Tieu Su Cac Duc Giao Hoang

TOÙM LÖÔÏC TIEÅU SÖÛ CAÙC ÑÖÙC GIAÙO HOAØNG

Ñaønaüng2003 1

2

TOÙM LÖÔÏC TIEÅU SÖÛ CAÙC ÑÖÙC GIAÙO HOAØNG 1.

Pheâroâ, T: Simon, moät ngö phuû, ñöôïc chính Chuùa Gieâsu goïi laø “Cepha” hay “Ñaù Taûng” (tieáng La Tinh vieát laø Petrus). Chuùa Gieâsu ñaõ bieán ñoåi ngaøi thaønh moät “ngö phuû chaøi löôùi ngöôøi”. Pheâroâ töû ñaïo vôùi hình phaït ñoùng ñinh ñaàu ngöôïc xuoáng ñaát vaø ñöôïc an taùng treân ñænh ñoài Vatican. Ngaøy nay treân moä cuûa ngaøi laø moät Ñeàn Thaùnh.

2.

Linus, T (67-76): Sinh ôû Volterra, ngaøi laø ngöôøi keá vò ñaàu tieân cuûa Thaùnh Pheâroâ. Coù leõ ngaøi boå nhieäm möôøi laêm vò giaùm muïc tieân khôûi. Ngaøi töû ñaïo vaøo naêm 76 vaø ñöôïc an taùng beân caïnh Thaùnh Pheâroâ.

3.

Cletus hay Anacletus, T (76-88): Sinh ôû Rome. Döôùi trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi, Domitian gay ra cuoäc baùch haïi Kitoâ giaùo laàn thöù hai vì nhöõng ngöôøi Kitoâ giaùo khoâng chòu tham gia vaøo vieäc taùi thieát Ñeàn Jove. Ñöùc Cletus cho xaây döïng moät nguyeän ñöôøng nhoû treân moä cuûa Thaùnh Pheâroâ. Ngaøi tuaãn ñaïo vaøo naêm 88 vaø ñöôïc an taùng beân caïnh Thaùnh Pheâroâ. 3

4.

Clement I, T (88-97): Sinh ôû Rome. Hoaøng Ñeá Nerva löu ñaày ngaøi ñeán Pontus. Döôùi thôøi kyø Trajan, Ñöùc Clement bò buoäc phaûi teá leã cho caùc thaàn daân ngoaïi. Vì töø choái ngaøi bò keát aùn töû hình, ngöôøi ta xích moät moû neo vaøo coå ngaøi vaø neùm ngaøi xuoáng bieån. Maáy naêm sau xaùc cuûa ngaøi ñöôïc ñöa ñeán Rome vaø choân caát trong moät khu ñaát, nôi ñaây ngaøy nay coù moät thaùnh ñöôøng mang teân ngaøi.

5.

Evaristus, T (97-105): Ngaøi sinh ôû Palestina vaø hoïc taïi Antioch ôû Hy Laïp. Quan taâm ñeán vieäc phaùt trieån caùc coäng ñoaøn Kitoâ höõu neân ngaøi ñaõ thaønh laäp caùc giaùo xöù. Ngaøi töû ñaïo naêm 105.

6.

Alexander I, T (105-110): Sinh ôû Rome, ngaøi laø ngöôøi coù hoïc vaø thöùc thôøi, moät ñoà ñeä cuûa Plutarch vaø Pliny Treû. Ngaøi laø vò giaùo hoaøng ñaàu tieân do ñöôïc baàu choïn thay vì do boå nhieäm bôûi chuùc thö. Ngaøi laäp ra vieäc söû duïng nöôùc thaùnh vaø quy ñònh baùnh leã thaùnh phaûi ñöôïc laøm töø boät khoâng men.

7.

Sixtus I, T (115-125): Sinh ôû Rome. Ngaøi tieáp tuïc coâng vieäc toå chöùc Giaùo Hoäi. Ngaøi ñöa baøi 4

thaùnh ca ba phaàn “Thaùnh, Thaùnh, Thaùnh” vaøo haùt trong Thaùnh Leã. 8.

Telephorus, T (125-136): Sinh ôû Calabria trong moät gia ñình Hy Laïp. Ngaøi ñaõ töøng soáng aån daät nhieàu naêm. Ngaøi quy ñònh phaûi aên chay vaø ñeàn toäi trong suoát baûy tuaàn tröôùc leã Phuïc Sinh.

9.

Hyginus, T (136-140): Sinh ôû Athens. Ngaøi ñöôïc xem nhö laø moät trieát gia vaø ngaøi ñaáu tranh ñeå khaúng ñònh giaù trò cuûa Cöïu Öôùc. Ngaøi chính thöùc hoaù caùc nhaø thôø phaûi ñöôïc daâng hieán. Bò baùch haïi laø ñaëc ñieåm trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi, trong ñoù ngaøi cuõng thuoäc soá nhöõng ngöôøi chòu töû ñaïo.

10. Pius I, T (140-155): Sinh taïi Aquilea ôû Friuli. Vaøi söû gia cho laø ngaøi ñaõ choïn ngaøy cöû haønh Leã Phuïc Sinh vaøo Chuû Nhaät ñaàu tieân sau thaùng tö traêng troøn. Ngaøi töû vì ñaïo. 11. Anicetus I, T (155-166): Sinh ôû Syria. Ngaøi xaùc nhaän ngaøy cöû haønh Leã Phuïc Sinh cho duø coù ngöôøi, trong ñoù coù Thaùnh Polycarp, mong muoán theo truyeàn thoáng khaùc. Caû hai ñeàu töû vì ñaïo. 5

12. Sorter, T (166-175): Sinh ôû Fondi, Latium. Ngaøi gôûi trôï giuùp vaät chaát ñeán coäng ñoaøn Kitoâ höõu ôû Corinth ñang chòu söï baùch ñaïo taøn baïo hieám coù. Ñöùc Soter laø ngöôøi ñaàu tieân nhaän ra ñaëc tính bí tích cuûa hoân nhaân. 13. Eleutherius, T (175-189): Sinh ôû Epirus. Trong suoát trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi caùc cuoäc baùch haïi ñaõ ñöôïc Marcus Aurelius xoaù boû nay laïi tieáp dieãn vaø Thaùnh Cecilia töû vì ñaïo. Ñöùc Eletherius cuõng töû vì ñaïo. 14. Victor I, T (189-199): Ngaøi laø ngöôøi Chaâu Phi. Trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi laø moät giai ñoaïn bình yeân vaø thuaän lôïi ñoái vôùi Kitoâ giaùo nhôø söï baûo veä cuûa Marcia vaø Julia Domma, hai ngöôøi vôï cuûa hoaøng ñeá Commodus vaø Septimus Severus. 15. Zephyrinus, T (199-217): Ngaøi laø ngöôøi Roâma vaø boå nhieäm Callistus laøm thö kyù cho ngaøi. Chính ngaøi coâng boá ñaëc suûng baát khaû phaân ly cuûa hoân nhaân vaø baûo veä nghi leã röûa toäi. 16. Callistus, T (217-222): Ngaøi sinh ôû Roâma, thuoäc gia ñình hoaøng toäc Domizii. Ñöùc Callis6

tus cho xaây döïng vaø toå chöùc caùc hang toaïi ñaïo mang teân ngaøi vaø coù 46 giaùo hoaøng vaø hôn 170000 vò töû ñaïo ñöôïc choân caát taïi ñaây. Chuùng ta cuõng coøn mang ôn ngaøi veà vieäc xaây döïng Vöông Cung Thaùnh Ñöøng Santa Maria ôû Trastevere, laø ngoâi thaùnh ñöôøng ñaàu tieân ñöôïc cung hieán cho Ñöùc Maria Trinh Nöõ Dieãm Phuùc. Ngaøi töû vì ñaïo. 17. Urban I, T (230-235): Ngaøi laø ñaàu moái laøm cho Thaùnh Cecilia vaø choàng cuûa Thaùnh nhaân hoaùn caûi. Ngaøi ñoàng yù thu nhaän baát ñoäng saûn treân danh nghóa Giaùo Hoäi. Ñöùc Urban bò xöû traûm do vieân caûnh saùt tröôûng Turcius Almenius. 18. Pontian, T (230-235): Ngaøi sinh ôû Roâma. Bò löu ñaày ñeán Sardenia vaø bò buoäc phaûi soáng moät ñôøi cuøng cöïc, neân ngaøi ñaõ cheát vì ñau khoå vaø kieät söùc. 19. Anterius, T (235-236): Ngaøi khôûi ñaàu moät cuoäc ghi cheùp chính thöùc veà caùc hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi, ñöôïc caát giöõ trong moät nôi goïi laø scrinium. Boä söu taäp naøy bò thieâu huyû döôùi thôøi Diocletian. Ngaøi töû vì ñaïo. 7

20. Fabian, T (236-250): Ngaøi trôû thaønh ngöôøi quaûn lyù xuaát saéc vaø töï chæ ñònh mình toå chöùc Giaùo Phaän Roâma. Ñaëc bieät, ngaøi chia thaønh phoá naøy thaønh 7 ñòa haït moãi ñòa haït coù moät thaày phoù teá ñöùng ñaàu. Ngaøi töû vì ñaïo. 21. Cornelius, T (251-253): Cuoäc baàu cöû cuûa ngaøi dieãn ra giöõa nhöõng cuoäc chieán gay gaét. Ngaøi bò choáng ñoái bôûi giaùo só Novatian, chính giaùo só naøy töï phong mình laøm giaùo hoaøng. Ñöùc Giaùo Hoaøng trieäu taäp moät coâng ñoàng leân aùn Novatian, cho giaùo só naøy laø phaûn giaùo hoaøng (anti-pope). Ngaøi bò ra leänh phaûi teá leã caùc thaàn daân ngoaïi vaø vì töø choái neân ngaøi ñaõ bò ñaày ñeán Civitavecchia, ngaøi ñaõ cheát taïi ñaây. 22. Lucius, T (251-253): Ngaøi choáng ñoái vieäc nôùi loûng caùc vaán ñeà luaân lyù maø caùc giaùo só cao caáp vaáp phaûi, chaúng haïn nhö vieäc aên ôû vôùi nhau nhö vôï choàng cuûa caùc nöõ phoù teá vôùi caùc thaønh vieân trong haøng giaùo só ngaøy caøng phoå bieán. Ñöùc Lucius cheát töï nhieân. 23. Stephen I, T (254-257): Ngaøi laø moät ngöôøi quyù toäc Roâma vaø laø giaùm muïc Roâma. Ñöùc Stephen gaëp phaûi maâu thuaãn vôùi caùc giaùo hoäi 8

AÙ Chaâu vaø Phi Chaâu veà vaán ñeà quyeàn toái thöôïng cuûa Giaùo Hoäi Roâma. Ngaøi töû ñaïo döôùi thôøi Valerian. 24. Sixtus II, T (257-258): Ngaøi sinh ôû Athens vaø laø moät con ngöôøi coù vaên hoaù vaø nguyeân taéc. Ngaøi coá gaéng hoaø giaûi moái quan heä vôùi Giaùo Hoäi Cartago. Theo sau cuoäc baùch haïi do hoaøng ñeá Valerian gaây ra, ngaøi bò xöû traûm ñöông khi ñang ngoài treân gheá giaùm muïc cuûa ngaøi. 25. Dionysius, T (259-268): Ngaøi ñaéc cöû giaùo hoaøng sau moät naêm troáng ngoâi vì söï baùch haïi cuûa Valerian. Ngaøi boû tieàn ra chuoäc nhieàu Kitoâ höõu bò caàm tuø vaø taùi thieát nhieàu nhaø thôø bò taøn phaù. 26. Felix I, T (269-274): Ngaøi choáng laïi phaùi Manicheism, phaùi naøy phuû nhaän baûn tính cuûa Ñöùc Kitoâ maø chæ thöøa nhaän 2 yeáu toá caên baûn thoáng trò theá giôùi ñoù laø thieän vaø aùc. Ñöùc Felix I töû vì ñaïo. 27. Eutychian, T (275-283): Ngaøi quy ñònh caùc vò töû ñaïo phaûi ñöôïc toân kính long troïng vaø thi theå caùc ngaøi phaûi ñöôïc quaán trong moät khaên lieäm 9

traéng vaø phuû leân moät aùo leã phoù teá ñoû. Ngaøi töû ñaïo. 28. Gaius hay Caius, T Dalmatia, ngaøi laø chaùu Diocletian. Ngaøi töû ñaïo cuûa chuù mình nhöng do Maximillan.

(283-296): Sinh ôû trai cuûa Hoaøng Ñeá khoâng phaûi do leänh leänh cuûa Hoaøng Ñeá

29. Marcellinus, T (296-304): Cuoäc baùch haïi döôùi thôøi Diocletian ngaøy caøng trôû neân khuûng khieáp. Ñöùc Marcellinus töû ñaïo vaøo ngaøy Leã Giaùng Sinh naêm 304. 30. Marcellus I, T (308-309): Vì ñieàu kieän baùch haïi ñaïo khuûng khieáp neân 4 naêm sau khi Ñöùc Marcellinus qua ñôøi Ngaøi môùi ñöôïc baàu choïn laøm giaùo hoaøng. Ngaøi caám trieäu taäp moät coâng ñoàng chung maø khoâng coù söï cho pheùp cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Roâma. 31. Eusebius, T (309-309): Coù leõ ngaøi sinh ôû Magna Grecia vaø töû ñaïo döôùi thôøi Hoaøng Ñeá Maxentius. 32. Miltiades hay Melchiades, T (311-314): Sinh ôû Phi Chaâu. Döôùi trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa 10

ngaøi Chieáu Chæ Constantine ñöôïc ban haønh chính thöùc cho pheùp Kitoâ giaùo ñöôïc töï do haønh ñaïo. Ngaøi cho xaây döïng Ñeàn Thaùnh San Giovanni. 33. Silvester I, T (314-335): Ngaøi trieäu taäp Coâng Ñoàng Ñaïi Keát ñaàu tieân taïi Nicea. Ñöùc Silvester röûa toäi cho Constantine taïi Gieârusalem trong dòp thaùnh hieán Giaùo Ñöôøng Moä Thaùnh. Ngaøi cheát ngaøy 31 thaùng 12. 34. Mark, T (336-336): Ngaøi laøm giaùo hoaøng chæ ñöôïc moät vaøi thaùng vaø choáng laïi dò giaùo AÙ Chaâu. 35. Julius I, T (337-352): Taïi Coâng Ñoàng Serdica, ngaøy nay laø Sofia, ngöôøi ta ñöa vaøo vieäc laø baát kyø quyeát ñònh naøo do caùc Coâng Ñoàng hay do caùc giaùm muïc rieâng reõ (individual bishops) pheâ duyeät cuõng coù nghóa laø ñöôïc Roâma chaáp thuaän. Chuùng ta mang ôn ngaøi veà vieäc thieát laäp caùc vaên khoá Vatican. Haøi coát cuûa ngaøi ñöôïc baûo toàn ôû Santa Maria thuoäc Giaùo Hoäi Roâma taïi Trastevere. 36. Liberius, T (352-336): Sinh ôû Roâma thuoäc gia ñình Savelli. Ngaøi kieân quyeát tranh luaän vôùi 11

Hoaøng Ñeá Constantius veà dò giaùo Chaâu AÙ. Ngaøi bò Constantius löu ñaày sang France, daân chuùng Roâma xin ngaøi trôû veà. Ñöùc Liberius xaây döïng Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng Santa Maria Maggiore. 37. Damasus I, T (366-384): Sinh ôû Taây Ban Nha. Ñöùc Damasus buoäc phaûi chieán ñaáu, ngay caû vieäc duøng vuõ löïc, choáng laïi phaûn giaùo hoaøng (anti-pope) Ursinus. Ngaøi thaønh coâng trong vieäc ñaët quyeàn toái thöôïng cuûa Giaùo Hoäi Roâma treân moïi giaùo hoäi khaùc. Ngaøi raát chuù taâm ñeán vieäc phuùc aâm hoaù xaõ hoäi Roâma. 38. Siricius, T (384-399): Sinh ôû Roâma. Ngaøi laø ngöôøi ñaàu tieân mang töôùc hieäu ñöùc giaùo hoaøng. Ñöùc Siricius quy ñònh caùc linh muïc vaø phoù teá phaûi soáng ñoäc thaân vaø ra saéc leänh chæ coù giaùm muïc môùi coù theå phong chöùc cho linh muïc. Ngaøi laø moät con ngöôøi ñaày nghò löïc vaø coù khaû naêng ñieàu khieån chi tieát moïi tình hình. 39. Anastasius I, T (399-401): Ngaøi sinh ra trong gia ñình Massimi ôû Roâma. Ngaøi caám caùc taùc phaåm cuûa Origen mang yù töôûng laïc giaùo. 12

40. Innocent I, T (401-417): Ngaøi chòu ñöïng taát caû moïi söùc maïnh xaâm laêng cuûa quaân Goths do Alaric laõnh ñaïo vaø ngaøi thaønh coâng trong vieäc thuyeát phuïc Alaric tha cho nhieàu sinh maïng vaø kính troïng caùc nhaø thôø. 41. Zosimus, T (417-418): Ngaøi laø ngöôøi Hy Laïp. Trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi ngaén nguûi vaø traéc trôû do söï baønh tröôùng cuûa laïc giaùo Pelagian. 42. Boniface I, T (418-422): Vieäc boå nhieäm ngaøi ñöôïc moät coâng ñoàng xaùc nhaän vì daân chuùng vaø moät phaàn giôùi giaùo só laïi baàu choïn moät ñaïi dieän khaùc cho rieâng hoï. 43. Celestine I, T (422-432): Sinh ôû Campania, ngaøi laø baïn cuûa Thaùnh Augustine. Ñöùc Celestine khuyeán khích vieäc truyeàn giaùo ôû Scotland vaø Ireland qua coâng vieäc cuûa Palladius vaø Thaùnh Patrick. 44. Sixtus III, T (432-440): Sinh ôû Roâma. Ngaøi cho trang trí Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng Santa Maria Maggiore theo loái gheùp maûnh (mosaic) maø ngaøy nay ngöôøi ta vaãn coøn thaùn phuïc. Ñöùc 13

