Thuyet Trinh Khon Ngoan To 2

TRUNG TAÂM HOÏC VAÁN ÑAMINH

Ñeà taøi thuyeát trình:

ÑÖÙC KHOÂN NGOAN TRONG THAÀN HOÏC THAÙNH THOMAS Nhoùm II thöïc hieän

CAÙC THAØNH VIEÂN NHOÙM II 1. Antoân Nguyeãn Höõu Coâng – TSVN 2. Phaoloâ Phan Tieán Duõng – Vinh Sôn 3. Louis Nguyeãn Vaên Ñònh – TSTMCCT 4. Giuse Laïi Ñöùc Giang – Ñaminh 5. Phaoloâ Löông Vaên Hieáu – TSVN 6. Antoân Tröông Vaên Hieáu – TÑ. BAXH 7. Pheâroâ Phaïm Duy Khaùnh Ñaminh 8. Ñaminh Nguyeãn Nhaät Kyù – TSVN 9. Giuse Nguyeãn Minh Phuùc – TSÑT 10. Pheâroâ Nguyeãn Ñình Thaùi – Hieán Só ÑMVN 11. Giuse Vuõ Ngoïc Thanh – Ñaminh 12. Giuse Nguyeãn Ngoïc Thaûo – TSVN 13. Giuse Nguyeãn Ñöùc Tieán – TSVN 14. Giuse Leâ Ñöùc Tinh – TSTMCCT 15. Gioan B. Caùp Höõu Trí – Ñaminh 16. Giuse Phaïm Vaên Vuõ – Ñaminh

ÑÖÙC KHOÂN NGOAN TRONG THAÀN HOÏC THOMAS Daãn nhaäp Loaøi ngöôøi luoân ñi tìm kieám leõ khoân ngoan, vì ñoù laø baûn tính cuûa con ngöôøi. Tröôùc heát, söï khoân ngoan nhaèm muïc ñích thöïc teá laø giuùp con ngöôøi bieát cö xöû sao cho thaän troïng vaø khoân kheùo ñeå thaønh coâng vaø soáng haïnh phuùc. Töø ñoù, söï khoân ngoan ñaõ trôû thaønh ñeà taøi suy tö cuûa caùc trieát gia - nhöõng con ngöôøi yeâu meán vaø truy taàm söï khoân ngoan. Lyù leõ töï nhieân cuûa con ngöôøi veà söï khoân ngoan, nhö laø moät ñieàu chaân-thieän-myõ, ñaõ khoâng theå thieáu söï lieân heä vôùi toân giaùo, ñaëc bieät laø vôùi truyeàn thoáng khoân ngoan cuûa Kinh Thaùnh (Ñieàu naøy lôùp chuùng ta ñaõ nghe phaàn thuyeát trình cuûa nhoùm I vaøo tuaàn tröôùc.) Tieáp noái truyeàn thoáng aáy, thaùnh Thomas Aquynas ñaõ baøn veà ñöùc Khoân ngoan nhö laø moät chuû ñeà chính trong phaàn khaûo luaän veà caùc nhaân ñöùc. Trong tieán trình ñoù, ngaøi ñaõ cho thaáy Khoân ngoan khoâng chæ laø neàn ñaïo ñöùc rieâng bieät maø coøn lieân heä maät thieát vôùi Nhaân hoïc vaø Höõu theå hoïc. Theo thaùnh nhaân, trong boán nhaân ñöùc truï: khoân ngoan, coâng baèng, can ñaûm vaø tieát ñoä, thì ñöùc khoân ngoan ñöôïc xeáp haøng ñaàu vaø laø ñieåm töïa cho caùc nhaân ñöùc khaùc. Khoân ngoan laø nhaân ñöùc khoâng nhöõng caàn thieát nhaát trong ñôøi soáng töï nhieân cuûa con ngöôøi maø coøn raát quan troïng trong ñôøi soáng sieâu nhieân. Ñöùc khoân ngoan ñieàu khieån ñôøi soáng sieâu nhieân cuûa chuùng ta döôùi aùnh saùng ñöùc tin vaø theo söï thoâi thuùc cuûa ñöùc aùi. Ñöùc khoân ngoan chæ ñònh ñöôøng loái hay möùc ñoä cho moïi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi trong töøng hoaøn caûnh cuï theå. Vaäy ñeå trình baøy ñeà taøi naøy, nhoùm thuyeát trình seõ baøn veà chính ñöùc khoân ngoan (q.47) vôùi yeáu tính vaø chuû theå rieâng cuûa ñöùc aáy. Tieáp theo sau, chuùng toâi seõ höôùng moïi ngöôøi tìm hieåu veà caùc thaønh phaàn cuûa khoân ngoan. Chuùng goàm coù: thaønh phaàn toaøn tuùc (q.49); thaønh phaàn chuû vò (q.51); thaønh phaàn tieàm naêng (q.52). Sau khi ñaõ khaùm phaù khuoân maët cuûa ñöùc khoân ngoan roài, chuùng ta seõ löôïc qua moät vaøi neát xaáu thöôøng thaáy, nghòch vôùi ñöùc khoân ngoan (q.5355). Theá nhöng ñöùc khoân ngoan seõ chaúng kieän toaøn neáu chuùng thieáu ôn chæ giaùo xuaát phaùt töø Chuùa Thaùnh Thaàn (q.52). Ñoù seõ laø phaàn noäi dung trình baøy cuoái cuøng cuûa nhoùm. Theá nhöng tröôùc khi ñi vaøo trình baøy chi tieát, xin môøi anh em chuùng ta cuøng raûo qua moät soá khaùi nieäm veà khoân ngoan trong ngoân ngöõ Vieät vaø nhöõng ngoân ngöõ khaùc. Trong phaàn môû ñaàu naøy, ta cuõng xaùc ñònh luoân ñònh nghóa cuûa thaùnh Thomas veà khoân ngoan cuõng nhö caùch thöùc phaân loaïi cuûa ngaøi. 1. Khaùi nieäm veà khoân ngoan Khoân ngoan laø nhaân ñöùc thöù nhaát trong 4 nhaân ñöùc Truï vaø laø nhaân ñöùc quan troïng nhaát, ñöôïc coi laø ñieåm töïa cuûa caùc nhaân ñöùc Luaân lyù khaùc, laø nhaân ñöùc caàn thieát nhaát trong taát caû caùc nhaân ñöùc luaân lyù. 1.1. Khoân ngoan trong Tieáng Vieät 2

