chöôùng tai nhaø ñaïo; scandalous p.: ñeà x. tai tieáng temerarious p.: ñeà x. taùo baïo Proprietas: Ñaëc tính Propriety: Thích ñaùng/hôïp; ñöùng ñaén; khuoân pheùp impediment of public p.: ngaên 550

Proverb: Tuïc ngöõ, ngaïn ngöõ, caùch ngoân Proverbs: Saùch Chaâm ngoân, Cn Providence: Quan phoøng Province: Tænh, khu vöïc, laõnh ñòa; ecclesiastical p.: giaùo tænh (ñk 431); religious p.: tænh doøng Provincial: Thuoäc tænh, vuøng xa thaønh phoá; beà treân giaùm tænh (doøng tu) Provision, canonical: Chæ ñònh theo giaùo luaät (giaùo vuï: ñk 146) Provocation: Khieâu khích; kheâu gôïi Provost: Ng. ñöùng ñaàu hoäi giaùo só, muïc sö tröôûng; hieäu tröôûng (ñaïi hoïc); thò tröôûng Proxy: Ñaïi dieän; uûy thaùc, uûy nhieäm; giaáy uûy nhieäm; p. marriage: keát hoân baèng ñaïi dieän (ñk 1105) Prozymites: Phaùi nhöõng ng. duøng baùnh coù men (ñeå laøm leã) Prudence: Caån troïng, thaän troïng, khoâng ngoan, deø daët Prudery(-ishness): Ñaïo ñöùc giaû, caû theïn, ngöôïng ngòu quaù möùc Psalm: Thaùnh vònh/thi responsorial p.: ñaùp ca

Protasis: Tieân ñeà Protest: Phaûn ñoái, choáng laïi, khaùng nghò; cam quyeát; chöùng thö Protestant: Tin laønh Protestantism: Ñaïo Tin laønh Protevangelium: Tieàn Phuùc aâm theo Giacoâbeâ (nguïy thö) Protocanonical: Chính thö qui, ñeä nhaát chính luïc Protodeacon: Ñeä nhaát phoù teá (Bizantinoâ) Protoevangelium: Tin Möøng tieân khôûi (St 3:15) Protology: Khôûi nguyeân hoïc (ñoái laïi vôùi caùnh chung hoïc) Protomartyr: Vò töû ñaïo tieân khôûi (thaùnh Steâphanoâ) Protonotary: Ñeä nhaát luïc sö; apostolic p.: ñeä nhaât luïc söï Toøa Thaùnh; supernumerary p.: ñeä nhaát l. söï danh döï Protoplasm: Nguyeân sinh chaát Protoplast: Nguyeân sinh theå, taïo vaät ñaàu tieân (Añam) Prototype: Nguyeân maãu; ñieån hình, tieâu bieåu Proud: Haõnh dieän, töï haøo, töï troïng; kieâu haõnh, kieâu caêng, töï ñaéc; huy hoaøng, traùng leä, uy nghi 551

Psychologism: Thuyeát duy taâm lyù Psychology: Taâm lyù hoïc empirical p.: taâm lyù thöôøng nghieäm; experiential p.: taâm lyù thöïc nghieäm; functional p.: taâm lyù cô naêng; metaphysical p.: taâm lyù sieâu hình; p. of religion: taâm lyù toân giaùo; rational p.: taâm lyù thuaàn lyù; structural p.: taâm lyù cô caáu Psychopathy: Beänh taâm thaàn, beänh nhaân caùch Psychopathology: Taâm beänh hoïc, taâm beänh lyù, beänh hoïc taâm thaàn Psychosis: Chöùng loaïn taâm thaàn Psychosomatic: Taâm theå Psychosphere: Laõnh vöïc taâm thöùc Psychotherapy: Lieäu phaùp taâm lyù Ptolemaic system: Heä thoáng Ptoâloâmeâoâ (thieân vaên: coi quaû ñaát laø: baát ñoäng, trung taâm) Puberty: Tuoåi daäy thì Public: Coâng coäng, coâng khai; coâng chuùng, daân chuùng p. document: coâng chöùng thö p. opinion: coâng luaän; p. order: traät töï coâng coïng

Psalmist: Taùc giaû thaùnh vònh; The P.: Ñavít Psalmody: Caùch haùt/ngaâm thaùnh vònh Psalms: Saùch Thaùnh vònh, Tv P. of Solomon: Thaùnh vònh Salomon (nguïy thö) Psalter: Saùch Thaùnh vònh Psaltery: Ñaøn xante (nhaïc cuï thôøi coå) Pseudo-: Nguïy, giaû Pseudonimity: Tính caùch: bí/buùt danh, maïo danh (nhö trong tröôøng hôïp caùc nguïy thö) Pseudoepigrapha: Saùch maïo ñeà (nguïy thö) Psilanthropism: Laïc giaùo duy nhaân (ÑK chæ ñôn thuaàn laø moät con ngöôøi) Psyche: Taâm hoàn, taâm linh, tinh thaàn Psychiatry: Taâm thaàn hoïc; beänh hoïc taâm thaàn Psychic: Thuoäc taâm thaàn; sieâu linh; oâng/baø ñoàng coát Psychism: Taâm lyù, taâm thaàn; taâm linh hoaït, sinh hoaït taâm thaàn Psychoanalysis: Phaân taâm hoïc Psychogenesis: Quaù trình hình thaønh taâm trí 552

p. propriety: coâng phong/taäp p. revelation: maïc khaûi coâng (chính thöùc) Publican: Ngöôøi thu thueá Publication of the acts: Coâng boá aùn töø Pudency: Beõn leõn, e theïn; tieát haïnh Pudenda: AÂm hoä, (chung) boä phaän sinh duïc Pudicity: X. pudency Pulpit: Giaûng ñaøn; the p.: giôùi giaùo só Pulpitarian, pulpiteer: Nhaø thuyeát giaùo (töø gieãu) Punish(-ment): Tröøng phaït, tröøng trò; saùt phaït; capital p.: töû hình Pure: Thanh saïch, tinh khieát, nguyeân chaát, thuaàn tuùy; trong saïch Purgative way: Ñöôøng thanh luyeän, luyeän ñaïo Purgatory: Luyeän nguïc Purification: Thanh taåy, thanh luyeän, taåy ue; P. of the Blessed V.Mary: Leã thanh taåy Ñöùc Trinh Nöõ Maria: daâng Chuùa Gieâsu trong ñeàn thaùnh (2-2) Purificator: Khaên lau cheùn Purim: Leã Soá meänh (Do thaùi)

Puritan: Ng. thuoäc phaùi thanh giaùo, nghieâm khaéc, nhaët nhieäm Puritanism: Phaùi thanh giaùo (Tin laønh) Purity: Thanh/thuaàn khieát; trinh trong, trong saïch; legal p.: thanh khieát theo luaät (Do thaùi); p. of intention: yù höôùng trong laønh; p. of vision: caùi nhìn trong suoát Purpose: YÙ ñònh, döï ñònh, chuû taâm, quyeát taâm; muïc ñích; yù ñoà p. of amendment: quyeát chí söûa mình (ñk 987) Puseyism: Chuû nghóa Pusey, phong traøo Tractarian (giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa Oxford movement: Anh giaùo 18331841) Putative: Ngoä tín, coi nhö chính thöùc; p. Father: Cha nuoâi (coi nhö chính thöùc: Thaùnh Giuse); p. marriage: hoân phoái giaû ñònh (ñk 1061,3) Pyrrhonism: Hoïc thuyeát Pyron (tk 4 tröôùc coâng nguyeân); hoaøi nghi chuû nghóa Pythagorean: Thuoäc Pithagora (tk 6 tröôùc coâng nguyeân) Pyx: Hoäp ñöïng Mình Thaùnh (vg. ñeå mang ñi cho beänh nhaân) 553

Q

Quantification: Xaùc ñònh soá löôïng, ñònh löôïng; löôïng töû hoùa Quantity: Soá löôïng Quantum: Löôïng töû; ñònh löôïng; q. effect: hieäu öùng löôïng töû; q. mechanics: cô hoïc löôïng töû; q. theory: thuyeát löôïng töû q. transition: chuyeån tieáp löôïng töû Quarantine: Kyø chay 40 ngaøy (xöa); thôøi gian caùch ly kieåm dòch Quartodecimanism: Phaùi möøng leã Phuïc sinh ngaøy 14 thaùng Nisan (nhö Do thaùi giaùo) Quasi: Gaàn nhö, haàu nhö, aùq. contract: baùn kheâ öôùc q. domicile: baùn truù/cö sôû, chuaån cö (ñk 103tt) Quasimodo: Chuùa Nhaät thöù nhaát phuïc sinh Quatrain: Thô boán caâu Quattrocentist: Vaên ngheä só tk 15 (YÙ) Queenship of Mary: Ñöùc Maria Nöõ vöông (22-8) Question: Caâu hoûi; vaán ñeà; put to the q.: tra taán ñeå baét cung khai Quicumque: Baûn tuyeân tín thaùnh Atanaxioâ (tk 5)

Q: Nguoàn (vaên lieäu; töø tieáng Ñöùc: Quelle) Qahal: Coäng ñoaøn (‘Giaùo hoäi’) Q.E.D.: X. Quod erat demonstrandum Qippur: Leã saùm hoái (Do thaùi) Qohelet: Saùch Giaûng vieân, Gv Quadragesima: Muøa Chay ("40 ngaøy") Quadrivium: Cao ñaúng töù khoa (soá hoïc, hình hoïc, thieân vaên, nhaïc lyù) Quaestor: Quyeân goùp vieân (nhaèm giuùp ng. ngheøo) Quakers: Giaùo phaùi Tin laønh Quaker (cuõng goïi laø Hoäi baïn höõu) Qualification, theological: Ñònh möùc thaàn hoïc (xin x. notes, theological) Qualify: Ñuû/laøm cho ñuû: tö caùch, khaû naêng, ñieàu kieän; ñònh roõ, xaùc ñònh; ñònh tính/phaåm Qualitative difference: Khaùc bieät veà phaåm chaát Quality: Phaåm tính, phaåm chaát; ñöùc tính; tö caùch

554

Quiddity: Yeáu tính, baûn theå Quid pro quo: Ñieàu laãn loän; giao hoaùn phaåm, vaät theá chaân; ñeàn buø/traû Quietism: Tòch tónh chuû nghóa, voâ vi thuyeát (Miguel Molinos) Quinquagesima: Chuùa Nhaät naêm möôi Quinquennial report: Baùo caùo/phuùc trình nguõ nieân (giaùm muïc ñòa phaän trình leân Toøa Thaùnh) Quinquennium: Thôøi gian naêm naêm, nguõ nieân Quinque viae: Nguõ chöùng ñaïo (naêm caùch thöùc chöùng minh TC hieän höõu) Quintessence: Tinh hoa, tinh tuùy Quirinal: Ñoài Quirinal (moät trong 7 ñoài cuûa thaønh phoá Roâma; xöa laø dinh giaùo hoaøng; nay laø dinh toång thoáng YÙ)

Qumraân: Qumraân (teân cuûa: ñan vieän, coäng ñoàng, vaên baûn cuûa toân phaùi EÂseânioâ, caïnh Bieån Cheát, Palestina) Qumranites: Ng. thuoäc phaùi Qumraân Quod erat demonstrandum: (QED): Ñieàu [ñaõ] caàn phaûi chöùng minh tröôùc Quodlibet: Vaán ñeà linh tinh Quorum: Soá ñaïi bieäu quy ñònh (caàn phaûi coù maët ñeå quyeát ñònh); ñònh soá toái thieåu Quotation: Lôøi hoaëc ñoaïn trích daãn; thôøi giaù Quotative: Thuoäc trích daãn Quo vadis: "[Con] Ñi ñaâu ñaáy?" q.v.: 1.(=quantum vis) Soá löôïng tuøy yù (phaùi thuoác); 2. (qq.v.=Quod/quae vide): xin xem (ñieàu/nhöõng gì...)

555

R

Rash judgment: Voõ ñoaùn, phaùn ñoaùn lieàu lónh; xeùt ñoaùn (Mt 7:1-2) Ratio: Lyù trí Ratio: Tyû leä; tyû giaù; heä soá Ratio Studiorum: Giaùo trình khoa muïc Ratiocinate: Lyù luaän, suy luaän/lyù Rational: Coù lyù trí; hôïp lyù, phaûi leõ; lyù tính, thuaàn lyù; anti-r.: nghòch lyù tính; r. animal: con vaät coù lyù tính/trí (con ngöôøi); r. psychology: taâm lyù hoïc duy lyù Rationale: Lyù luaän; luaän trình coù cô sôû; lyù do caên baûn; boá töû teá phuïc (aùp ngöïc thöôïng teá Do thaùi giaùo); aùo leã (GM Ñöùc) Rationalism: Chuû nghóa duy lyù Rationality: Lyù tính; hôïp lyù, hôïp leõ; technocratic r.: lyù tính kyõ trò Rationalization: Lyù tính hoùa; hôïp lyù hoùa; vieän lyù Ratum et consummatum: (hoân phoái) chuaån nhaän vaø hoaøn hôïp RCIA (Rite of Chritian Initiation of Adults): Nghi thöùc khai taâm kitoâ ng. lôùn Reader: Thaày (ng.) ñoïc saùch

Rabat: Mieáng vaûi ngöïc (thoøng xuoáng töø coå aùo giaùo só, quan toøa, luaät sö, giaùo sö) Rabbi: Thaày, toân sö; giaùo só Do thaùi Race: Chuûng toäc, gioáng noøi, doøng doõi; human r.: loaøi ngöôøi, nhaân loaïi; r. of Abraham: doøng doõi Abraham Raci(ali)sm: Chuû nghóa chuûng toäc; chuû nghóa phaân bieät chuûng toäc Radical: Taän goác, taän caên; nguoàn goác; trieät ñeå; caáp tieán; töø caên; caên thöùc; r. sanation: ñieàu trò taän caên Radicalism: Chuû thuyeát caáp tieán; laäp tröôøng cöïc ñoan Ramadan: Thaùng giöõ chay (thaùng 9 Hoài giaùo) Ransom: Giaù chuoäc, tieàn ch. Rape: Hieáp/cöôõng daâm, haõm hieáp; cöôõng ñoaït, baét coùc Rapine: Cöôùp boùc, cöôõng ñoaït Raptor: Ng.: cöôõng ñoaït, ñoaït daâm, duï doã Rapture: Nhaéc boång leân (1Ts 4:17); hoan hæ, saûng khoaùi; xuaát thaàn (x. ecstasy) 556

moái; toång keát, toång löôïc, toång hôïp; r. all things in Christ: thaâu hoïp vaïn vaät döôùi moät ñaàu laø ÑK (Ep 1:10) Recapitulation theory: Thuyeát ñoàng quy (quy taäp toaøn boä maïc khaûi vaøo ÑK) Receive: Nhaän, lónh, thu; tieáp ñoùn; r. Holy Communion: röôùc leã; r. Sacraments: laõnh bí tích Recension: Thö ñieåm (khaûo saùt, pheâ bình vaø ñoái chieáu moät vaên baûn vôùi caùc thuû baûn hay vaên baûn coå); ñieåm saùch (giôùi thieäu vaø pheâ bình saùch môùi) Reception: Chaáp/thu nhaän; [tieán trình] tieáp nhaän (giaùo ñieàu, giaùo huaán, v.v) R.into the Full Communion: Nghi thöùc ñoùn nhaän vaøo trong GH cg (cho caùc kitoâ höõu khoâng cg gia nhaäp GH cg) Receptionism: Thuyeát tieáp nhaän (duø baùnh röôïu khoâng bieán ñoåi, ai röôùc Leã thì thaät tieáp nhaän Chuùa) Recessional hymn: Tieãn ca, baøi haùt keát leã Recidivism(-ist): Taùi phaïm; taùi nhieãm, taùi phaùt (beänh)

Readings, Cycle of: Chu kyø caùc baøi ñoïc (phuïng vuï) Real: Coù thöïc, thöïc teá, thaät; r. presence: söï hieän dieän thöïc söï (Thaùnh Theå); r. privilege: ñaëc aân ñoái vaät (ñk 78 §3); r. vow: lôøi khaán toøng vaät (ñk 1192 §3) Realism: Thuyeát duy thöïc; chuû nghóa hieän thöïc; oùc thöïc teá Reality: Hieän thöïc, thöïc taïi; thöïc teá; hieän thöïc tính Realization: Hieän thöïc hoùa; thöïc hieän/haønh; nhaän thöùc Realm: Vöông quoác; ñòa haït; laõnh vöïc Rearmament, Moral: Phong traøo chaán höng ñaïo ñöùc Reason: Lyù trí, lyù tính; lyù luaän; lyù do; lyù leõ; age of r.: tuoåi khoân Reasonable: Hôïp lyù; höõu lyù, phaûi leõ; bieát ñieàu; phaûi chaêng Reatus: Can traïng, tình traïng can phaïm Rebaptisers: Ng. theo phaùi taùi thanh taåy Rebaptism: Röûa toäi laïi Rebirth: Sinh laïi, taùi sinh; ñoåi môùi hoaøn toaøn Rebuke: Khieån traùch (ñk 1339) Recapitulate: Thu toùm veà moät 557

Record: Soå boä; hoà sô, bieân baûn; ghi cheùp Sacramental r.(s): soå boä bí tích Recourse: Thöôïng caàu/toá (ñk 1734); choáng aùn, khaùng caùo; caàu vieäïn Recreate: Taïo/laøm laïi, taùi taïo; caûi taïo, laøm thaønh moät taïo vaät môùi Rectitude: Ñuùng ñaén, ngay thaúng, chính/trung tröïc Rector: Vieän/hieäu tröôûng, giaùm ñoác, giaùm sôû; r. of the church: LM giaùm sôû (coù traùch nhieäm veà moät thaùnh ñöôøng khoâng phaûi laø nhaø thôø xöù ñaïo) Rectory: Nhaø xöù; truï sôû/ vaên phoøng vieän tröôûng Recurrence: Xaûy ra laïi, taùi dieãn, taùi hieän, taùi xuaát; eternal r.: thuyeát muoân kieáp taùi dieãn (Nietzsche) Recusants(-sancy): Ng. coâng giaùo Anh, (laäp tröôøng) cöï tuyeät Anh giaùo (tk 16-18) Red: Ñoû; r. hat: muõ ñoû, Hoàng y r. letter day: ngaøy leã lôùn (lòch ghi baèng chöõ ñoû); r. Mass: Leã kính Chuùa Thaùnh Thaàn (leã phuïc maøu ñoû, vaø daønh cho luaät sö vaø thaåm phaùn cuõng maëc saéc

Reciprocity: Hoã töông tính, töông quan Recisory action: Toá quyeán baõi tieâu Recitative: Ñoaïn/khuùc haùt noùi Recited mass: Leã ñoïc Recluse: AÅn cö; tu kín Recollection: Hoài taâm, maëc töôûng, truy hoaøi, tónh taâm, nhaäp ñònh Recollects: Tu só Doøng caûi toå (thaùnh AÂugutinoâ, thaùnh Phanxicoâ) Recommend(-ation): Giôùi thieäu; khuyeân nhuû; phoù thaùc; r. of the soul: phoù linh hoàn Recompense: Thöôûng höôûng; ñeàn buø, boài thöôøng; baùo ñaùp, thuø lao Reconcile: Hoøa giaûi, giaûng hoøa; ñieàu hoøa; r. a church: taùi cung hieán thaùnh ñöôøng Reconciliation: Hoøa giaûi, giao hoøa, giaûng hoøa; r. room: phoøng hoøa giaûi (giaûi toäi); Sacrament/rite of r.: Bí tích/nghi thöùc hoøa giaûi Reconstruction: Taùi thieát; hoaøn nguyeân Reconventio: Phaûn toá (ñk 1463) 558

phuïc maøu ñoû); r. Sea: Bieån Ñoû Redaction criticism: Bieân soaïn lòch söû; phöông phaùp taàm nguyeân yù nghóa vaên baûn Redaktionsgeschichte: X. redaction criticism Redditio of creed: Tuyeân xöng ñöùc tin (trong nghi thöùc röûa toäi) Redeem: Cöùu chuoäc; chuoäc laïi Redeemer: Ñaáng Cöùu chuoäc; ng. chuoäc laïi, ñeàn buø Redemption: X. redeem; maàu nhieäm/coâng trình/ôn cöùu chuoäc objective r.: coâng trình cöùu chuoäc khaùch quan (ÑK thöïc hieän); subjective r.: ôn c. ch. chuû quan/caù nhaân (nôi con ng. ñoùn nhaän ôn aáy vaø hôïp taùc) Redemptorists: Tu só Doøng Chuùa Cöùu Theá, CSsR Reductio ad absurdum: Phaûn chöùng phaùp, boäi lyù luaän phaùp (laøm cho ñoái phöông nhaän ra laø loái lyù luaän cuûa mình daãn tôùi nhöõng keát luaän nghòch lyù) Reduction: Thu nhoû, giaûm bôùt/tröø; giaùng caáp; tan bieán; laøng aáp (cuûa ngöôøi baûn xöù Nam Myõ do Doøng Teân saùng laäp hoài tk 17-18)

Reductionism: Chuû nghóa giaûn löôïc, chuû höôùng ruùt goïn Refectory: Phoøng aên Refer(-ence): Quy chieáu; tham chieáu/khaûo, tra cöùu, tröng/vieän daãn; nguoàn lieäu tham khaûo; chöùng thö; aùm chæ; lieân quan; chuyeån tôùi Referent: Ñieàu nhaéc ñeán, ñieàu aùm chæ Referral: Vieäc nhaéc ñeán hay ñöôïc nhaéc ñeán; ng. ñöôïc giôùi thieäu (tôùi moät ngöôøi khaùc) Reflect(-ion, -ive): Hoài nieäm, suy tö, phaûn tænh; phaûn chieáu non-reflective: phi phaûn tænh Reform(-ation): Caûi caùch/toå Reformed Churches: Caùc GH caûi caùch (phaùi Calvin) Reformers: Nhaø caûi caùch (Tin laønh) Reformulate: Soaïn laïi, trình baøy laïi, taùi caáu/bieân Refreshment Sunday: Chuùa Nhaät 4 Muøa Chay Refuge: Nôi aån naùu, truù aån, nöông töïa/naùu Refuse(-al): Töø choái, khöôùc töø, cöï tuyeät Refute: Phi baùc, baùc luaän, baùc nghò, baùc boû 559