Sixtus cuõng coøn cho xaây döïng Thaùnh Ñöôøng San Lorenzo ôû Lucina vaø Lateran Baptistery. 45. Leo Caû I, T (440-461): Sinh ôû Volterra. Ngaøi ñöôïc ñaùnh giaù laø moät kieåu maãu Giaùo Hoaøng Roâma lyù töôûng cho nhöõng theá kyû keá tieáp. Ngaøi thaønh coâng trong vieäc ngaên chaën Attila, vua cuûa Huns, nhöng thaát baïi ñoái vôùi Vandals Gaiseric, boä laïc naøy ñaõ xaâm laêng vaø cöôùp phaù Roâma vaøo thaùng 6, hoï chæ mieãn tröø caùc Ñeàn Thaùnh. Ñöùc Leo ñaõ khoâng laøm ñöôïc gì ngoaïi tröø vieäc taùi thieát thaønh phoá daáu yeâu cuûa ngaøi töø ñoáng gaïch vuïn ñoå naùt. 46. Hilarus, T (461-468): Sinh taïi Cagliari ôû Sardinia. Ngaøi ñöôïc ñaøo taïo ôû Tröôøng Leo. Taïi Lateran ngaøi thaønh laäp hai thö vieän laø haït nhaân ñaàu tieân laøm neân thö vieän Vatican sau naøy. Ngaøi quan taâm raát nhieàu ñeán vieäc trang hoaøng caùc nhaø nguyeän vaø tu vieän. 47. Simplicius, T (468-483): Sinh ôû Tivoli. Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi Ñeá Quoác Phöông Taây dieät vong. Ñöùc Simplicius töï daán thaân toå chöùc taøi saûn cuûa Toaø Thaùnh vaø theá laø ngaøi trôû thaønh moät ngöôøi quaûn lyù taøi gioûi. 14

48. Felix III, T (483-492): Ngaøi sinh ôû Roâma trong gia ñình quyù toäc Anicia. Döôùi trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi, baét ñaàu coù nhöõng moái baát hoaø ñaàu tieân vôùi Ñöùc Thöôïng Phuï Constantinople. 49. Gelasius I, T (492-496): Sinh ôû Chaâu Phi. Ngaøi coá gaéng ñaït ñeán moät söï hoaø giaûi giöõa Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông vôùi Taây Phöông nhöng ngaøi ñaõ khoâng thaønh coâng bôûi vì söï choáng ñoái cuûa Hoaøng ñeá Anastasius. Ngaøi duøng taøi saûn cuûa Giaùo Hoäi ñeå ñaùp öùng nhöõng thieáu thoán cuûa daân chuùng trong thôøi kyø ñoùi keùm vaø beänh dòch haïch. 50. Anastasius II, T (496-498): Chính ngaøi theå hieän yù muoán nhöôïng boä Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông. Nhöõng khi laøm nhö theá ngaøi taïo ra quaù nhieàu nhöõng baát ñoàng nhaém veà chính ngaøi töø caû phía giôùi giaùo só vaø daân chuùng vì theá ngaøi ñaõ bò keát toäi laø laïc giaùo. 51. Symmachus, T (498-514): Ngaøi sinh ôû Sardinia. Ngaøi ñaõ choáng laïi vaø ra vaï tuyeät thoâng Hoaøng Ñeá Anastasius bôûi vì oâng naøy ñaõ cö xöû ngaïo maïn vaø ngay caû xuùc phaïm ñeán Ñöùc Giaùo Hoaøng. Ngöôøi ta cho Ñöùc 15

Symmachus laø ngöôøi ñaàu tieân khôûi xöôùng vieäc xaây Ñieän Vatican. 52. Hormisdas, T (514-523): Sinh ôû Frosinone. Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi ñaõ dieãn ra cuoäc hoaø giaûi cuoái cuøng giöõa Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông vaø Taây Phöông. Ngaøi quyeát ñònh raèng khoâng ñöôïc phong chöùc giaùm muïc cho nhöõng ngöôøi vì ñaëc aân vaø ban thöôûng. 53. Gioan (John) I, T (523-526): Sinh ôû Tuscany. Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi ñaày soùng gioù vì söï thuø haèn cuûa hoaøng ñeá Theodoric. Ngaøi qua ñôøi ôû Ravenna laø nôi ngaøi bò tuø ñaày. 54. Felix IV, T (526-530): Tröôùc khi cheát moät vaøi tuaàn hoaøng ñeá Theodoric chæ ñònh Ngaøi laøm giaùo hoaøng. Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi loái soáng aån tu lan roäng khaép nöôùc YÙ vaø Ñan vieän Montecassino ñöôïc xaây döïng. 55. Boniface II (530-532): Ngaøi sinh ôû Roâma nhöng thuoäc doøng doõi Ñöùc. Hình aûnh cuûa ngaøi môø nhaït vì thaùi ñoä cuûa ngaøi ñoái vôùi Thöôïng Nghò Vieän. Ngaøi laø giaùo hoaøng ñaàu tieân khoâng ñöôïc phong thaùnh. 16

56. John II (533-535): Ngaøi sinh ôû Roâma. Ñöùc John II choáng laïi hình thöùc buoân thaàn baùn thaùnh trong vieäc baàu choïn caùc giaùm cuõng nhö nhöõng hueä luî tieâu cöïc cuûa noù trong vieäc baàu choïn giaùo hoaøng. 57. Agapitus I, T (535-536): Sinh ôû Roâma trong gia ñình quyù toäc Anicia. Ngaøi cam keát daán thaân hoaøn toaøn cho vieäc thöïc thi söù vuï cuûa mình. Ngaøi qua ñôøi ôû Constantinople, ngaøi ñeán ñoù theo yeâu caàu cuûa Theodahad, vua cuûa daân Goths. 58. Silverius, T (536-537): Ngaøi gaëp raéc roái trong moái quan heä vôùi Belisarius ngöôøi ñi chinh phuïc nöôùc YÙ nhaân danh Hoaøng Ñeá Phöông Ñoâng, vaø ngaøi cuõng coøn gaëp raéc roái vôùi nöõ hoaøng Theodora. Ñöùc Silverius bò baét vaø bò ñaày ñeán ñaûo Ponza. 59. Virgilius (537-555): Ngaøi sinh ôû Roâma thuoäc doøng doõi quyù toäc. Ngaøi keá vò ngai giaùo hoaøng qua vieäc buoân baùn chöùc thaùnh vaø vu khoáng cuøng vôùi söï ñoàng loaõ cuûa Thoedora. Vì söï yeáu ñuoái cuûa mình maø ngaøi bò nöõ hoaøng Theodora vaø Hoaøng Ñeá Justinian haêm doaï toáng tieàn. 17

60. Pelagius I (556-561): Ngaøi ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng sau khi Ñöùc Virgilius qua ñôøi ñöôïc moät naêm. Ngaøi thöøa nhaän caùc quyeát ñònh cuûa Coâng Ñoàng Constantinople, uûng hoä laïc giaùo Eutyche. Söï thay ñoåi naøy ñaõ aùm aûnh ngaøi vaø laø moät aùnh naëng ñoái vôùi ngaøi trong quaõng ñôøi coøn laïi. 61. John III (561-574): Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi quaân Longobard xaâm laêng nöôùc YÙ taïo ra moät thaûm caûnh thaát voïng. 62. Benedict I (575-579): Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi ñöôïc ñaùnh daáu bôûi vieäc bao vaây Roâma cuûa quaân Longobard vaø naïn ñoùi khuûng khieáp maø daân chuùng phaûi chòu. 63. Pelagius II (579-590): Ngaøi taän taâm lo vieäc xoaù boû ñaâu khoå cuûa ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi giaø. Ngaøi thöôøng xuyeân cho hoï taù tuùc trong cung ñieän cuûa mình. Ngaøi qua ñôøi vì bò nhieãm beänh dòch haïch khuûng khieáp. 64. Gregory Caû I, T (590-604): Ngaøi sinh ôû Roâma thuoäc gia ñình quyù toäc Anicia. Ngaøi laøm ñeán quaän tröôûng Roâma, luùc ñoù ngaøi môùi töø boû söï nghieäp vaø ñi tu Doøng Benedictine. Ñöùc 18

Gregory töï mình döùt khoaùt taùch khoûi Constantinople. Ngaøi ñaõ noäp coáng cho quaân Longobard ñeå khoûi bò vaây haõm. Ngaøi khuyeán khích vieäc theâm phaàn haùt thaùnh ca vaøo phuïng töï vaø thaùnh ca ñoù mang teân ngaøi. 65. Sabinian (604-606): Moät khi ñaõ ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng, ngaøi laøm moïi caùch ñeå haï uy tín cuûa Ñöùc Gregory baèng nhöõng nhöõng caùo traïng voâ caên cöù vì loøng ganh tò vôùi Ñöùc Gregory, moät ngöôøi tieàn nhieäm raát ñöôïc quyù troïng. Ngaøi cheát döõ. 66. Boniface III (607-607): Khi trôû thaønh giaùo hoaøng, ngaøi ñaït ñöôïc moät tuyeân ngoân döïa theo Phocas, raèng chæ coù Giaùm Muïc Roâma môùi coù theå trieäu taäp “Coâng Ñoàng Ñaïi Keát”. 67. Boniface IV (608-615): Ngaøi laø tu só Doøng Benedictine. Ngaøi thieáp laäp Leã Caùc Thaùnh. Ñöùc Boniface chuyeån ñeàn Pantheon cuûa daân ngoaïi thaønh Nhaø Thôø Kitoâ giaùo coù leõ nhaèm baûo veä khoûi bò taøn phaù. 68. Adeodatus I, T (615-618): Döôùi trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi söï ñoäc laäp khoûi theá löïc Byzantine baét ñaàu ngaøy caøng roõ raøng vaø maïnh 19

meõ. Ngaøi laø ngöôøi ñaàu tieân söû duïng aán chì ñeå ñoùng daáu caùc vaên kieän cuûa ngaøi. 69. Boniface V (619-625): Ngaøi quan taâm ñaëc bieät ñeán Giaùo Hoäi Anglo-Saxon. Ngaøi ban quyeàn tò naïn chính trò cho baát kyø ai tìm nöông naáu trong thaùnh ñöôøng. Trong trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi dieãn ra cuoäc Hegira, cuoäc chaïy troán cuûa Mohammed khoûi Mekka. 70. Honorius I (625-638): Ngaøi laø moät ngöôøi quaûn lyù taøi gioûi. Ngaøi cho taùi thieát heä thoáng coáng daãn nöôùc ôû Trajan vaø tu boå laïi maùi cuûa Ñeàn Thaùnh Pheâroâ. Ngaøi chuyeån nhieàu toaø nhaø cuûa Daân Ngoaïi thaønh giaùo ñöôøng Kitoâ giaùo. 71. Severinus (640): Ngaøi xung ñoä vôùi Byzantine, do vaäy veà sau ngaân khoá cuûa giaùo hoaøng bò hoaøng ñeá Heraclius cöôùp boùc vì thuø haèn. 72. John IV (640-642): Ngaøi sinh ôû Damaskus. Ñöùc John theo ñöôøng loái cuûa vò tieàn nhieäm vaø baûo veä, ñaëc bieät, caùc coâng trình vaø ñoà löu nieäm cuûa Ñöùc Honorius. 73. Theodore I (642-655): Ngaøi sinh ôû Jerusalem nhöng cha meï laø ngöôøi Hy Laïp. Ngaøi bò 20

Hoaøng Ñeá Constans II ngaên caám vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà thaàn hoïc. 74. Martini I, T (649-655): Ngaøi sinh ôû Todi taïi Umbria. Ngaøi trieäu taäp Coâng Ñoàng ñeå keát aùn taø thuyeát ñoäc thaàn, ñieàu naøy ñaõ khuaáy ñoäng noä khí cuûa Constans II. Ñöùc Martin bò cöôõng böùc ñeán Constantinople taïi ñaây ngaøi bò xöû aùn. Nhöng ngaøi ñaõ khoâng chòu nhöôïng boä. Daàn daø, ngaøi bò löu ñaày vaø cheát coâ quaïnh, ngay caû giôùi giaùo só Roâma cuõng boû maët ngaøi. 75. Eugene I, T (654-657): Ngaøi ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng do söï aùp ñaët cuûa Constans vaø ngaøi khoâng heà traùi laïi yù cuûa Constans. Chæ ñeán khi cuoái ñôøi ngaøi môùi hoaøn löông qua vieäc coâng khai hoaù nhöõng söï sæ nhuïc vaø baùch haïi maø Ñöùc Martin ñaõ phaûi chòu. 76. Vitalian, T (657-672): Ngaøi daønh cho Hoaøng Ñeá Constans söï tieáp ñoùn trang troïng noàng haäu. Constans theå hieän söï nhieät taâm cuûa mình nhöng ñoù chæ laø moät söï tin töôûng ñoùng kòch. Trong kyø nghæ taïi Roâma oâng cho ñoù laø moät söï sa thaûi bæ oåi vaø laø moät chieán lôïi phaåm vó ñaïi. Sau khi Constans cheát, Ñöùc Vitalian ñaõ thaønh 21

coâng trong vieäc thieát laäp moái giao haûo vôùi Constantine, con trai cuûa Constans, nhôø ñoù maø coù hoaø bình giöõa Roâma vôùi Constantinople. 77. Adeodatus II (672-676): Sinh ôû Roâma. Trong thôøi kyø cuûa ngaøi moät moái nguy hieåm môùi ñe doaï Kitoâ giaùo: quaân Saracens. Bò ñaåy luøi trong cuoäc vaây haõm Constantinople, quaân Saracens tieán ñeán Sicily vaø chieám Syracuse. Ñöùc Adeodatus ban daân Venetians quyeàn baàu toång traán cho chính hoï. 78. Donus (676-678): Laø baïn cuûa Hoaøng Ñeá Constantine IV, ngaøi ñöôïc giuùp ñôõ ñeå vöôït qua ñöôïc cuoäc ly giaùo giöõa Roâma vaø Ravenna. Ñöùc Donus uûng hoä vieäc thaønh laäp caùc tröôøng hoïc, trong ñoù coù hai tröôøng trôû thaønh nhöõng trung taâm vaên hoaù noåi tieáng: Cambridge vaø Triers. 79. Agatho, T (678-681): Ngaøi cöû moät phaùi ñoaøn ñeán Constantinople ñeå tham döï moät coâng ñoàng do Hoaøng Ñeá Constantine IV chuû trì, coâng ñoàng naøy leân aùn laïc thuyeát ñôn löïc luaän. Ngaøi ñaéc cöû giaùo hoaøng khi ñaõ raát cao nieân, coù leõ khoaûng 107 tuoåi. 22

80. Leo II, T (682-683): Sinh ôû Catania. Ngaøi yeâu caàu Hoaøng Ñeá Constantine IV ban haønh saéc leänh thieát laäp trình töï leã phong chöùc giaùm muïc Ravenna phaûi ñöôïc toå chöùc taïi Roâma vaø chæ sau khi coù chöùng thö ñeä trình leân Ñöùc Giaùo Hoaøng. Ngaøi ñöa Nöôùc Thaùnh vaøo duøng trong leã nghi Kitoâ giaùo. 81. Benedict II, T (684-685): Ngaøi sinh ôû Roâma thuoäc gia ñình Savelli quyeàn theá. Ngaøi thuyeát phuïc Constantine ban cho Giaùo Hoäi Roâma vaø daân chuùng quyeàn baàu choïn giaùo hoaøng maø khoâng thoâng qua söï pheâ duyeät boå nhieäm cuûa hoaøng ñeá. 82. John V (685-687): Ngaøi sinh ôû Antioch, taïi Syria. Ngaøi ñaïi dieän cho Ñöùc Agatho taïi Coâng Ñoàng Constantinople. Ngöôøi ta bieát raát ít veà ngaøi. 83. Conon (686-687): Ñöôïc phuù baåm loøng baùc aùi vaø toát laønh, ngaøi giuùp ñôõ caùc tu vieän. Ngaøi khoâng theå choáng laïi quyeát ñònh cuûa Ñaïi Giaùo Chuû Ravenna trong vieäc ñoåi môùi caùch söû duïng quyeàn pheâ chuaån cuûa hoaøng ñeá ñoái vôùi caùc 23

giaùo hoaøng môùi ñaéc cöû. Coù leõ ngaøi cheát vì bò ñaàu ñoäc. 84. Sergius I, T (687-701): Ngaøi gaëp phaûi xung ñoät caêng thaúng vôùi Hoaøng Ñeá Justinian II môùi, hoaøng ñeá naøy cho trieäu taäp moät coâng ñoàng nhöng khoâng môøi Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø oâng ñeä trình leân Ñöùc Giaùo Hoaøng ñeå xin pheâ chuaån caùc keát luaän. Dó nhieân, Ñöùc Sergius I töø choái kyù vaø vì theá Justinian ñaõ ra leänh baét ngaøi. Söï kieän naøy daãn ñeán cuoäc noåi daäy cuûa daân chuùng vaø hoaøng ñeá Justinian bò löu ñaày. 85. John VI (701-705): Ngaøi cuõng ñaõ phaûi ñöông ñaàu vôùi hoaøng ñeá Phöông Taây. Khi hoaøng ñeá Phöông Taây coá boû tuø Ñöùc John thì coù moät cuoäc toång noåi daäy nhaèm baûo veä ngaøi. 86. John VII (705-707): Ngaøi choáng laïi Justinian II. Ngaøi trôû laïi naém quyeàn vaø ñöa yù kieán cuûa moät vò giaùo hoaøng leân nhö theå moät giaùo huaán ñeå choáng laïi Constantinople. 87. Sissinius (708-708): Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi chæ keùo daøi coù 21 ngaøy do ngaøi qua ñôøi vì laâm troïng beänh. Thôøi gian ngaén nguûi, ngaøi chæ 24