Theo Töø Ñieån Tieáng Vieät1 thì khoân ngoan coù nghóa laø “ coù khaû naêng suy xeùt treân möùc bình thöôøng ñeå xöû söï moät caùch coù lôïi nhaát, traùnh ñöôïc nhöõng vieäc laøm vaø thaùi ñoä khoâng neân coù”; khoân traùi laïi vôùi daïi. Theo oâng Leâ Gia2, thì goác cuûa chöõ “khoân” coù theå laø “khoan”, nghóa laø loøng daï roäng raõi, khoâng goø boù nhoû nhen, cö xöû toát ñeïp vôùi moïi ngöôøi 1.2. Khoân ngoan trong moät soá ngoân ngöõ khaùc Trong caùc ngoân ngöõ Chaâu AÂu, ta caàn phaân bieät hai töø thöôøng ñöôïc duøng laãn loän, nhöng trong thaàn hoïc, yù nghóa cuûa chuùng laïi khaùc3 -

Prudentia: thöôøng ñöôïc hieåu laø tieân lieäu hay truø lieäu. Theá nhöng trong nhaân ñöùc, chuùng ñöôïc duøng ñeå chæ nhaân ñöùc khoân ngoan.

-

Sapientia: thöôøng ñöôïc dòch laø “Cao minh, thöôïng trí, trieát minh.” Trong thaàn hoïc daønh cho aân hueä cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn.