Reincarnation: Luaân hoài, taùi nhaäp theå, ñaàu thai laïi; x. metempsychosis Reinstatement: Phuïc hoài nguyeân traïng (ñk 1645) Reinterpretation: Giaûi thích laïi, taân chuù Reiterate(-ion): Laøm laïi; laëp laïi, taùi haønh; ban laïi Reject(-ion): Baùc boû; loaïi boû; haét huûi, ruoàng boû; töø choái, cöï tuyeät Rejoice: Hoan hæ, vui thích; laøm cho vui möøng Relapse: Sa ngaõ laïi, taùi phaïm Relation: Lieân/quan heä; giao teá; heä toäc, thaân toäc, hoï haøng; keå laïi, trình thuaät, töôøng thuaät; causal r.: quan heä nhaân quaû; diplomatic r.(s): quan heä ngoaïi giao; divine r.: töông quan trong TC (phuï tính, töû heä, chuû xuy, thuï xuy); logical r.: quan heä luaän lyù; transcendental r.: quan heä sieâu nghieäm; public r.(s): giao teá xaõ hoäi, ngoaïi vuï Relationship: Quan heä; thaân thuoäc/tình, hoï haøng Relative: Coù: lieân quan, quan heä, hoï haøng; töông ñoái Relatives: Baø con, thaân quyeán

Regeneration: Taùi sinh (Tt 3:5); phuïc hoài/höng, taân taïo Regina coeli: Kinh Laïy Nöõ Vöông thieân ñaøng Region: Mieàn, vuøng; ecclesiastical r.: giaùo mieàn (ñk 433) Register: Soå boä (ñk 535) Regnum: Vöông quoác; vöông quyeàn Regret: Thöông tieác; hoái tieác, aân haän, hoái haän Regula fidei: Quy phaïm ñöùc tin; r. f. proxima: q. ph. tieáp caän (gaàn: giaùo huaán GH); r. f. remota: q. ph. vieãn cöï (xa: Kinh Thaùnh) Regulae juris: Quy taéc phaùp luaät (goàm 99 khoaûn hay caùch ngoân laøm nguyeân taéc ñeå giuùp hieåu, giaûi thích vaø aùp duïng giaùo luaät cho hôïp lyù hôïp tình) Regular: Thuoäc: quy phaùp, quy luaät (doøng tu); [giaùo só] doøng (ñoái laïi laø secular: [giaùo só] trieàu) Regulation of births: Ñieàu hoøa sinh saûn Reification: Söï vaät hoùa Reign of God: Vöông quyeàn/trieàu cuûa TC 560

Religionist: Ngöôøi coù ñaïo, tín ñoà; ng. si tín Religionsgeschichte Schule: Hoïc phaùi giaùo söû Religiosity: Toân giaùo tính; loøng ñaïo ñöùc; popular r.: loøng ñaïo ñöùc bình daân Religious: Thuoäc toân giaùo, ñôøi tu; tu só; caån thaän; r. belief: nieàm tin toân giaùo, tín ngöôõng; r. discourse: ngoân ngöõ toân giaùo, luaän phaùp toân giaùo [veà caùc vaán ñeà toân giaùo]; r. freedom: töï do: toân giaùo, tín ngöôõng; r. indifference: thaùi ñoä: 1. ñoàng loaït hoùa caùc toân giaùo (coi ñaïo naøo cuõng nhö ñaïo naøo) 2. döûng döng ñoái vôùi toân giaùo; x. indifferentism; r. instinct: baûn naêng toân giaùo; r. institute: tu hoäi, doøng tu (ñk 607tt); r. life: ñôøi soáng tu trì; ñôøi soáng toân giaùo; r. order: doøng tu; r. profession: tuyeân khaán (ñk 654); r. respect of intellect and will: suy phuïc veà lyù trí vaø yù chí (ñk 752); r. rule: luaät doøng; r. sense: caûm thöùc toân giaùo; r. tolerance: dung nhaãn toân giaùo; r. vows: lôøi khaán tu trì

Relativism: Thuyeát töông ñoái Relativity: Töông ñoái tính; principle of r.: nguyeân lyù töông ñoái; theory of r.: thuyeát töông ñoái, cô hoïc töông ñoái; (th. of r.) general: cô hoïc töông ñoái môû roäng; (th.of r.) special: cô hoïc töông ñoái chuyeân bieät Relator: Phuùc trình vieân (ñk 1429) Relegate to profane use: Cho xöû duïng vaøo vieäc phaøm tuïc (ñk 1222) Relevance(-cy): Thích ñaùng/ hôïp, xaùc ñaùng; quan heä/lieân; coù: yù nghóa, taàm troïng yeáu; boå ích Relic: Haøi coát thaùnh, thaùnh tích; di tích, di haøi Religion: Toân giaùo, ñaïo; doøng tu, ñôøi tu; natural r.: ñaïo töï nhieân; non-christian r.: toân giaùo khoâng kitoâ; non-theist r.: phi thaàn giaùo; popular r.: toân giaùo bình daân; primitive r.: toân giaùo sô thuûy; r. of the book: ñaïo saùch thaùnh; virtue of r.: ñöùc thôø phöôïng; world r.: toân giaùo quoác teá Religionism: Suøng baùi chuû nghóa, si tín

561

Remote: Xa, xa xoâi, vieãn cöï; giaùn caùch; heûo laùnh; r. occasion: dòp xa (phaïm toäi) Removable: Coù theå bò caùch chöùc, chuyeån dôøi, thaùo rôøi, taùch rôøi Removal: Baõi chöùc (ñk 192) Renaissance: Phuïc höng Renegade: Ng. phaûn boäi, phaûn ñaïo, boû ñaïo Renew(-al): Ñoåi môùi, canh taân; taùi taïo, laøm laïi; taùi tuïïc Renounce: Töø boû; r. the world: ñi tu Renovation: Canh taân, ñoåi môùi, caûi tieán; hoài phuïc Renunciation: Töø boû; töï boû, boû mình; r. of Satan: nghi thöùc töø boû Satan Reordination: Phong chöùc laïi Reparation: Ñeàn buø, phaït taï; chuoäc/ñeàn toäi; söûa chöõa, tu söûa, phuïc hoài; khoâi phuïc Repent(-ance): Hoái haän, aên naên, thoáng hoái Repetition: Laëp laïi, nhaéc laïi; taùi dieãn; phuïc nieäm; sao cheùp, moâ phoûng Repose, altar of: Baøn thôø taïm (giöõ Mình Thaùnh Chuùa caùc

Religiousness: Tinh thaàn toân giaùo, loøng tín ngöôõng Reliquary: Hoøm thaùnh tích Remanence theory: Thuyeát chaát theå nguyeân toàn (trong Thaùnh Theå, baûn chaát cuûa baùnh vaø röôïu vaãn coøn nguyeân, khoâng bieán ñoåi: Wycliff) Remarriage: Tuïc hoân; tuïc huyeàn (nam: sau khi vôï qua ñôøi), taùi giaù (nöõ: sau khi choàng qua ñôøi) Remedial penalty: Hình phaït boài toån Remedium concupiscentiae: Phöông döôïc trò duïc Remedy: Phöông thöùc/döôïc; bieän phaùp: boå tuùc, chöõa trò, khaéc phuïc Remembrance: Kyù öùc, hoài töôûng, töôûng nieäm Reminiscence: Hoài töôûng, kyû nieäm Remission: Xaù toäi, xaù mieãn, tha thöù; thuyeân giaûm; r. of sins: tha toäi Remnant: Soá soáng soùt, phaàn daân coøn laïi (cuûa daân Ítraen) Remonstrants: X. recusants Remorse: AÂn haän, hoái haän, aên naên 562

ngaøy thöù 5 vaø 6 Tuaàn Thaùnh); baøn höông aùn Repository: Kho/choã chöùa; nôi choân caát; ng./vaät caát giöõ nhöõng ñieàu bí maät Represent(-ation): Ñaïi dieän, thay maët; töôïng tröng, tieâu bieåu; mieâu taû, trình taû; hieän taïi hoùa esentative: Ñaïi bieåu/ dieän; tieâu bieåu, ñieån hình Repristination: Laáy laïi/trôû laïi vôùi nhöõng gì coå xöa, phuïc coå; baét ñaàu laïi; laøm laïi Reproaches: Thaùn ca "Daân ta hôõi" (thöù 6 Tuaàn Thaùnh) Reprobation: Baøi xích; khieån traùch, leân aùn; hình phaït ñôøi ñôøi (hoûa nguïc) Reproduction: Taùi taùc; taùi dieãn, taùi trình; phoùng taùc, sao phoùng, moâ phoûng; sinh saûn, naåy nôû; r. theory: hoïc thuyeát taùi taùc sinh (veà Thaùnh Theå) Reproductive: Thuoäc cô/khaû naêng sinh saûn; r. engineering /technologies: kyõ thuaät trôï truyeàn sinh; r. organs: cô quan sinh saûn Repudiate(-ion): Boû vôï; baùc boû, choái/khöôùc töø, cöï tuyeät

Reputation: Tieáng taêm (toát hoaëc xaáu); tieáng toát, danh tieáng, thanh danh Requiem: Leã caàu hoàn Requisite: Caàn thieát, tieân quyeát; ñieàu kieän/vaät lieäu caàn thieát Reredos: Haäu ñaøn bình (bình phong, tranh tröôùng hay böùc chaïm döïng ngay phía sau baøn thôø) Res: Ñieàu, söï vaät, söï vieäc; r. et sacramentum: thöïc theå vaø daáu chæ (aân suûng vaø bí tích); r. et verbum: vaät theå vaø ngoân töø; r. judicata: vaán ñeà quyeát tuïng (ñk 1641); r. sacramenti: aân suûng bí tích; r. tantum: aân suûng ñôn thuaàn, chæ aân suûng khoâng thoâi Rescind: Baõi/huûy boû; thuû tieâu Rescript: Phuùc nghò (ñk 59) Reservation: Löu giöõ; deø daët; daønh rieâng; bieät cheá, bieät haïn r. of the Eucharist: löu giöõ Mình Thaùnh; mental r.: tieàm cheá yù nghóa Reserved censure: Vaï bieät cheá/haïn (hình phaït chöõa trò daønh cho thaåm quyeàn cao hôn hoaëc laø ñaëc bieät) 563

Responsory: Xöôùng ñaùp ca Rest: Nghæ ngôi/yeân; yeân taâm; yeân tónh; ngöøng yeân; ñaët ñeå/töïa; vaät choáng ñôõ; eternal r.: an nghæ ngaøn thu; lay to rest: ñöa ñeán nôi an nghæ (choân caát) Restaurare omnia in Christo: Hoài phuïc moïi söï trong ÑK (bieät hieäu Ñöùc Pioâ X) Restitutio in integrum: Phuïc hoài nguyeân traïng (ñk 1645) Restitution: Hoaøn traû, boài thöôøng; hoài phuïc; r. theory of creation: thuyeát saùng taïo nhö hoài phuïc Restoration: Hoaøn traû; söûa chöõa, truøng tu, phuïc cheá; phuïc hoài, khoâi phuïc; r. of all things: x. apocatastasis Restorationism: X. apocatastasis Restriction: Haïn cheá; thu heïp mental r.: x. mental reservation Restrictive: X. restriction r. interpretation: giaûi thích theo nghóa heïp (ñk 18) Resurrection: Soáng laïi, phuïc sinh; r. of the body: xaùc loaøi ngöôøi soáng laïi; r. of the dead: keû cheát soáng laïi

Residence: Truù sôû; cö truù; dinh thöï Resignation: Nhaãn nhuïc; cam chòu/phaän; töø chöùc Resipiscence: Nhìn nhaän loãi laàm, hoái ngoä/loãi; chaáp nhaän leõ phaûi Resolution: Quyeát ñònh/ taâm; nghò quyeát; giaûi quyeát; giaûi caáu/phaân; dung giaûi r. of amendment: quyeát taâm caûi thieän Risorgimento: Phong traøo thoáng nhaát Nöôùc YÙ Resource: Phöông phaùp; phöông saùch; thuû ñoaïn; taøi öùng phoù; man of resource: ng. taøi xoay xôû (nhieàu thuû ñoaïn) Resources: Taøi nguyeân, nguoàn voán; tieàm naêng, tö löïc, khaû naêng Respectability: Ñaùng kính, ñaùng troïng Respondent: Bò caùo, beân bò (aùn ly hoân); ñaùp öùng, traû lôøi (thi vaán ñaùp) Response: Caâu ñaùp, traû lôøi, hoài aâm; öùng ñaùp; ñaùp ca Responsibility: Traùch nhieäm Responsorial Psalm: Thaùnh vònh ñaùp ca 564

Revealed law: Luaät maïc khaûi, thaàn luaät Revelation: Maïc khaûi; Book of R.: Saùch Khaûi huyeàn, Kh; continued r.: maïc khaûi tröôøng lieân; formal r.: maïc khaûi: minh xaùc, chính thöùc; general r.: m. kh. phoå quaùt (qua löông taâm vaø vuõ truï); primitive r.: m. kh. sô thuûy (cho loaøi ngöôøi sô thôøi); private r.: maïc kh. rieâng tö; special r.: maïc khaûi ñaëc bieät (Do thaùi-Kitoâ); public r.: maïc khaûi coâng nhieân, chính thöùc Revenge: Baùo thuø, baùo oaùn, traû thuø Revenue: Lôïi töùc; thu nhaäp Reverence: Toân kính, suøng kính; troïng kính Reverend: Khaû kính; ngaøi, quyù...(töø duøng ñeå toân xöng caùc giaùo só); Most R.: Ñöùc cha/toång (GM); Rev.: Quyù: cha/LM, muïc sö, v.v.; Right R.: Ñöùc oâng; Very R.: Quyù cha/LM: toång ñaïi dieän, beà treân caû, v.v. Reverential fear: Kính sôï Review: Xem laïi, xeùt laïi, toång kieåm; hoài töôûng; ñieåm saùch /baùo, ñieåm duyeät, taïp chí; duyeät binh; court of r.: toøa phaù aùn

Resuscitate: Hoaøn sinh, hoài sinh, soáng laïi; caûi töû hoaøn sinh, laøm cho soáng laïi Retable: Boä tranh hoaëc böùc chaïm döïng ngay phía sau baøn thôø; x. reredos Retractation: Ruùt laïi lôøi; phaûn cung; ñính chaùnh Retreat: Cuoäc tónh taâm; ruùt lui; nôi aån daät Retreatant: Ng.: tónh taâm, caám phoøng Retribution: Baùo phuïc; baùo öùng; ñeàn ñaùp; thöôûng phaït; day of r.: ngaøy phaùn xeùt; r. theory: hoïc thuyeát baùo phuïc (thöôûng phaït ñôøi sau) Retrieve(-al): Phuïc hoài, khoâi phuïc; taùi phaùt hieän; söûa chöõa, ñeàn buø, buø laïi; hoài töôûng Retroactive: Hoài toá; coù hieäu löïc trôû veà tröôùc Retroductive: Hoài nghieäm Retrospective: Nhìn laïi dó vaõng; hoài coá, hoài öùc Return, myth of...: X. recurrence Reunion: Hoïp maët; (Kitoâ giaùo) hôïp nhaát, ñaïi keát Reveal: Veùn môû, baøy toû, thoå loä; maïc khaûi 565

nhòp nhaøng; biological r.: nhòp sinh hoïc Right: Phaûi, höõu; ñuùng, coù lyù; thaúng; ngay Right: Ñieàu toát, ñieàu ñuùng; quyeàn; quyeàn lôïi; Bill of R.(s): Baûn Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn; civil r.(s): quyeàn coâng daân; divine r.: thaàn quyeàn; human r.(s): nhaân quyeàn; r. of succession: q. thöøa keá; r. to vote: quyeàn ñaàu phieáu, quyeàn baàu cöû Righteous(-ness): Coâng chính, chính tröïc, ngay thaúng; chính ñaùng; original r.: coâng chính nguyeân thuûy (tröôùc nguyeân toäi) Rigorism: Luaân lyù/ñaïo ñöùc: nghieâm khaéc, ngghieâm nhaët Rigorist: Ngöôøi theo chuû nghóa khaéc khoå Ring: Voøng khaâu, nhaãn; ñoaøn theå; voõ ñaøi; fisheman’s r. nhaãn ÑGH; pastoral r.: nhaãn GM; wedding r.: nhaãn cöôùi Risk: Nguy cô, nguy hieåm, hieåm hoïa; lieàu lónh Rite: Nghi thöùc; nghi leã; leã ñieån (ñk 214); r. of passage: nghi thöùc quaù ñoä (nhö töø thôøi thô aáu qua tuoåi thaønh nieân

Revise: Duyeät laïi, hieäu duyeät; tu chính; oân thi; taùi thaåm; baûn in thöû Revisionism: Chuû nghóa xeùt laïi Revival: Phuïc hoài, p.höng, hoài phuïc, h.sinh; thöùc tænh nieàm tin (cuûa quaàn chuùng) Revivalism: Phoøng traøo thöùc tænh loøng ñaïo (quaàn chuùng) Reviviscence: Phuïc hieäu, phuïc hoaït; r. of merits: phuïc hieäu coâng traïng; r. of sacraments: phuïc hieäu bí tích Revolution: Chu kyø quay voøng, voøng quay, xoay vaàn; bieán ñoåi/chuyeån (maïnh meõ, saâu roäng); caùch maïng; agricultural /industrial r.: caùch maïng noâng nghieäp/ coâng nghieäp Reward: Töôûng thöôûng, thöôûng coâng, baùo ñaùp, thuø lao; phaàn/tieàn thöôûng Rhabdomancy: Thuaät boùi que Rhetoric: Tu töø hoïc; thuaät huøng bieän Rhyme: Hôïp vaän, aên vaàn; laøm thô, ñaët thaønh thô; töông hôïp/xöùng; without r. or reason: choùi tai gai trí; khoâng hôïp tình maø cuõng chaúng hôïp lyù Rhythm: Nhòp ñaäp; nhòp ñieäu; 566

chaúng haïn); R.(s) controversy: Tranh luaän veà leã cheá (Trung hoa, AÁn ñoä: tk 17-18); R.(s) of Christian Initiation of Adults (RCIA): Nghi thöùc khai taâm kitoâ ng. lôùn; Sacred Congregation of R.(s): Boä Leã Ñieån (xöa); (nay: thuoäc Boä Phuïng töï) Ritual: Thuoäc nghi leã; Saùch nghi thöùc; r. Church: GH leã ñieån (thuoäc leã ñieån...: ñk 111); r. mass: Thaùnh Leã coù nghi thöùc rieâng (vg. Thaùnh Leã Truyeàn chöùc, Hoân phoái, Tuyeân khaán...) Rituale Romanum: Saùch nghi thöùc Roâma (bí tích vaø aù bí tích tröø Thaùnh Leã) Ritualism: Nghi thöùc chuû nghóa, thoùi neä nghi Rivalry: Caïnh tranh, tranh ñua; tranh giaønh, ganh ñua Robber council of Ephesus: Coâng ñoàng nguïy Epheâsoâ (n. 449) Rochet: AÙo ren vaén (GM) Rogations Days: Ngaøy caàu muøa Role: Vai troø; chöùc naêng, phaän vuï Roma locuta, causa finita: Roâma tuyeân boá laø noá giaûi xong

Roman: Thuoäc: Roâma, Vaticanoâ, ÑHG; r. canon: leã quy Roâma= Kinh Taï Ôn I; r. Catholicism: GH Coâng giaùo Roma; r. Church: GH Coâng giaùo; r. congregations: caùc boä Toøa thaùnh (x. congregations); r. curia: giaùo trieàu Roâma (ñk 360); R. Law (Corpus Iuris Civilis): Boä Daân luaät Roâma; R. Missal: Saùch Leã Roâma; r. rite: leã ñieån Roâma (Taây phöông); r. see: toøa giaùm muïc Roâma, Toøa thaùnh Roâma Romans, epistle to the: Thö göûi giaùo höõu Roâma, Rm Romanticism: Traøo löu laõng maïn Rome: Roâma; töôïng tröng cho GH Coâng giaùo vaø cho quyeàn bính GH Rood: Thaùnh giaù (lôùn döïng treân r. screen, coù ÑM vaø thaùnh Gioan toâng ñoà ñöùng döôùi chaân. Rood coù nghóa laø goã); r. screen: tröôùng ñoà cung thaùnh (döïng ngang giöõa cung thaùnh vaø loøng nhaø thôø; gaàn gioáng nhö jube) Root: Reã, goác, chaân; coäi reã, caên nguyeân; caên baûn; ngöõ caên, töø caên; r. metaphor: aån duï caên baûn 567

q.taéc; luaät doøng; r. of faith: quy phaïm ñöùc tin; tín luaät; R.(s) of Justice: x. Regulae Juris; r. of prayer: nguyeän luaät Russellites: Phaùi Russell, töùc laø "Chöùng nhaân Jeâhova" Russian Orthodox Church: GH Chính thoáng Nga Russicum (Collegium): Giaùo hoaøng Hoïc vieän Nga (do Ñöùc Pioâ XI thaønh laäp n. 1929 taïi Roâma) Ruth: Ruùt, R Ruthenian: [GH, ng.] Rutheânoâ (coâng giaùo goác Slav thuoäc leã ñieån Ñoâng phöông, nhaát laø ôû Baïch Nga, Sloâvakia vaø Ukraina)

Rosary: Chuoãi/traøng maân coâi Rosicrucians: Hoäi chöõ thaäp hoàng (hieäp hoäi aùm maät toång hôïp Tam ñieåm vaø thoâng thieân hoïc) Rota: Toøa thöôïng thaåm (ñk 1443) Royalty: Vöông vò/quyeàn Royalties: Ng. hoaøng toäc; quyeàn: taùc giaû, tröôùc taùc; tieàn baûn quyeàn Ruach: Khí Rubric: Chæ daãn chöõ ñoû; ñeà muïc, chuyeân muïc Rudiment(s): Khaùi nieäm cô sôû, kieán thöùc cô ñaúng; boä phaän/cô quan sô phaùt/taïo Rule: Quy luaät; quy phaïm,