môùi baét ñaàu gaây quyû ñeå khoâi phuïc laïi caùc böùc töôøng cuûa thaønh phoá. 88. Costantine (708-715): Khoâng nhö caùc vò tieàn nhieàm tröôùc, ngaøi taïo ñöôïc moái quan heä toát ñeïp vôùi Justinian II. Nhöng hoaøng ñeá naøy laïi bò saùt haïi bôûi Philippicus Bardanes ñeå tieám vò hoaøng ñeá vaø Philippicus Bardanes coá ñaït ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng. Ngay töùc khaéc xaûy ra baïo loaïn choáng laïi Philippicus vaø Anastasius II truaát pheá ñöôïc oâng naøy. 89. Gregory II, T (715-731): Ngaøi sinh ôû Roâma trong gia ñình Savelli. Vôùi ngaøi quyeàn löïc theá tuïc thöïc söï cuûa giaùo hoaøng ñöôïc baét ñaàu. Nhöõng khaéc bieät veà yù kieán giöõa Hoaøng Ñeá Phöông Ñoâng vaø Ñaïi Giaùo Chuû Ravenna tieáp dieãn. Ngaøi trieäu taäp moät coâng ñoàng ñeå leân aùn laïc giaùo baøi tröø aûnh thaùnh (ñaäp phaù caùc aûnh thaùnh). Ngaøi thöïc hieän moät cuoäc phuùc aâm hoaù maïnh meõ nôi daân toäc Ñöùc. 90. Gregory III, T (731-741): Sinh ôû Syria. Ngaøi ñöôïc daân Roâma meán moä. Ñoái vôùi Constantinople ngaøi theo ñöôøng loái cuûa vò tieàn nhieäm. Ngaøi ñaõ phaûi ñöông ñaàu vôùi Liutprand, 25

vua cuûa daân Longobard, ngöôøi naøy ñaõ khôûi söï xaâm laêng vaø cöôùp boùt caùc vuøng cuûa Ducato, laø khu vöïc haït nhaân ñaàu tieân cuûa Laõnh Ñòa Giaùo Hoaøng sau naøy. 91. Zacharias, T (741-752): Ngaøi ñaït ñöôïc moät söï hoaø giaûi vôùi Liutprand qua vieäc thoaû thuaän moät hieäp öôùc hoaø bình 20 naêm vôùi oâng aáy. Daân Longobard khoâng giöõ ñuùng hieäp öôùc ñaõ ñi xaâm chieám Ravenna. Vì vaäy Ñöùc Zacharias buoäc phaûi giao keát ñoàng minh vôùi boä laïc Frank cuûa Pippin Luøn. 92. Stephen II (III) (752-757): Ngaøi tieáp tuïc chính saùch noái laïi tình höõu nghò vôùi boäc toäc Frank. Taïi Phaùp ngaøi toân phong Pippin Luøn laøm vua toaøn quyeàn nhö moät caùch baùo ôn veà nhöõng vuøng ñaát daâng cuùng vaø söï giuùp ñôõ cuûa Pippin Luøn trong vieäc choáng laïi Longobard. 93. Paul I, T (757-767): Ngaøi laø anh em vôùi Ñöùc Stephen II. Ñöùc Paul noã löïc noái laïi quan heä vôùi Giaùo Hoäi Hy Laïp nhöng Constantine V coá gia nhaäp ñoàng minh tröïc tieáp vôùi Pippin, song Pippin khoâng xem xeùt ñeà nghò ñoù. Muïc ñích 26

cuûa Constantine laø chuaån bò ñieàn kieän ñeå taùi chinh phuïc caùc laõnh ñòa cuûa YÙ. 94. Stephen III (IV) (678-772): Ngaøi sinh taïi Syracuse ôû Sicily. Döôùi trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi baét ñaàu xuaát hieän söï baän taâm ñeán quyeàn haønh theá tuïc trong moïi laõnh vöïc khieán cho nhieàu ngöôøi theøm chaûy nöôùc daõi. Ñeå chaám döùt xu höôùng nguy hieåm naøy ngaøi coâng boá raèng khoâng moät giaùo daân naøo ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng neáu chöa ñöôïc laøm hoàng y. 95. Hadrian I (772-795): Sinh ôû Roâma trong gia ñình quyù toäc Colonna. Ngaøi baét ñaàu lieân keát vôùi Charlemagne (Charles Ñaïi Ñeá) vò hoaøng ñeá naøy vöøa tôùi YÙ vaø chaám döùt söï thoáng trò cuûa Longobards ôû YÙ. Ngaøi cho taùi thieát laïi heä thoáng coáng nöôùc vaø caùc böùc töôøng thaønh phoá bò quaân Longobard phaù haïi. Ngaøi baét ñaàu moät cuoäc khoâi phuïc ñaïi quy moâ caùc ngoâi thaùnh ñöôøng ôû Roâma vaø xaây döïng Nhaø Teá Baàn Thaùnh Thaàn (Santo Spirito Hospital) vaãn coøn toàn taïi cho ñeán ngaøy nay. 96. Leo III, T (796-816): Vaøo ñeâm Giaùng Sinh naêm 800, taïi Ñeàn Thaùnh Pheâroâ, Ñöùc Leo 27

phong Charlemagne laøm hoaøng ñeá. Theo ñoù, Thaùnh Ñeá Roâma ra ñôøi. Ngaøi saùng laäp Tröôøng Palatine thôøi danh, tieàn thaân cuûa Ñaïi Hoïc Paris. 97. Stephen IV (816-817): Ngaøi khoâng baän taâm ñeå yù ngay ñeán hoaøng ñeá môùi, Louis Ngoan Ñaïo, trong cuoäc baàu cöû cuûa ngaøi. Laøm nhö vaäy ñeå cho hoaøng ñeá hieåu raèng ngaøi nhìn nhaän quyeàn löïc chính trò cuûa hoaøng ñeá nhöng ñoù khoâng phaûi vieäc laõnh ñaïo tinh thaàn. 98. Paschal I, T (817-824): Ngaøi sinh ôû Roâma trong gia ñình Massimo. Moái quan heä giöõa Giaùo Hoäi vôùi boäc toäc Frank ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän hôn vaø Louis Ngoan Ñaïo daâng cuùng cho Ñöùc Giaùo Hoaøng hai ñaûo Corsica vaø Sardinia. Ñöùc Paschal laø ngöôøi nhieät thaønh vaø soát saéng suøng kính caùc thaùnh töû ñaïo. Ngaøi ñaõ cho khai quaät voâ soá tích thaùnh vaø cho löu giöõ taïi nhieàu thaùnh ñöôøng. Ñaëc bieät, ngaøi cho môû thi haøi Thaùnh Cecilia ôû Hang Toaïi Ñaïo San Callisto. 99. Eugene II (824-827): Chính saùch cuûa ngaøi khoâng roõ raøng cho laém ñeå roài trieàu giaùo hoaøng 28

cuûa ngaøi chòu söï kieåm soaùt cuûa Aix-laChapelle nhö tröôùc ñaây ñaõ töøng chòu söï khoáng cheá cuûa Constantinople. 100.

Valentine (827-827): Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi keùo daøi khoaûng moät thaùng.

101.

Gregory IV (827-844): Quaân Saracen trôû thaønh moái ñe doaï nguy hieåm sau khi hoï chieám ñöôïc Ostia. Ñeå baûo veä thaønh phoá, Ñöùc Giaùo Hoaøng cho xaây moät phaùo ñaøi gaàn bieån vaø ngaøi goïi ñoù laø Gregoropolis.

102.

Sergius II (844-847): Trong moái quan heä vôùi hoaøng ñeá Carolingian, Ñöùc Sergius coù muïc ñích taêng cöôøng quyeàn töï trò cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng ngay caû vieäc caån thaän khoâng gaây ra raïn nöùt. Quaân Saracen haï traïi ôû Ostia roài ñeán Roâma vaø cöôùp phaù Ñeàn Thaùnh Pheâroâ vaø Phaoloâ. Laøng ñoù ñaõ ñöôïc taêng cöôøng quaân söï nhöng cuõng khoâng laøm ñöôïc gì.

103.

Leo IV, T (847-855): Teân cuûa ngaøi gaén lieàn vôùi coâng trình ñöôïc goïi laø; “Thaønh Ñoâ Leonine”, moät coâng söï bao boïc Vatican. Coâng söï naøy ñöôïc döïng neân ñeå choáng laïi caùc cuoäc cöôùp boùc cuûa quaân Saracen. Ñeå ñaùnh luøi 29

chuùng, moät lieân hieäp ñöôïc hình thaønh bao goàm Amalfi, Gaeta vaø Naples. Ñöùc Leo laø Vò Giaùo Hoaøng ñaàu tieân ñaùnh daáu caùc vaên kieän chính thöùc cuûa ngaøi theo nieân hieäu trieàu giaùo hoaøng cuûa mình. 104.

Benedict III (855-858): Sinh ôû Roâma. Ngaøi laø vò giaùo hoaøng coù hoïc thöùc vaø roäng löôïng daáng thaân chuû yeáu laøm coâng vieäc töø thieän ñoái vôùi ngöôøi ngheøo vaø ñau oám.

105.

Nicholas I, T (858-867): Ngaøi môû ñaàu yù töôûng quyeàn löïc thaàn quyeàn chính trò. Ngaøi cö xöû nhö moät moät nhaø chuyeân cheá tuyeät ñoái ra luaät phaùp vaø ñieàu kieän cho caùc giaùm muïc, hoàng y vaø hoaøng ñeá. Ngöôøi duy nhaát choáng laïi laø Photius, Thöôïng Phuï Constantinople, vò naøy quaù cöùng raén ñeán ñoä oâng ñaõ taïo ra moät cuoäc ly giaùo keùo daøi treân moät theá kyû.

106.

Hadrian II (867-872): Ngaøi ñaéc cöû naêm 80 tuoåi sau hai laàn töø choái ñöôïc boå nhieäm. Ngaøi trieäu taäp moät coâng ñoàng taïi Constantinople, taïi ñaây Thöôïng Phuï Photius bò leân aùn vaø vaï tuyeät thoâng. 30

107.

John VIII (872-882): Veà vaán ñeà quyeàn keá nhieäm Louis II, ngaøi ñaõ phong vöông cho Charles Hoùi, ñieàu ñaõ laøm phaät loøng caùc quyù toäc Roâma nhöõng ngöôøi naøy uûng hoä moät öùng cöû vieân khaùc, Louis Ngöôøi Ñöùc. Vì lyù do naøy ngaøi bò aùp löïc phaûi di cö ñeán Phaùp. Ngaøi giaûi vaï cho Photius, nhöng roài bò buoäc phaûi tuyeät thoâng Photius moät laàn nöõa vì caùch cö xöû thieáu thieän chí cuûa oâng aáy. Coù leõ ngaøi cheát vì bò ñaàu ñoäc.

108.

Marinus I (882-884): Ngaøi laø ngöôøi goác Anh. Ngaøi döùt pheùp thoâng coâng Photius theâm moät laàn nöõa. Thaät thoáng khoå cho ngaøi khi nhaän ñöôïc tin laàn thöù hai Montecassino bò taøn phaù. Coù leõ ngaøi cuõng cheát vì bò ñaàu ñoäc.

109.

Hadrian III, T (884-885): Ngaøi baùc boû moïi yeâu caàu vaø aùp löïc cuûa hoaøng ñeá Ñoâng Phöông uûng hoä Photius. Ñöôïc môøi tham döï hoäi nghò Diet of Worms, ngaøi qua ñôøi treân ñöôøng ñi ôû Nonantola, gaàn Modena.

110.

Stephen V (VI) (885-891): Ngaøi coù ñöôïc moái quan heä toát ñeïp vôùi Leo VI, hoaøng ñeá Ñoâng Phöông, chính ngaøi tuyeân boá choáng laïi 31

laïc giaùo Photius. Quaõng ñôøi coøn laïi ngaøi laø bò truaát pheá, giam loûng ôû moät tu vieän vaø cuoái cuøng ngaøi qua ñôøi ôû ñoù. Thaùnh Ñeá Roâma luïi taøn vaø troå sinh ba nöôùc: YÙ, Phaùp vaø Ñöùc. 111.

Formosus (891-896): Ngaøi bò John VIII truaát pheá khoûi ngai vò giaùm muïc moät caùch baát coâng ôû Porto vaø sau ñoù ñöôïc Marinus, keá nhieäm cuûa John phuïc chöùc. Ngaøi coù nhöõng tö töôûng raát khaùc bieät so vôùi Guido Spoleto, ngaøi bò Guido haêm doaï, vì töï nhaän thaáy mình bò aùp löïc neân ngaøi tìm söï giuùp ñôõ töø Arnulf Carinthia. Vôùi lyù do naøy maø sau khi cheát roài ngaøi coøn chòu moät haønh ñoäng khuûng khieáp. Vò giaùo hoaøng môùi Stephen VI quaät xaùc ngaøi leân, cho keùo leâ ñi, roài xeûo thi haøi ngaøi ra vaø neùm xuoáng soâng Tiber.

112.

Boniface VI (896-896): Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi keùo daøi voûn veïn 15 ngaøy.

113.

Stephen VI (896-897): Ngaøi ñaéc cöû nhôø aûnh höôûng cuûa Coâng Töôùc Spoleto. Ngaøi cho quaät xaùc Ñöùc Formosus vaø cho keùo leâ moät caùch oâ nhuïc vaø ñeâ tieän nhaát. Moïi ñaïo luaät cuûa vò tieàn nhieäm ñeàu bò ngaøi tuyeân boá laø khoâng 32

coù hieäu löïc. Caùc haønh ñoäng naøy noï ñaõ ñem laïi cho ngaøi söï caêm gheùt cuûa daân chuùng, hoï ñaõ thu laïi ñöôïc söï coâng baèng vaøo chính tay hoï. Ñöùc Stephen bò baét vaø bò sieát coå nhöng thi haøi cuûa ngaøi khoâng bò baùng boå. 114.

Romanus (897-897): Ngaøi laø ngöôøi goác Anh. Ngaøi töøng laø baïn cuûa Ñöùc Formosus, nhôø ñoù maø kyù öùc cuûa ngaøi ñöôïc phuïc hoài. Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi laø ngaén nguûi nhaát.

115.

Theodore II (897-897): Ngai vò giaùo hoaøng cuûa ngaøi chæ keùo daøi coù 21 ngaøy. Ngaøi cuõng phuïc hoài laïi cho Ñöùc Formosus vaø veà sau coøn phuïc hoài toaøn boä ñaïo luaät trong trieàu giaùo hoaøng cuûa Ñöùc Formosus. Ngaøi cho vôùt thi haøi baát haïnh cuûa Ñöùc Formosus leân khoûi soâng Tiber vaø ñem caûi taùng xöùng ñaùng.

116.

John IX (898-900): Ngaøi trieäu taäp moät coâng ñoàng ñeå döùt pheùp thoâng coâng vaø löu ñaày taát caû caùc hoaøng y ñoàng loaõ vôùi Stephen VI. Ngaøi phong cho Lambert Spoleto laøm vua cuûa YÙ vaø vò vua naøy laõnh traùch nhieäm baûo veä Giaùo Hoäi vaø Ñöùc Giaùo Hoaøng. Nhöng Lambert sôùm 33

baêng haø vaø nöôùc YÙ rôi vaøo tình traïng voâ chính phuû. 117.

Benedict IV (900-903): Ngaøi ñaõ phaûi ñoái dieän vôùi nhöõng coâng vieäc maø ngaøi khoâng ñuû khaû naêng gaùnh vaùc. Quaân Hungary xaâm chieám phía baéc, quaân Saracen xaâm chieám phía nam nöôùc YÙ. Ngaøi khoâng ñöôïc ai giuùp ñôõ caû. Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø Roâma bò coâ laäp vaø khoâng ñöôïc baûo veä.

118.

Leo V (903-903): Moät thôøi kyø suy ñoài vaø thoái naùt veà luaân lyù kinh khuûng ñeán ñoä maø Ñöùc Leo, moät con ngöôøi yeáu ñuoái vaø baát quyeát, hoaøn toaøn khoâng phuø hôïp vôùi chöùc vò cao cuûa ngaøi. Ngöôøi giuùp ñôõ tinh thaàn cho ngaøi, Hoàng Y Christopher ñaõ truaát pheá ngaøi baèng voõ löïc vaø giam ngaøi trong moät tu vieän. Christopher naém quyeàn ñöôïc moät naêm.

119.

Sergius III (904-911): Ngaøi haát caúng vaø coù leõ luoân caû loaïi tröø Christopher. Ngaøi laø moät trong nhöõng hoàng y can döï vaøo vieäc baùng boå thi haøi Ñöùc Formosus. Ñaïo luaät ñaàu tieân cuûa ngaøi laø huyû boû toaøn boä caùc ñaïo luaät phuïc hoài cho Ñöùc Formosus. Trong thôøi gian naøy luaân 34

lyù suy ñoài traàm troïng, ngöôøi ta cho ngaøi coù quan heä xaùc thòt vôùi Marozia vaø caùc phuï nöõ khaùc. 120.

Anastasius III (911-913): Ngaøi laø ngöôøi ñaïo ñöùc. Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi dieãn ra moät cuoäc trôû laïi Kitoâ giaùo cuûa ngöôøi Norman, nhoùm ngöôøi naøy ñònh cö ôû khu vöïc phía baéc cuûa nöôùc Phaùp vaø khu vöïc naøy mang teân Normandie töø danh xöng cuûa hoï.

121.

Lando (913-914): Khoâng coù moät söï thaät ñaùng keå naøo veà ngaøi. Coù theå ngaøi cheát caùch thaûm thöông.

122.

John X (914-928): Coù leõ ngaøi laø con cuûa Marozia vaø Sergio III. Ngaøi coù söùc maïnh vaø duõng caûm ñeå choáng laïi baàu khí baïo ñoäng vaø thoái naùt ñang bao truøm Roâma, nhöng ngaøi sôùm bò côn loác ñoù choân vuøi. Marozia toáng nguïc ngaøi vaø tröø khöû ngaøi ôû ñoù.

123.

Leo VI (928-928): Ngaøi ñöôïc ñaéc cöû do yù muoán cuûa Marozia. Trong suoát 7 thaùng trieàu giaùo hoaøng, ngaøi doàn söùc vaøo vieäc thieát laäp hoaø bình giöõa caùc gia ñình Roâma thuoäc doøng 35

doõi quyù toäc ñaày hieáu chieán. Ngaøi soáng moät ñôøi khieâm nhöôøng vaø laønh thaùnh. 124.

Stephen VII (VIII) (928-931): Ngaøi cuõng ñaéc cöû giaùo hoaøng nhôø söï uûng hoä cuûa Marozia. Vaøi tu vieän nôï ngaøi veà nhöõng ñaëc aân maø ngaøi ban cho hoï.

125.