1.3. Khoân ngoan theo thaùnh Thomas Khoân ngoan ñöôïc hieåu veà laõnh vöïc trí tueä. Tuy nhieân Ñöùc Khoân Ngoan khoâng lieân quan ñeán vieäc hoïc hoûi nghieân cöùu cho baèng cuoäc soáng cuï theå. Ngöôøi khoân ngoan khoâng phaûi ngöôøi hoïc roäng taøi cao, nhöng laø ngöôøi bieát ñieàu khieån caùc haønh vi cuûa mình sao cho hôïp vôùi muïc tieâu toái haäu laø haïnh phuùc vónh cöûu.4 Thaùnh Thomas cuõng phaân loaïi khoân ngoan thaønh nhöõng daïng nhö sau:5 a. Khoân ngoan giaû: Laø loaïi khoân ngoan ñoái nhaân, coù theå vì muïc ñích xaáu maø duøng nhöõng phöông tieän thích hôïp ñeå ñaït ñöôïc, ñaây khoâng phaûi laø ñieàu thieän chaân chính. Ñaây laø thöù khoân ngoan maø thaùnh Phaoloâ ñeà caäp trong Rm8,6 “Khoân ngoan xaùc thòt” vì laáy söï vui thoûa xaùc thòt laøm cöùu caùnh. b. Khoân ngoan thaät: Laø tìm ra nhöõng ñöôøng loái thích hôïp ñeå ñaït muïc ñích toát laønh thaät söï nhöng coøn khieám khuyeát vì 2 leõ: Thöù nhaát: Vì ñieàu thieän ngöôøi aáy nhaèm khoâng phaûi laø muïc ñích chung cuûa caû nhaân sinh, maø chæ laø muïc ñích rieâng cuûa coâng vieäc ñoù thoâi. Ví duï ta vaãn goïi ngöôøi khaùc laø nhaø kinh doanh khoân ngoan… laø theo nghóa naøy. Thöù hai: Vì khieám khuyeát trong haønh vi chính yeáu cuûa ñöùc khoân ngoan. Vì duï ta baøn hoûi, suy ñoaùn moät caùch kyõ löôõng. Nhöng trong thöïc haønh, ta khoâng hoaøn toaøn xuoâi theo lyù trí maùch baûo nhö theá. c. Khoân ngoan chaân thaät vaø hoaøn bò: nghóa laø bieát baøn luaän, ñoaùn ñònh vaø truyeàn khieán thi haønh ñuùng ñaén ñeå ñaït tôùi muïc ñích hoaøn haûo cuûa caû cuoäc ñôøi. Khoân ngoan naøy môùi ñôn thuaàn laø khoân ngoan thaät söï. Ñaây môùi laø thöù maø ta goïi laø nhaân ñöùc khoân ngoan. Trung taâm Töø ñieån hoïc, Töø Ñieån Tieáng Vieät (Haø Noäi, 1997), tr. 491. Leâ Gia, Tieáng Noùi Noâm Na (Tp. HCM, 1999), tr. 379. 3 Phan Taán Thaønh, Ñôøi soáng taâm linh, taäp III (Roma, 2003). tr. 242. 4 Ibid., tr. 244. 5 Thaùnh Thomas Aquinas, Toång luaän thaàn hoïc, Nguyeãn Vaên Lieâm chuyeån ngöõ (TPHCM, 2002,) tr. 72-73. 1 2

3

Vôùi 3 thöù khoân ngoan naøy thì khoân ngoan giaû chæ coù nôi toäi nhaân, coøn khoân ngoan thöù hai coù chung cho caû ngöôøi thieän laãn ngöôøi aùc. Coøn khoân ngoan loaïi 3 chæ coù nôi ngöôøi thieän maø thoâi. 2. Veà chính ñöùc khoân ngoan6 Phaàn khaùi nieäm ñaõ cho chuùng ta bieát veà ñöùc khoân ngoan cuûa Thaùnh Thomas khaùc vôùi khoân ngoan hay coøn goïi laø söï khoân kheùo cuûa ngöôøi ñôøi. Trong phaàn hai naøy ta tìm hieåu veà chính nguoàn goác cuûa ñöùc khoân ngoan, cuõng nhö chuû theå thöïc theå rieâng cuûa ñöùc khoân ngoan maø Thaùnh Thomas ñaõ trình baøy trong boä toång luaän cuûa ngaøi. 2.1. Baûn chaát cuûa ñöùc khoân ngoan Thaùnh Thomas cho raèng “Ngöôøi khoân ngoan nhìn thaáy tröôùc töông lai töø kieán thöùc hieän taïi vaø quaù khöù, vaø ñaây laø sinh hoaït cuûa lyù trí. Vaäy khoân ngoan naèm ôû trí tueä. Hôn nöõa, nhieäm vuï cuûa khoân ngoan laø chæ ñaïo haønh ñoäng cuûa con ngöôøi ñeå ñaït tôùi muïc ñích, vì theá, khoân ngoan ôû trong trí tueä thöïc haønh”7. Khoân ngoan ôû trong trí tueä thöïc haønh, chính vì theá khoân ngoan laø moät nhaân ñöùc, neân laø moät taäp quaùn, moät phaåm tính, moät phuï theå (neân theo sôû naêng phaûi baùm vaøo moät baûn theå coù lyù trí). Vì theá khoân ngoan coù hai ñaëc ñieåm: -