568

S

Sacerdotal: Thuoäc linh muïc, tö teá Sacerdotalism: Chuû nghóa/cheá ñoä/naõo traïng cöïc toân giaùo só Sackcloth: Vaûi gai, vaûi boá, vaûi bao taûi; s. and ashes: maëc aùo nhaëm vaø raéc tro (noùi leân loøng saùm hoái) Sacra doctrina: Giaùo lyù thaùnh; s. pagina: Kinh Thaùnh Sacral: Thuoäc: toân giaùo, phuïng töï; thaùnh thieâng Sacrament: Daáu chæ; Bí tích (ñk 840tt); primordial s.: bí t. nguyeân caên; s. house: nhaø taïm (hình thaùp ôû Ñöùc ngaøy xöa); s. of Baptism: bí tích Röûa toäi, pheùp Thanh taåy; s. of Confirmation: bí t. Theâm söùc; s. of Holy Orders: bí t. Truyeàn Chöùc Thaùnh; s. of Matrimony: bí t. Hoân phoái; s. of Penance: bí tích Caùo giaûi; s. of Initiation: bí t. khai taâm; s. of Reconciliation: bí tích Hoøa giaûi; s. of salvation: bí tích cöùu ñoä; s. of the Altar: bí t. Thaùnh Theå; s. of the Anointing of the Sick: bí tích Xöùc daàu Beänh nhaân; s. of the dead: bí tích keû cheát (Röûa toäi, Giaûi toäi, Xöùc daàu

Sabbaoth: [TC] Caùc ñaïo binh (töôùc hieäu chæ veà Giaveâ: Gc 5:4) Sabbatarians: Phaùi Sa-baùt (Tin laønh Calvin ôû Anh quoác buoäc giöõ Chuùa nhaät nhö Do thaùi giaùo giöõ ngaøy Sa-baùt) Sabbath: Ngaøy Sa-baùt, höu leã; s.'s journey: loä ñoaïn Sa-baùt (quaõng ñöôøng ñöôïc pheùp ñi trong ngaøy Sa-baùt) Sabbatic(-al): Thuoäc ngaøy Sabaùt; s. year: naêm nghæ (naêm thöù 7) Sabbatine: Lieân quan ñeán ngaøy thöù 7; s. bull: saéc chæ veà ñaëc aân boä aùo Ñöùc Baø (nguïy taïo: cho laø do Gioan 22 ban haønh n. 1322); s. privilege: ñaëc aân boä aùo Ñöùc Baø Caùt Minh (Cameâloâ /Caùcmen) Sabellianism: Laïc thuyeát Sabellius (phuû nhaän söï khaùc bieät thaät söï giöõ Ba Ngoâi; x. modalism) Saccidananda: Höõu-töù-phuùc Sacellum: Nhaø nguyeän; mieáu thôø Sacerdos: Tö teá, linh muïc

569

chöù khoâng phaûi thaät söï; x. sacramentarism); naõo traïng thaùi cöïc neä bí tích Sacramentality: Bí tích tính; principle of s.: nguyeân taéc bí tích tính Sacramentals: Caùc aù bí tích Sacramentarians(-ism): Phaùi töôïng tröng (Tin laønh phuû nhaän ÑK hieän dieän thöïc söï ôû trong Thaùnh Theå: Zwingli, Calvin) Sacramentary: Saùch nghi thöùc (khoâng coù caùc baøi ñoïc), bí tích chæ nam; Gelasian s.: saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc Geâlasioâ (ban boá); Gregorian s.: saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc Greâgoârioâ; Leonine. s.: saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc Leâoâ Sacramentum: Bí tích; s. in esse: bí tích taïi söï; s. in fieri: bí tích ñöông thaønh; s. in usu: bí tích laõnh nhaän; s. informe: bí tích baát thaønh; s. tantum: daáu chæ ñôn thuaàn Sacrarium: Gieáng thaùnh (chaäu röûa ñaët ôû phoøng thaùnh, ñeå röûa, giaët... caùc vaät duïng thaùnh) Sacred: Thaùnh, thaùnh thieâng, thaàn thaùnh; s. art: ngheä thuaät: thaùnh, toân giaùo; s. college:

beänh nhaân); s. of the Eucharist: bí t. Thaùnh Theå; s. of the living: bí tích keû soáng (chòu trong tình traïng aân suûng) The (Blessed) S.: Thaùnh theå Sacramental: Thuoäc bí tích; aù bí tích (ñk 1166); s. character: aán tích; s. confession: xöng toäi «trong toøa», chòu bí tích caùo giaûi; s. dispositions: taâm traïng caàn thieát (ñeå cöû haønh hoaëc laõnh nhaän bí tích); s. economy: keá hoaïch bí tích; s. forum: toøa giaûi toäi; s. grace: aân suûng bí tích; s. immolation: hy teá bí tích; s. matter and form: chaát theå vaø moâ thöùc (chaát lieäu coïng vôùi cöû ñieäu vaø lôøi ñoïc); s. presence: hieän dieän bí tích (thaät söï cuûa ÑK ôû trong Thaùnh Theå; x. real presence); s. satisfaction: vieäc ñeàn toäi (khi chòu bí tích caùo giaûi); s. sign: daáu chæ bí tích (nghi thöùc beà ngoaøi); s. theology: thaàn hoïc bí tích, bí tích hoïc; s. union: hieäp thoâng bí tích Sacramentalism: Heä thoáng bí tích; hoïc thuyeát töôïng tröng (vg. trong Thaùnh Theå ÑK chæ hieän moät caùch töôïng tröng, 570

s. confession: xöng toäi phaïm [söï] thaùnh Sacring: Hieán thaùnh; truyeàn pheùp; truyeàn chöùc; gia mieän; s. bell: chuoâng rung luùc truyeàn pheùp Sacristan: Ng. phuï traùch: phoøng thaùnh/aùo [leã], vieäc nhaø thôø; oâng töø Sacristy: Phoøng thaùnh/aùo [leã] Sacrosanct: Chí/cöïc thaùnh; khoâng ñöôïc xaâm phaïm Sadducees: Phaùi Sa-ñoác Sadhu: Tu só phieâu cö (AÁn ñoä) Sadism: AÙc/baïo daâm; taøn baïo Sadomasochism: AÙc thoáng daâm, loaïn thoáng daâm (tìm laïc khoaùi nhuïc duïc baèng töï haønh haï vaø haønh haï ng. ñoái taùc) Sage: Hieàn nhaân, hieàn trieát; thoâng thaùi, khoân ngoan Saint: Thaùnh, vò thaùnh; thaùnh nhaân Saintliness: Thaùnh thieän tính Salary: Ñoàng/tieàn löông Salesians: Tu só Doøng Don Bosco (n. 1859) Salmanticenses: Caùc thaàn hoïc gia Salamanca (Doøng Caùt Minh; taùc giaû cuûa boä Cursus theologicus: Giaùo trình Thaàn

hoàng y ñoaøn; s. Congregation: thaùnh Boä; S. Heart: Thaùnh Taâm; s. image: aûnh töôïng thaùnh; s. minister: thöøa taùc vieân chöùc thaùnh; s. places: nôi thaùnh (ñaõ ñöôïc cung hieán, ñk 1206); s. sciences: khoa hoïc thaùnh (coù chuû ñeà vaø tinh thaàn toân giaùo); S. Scripture: Kinh Thaùnh; s. things: ñoà vaät thaùnh (ñaõ ñöôïc cung hieán hay laøm pheùp: ñk 1171); s. times: thôøi gian thaùnh (ñk 1244); s. vessels: thaùnh cuï (cheùn, ñóa, bình, v.v... thaùnh); s. writer: bieân giaû kinh thaùnh Sacrifice: Teá leã, hy leã, hy teá; hy sinh; s. of intellect: hy sinh yù kieán rieâng; s. of praise: hy leã: ngôïi khen, taùn tuïng; s. of thanksgiving: hy leã taï ôn; s. of the Mass: hy leã Misa, Thaùnh Leã; s. to Heaven: leã teá Trôøi; s. to the ancestors: cuùng oâng baø, teá toå Sacrificial character: Tính chaát hy teá Sacrilege: Toäi phaïm thaùnh Sacrilegious: Thuoäc toäi phaïm thaùnh; s. communion: chòu leã phaïm [söï] thaùnh; 571

hoïc, noåi tieáng: tk 17-18) Salutary act: Haønh ñoäng sinh ích cöùu ñoä Salvation: Cöùu ñoä, cöùu roãi; s. community: coäng ñoàng cöùu ñoä; s. history: lich söû cöùu ñoä; - general s. history: lòch söû cöùu ñoä chung (bao goàm toaøn theå nhaân loaïi) - special s. h.: lòch söû cuùu ñoä ñaëc bieät (It-ra-en vaø GH) Salvation Army: Ñoäi quaân cöùu teá Salvatorians: Tu só Doøng Chuùa Cöùu Ñoä (SDS, 1881) Salve Regina: "Laïy Nöõ Vöông" Salvific: Coù tính caùch cöùu roãi s. presence: hieän dieän cöùu ñoä; s. will of God: yù ñònh cöùu ñoä cuûa TC Salvo meliori judicio: Tröø phi coù yù kieán xaùc ñaùng hôn Samaâdhi: Ñònh, thieàn ñònh, chæ quaùn Samaritan: Ngöôøi xöù Samaria; s. Pentateuch: Nguõ thö Samaria Samgha: Taêng chuùng, taêng hoäi Samsara: Luaân hoài, sanh töû Samuel: Sa-mu-en, 1Sm, 2Sm Sanatio in radice: X. sanation

Sanation, radical: Ñieàu trò taïi caên (hoân phoái voâ hieäu: ñk 1161) Sanbenito: Phaïm phuïc (aùo daøi maëc cho ng. bò toøa thaåm tra keát aùn) Sanctify(-ing): Thaùnh hoùa; s.-ing grace: ôn thaùnh hoùa; s.-ing Office: nhieäm vuï thaùnh hoùa (ñk 834tt) Sanctimonious: Phoâ tröông loøng moä ñaïo Sanctimony: Ra veû ñaïo ñöùc Sanction: Pheâ chuaån, xaùc nhaän, thöøa nhaän; thöôûng phaït; hình phaït; cheá taøi (ñk 1312); remuneratory s.: khen thöôûng; vindicatory s.: hình phaït Sanctity: Thaùnh thieâng/thieän Sanctorale: Phaàn rieâng caùc Thaùnh (trong saùch leã hoaëc saùch caùc giôø kinh phuïng vuï) Sanctuary: Nôi toân nghieâm, thaùnh ñieän/ñöôøng; nôi truù aån; right of s.: quyeàn: truù nguï, tî hoä Sanctus: Kinh "Thaùnh, Thaùnh, Thaùnh..."; s. bell: hoài chuoâng rung luùc ñoïc kinh «Thaùnh, Thaùnh, Thaùnh»

572

th. Anselmoâ); vicarious s.: ñeàn buø/toäi thay Satyagraha: Khaùng cöï thuï ñoäng Saving faith: Nieàm tin cöùu roãi; s. history: lòch söû cöùu ñoä Savio(u)r: Ñaáng Cöùu theá, vò cöùu tinh Scandal: Göông muø/xaáu; tai tieáng; côù vaáp phaïm Scapegoat: Oan döông (con deâ gaùnh toäi: Lv 16:20tt); bung xung, ng. chòu toäi thay ng. khaùc Scapular: Khaên/baêng choaøng vai (khoaùc leân y phuïc tu só cuûa moät soá Doøng tu); boä aùo ÑM; s. medal: aûnh boä aùo ÑM (thay theá cho boä aùo ÑM) Sceptic(-al): Ngöôøi: hoaøi nghi, theo chuû nghóa hoaøi nghi Scepticism: Chuû nghóa hoaøi nghi Schema: Löôïc ñoà, sô ñoà Scheme: Coâng thöùc; daïng thöùc; kieåu maãu; conceptual s.: coâng/daïng thöùc khaùi nieäm Schism: Ly giaùo/khai (ñk 751) Eastern s.: ly khai Ñoâng Taây (n. 1054); Great Western s.: ñaïi ly khai Taây phöông (1378-

Sanhedrin: Thöôïng hoäi ñoàng Do thaùi, coâng nghò Sanskrit: Tieáng phaïn Santa Claus: OÂng giaø Noâen Sapientia: Khoân ngoan, ñöùc khoân Sapiential books: Caùc trieát thö (caùc saùch khoân ngoan trong KT: G, Tv, Cn, Gv, Dc, Kn, Hc) Sapphism: Chöùng nöõ ñoàng giôùi luyeán aùi (x. lesbianism) Sarcophagus: Moà ñaù; quaùch Sarkikoùs: Baèng thòt; theå xaùc Sarx: Thòt, xaùc theå Satan: Sa-tan, töôùng quyû Satanism: Phaùi thôø Satan; quyû quaùi Satanology: Satan hoïc, quyû hoïc Sati: Thieâu phuï (ng. vôï töï thieâu cheát theo choàng) Satisfaction: Thoûa maõn, toaïi nguyeän; ñeàn buø: loãi phaïm, toäi loãi; adequate s.: ñeàn buø/toäi: caân xöùng, ñaày ñuû; condign s.: ñeàn buø/toäi xöùng ñaùng; congruous s.: ñeàn buø/toäi töông hôïp; extrasacramental s.: ñeàn toäi ngoaïi bí tích; s. theory: hoïc thuyeát cöùu chuoäc thuïc toäi (cuûa

573

s. simplicis intelligentiae: ñôn trí; s. visionis: thaáu thò Science: Khoa hoïc; kieán thöùc; s. of faith: thaàn hoïc Scientism: Chuû nghóa duy khoa hoïc Sclav, sclavonic: x. slav, slavonic Scorn: Khinh bæ/reû, khinh mieät; cheá nhaïo Scotism: Hoïc thuyeát Duns Scotus († 1308), tröôøng phaùi Phanxicoâ Scribe: Kyù luïc, kinh sö Scriptorium: Vaên phoøng cheùp saùch (cuûa tu vieän) Scriptural: Thuoäc Kinh Thaùnh Scripture(s): Kinh Thaùnh; kinh saùch Holy S.: Kinh Thaùnh Scroll: Cuoän giaáy/da; saùch cuoän Scruple(-pulosity): Boái roái, lo aâu (sôï coù loãi/toäi); thaän troïng, chu ñaùo, ngaïi nguøng, ñaén ño Scrutiny: Ñieàu tra (ñk 1051), kieåm tra; xeùt kyõ Scurrility: Thoâ tuïc, thoâ bæ Sea: Bieån, ñaïi döông brazen s.: beå nöôùc baèng ñoàng

1417); Schismatic: Ly khai, taùch rôøi; phaân ly Schmalkaldic Articles: Caùc giaùo ñieàu Schmalkalden (do phaùi Luther ñeà xuaát n. 1537) Scholar: Hoïc giaû, thoâng thaùi; moân sinh; sinh vieân (coù hoïc boång) Scholarship: Hoïc roäng, uyeân baùc; hoïc boång Scholastic: Hoïc vieân; kinh vieän; thuoäc tröôøng hoïc, hoïc taäp, nhaø giaùo; s. theology: thaàn hoïc kinh vieän Scholasticism: Hoïc thuyeát/ phöông phaùp kinh vieän Scholia: Chuù giaûi, phuï chuù Scholiast: Nhaø bình giaûi School: Tröôøng hoïc (ñk 796tt); tröôøng phaùi, hoïc phaùi; s. book: saùch giaùo khoa; s. man: nhaø trieát/thaàn hoïc kinh vieän; s.(s) of theology: tröôøng phaùi thaàn hoïc; Sciencia: Khoa hoïc; kieán/tri thöùc; s. acquisita: tri thöùc: taäp thaønh, sôû ñaéc; s. beata: phuùc kieán; s. futuribilium: bieát veà vò lai khaû höõu/theå; s. infusa: tri thöùc thieân phuù; s. media: trung thöùc (giöõa thaáu thò vaø ñôn trí); 574

(1V 7:23); s. of Galilee: [bieån] hoà Galileâa Seal: Daáu nieâm, con daáu/trieän, aán tín; s. of baptism: aán tích Röûa toäi, aán tín Thanh taåy; s. of confession (sacramental s.): aán tích giaûi toäi, aán toøa g. toäi (ñk 983, 1388); s. of the Spirit: aán tín Thaùnh Linh Secession: Ly khai, phaân ly, taùch lìa; s. Church: GH ly khai Second: Thöù hai, thöù nhì; s. Añam: Añam thöù hai (ÑK); s. coming: ÑK taùi phuïc/laâm Secondary: Thöù caáp, thöù yeáu, phuï, phoù, trung caáp Secrecy: Kín ñaùo, bí maät; thaàm kín Secret: Kín, bí maät; thaàm kín; lôøi nguyeän treân leã vaät (xöa= ñoïc thaàm); s. discipline: quy luaät bí thuaät (x. disciplina arcani); s. marriage: hoân phoái kín (ñk 1;130); naëc hoân (hôïp phaùp); s. society: hoäi kín Secretariat of State (papal): Phuû Quoác vuï khanh (ñk 360); s. of the synod: vaên phoøng (thöôøng tröïc) thöôïng hoäi nghò (ñk 348) Secretarium: Phoøng maëc aùo leã

Secretary: Thö kyù s. of State: Boä tröôûng ngoaïi giao (Toøa thaùnh) Sect(-arian): Giaùo phaùi; moân phaùi; beø phaùi, beø ñaûng Sectarianism: Chuû nghóa/naõo traïng beø phaùi Secular: Theá tuïc; thuoäc theá kyû; coå xöa, laâu ñôøi s. arm: "caùnh tay" (quyeàn bính) phaàn ñôøi, theá quyeàn s. clergy, priest: haøng giaùo só, LM trieàu s. Institute: Tu hoäi ñôøi (ñk 710) Secularism: Traøo löu/chuû nghóa tuïc hoùa Secularity: Theá tuïc tính; tröôøng kyø tính; baäc giaùo só trieàu Secularization: Theá tuïc hoùa; hoaøn tuïc Secularize: Tuïc hoùa; hoaøn tuïc Secundum quid: Tuøy dieän (theo moät phuông dieän naøo ñoù) Security: An ninh/toaøn, yeân oån Sedentary: Tónh taïi (ngoài, ôû moät choã), ñònh cö Sede impedita: Caûn toøa Sede vacante: Troáng toøa Sedes Sapientiae: Toøa Khoân ngoan (töôùc hieäu ÑM) Sedia gestatoria: Gheá kieäu 575

s.-denial: boû mình; s.-fulfilment: töï kyû thaønh töïu; s.-giving: hieán mình/thaân; s.-governing: töï trò; s.-restraint: töï cheá; s.-righteousness: coâng chính töï löïc; töï cho laø ñuùng; s.-sacrifice: hy sinh, queân mình; s.-seeking: töï tö töï lôïi, vò kyû; s.-transcendence: töï sieâu thaêng; s.-will: ngoan coá Selfish(-ness): Ích kyû, vò kyû Selfless: Vò tha Semantics: Ngöõ nghóa hoïc; s. of religion: x. religious discourse Semi: Nöûa, baùns.-Arianism: hoïc thuyeát daïng Arioâ (x. pneumatomachians, macedonians, homoiousians) s. doubles: leã baäc baùn keùp (xöa) s.-Pelagianism: hoïc thuyeát daïng Peâlagioâ (Cassian, Vincent of Lerins) Semina verbi: Haït gioáng Lôøi Chuùa Seminar: Khoùa: hoäi thaûo, hoïc hoûi chuyeân ñeà Seminarian: Chuûng sinh Seminary: Chuûng vieän; major

Sedilia: Gheá (cho [nhöõng] ng. haønh leã) Seduce: Quyeán ruõ, duï doã See: Toøa (GM); Holy S.: Toøa thaùnh; s. of Peter: Toøa Thaùnh Pheâroâ (ngoâi toøa Giaùo Hoaøng) Seed: Haït gioáng; tinh dòch s. of Abraham: con chaùu/doøng doõi Abraham Seeker: Ngöôøi tìm kieám Seekers: tín ñoà giaùo phaùi Caàu tuyeàn (Tin laønh tk 17) Seer: Kieán nhaân (ng. coù thieân nhaõn), tieân tri Segnatura Apostolica: Toái cao phaùp vieän (Toøa thaùnh) Segregate: Coâ laäp, chia taùch, taùch bieät Self: Ngaõ, baûn ngaõ, caùi toâi; chính mình; s.-abnegation: queân mình; s.-abuse/pollution: thuû daâm; s.-causation: töï gaây neân mình; s.-centred(-ness): quy ngaõ; s.-communication: thoâng ban chính mình (TC töï maïc khaûi vaø trao ban chính mình); s.-confidence: töï tin; s.-conscience: yù thöùc veà mình; s.-control: töï chuû; s.-dedication: daán/xaû thaân; s.-defense: töï veä; 576

anagogical s.: yù nghóa höôùng thöôïng (chæ veà: trôøi, ñôøi sau); eschatological s.: yù nghóa caùnh chung; historical s.: yù nghóa lòch söû; literal/literary s.: nghóa ñen/ vaên töï; plenary/fuller s.: x. sensus plenior; spiritual s.: yù nghóa thieâng lieâng; tropological s.: yù nghóa tyû duï; typical/typological s.: yù nghóa: tieân tröng, ñieån hình, tieâu bieåu Sensibility: Tính nhaïy caûm, ña caûm; caûm tính; tri giaùc Sensualism: Thuyeát duy caûm; chuû nghóa nhuïc duïc, khaùi laïc daâm duïc Sensuality: Giaùc caûm tính; vaät duïc; tính/thuù nhuïc duïc Sensus: X. sense s. fidelium: caûm thöùc tín höõu, caûm nhaän cuûa caùc tín höõu; s. fidei: caûm thöùc ñöùc tin; s. plenior: yù nghóa: troïn veïn, ñaày ñuû [hôn] Sentence: Baûn aùn, aùn vaên; luaän ñeà thaàn hoïc; meänh ñeà Sententia(-ae): Quan ñieåm/yù kieán thaàn hoïc; s. bene fundata: yù kieán coù cô sôû vöõng; s. communis: yù kieán chung; s. fidei proxima: yù kieán caän tín;

s.: ñaïi chuûng vieän; minor s.: tieåu chuûng vieän Sem(e)iology: Trieäu chöùng hoïc Semiotics: Kyù hieäu hoïc Semite: Seâmita (daân toäc, ngoân ngöõ) Semitism: Ñaëc ngöõ Seâmita Semper reformanda: Caàn phaûi canh taân khoâng ngöøng (GH) Sempiternal: Vónh cöûu, vónh vieãn, ñôøi ñôøi Senate: Thöôïng nghò vieän Sensation: Caûm giaùc; xuùc ñoäng Sensationalism: Caûm giaùc luaän; xu höôùng giaät gaân Sense: Giaùc quan; caûm giaùc; caûm thöùc; yù nghóa; chieàu höôùng; common s.: leõ thöôøng, löông tri; illative s.: caûm quan haäu keát religious s.: caûm thöùc toân giaùo s. of faith: caûm thöùc ñöùc tin s. of responsibility: yù thöùc traùch nhieäm; s. of sin: yù thöùc toäi loãi; s. of the sacred: yù thöùc thaùnh thieâng; Senses of Scripture: Caùc yù nghóa cuûa Kinh Thaùnh accommodated s.: yù nghóa thích öùng; allegorical s.: yù nghóa aùm duï, nguï yù; 577