John XI (931-935): Baø Marozia, meï cuûa ngaøi, ñaõ daøn xeáp ñeå cho ngaøi ñöôïc ñaéc cöû giaùo hoaøng ñöông khi ngaøi môùi vöøa 25 tuoåi. Anh cuûa ngaøi, Alberic II, khuaáy ñoäng daân chuùng choáng laïi Hugh Provence, taân ñeä tam phu quaân cuûa Marozia. Chính Alberic II ñöôïc hoaøng töû coâng chuùng vaø thöôïng nghò só Roâma phong vöông. OÂng haõm haïi meï mình vaø boû tuø Ñöùc John. Ñöùc John qua ñôøi khi môùi 30 tuoåi.

126.

Leo VII (936-939): Ngaøi ñaït ñöôïc hieäp ñònh vôùi Alberic II raèng Alberic naém quyeàn daân söï coøn Ñöùc Giaùo Hoaøng naém quyeàn toân giaùo. Ñöùc Leo laø moät tu só doøng Benedictine neân ngaøi quan taâm ñaëc bieät ñeán vieäc caûi toå caùc doøng tu. Ngaøi laøm raát nhieàu vieäc trong ñoù ngaøi cho xaây laïi tu vieän Thaùnh Phaoloâ fuori le mura. 36

127.

Stephen VIII (IX) (939-942): Ngaøi ñöôïc ñaéc cöû giaùo hoaøng vôùi söï pheâ chuaån cuûa Alberic vaø phaûi chòu ñöïng söï hieän dieän raát khoù chòu cuûa Alberic ôû Roâma. Trong nhöõng naêm ñoù Berengar II ñöôïc laøm vua nöôùc YÙ qua caùch bieåu quyeát hoan hoâ nhieät lieät.

128.

Marinus II (942-946): Ñöùc Marinus cuõng cai trò Giaùo Hoäi döôùi söï chinh phuïc cuûa yù muoán vaø ñaëc lôïi cuûa Alberic. Ngaøi cuõng daán thaân caûi toå caùc tu vieän vaø xen vaøo luaät doøng cuûa caùc doøng tu naøy.

129.

Agapitus II (946-955): Vò theá cuûa Alberic bò suy yeáu traàm troïng, ñieàu naøy laøm cho Agapito coù theå xoaù boû phaàn naøo ñoù quyeàn theá xaâm nhaäp cuûa Alberic. Tuy nhieân, maây muø môùi laïi xuaát hieän cuoán chaân trôøi: Otto I. Naêm 954 Alberic II baêng haø, Roâma ñöôïc giaûi phoùng.

130.

John XII (955-964): Ngaøi laø con cuûa Alberic II vaø ñöôïc ñaéc cöû giaùo hoaøng ôû tuoåi 18. Ngaøi gaëp phaûi xung ñoät vôùi Otto khi oâng naøy ñeán YÙ ñeå tranh thuû ñôøi soáng phoùng tuùng cuûa giaùo hoaøng maø truaát pheá giaùo hoaøng, uûng 37

hoä thö kyù cuûa Ñöùc John XII laø Leo laøm giaùo hoaøng. OÂng tuyeân boá cuoäc baàu choïn giaùo hoaøng phaûi ñöôïc söï pheâ chuaån cuûa hoaøng ñeá. Ñöùc John troán khoûi Roâma vaø sau ñoù trôû laïi cuøng vôùi moät ñoäi quaân ñeå röûa haän. Nhöng ngaøi qua ñôøi ôû tuoåi 27 tröôùc khi Otto ñeán Roâma. 131.

Leo VIII (963-965): Ngaøi ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng do yù muoán cuûa Otto I vaø chöùc vò giaùo hoaøng cuûa ngaøi hoaøn toaøn vì quyeàn lôïi cuûa hoaøng ñeá ñoù. Ngaøi khoâng ñöôïc daân chuùng Roâma meán moä.

132.

Benedict V (964-966): Ngaøi ñöôïc baàu choïn laøm giaùo hoaøng laø do coâng chuùng sau khi John XII qua ñôøi vaø ñeå phaûn ñoái laïi Ñöùc Leo VIII. Hoaøng ñeá xem ngaøi nhö laø moät phaûn giaùo hoaøng (anti-pope), oâng boû tuø ngaøi vaø phaùt vaõng ngaøi ñeán Germany. Khi Ñöùc Leo VII qua ñôøi, Otto ñeå cho ngaøi ñöôïc trôû veà Roâma, vì oâng chòu nhöôïng boä yeâu caàu dai daúng cuûa daân chuùng Roâma. Song Ñöùc Benedict qua ñôøi taïi Hamburg. Söï ñaéc cöû cuûa caû hai Ñöùc Leo vaø Benedict ñeàu ñöôïc Giaùo Hoäi nhìn nhaän.

38

133. John XIII (965-972): Ngaøi sinh ôû Roâma trong gia ñình Crescentius. Ngaøi bò Otto aùp ñaët vì theá ngaøi khoâng ñöôïc coâng chuùng Roâma chaáp nhaän. Bò buoäc phaûi ñi troán, ngaøi aån naùu ôû choã hoaøng töû Benevento. Ngaøi keâu goïi hoaøng ñeá can thieäp. Otto ñeán YÙ vaø ôû ñoù khoâng döôùi 6 naêm, trong suoát khoaûng thôøi gian ñoù oâng ra leänh cho Ñöùc Giaùo Hoaøng phong hoaøng ñeá cho con trai mình laø Otto II laøm keá vò. 134. Benedict VI (973-974): Trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi choùng vaùnh ôû vaøo luùc cao traøo xung ñoät giöõa ñaûng phaùi uûng hoä Otto II vôùi ñaûng phaùi choáng laïi ngöôøi Ñöùc. Ngaøi 2 laàn bò giam giöõ ôû Castel Sant’s Angelo. Ñaûng phaùi choáng Ñöùc tieáp tuïc ñaáu tranh, trong soá nhöõng ngöôøi chòu haäu quaû coù Ñöùc Benedict, ngaøi bò xieát coå vaø neùm xuoáng soâng Tiber. Veà sau thi haøi cuûa ngaøi ñöôïc vôùt leân vaø choân caát taïi Vatican Grottoes. 135. Benedict VII (974-983): Sinh ôû Roâma trong gia ñình Baùc Töôùc Tuscolo, tuy nhieân ngaøi laø ngöôøi uûng hoä Ñöùc. Otto II baêng haø ôû tuoåi môùi vöøa 28 vaø con trai nhoû laø Otto III leân keá vò. Ñoù laø moät cô hoäi ngaøn vaøn cho ñaûng phaùi choáng 39

Ñöùc – gia ñình Crescentius – gaây ra nhöõng cuoäc naùo loaïn baïo löïc vaø cheát choùc ñuû thöù. 136. John XIV (938-984): Thôøi kyø hoãn mang dieãn ra khaép nôi ôû Roâma. Moät nhaân vaät Francone naøo ñoù ñaõ lôïi duïng thôøi cô ñeå leân ngoâi giaùo hoaøng moät laàn nöõa. OÂng cuõng thaønh coâng nhö vaäy vôùi Ñöùc Benedict VI nhöng vì lyù do naøy maø oâng bò löu ñaày ñeán Constantinople. OÂng loaïi tröø ñöôïc Ñöùc John baèng vieäc giam giöõ ngaøi ôû Castel Sant’s Angelo, taïi ñaây Ñöùc John ñaõ qua ñôøi vì ñoùi vaø haønh haï. Franco duy trì ñòa vò ôû Roâma ñöôïc 1 naêm vaø cheát vì bò aùm saùt. 137. John XV (985-996): Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi raát daøi, coù leõ ñöôïc vaäy laø nhôø vaøo moái quan heä toát ñeïp vôùi caû gia ñình Crescentius vaø trieàu ñình hoaøng ñeá. Ngaøi raát quan taâm ñeán vieäc tích luyõ cuûa caûi vaø quyeàn löïc trong gia ñình mình. 138. Gregory V (996-999): Ngaøi sinh ôû Saxony vaø trôû thaønh giaùo hoaøng do yù muoán cuûa ngöôøi anh hoï, Otto III. Caùc söï naùo loaïn môùi do gia ñình Crescentius kích ñoäng ñaõ buoäc ngaøi phaûi troán 40

ñeán Padova. Otto ñeán giuùp ngaøi vaø cheùm ñaàu gia ñình quyù toäc Crescentius. Ñöùc Gregory qua ñôøi vì beänh soát reùt ôû tuoåi 27. 139. Silvester II (999-1003): Ngaøi laø giaùo hoaøng ngöôøi Phaùp ñaàu tieân. Otto III choïn Ñöùc Silvester vì ngaøi laø gia sö rieâng cuûa oâng. Ngaøi coá gaén vöïc daäy neàn luaân lyù cuûa giôùi tu só nhöng thaønh coâng chaúng bao nhieâu vì söï vieäc ngaøy caøng taêng daàn leân vaø phoå bieán trong taát caû moïi haøng nguõ giaùo hoäi. Otto III baêng haø, John Crescentius trôû thaønh ngöôøi chuû môùi cuûa Roâma vaø ngay laäp töùc coá thaâu toùm giaùo hoaøng veà tay mình. 140. John XVII (1003-1003): Ngaøi ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng do yù muoán cuûa John Crescentius. Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi toàn taïi ñöôïc 6 thaùng, vaø khoâng coù bieán coá gì quan troïng xaûy ra. 141. John XVIII (1004-1012): Ngaøi phong cho Henry II Bavaria laøm vua nöôùc YÙ ôû Pavia. Thaønh phoá naùo loaïn vì söï laøm phaät loøng quaân Ñöùc. Theá laø Henry ñaõ chinh phaït vaø cöôùp phaù thaønh phoá. Ñöùc John khoâng can thieäp ñeå ngaên 41

chaën söï tieâu vong cuûa thaønh phoá. Ngaøi höu vaø qua ñôøi ôû tu vieän Thaùnh Phaoloâ beân ngoaøi thaønh phoá. 142. Sergius IV (1009-1012): Ngaøi thuoäc gia ñình baù töôùc Tuscolo. 143. Benedict VIII (1012-1024): Ngaøi thuoäc gia ñình baù töôùc Tuscolo. Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi quaân Saracen bò ñaùnh baïi. Ngaøi quy ñònh haøng giaùo só khoâng ñöôïc keát hoân vaø ngaøi choáng laïi vieäc buoân thaàn baùn thaùnh vaø thaùch ñaáu. 144. John XIX (1024-1032): Ngaøi laø moät thaønh vieân trong gia ñình baù töôùc Tuscolo vaø laø anh em vôùi Ñöùc Benedict VIII. Ngaøi phong vöông cho Conrad II. Nhôø söï baûo veä cuûa hoaøng ñeá, Ñöùc John coù ñöôïc moät vò theá maïnh meõ ñoái vôùi Constantinople. Ngaøi uûng hoä Guido Arezzo, ngöôøi phaùt minh ra kyù hieäu aâm nhaïc. 145. Benedict IX (1032-1044): Ngaøi laø chaùu cuûa hai vò tieàn nhieäm. Ñöùc Benedict ñaéc cöû sau ba laàn baàu (laàn ñaàu tröôùc khi ngaøi môùi 12 tuoåi) vaø hai laàn bò truaát pheá. Ngaøi soáng moät cuoäc ñôøi phoùng tuùng vaø ñaùng traùch. Tuy theá maø caû giôùi 42

giaùo só vaø daân chuùng ñeàu chaáp nhaän ngöôøi chæ rieâng gia ñình Crescentius thì khoâng. Ngaøi bò truaát pheá theo sau moät cuoäc noåi daäy cuûa daân chuùng do gia ñình Crescentius laõnh ñaïo. 146. Silvester III (1045-1045): Ngaøi ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng theá Ñöùc Benedict, nhöng bò truaát pheá – taïi vò chæ ñöôïc 5 ngaøy sau khi ñaéc cöû – do söï can thieäp cuûa baù töôùc Tuscolo, chính Tuscolo ñöa Ñöùc Benedict veà laïi Roâma. Ngöôøi ta khoâng bieát gì veà caùi cheát cuûa Ñöùc Silvester. 147. Benedict IX (1045-1046): Ñöùc Benedict ñöôïc trôû laïi vôùi cöông vò giaùo hoaøng nhöng cuõng chæ ñöôïc 21 ngaøy ngaøi ñaõ ñoåi chöùc giaùo hoaøng cho Ñöùc Gregory VI ñeå laáy moät khoaûng tieàn lôùn. Söï kieän naøy phaûn aùnh xaùc ñaùng veà ñôøi soáng ñöông thôøi. 148. Gregory VI (1045-1046): Ngaøi laø thaønh vieân cuûa gia ñình Pierleoni. Ñöùc Greogory ngay laäp töùc baét tay vaøo vieäc ñoåi môùi caùc taäp tuïc vaø laäp laïi traät töï ôû Roâma, nhöõng haäu quaû do trieàu giaùo hoaøng cuûa Ñöùc Benedict ñeå laïi. Ngaøi thieát laäp quaân ñoäi giaùo hoaøng ñaàu tieân vôùi 43

muïc ñích giaûi phoùng vaø baûo veä laõnh thoå cuûa Giaùo Hoäi. Bò aùp löïc thoaùi vò, Ñöùc Greogry töï ñi nghæ höu ôû tu vieän Cluny, taïi ñaây ngaøi ñöôïc giuùp ñôõ bôûi Hildebrand Soana, veà sau laø Ñöùc Gregory VII, cho ñeán maõn ñôøi. 149. Clement II (1046-1047): Ngaøi sinh ôû Saxony. Ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng do yù muoán cuûa Henry III nhaèm chaám döùt tình traïng laém tai tieáng hieän taïi, ngaøi ñöôïc giôùi giaùo só vaø daâng Roâma nhìn nhaän. Ngaøi ñöa ra quyeát ñònh raèng taát caû moïi giaùo hoaøng ñeàu phaûi do hoaøng ñeá boå nhieäm. Treân ñöôøng töø Ñöùc veà Roâma ngaøi ñaõ qua ñôøi ôû Bamberg vaø ñöôïc an taùng taïi ñaây. 150. Benedict IX (1047-1048): Laàn thöù 3 gia ñình baù töôùc Tuscolo laïi ñöa Ñöùc Benedict veà laøm giaùo hoaøng. May maén thay cho söï thieän haûo cuûa Giaùo Hoäi khi ngaøi nghe theo lôøi khuyeân khoân ngoan cuûa tu só Bartholomew vaø ngaøi ñaõ veà höu ôû tu vieän Grottaferrata, gaàn Roâma, ngaøi ñaõ qua ñôøi vaø ñöôïc an taùng taïi ñaây. 151. Damasus II (1048): Ngaøi sinh ôû Bavaria vaø laø giaùm muïc Brixen. Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi 44

chæ ñöôïc coù 23 ngaøy, ngaøi cheát vì soát reùt ôû Palestrina. 152. Leo IX, T (1049-1054): Ngaøi sinh ôû Alsatia. Muïc tieâu cuûa ngaøi laø ñem luaân lyù laïi cho Giaùo Hoäi ñang ngaøy caøng laø naïn nhaân cuûa vieäc buoân thaàn baùn thaùnh vaø tình traïng soáng chung ngoaøi hoân thuù. Ngaøi khoâng do döï trôû thaønh moät chieán binh choáng laïi quaân Norman ñeå baûo veä laõnh ñòa Giaùo Hoäi ôû phía nam nöôùc YÙ. Ngaøi bò baét laøm tuø binh. Ñeå ñöôïc traû töï do ngaøi ñaõ phaûi nhöôïng raát nhieàu thöù cho hoï. Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi xaûy ra söï chia lìa haún giöõa Giaùo Hoäi Roâma vaø caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông. 153. Victor II (1055-1057): Ngaøi sinh ôû Bavaria vaø laø baø con vôùi hoaøng ñeá Henry III. Nhöng ngaøi coá haïn cheá aûnh höôûng cuûa hoaøng ñeá trong caùc coâng vieäc cuûa Giaùo Hoäi, ñaàu tieân laø vieäc baàu cöû giaùo hoaøng. Muïc tieâu cuûa ngaøi laø xoaù boû naïn buoân thaàn baùn thaùnh vaø tình traïng soáng chung ngoaøi hoân thuù. Nhöng ngaøi khoâng ñöôïc toaïi nguyeän vì söï ñeà khaùng maïnh meõ maø ngaøi gaëp phaûi ngay trong nhöõng giôùi maø ngaøi ra söùc 45

caûi toå vaø cuõng vì ngaøi maát quaù sôùm do beänh soát reùt. 154. Stephen IX (X) (1057-1058): Ngaøi sinh ôû Lorraine, laø moät thaønh vieân trong gia ñình coâng töôùc cuûa xöù naøy. Ngaøi tieáp tuïc coâng vieäc phuïc hoài luaân lyù vaø vì muïc ñích naøy ngaøi phaùi Ñöùc Hoàng Y Hildebrand ñeán Ñöùc. Ngaøi cuõng qua ñôøi vì beänh soát reùt. 155. Nicholas II (1059-1061): Ngaøi sinh ôû Phaùp. Ngaøi tieáp tuïc cuoäc chieán ñöông ñaàu vôùi haøng giaùo só: caám vieäc boå nhieäm caùc ñòa vò trong Giaùo Hoäi ñeå thu tieàn (buoân thaàn baùn thaùnh); caùc linh muïc, nhöõng ngöôøi ñaõ coù vôï, ngaøi ra leänh phaûi ñeå vôï; giaùo daân bò caám khoâng ñöôïc phong chöùc cho caùc giaùm muïc maø laïi khoâng coù söï cho pheùp cuûa giaùo hoaøng. Ngaøi cuõng coøn quyeát ñònh raèng giaùo hoaøng chæ ñöôïc baàu choïn do hoàng y ñoaøn. 156. Alexander II (1061-1073): Ngaøi gaëp raéc roái trong cöông vò giaùo hoaøng cuûa ngaøi vì hoaøng ñeá Henry IV khoâng thöøa nhaän cuoäc ñaéc cöû cuûa ngaøi vaø cho ngaøi laø phaûn giaùo hoaøng (antipope), ngaøi laáy danh hieäu laø Honorius II. Tình 46

traïng naøy ñaõ kích ñoäng gaây ra nhieàu cuoäc noåi loaïn ñaãm maùu, trong suoát thôøi gian ñoù quaân Norman luoân ñöùng veà phía Giaùo Hoäi. 157. Gregory VII, T (1073-1085): Hildebrand Soana laø coâng ñoàng vieân cuûa khoâng döôùi 4 trieàu giaùo hoaøng. Ngaøi ñaõ phaûi ñöông ñaàu dai daún vôùi Henry IV vaø haäu quaû laø ngaøi ra vaï tuyeät thoâng hoaøng ñeá aáy. Ñöùc Gregory hai laàn trieäu taäp moät coâng ñoàng, trong coâng ñoàng ñoù ngaøi ban haønh Saéc Leänh “Dictatus Papae” noåi tieáng, Saéc Leänh naøy khaúng ñònh quyeàn toái thöôïng cuûa giaùo hoaøng vôùi tö caùch ñaïi dieän cuûa thaàn quyeàn. Chính giaùo hoaøng môùi laø ngöôøi ban cho hoaøng ñeá quyeàn cai trò chöù khoâng phaûi ngöôïc laïi. Chính Henry coá hoaø giaûi neân ñaõ ñeán gaëp giaùo hoaøng ôû Canossa vaø oâng ñaõ phaûi chôø beân ngoaøi laâu ñaøi ñeán ba ngaøy ba ñeâm tröôùc khi ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng tieáp kieán. Khi trôû veà Ñöùc oâng nghó ngay ñeán chuyeän traû thuø. Moät laàn nöõa oâng trôû laïi YÙ, cho vaây haõm vaø xaâm chieám ñöôïc Roâma. Chính Robert Guiscard ñaõ cöùu Ñöùc Gregory, ñöa ngaøi ñeán Salerno vaø ngaøi qua ñôøi taïi ñaây. 47