Khoân ngoan khoâng phaûi laø moät thöïc taïi tröøu töôïng, maø laø thöïc taïi soáng ñoäng vaø cuï theå. Ñöùc khoân ngoan cuõng coù nhöõng giai ñoaïn phaùt sinh, taêng tröôûng, suy thoaùi vaø dieät vong vaø leä thuoäc nôi moät chuû theå.

Laïi nöõa, thaùnh Thomas coøn cho raèng “ñöùc khoân ngoan, khi laøm cho ngöôøi naøo trôû neân khoân ngoan, thì cuõng laøm cho ngöôøi aáy thaønh ngöôøi ñöùc haïnh, nghóa laø löông thieän. Vì laø moät taäp quaùn hoaït ñoäng cuûa lyù trí thöïc haønh, neân khoân ngoan cuõng tröïc tieáp ñieàu khieån vaø höôùng daãn caùc haønh vi nhaân tính tôùi muïc ñích chaân chính cuûa chuùng.”8 Khi so saùnh ñöùc khoân ngoan vôùi caùc nhaân ñöùc khaùc, thaùnh Thomas cho raèng ñöùc khoân ngoan coù ñieåm chung vôùi caùc nhaân ñöùc trí tueä vì chuùng hoaøn thieän trí khoân; cuõng coù ñieåm chung vôùi caùc nhaân ñöùc luaân lyù vì chuùng höôùng daãn haønh ñoäng con ngöôøi. Caùc nhaân ñöùc luaân lyù khaùc khieán chuùng ta haønh ñoäng vì muïc tieâu maø lyù trí xaùc ñònh. Nhöng khoân ngoan quyeát ñònh phöông tieän vaø caùch thöùc ñeå ñaït tôùi muïc tieâu aáy cho phuø hôïp vôùi lyù trí. Vaäy baûn chaát cuûa khoân ngoan laø naèm trong trí tueä thöïc haønh trong moät chuû theå, chính vì theá maø ta ñi tìm chuû theå rieâng cuûa ñöùc khoân ngoan trong phaàn thöù hai ñöôïc trình baøy döôùi ñaây. 2.2. Ñaëc ñieåm rieâng cuûa ñöùc khoân ngoan9

Thaùnh Thomas Aquinas, ibid., tr. 12-23. Edward J. Gratsch, Toång Luaän Thaàn Hoïc Toùm Löôïc, dòch giaû, Traàn Ngoïc Tuùy, Nguyeãn Ñöùc Hoøa, tr. 203. 8 Thaùnh Thomas Aquinas, ibid., tr. 17. 9 Thaùnh Thomas Aquinas, ibid., tr. 23-87. 6 7