ñoaïn/phaàn tieáp (vaên hoïc, ngheä thuaät,...) Sequence: Ca tieáp lieân Seraph(-im): Luyeán thaàn, thaàn Seraphim Seraphic: Thaàn tieân; lieân quan ñeán thaùnh Phanxicoâ Assisi; s. blessing: lôøi chuùc laønh (thaùnh Phanxicoâ soaïn n. 1224, vaø ngaøy nay ñoïc thaáy ôû trong Saùch leã Roâma, phaàn: Coâng thöùc ban pheùp laønh cuoái leã, soá 10: Thöôøng nieân 1); s. doctor: thaùnh Bonaventura; s. order: Doøng Phanxicoâ Serene(-ness,-ity): Bình thaûn, thanh thaûn, ñieàm tónh, yeân tónh; quang ñaõng, quang taïnh Sermon: Baøi giaûng; s. of the mount: baøi giaûng treân nuùi (Mt 5-7) Servant: Toâi tôù, ng. giuùp vieäc, gia boäc; S. of God: Ng. toâi tôù TC; S. of Yahweh: Ng. toâi tôù Gia-veâ; S. songs/poems: caùc (boán) baøi ca veà Ng. toâi tôù Giaveâ (Is 42:1-4; 49:1-6; 50:411;52:13–53:12) Server, Altar/Mass: Ng. giuùp Leã Service: Phuïc vuï; dòch vuï; buoåi leã; liturgical s.: nghi thöùc

s. probabilior: yù kieán caùi nhieân hôn; s. probabilis: yù kieán caùi nhieân; theologice certa: yù kieán xaùc nhieân veà maët thaàn hoïc Sentiment: Tình caûm; caûm tình; caûm thöùc; caûm nghó, yù kieán Sentire cum Ecclesia: Caûm thoâng vôùi GH, ñoàng taâm ñoàng caûm vôùi GH Separated brethren: Anh em ly khai Separation: Phaân caùch/ly, ly bieät, chia caét; bieät cö; marital s.: vôï choàng ly thaân; s. of Church and State: cheá ñoä bieät laäp giöõa GH vaø Nhaø nöôùc Separatism: Chuû nghóa/höôùng phaân laäp Septenary: Boä baûy; baûy: ngaøy, naêm, ng., bí tích... Septuagesima: Chuùa nhaät 70 Septuagint (LXX): Baûn Baûy Möôi (baûn dòch Kinh Thaùnh baèng tieáng Hy laïp) Sepulchre(-cher): Moä, phaàn moä; choã hoång ñöïng ñaù thaùnh (ôû giöõa baøn thôø); Holy S.: Moä Thaùnh (Chuùa Gieâsu) Sequel: Haäu quaû, aûnh höôûng; di haäu/haïi, dö chöùng; 578

s.-starved: theøm khaùt tình duïc; sterner s.: phaùi maïnh, nam giôùi Sexagesima: Chuùa nhaät 60 Sexism: Phaân bieät giôùi tính Sext: Giôø saùu Sexual: Thuoäc giôùi tính, sinh duïc, nhuïc duïc; s. abuse: hieáp daâm, cöôõng daâm; s. identity: baûn saéc giôùi tính; s. perversion: loaïn daâm; s. rectitude: chính phong duïc tính Sexuality: Giôùi tính, baûn naêng giôùi tính; tính duïc; sinh duïc, nhuïc duïc Shaddai: Ñaáng Toái Cao, Thöôïng Ñeá Shalom: Bình an; hoøa bình Shaman: Phuø thuûy Shame: E theïn, ngöôïng nguøng; xaáu hoå, maéc côõ Sheath: Bao göôm/kieám; vaùy boù saùt; bao cao su (choáng thuï thai, nhö condom; x. prophylactic) Sheep: Chieân cöøu; s.-fold: baõi raøo (chuoàng) cöøu Shekinah: Thaàn cö Shema: "Haõy nghe!" (baûn tuyeân tín Do thaùi: Ñnl 6:4-5) Sheol: Coõi aâm, aâm ty; ñòa nguïc

phuïng vuï; memorial s.: nghi thöùc kyû nieäm Servile: Noâ boäc, thuoäc: noâ leä, lao ñoäng naëng; s. fear: noâ uùy (kính Chuùa vì sôï hoûa nguïc); s. work: lao ñoäng naëng Servites: Tu só Doøng Toâi tôù Ñöùc Meï Servus servorum Dei: Toâi tôù cuûa caùc toâi tôù TC (danh hieäu ÑGH) Seventh-day Adventists: Giaùo phaùi Cô ñoác Phuïc laâm ngaøy thöù baûy Severe: Nghieâm khaéc/nhaët, khaét khe; khoác lieät, döõ doäi, traàm troïng, gay gaét; nghieâm nghò/trang; khoâ khan Severianism: Nhaát tính thuyeát daïng Severus (thöôïng phuï Antioâkia, † 538) Sex: Giôùi, gioáng; giôùi/phaùi tính; tính/tình duïc; giao hôïp; fair/weaker s.: phaùi ñeïp, phaùi yeáu, nöõ giôùi; male s.: nam giôùi s. act: giao hôïp; s.-appeal: kheâu gôïi; kheâu daâm, quyeán ruõ tình duïc; s. education: giaùo duïc giôùi tính; s. life: ñôøi soáng sinh duïc; s. offence: saøm sôõ; s. organs: cô quan sinh duïc; 579

s. of the times: daáu chæ thôøi ñaïi Signatura, Apostolic: Toái cao phaùp vieän Toøa thaùnh (ñk 1445) Significant others: Caùc baäc vò voïng/theá giaù khaùc, ng.khaùc ñaùng keå Signum: Daáu chæ, daáu hieäu Silence: Thinh laëng, im laëng; yeân laëng, yeân tónh; argument from s.: im laëng laøm baèng (khoâng baøn ñeán moät ñeà taøi nhöõng khi caàn noùi ñeán laø baèng chöùng cho thaáy ng. giöõ im laëng khoâng bieát veà ñeà taøi ñoù) Silentium obsequiosum: Laëng thinh toân kính Simar: X. soutane, zimarra Similarity: Gioáng nhau, töông töï, ñoàng daïng Similitude: Töông töï, gioáng nhau; nguï ngoân Simony: Maïi thaùnh (ñk 149, 188, 1380), buoân thaàn baùn thaùnh Simple feast: Leã baäc thöôøng Simplicity: Ñôn thuaàn tính; ñôn giaûn, giaûn dò; thöïc thaø Simul justus et peccator: Vöøa coâng chính maø cuõng vöøa toäi loãi (tình traïng ngöôøi kitoâ theo Luther)

Shepherd: Muïc töû Good s.: muïc töû nhaân laønh Shinto(-ism): Thaàn ñaïo Showbread: Baùnh tieán (Lv 24:5-9, Mc 2:26) Shrine: Nôi linh thieâng; hoøm chöùa thaùnh tích; thaùnh ñieän (ñk 1230tt); marian s.(s): ñeàn kính ÑM (nôi haønh höông Thaùnh Maãu); national, international s.: ñeàn thaùnh: toaøn quoác, quoác teá Shroud: Khaâm lieäm; che ñaäy, bao kín; khaên lieäm; Holy s.: Khaên lieäm thaùnh (Turin, YÙ) Shrovetide (Shrove Tuesday): Thôøi gian chuaån bò Muøa Chay (thöù ba ngaøy tröôùc leã tro: vôùi vieäc xöng toäi) Siblings: Anh chò em Sibylline: Thuoäc Sibylla; bí aån s. Oracles: saám ngoân Sibylla (nguïy thö) Sic: Nhö vaäy, theo nguyeân vaên Sick call: Goïi LM ñi keû lieät (ñeå cöû haønh caùc bí tích beänh nhaân) Sign: Daáu chæ, daáu hieäu; make the s. of the cross: laøm daáu Thaùnh Giaù; s. of Jonah: daáu laï ngoân söù Gioâna (Mt 12:39); s. of peace: cöû chæ chuùc bình an; 580

Sine qua non: Tieân quyeát, taát yeáu Sinful(-ness): Toäi loãi; toäi phaïm Singillatim: Töøng caùi/laàn moät, moät caùch: rieâng reõ, caù theå Single: Ñôn, ñôn ñoäc, ñôn leû; ñoäc thaân; s. heart: thaät loøng, chaân thaønh /tình, chaân thöïc Singularity: Ñaëc bieät, phi thöôøng; kyø quaëc, laäp dò Siniticism: Quan nieäm/nhaân sinh quan Trung hoa (veà toân giaùo, trieát hoïc, vaên hoùa...) Sinlessness: Voâ toäi Sinner: Ng. toäi loãi, toäi nhaân, toäi phaïm Sin-offering: Leã taï toäi (Lv 4:3) Sinology: Haùn hoïc Sirach, Book of: Huaán ca, Hc Sister: Chò/em gaùi; baø sô, nöõ tu; s. german: chò/em ruoät; s. of mercy: baø phöôùc Situation: Caûnh huoáng; traïng thaùi; vò trí, ñòa theá; s. ethics: luaân lyù tình huoáng Situational analysis: Phaân tích tình huoáng Situationism: Hoïc thuyeát tình huoáng Sitz im Leben: Thöïc traïng cuoäc/ caûnh soáng

Simulation: Giaû boä (ñk 1379); giaù phoûng nghieäm, giaû nghieäm (taïo ñieàu kieän gioáng nhö thaät ñeå thöû nghieäm) Simultaneity: Ñoàng thôøi tính Sin: Toäi, toïâi loãi; actual s.: hieän toäi; capital s.: caên toäi, ñaàu moái (7 moái toäi ñaàu: kieâu ngaïo, haø tieän, meâ daâm duïc, hôøn giaän, meâ aên uoáng, ghen gheùt, laøm bieáng); contracted s.: toäi maéc phaûi; deadly (seven) s.: x.capital; grave s.: toäi naëng, toäi troïng; mortal s.: toäi troïng; original s.: nguyeân toäi; -originated o. s.: thuï nguyeân toäi, vi quaû nguyeân toäi (haäu quaû); -originating o. s.: khôûi nguyeân toäi, vi nhaân nguyeân toäi (nguyeân nhaân); personal s.: toäi caù nhaân; reserved s.: toäi bieät caám, b.cheá (chæ thaåm quyeàn ñaëc bieät môùi giaûi tha ñöôïc); s. against the Holy Spirit: toäi phaïm ñeán Thaùnh Linh; social /structural s.: toäi: xaõ hoäi, cô caáu; venial s.: toäi nheï Sincere(-ity): Thaønh thaät, chaân thaønh, thaät loøng Sine die: Voâ haïn ñònh, khoâng thôøi haïn 581

Societas perfecta: Xaõ hoäi hoaøn chænh (khoâng caàn ñeán xaõ hoäi khaùc ñeå ñaït muïc ñích cuûa mình, thí duï: quoác gia, GH) Society: Xaõ hoäi; hoäi ñoaøn; S. of Apostolic Life: Tu ñoaøn Toâng ñoà (ñk 731); S. of Jesus: Doøng Teân (SJ); S. of St. Vincent de Paul: Doøng thaùnh Vinh sôn Socinianism: Laïc thuyeát Sozzini (phuû nhaän Ba Ngoâi vaø Cöùu chuoäc) Sociobiology: Xaõ sinh hoïc Sociology: Xaõ hoäi hoïc Sociomatrix: Ñoà bieåu xaõ hoäi Socratic method: Phöông phaùp giaùo khoa vaán ñaùp (theo kieåu Soâcrateâ) Sodality: Hieäp hoäi (ñk 298) Sodomy: Keâ giao/gian; thuù daâm Sola fide(s): Chæ ñôn thuaàn nhôø ñöùc tin (maø con ng. ñöôïc coâng chính hoùa: Luther) Sola gracia: Chæ ñôn thuaàn nhôø ôn Chuùa (Tin laønh) Sola Scriptura: Chæ moät mình Kinh Thaùnh (Tin laønh) Solecism: Loãi cuù phaùp, l.ngöõ ph Solemn: Troïng theå, long troïng;

Sivaism: Ñaïo Siva Skeptic: x. sceptic Skete: Ñan vieän nhoû Sky: Trôøi, baàu trôøi, khoâng trung; khí haäu Slander: Noùi xaáu, phæ baùng; vu khoáng Slav: Daân toäc, vaên hoùa,... Slav Slave: Noâ leä Slavery: AÙch/caûnh noâ leä Slavonic: Thuoäc: ngoân ngöõ, phuïng vuï Slav Slip: Laàm loãi; sô suaát, sô yù; s. of the pen: vieát sô yù, lôõ buùt; s. of the tongue: noùi sô yù, lôõ lôøi Slogan: Khaåu hieäu, bieåu ngöõ Sloth: Löôøi bieáng, ueå oaûi Snob: Ñua ñoøi, hoïc ñoøi laøm sang; hôïm hónh, hôïm mình Sober: Ñieàu ñoä, chöøng möïc; traàm tónh; khoâng say söa Sobornost: Hieäp ñoaøn/thoâng, ñoaøn theå tính Sobriety: Tieát ñoä, chöøng möïc Social: Thuoäc xaõ hoäi; s. anthropology: nhaân chuûng hoïc vaên hoùa; s. justice: coâng baèng xaõ hoäi; s. teaching: hoïc thuyeát xaõ hoäi (cuûa GH) Socialism: Xaõ hoäi chuû nghóa

582

God: Con TC; S. of man: Con Ngöôøi Song of Songs: Dieãm ca, Dc Songs of Ascent: Thaùnh vònh leân ñeàn (Tv 120-134) Sonship: Phaän laøm con, töû heä Soothsaying: Boùi toaùn Sophia: Khoân ngoan, ñöùc khoân, hieàn ñöùc Sophiology: Thaàn hoïc minh trieát (Nga: laáy ñöùc khoân laøm kim chæ nam) Sophism: Nguïy bieän Sophist: Ngöôøi nguïy bieän; (xöa) trieát gia Sophisticate: Nguïy bieän/luaän Sophisticated: Tinh vi, phöùc taïp; saønh ñieäu; saønh ñôøi Sorcery: Pheùp phuø thuûy, yeâu thuaät Sorites: Lieân chaâu luaän Sorority: Hoäi nöõ sinh/sinh vieân Sorrowful mysteries: Naêm söï thöông (maàu nhieäm maân coâi) Sorrows of the B.V.Mary: Baûy söï thöông khoù ÑM Soter: Ñaáng Cöùu Tinh Soteriology: Cöùu ñoä hoïc Soul: Hoàn, linh hoàn; taâm hoàn, taâm trí; con ngöôøi; intellectual

uy nghi; s. blessing: pheùp laønh long troïng (vg. cuoái Leã) Solemnity: Long/Leã troïng Solicitor: Coá vaán phaùp luaät, luaät sö; ng. quaûng caùo löu ñoäng (vaøo töøng nhaø); S.-General: coâng chöùng vieân Solicitude(-ousness): Lo laéng, quan taâm, aân caàn Solidarity: Ñoaøn keát, lieân ñôùi Solidum, in: Caùch lieân ñôùi (ñk 140) Solifidianism: Thuyeát duy tín ñöùc (Tin laønh) Soliloquy: Noùi moät mình, ñoäc thoaïi Solipsism: Duy ngaõ luaän /thuyeát Solitude: Coâ ñoäc/ñôn; coâ quaïnh, coâ tòch, tónh mòch Solomon: Saloâmon; Psalms of S.: ca vònh Saloâmon (nguïy thö) Solstice: Chí, ñieåm chí; summer s.: haï chí; winter s.: ñoâng chí Soma: Theå xaùc, thaân theå Somaschi: Tu só Doøng Soâmasca (do thaùnh H. Emiliani saùng laäp n. 1532) Somatic: Thuoäc theå xaùc Son: Con trai; doøng doõi; S. of 583

s.: trí hoàn; sensitive s.: giaùc hoàn; vegetative s.: sinh hoàn Soul-entity: Thöïc theå linh hoàn Soul of the Church: Linh hoàn GH (Thaùnh Linh) Sound: Laønh maïnh; toát töôi; ñuùng ñaén, chính ñaùng; aâm thanh; thaêm doø Soup: Chaùo, canh, xuùp; prebiotic s.: chaùo/xuùp tieàn sinh hoïc; primitive s.: chaùo nguyeân thuûy Source: Nguoàn suoái/goác, coäi nguoàn, caên nguyeân; nguoàn: tö lieäu, xuaát xöù, taøi lieäu goác; s. criticism: pheâ bình taàm/truy nguyeân (nghieân cöùu veà nguoàn goác caùc vaên lieäu KT); s. of sin: caên nguyeân toäi loãi Soutane: AÙo doøng Sovereign: Chuùa teå, ñeá vöông; coù chuû quyeàn; toái cao/thöôïng; s. power: quyeàn löïc toái cao; s. rights: quyeàn toái cao Space: Khoâng gian; khoâng trung; khoaûng troáng; khoaûng caùch; khoaûng thôøi gian s.-age: thôøi ñaïi [du haønh] vuõ truï; s.-craft/-ship: con taøu vuõ truï; s.-man/-woman: nhaø du haønh vuõ truï

Spacelessness: Phi khoâng gian Space-time: Khoâng-thôøi gian Speaking in tongues: Noùi tieáng laï, ôn ngoân ngöõ Specialissimo modo: Moät caùch raát ñaëc bieät Specialization: Chuyeân veà; chuyeân moân hoùa Species: Loaïi, gioáng loaøi; hình saéc (Thaùnh Theå: hình baùnh vaø hình röôïu) Specification: Phaân loaïi, ñònh loaïi, chæ roõ, ñònh roõ; ñaëc ñieåm kyõ thuaät Specious: Beà ngoaøi xem ra ñuùng/hôïp lyù, chæ coù maõ ngoaøi, hö bieåu, giaû doái, ñaùnh löøa Speculation: Tö bieän, suy lyù, suy ñoaùn, suy cöùu; ñaàu cô Speculative theology: Thaàn hoïc suy lyù Spel(a)eology: Hang ñoäng hoïc Spell: Thaàn chuù; buøa meâ; söùc quyeán ruõ; ñaùnh vaàn; phieân chuyeán Sperm: Tinh dòch Spes: Ñöùc caäy Sphragis: AÁn daáu Spinozism: Hoïc thuyeát Spinoza († 1677, moät daïng phieám thaàn luaän) 584

cha linh höôùng; s. life: ñôøi soáng thieâng lieâng; s. reading: ñoïc saùch thieâng lieâng; s. theology: thaàn hoïc tu ñöùc; s. union: keát hieäp thieâng lieâng Spirit(ual)ism: X. spiritism; chuû thuyeát tinh thaàn Spirituality: Linh ñaïo, loái soáng thieâng lieâng; tu ñöùc hoïc; tröôøng phaùi tu ñöùc; christian s.: linh ñaïo kitoâ Spiritualization: Tinh thaàn hoùa, taâm linh hoùa; thieâng lieâng hoùa Sponsalia: Hoân öôùc Sponsor: Ngöôøi ñôõ ñaàu, baûo ñaûm, baûo trôï Spontaneity: Boäc phaùt, töï phaùt; töï yù; hoàn nhieân Spouse: Choàng, vôï, phu, phuï, baïn ñôøi, baïn traêm naêm, S. of Christ: Hieàn theâ Ñöùc Kitoâ Sprinkling: Raûy nöôùc (moät caùch thöùc röûa toäi) Spurious: Giaû maïo; giaû doái Spurius: Con ngoaïi hoân phaïm thaùnh; Spy Wednesday: Thöù tö Tuaàn thaùnh; SSD (Sacrae Scripturae Doctor): Tieán só Kinh Thaùnh

Spirare: chuû xuy Spirari: thuï xuy Spiration: Nhieäm xuy (Thaùnh Thaàn phaùt xuaát töø Chuùa Cha vaø Chuùa Con); active s.: chuû xuy (Cha+Con); passive s.: thuï xuy (Th.Thaàn); s. of the Holy Spirit: nh. xuy Thaùnh Thaàn Spirit: Thaàn khí; thaàn linh; tinh thaàn, taâm hoàn; bad. s: thaàn döõ; evil s.: aùc thaàn; good s.: thaàn laønh; Holy S.: Thaùnh Thaàn; pure s.: tinh thaàn thuaàn tuùy; s. of God: Thaàn Khí TC Spiritism: Thuaät thoâng linh, chieâu hoàn; thoâng thaàn hoïc Spiritual: Thuoäc tinh thaàn, thaàn linh; thieâng lieâng; Negro S.: thaùnh ca cuûa ng. da ñen (ôû Hoa kyø); s. aid: linh trôï (= linh höôùng); s. being: höõu theå thieâng lieâng; s. bouquet: boù hoa thieâng lieâng; s. combat: cuoäc chieán ñaáu thieâng lieâng (Ep 6:13); s. consolation: an uûi thieâng lieâng; s. death: cheát trong ñôøi soáng th. lieâng, tình traïng toäi troïng; s. direction: linh höôùng; s. dryness: khoâ khan thieâng lieâng; S. Exercises: Linh thao; s. father: 585

tính ñöôïc naâng leân bình dieän sieâu nhieân); s. of exaltation: tình traïng hieån vinh; s. of fallen nature: tình traïng nhaân tính sa ñoïa; s. of grace: tình traïng aân suûng; s. of humiliation: tình traïng haï mình /töï haï ins; s. of integrity: traïng thaùi nguyeân tuyeàn; s. of life: baäc soáng; s. of perfection: baäc troïn laønh; s. of restored nature: tình tr. hoài phuïc (ñöôïc cöùu chuoäc) Statement: Trình baøy, phaùt bieåu; bieåu quyeát; baûn tuyeân boá States of the Church: Laõnh ñòa giaùo hoaøng Static: Tónh, tònh, tónh ñònh; (ñieän) tónh ñieän Statics: Tónh hoïc Stational liturgy: Phuïng vuï chaëng vieáng Stations, Roman (st. churches): Nhaø thôø chaëng vieáng (caùc nhaø thôø chính ôû Roâma, luaân phieân ñoùn ÑGH ñeán laøm leã trong Muøa chay =xöa) Stations of the cross: Ñaøng thaùnh giaù; 14 aûnh töôïng duøng ñeå ngaém ñaøng thaùnh giaù