158. Victor III, CP (1086-1087): Ngaøi tuyeät ñoái ñöôïc choïn bôûi Ñöùc Gregory, song ngaøi caûm thaáy khoâng phaûi khi theá choã vaøo ñòa vò ñoù. Cho neân ngaøi nghó ñeán vieäc töø chöùc vaø veà höu ôû Montecassino. Sau moät naêm ngaøi trôû laïi Roâma. Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi, ngaøi ñöôïc nöõ baù töôùc Mathilde Canossa giuùp ñôõ vaø ñöôïc Robert Guiscard baûo veä. Nhöng chæ sau moät thôøi gian ngaén ngaøi veà laïi tu vieän Montecassino. 159. Urban II, CP (1088-1099): Ngaøi sinh gaàn ôû Reims taïi Phaùp. Ngaøi laïi ra vaï tuyeät thoâng Henry IV vaø phaûn giaùo hoaøng Clement III, ngaøi kieân quyeát ñaáu tranh cho ñeán khi Clement boû Roâma lui veà Lombardy. Ñöùc Urban toå chöùc cuoäc Thaäp Töï Chinh Ñaàu Tieân ñeå giaûi phoùng Moä Thaùnh. Nhöng ngaøi qua ñôøi tröôùc khi quaân ñoäi Kitoâ giaùo chieám ñöôïc Jerusalem. 160. Paschal II (1099-1118): Taïi moät coâng ñoàng ôû Lateran ngaøi laïi ra vaï tuyeät thoâng Henry IV vaø Clement III, vì Clement tranh thuû söï troáng ngoâi ñaõ trôû laïi Roâma. Ngaøi phaûi ñöông ñaàu vôùi Henry V, trong khi oâng naøy truaát pheá cha 48

mình laø Henry IV. Nguyeân nhaân cuûa cuoäc tranh chaáp cuõng chæ laø: moät trong hai quyeàn löïc, quyeàn löïc naøo seõ laø toái thöôïng ? Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi coù nhöõng doøng hieäp só khaùc nhau ra ñôøi: Hieäp Só Ñeàn Thôø, Hieäp Só Teutonic, Hieäp Só Beänh Vieän. 161. Gelasius II (1118-1119): Trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi ngaén nguûi vaø eâ cheà ñau khoå. Vöøa môùi nhaäm chöùc ngaøi bò phe phaùi cuûa Henry V do Frangipane caàm ñaàu taán coâng. Moät laàn nöõa Henry V bò vaï tuyeät thoâng, trong khi ñoù, oâng naøy laïi boå nhieäm moät phaûn giaùo hoaøng (antipope) thöù naêm. Laïi moät cuoäc noåi daäy môùi do Frangipane caàm ñaàu ñaõ laøm cho ngaøi phaûi nghe theo oâng naøy vaø veà nghæ höu ôû tu vieän Cluny, ngaøi ôû ñaây cho ñeán khi qua ñôøi. 162. Callistus II (1119-1124): Sinh ôû Phaùp vaø ñöôïc ñaéc cöû ôû Cluny. Ngaøi ñaït ñöôïc moät söï thoaû thuaän vôùi hoaøng ñeá qua vieäc kyù Hieäp Öôùc Worms theo ñoù moät luaät leä daønh cho vieäc baàu cöû caùc giaùm muïc ñöôïc thieát laäp. Ñöùc Callistus cho trieäu taäp Coâng Ñoàng Lateran I vaø taïi ñaây cuoäc Thaäp Töï Chinh II ñöôïc phaùt ñoäng. 49

163. Honorius II (1124-1130): Gia ñình Frangipane ñaùnh traùo söï öùng cöû cuûa mình vôùi öùng cöû vieân cuûa gia ñình Pierleoni. Ngaøi noã löïc hình thaønh neân moät lieân hieäp caùc hoaøng töû Kitoâ giaùo ñeå thaùnh chieán. Söùc khoeû raát keùm, ngaøi ñaõ veà höu ôû tu vieän San Gregorio taïi Celio. 164. Innocent II (1130-1143): Ngaøi ñöôïc ñaéc cöû do yù muoán cuûa gia ñình Frangipane vaø bò choáng ñoái bôûi Anacletus II, öùng cöû vieân cuûa gia ñình Pierleoni. Ngaøi keâu cöùu Lothair Saxony, keá nhieäm cuûa Henry V, ñoåi laïi ngaøi phong vöông cho oâng naøy. 165. Celestine II (1143-1144): Vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Thaùnh Bernard, ngaøi coá gaéng giaûi quyeát xung ñoät vaø tranh luaän trong Giaùo Hoäi, nhöng keát cuïc chaúng ñi ñeán ñaâu. Bò haêm doaï bôûi nhöõng cuoäc noåi loaïn môùi, ngaøi ñaõ veà höu ôû moät tu vieän ñöôïc coâng söï hoaù, cuoäc ñôøi ngaøi keát thuùc taïi ñaây. 166. Lucius II (1144-1145): Tình hình ôû Roâma voâ cuøng nguy caáp. Tu só Arnold da Brescia phaùt bieåu moät caùch kòch lieät choáng laïi loái soáng voâ luaân cuûa haøng giaùo só. Giordano Pierleoni toå 50

chöùc moät vieän nguyeân laõo vaø moät noäi caùc cuøng tuyeân boá quyeàn theá tuïc cuûa caùc giaùo hoaøng töø ñaây bò baõi boû. Ñöùc Lucius ñieàu ñoäng quaân ñoäi vaø ñaõ bò töû thöông trong moät traän chieán. 167. Eugene III, CP (1145-1153): Ngaøi xoay xôû ñeå toå chöùc tieán haønh cuoäc Thaäp Töï Chinh II nhöng roài cuõng nhö moät tieáng la vang leân roài bieán maát. Vôùi söï haäu thuaãn cuûa Frederick Barbarossa, ngaøi höùu seõ phong vöông cho oâng naøy, ngaøi ñöôïc trôû laïi Roâma. Ñöùc Eugene ra vaï tuyeät thoâng Arnaldo da Brescia vaø truïc xuaát oâng naøy khoûi Roâma. Ngaøi pheâ chuaån Doøng Chieán Só Toái Cao (Doøng Hieäp Só Malta). 168. Anastasius IV (1153-1154): Moät khoaûng thôøi gian khaù bình yeân trong Giaùo Hoäi döôùi quyeàn ñieàu khieån cuûa ngaøi. Ngaøi xaùc nhaän Doøng Hieäp Só Malta, cho pheùp hoï nhaän quaø bieáu cuûa caùc tín höõu ngoan ñaïo. 169. Hadrian IV (1154-1159): Ngaøi sinh ôû London thuoäc taàng lôùp thaáp keùm. Ñöùc Hadrian baát chaáp moïi chuyeän ñeå baûo veä quyeàn toái thöôïng cuûa Giaùo Hoäi treân hoaøng ñeá, neân ñaây laø moät 51

thaùch thöùc ñoái vôùi Frederick Barbarossa. Trong suoát cuoäc gaëp vôùi ngaøi ôû Sutri, hoaøng ñeá khoâng muoán giöõ baøn ñaïp ñeå côõi leân ngöïa cho Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø Ñöùc Hadrian töø choái hoân xin loãi oâng aáy. Nhöõng xích mích giöõa Barbarossa vaø Hadrian ñöa Ñöùc Giaùo Hoaøng moät laàn nöõa sít laïi gaàn vôùi ngöôøi Norman. 170. Alexander III (1159-1181): Sau nhieàu naêm xích mích vôùi Frederick – cuõng nhö vôùi nhieàu phaûn giaùo hoaøng (anti-pope) khaùc do oâng naøy baàu leân – giôø ñaây coù ñöôïc tieáng noùi chung vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng, trong ñoù lyù do chính laø söï chieán baïi cuûa hoaøng ñeá trong traän Legnano döôùi tay cuûa Lieân Hieäp Lombard. Hoaøng ñeá ñaõ phaûi chaáp nhaän vaøi ñieàu kieän nhuïc nhaõ ngoaïi leä, song maëc duø theá, oâng ta nghó ñeán chuyeän traû thuø. Daàn hoài, Ñöùc Alexander gaëp phaûi khoù khaên trong cuoäc soáng, vì vaãn coøn moät beø phaùi thaân hoaøng ñeá maïnh meõ ôû Roâma choáng laïi giaùo hoaøng. 171. Lucius III (1181-1185): Frederick Barbarossa giuùp ñôõ ngaøi vôùi loøng quyù troïng ngay caû ñang khi vaãn duy trì söï trung thaønh vôùi Alexander III. Vì nhöõng loän xoän khoâng ngôùt ngaøi ñònh cö 52

ôû Verona vaø khoâng heà trôû laïi Roâma nöõa. Ñöùc Lucius ban haønh moät theå cheá ñeå traán aùp caùc laïc giaùo ñang khueách tröông. Moät trong nhöõng laïc giaùo ñaàu tieân traû giaù laø Waldes. 172. Urban III (1185-1187): Ñöùc Urban cuõng phaûi ñöông ñaàu gay gaét vôùi Barbarossa moät caùch ñaëc bieät sau cuoäc keát hoân giöõa con trai cuûa Frederick Barbarossa vôùi con gaùi cuûa Roger Sicily. Ngaøi qua ñôøi ñoät ngoät taïi Ferrara khi ñöôïc tin Saladin ñaõ vaøo ñöôïc Jerusalem. 173. Gregory VIII (1187-1187): Trieàu ñaïi cuûa ngaøi raát ngaén vaø chæ moãi moät moái baän taâm laø cuoäc Thaäp Töï Chinh III. Ngaøi coá keùo Barbarossa vaøo cuoäc thaùnh chieán naøy, nhöng hoaøng ñeá moät möïc khoâng chòu vôùi thaùi ñoä thuø haèn Giaùo Hoäi. 174. Clement III (1187-1191): Ngaøi laïi trôû veà Roâma vaø laøm hoaø vôùi Frederick Barbarossa. Ngaøi toå chöùc cuoäc Thaäp Töï Chinh III trong ñoù coù söï tham gia cuûa Venice, Pisa, Genoa vaø caùc vua chuùa chính ôû Chaâu AÂu. Trong cuoäc chieán naøy Barbarossa bò thieät maïng. 53

175. Celestine III (1191-1198): Ngaøi phong vöông cho Henry VI, con trai cuûa Frederick. Henry, moät con ngöôøi cöïc kyø ngaïo maïn, ñaõ xaâm chieám toaøn boä nöôùc YÙ ñoàng thôøi taùch Apulia vaø Sicily ra khoûi Norman. OÂng cheát baát ñaéc kyø töû ôû tuoåi 32 vaø vöông quoác cuûa oâng chuyeån vaøo tay con trai Frederick II. Ñöùc Celestine qua ñôøi ôû tuoåi 92. 176. Innocent III (1198-1216): Ngaøi ñaéc cöû naêm 38 tuoåi. Ngaøi coù ñöôïc söï khoân ngoan thieân phuù. Muïc ñích chính cuûa ngaøi laø laáy laïi thanh theá cho Giaùo Hoäi. Ñöùc Innocent ñeà xuaát cuoäc Thaäp Töï Chinh IV, song ñoaøn vieãn chinh ñoù laø moät ñaïi hoaï thöïc söï. Ngaøi khuyeán khích Thaùnh Phanxicoâ Assisi maëc duø ngaøi khoâng bao giôø pheâ chuaån doøng tu cuûa thaùnh nhaân. Ngaøi pheâ chuaån Doøng Dominican. Ngaøi trieäu taäp Coâng Ñoàng Lateran IV, taïi ñaây taát caû caùc tín lyù cô baûn veà ñöùc tin ñöôïc pheâ chuaån. Ngaøi cheát yeåu ôû tuoåi 57 do bò beänh soát reùt taán coâng. 177. Honorius III (1216-1227): Ngaøi xoay sôû ñeå tieán haønh cuoäc Thaäp Töï Chinh V vaø roài cuõng keát thuùc trong eâ cheà. Ñaëc bieät, ngaøi raát quan taâm ñeán caùc khía caïnh kyû luaät vaø nguyeân taéc 54

trong vieäc baàu cöû giaùo hoaøng vaø giaùm muïc baèng caùch baûo veä nguyeân taéc vaø nghi leã. Ngaøi döùt khoaùt pheâ chuaån luaät doøng Franciscan vaø Dominican cuõng nhö xaùc nhaän luaät doøng Carmelits. 178. Gregory IX (1227-1241): Gregory ñaõ phaûi ñöông ñaàu vôùi söï ngheânh ngang ngaïo maïn cuûa Frederick II. Ñöùc Gregory tuyeät thoâng oâng ta hai laàn. Teân tuoåi ngaøi gaén lieàn vôùi Toaø AÙn Truy Toaø. Ngaøi phong thaùnh cho Phanxicoâ Assisi, Anthony Padua vaø Dominick Guzman. 179. Celestine IV (1241-1241): Vì cuoäc baàu cöû cuûa ngaøi maø coù söï baát ñoàng trong hoàng y ñoaøn. Vieän tröôûng laõo vaø coâng chuùng khoâng giöõ ñöôïc kieân nhaãn vaø hoï khoaù cöûa nhoát caùc hoàng y – ñoàng theo doõi raát chaët– trong Ñieän Septizonium coå kính, cho ñeán khi caùc hoàng y baàu choïn ñöôïc giaùo hoaøng. Vì quaù giaø vaø beänh taät ngaøi qua ñôøi sau khi ñaéc cöû chæ môùi ñöôïc 17 ngaøy. 180. Innocent IV (1243-1254): Sau hai naêm troáng ngoâi giaùo hoaøng ngaøi ñöôïc ñaéc cöû ôû Anagni. Ngaøi ñoái xöû cöùng raén vaø maïnh meõ vôùi 55

Frederick vì vaäy oâng naøy ñaõ phaûi troán chaïy khoûi Roâma. Hoaøng ñeá cheát naêm 1250 vaø Ñöùc Innocent cuoái cuøng cuõng veà ñöôïc Roâma. Döôùi trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi dieãn ra cuoäc Thaäp Töï Chinh VII vaø keát thuùc coøn eâ cheà hôn nhöõng laàn tröôùc. 181. Alexander IV (1245-1261): Ngaøi tuyeät thoâng Manfred, vua môùi cuûa Apulia vaø Sicily. Roâma laïi trôû thaønh moät nôi khoâng an toaøn ñoái vôùi giaùo hoaøng, vì vaäy ngaøi troán ñeán Viterbo. Ngaøi phong thaùnh cho Thaùnh Claire vaø ra saéc leänh nhìn nhaän naêm daáu thaùnh treân ngöôøi Thaùnh Phanxicoâ laø thaät. Ñaëc bieät, ngaøi chieán ñaáu choáng laïi phong traøo “Flagellants” (töï haønh xaùc baèng roi), phong traøo naøy ñang lan roäng ôû Perugia. 182. Urban IV (1261-1264): Ngaøi sinh ôû Phaùp trong moät gia ñình coù nguoàn goác taàm thöôøng. Ngaøi töø choái nhìn nhaän Manfred laø vua cuûa Sicily vì vaäy Manfred xaâm chieám Laõnh Ñòa Giaùo Hoaøng. Ñöùc Urban xin vua Phaùp giuùp ñôõ, ngaøi ban cho oâng naøy laøm vua Sicily. OÂng naøy laïi ñeà xuaát ngöôøi anh em cuûa mình laø Charles d’Anjou. Ñöùc Urban thieát laäp ngaøy thaùnh 56

Corpus Domini. Ngaøi boå sung luaät leä cuûa Toaø AÙn Truy Taø. 183. Clement IV (1265-1268): Ngaøi sinh ôû Phaùp. Tröôùc khi trôû thaønh giaùo só ngaøi laø moät quaân nhaân vaø roài laøm thö kyù cho vua Louis IX. Ngaøi phong vöông cho Charles d’Anjou, oâng naøy ñaùnh baïi ñöôïc Manfred. Ngaøi khôi daäy cuoäc Thaäp Töï Chinh VIII vaø cuõng laø laàn cuoái cuøng, song keát thuùc cuõng chæ laø moät söï thaát baïi. Ñöùc Clement qua ñôøi ôû Viterbo nôi maø ngaøi vaãn luoân ñöôïc nhôù ñeán. 184. Gregory X, CP (1271-1276): Cuoäc baàu cöû ngaøi laø daøi nhaát trong lòch söû ôû Viterbo, quaù caêng thaúng coâng chuùng ñaõ dôõ maùi nhaø nôi maø hoàng y ñoaøn ñang tieán haønh nhöõng cuoäc ñaøm phaùn khoâng cuøng. Ñeå caân baèng quyeàn löïc thaùi quaù maø Charles d’Anjou ñang naém giöõ, ngaøi trao vöông mieän ñeá vöông cho Rudolf Hapsburg. Daân chuùng yeâu meán Ñöùc Gregory vaø tuyeân boá ngaøi laø moät vò thaùnh. 185. Innocent V, CP (1276-1276): Ngaøi sinh ôû Phaùp. Ngaøi baûo veä caùc doøng tu vaø hoái thuùc hoï nghieâm ngaët giöõ luaät doøng. Söï thaùnh thieän cuûa 57

ngaøi ñöôïc coâng chuùng nhìn nhaän vaø goïi ngaøi laø “chaân phöôùc”. 186. Hadrian V (1276-1276): Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi quaù ngaén nguûi ñeán ñoä ngaøi chöa kòp ñaêng quang, bôûi vì leã ñaêng quang bò hoaõn laïi ñeå ngaøi ñi chöõa beänh ôû Viterbo. 187. John XXI (1276-1277): Ngaøi sinh ôû Lisbon vaø laø moät baùc só noåi tieáng. Thöïc söï khoâng gioûi laém trong laõnh vöïc chính trò vaø giaùo hoäi, Ñöùc John ñeå cho Hoàng Y Orsini coi soùc Giaùo Hoäi trong khi ñoù ngaøi tieáp tuïc queân mình vôùi vieäc nghieân cöùu. Vì giaø vaø beänh taät, ngaøi nghæ höu ôû Viterbo, nhöng ngaøi laø naïn nhaân cuûa vuï suïp ñoå cung ñieän nôi ngaøi cö truù. 188. Nicholas III (1277-1280): Ngaøi oån ñònh ngai vò ôû Vatican vaø soáng ôû ñoù haàu heát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi. Vôùi yù ñònh ñoù ngaøi ñaõ cho xaây döïng moät cung ñieän vaø noù ñaët neàn moùng ban ñaàu cho Ñieän Vatican. Ngaøi cuõng coøn xaây döïng caùc khu vöôøn vaø noåi tieáng laø “Passetto di Borgo”. Ngaøi mang tieáng laø gia ñình trò vaø buûn xæn. 58

189. Martin IV (1277-1280): Ngaøi sinh ra ôû Phaùp. Thöïc ra cuoäc ñaéc cöû cuûa ngaøi laø do aùp löïc cuûa Charles d’Anjou, moät ngöôøi baïn cuûa ngaøi. Döôùi trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi noå ra moät cuoäc noåi loaïn ñaãm maùu vaø khoác lieät choáng laïi ngöôøi Phaùp ôû Sicily, ngaøy nay ngöôøi ta goïi noù laø “the Sicilian Vespers” (Ñeâm ñen treân ñaûo Sicily). Ñöùc Martin tuyeät thoâng taát caû nhöõng ai choáng laïi Charles, nhöng khi Charles baêng haø Ñöùc Giaùo Hoaøng Martin ñaõ phaûi troán chaïy khoûi Roâma. Ngaøi ñònh cö ôû Perugia vaø qua ñôøi taïi ñaây. 190. Honorius IV (1285-1287): Ngaøi sinh ra trong gia ñình Savelli. Ngay laäp töùc ngaøi coá gaéng laäp laïi traät töï cho Roâma. Ngaøi ñöùng veà phía Angevins vaø khoâng coâng nhaän Peter Aragon laø vua cuûa Sicily. Ngaøi giôùi thieäu cho Ñaïi Hoïc Paris ngaønh nghieân cöùu veà caùc ngoân ngöõ ñoâng phöông. 191. Nicholas IV (1288-1292): Ngaøi laø giaùo hoaøng ñaàu tieân thuoäc doøng Phanxicoâ sau moät naêm troáng ngoâi cuõng chæ vì nhöõng keû quaáy nhieãu taán coâng Roâma. Ngaøi ñaåy maïnh coâng cuoäc truyeàn giaùo ôû Mongols vaø Tartars. Ñöùc 59

Nicholas quyeát ñònh raèng moät nöûa thu nhaäp cuûa Giaùo Hoäi daønh cho hoàng y ñoaøn. Ngaøi cho khaûm Ñeàn Thaùnh John Lateran vaø Santa Maria Maggiore. 192. Celestine V, T. (1294-1294): Moät maãu ngöôøi minh baïch vaø ñôn giaûn, ngaøi coá gaéng caûi caùch vaø ñoåi môùi Giaùo Hoäi nhöng moïi döï phoùng cuûa ngaøi ñeàu bò haøng giaùo phaåm trong Giaùo Hoäi phaûn ñoái moät caùch döõ doäi. Ngaøi quyeát ñònh töø chöùc coù leõ do söï thuyeát phuïc coù tính vuï lôïi cuûa Hoàng Y Caetani ñaày tinh khoân, laø Ñöùc Boniface VIII sau naøy. 193. Noiface VIII (1295-1303): Moät con ngöôøi coù hoïc vaán vaø khaû naêng, ngaøi nhanh choùng ñem laïi traät töï cho Roâma. Ñöùc Boniface laø moät ngöôøi tin töôûng chaéc chaén vaøo quyeàn thieâng lieâng toái thöôïng vaø ñoù cuõng laø quyeàn toái cao cuûa Giaùo Hoäi. Ngaøi gaëp phaûi xung ñoät vôùi Philip IV, oâng hoaøng naøy ñaõ xuùc phaïm ngaøi qua hai söù thaàn vaø qua “caùi taùt tai Anagni” bæ oåi cuûa hai söù thaàn ñoù daønh cho ngaøi. 194. Benedict XI, CP (1303-1304): Ngaøi laø ngöôøi khieâm nhöôøng vaø tính tình hoaø giaûi. Ngaøi noái 60

laïi tình höõu nghò vôùi Philip IV vaø phuïc hoài moät phaàn cho Hoàng Y Colonna ngöôøi maø bò Ñöùc Boniface VIII döùt pheùp thoâng coâng. Nhöng ngaøi khoâng khoan nhöôïng ñoái vôùi Sciarra Colonna vaø Philip di Nogaret, laø nhöõng taùc giaû cuûa “caùi taùt” noåi tieáng. Coù leõ ngaøi cheát vì bò ñaàu ñoäc. 195. Clement V (1305-1214): Sinh ôû Phaùp. Cuoäc ñaéc cöû cuûa ngaøi laø moät cuoäc thoaû hieäp giöõa caùc hoàng y YÙ vôùi Philip IV. Bò aùp löïc bôûi Philip IV, Ñöùc Clement phuû nhaän coâng vieäc vaø caùc vaên kieän cuûa Ñöùc Boniface VIII. Moät laàn nöõa do yeâu caàu cuûa Philip ngaøi baõi boû doøng Hieäp Só Ñeàn Thôø, nhöõng ngöôøi sôû höõu moät khoaûng taøi xaûn keát xuø maø Philip muoán chieám ñoaït veà tay mình. Ngaøi dôøi ngai veà Avignon vaø thaønh laäp caùc ñaïi hoïc Perugia, Oxford vaø Orleans. 196. John XXII (1316-1334): Ngaøi laø ngöôøi Phaùp. Ngaøi ñaéc cöû sau 2 naêm troáng ngoâi giaùo hoaøng vaø ngaøi taïo ra ñöôïc moät baàu khí soáng ñaïo soâi noåi trong Giaùo Hoäi. Ñöùc John khôûi ñaàu ngaøy leã Chuùa Ba Ngoâi Chí Thaùnh vaø phong thaùnh cho Thaùnh Thomas Aquinas. Ngaøi cho xaây 61

döïng ñieän giaùo hoaøng Avignon vaø thaønh laäp toaø aùn Socra Rota. 197. Benedict XII (1334-1342): Sinh ôû Phaùp. Ngaøi hoaøn taát coâng trình cung ñieän giaùo hoaøng vaø daán thaân laøm vieäc ñeå deïp boû caùc teä naïn hoái loä trong toaø aùn giaùo hoaøng cuûa ñaày daãy caùc giaùm muïc vaø caùc giaùo só cao caáp. Ngaøi buoäc caùc giaùm muïc phaûi veà soáng vôùi giaùo phaän cuûa mình. Vôùi chính saùch nghieâm khaéc vaø quaûn lyù kinh teá cuûa mình, ngaøi ñaõ xoay sôû tích luyõ ñöôïc moät kho taøi saûn quyù baùu thöïc söï. 198. Clement VI (1342-1352): Sinh ôû Phaùp. Vôùi moät khoaûng thôøi gian ngaén nguûi ngaøi ñaõ phung phí saïch kho taøi saûn do ñaáng tieàn nhieäm daøy coâng tích luyõ. Ngaøi mua thaønh phoá Avignon cuûa Hoaøng Haäu Joanna I xöù Naples. Ban ñaàu ngaøi uûng hoä Cola di Rienzo ôû Roâma nhöng veà sau thì khoâng, khi maø Cola di Rienzo ñi ñeán moät cheá ñoä cai trò daân chuùng thaùi quaù vaø caùc gia ñình quyù toäc toå chöùc noåi loaïn, Cola di Rienzo bò baét vaø giaûi ñeán Ñöùc Giaùo Hoaøng ôû Avignon thì Ñöùc Giaùo Hoaøng ñaõ döùt pheùp thoâng coâng vaø toáng nguïc oâng ta. 62

199. Innocent VI (1352-1362): Ngaøi laø ngöôøi Phaùp. Ngaøi quyeát taâm toå chöùc laïi Laõnh Ñòa Giaùo Hoaøng vaø giao coâng vieäc naøy cho Ñöùc Hoàng Y Albornoz. Cola di Rienzo ñöôïc boå nhieäm laøm thuû hieán nhöng oâng caøng ngaøy caøng hung taøn hôn bao giôø heát. Daân chuùng bò sæ nhuïc ñaõ saùt haïi oâng döôùi chaân Campidoglio vaø phanh thay oâng thaønh töøng maûnh. Beân trong Giaùo Hoäi ngaøi tieáp tuïc ñi theo ñöôøng loái cuûa ñaáng tieàn nhieäm. 200. Urban V, CP (1362-1370): Ngaøi sinh ôû Phaùp. Ngaøi quyeát ñònh dôøi ngai veà laïi Phaùp vaø ñöa haøng giaùo só vaøo kyû luaät. Theá nhöng coâng vieäc cuûa ngaøi trôû thaønh cöïc kyø khoù khaên bôûi tuïc leä quaù bò thoaùi hoaù vaø caùc thoùi quen xaáu caém reã quaù saâu ñeán ñoä ngaøi thaønh baát löïc. Cho neân ngaøi quyeát ñònh trôû laïi Avignon. Ñöùc Urban cho theâm moät taàng nöõa vaøo muõ tiara (muõ ba taàng daønh cho giaùo hoaøng) nhö laø moät bieåu hieän cho quyeàn löïc theá tuïc. 201. Gregory XI (1371-1378): Ngaøi sinh ôû Phaùp. Baûy naêm sau, ngaøi döùt khoaùt ñöa ngai giaùo hoaøng veà laïi Roâma. Quyeát ñònh naøy cuûa ngaøi laø nhôø raát nhieàu vaøo caùc lôøi hoái thuùc lieân læ 63

cuûa Thaùnh Bridget Sweden vaø Thaùnh Catherine Siena. Ngaøi oån ñònh ñòa vò ôû Vatican song ngaøi qua ñôøi moät naêm sau khi dôøi ngai veà ñaây ôû tuoåi 47, vì quaù meät moûi vaø bò taùc ñoäng quaù maïnh cuûa caùc cuoäc noåi loaïn vaø aâm möu phaûn loaïn lieân mieân chung quanh ngaøi. 202. Urban VI (1378-1389): Ngaøi sinh ôû Naples. Tính caùch deã sôï cuûa ngaøi ñaõ taïo moät baàu khí thuø hieàm xung quanh ngaøi, ñeán ñoä chính nhöõng ngöôøi ñaõ baàu cöû ngaøi giôø ñaây laïi baàu neân moät phaûn giaùo hoaøng (anti-pope) ôû theá ñoái khaùng trong doøng toäc Robert Geneva, vò phaûn giaùo hoaøng naøy laáy hieäu toaø laø Clement VI. Theo ñoù laø baét ñaàu cuoäc ly giaùo Ñoâng Phöông keùo daøi 40 naêm cuoái cuøng laøm ñaûo loän vaø chia reõ Giaùo Hoäi. 203. Boniface IX (1389-1404): Sinh ôû Naples, ngaøi ñaéc cöû giaùo hoaøng ôû tuoåi 30. Ngaøi coá tìm moät söï thoâng caûm ñoái vôùi phaûn giaùo hoaøng Clement VII ñaõ qua ñôøi. Trong cöông vò cuûa ngaøi Ñöùc Boniface ñaéc cöû giaùo hoaøng ñaõ theå hieän moät thaùi ñoä thuø ñòch thaäm chí coøn hôn caû ñaáng tieàn nhieäm. Ngaøi keâu goïi vaø cöû haønh 64

Naêm Thaùnh 1400. Moät thaùi ñoä raát ñaùng ngôø cuûa ngaøi: ngaøi thöôøng baùn caùc aân xaù cuûa Giaùo Hoäi vôùi giaù cao nhaát ñeå thu veà moät khoaûn tieàn lôùn. 204. Innocent VII (1404-1406): Ngaøi töï baøy toû laäp tröôøng hoaøn toaøn khoâng khoan nhöôïng ñoái vôùi Ñöùc Bonaface IX. Ñam meâ nghieân cöùu, ngaøi khai môû caùc phaân khoa ñaïi hoïc môùi: y khoa, trieát vaø tieáng Hy laïp. 205. Gregory XII (1406-1415): Ñaây laø moät giai ñoaïn nguy kòch nhaát tröôùc tình hình ly giaùo khi maø coù nhöõng naêm moät luùc coù ñeán 3 giaùo hoaøng. Caû ba vò giaùo hoaøng naøy ñieàu bò truaát pheá ôû Coâng Ñoàng Constance1. Ñöùc Gregory XII veà höu ôû Recanati sau khi töø chöùc vaø ngaøi qua ñôøi ôû ñoù naêm 1417. Ngaøi ñöôïc xem laø vò giaùo hoaøng hôïp phaùp.

1

Ba Ñöùc Giaùo Hoaøng: Ñöùc Gioan XXIII, Ñöùc Benedictoâ XIII vaø Ñöùc Gregory XII. Coâng Ñoàng Constance ñaõ truaát pheá hai vò Gioan XXIII vaø Benedictoâ XIII, coøn Ñöùc Gregory XII thì töï ngaøi xin töø chöùc (nd). 65

206. Martin V (1417-1431): Ngaøi tham gia Coâng Ñoàng Constance vaø ñöôïc ñaéc cöû giaùo hoaøng sau khi ñaõ truaát pheá ba vò kia. Ñöùc Martin baïo daïn caûi caùch maïnh meõ veà luaân lyù, haønh chính vaø daân söï vaø thu laïi ñöôïc toaøn boä ñaát ñai cuûa Giaùo Hoäi. Bieán coá Joan Arc dieãn ra trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi. Ngaøi leänh cho haøng giaùo só phaûi baän tu phuïc. 207. Eugene IV (1431-1447): Ngaøi trieäu taäp moät coâng ñoàng ôû Basle nhöng sau ñoù daãn ñeán moät vieäc xuaát hieän moät phaûn giaùo hoaøng, ngaøi ñaõ giaûi taùn coâng ñoàng vaø ban ñaàu dôøi ñeán Bologna, roài ñeán Ferrara vaø cuoái cuøng dôøi ñeán Florence. Vì ñöa quyeàn toái thöôïng cuûa giaùo hoaøng vaøo coâng ñoàng maø ngaøi ñaõ khieán cho nhieàu ngöôøi choáng ñoái laïi quyeát ñònh naøy vaø hoï baàu Amadeo VII Savoia laøm phaûn giaùo hoaøng (anti-pope) vôùi töôùc hieäu Felix V. Ñaây laø phaûn giaùo hoaøng cuoái cuøng trong lòch söû. Ñöùc Eugene laø ngöôøi ñôõ ñaàu cho ngheä thuaät. Ngaøi cho taùi thieát ñeàn Pantheon (ñeàn thôø baùch thaàn) vaø Colosseum (ñaïi hyù tröôøng). 208. Nicholas V (1447-1455): Coâng lao cuûa ngaøi laø giaûi phaùp tích cöïc cho cuoäc chia reõ taïo ra do 66

vieäc thoaùi vò cuûa Ñöùc Felix V vaø ngaøi ñaõ cho Felix V laøm hoàng y. Trong suoát trieàu ñaïi cuûa ngaøi Ñeá Quoác La maõ Phöông Taây caùo chung khi Mohammed II chieám Constantinople. Ngaøi cho xaây döïng Ñeàn Thaùnh Pheâroâ môùi ñoàng thôøi ñöa 2 thö vieän Lateran veà Vatican ñaëc neàn moùng cho Thö Vieän Vatican sau naøy. 209. Callistus III (1445-1458): Ngaøi sinh ra ôû Taây Ban Nha. Ngaøi bò aùm aûnh bôûi yù töôûng chieám laïi Constantinople vaø Ñaát Thaùnh cuõng nhö ñaùnh baïi quaân Turks hieän ñang laø moät moái hoaï nguy hieåm. Ngöôøi ñöôïc ñaùnh giaù laø thaønh coâng. Ngaøi traû laïi söï voâ toäi cho Joan Arc. Tuy nhieân, Ñöùc Callistus coù ñaàu oùc gia ñình trò vaø ngaøi cho chaùu cuûa mình laø Rodrigo laøm hoàng y, sau naøy laø Ñöùc Giaùo Hoaøng Alexander VI “Borgia”. 210. Pius II (1458-1464): Ngaøi laø moät con ngöôøi cô hoäi. Ngaøi baét ñaàu söï nghieäp cuûa mình baèng vai troø laø moät hoäi nghò vieân döôùi trieàu Ñöùc Felix V, laø phaûn giaùo hoaøng. Ngaøi ñeán Roâma vôùi tö caùch laø söù giaû cuûa Frederick II cuûa nöôùc Germany. Taïi ñoù ngaøi coâng khai thuù nhaän loãi laàm cuûa mình vaø ñöôïc gia nhaäp vaøo phaåm traät 67

trong giaùo hoäi. Ngaøi laø nhaø nghieân cöùu khoa hoïc nhaân vaên saâu saéc. Theo giaùo luaät coå ñieån ngaøi bieán nôi sinh cuûa mình (Corsignano) thaønh thaønh phoá Pienza ngaøy nay. Ngaøi toå chöùc Thaùnh Chieán choáng laïi quaân Turks, nhöng ngaøi qua ñôøi ôû Ancona khi ngaøi khôûi söï cuoäc chieán. 211. Paul II (1464-1471): Ngaøi goùp phaàn vaøo söï thaønh coâng cuûa anh huøng ngöôøi An-ba-ni Skanderbeg trong cuoäc chieán choáng laïi quaân Turks. Ngaøi giao phoù cho Guiliano da Sangallo tieáp tuïc xaây döïng Ñeàn Thaùnh Pheâroâ. Ngaøi aán ñònh vieäc toå chöùc Naêm Thaùnh toaøn xoaù 25 naêm moät laàn. 212. Sixtus IV (1471-1484): Ngaøi nhieãm naëng tinh thaàn gia ñình trò ñeán ñoä ngaøi can döï vaøo aâm möu cuûa Pazzi choáng laïi Medicis ôû Florence, do söï ñieàu khieån cuûa chaùu ngaøi laø Hoàng Y Riario. Döôùi söï baûo veä cuûa chaùu mình, ngaøi haønh ñoäng choáng laïi daân Florence. Vuï vieäc keát thuùc baèng moät hieäp öôùc hoaø bình ñöôïc ñaùnh daáu qua vieäc Ñöùc Giaùo Hoaøng cho xaây döïng Ñeàn Thôø Santa Maria della Pace ôû 68