SSL (Sacrae Scripturae Licentiatus): Cöû nhaân K.Thaùnh Stability: Beàn vöõng, laâu beàn (ñk 522); oån ñònh Staff: Gaäy (GM), coïc, coät; choã döïa; nhaân vieân; ban laõnh ñaïo; ban tham möu; pastoral s.: gaäy GM Stage of development: Giai ñoaïn phaùt trieån Stagirite: Aristoát Stained window: Cöûa kính maøu Stall: Gheá ngaên kinh só; quaày baùn haøng; ngaên chuoàng canon's s.: gheá kinh só; choir s.(s): daøn gheá ca ñoaøn Standardization: Chuaån hoùa Stanza: Khoå thô Staretz: Tu só (coù uy theá vì laø thaùnh thieän: Nga) State: Tình traïng, traïng thaùi; hình thaùi, leà loái; nhaø nöôùc, quoác gia, bang original [justice] s.: traïng thaùi [coâng chính] nguyeân thuûy/sô; pontifical s.(s): vuøng ñaát Toøa thaùnh, laõnh ñòa giaùo hoaøng; s. church: GH quoác gia; s. of elevated nature: tình traïng sieâu nhieân hoùa (nhaân 586

heát sinh saûn, trieät saûn, tuyeät saûn therapeutic sterilization: x. therapeutic Steward(-ship): Quaûn gia/lyù Stigma(-ta): Thöông tích, daáu thaùnh; veát seïo; veát oâ nhuïc; ñaàu nhuïy; daáu saét nung Stigmatines: Tu só Doøng daáu thaùnh (CSS, 1816) Stigmatization: In daáu thaùnh Stimulus: Taùc nhaân: kích thích, khích leä Stipend: Boång loäc; boång leã (ñk 945); tieàn löông Stipes: Goác; thaân coät thaäp giaù STL: Cöû nhaân thaàn hoïc Stoa: Chuû nghóa/thuyeát khaéc kyû Stock, holy oil: Bình daàu thaùnh Stoic(-al): Ngöôøi phaùi khaéc kyû, tröôøng phaùi Stoa Stoicism: Phaùi khaéc kyû, hoïc thuyeát Stoa Stole: Daây caùc pheùp s. fee: ñoùng goùp töï nguyeän (cho LM cöû haønh nghi thöùc: ñk 531) Stone: Ñaù, soûi, thaïch; neùm ñaù s. age: thôøi ñaïi ñoà ñaù stone's cast (throw): quaõng daøi

Statistic(-al) error: Sai suaát thoáng keâ Status: Cöông vò, thaân phaän; tình hình, tình traïng s. animarum: "Tình traïng caùc linh hoàn" (phuùc trình naêm naêm moãi GM chính toøa trình leân ÑGH veà tình hình giaùo phaän cuûa mình: ñk 399) s. quo: nguyeân traïng Statute: Ñaïo luaät; quy cheá (ñk 94) Staurology: Thaäp giaù hoïc STD (Sacrae Theologiae Doctor): Tieán só thaàn hoïc Steeple: Gaùc hoaëc thaùp chuoâng Step: Böôùc; baäc, naác; caáp baäc s.-brother/-sister: anh chò em cuøng cha/meï khaùc meï/cha s.-child: con rieâng s.-father/-mother: boá/meï gheû, keá phuï/maãu Stepping stone: Taûng ñaù ñôõ [böôùc] chaân; baøn ñaïp Stereotype: Kieåu/maãu raäp khuoân, maãu coù saün Sterile: Khoâng sinh saûn, voâ sinh; caèn coãi; khoâng keát quaû, voâ boå; voâ khuaån Sterilize(-ation): Khöû truøng, saùt truøng, dieät khuaån; laøm cho 587

neùm ñaù (baèng neùm moät hoøn ñaù (= caùch khoâng xa; Lc 22:41) Stool: Gheá ñaåu Stoup: Bình nöôùc thaùnh Strain: Ñoaïn nhaïc, khuùc ca; gioïng ñieäu; caêng; loïc; s. of the church organ: khuùc nhaïc ñaøn oáng nhaø thôø Strangulation: Thaét chaën, boùp ngheït; thaét coå Stratagem: Möu keá, möu meïo Strategy: Chieán löôïc Stratification, social: Phaân taàng xaõ hoäi Stratum(-ta): Ñòa taàng; giai caáp, giai taàng (xaõ hoäi) Straw: Coïng rôm; oáng huùt liturgical s.: oáng chòu leã s. poll/vote: thaêm doø dö luaän Strength: Söùc maïnh/löïc; söùc khoeû; cöôøng ñoä; ñoä beàn Stress: Stress, taâm traïng caên thaúng; nhaán maïnh; troïng aâm; öùng suaát (söùc eùp) Strict: Chính xaùc, ñuùng nghóa, chaët cheõ; nghieâm ngaët; nghieâm chænh; s. observance: doøng tu nhaët pheùp; s. sense: saùt nghóa, nghóa heïp Stricto sensu: Theo nghóa heïp Stripping of the altar: Loät kh

aên baøn thôø Strophe: Ñoaïn/tieát thô; khoå thô Structuralism: Cô caáu luaän, thuyeát caáu truùc Structure: Cô caáu, caáu truùc, keát caáu Studites: Lieân bang ñan vieän Studios (Byzantinoâ); Doøng Studita (Coâng giaùo) Study: Hoïc taäp, nghieân cöùu; khaûo luaän; chaêm chuù Stumbling block: Chöôùng ngaïi vaät; ñieàu gaây vaáp ngaõ, khoù khaên Stylite: Toïa truï khoå tu, aån só soáng treân coät Stylus curiae: Theå vaên giaùo trieàu Sub-apostolic: Thuoäc thôøi haäu toâng ñoà Subconscious: Tieàm thöùc Subculture: Vaên hoùa nhoùm hoaëc phuï taàng Subdeacon: Phuï phoù teá, chöùc naêm Subdelegation: Chuyeån uûy, taùi uûy quyeàn: ñk137 Sub gravi: Buoäc naëng Subject: Chuû theå; ng. beà döôùi, thuoäc caáp; chuû ñeà; chuû ngöõ Subjection: Phuïc toøng 588

quyeàn/nhieäm (caùi caáp döôùi laøm ñöôïc thì caáp treân khoâng can thieäp vaøo) Subsistence: Laäp höu; toàn taïi; sinh keá; caáp döôõng s. theory: hoïc thuyeát toàn taïi (nhaân tính ÑK toàn taïi ôû trong Ngoâi Lôøi) Subsistent relations: Töông quan töï höõu (cuûa Ba Ngoâi TC) Substance: Baûn theå, baûn chaát; thöïc theå, thöïc chaát; noäi dung, ñaïi yù; taøi saûn, tieàn cuûas. of sacrament: baûn chaát bí tích Substantial: Ñaùng keå, quan troïng, chuû yeáu, coù thöïc chaát, maïnh meõ, giaøu coù Substantialism: Thuyeát baûn theå Substantiate: Chöùng minh, daãn chöùng Substantive: Danh töø; coù thaät, thaät söï toàn taïi; chuû/troïng yeáu Substitute: Ng./vaät thay theá Substitutionary atonement (hoaëc Substitution of Christ): Ñeàn [toäi] thay (ÑK hy sinh ñeå ñeàn thay cho caùc toäi nhaân) Substratum(-ta): Lôùp döôùi, neàn moùng, cô sôû, taàng neàn; theå neàn; cô höõu theå

Subjective: Chuû quan Subjectivism: Chuû nghóa caù theå, thaùi ñoä chuû quan Subjectivity: Chuû theå tính; chuû quan Sublapsarianism: Hoïc thuyeát haäu sa ñoïa (x. postlapsarianism) Sublimate: Thaêng hoa, thanh cao hoùa, cao thöôïng hoùa Sublime: Cao caû, sieâu phaøm; tuyeät vôøi Subliminal: Döôùi ngöôõng [yù thöùc], tieàm thöùc Submersion: Dìm ngaäp (caùch röûa toäi baèng dìm xuoáng nöôùc) Submission: Phuïc toøng, quy phuïc; quy thuaän Submit: Phuïc tuøng, quy phuïc; ñeä trình Subordination: Leä/phuï thuoäc Subordinationism: Haï phuïc thuyeát (cho laø Chuùa Con phuï thuoäc Chuùa Cha: Tam Vò hoïc) Subornation: Mua chuoäc, ñuùt loùt, hoái loä Subreption: Che giaáu söï thaät, giaáu dieám (ñk 63) Subsequent: Tieáp haäu Subsidiarity: Boå trôï, tuøy phuï s. principle: nguyeân taéc phaân 589

s. grace: ôn tuùc duïng (ñuû duøng), tuùc suûng Suffi: Nhaø thaàn bí Hoài Suffism: Thaàn bí Hoài Suffragan: GM hoaëc giaùo phaän thuoäc haït, phoù haït Suffrages: Kinh hoaëc Leã caàu cho ngöôøi quaù coá Suicide: Töï töû, töï saùt Sui compos: Töï chuû Sui generis: Ñaëc thuø, bieät loaïi, ñoäc nhaát Sui juris: Töï laäp; tröôûng thaønh Sulpicians: Hoäi Xuaân Bích (n. 1641) Summa theologica: Toång luaän thaàn hoïc Sunday: Chuùa nhaät s. observance: giöõ Chuùa nhaät Sunnite: Theo Sunna: chính giaùo Hoài Super-ego: Sieâu ngaõ, sieâu kyû Supererogation, works of: Coâng vieäc ngoaïi traïch (laøm theâm, boån phaän khoâng buoäc) Superfluity(-uous): Dö thöøa, khoâng caàn thieát Superintendent: Ngöôøi giaùm thò, troâng nom, quaûn lyù Superior: Beà treân (ñk 617tt);

Subsume: Bao haøm, bao nhieáp, aån bieän Subtility: Tính tinh dieäu (cuûa xaùc soáng laïi) Subtilty, subtleness, subtlety: Tinh teá, tinh vi, teá nhò, khoân kheùo, khoân ngoan Subunists: Phaùi ñoäc hình saéc (chòu leã döôùi moät hình, Boâheâmia, tk 15) Suburbicarian dioceses: [7] Ñòa phaän ngoaïi oâ Roâma (coù hoàng y giaùm muïc laøm ñaàu) Sub utraque: Döôùi hai hình (röôùc leã) Succession: Keá nhieäm, keá vò; keá thöøa; keá tieáp, lieân tieáp apostolic s.: keá nhieäm: toâng ñoà, toâng truyeàn Succubus: Yeâu tinh, nöõ yeâu quaùi (ñoái laïi vôùi incubus: quyû ñöïc) Sudharma: Dieäu phaùp Suffer: Ñau ñôùn/khoå; chòu ñöïng, cam chòu; chòu thieät/toån haïi Suffering: Khoå ñau s. Servant of Yahweh: Ngöôøi toâi tôù khoå ñau cuûa Giaveâ Sufficient: Ñaày ñuû; coù khaû naêng 590

s. of a religious Institute: giaûi taùn hoäi doøng (ñk 584-5) Supra-historical: Sieâu lòch söû Supralapsarianism: Tieàn sa ngaõ (thuyeát Calvin cho laø TC tieàn ñònh veà soá phaän moãi ngöôøi tröôùc khi Añam phaïm toäi) Supremacy: Quyeàn toái cao, toái thöôïng, chuû quyeàn; öu theá s. Act: ñaïo luaät chuû quyeàn (cuûa Henry VIII töï ñaët mình laøm ñaàu GH Anh, n. 1534) Supreme: Toái cao, toái thöôïng; tuyeät ñænh, toät böïc; cao/quan troïng nhaát; S. Being: Thöôïng Ñeá; s. hour: giôø: sau heát, haáp hoái, laâm chung; s. moderator: Beà treân toång quyeàn (ñk 622); s. Pontiff: Giaùo hoaøng Sura: Thieân (kinh Coran) Surplice: AÙo caùc pheùp s.fee: tieàn söûa soaïn (giuùp) leã Surrogate: Ngöôøi ñaïi dieän GM; ngöôøi/vaät thay theá s. mother: theá maãu (ñeå döôõng thai vaø sinh thay moät ng. meï ñaõ thuï thai); s. uterus: töû cung: thay/keá theá Suspension: Vaï huyeàn chöùc (ñk 1333) Suspicion: Nghi ngô, ngôø vöïc

religious s.: beà treân doøng; s. general: beà treân: caû, toång quyeàn Superiority: Thaéng theá, öu theá; öu vieät, troåi vöôït, hôn haún; s. complex: maëc caûm töï toân Supernatural: Sieâu nhieân s. existential: hieän sinh theå sieâu nhieân; s. order: cheá ñoä sieâu nhieân (toaøn boä heä thoáng cöùu roãi) Supernaturalism: Thuyeát duy sieâu nhieân Supernature: Sieâu nhieân tính Superorgani(ci)sm: Sieâu höõu cô theå, cô caáu xaõ hoäi Superstition: Meâ tín, dò ñoan Supper, last: Böõa tieäc ly Supplemental ordination: Truyeàn chöùc boå sung Supplet ecclesia: GH boå khuyeát (caùc thieáu soùt, nhaát laø trong laõnh vöïc thaåm quyeàn: ñk 144) Supplication(-ory): Naøi xin, khaån caàu Supposit: Baûn vò, baûn theå Suppression: Baõi boû, huûy boû, giaûi taùn; caám chæ, ñaøn aùp; ñeø neùn, caàm laïi; giaáu gieám

591

cuûa Ñöùc Pioâ IX (l eân aùn 80 meänh ñeà hay yù kieán sai laïc; n. 1864) s. of Pius X: baûn quyeát nghò cuûa Ñöùc Pioâ X (leân aùn moät soá quan ñieåm khaùc; n. 1907) Syllogism: Tam ñoaïn luaän Sylvestrines: Tu só Doøng thaùnh Sylvester (n. 1231) Symbiosis: Coäng sinh Symbol: Bieåu töôïng; kyù hieäu; kinh tin kính, baûn tuyeân tín s. of faith: baûn tuyeân xöng ñöùc tin, coâng thöùc/baûn tuyeân tín, tín quy (kinh tin kính) Symbolic theology: Thaàn hoïc bieåu töôïng (theá giôùi höõu hình phaûn aùnh thöïc taïi voâ hình) Symbolics: Tín bieåu hoïc (nghieân cöùu veà caùc tuyeân ngoân ñöùc tin cuûa Kitoâ Giaùo); bieåu töôïng hoïc Symbolism: YÙ nghóa töôïng tröng; thuyeát bieåu töôïng Symbolize: Töôïng tröng; bieåu töôïng hoùa Sympathy: Ñoàng caûm, ñ. tình; thieän/thoâng caûm; thöông caûm Symposium: Hoäi nghò chuyeân ñeà; taäp tieåu luaän Synagogue: Hoäi ñöôøng (Do thaùi)

Sustine et abstine: Gaéng chòu vaø gaéng nhòn (hoïc thuyeát Stoa) Sutra: Kinh, tieát (Nhaø Phaät) Suttee: Thieâu phuï (vôï töï thieâu theo choàng: AÁn ñoä) Swami: Thaày tu, laõnh tuï toân giaùo (AÁn ñoä) Swaddling-bands/-clothes: Khaên loùt, taõ loùt, khaên boïc (treû con) Swastika: Chöõ thaäp ngoaëc, hình chöõ vaïn Swear: Theà nguyeàn, tuyeân theä; nguyeàn ruûa Swedenborgianism: Giaùo thuyeát Swedenborg († 1772, Thuïy ñieån: moät hình thöùc hoïc thuyeát troän laãn thaàn bí, thoâng linh vaø tröïc tri) Sweet(-ness): Ngoït; thôm; ngoït ngaøo, dòu daøng; deã thöông, coù duyeân Sword: Göôm, kieám; quaân quyeàn s. of the spirit: göôm Thaàn Khí (Lôøi Chuùa: Ep 6:17) two s. theory: thuyeát song quyeàn (ñaïo–ñôøi); x. two-s.(s) Syllabus: Danh muïc caùc meänh ñeà; baûn caùo traïng s. of Pius IX: baûn quyeát nghò 592

Synoptic: Nhaát laõm; ñoái chieáu; khaùi quaùt; s. gospels: Phuùc AÂm nhaát laõm; s. problem/question: vaán ñeà nhaát laõm (lieân quan ñeán caùc Phuùc AÂm nhaát laõm) Syntax: Cuù phaùp, ngöõ phaùp Synthesis: Toång hôïp Syriac rite: Leã ñieån Syri (GH chính thoáng Syri, hoaëc GH thaùnh Giacoâbeâ) Syro-Chaldaeans: GH Canñeâ Syro-Malabar, -Malankara: thuoäc GH: Malabar, Malankara (AÁn ñoä, coâng giaùo) System: Heä thoáng belief s.: tín heä Systematic: Coù heä thoáng; nhaát loaït; s. theology: thaàn hoïc heä thoáng Systematics: Thaàn hoïc heä thoáng Systematize(-ation): Heä thoáng hoùa Systemic: Thuoäc toaøn boä heä thoáng, cô theå noùi chung; lieân quan ñeán boä tuaàn hoaøn maùu; aûnh höôûng ngaám nhaäp Systems of grace: Hoïc thuyeát veà aân suûng vaø töï do Syzygy: AÂm döông (ngoä giaùo); kyø soùc voïng

Synallagmatic: Song phöông, buoäc hai beân Synaxis: Coäng ñoàng phuïng töï, coäng ñoaøn tham döï Synchronic(-ous): Ñoàng ñaïi, ñoàng thôøi Syncretism: Hoøa ñoàng chuû nghóa, thuyeát hoå loán, hoãn hôïp Synd(t)eresis: Löông naêng (khaû naêng hieåu bieát caùc nguyeân taéc luaân lyù cô baûn) Syndicalism: Chuû nghóa coâng ñoaøn (nghieäp ñoaøn) Synechdoche: Pheùp ñeà duï (laáy moät phaàn ñeå chæ toaøn boä, hay ngöôïc laïi) Synergism: Thuyeát: coäng löïc, ñoàng taùc (Melanchthon); hieäp ñoàng Synergy: Coäng löïc, hieäp löïc, ñoàng taùc, coäng taùc; hieäp ñoàng taùc duïng Synod: Hoäi nghò; diocesan s.: coâng nghò giaùo phaän (ñk 460); s. of bishops: thöôïng hoäi ñoàng GM Synodical government: Theå cheá coâng nghò (Anh giaùo, keå töø n. 1969) Synopsis: Baûng toùm taét, baûn toaùt yeáu, bieåu nhaát laõm 593

T

Taoism: Ñaïo Laõo, Laõo giaùo Targum: Baûn dòch Targum (baûn dòch Kinh Thaùnh Cöïu Öôùc ra tieáng Aram) Tariff penance: Ñeàn toäi theo ñònh möùc (theo möùc ñaõ ñònh saün) Tautology(-ical): Truøng phöùc; truøng yù, ñieäp luaän; haèng ñeà Tax-collector: Vieân thu thueá Taxonomy: Caùchthöùc/ nguyeân taéc phaân loaïi Teaching: Daïy hoïc; lôøi daïy, giaùo huaán; hoïc thuyeát; t. office: nhieäm vuï giaùo huaán (ñk 747tt); t. of the Church: giaùo huaán cuûa GH Te Deum: Thaùnh thi taùn tuïng "Laïy Thieân Chuùa" Technicality: Kyõ thuaät tính, tính caùch: chuyeân moân, phöùc taïp, caàu kyø; thuaät ngöõ chuyeân moân Technique: Kyõ thuaät, phöông thöùc tieán haønh Technocracy: Cheá ñoä kyõ trò Technology: Kyõ thuaät hoïc, coâng ngheä hoïc Technoscience: Kyõ khoa hoïc Teilhardism: Hoïc thuyeát Teilhard de Chardin (1881-

Tabernacle: Leàu, leàu taïm; nhaø taïm feast of t.: leã leàu Table: Baøn; baûn, baûng, bieåu; t. of nations: baûng lieät keâ [bieåu keâ] caùc daân toäc (St 10); t. of the word: baøn tieäc Lôøi Chuùa Tablets of the Testimony/of the Law: Bia Chöùng öôùc (Xh 31:18), bia Ñieàu luaät; ancestral t.: baøi vò, thaàn chuû Taboo: Ñieàu caám; ñieàu kieâng kò; huùy vaät Taborites: Ng. theo Phaùi Taborita (Hussites quaù khích: x. hussites) Tabula rasa: Boû saïch heát caùi cuõ (baét ñaàu laïi töø soá khoâng) Talent: Taøi naêng; nhaân taøi; ñôn vò tieàn teä (thôøi xöa) Talisman: Buøa, phuø Talmud: Saùch Talmud ("Huaán giaùo" Do thaùi) Tanakh: Kinh Thaùnh (Do thaùi) Tantrism: Toân phaùi Tantra (Balamoân: thôø nöõ thaàn Saùcti, daïng nöõ cuûa Siva) Tantum quantum: Bao nhieâu baáy nhieâu, theo möùc ñoä coù theå 594

1955: veà tieán hoùa) Teleological: Lieân quan ñeán: muïc ñích, cöùu caùnh; t. argument: lyù chöùng cöùu caùnh (cuûa vuõ truï minh chöùng laø TC hieän höõu) Teleology: Cöùu caùnh luaän; cöùu caùnh tính Telepathy: Linh caûm; vieãn caûm, thaàn giao caùch caûm Telos: Cöùu caùnh Temper: Tính tình; tính khí, taâm tính Temperament: Khí chaát, tính khí; tính tình Temperance: Chöøng möïc, ñieàu ñoä, tieát ñoä Templars: Hieäp só Doøng Ñeàn thôø Temple: Ñeàn thôø, giaùo ñöôøng; Ñeàn thaùnh Gieârusalem t. of the Holy Spirit: ñeàn thôø Chuùa Thaùnh Thaàn (linh hoàn) Temporal: Thuoäc thôøi gian; theá tuïc, traàn tuïc; thuoäc thaùi döông; t. goods: taøi saûn (ñk 1254); t. order: laõnh vöïc theá traàn; t. power: quyeàn bính phaàn ñôøi, theá quyeàn (cuûa ÑGH, =xöa: laõnh ñòa giaùo hoaøng, =nay: quoác gia Vaticanoâ)

t. punishment: hình phaït taïm (coù thôøi haïn: chòu ôû ñôøi naøy hay laø trong luyeän nguïc ñeå ñeàn toäi) Temporale: Phaàn Caùc Muøa Phuïng vuï (trong Saùch Leã vaø Saùch caùc giôø kinh phuïng vuï) Temporality: Thôøi gian tính; theá tuïc tính; taïm thôøi tính; taøi saûn (GH) Temporary: Nhaát thôøi; laâm thôøi, taïm thôøi; t. vow/profesion: lôøi khaán taïm (ñk 655) Temptation: Caùm doã; thöû thaùch Tempter: Teân caùm doã; ma quyû Tempting God: Thöû pheùp Chuùa, thaùch thöùc TC Ten commandments: Möôøi ñieàu raên, thaäp giôùi Tendency: Khuynh/xu höôùng Tender: Teá nhò; dòu daøng; meàm maïi Tenebrae: Giôø kinh «boùng toái» (kinh ñeâm: phaàn nhaät tuïng cuûa caùc ngaøy thöù 5, 6, 7 Tuaàn Thaùnh thôøi tröôùc, töông ñöông vôùi caùc giôø kinh saùch vaø kinh saùng ngaøy nay) Tension: Caêng, tröông; caêng thaúng; aùp suaát; ñieän aùp/theá