Roâma. Ngaøi chính thöùc coâng nhaän ngaøy leã San Giuseppe. 213. Innocent VII (1484-1492): Ngaøi ban boá moät vaên kieän cho pheùp vieäc saên luøng caùc tay phuø thuyû. Ngaøi vaét roãng toaøn boä ngaân khoá Hoäi Thaùnh ñeå thoaû maõn söï tham lam cuûa giaùo trieàu maø hoaøn toaøn do ngaøi ñieàu haønh. Ngaøi keát aùn Pico della Mirandola laø moät ngöôøi theo dò giaùo. Coøn veà uy tín cuûa ngaøi, ngaøi ñaõ söû duïng aûnh höôûng cuûa mình ñeå khieán vua Taây Ban Nha giuùp ñôõ Christopher Columbus. 214. Alexander VI (1492-1503): Trong thôøi gian taïi trieàu cuûa ngaøi, Chaâu Myõ ñöôïc khaùm phaù vaø ngaøi phaân chia theá giôùi môùi thaønh hai phaàn theo kieåu Solomon –baèng caùch veõ moät ñöôøng treân baûn ñoà– moät phaàn ngaøi giao cho Taây Ban Nha, phaàn coøn laïi giao cho Boà Ñaøo Nha. Ngaøi coù hai con, Lucretia vaø Cesare laø nhöõng ngöôøi tham lam, baïo löïc vaø voâ lieâm só. Ñöùc Alexander luùc naøo cuõng hoã trôï cho Cesare thöïc hieän yù ñònh cuûa mình laø chinh phaït caùc thaønh phoá Italia vaø chuû trì caùc coâng ñoàng. Daân chuùng Roâma vaø nhöõng nhaø aùi quoác gheùt cay gheùt ñaéng ñöùc Alexander vaø gia ñình cuûa ngaøi 69

veà söï gia ñình trò, ñuïc khoeùt cuûa coâng, xa xæ, ngaïo maïn, söï thieân vò trô treãnh daønh cho ngöôøi Taây Ban Nha gaây nguy haïi cho daân chuùng ñòa phöông. Tu só Gerolamo Savonarola doøng Ñoâminicoâ thuyeát giaùo choáng laïi nhöõng ñieàu ñoù vaø vì theá ngaøi ñaõ bò Ñöùc Alexander thieâu soáng. Coù leõ ngaøi cheát vì bò ñaàu ñoäc. 215. Pius III (1503): Khi ñöôïc maät nghò hoàng y baàu choïn laøm giaùo hoaøng thì ngaøi ñaõ veà giaø vaø beänh taät. Maët duø ñaõ maáy laàn töø choái nhöng Hoàng y ñoaøn vaãn khoâng ñoàng yù. Ngaøi laø moät trong nhöõng ngöôøi choáng ñoái Ñöùc Alexander VI, ngaøi ñaõ töø choái baùn phieáu bieàu cuûa mình cho Ñöùc Alexander VI. Trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi raát ngaén nguûi chæ voûn veïn coù 26 ngaøy. 216. Julius II (1503-1513): Ngaøi laø moät ngöôøi ñoái nghòch khoâng ñoäi trôøi chung vôùi Ñöùc Alexander VI. Trong suoát trieàu giaùo hoaøng cuûa Ñöùc Alexander, ngaøi khoâng heà ñaët chaân ñeán Roâma. Ngaøi baûo trôï raát nhieàu cho ngheä thuaät vaø uyû thaùc cho Michelangelo trang hoaøng traàn Nguyeän Ñöôøng Sistine vaø Raphael veõ caùc haønh lang (Loggia) vaø Stanze. Caùc veä 70

só Thuî Só ñöôïc ngaøi laøm thaønh moät ñoäi quaân chính thöùc. 217. Leo X (1513-1521): Ngaøi laø con thöù hai cuûa Lorenzo il Magnifico. 13 tuoåi ngaøi ñaõ laøm hoàng y vaø ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng khi môùi 38 tuoåi. Ngaøi baûo trôï ngheä thuaät raát nhieàu vaø ñöùng ñaàu trong soá caùc ngheä só thôøi danh nhaát luùc ñoù. Ngaøi baùn caùc aân xaù ñeå naâng quyõ taøi chính daønh cho vieäc xaây döïng Ñeàn Thaùnh Pheâroâ vaø ñieàu naøy nhö gioït nöôùc laøm traøn ly daãn ñeán baïo loaïn vaø cuoäc caûi caùch cuûa tu só Luther thuoäc doøng Augustinoâ. Ngaøi cho thaønh laäp hieäu caàm ñoà (pawnshop). 218. Hadrian VI (1522-1523): Ngaøi sinh tröôûng ôû Haø Lan. Ngaøi noå löïc thaêng tieán möùc ñoä ñaïo ñöùc trong giaùo trieàu nhöng khoâng thaønh coâng. Ngaøi baát chaáp tính caùch mæa mai cay cuù cuûa daân chuùng Roâma ngay caû daùm keát aùn töû hình Pasquino. Cuõng may maén, aùn töû hình ñoù khoâng ñöôïc thöïc hieän. Ngaøi trieäu taäp Coâng Nghò Nuremberg taïi ñaây phaùt ngoân vieân cuûa ngaøi ñaõ thöøa nhaän söï sai laàm cuûa Giaùo Hoäi. Ngaøi coá xui Phaùp vaø Taây Ban Nha ñaùnh Thoå. 71

219. Clement VII (1523-1534): Ngaøi sinh ôû Medici vaø laø anh em hoï cuûa Ñöùc Leo X. Ngaøi chæ mong muoán baûo veä taøi saûi rieâng cuûa gia ñình ngaøi vaø chaúng hieåu gì veà taàm möùc quan troïng lòch söû cuûa phong traøo Luther. Trong cuoäc xung ñoät giöõa Charles V vaø Francis I ngaøi ñaõ ñöùng veà phía Francis I. Sau khi Charles V chieán thaéng vua Phaùp, oâng tröøng phaït Ñöùc Giaùo Hoaøng baèng vieäc cöôùp phaù Roâma (1527) moät caùch baïo taøn suoát 6 thaùng do caùc lính ñaùnh thueâ German vaø Landsknechte thöïc hieän. Döôùi trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi ñaõ xaåy ra cuoäc ly khai cuûa Giaùo Hoäi Anh do vua Henry VIII chuû xöôùng vaø oâng vua naøy ñaõ töï xöng mình laø ngöôøi laõnh ñaïo tinh thaàn cuûa Giaùo Hoäi Anh. 220. Paul III (1534-1549): Ngaøi luoân luoân canh caùnh beân loøng veà vaán ñeà phong traøo caûi caùch cuûa Luther vaø do ñoù ngaøi trieäu taäp Coâng Ñoàng Trent ñeå chaán höng Giaùo Hoäi khôûi söï töø trong giaùo trieàu. Ngaøi bò leân aùn veà tính caùch gia ñình trò vaø coá chaáp cuûa ngaøi. Ngaøi yeâu chuoäng ngheä thuaät vaø traên trôû veà dieän maïo ñoâ thò cuûa Roâma. Ngaøi uyû thaùc cho Michelangelo döï aùn Campidoglio, bích hoïa ñoà soä Ngaøy Phaùn Xeùt 72

Cuoái Cuøng, voøm Ñeàn Thaùnh Pheâroâ vaø Cung Ñieän Farnese. 221. Julius III (1550-1555): YÙ töôûng ñaàu tieân cuûa ngaøi laø höôûng thuï ñôøi soáng saên baén, ca kòch vaø aâm nhaïc. Tuy vaäy, ngaøi ñaõ baét tay vaøo vieäc caûi caùch giaùo hoäi baèng vieäc môû laïi Coâng Ñoàng Trent. Trong khi ñoù cuoäc Caûi Caùch Theä Phaûn vaãn tieáp tuïc lan roäng. Chaúng khaùc gì caùc giaùo hoaøng thôøi ñoù, ngaøi cuõng laø ngöôøi coù tính gia ñình trò. 222. Marcellus II (1555): Loøng baùc aùi vaø tö caùch ñaïo ñöùc cuûa ngaøi raát noåi baät. Ngaøi quaù choáng laïi tính caùch gia ñình trò ñeán ñoä caám nhöõng ngöôøi thaân cuûa mình ñeán Roâma. Ngaøi qua ñôøi chæ sau 22 ngaøy taïi trieàu. 223. Paul IV (1555-1559): Maïnh meõ, cöùng raén ñeán möùc cöïc ñoan, ngaøi caûi caùch Giaùo Hoäi baèng phöông phaùp cöôõng böùc chaúng neå maët moät ai. Coâng cuï chính cuûa ngaøi laø toaø aùn Phaùp Ñình, qua ñoù ngaøi aùp duïng moät caùch bình ñaúng ñoái vôùi ngöôøi Coâng Giaùo cuõng nhö Tin Laønh. Söï tra taán cuõng ñöôïc söû duïng moät caùch nheï nhaøng baát thöôøng. Ñöùc Paul ñaõ khoâng khoan nhöôïng 73

ñoái vôùi coäng ñoàng ngöôøi Do Thaùi vaø buoäc hoï soáng trong moät “khu rieâng bieät” (Ghetto). Khi Ñöùc Paul qua ñôøi, daân chuùng phoùng hoaû Cung Ñieän Phaùp Ñình. 224. Pius IV (1560-1565): Ngaøi tieáp tuïc caûi caùch Giaùo Hoäi. Ngaøi môû laïi Coâng Ñoàng Trent vaø ñaõ ñöa ra ñöôïc keát luaän cuoái cuøng. Ngaøi leân aùn phong traøo Caûi Caùch Theä Phaûn vaø coâng boá quyeàn toái thöôïng cuûa ñöùc giaùo hoaøng Roâma. Ngaøi cuõng coøn leân aùn naïn buoân thaàn baùn thaùnh vaø vieäc buoân baùn aân xaù. Moät cuoäc phaûn ñoäng choáng laïi ngaøi, nhöng ngaøi ñaõ tìm ñöôïc caùch thoaùt thaân. 225. Pius V, T (1566-1572): Ngaøi thöïc hieän ñaày ñuû caùc quyeát ñònh cuûa Coâng Ñoàng Trent, ngaøi töï ñeà baït mình coù ñaëc quyeàn trong coâng vieäc caûi toå laïi phong tuïc cuûa Giaùo Hoäi. Ngaøi maïnh meõ buoäc caùc chuûng vieän phaûi ñaûm baûo caùc linh muïc töông lai coù ñöôïc trình ñoä hoïc vaán toát. Ngaøi söû duïng roäng raõi toaø aùn Phaùp Ñình ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp choáng ñoái. Döôùi trieàu cuûa ngaøi moät söï kieän lòch söû lôùn ñoái vôùi Giaùo Hoäi cuõng nhö ñoái vôùi toaøn theå phöông Taây ñaõ 74

dieãn ra: traän chieán Lepanto naêm 1571, haûi quaân Kitoâ Giaùo ñaùnh baïi quaân Thoå Nhó Kyø. 226. Gregory XIII (1572-1585): Ngaøi tieáp tuïc coâng vieäc caûi caùch cuûa caùc vò tieàn nhieäm gaây ra söï baát ñoàng môùi giöõa caùc gia toäc aùi quoác vôùi nhau. Baát chaáp vaán ñeà nghieâm troïng ñoù ngaøi vaãn thöïc hieän chính saùch gia ñình trò. Veà maëc chính trò nhöõng haønh ñoäng cuûa ngaøi cuõng chaúng coù hieäu quaû tí naøo caû. Ngaøi laøm ra lòch Gregory –ñaët theo teân cuûa ngaøi– döïa theo lòch cuõ Julian ñaõ bò queân laõng. Ngaøi xaây döïng treân ñoài Quirinal moät cung ñieän cuøng teân. 227. Sixtus V (1585-1590): Ngaøi laäp laïi traät töï cho caû Roâma vaø Laõnh Ñòa Giaùo Hoaøng baèng nhöõng phöông phaùp baïo taøn vaø khuûng khieáp. Nhöõng ngöôøi bò keát aùn töû hình raát nhieàu vaø thuoäc moïi taàng lôùp xaõ hoäi maø chaúng coù söï phaân bieät naøo caû. Ngaøi quan taâm saâu saéc ñeán caùc vaán ñeà ñoâ thò vaø thöôøng xuyeân coù keá hoaïch chænh trang Roâma. Ngaøi laøm cho ñoâ thò Roâma ñöôïc phong phuù baèng nhieàu coâng trình coâng coäng vaø cung ñieän.

75

228. Urban VII (1590): Ngaøi laø ngöôøi töû teá vaø coù loøng baùc aùi. Ngaøi coá gaéng thöïc hieän nhieàu hoaït ñoäng töø thieän trong ñoù coù vieäc thaønh laäp quyõ daønh cho treû gaùi ngheøo khoâng coù cuûa hoài moân, baèng tieàn rieâng cuûa ngaøi. Ngaøi qua ñôøi ñoät ngoät vì beänh soát reùt. 229. Gregory XIV (1590-1591): Baûn tính töï nhieân ngaøi laø moät ngöôøi thaàn bí vaø thieân veà vieäc laøm muïc vuï hôn laø laøm chính trò. Ngaøi yeâu thöông daân chuùng laø nhöõng ngöôøi ñöôïc ngaøi baûo veä vaø nuoâi döôõng, ñaëc bieät trong suoát moät naïn ñoùi keùm. Ngaøi qua ñôøi sau khi môùi trò vì ñöôïc 10 thaùng. 230. Innocent IX (1591-1592): Ngaøi ñaõ phaûi naèm treân giöôøng suoát 2 thaùng trong ñôøi giaùo hoaøng cuûa mình vì tuoåi taùc vaø beänh taät. Ngaøi chæ coù thôøi gian vöøa kòp ñeå baét ñaàu chænh ñoán laïi tình traïng ngaân saùch cuûa Vatican voán ñaõ bò tieâu tan. 231. Clement VIII (1592-1605): Ngaøi laø moät ngöôøi hoïc thöùc coù xu höôùng xa hoa. Ngaøi daøn xeáp hoaø bình giöõa Taây Ban Nha vôùi Phaùp. Naêm 1600, ngaøi cöû haønh naêm thaùnh vaø soá ngöôøi 76

haønh höông veà Roâma vöôït quaù taát caû moïi döï phoùng. Cuøng naêm naøy, Giordano Bruno bò thieâu soáng. 232. Leo XI (1605): Ngaøi laø baïn toát cuûa Thaùnh Philip Neri. Trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi chæ keùo daøi voûn veïn coù 27 ngaøy vì ngaøi ñaõ qua ñôøi do ngaõ ngöïa. 233. Paul V (1605-1621): Laø moät luaät gia gioûi vaø coù taøi trong laõnh vöïc ngoaïi giao, ngaøi thöïc hieän chính saùch gia ñình trò ñoäc ñoaùn nhaát. Ngaøi baûo veä taøi saûn cuûa Giaùo Hoäi vaø vì chuyeän naøy ngaøi ñaõ caûi vaõ vôùi Venice. Cuoäc xung ñoät naøy khieán cho Ñöùc Paul khai tröø thaønh phoá ñoù vaø ra vaï tuyeät thoâng ñoái vôùi quan toång traán vaø vieän nguyeân laõo cuûa thaønh phoá ñoù. Ngaøi leân aùn caùc hoïc thuyeát cuûa Copernicus vaø caám ñoaùn caùc taùc phaåm cuûa Galileo. Ngaøi raát quan taâm ñeán boä maëc cuûa ñoâ thò Roâma. 234. Gregory XV (1621-1623): Ngaøi thaønh laäp UÛy Ban Truyeàn Baù Ñöùc Tin vôùi muïc ñích nuoâi döôõng vaø phoái hôïp vôùi caùc truï sôû truyeàn giaùo 77