595

Territorial: Thuoäc ñaát ñai, ñòa haït, laõnh thoå; t. abbacy: dan vieän toøng thoå; t. prelature: giaùm haït toøng thoå Territorialism: Chuû thuyeát theá quyeàn ñoäc trò (cho laø Nhaø nöôùc coù caû quyeàn chæ ñònh toân giaùo ñeå cho daân giöõ; ôû Nöôùc naøo theo ñaïo Nöôùc ñoù) Tertianship: Naêm ba nhaø taäp (thôøi gian huaán luyeän ñôït cuoái trong moät soá doøng) Tertiaries: Doøng ba (vg. Caùt Minh, Ña Minh, Phanxicoâ) Testament: Giao öôùc; di chuùc New T.: Taân Öôùc; Old T.: Cöïu Öôùc Testify: Laøm chöùng; chöùng thöïc/nhaän; chöùng toû, bieåu loä Testimonials: Caùc lôøi chöùng (ñk 1572) Testimony: Lôøi khai, chöùng côù, chöùng töø, baèng chöùng Tetragrammaton: Keát töø töù töï (boán chöõ; vg. YHWH) Tetrapolitan confession: Töù thaønh tuyeân tín baûn (Tin laønh: boán thaønh phoá Ñöùc ñeä leân hoaøng ñeá n. 1530) Tetrateuch: Töù thö (Kinh Thaùnh: St, Xh, Lv, Ds)

Tentative: Coá thöû/thöïc hieän; toan tính, möu toan; möu ñoà Teratology: Quaùi thai hoïc Tepidity, tepidness: Nhaït nheõo, höõng hôø, laõnh ñaïm T(i)erce: Giôø ba Term: Haïn ñònh, kyø haïn; kyø hoïc; thuaät ngöõ; soá haïng Terms: Ñieàu khoaûn; ñieàu kieän; quan heä, giao teá; lôøi leõ Termination: Keát thuùc, ñình chæ, thuû tieâu, huûy boû; hoaøn thaønh; töø vó Terminism: Thuyeát ñònh haïn (TC tieàn ñònh cho moãi ng. moät quaõng ñôøi ñeå ñoùn nhaän ôn cöùu roãi, neáu boû qua thì sau ñoù khoâng coøn nhaän ñöôïc ôn aáy nöõa); x. Nominalism Terminology: Thuaät ngöõ, heä thoáng thuaät ngöõ Terminus: Ñieåm chuaån/moác; t. a quo: khôûi ñieåm, moác tröôùc; t. ad quem: ñích ñieåm, moác sau Terminus(-i): Traïm cuoái Terna (nomina): Boä ba ñeà baït (danh saùch ba ngöôøi ñöôïc giôùi thieäu leân ñeå caáp treân choïn moät trong ba vaøo moät chöùc vuï naøo ñoù) Terrain: Khu ñaát; ñòa hình, ñòa theá; laõnh vöïc 596

Theft: AÊn caép/troäm, troäm caép Theism: Höõu thaàn thuyeát Theme: Chuû ñeà, ñeà taøi Thematic: Thuoäc chuû ñeà, chuû toá; minh nhieân Theocentrism: Quy thaàn luaän (ñaët TC laøm trung taâm) Theocracy: Thaàn chuû/chính theà cheá, cheá ñoä thaàn quyeàn Theodicy: Bieän thaàn luaän, thaàn lyù hoïc Theogony: Thaàn heä (= thaàn thoaïi: 'tieåu söû,' gia phaû, vaø phaåm traät chö thaàn) Theologia: Thaàn hoïc; t. crucis: thaàn hoïc thaäp giaù; t. gloriae: thaàn hoïc hieån linh/vinh Theologian: Nhaø thaàn hoïc; sinh vieân thaàn hoïc Theological: Thuoäc thaàn hoïc t. anthropology: khoa nhaân chuûng thaàn hoïc; t. assent: taùn ñoàng veà maët thaàn hoïc; t. censure: kieåm ñònh thaàn hoïc: t.certainty: xaùc thöïc tính thaàn hoïc t. conclusion: keát luaän thaàn hoïc t. notes: x. notes, t. t. opinion: quan ñieåm/yù kieán thaàn hoïc t. qualifications/notes: ñònh

Teutonic Order: Doøng hieäp só Ñöùc (saùng laäp n. 1190) Text: Baûn vaên/vieát, baøi ñoïc; nguyeân vaên; nguyeân baûn Textual: Thuoäc: nguyeân vaên, nguyeân baûn, vaên baûn; t. criticism: pheâ bình vaên töï Textus receptus: Vaên baûn chuaån nhaän Thaddaeus: Ta-ñeâ-oâ (Giuña toâng ñoà) Thanatology: Töû nguyeân hoïc, nghieân cöùu söï cheát Thanatos: Huûy löïc (ñoái laïi vôùi eros: sinh löïc); töû vong Thanksgiving: Bieåu hieän loøng bieát ôn, taï ôn; T. Day: Ngaøy Leã Taï ôn Thaumaturge: Ngöôøi laøm pheùp laï Thaumaturgus: X. thaumaturge Theandric: Thaàn nhaân Theanthropic: Thuoäc thaàn nhaân Theanthropism: Thuyeát thaàn nhaân Thearchy: Theå cheá: thaàn quyeàn, thaàn trò Theatines: Tu só Doøng Theâatinoâ (n. 1522) 597

hoäi) positive t.: th. h. truy nguyeân scholastic t.: thaàn hoïc kinh vieän speculative t: th. h. thuaàn lyù spiritual t.: thaàn hoïc tu ñöùc systematic t.: th. h. heä thoáng Theomorphism: Thaàn daïng, thaàn traïng Theonomy: Thaàn luaät (yù TC laø chuaån taéc luaân lyù) Theopaschism: Thaàn thuï naïn thuyeát (chính TC chòu khoå ñau vì ñaõ laøm ngöôøi) theopaschite clause: coâng thöùc thaàn thuï naïn («bò ñoùng ñinh vì chuùng ta») Theophany: Thaàn hieån, thaàn hieän (TC hieän ra) Theopneusty(-ic): Thaàn höùng, thaàn khôûi Theopraxis: Thaàn haønh Theoretical: Lyù thuyeát Theoretician: Nhaø lyù luaän Theory: Thuyeát, hoïc thuyeát; lyù thuyeát cognitional t.: tri naêng luaän Theosophism: Chuû nghóa thaàn trí Theosophy: Thuyeát thaàn trí, thoâng thaàn luaän, thoâng thieân hoïc

möùc thaàn hoïc (x. notes) t. reflection: suy tö thaàn hoïc t. virtues: nhaân ñöùc ñoái thaàn (tin, caäy, meán) Theologize: Laøm thaàn hoïc, nghieân cöùu thaàn hoïc, trình baøy theo phöông thöùc thaàn hoïc (thaàn hoïc hoùa) Theolog(o)umenon: Tieân ñeà thaàn hoïc Theology: Thaàn hoïc apophatic t.: thaàn hoïc: bí ngoân, tieâu cöïc ascetic t.: thaàn hoïc tu ñöùc khoå cheá biblical t.: th. h. kinh thaùnh black t.: th. h. da ñen (Myõ) cataphatic t.: th. h. tích cöïc, khaúng ñònh contextual t.: th. h. boái caûnh dogmatic t.: th. h. tín lyù feminist t.: th. h. nöõ quyeàn fundamental: th. h. caên baûn moral t.: th. h. luaân lyù narrative t.: th. h. kyù thuaät natural t.: thaàn h. töï nhieân, thaàn lyù hoïc negative t.: x. apophatic pastoral t.: thaàn hoïc muïc vuï planetary t.: th. h. toaøn vuõ political t.: th. h. daân chính (xaõ 598

theo Toâma (nguïy thö) Th. christians: kitoâ höõu th. Toâma (Malabar, AÁn ñoä) Thomism: Hoïc thuyeát Toâma (Aquinoâ, 1225-1274) neo-t.: taân hoïc thuyeát Toâma Thought: Tö duy, tö töôûng; suy xeùt; yù nghó; yù kieán Threeness: Tam ña tính; thöïc traïng tam vò (TC Ba Ngoâi) Throne: Ngai toøa; ngoâi baùu Thrones: Thieân toøa, Beä thaàn (phaåm thieân thaàn) Thurible: Bình höông Thurifer: Ngöôøi caàm bình höông, thuû höông Tiara: Muõ ba taàng voøng, ngoïc mieän Tidings: Tin töùc Good t.: Tin möøng Time: Thôøi gian, thì giôø; thôøi cô; thôøi kyø; thôøi ñaïi; giôø phuùt, luùc, laàn, löôït; nhòp; available t.: thôøi haïn höõu ích (ñk 162); fullness of t.: hoài/thôøi vieân maõn (Gl 4:4) to beat t.: ñaùnh nhòp triple/duple t.: nhòp ba/ñoâi Timelessness: Phi thôøi gian tính Timidity: Nhuùt nhaùt, ruït reø

Theothanatology: X. God-isdead-theology Theotokos: Meï Thieân Chuùa Therapeutae: Moân phaùi do thaùi soáng aån tu (Ai caäp, tk 1) Therapeutic: Trò lieäu, chöõa beänh t. sterilization: trieät saûn trò lieäu (laøm maát khaû naêng sinh saûn vì lyù do trò lieäu) Theravada: Tieåu thöøa Thesis: Ñeà, luaän ñeà, luaän aùn, chính ñeà; t. and antithesis: chính ñeà vaø phaûn ñeà Thessalonians: Theâ-xa-loâ-nica, 1Tx, 2Tx Theurgy: Thaàn löïc hoïc; thaàn thuaät Thinking: Suy nghó/töôûng; tö töôûng, yù nghó/kieán Third: Thöù ba; moät phaàn ba; t. Order: Doøng ba; t. Rome: Mascô-va; t. World: Theá giôùi thöù ba; t. w. theology: thaàn hoïc theá giôùi thöù ba Thirty-Nine Articles: 39 giaùo ñieàu (neâu roõ laäp tröôøng giaùo lyù cuûa Anh giaùo) Thnetopsychism: Thuyeát linh hoàn töû tieâu, töû vong Thomas, gospel of: Phuùc aâm 599

Toleration: Khoan dung, khoan thöù, chòu ñöïng Edict of T.: Saéc leänh khoan dung (Constantinoâ ban boá n. 113,caám baùch haïi Kitoâ giaùo) T. Act: Saéc luaät dung nhaãn (Anh quoác, n. 1689: cho töï do phuïng töï, maø vaãn caám coâng giaùo vaø phaùi ñoäc vò) Toll: Thueá/leä phí löu haønh; maát maùt, thieät haïi; chuoâng [baùo] töû Tomb: Moà, moä, maû t.-stone: bia moä Tome of Leo: Thö Ñ. Leâoâ Caû (göûi thöôïng phuï Flavianoâ ñeà ngaøy 13-6-449, veà Kitoâ hoïc) Tongues, gift of: Ôn ngoân ngöõ Tonsure: Pheùp caét toùc; voøng toùc caét Topic: Chuû ñeà; vaán ñeà, ñeà muïc Torah: Leà luaät (huaán chæ); Nguõ thö Torture: Tra taán; haønh haï Totalitarianism: Cheá ñoä cöïc quyeàn, chính saùch chuyeân cheá Totality: Toaøn boä, toång theå; toång soá; principle of t.: nguyeân taéc toaøn boä (luaân lyù: hy sinh moät boä phaän hay cô quan vì lôïi ích cuûa toaøn boä) Totem: Vaät toå

Timothy: Ti-moâ-theâ, 1Tm, 2Tm Titan: Ngöôøi khoång loà, löïc cöôøng phi thöôøng Tithes: Thueá thaäp phaân (Ñnl 14) Title: Nhan ñeà; töôùc vò, danh hieäu; danh nghóa; quyeàn sôû höõu, chöùng thö t. of Christ: danh töôùc ÑK (vg.: Con ngöôøi, Lôøi, Ngöôøi Toâi tôù, Chieân TC, Ñaáng Cöùu Theá, Ñöùc Chuùa, Ñaáng Chaên chieân Laønh, Con TC, v.v.) Titular: Giöõ chöùc t. bishop: GM hieäu toøa (ñk 376) t. church: thaùnh ñöôøng töôùc hieäu (ñk 357) t. Saint: Thaùnh boån maïng, danh hieäu (nhaø thôø) t. see: hieäu toøa Tmesis: Pheùp cheâm töø Titus: Ti-toâ, Tt Tobit: Toâ-bi-a, Tb Tocsin: Chuoâng/coøi...: baùo ñoäng, baùo nguy Tolerance: Khoan dung, dung thöù, dung nhöôïng, nhaân nhöôïng, kieân nhaãn, chòu ñöïng Tolerandus(-i): Tuyeät thoâng khaû dung (x. vitandus) 600

Traducianism: Thuyeát di hoàn, truyeàn sinh linh hoàn (linh hoàn cuõng do cha meï tröïc tieáp sinh ra) Trance: Xuaát thaàn, ñoàng nhaäp; hoân meâ; self-hypnotic t.: töï kyû xuaát thaàn; Tranquil(l)izer: Thuoác an thaàn Tranquillity: Laëng yeân, yeân tónh, thanh thaûn Transcend: Vöôït quaù leân treân, sieâu thaêng/vieät Transcendence: Sieâu vieät tính (ñaëc tính cuûa TC) Transcendent: Sieâu vieät; sieâu nghieäm Transcendental: Sieâu nghieäm; tieân nghieäm t. meditation: chieâm nguyeän/nieäm sieâu nghieäm; tónh toïa nhaäp thieàn (AÁn ñoä) t. method: phöông phaùp sieâu nghieäm, tieân nghieäm t. philosophy: trieát hoïc tieân nghieäm (J. Mareùchal) t. theology: thaàn hoïc tieân nghieäm (K. Rahner) Transcendentalism: Thuyeát tieân nghieäm Transcendentals: Tieân nghieäm thuoäc tính (ñaëc tính coá höõu vaø taát yeáu cuûa moïi höõu theå)

Totemism: Suøng baùi vaät toå, vaät toå giaùo Toties quoties: Cöù moãi laàn/ heã... laø..., bao nhieâu laàn cuõng ñöôïc; nhieàu laàn Tract: Ca tieáp lieân; thieân tieåu luaän; truyeàn ñôn Tractarianism: Phaùi tieåu luaän (giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa phong traøo Oxford: Anh quoác, n. 18331841) Tradition: Löu truyeàn, truyeàn thoáng; truyeàn thuyeát; apostolic t.: toâng truyeàn, truyeàn thoáng toâng ñoà; devotional t.: truyeàn thoáng suøng moä oral t.: x. oral; ost-apostolic t.: truyeàn thoáng haäu toâng ñoà; t. of instruments: trao phoù; thaùnh cuï (leã truyeàn chöùc); t. of the creed/symbol: truyeàn uûy kinh Tin kính (cho döï toøng) Traditionalism: Chuû nghóa duy truyeàn thoáng, naõo traïng cöïc neä truyeàn thoáng; chuû nghóa: baûo thuû, thuû cöïu cai trò Traditor: Keû: phaûn boäi, phaûn naïp thaùnh cuï (ng. kitoâ trao naïp thaùnh cuï - cheùn/ñóa thaùnh vaø saùch thaùnh - cho keû baùch ñaïo hoài n. 303-311) 601

noäi ñoäng töø) t. verb: ngoaïi ñoäng töø Transitoriness: Tính: nhaát thôøi, taïm thôøi Translation: Phieân dòch, thoâng dòch; baûn dòch; di chuyeån, chuyeån dôøi; thuyeân chuyeån; mang ñi Transliterate: Chuyeån chöõ, phieân töï Transmigration of souls: Luaân hoài, ñaàu thai laïi; di cö, di truù Transmission: Truyeàn löu; truyeàn ñaït, chuyeån giao; truyeàn phaùt; truyeàn ñoäng Transmutation: Chuyeån hoùa Transparent: Trong suoát; trong saùng, roõ raøng Transplantation of organs: Caáy/gheùp boä phaän (cuûa cô theå) Transposition: Ñoåi choã, chuyeån/hoaùn vò; chuyeån ñieäu Transsexual: Ng. taâm tính tha giôùi (ng. caûm thaáy vaø haønh ñoäng nhö mình laø thuoäc giôùi khaùc vôùi giôùi tính cuûa thaân xaùc mình); ng. phaåu bieán giôùi theå (nöõ thaønh nam, hoaëc traùi laïi) Transubjectivity: Sieâu chuû theå tính Transubstantiation: Bieán ñoåi

Transcultural: Sieâu vaên hoùa Transempirical: Sieâu thöïc nghieäm Transept: Caùnh ngang, gian ngang (nhaø thôø) Transfer(-ence): Di chuyeån, chuyeån dôøi, chuyeån di; chuyeån nhöôïng; thuyeân chuyeån t. of pastors: thuyeân chuyeån caùc cha sôû (ñk 1748) Transfiguration: Bieán hình; leã Chuùa hieån dung (6-8) Transfinalisation: Chuyeån ñoåi cöùu caùnh Transformation: Bieán ñoåi, bieán cheá; bieán tính Transformism: Thuyeát bieán chuûng/hoùa Transgression: Vi phaïm, phaïm phaùp Transient: Thoaùng qua, choùng taøn, phuø du; lang thang t. cleric: giaùo só lang baït Transignification: Chuyeån ñoåi yù nghóa, bieán nghóa Transitional: Chuyeån tieáp, quaù ñoä t. deacon: phoù teá chuyeån tieáp (ñeå laøm LM) Transitive: Baéc caàu; ngoaïi ñoäng (ñoái laïi vôùi intransitive: 602

truaân, baát haïnh; thöû thaùch Tribunal: Toøa aùn, phaùp ñình; gheá quan toøa competent t.: toøa aùn coù thaåm quyeàn t. of first instance: toøa [aùn] sô thaåm t. of public opinion: toøa aùn coâng/dö luaän t. of second instance: toøa [aùn] trung caáp Tribute: Coáng vaät, coáng leã; phaàn coáng hieán; toân kính, tuøng phuïc Trichotomism: Thuyeát tam phaân (con ng. coù linh hoàn, giaùc hoàn (hay hoàn phaùch) vaø theå xaùc) Trichotomy: Phaân/cheõ laøm ba, tam phaân phaùp Tridentine: Thuoäc Trentoâ t. mass: Thaùnh Leã theo nghi thöùc Pioâ V (n. 1570) Triduum: Tuaàn tam nhaät t. sacrum/paschal: tam nhaät: thaùnh, vöôït qua Trikirion: Chaân neán ba nhaùnh Trilogy: Taùc phaåm boä ba Trination: Laøm ba leã moät ngaøy Trinitarian: Thuoäc: Tam Vò, Ba Ngoâi

baûn theå, bieán theå Trappistine Sisters: Nöõ tu Doøng Xitoâ nhaët pheùp (OCSO, ôû La Trappe, Phaùp) Trappists: Tu só Doøng Xitoâ nhaët pheùp Treasury: Kho baïc, ngaân khoá; kho taøng; boä taøi chaùnh t. of merits: kho taøng coâng ñöùc/traïng t. of the Church: kho taøng coâng ñöùc cuûa GH Treatise: Thieân chuyeân khaûo; luaän aùn; luaän thuyeát Trent, council of: Coâng ñoàng Trentoâ (1545-1563) Trental: Chuoãi leã caàu hoàn 30 (ngaøy lieân tieáp) Trespass: Xaâm phaïm; xaâm nhaäp; laïm duïng; vi phaïm, phaïm phaùp; xuùc phaïm, phaïm toäi Triad: Tam vò; boä/nhoùm ba Trial: Thöû/thí nghieäm; thöû luyeän, thöû thaùch; xöû aùn t. of Jesus: vuï xöû Ñöùc Gieâsu Tribalism: Cheá ñoä boä laïc, chuû nghóa boä laïc; naõo traïng: boä laïc, toâng toäc Tribe: Boä laïc, boä toäc Tribulation: Khoå ñau, gian 603

tuïng ("Thaùnh Chuùa trôøi! Thaùnh Toaøn naêng! Thaùnh Baát töû! Xin thöông xoùt chuùng con!:" Bizantinoâ) Tritheism: Thuyeát tam thaàn, tam thaàn giaùo Trito-Isaiah: Isaia thöù ba (caùc chöông 56-66 trong saùch Is) Triumph of the Cross: Suy toân Thaùnh Giaù (14-9) Triumphalism: Thaùi ñoä ñaéc thaéng, hueânh hoang, töï cao Triumphant, Church: GH: hieån thaéng, khaûi hoaøn Triumvirate: Cheá ñoä tam huøng, tam ñaàu cheá Triune: Nhaát Tam: moät Chuùa ba Ngoâi Trivium: Tam khoa Troparion: Ñoaïn kinh ngaén (trong phuïng vuï Ñoâng phöông: ruùt yù töø Kinh Thaùnh, hôïp vôùi yù nghóa cuûa ngaøy leã möøng) Truce of God: Höu chieán vì Chuùa (vaøo caùc ngaøy hoaëc dòp leã lôùn: Trung coå) Truism: Leõ ñöông nhieân, ñieàu coá nhieân Trullo, council of/in: Coâng ñoàng Trulloâ ("phoøng voøm": do hoaøng ñeá Giustinianoâ II trieäu

t. doctrine: giaùo lyù veà TC Ba Ngoâi t. dogma: tín ñieàu veà TC Ba Ngoâi t. formulas: coâng thöùc tam vò (trong Taân Öôùc) t. properties: ñaëc tính caù vò (cuûa moãi Ngoâi trong Tam Vò) t. theology: thaàn hoïc veà Ba Ngoâi, Tam Vò hoïc Trinitarianism: Loøng tin vaøo Thieân Chuùa Ba Ngoâi; hoïc thuyeát veà TamVò Trinitarians: Tu só Doøng Chuùa Ba Ngoâi (OSST, n. 1198) Trinity, The Most Holy: Thieân Chuùa Ba ngoâi, Tam Vò Chí Thaùnh T. sunday: Chuùa nhaät leã Chuùa Ba Ngoâi (Chuùa nhaät I sau leã Hieän xuoáng) Triple: Goàm ba; gaáp ba t. candle: chaân neán ba caây t. judgment: nhaän ñònh ba maët (veà nhaïc thuaät, phuïng vuï, muïc vuï, ñoái vôùi caùc taùc phaåm thaùnh nhaïc ôû Hoa Kyø) t. time: nhòp ba Triptych: Tranh boä ba; saùch gaäp laøm ba; taùc phaåm ba hoài Trisagion: Kinh Tam thaùnh 604

taäp n. 691) Trust: Tin caäy, tín nhieäm; kyø voïng; uûy thaùc; lieân hieäp coâng ty doanh nghieäp Trustee: UÛy vieân quaûn trò Trusteeism, lay: Theå cheá uûy vieân (giaùo daân baàu cöû caùc uûy vieân ñeå quaûn lyù giaùo xöù) Truth: Chaân lyù, söï thaät; logical t.: söï thaät luaän ly;\ù moral t.: chaân lyù luaân lyù metaphysical/ontological t.: chaân lyù höõu theå Truthfulness: Chaân lyù/thöïc tính, xaùc thöïc tính (ñuùng söï thaät) t. of the Bible: chaân lyù tính/ xaùc thöïc tính cuûa KT Tubingen school: Tröôøng phaùi [thaàn hoïc] Tušbingen (Ñöùc) Tumulus: Naám moà Tunic(le): AÙo phuï phoù teá Tutelary: Baûo trôï, giaùm hoä t. angel: thieân thaàn baûn meänh, hoä meänh t. saint: thaùnh boån maïng; thaùnh baûo trôï Tutiorism: Ñaïi xaùc caùch thuyeát (chuû tröông cho laø phaûi haønh ñoäng theo yù kieán chaéc hôn, khi hoà nghi veà maët luaân lyù)

Tutior pars: Phía/quan ñieåm coù lyù leõ chaéc hôn Tutor: Giaùm hoä; gia sö; trôï giaùo Twelve, The: Nhoùm Möôøi hai (Toâng ñoà) t. anathematisms: 12 khoaûn keát aùn (cuûa Cyrilloâ Aleâxandria choáng Nestoârioâ, n. 430) Two-source theory: Thuyeát nhò caên (1:= phuùc aâm Mt vaø Lc coù hai nguoàn lieäu: Mc vaø Q; 2:= coù hai nguoàn maïc khaûi: KT vaø Truyeàn Thoáng) Two-swords theory: Thuyeát song quyeàn (Trung coå: trong GH hai göôm: thieâng lieâng [quyeàn ñaïo: giaùo phaåm/só] vaø theá tuïc [quyeàn ñôøi: giaùo daân, vua, quan,...], vaø quyeàn ñaïo giöõ öu theá) Tychism: Thuyeát ngaãu nhieân (Peirce, † 1914) Tympan(um): Vaït töôøng hình noåi (tam giaùc hay töông töï, nôi ñeàn Hy laïp hoaëc treân cöûa nhaø thôø) Type: Kieåu maãu; ñieån hình; (KT) tieân tröng, döï bieåu Typikon: Saùch nghi thöùc (Ñoâng phöông) Typological: Thuoäc typology 605

t. sense: yù nghóa: tieân tröng, ñieån hình Typology: Thuaät chuù giaûi: tieân tröng, döï bieåu; nhaân hình luaän; loaïi hình hoïc

Tyrannicide: Gieát baïo chuùa Tyranny: Baïo ngöôïc, chuyeân cheá, aùp böùc

606

U

Unam Sanctam: "Duy nhaát, thaùnh thieän" (saéc chæ cuûa Bonifacioâ VIII, n. 1303, veà quyeàn bính Giaùo Hoaøng) Unanimity: Nhaát trí, ñoàng taâm nhaát trí Unattached cleric: Giaùo só: khoâng coù beà treân (ñk 265), phi thuoäc Unbaptized infants: Treû con chöa ñöôïc röûa toäi Unbelief: Voâ tín ngöôõng Unbeliever: Ngöôøi voâ tín ngöôõng Unbiblical: Khoâng coù trong KT; traùi vôùi KT Unbloody sacrifice: Hy teá khoâng ñoå maùu Unborn: Chöa sinh ra, coøn trong loøng meï; töông lai generations yet u.: haäu theá; u. child: treû con coøn trong loøng meï Uncertainty: Khoâng: chaéc chaén, xaùc thöïc; baát ñònh, baáp beânh; löôõng löï Unchallengeable: Khoâng theå choái caõi, tranh giaønh; khoâng theå hoài tò/töø boû Unchangeable: Khoâng theå thay/bieán ñoåi; baát bieán

Ubiquitarianism: Phoå taïi thuyeát (cuøng luùc hieän dieän ôû khaép nôi: Luther cho raèng caû veà maët con ng., ÑK cuõng hieän dieän ôû khaép nôi) Ubiquitous: Hieän dieän khaép nôi (cuøng luùc), phoå taïi Ubiquity: Phoå taïi tính, hieän dieän khaép nôi Ulema: Nhaø luaät hoïc Hoài giaùo Ultimate: Toái haäu, cuoái cuøng; quan yeáu, chung quyeát; cô baûn; toät baäc; u. concern: moái quan taâm cô baûn; u. decision: quyeát ñònh cuoái cuøng, chung quyeát; u. reality: thöïc taïi toái haäu (TC) Ultimatum(-a): Toái haäu thö; ñieàu kieän toái haäu Ultra-: Quaù, vöôït, cöïc, sieâuUltramontanism: ("beân kia nuùi Alpeâ") Phong traøo chuû tröông ÑGH coù quyeàn ñoäc toân/trò (tk 19: ngöôïc laïi vôùi phaùi Gallican); phaùi baûo thuû quaù khích Ultramundane: Ngoaïi theá; sieâu theá Umbanda: Ñaïo Umbanña (moät thöù hoãn hôïp giaùo xuaát hieän taïi Ba Taây trong thaäp kyû 1920) 607

Unchristened: Khoâng röûa toäi; khoâng coù teân thaùnh Unchristian: Khoâng kitoâ; traùi vôùi Kitoâ giaùo Unchurched Christians: Kitoâ höõu: phi GH, bò khai tröø Uncial script: Kieåu chöõ hoa (Roâma, tk 4-8) Uncircumcision: Khoâng caét bì Uncleanness: Dô baån; oâ ueá (theo Luaät Moâseâ) Unconditional: Voâ ñieàu kieän; döùt khoaùt; u. surrender: ñaàu haøng voâ ñieàu kieän Unconditioned: Khoâng chòu ñieàu kieän, khoâng leä thuoäc ñieàu kieän; tuyeät ñoái; The U.: Ñaáng Tuyeät Ñoái Unconscious: Voâ [yù] thöùc; voâ tình; baát tænh Unconsecrated: Khoâng truyeàn pheùp (baùnh, röôïu); khoâng cung hieán (nhaø thôø) Uncreated grace: AÂn suûng voâ taïo (TC) Unction: Xöùc daàu; bí tích Xöùc daàu beänh nhaân Unctuosity: Tính nhôøn; eâm dòu, dòu daøng; ñöôøng maät, ngoït xôùt

Undenominational: Khoâng/ phi giaùo phaùi Underdevelopment: Chaäm/ thieáu phaùt trieån, keùm môû mang Underlying: Cô sôû haï taàng, neàn taûng, cô baûn Understanding: Hieåu, hieåu bieát, am hieåu, thaáu hieåu; trí tueä; ñoàng yù, thoûa thuaän; caûm thoâng; age of u.: tuoåi bieát suy xeùt Understatement: Khinh xaùc (noùi giaûm ñi, khoâng trình baøy heát söï thaät); khinh ngöõ phaùp Undertaker: Chuû sôû [dòch vuï] toáng taùng Unfrock: Loät aùo tu, traû veà ñôøi, truïc xuaát (khoûi nhaø tu); boû aùo tu só/nhaø tu, hoaøn tuïc Unfruitful(-ness): Khoâng: sinh lôïi, ích lôïi, keát quaû; voâ ích, uoång coâng; thaát baïi Ungeneratedness: Baát sinh xuaát tính (ñaëc tính cuûa Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn: trong Tam Vò) Ungodliness: Voâ toân giaùo, voâ tín nguôõng, voâ ñaïo; soáng söôïng, gaøn dôû Unhuman: Baát nhaân, voâ nhaân ñaïo; taøn nhaãn, daõ man Uniate: Tín höõu qui hieäp (GH 608

Ñoâng phöông hieäp nhaát vôùi Roâma) u. Churches: GH qui hieäp Unicity: Duy nhaát tính, ñoäc duy tính Unification: Thoáng nhaát, hôïp nhaát u. Church: "GH thoáng nhaát" (toân phaùi Moon) Uniform(-ity): Ñoàng daïng; ñoäc daïng; ñoàng ñeàu; ñôn ñieäu U. Acts: Ñaïo luaät Ñoàng nhaát hoùa (Anh giaùo hoùa, caám cheá Coâng giaùo taïi Anh, tk 16) Unify: Thoáng nhaát, hôïp nhaát Unigenitus: "Con Moät" (saéc chæ Ñöùc Cleâmenteâ XI, 1713, keát aùn P. Quesnel vaø thuyeát Janseânioâ) Union: Ñoaøn keát, keát hôïp, hôïp nhaát, hieäp thoâng hypostatic u.: ngoâi hieäp (keát hieäp nhaân tính vôùi ngoâi Lôøi) mystical u.: nhieäm hieäp personal u.: keát hieäp ngoâi vò substantial u.: keát hieäp baûn theå transforming u.: keát hieäp sieâu bieán Unionism: Chuû nghóa hôïp nhaát; nghieäp ñoaøn Unique(-ness): Duy nhaát, ñoäc nhaát, duy ñoäc (...tính)

Unitarianism: Phaùi ñoäc vò (phuû nhaän thieân tính cuûa Chuùa Con vaø Thaùnh Thaàn) Unite: Hôïp nhaát, lieân keát Unitive: Thuoäc: hieäp nhaát, keát hieäp, nhieäm hieäp u. way: hieäp ñaïo, ñöôøng/giai ñoaïn keát/nhieäm hieäp Unity: Ñôn nhaát tính; hieäp nhaát tính; nhaát quaùn tính u. of marriage: ñôn nhaát tính hoân phoái (moät vôï moät choàng); u. of mankind: lieân ñôùi tính trong nhaân loaïi; u. of operations of God: ñôn nhaát tính trong hoaït ñoäng [ñoái ngoaïi] cuûa TC [Ba Ngoâi]; u. of the Church: duy/hieäp nhaát tính cuûa GH; u. of practice and theory: lyù thuyeát vaø thöïc haønh ñi ñoâi vôùi nhau, tri haønh nhaát trí/ñoàng haønh; u. within diversity: hieäp nhaát trong khaùc bieät Universal: Toaøn boä/theå; phoå caäp/quaùt; phoå bieán/thoâng; vuõ truï, vaïn vaät; concrete u.: phoå nieäm cuï theå; u. Church: GH: phoå quaùt, toaøn caàu, hoaøn vuõ; u. destination of goods: duïng ñích phoå quaùt cuûa taøi saûn 609

u. gravitation: söùc huùt trong vaïn vaät; u. harmony: vaïn vaät haøi hoøa; u. sacrament of salvation: bí tích cöùu ñoä phoå quaùt; u. suffrage: phoå thoâng ñaàu phieáu Universalia: Phoå nieäm, khaùi nieäm phoå quaùt Universalism: Phoå quaùt thuyeát (1: TC ban ôn cöùu ñoä cho moïi ng.; 2: moïi ng. seõ ñöôïc cöùu ñoä) Universalists: Ng. theo phoå quaùt thuyeát Universality: Toaøn boä/theå tính, toaøn theå tính; ñaïi ñoàng tính; phoå quaùt tính Universals: Phoå nieäm, khaùi nieäm phoå quaùt (tröøu töôïng); phoå höõu theå Universe: Vuõ truï, theá giôùi Universism: Chuû thuyeát thieân ñaïo (Trung hoa) University: Ñaïi hoïc; toaøn theå pontifical u.: ñaïi hoïc giaùo hoaøng; u. of the faithful: toaøn theå tín höõu Univocous(-ity): Ñôn/ñoäc nghóa; ñoàng nghóa Unjust: Baát coâng; toäi nhaân (KT)

Unknowable: Khoâng theå bieát, khoâng theå nhaän thöùc; baátâ khaû tri Unleavened bread: Baùnh khoâng men Unmarried mother: Meï ñoäc thaân (khoâng keát hoân) Unmixed chalice: Cheùn röôïu khoâng pha nöôùc (leã ñieån Armeânia) Unnatural sins: Toäi phaûn töï nhieân (vg. toäi daâm duïc ñoàng giôùi, thuù daâm, v.v.) Unrighteous: Baát chính; baát löông; baát coâng chính, toäi loãi Upanishads: Saùch Upanisad (AÁn ñoä giaùo) Upaâsaka: Thieän nam Upaâsika: Tín nöõ Update: Caäp nhaät hoùa, hieän ñaïi hoùa Upper room: Phoøng treân (phoøng Tieäc ly) Upgrade: Thaêng caáp; naâng caáp, taân kyø hoùa Up-to-date: Hieän ñaïi, môùi nhaát Uranism: Chöùng nam ñoàng giôùi luyeán aùi Urbanization: Thaønh/ñoâ thò hoùa Urbi et Orbi: (pheùp laønh ÑGH

610

ban) Cho Thaønh phoá [Roâma] vaø Theá giôùi Urge: Hoái thuùc, giuïc giaõ; khuyeán khích, thuyeát phuïc; nhaán maïnh Urgent: Khaån caáp, böùc baùch, böùc thieát, caáp baùch Urmarcus: Maùc-coâ nguyeân sô (sô thaûo baûn giaû ñònh cuûa Phuùc AÂm Maùc-coâ) Urn: Bình di coát/haøi Ursacrament or Ursakrament: Bí tích caên coäi (GH) Ursulines: Nöõ tu Doøng thaùnh Ursula (OSU, do thaùnh Angela Merici saùng laäp n. 1535) Use: Söû duïng; quyeàn söû duïng; quyeàn höôûng hoa lôïi; taäp leä (phuïng vuï); profane u.: phaøm duïng (vg. söû duïng nhaø thôø vaøo vieäc phaøm tuïc; ñk 1222) Usher: Ngöôøi ñoùn khaùch, tieáp taân, daãn choã, gaùc cöûa, phuï reå Usurp(-ation): Chieám ñoaït; tieám quyeàn; maïo/ tieám duïng

Usury: Laõi naëng, cho vay naëng laõi Utensil: Ñoà duøng, duïng cuï Uterine: Thuoäc: daï con, töû cung; u. brother: anh chò em [cuøng meï - ñoàng maãu -] khaùc cha Utilitarianism: Vò lôïi thuyeát, chuû nghóa duy ích Utility: Höõu ích; höõu duïng; thöïc duïng u. man: vai phuï Utopia: Khoâng töôûng; vertical u.: khoâng töôûng thöôïng giôùi (Tillich) Utopianism: Chuû nghóa khoâng töôûng Utraquism: Phaùi löôõng hình (chuû tröông röôùc leã döôùi hai hình) Uxoricide: Gieát vôï, saùt theâ Uxorilocal: Cö nguï/soáng beân hoï vôï, thuoäc cö sôû theâ toäc (vg. theo theå cheá maãu heä; x. matrilocal, patrilocal, virilo-cal)

611

V

löïc; giaù trò (luaän lyù, phaùp lyù), hôïp thöùc tính Value: Giaù trò; moral v: tieâu chuaån ñaïo ñöùc; giaù trò luaân lyù; v. analysis: phaân tích giaù trò; v. judgment: ñaùnh giaù; v. system: heä thoáng giaù trò; Vampirism: Thoùi: tham taøn, huùt maùu, boùc loät; chöùng loaïn daâm thaây ma (xaùc cheát) Vandalism: Chöùng phaù hoaïi vaên vaät (caùc coâng trình vaên hoùa) Vanity: Hö aûo; hö danh; phuø phieám, phuø hoa; hôïm mình, khoe khoang Variant: Dò baûn, baûn cheùp khoâng gioáng; dò ñieåm Varjya: Toäi Vasectomy: Phaãu thuaät tinh maïch (caét oáng daãn tinh) Vatican: Vaticanoâ Vaticinate: Tieân ñoaùn, noùi tieân tri Vaudois: Ng. theo giaùo phaùi Valñoâ (chuû tröông chæ theo moät mình Kinh Thaùnh, soáng ngheøo, baát baïo ñoäng, v.v.; xuaát hieän hoài tk 12, bò tuyeät thoâng n. 1184 vaø nhaäp theo Tin laønh töø n. 1532)

Vacancy: Khuyeát vò (ñk 153) Vacant: Khuyeát, troáng, boû khoâng; v. office: chöùc vuï khuyeát vò; v. see: troáng toøa Vacatio legis: Thôøi gian höu luaät Vacation: Kyø nghæ leã; kyø höu thaåm Vade-mecum: Soå tay, caåm nang Vagabond: Ngöôøi lang baït, phieâu cö, voâ gia cö (ñk 13 §3) Vagantes: Giaùo só: lang baït, phieâu cö Vagus(-i): X. vagabond, wanderer Vain: Voâ hieäu; voâ ích, uoång coâng; haõo huyeàn; töï phuï, töï ñaéc, kieâu kyø; khoâng phai nhaït v. glory: hö vinh; khoe khoang töï ñaéc; v. observance: meâ tín (gaàn gioáng nhö boùi toaùn) Valentinians: Phaùi Valentinoâ (ngoä giaùo, tk 2) Valid: Coù giaù trò, hieäu löïc; hôïp leä, hôïp thöùc; thaønh söï Validation of marriage: Höõu hieäu hoùa hoân phoái (ñk 1156-65) Validity: Höõu hieäu tính, hieäu 612

lôøi/mieäng, theo töøng chöõ; v. note: coâng haøm voâ thöï (khoâng kyù teân), giaùc thö; v. translation: dòch töøng chöõ Verbatim: Theo töøng chöõ, ñuùng nguyeân vaên Verba volant: Khaåu thieät voâ baèng, lôøi noùi bay ñi Verbum: Lôøi, ngoân töø; Ngoâi Lôøi V. Dei: Lôøi Chuùa; v. demonstrativum: lôøi trình /minh thuaät; v. et sacramentum: ngoân töø vaø daáu chæ; v. fidei: lôøi ñöùc tin, tín ngoân; v. interius: noäi ngoân; v. mentis: khaùi nieäm; v. prognosticum: lôøi tieân löôïng; v. rememorativum: lôøi: hoài nieäm, hoài töôûng Verification: Kieåm chöùng; thaåm tra; xaùc minh Verity: Söï thöïc, chaân lyù Vernacular: Baûn ñòa, baûn xöù, ñòa phöông; tieáng baûn xöù Veronica's veil: Khaên baø Veâroânica (lau maët Chuùa Gieâsu treân ñöôøng töû naïn) Verses (biblical): Caâu (KT) Versicle: Caâu xöôùng Version: Baûn dòch; loái trình /giaûi thuaät

Veil: Khaên truøm, vaûi truøm; chalice v.: khaên che cheùn; humeral v.: khaên vai; religious v.: khaên luùp nöõ tu; take the v.: ñi tu (phuï nöõ); v. of Temple: maøn Ñeàn thô;ø (Gieârusalem) Veiling the images: Che phuû caùc aûnh töôïng (Tuaàn Thaùnh) Venerable: Ñaùng kính, khaû kính; ñaïi ñöùc Veneration: Suøng/toân kính; v. of Christ: suøng kính hoaëc kính thôø ÑK; v. of images: toân kính aûnh töôïng; v. of Mary: suøng kính Ñöùc Maria; v. of relics: toân kính di tích thaùnh Venereal: Thuoäc duïc tình (x. Venus), nhuïc duïc, giao hôïp, hoa lieãu (vg. giang mai,...); v. desease: beänh hoa lieãu; v. pleasure: khoaùi laïc giao hôïp Vengeance: Traû thuø, baùo thuø, phuïc thuø, baùo oaùn Venial sin: Toäi nheï Venus: Thaàn Veä Nöõ, nöõ thaàn AÙi tình; giai nhaân; Sao Kim (Kim Tinh) Veracity: Chaân thöïc, xaùc thöïc; thaønh thöïc Verbal: Thuoäc ngoân töø, baèng 613

v. negationis: phuû nhaän caùch, khöôùc thaûi caùch (ñeå noùi veà TC) Viable: Coù theå: soáng ñöôïc (vg. thai nhi), thöïc hieän, ñöùng vöõng, thaønh töïu ñöôïc Viaticum: Cuûa aên ñaøng (ñöa Mình Thaùnh Chuùa cho ng. haáp hoái/gaàn cheát); loä phí Viatorian Fathers: Caùc LM Doøng Giaùo só thaùnh Viator (CSV, n. 1835) Vicar: Ngöôøi ñaïi dieän; episcopal v.: ñaïi dieän giaùm muïc; judicial v.: ñaïi dieän tö phaùp (ñk 1420); parochial v.: cha phoù (ñk 548); v. apostolic: ñaïi dieän toâng toøa (ñk 371); v. forane: cha quaûn haït (ñk 553); v. general: toång ñaïi dieän (ñk 65); V. of Christ: Vò ñaïi dieän Chuùa Kitoââ (Giaùo Hoaøng); V. of Peter: Vò ñaïi dieän thaùnh Pheâroâ (G. Hoaøng) Vicariate: Giaùo phaän/haït (do moät vò ñaïi dieän troâng coi); apostolic v.: haït ñaïi dieän toâng toøa (ñk 371); V. of Rome: Ñòa phaän Roâma (do hoàng y ñaïi dieän ÑGH giaùm quaûn) Vicarious: Thay theá, thay maët, theá chaân, ñaïi dieän