ñaây ñoù treân toaøn theá giôùi. Ngaøi phong thaùnh cho Thaùnh Philip Neri. 235. Urban VIII (1623-1644): Ngaøi laø moät ngöôøi coù taøi vaø hoïc thöùc, nhöng ngaøi cuõng maét phaûi chöùng gia ñình trò cöïc ñoan. Ngaøi giaûm aùn cho Galileo töø tuø chung thaân xuoáng soáng löu vong taïi bieät thöï cuûa ngaøi ôû Arcetri, gaàn Florence. Coâng trình ñoâ thò cuûa ngaøi raát roäng lôùn vaø quan troïng. Ngaøi cho tu boå laïi ñeàn Pantheon vaø uûy thaùc cho Bernini coâng vieäc xaây döïng böùc tröôùng baèng ñoàng ôû Ñeàn Thaùnh Pheâroâ. 236. Innocent X (1644-1655): Ngaøi uûng hoä ngöôøi Vanice choáng laïi ngöôøi Thoå Nhó Kyø vaø neùm traûi cuoäc Chieán Tranh 30 Naêm maø keát thuùc laø chieán thaéng cuûa caùc nöôùc Tin Laønh. Ngaøi giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi baát haïnh vaø keùm coûi nhaát. Ngaøi vieát thö cho Nga Hoaøng Alexei, yeâu caàu giaûi phoùng cho giôùi noâng noâ. 237. Alexander VII (1655-1667): Ngaøi coù nhöõng cuoäc tranh luaän vôùi vua Louis XIV vaø Hoàng Y Mazari. Ngaøi ñoùn tieáp Nöõ Hoaøng Christina cuûa Thuî Só môùi trôû laïi Coâng Giaùo ñeán Roâma vaø môøi baø ôû laïi ñoù. Ñöùc Alexander moät ngöôøi 78

baûo trôï haøo phoùng cho ngheä thuaät vaø uyû thaùc cho Bernini thöïc hieän haøng coät ôû Quaõng Tröôøng Thaùnh Pheâroâ. Ngaøi raát öu ñaõi gia ñình cuûa mình. 238. Clement IX (1667-1669): Ngaøi vöøa laø moät ngöôøi hoïc thöùc vöøa laø moät ngöôøi roäng löôïng ñoái vôùi ngöôøi ngheøo. Ngaøi môøi nhöõng ngöôøi haønh khaát cuøng ñoàng baøn vaø chính ngaøi phuïc vuï hoï. Ngaøi ñoùn tieáp baát kyø ai maø chaúng heà coù söï phaân bieät vaø ngaøi thuù nhaän nhöõng loãi laàm rieâng cuûa mình. 239. Clement X (1670-1676): Ngaøi ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng moät caùch baát ngôø ôû tuoåi 80. Treân thöïc teá ngaøi giao toaøn boä moïi coâng vieäc cho moät ngöôøi chaùu cuûa ngaøi vaø ngöôøi naøy thöïc hieän chính saùch gia ñình trò ñaùng hoå theïn nhaát cho neân ñaõ taïo ra söï baát maõn trong giaùo trieàu vaø daân chuùng. Ñöùc Clement hoaøn toaøn uûng hoä cuoäc chieán choáng laïi ngöôøi Ottoman. 240. Innocent XI, CP (1676-1689): Ngaøi laø moät ngöôøi thaúng thaén vaø nghieâm khaéc choáng laïi tính caùch gia ñình trò. Ngaøi uûng hoä John Sobieski baèng nhöõng nguoàn taøn chính khoång loà 79

trong cuoäc chieán tranh choáng laïi quaân Thoå dieãn ra ngay ôû caùc cöûa ngoõ cuûa Vienna. Chieán thaéng thuoäc veà Sobieski. Ñöùc Innocent ñaõ phaûi chieán ñaáu moät cuoäc chieán cam go vôùi vua Louis XIV cuûa Phaùp. Ñöùc Pius XII phong chaân phöôùc cho ngaøi. 241. Alexander VIII (1689-1691): Ngaøi oân hoaø laõnh ñaïo Laõnh Ñòa Giaùo Hoaøng, giaûm thueá vaø khaù nhaân nhöôïng ñoái vôùi noâng daân. Ngaøi cuõng maéc chöùng gia ñình trò, nhöng ñaøng khaùc, ngaøi raát roäng raõi ñoái vôùi Giaùo Hoäi, ngaøi taëng cho Giaùo Hoäi thö vieän cuûa Christina ñaõ quaù coá ôû Thuî Só maø ngaøi ñaõ mua laïi baèng chính taøi saûn rieâng cuûa ngaøi. 242. Innocent XII (1691-1700): Ngaøi cöïc löïc ñaáu tranh choáng laïi tai hoaï gia ñình trò khoâng ñaùng coù vaø laâu ñôøi baèng nhöõng ñaïo luaät chính thöùc. Ñieàu naøy ñaõ mang laïi cho ngaøi nhieàu söï khoâng öa thích. Ngaøi daønh moät soá tieàn raát lôùn cho cuoäc chieán choáng laïi Hoài giaùo. 243. Clement XI (1700-1721): Ngaøi laø moät ngöôøi coù taàm côõ veà luaân lyù vaø taâm linh vó ñaïi. Ngaøi laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra luaät caám baát kyø ai 80

ñem baát kyø taùc phaåm ngheä thuaät naøo ra khoûi Roâma. 244. Innocent XIII (1721-1724): Ngaøi cuõng thuoäc cuøng gia toäc Conti nhö ba giaùo hoaøng tröôùc ñaây. Vì söùc khoeû quaù yeáu, ngaøi ñöôïc söï giuùp ñôõ raát hieäu quaû töø phía anh cuûa mình, Hoàng Y Bernardo Maria. Vôùi söï quyeát taâm raát lôùn, ngaøi haønh ñoäng nhaèm khaép vaøo kyû luaät Giaùo Hoäi Taây Ban Nha vaø caùc tu só doøng Teân. 245. Benedict XIII (1724-1730): Ngaøi laø moät ngöôøi coù taøi giaûng thuyeát vaø moái baän taâm cuûa ngaøi nhaát laø muïc vuï thieâng lieâng chöù khoâng phaûi cai trò. Cho neân ngaøi ñaõ tín nhieäm trao quyeàn cai trò Giaùo Hoäi cho Hoàng Y Niccoloø Coscia, ngaøi ñaët tin töôûng quaù lôùn, lôùn ñeán ñoä Hoàng Y ñoù khoâng ñaùng ñöôïc. 246. Clement XII (1730-1740): Vieäc laøm ñaàu tieân trong vai troø giaùo hoaøng cuûa ngaøi laø ra ñaïo luaät veà söï coâng baèng: ngaøi phaït Hoàng Y Coscia vaø nhöõng ai ñaõ sai traùi huøa theo laøm giaøu rieâng cho chính mình baèng hình thöùc boû tuø vaø tòch thu taøi saûn ñem phaân chia cho ngöôøi ngheøo. Ngaøi môû cöûa baûo taøng Capitoline cho 81

daân chuùng vaøo xem, vaø cho xaây döïng Trevi Fountain noåi tieáng hoaït ñoäng ôû maët tieàn Ñeàn Thaùnh John Lateran. 247. Benedict XIV (1740-1758): Ngaøi laø moät ngöôøi thoâng minh vaø coù hoïc thöùc roäng lôùn. Ngaøi laø moät ngöôøi quaân bình vaø yeâu chuoäng ngheä thuaät. Nhöõng phaåm chaát ñoù ñaõ khieán cho moïi ngöôøi caûm kích ngaøi. Ngaøi vaän duïng toái ña ngheä thuaät nguyeän ngaém. Ngaøi ñöông ñaàu vôùi vaán ñeà cuûa traøo löu Khai Saùng vaø thuyeát tuyeät ñoái. Ngaøi tu boå laïi Ñaïi hyù tröôøng. 248. Clement XIII (1758-1769): Trieàu ñaïi giaùo hoaøng cuûa ngaøi gaëp phaûi moät thôøi ñieåm khoù khaên veà maët lòch söû ñoái vôùi Giaùo Hoäi: haàu heát caùc quoác gia Chaâu AÂu ñang traûi qua moät giai ñoaïn choáng ñoái giaùo só lan traøn. Trong ñòa vò cuûa mình ñöùng tröôùc xu höôùng nhö vaäy ngaøi ñaõ khoâng thaønh coâng. Ngaøi noã löïc baûo veä caùc tu só doøng Teân nhöõng ngöôøi vaøo thôøi ñieåm ñoù ñang bò baùch haïi vaø ngaøi trieäu taäp taát caû veà hoäi nghò ôû Civitavecchia. 249. Clement XIV (1769-1774): Ngaøi bò cöôõng baùch phaûi xoaù boû Tu hoäi Chuùa Gieâsu (Doøng 82

Teân). Ngaøi caám vieäc thieán ñaày ñeâ tieän cuûa caùc ca só. Ngaøi thaønh laäp baûo taøng Clementine vaø ngaøy nay laø baûo taøng Pius. 250. Pius VI (1775-1799): Ngaøi phaûi ñoái dieän vôùi hai vaán ñeà quan troïng cöïc kyø coù tính lòch söû: caùch maïng Phaùp vaø söï leo thang ñoäc ñoaùn cuûa Napoleon. Caû hai söï kieän ñoù ñaõ ñaët leân vai ngaøi nhöõng vaán ñeà lôùn. Napoleon vieän côù xaâm chieám Laõnh Ñòa Giaùo Hoaøng, baét Ñöùc Pius VI laøm tuø binh vaø phaùt vaõng ngaøi ñeán Phaùp. Tuoåi taùc vaø beänh tình nghieâm troïng, ngaøi qua ñôøi chæ moät vaøi ngaøy sau ñoù. 251. Pius VII (1800-1823): Nhôø vaøo khaû naêng ngoaïi giao cuûa mình Ñöùc Pius ñaõ coù theå ñaït ñöôïc moái giao haûo vôùi Napoleon vaø phong vöông cho oâng aáy ôû Paris. Sau ñoù laø nhöõng xung ñoät môùi, ngaøi tuyeät thoâng Napoleon vaø theá laø Napoleon baét ngaøi laøm tuø binh ôû Phaùp. Maõi ñeán khi Napoleon khoâng coøn naém quyeàn nöõa, Ñöùc Pius môùi coù theå trôû veà laïi Roâma. Ngaøi giao cho Valadier söûa laïi Piazza del Popolo noåi tieáng vaø taùi laäp Tu Hoäi Chuùa Gieâsu. 83

252. Leo XII (1823-1829): Moät ngöôøi toát laønh vaø baùc aùi voâ cuøng, veà chính trò ngaøi thuû cöïu cöïc ñoä vaø choáng laïi baát kyø hôi haùm naøo veà yù töôûng töï do. Ngaøi taùch caùc taùc phaåm cuûa Galileo ra khoûi danh muïc caùc saùch caám vaø baét ñaàu coâng trình taùi thieát ñeàn San Paolo fouri le mura bò löûa thieâu huyû naêm 1823. 253. Pius VIII (1829-1830): Ngaøi coù caùch nhìn khoâng thaønh kieán moät caùch dung hoaø veà vaán ñeà caùc phong traøo caùch maïng ñaàu tieân khi ngaøi xaùc tín raèng moät thaùi ñoä coù söùc thuyeát phuïc vaø hoaø giaûi laø thích hôïp hôn. Tuy nhieân, ngaøi choáng laïi caùc hoäi kín, nhöng khoâng thaùi quaù. 254. Gregory XVI (1834-1846): Baûo thuû vaø choáng laïi töï do moät caùch tuyeät ñoái, ngaøi ngay laäp ñöa ra nhöõng luaät leä haø khaéc choáng laïi nhöõng traøo löu tö töôûng môùi. Ngaøi ban boá moät toâng huaán veà vaán ñeà maø trong ñoù ngaøi caám töï do baùo chí. Ngaøi khuyeán khích ngaønh nghieân cöùu khaûo coå hoïc, uûng hoä vieäc khai quaät coâng tröôøng Roâma vaø caùc hang toaïi ñaïo.

84

255. Pius IX (1846-1878): Naêm 1848 cuoäc daáy loaïn ñaàu tieân noå ra ôû Roâma. Ñöùc Giaùo Hoaøng phaûi troán chaïy ñeán Gaeta vaø moät neàn coäng hoaø ñöôïc ban boá ôû Roâma. Tuy nhieân, Phaùp, AÙo vaø Bourbons taùi chieám laïi ñöôïc Roâma vaø giao traû laïi cho Ñöùc Giaùo Hoaøng. Naêm 1870 quaân ñoäi Italia vaøo Roâma. Ñöùc Pius töï giam mình trong caùc böùc töôøng Vatican, töø choái moïi cuoäc tieáp xuùc vôùi vöông quoác Italia môùi. Vì theá quyeàn theá tuïc cuûa caùc ñöùc giaùo hoaøng ñi ñeán hoài keát thuùc. 256. Leo XIII (1873-1903): Ngaøi cuõng coù thaùi ñoä choáng ñoái Nhaø Nöôùc Italia vaø khoâng cho ngöôøi Coâng Giaùo tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng chính trò. Coâng vieäc ñaëc bieät quan troïng cuûa ngaøi laø ban boá thoâng ñieäp “Rerum novarum” (Vieäc Môùi) döïa treân ñoù ngaøi baét ñaàu phaùt trieån tö töôûng cuûa Giaùo Hoäi lieân quan ñeán chính saùch xaõ hoäi. 257. Pius X (1903-1914): Quan ñieåm baûo thuû cöïc ñoan cuûa ngaøi daãn ñeán vieäc ngaøi leân aùn baát kyø yù töôûng daân chuû naøo. Tính caùch ñoù ñaõ laøm cho nhieàu ngöôøi xa laùnh. Ngaøi vieát vaø ban haønh cuoán saùch giaùo lyù noåi tieáng. Ngaøi leân aùn caùi 85

maø ñöôïc goïi laø chuû nghóa taân thôøi vaø moïi söï ñoåi môùi nhaèm muïc ñích thay ñoåi hieän traïng xaõ hoäi. Ngaøi coá laøm moïi caùch coù theå ñöôïc ñeå daäp taét ngoïn löûa Theá Chieán thöù I. 258. Benedict XV (1914-1922): Ngaøi leân aùn chieán tranh, nhöng khoâng ñöùng veà phía beân naøo caû. Ngaøi leân aùn chuû nghóa taân thôøi nhö Ñöùc Pius X ñaõ laøm. Ngaøi thieát laäp nhöõng moái quan heä bình thöôøng hôn vôùi Nhaø Nöôùc Italia cuõng nhö nhöõng moái quan heä ngoaïi giao vôùi Phaùp vaø Anh. 259. Pius XI (1922-1939): Trong cöông vò laø giaùo hoaøng ngaøi trôû veà vôùi truyeàn thoáng coå xöa, bò giaùn ñoaïn töø thôøi Ñöùc Pius IX, laø ban pheùp laønh cho daân chuùng Roâma vaø theá giôùi töø ban coâng cuûa Ñeàn Thaùnh Pheâroâ. Baèng hieäp öôùc Lateran ngaøi nhìn nhaän Nhaø Nöôùc Italia, traùi laïi Italia cuõng coâng nhaän Nhaø Nöôùc Vatican. Ngaøi giöõ khoaûng caùch vôùi Chuû Nghóa Coäng Saûn, Chuû Nghóa Phaùt xít vaø Chuû Nghóa Quoác Xaõ. Ngaøi thaønh laäp Ñaøi Vatican. 260. Pius XII (1939-1958): Trong suoát thôøi kyø chieán tranh ngaøi toå chöùc moät chöông trình cöùu 86

trôï nhaân ñaïo treân phaïm vi roäng lôùn vì Chuùa Gieâsu vaø vì choáng laïi caùc cheá ñoä chuyeân cheá. Moät khi chieán tranh keát thuùc hoaït ñoäng muïc vuï cuûa ngaøi laø tieáp tuïc choáng laïi Chuû Nghóa Maùt xít. Theo leänh cuûa ngaøi coâng vieäc khai quaät Ñeàn Thaùnh Pheâroâ ñöôïc tieán haønh vaø moä cuûa Thaùnh Pheâroâ ñöôïc tìm thaáy. 261. John XXIII (1958-1963): Ngaøi gaàn guõi vôùi daân chuùng vaø xaõ hoäi, theå hieän moái quan taâm thöïc söï ñoái vôùi caùc vaán ñeà vaø noãi ñau khoå cuûa hoï. Ngaøi thaêm vieáng beänh nhaân vaø ngöôøi bò caàm tuø maø chaúng caàn baát kyø quy luaät hay nghi thöùc naøo caû. Ngaøi phaùt trieån tö töôûng cuûa Giaùo Hoäi veà chính saùch xaõ hoäi vaø trieäu taäp Coâng Ñoàng Vatican II. Söï qua ñôøi cuûa ngaøi ñaõ laøm cho taát caû moïi ngöôøi rôi leä vaø ai cuõng nhaéc ñeán ngaøi vôùi teân goïi “vò giaùo hoaøng toát laønh”. 262. Paul VI (1963-1978): Ngaøi raát quan taâm ñeán caùc vaán ñeà hoaø bình, coâng baèng xaõ hoäi vaø baát ñoäng saûn xaõ hoäi môùi. Ngaøi laø ngöôøi keát thuùc Coâng Ñoàng Vatican II. Phöông chaâm trong coâng vieäc haèng ngaøy cuûa ngaøi laø ñaïi keát, lieân heä vôùi caùc toân giaùo khaùc vaø vaán ñeà caûi toå beân trong Giaùo Hoäi. Ngaøi taêng soá löôïng hoàng y 87

khoâng phaûi laø ngöôøi Italia trong Hoàng Y Ñoaøn leân trong ñoù moät phaàn phaûi ñeán töø caùc nöôùc theá giôùi thöù 3. Ngaøi cuõng coøn ñaàu tö kinh phí ñeå xaây döïng Nervi Hall noåi tieáng daønh cho vieäc tieáp kieán ñöùc giaùo hoaøng. 263. John Paul I (1978): Laø giaùo hoaøng, chöông trình ñöôïc coâng boá tröôùc cuûa ngaøi laø kinh nguyeän, ñöa vaøo kyû luaät noäi boä Giaùo Hoäi vaø trung thaønh vôùi Coâng Ñoàng Vatican II. Ngaøi qua dôøi sau khi laøm giaùo hoaøng môùi ñöôïc coù 33 ngaøy.

264. John Paul II (1978-): Ngaøi laø giaùo hoaøng

khoâng phaûi laø ngöôøi Italia ñaàu tieân keå töø naêm 1522. Ngaøi laø ngöôøi coù caù tính loâi cuoán, raát côûi môû vaø thoâng thaïo nhieàu thöù tieáng. Ngaøi mang thoâng ñieäp Kitoâ giaùo ñeán vôùi naêm chaâu luïc quy tuï ñoâng ñaûo vaø meânh moâng. Vaøo ngaøy 13 thaùng 5 naêm 1981 moät cuoäc möu saùt nhaèm vaøo ngaøi xaåy ra ôû quaõng tröôøng Thaùnh Pheâroâ. Maët duø ñaõ traûi qua 2 cuoäc giaûi phaãu ngaøi vaãn tieáp tuïc caùc chuyeán thaêm muïc vuï cuûa ngaøi ôû moïi nôi treân theá giôùi.

Jos. TVT chuyeån ngöõ töø tieáng Anh 88