Vesperale: Saùch kinh chieàu; khaên phuû baøn thôø Vespers: Kinh chieàu Vessels, sacred: X. sacred v. chosen v.: lôïi khí ñaëc tuyeån (Ta choïn: Cv 9:15); v. of mercy /wrath: bình xoùt thöông/thònh noä (ñoái töôïng cuûa xoùt thöông hay thònh noä cuûa TC: Rm 9:22-3) Vestibule: Tieàn ñình/saûnh Vestige: Daáu veát, veát tích; di tích; taøn tích; v. of God: daáu veát cuûa TC; v. of the Trinity: daáu veát cuûa TC Ba Ngoâi Vestment: Leã phuïc, phaåm phuïc Vestry: Phoøng aùo/thaùnh (x. sacristy); phoøng sinh hoaït giaùo xöù (saùt caïnh nhaø thôø) Vg.: x. Vulgate V.g. (verbi gratia): Thí duï Via: Con ñöôøng; caùch kieåu, caùch thöùc, phöông phaùp v. affirmationis: khaúng ñònh caùch (ñeå noùi veà TC); v. dolorosa: ñöôøng Thaùnh Giaù (ôû Gieârusalem); v. eminentiae: sieâu vieät caùch (ñeå noùi veà TC); v. media: ñöôøng trung dung, trung ñaïo; 614

v. atonement: ñeàn toäi thay, ñeàn toäi theá chaân; v. satisfaction: ñeàn toäi thay v. suffering: chòu khoå thay Vice: Thoùi xaáu, neát hö taät xaáu; khuyeát ñieåm Vice-: Phoùv.-Chancellor: Phoù Chöôûng aán (ñk 482) Vice versa: Ngöôïc laïi Victim: Naïn nhaân; vaät hy teá, leã phaåm, leã vaät Victorines: Kinh só ñan vieän thaùnh Victor (Paris) Vienne, council of: Coâng ñoàng Vienne (Phaùp, n. 1311-1112) View: Nhìn xem/thaáy; taàm nhìn; caûnh trí, quang caûnh; yù kieán, quan ñieåm; yù ñònh v.-point: quan ñieåm Vigil: Buoåi canh thöùc; leã voïng; ngaøy aùp leã v. light: neán canh thöùc Vigilant: Caûnh giaùc, caån maät, thaän troïng Vimpa: Khaên caàm gaäy (GM, quaøng vai chuù giuùp leã) Vincentian canon: Chuaån taéc Vincenteâ (veà coâng giaùo tính cuûa giaùo lyù, do th. Vincent Leùrins ñeà xuaát, tk 5)

Vincentians: Tu só Doøng thaùnh Vinh sôn (CM), x. Lazarists Vincible ignorance: Voâ tri khaû trieät (coù theå khaéc phuïc, trieät tieâu) Vinculum: Daây buoäc; lieân heä Vindication: Baùo oaùn; bieän hoä, bieän giaûi, baøo chöõa Vindictive penalty: Hình phaït thuïc toäi (ñk 1336; (xöa: hình phaït baùo oaùn) Vine: Caây nho Vineyard: Vöôøn nho Violation: Vi phaïm; xaâm phaïm; cöôõng hieáp, hieáp daâm Violence: Baïo löïc; cöôõng böùc, haønh hung; hung baïo, döõ doäi Vipassana: Chieâm nieäm Virgin: Trinh khieát, ñoàng trinh, khieát trinh; trinh nöõ The V.: Ñöùc Trinh Nöõ (Maria) v. birth: sinh bôûi trinh nöõ (ÑK) Virginal conception: Trinh nöõ thuï thai, trinh thai Virginitas: Trinh tieát, ñoàng trinh; v. ante partum: ñoàng trinh tröôùc khi sinh; v. corporis: trinh tieát theå xaùc; v. in partu: ñoàng trinh trong khi sinh; v. mentis: trinh tieát taâm hoàn (trong tö töôûng) 615

kieán; aûo aûnh/töôûng beatific v.: dieäu kieán, phuùc kieán v. of God: dieän kieán TC Visionary: Ng. coù: thò kieán, taàm nhìn saéc beùn (veà töông lai), thò kieán nhaân; ng. aûo töôûng Visitandines: Doøng ÑM ñi vieáng (VHM, do thaùnh Phanxicoâ Saleâsioâ saùng laäp, n. 1610) Visitation: Thaêm vieáng; kieåm/thanh tra, kinh löôïc; TC vieáng thaêm (nhöõng bieán coá ñöôïc coi nhö laø can thieäp ñeå nhaén nhuû, naâng ñôõ, nhö: thieân tai, tai naïn,... an uûi thieâng lieâng, ôn ñaëc bieät...) Order of the V.: x. Visitandines V. of our Lady: leã Ñöùc Baø ñi vieáng (baø EÂlisabeùt: 31-5) pastoral v.: kinh lyù, kinh löôïc (ñk 396) Visitator, apostolic: Phaùi vieân Toøa Thaùnh Visual hallucination: AÛo thò Vital: Thuoäc söï soáng; soáng coøn/cheát, troïng yeáu, coát töû v. force: sinh löïc v. statistics: thoâng keá daân soá Vitalism: Thuyeát sinh löïc (sinh vaät hoïc); chuû nghóa baûo sinh

v. post partum: ñoàng trinh sau khi sinh (troïn ñôøi) Virginity: Ñoàng trinh, trinh khieát, trinh tieát perpetual v.: troïn ñôøi ñoàng trinh Virile(-ity): Nam tính, huøng duõng, huøng cöôøng/traùng Virilocal: Cöù truù/soáng beân hoï choàng, thuoäc cö sôû phu toäc (x. matrilocal, patrilocal uxorilocal) Virtual: Hieän höõu tieàm aån, hieän dieän tieàm taøng; thuoäc tieàm caùch, tieàm theá v. focus: tieâu ñieåm aûo v. image: aûnh aûo Virtualism: Thuyeát coâng duïng (Calvin: veà Thaùnh Theå) Virtuality: Khaû/tieàm naêng Virtue: Nhaân ñöùc, ñöùc haïnh; ñöùc tính; hieäu löïc; hieäu naêng; coâng hieäu infused v.: nhaân ñöùc thieân phuù Virtues: Duõng thaàn (phaåm thieân thaàn) Visibility: Coù theå thaáy roõ, höõu hình Vision: Nhìn thaáy; thò giaùc; nhaõn quan; thaáu thò, taàm nhìn saéc beùn; linh thò, dieän kieán, thò 616

phaùn ñònh veà giaù trò luaân lyù cuûa vieäc ng. aáy laøm; coù aûnh höôûng tôùi caùc hoïc thuyeát consequentialism vaø proportionalism) Voluntary: Töï yù, töï nguyeän, tình nguyeän; coá tình/yù; khuùc nhaïc daïo (ñaàu vaø cuoái leã) Voluntaryism: Thuyeát daân laäp (GH ñoäc laäp ñoái vôùi quoác gia) Voodoo: Vuñu [Voâñu] giaùo (ôû Haiti: giaùo thuyeát hoãn hôïp troän laãn caùc yeáu toá toân giaùo Chaâu Phi -Dahomey- vôùi nhöõng loái yeâu thuaät, thoâng thieân vaø loøng ñaïo Coâng giaùo bình daân); yeâu thuaät, ma phaùp Votive: Thuoäc: lôøi höùa, khaán nguyeän, nguyeän öôùc v. candles: neán nguyeän öôùc v. gift: leã vaät nguyeän öôùc v. Mass: Leã: coù nghi thöùc rieâng, ngoaïi lòch v. object: di vaät taï ôn v. office: nhaät tuïng tuøy yù Votum: Lôøi khaán, lôøi theà; yù kieán/quyeát; nguyeän öôùc/voïng Vow: Lôøi khaán, lôøi theà; tuyeân khaán/theä (ñk 1191) final: v.: khaán laàn cuoái first v.: khaán laàn ñaàu

(coi vieäc baûo toaøn söï soáng laø treân heát) ty: Sinh khí, sinh löïc, söùc soáng Vitalize: Truyeàn: sinh khí, söùc soáng; sinh ñoäng hoùa Vitandus(-i): Phaûi: xa traùnh, ñoaïn giao (ng. bò vaï tuyeät thoâng maø caùc giaùo höõu phaûi traùnh giao tieáp; khaùc vôùi tolerandus: x. phaàn chöõ T) Vitiate: Laøm: hö hoûng, oâ nhieãm; voâ hieäu hoùa, baát hôïp thöùc hoùa Vocal: Thuoäc: tieáng noùi, aâm thanh; lôùn tieáng; ñoaïn xöôùng aâm; v. prayer: khaåu nguyeän (ñoïc kinh) Vocation: Ôn: goïi, thieân trieäu; thieân höôùng Vocative: Hoâ caùch Voice: Gioïng noùi, aâm thanh, thanh aâm; tieáng noùi, phaùt bieåu; quyeàn bieåu quyeát; daïng theå (ñoäng töø) Void: Troáng, khuyeát, boû khoâng; khoâng coù hieäu löïc, voâ giaù trò Volition: YÙ muoán; yù chí Voluntarism: Thuyeát yù chí (quaù ñeà cao yù chí); hoïc thuyeát duy yù höôùng (laáy yù höôùng toát/xaáu cuûa ng. haønh ñoäng laøm tieâu chuaån 617

laø tieáng Chuùa Voyeur(-ism): Nhaõn kieán daâm (ng. / chöùng öa nhìn caûnh loõa loà/theå, daâm daät... vôùi chuû ñích kích duïc) Vulgar: Thoâng thöôøng, thoâng tuïc; bình daân, dung tuïc; thoâ bæ, thoå tuïc v. era: coâng nguyeân v. tongue: tieáng baûn xöù, thoå ngöõ Vulgarize(-ation): Phoå bieán; bình daân hoùa; ñaïi chuùng hoùa; thoâng tuïc hoùa Vulgate: Baûn Phoå thoâng (KT do thaùnh Hieâroânimoâ phieân dòch, tk 4)

mixed v.: khaán hoãn hôïp (ñk 1192§3) renew (renovation of) the v.: laøm/laëp laïi lôøi khaán perpetual v.: khaán troïn personal v.: khaán toøng nhaân private v.: khaán tö public v.: khaán coâng (ñk 1192) real v.: khaán toøng söï simple v.: khaán ñôn solemn v.: khaán troïng temporary v.: khaán taïm v. of chastity: khaán khieát tònh v. of obedience: khaán vaâng lôøi v. of poverty: khaán khoù ngheøo v. of stability: khaán cö sôû coá ñònh Vox populi vox Dei: Tieáng daân

618

W

chöùng hoài nghieäm Washing: Röûa, taém röûa; giaët röûa w. of the feet: nghi thöùc röûa chaân; x. mandatum w. of the hands: nghi thöùc röûa tay Watch Tower Bible and Tract Society: X. Jehova's Witnesses Water: Nöôùc (trong vieäc cöû haønh phuïng töï vaø bí tích) Way: Ñöôøng, ñaïo, loä, loái; chieàu, phía; caùch thöùc, cung caùch illuminative w.: minh ñaïo, ñöôøng/giai ñoaïn giaùc ngoä purgative w.: luyeän ñaïo, ñöôøng/g. ñoaïn thanh luyeän unitive w.: hieäp ñaïo, ñöôøng/ giai ñoaïn keát/nhieäm hieäp w. of perfection: con ñöôøng hoaøn thieän w. of the Cross: ñöôøng Thaùnh Giaù Wayfarer: Ngöôøi ñi ñöôøng; löõ khaùch (ng. ñang treân ñöôøng ñi veà ñôøi sau, queâ Trôøi; ng. coøn soáng) W.C.C.: X. World Council of Churches Wed(-ding): Keát hoân; gaû baùn; hoân leã

Wafer: Baùnh mieán; baùnh leã; nieâm [phong] nhaõn Wagers: Ñaùnh caù, ñaùnh cuoäc Wages: Tieàn coâng/löông w. of sin: löông boång [di/haäu quaû, quaû baùo] cuûa toäi loãi (Rm 6:23) Wailing Wall: Töôøng than vaõn (ôû Gieârusalem) Wake: Canh thöùc tang leã; laèn nöôùc reõ (phía sau taøu, thuyeàn) in the w. of: tieáp theo sau; theo: chaân, goùt, göông Waldensians, or Waldenses: X. Vaudois Wali: Vò thaùnh (Hoài giaùo) Wanderer: Ng.: lang baït, lang thang, phieâu cö War(-fare): Chieán tranh biological warfare: ch. tr.: sinh hoïc, vi truøng eschatological war: ch. tr. caùnh chung holy w: thaùnh chieán w. of nerves: chieán tranh caân naõo w. of words: khaåu chieán world w.: theá chieán Warrant, retroductive: Lyù 619

w. Sisters: nöõ tu Doøng Traéng Whited sepulchre: Maû toâ voâi (giaû hình: Mt 23:27) Whitsunday: Chuùa nhaät Hieän xuoáng Whitsuntide: Tuaàn sau Chuùa nhaät Hieän xuoáng Wholeness: Toaøn veïn, troïn veïn; toaøn theå Wicked: Ñoäc aùc, hung aùc, xaáu xa, ñoài truïy; nguy hieåm Widow: Goùa phuï w.'s mite: ñoàng xu [daâng cuùng cuûa] baø goùa, cuûa ít loøng nhieàu Will: YÙ chí; yù löïc; yù muoán, quyeát taâm; thaùi ñoä cö xöû; chuùc thö, di chuùc antecedent w.: yù muoán dó tieàn consequent w.: yù muoán dó haäu good w.: thieän chí/taâm, loøng toát, toát buïng ill w.: aùc yù/taâm, xaáu buïng pious w.: thieän yù (ñk 1299) w. of God: thaùnh yù Chuùa w.-power: söùc maïnh yù chí, yù löïc w. to power: tham voïng quyeàn bính Wine: Röôïu nho/vang (duøng trong bí tích Thaùnh Theå) Adam's w.: nöôùc

wedding-ring: nhaãn cöôùi w.-tour/-trip: cuoäc ñi tuaàn traêng maät Week: Tuaàn leã w. day: ngaøy trong tuaàn Weekly: Thuoäc veà tuaàn; haèng tuaàn; tuaàn baùo w. lectionary: saùch baøi ñoïc caùc ngaøy trong tuaàn Weltanschauung: Theá giôùi quan, vuõ truï quan Western: Taây phöông w. Church: GH Taây phöông (Latinh) w. schism: ly khai Taây phöông (1378-1417) Westminster confession: Baûn Tuyeân tín Westminster (GH Tröôûng laõo, n. 1643-1647) Wheat bread: Baùnh mieán (boät mì) White: Traéng, maøu traéng w. Fathers: LM Doøng Traéng (thöøa sai beân Chaâu Phi) w. Friars: tu só Doøng Cameâloâ (Caùt Minh) w. Ladies: nöõ tu: 1. Doøng Ñöùc Maria taän hieán (daâng mình trong Ñeàn thôø); 2. Doøng Xitoâ; 3. Doøng Mañaleâna w. Monks: tu só Doøng Xitoâ 620

giôùi, phong traøo nöõ quyeàn Wonder: Kyø dieäu, kyø laï; kyø quan; ngaïc nhieân; kinh ngaïc, kinh phuïc Word: Lôøi; ngoân töø; Ngoâi Lôøi Incarnate W.: Ngoâi Lôøi nhaäp theå inner w.: noäi ngoân w. and sacrament: ngoân töø vaø daáu chæ (bí tích) w. of God: Lôøi TC W. of life: Lôøi söï soáng (1Ga 1:1) w.(s) of Absolution: coâng thöùc giaûi toäi w.(s) of Institution: coâng thöùc (nhöõng lôøi ÑK) thaønh laäp Thaùnh Theå Work: Coâng vieäc/taùc; coâng trình; lao ñoäng, nhaân coâng Pontifical Missionary Works: Hoäi giaùo hoaøng truyeàn giaùo w. of mercy: coâng taùc/vieäc töø thieän Worker priest: Linh muïc coâng nhaân Working: Laøm vieäc, haønh, ñoäng, hoaït ñoäng; taùc ñoäng; leân men; taùc duïng w. document: taøi lieäu: laøm vieäc, tham khaûo World: Theá giôùi, theá gian, vuõ

w.-skin/-bag: baàu [da] ñöïng röôïu Wisdom: Khoân ngoan, ñöùc khoân; töøng traûi; Saùch Khoân ngoan, Kn w. literature: vaên chöông khoân ngoan Wise: Khoân ngoan; lòch duyeät, thoâng thaïo, uyeân baùc, uyeân thaâm The three W. men: Ba hieàn nhaân, Ba vua Witchcraft: Ma thuaät, yeâu thuaät, pheùp phuø thuûy; söùc: quyeán ruõ, meâ hoaëc Witch-hunting: Taàm/truy naõ phuø thuûy; khuûng boá Witness: Chöùng côù, chöùng töø, baèng chöùng; chöùng taù, chöùng nhaân, nhaân chöùng; laøm chöùng eye-w.: nhaân chöùng tröïc kieán (thaáy taän maét) w.(s), the three: x. Johannine comma Wittenberg concord: Nghò öôùc [thoûa hieäp] Wittenberg (giöõa phaùi Luther vaø Zwingli, n. 1536) Woman(-men): Phuï nöõ; nöõ giôùi w.'s liberation: giaûi phoùng nöõ 621

thaùnh; naêm thöông tích (ÑK) Wrath of God: Thònh noä cuûa TC (noùi theo nhaân hình caùch) vessels/children of w.: "bình cuûa côn thònh noä" (nhöõng keû ñaùng höùng chòu côn...: Rm 9:22) Wreath: Vaønh/voøng: laù, hoa advent w.: voøng laù Muøa Voïng Writ: Leänh truyeàn, phaùp leänh, traùt Holy w.: Kinh thaùnh Writings: Thaùnh thö, taùc phaåm thaùnh, x. Hagiographa Wycliffianism: Thuyeát Wycliffe († 1384, phuû nhaän moïi thöù cô caáu, toå chöùc quyeàn bính trong GH; coi theá quyeàn coù quyeàn treân GH; x. Lollards)

truï; thieân haï; traàn theá w. religions: caùc toân giaùo lôùn, toân giôùi theá giôùi w. soul: linh khí theá giôùi, hoàn vuõ truï (söùc naêng ñoäng ñieàu keát söï vaät trong vuõ truï) w.-view: vuõ truï quan World Council of Churches: Hoäi ñoàng ñaïi keát caùc Giaùo hoäi Kitoâ Wordliness: Theá/phaøm tuïc tính, traàn tuïc tính Worm of conscience: AÙy naùy/ caén röùt löông taâm; hoái haän, hoái tieác Worship: Thôø phöôïng, phuïng töï; suøng baùi freedom of w.: töï do: tín ngöôõng, phuïng töï Wounds, five sacred: Naêm daáu

622

X - Y- Z

Yin-yang: AÂm döông YMCA (Young Men’s Christian Asociation): Hieäp hoäi thanh nieân kitoâ Yoga: Phoái hieäp, töông öùng, thuaät yoga Yogi: Thaày daïy yoga Yogism: Phaùi Yoga Yom Kippur: Ngaøy Thuïc toäi (Do thaùi) Younger churches: Caùc Giaùo Hoäi: treû, taân laäp Youth, impediment of: Ngaên trôû vì thieáu tuoåi (ñk 1083) Yule: Leã Giaùng Sinh YWCA (Young Women's Christian Association): Hieäp hoäi Thieáu nöõ Kitoâ Zacchaeus: Da-keâu Zadokite Documents: Taøi lieäu [phaùi] Sa-ñoùc (moät phaàn trong caùc vaên kieän Bieån Cheát; x. qumraân) Zeal(-ous): Nhieät taâm/thaønh, haêng say, soát saéng Zealots: Ng. thuoäc phaùi Zeâlota; ng. cuoàng tín/nhieät Zechariah: Da-ca-ri-a, Dcr Zeitgeist: Naõo traïng thôøi ñaïi Zen: Thieàn

Xaverian Brothers: Tu huynh Doøng thaùnh Phanxicoâ Xavieâ (CEX, 1839) Xenophobia(-bic): OÙc baøi ngoaïi Xmas: x. Christmas Xylolatria: Moäc suøng, thôø töôïng goã Yahweh: Gia-veâ Yahwism: Ñaïo Gia-veâ Yashmak: Khaên [thöa] che maët (nöõ tín ñoà Hoài giaùo Yawist: Thuoäc nguoàn (truyeàn thoáng) Giaveâ hoaëc Yavít (J: goïi TC baèng Giaveâ trong caùc vaên baûn goác cuûa KT); taùc giaû nguoàn Yavít Year: Naêm, nieân; tuoåi liturgical y.: naêm phuïng vuï y.-book: nieân giaùm y. of grace/of our Lord: naêm... sau ÑK. (theo: döông lòch, coâng nguyeân) y.'s mind: leã gioã ñaàu naêm Yearning: Mong moûi, khaùt khao, ao öôùc, kyø voïng Yehowah: X. Yahweh Yew Sunday: Leã Laù (xöa) Yiddish: Tieáng Y-ñish (Do thaùi Ñoâng AÂu) 623

Zoology: Ñoäng vaät hoïc Zoomorphic: Hình daïng ñoäng vaät Zoroastrianism: Ñaïo Zoâroâastroâ (tk 7-6 tröôùc coâng nguyeân); baùi hoûa giaùo (löûa töôïng tröng cho TC) Zucchetto: Muõ soï (GM, Giaùo Hoaøng... Zwinglians: Ng. theo hoïc phaùi Zwingli (Tin laønh) Zygote: Hôïp töû (tröùng ñaõ thuï tinh ñeå trôû thaønh phoâi thai)

Zenonism: Hoïc thuyeát Zenon (tk 5-4) Zephaniah: Xoâ-phoâ-ni-a, Xp Ziggurat: Thaùp laàu (Babel: töïa nhö kim töï thaùp coù saân thöôïng) Zimarra: AÙo doøng (coù phaàn aùo khoaùc ngaén ñeà choaøng theâm ngoaøi) ; x. soutane Zion: Si-on (thaønh Gieârusalem) daughter of Sion: Con gaùi/ nöõ töû Si-on (Gieârusalem; Ñöùc Maria) Zionism: Chuû nghóa phuïc quoác Do thaùi Zone: Daûi löng (aùo leã Byzantinoâ)

624