4

2.2.1. Khoân ngoan nhaän bieát nhöõng ñieàu phoå quaùt vaø caû nhöõng ñieàu rieâng leû Nhieäm vuï cuûa khoân ngoan khoâng nhöõng laø suy tö thuaàn lyù, maø coøn öùng duïng vaøo vieäc laøm, laø muïc ñích cuûa lyù trí thöïc haønh. Vì theá, ngöôøi khoân ngoan khoâng chæ bieát nhöõng nguyeân lyù phoå quaùt maø coøn caû nhöõng ñieàu caù bieät trong nhöõng tröôøng hôïp cuï theå. Phaàn nöõa, nhieäm vuï cuûa ñöùc khoân ngoan laø baøn luaän, phaùn ñoaùn vaø truyeàn khieán cho ñuùng ñaén veà nhöõng phöông tieän ñeå ñaït tôùi muïc ñích chính ñaùng; cho neân hieån nhieân laø ñöùc khoân ngoan khoâng nhöõng nhaèm vaøo tö thieän cuûa moät ngöôøi, maø coøn ñeán caû coâng thieän cuûa quaàn chuùng (Khoân ngoan teà gia, nhaèm vaøo coâng thieän cuûa moät nhaø hay moät gia ñình; Khoân ngoan trò quoác, nhaèm vaøo coâng thieän cuûa coäng ñoàng hay cuûa quoác gia; Khoân ngoan laäp phaùp, laø loaïi khoân ngoan cuûa vua quan/nhöõng ngöôøi caàm quyeàn.) Vaäy ngöôøi naøo caøng coù lyù trí vaø khoân ngoan bao nhieâu caøng ñöôïc thoâng döï vieäc cai trò vaø ñieàu khieån baáy nhieâu. Nhöng moãi ngöôøi vì laø vaät coù lyù trí, neân tuøy theo söï töï quyeát maø coù ñöùc khoân ngoan cho phuø hôïp. 2.2.2. Khoân ngoan vaïch ra möùc trung dung cho caùc nhaân ñöùc luaân lyù Theo ñònh nghóa, nhaân ñöùc luaân lyù laø heä taïi möùc trung dung do lyù trí qui ñònh, nhöng nhaân ñöùc luaân lyù theo caùch thöùc cuûa thieân nhieân nhaèm ñaït tôùi möùc trung dung. Nhöng vì khoâng phaûi ñaâu ñaâu möùc trung dung naøy cuõng nhö nhau. Cho neân khuynh höôùng töï nhieân khoâng ñuû, vì noù luoân luoân hoaït ñoäng cuõng moät caùch, neân caàn phaûi coù ñöùc khoân ngoan vaïch ra möùc trung dung cho caùc nhaân ñöùc luaân lyù. 2.2.3. Ñöùc khoân ngoan do ta taäp thaønh vaø nôi ngöôøi soáng trong ôn thaùnh Nhaân ñöùc trí naêng phaàn lôùn ñöôïc phaùt sinh vaø taêng tröôûng do giaùo huaán, vì theá caàn coù kinh nghieäm vaø thôøi gian. Cho neân ñöùc khoân ngoan khoâng phaûi laø nhaân ñöùc baåm sinh, nhöng phaùt sinh nôi chuùng ta do giaùo huaán vaø kinh nghieäm. Khoâng ai coù ôn thaùnh neáu khoâng phaûi laø ngöôøi ñöùc haïnh vaø khoâng ai coù theå laø ngöôøi ñöùc haïnh neáu khoâng coù ñöùc khoân ngoan. Maø ai coù ôn thaùnh thì coù ñöùc baùc aùi, cho neân taát nhieân laø coù caùc nhaân ñöùc khaùc. Vaäy khoâng theå laø ngöôøi khoân ngoan neáu khoâng laø ngöôøi löông thieän, maø coù toäi nhaân naøo laø ngöôøi löông thieän, cho neân khoâng coù toäi nhaân naøo laø ngöôøi khoân ngoan. Vì khoân ngoan chaân thöïc vaø hoaøn bò laø thöù khoân ngoan bieát baøn luaän, ñoaùn ñònh vaø truyeàn khieán ñuùng ñaén ñeå ñaït tôùi muïc ñích hoaøn haûo cuûa caû cuoäc ñôøi. 2.2.4. Khoân ngoan khoâng theå mai moät haún do queân baüng Söï queân baüng chæ lieân can ñeán söï nhaän thöùc. Ngöôøi ta coù theå hoaøn toaøn ñeå maát ngheä thuaät vì laõng queân, cuõng nhö coù theå ñeå maát khoa hoïc, vì caû hai ñeàu heä taïi lyù trí. Nhöng khoân ngoan khoâng heä taïi nguyeân lyù trí maø heä taïi caû duïc voïng, vì haønh vi chính yeáu cuûa khoân ngoan laø truyeàn khieán, töø laø aùp duïng kieán thöùc vaøo öôùc 5

muoán vaø haønh ñoäng, vì theá ñöùc khoân ngoan khoâng hoaøn toaøn bò mai moät vì queân baüng, nhöng bò huûy hoaïi vì ñam meâ. 3. Thaønh phaàn toaøn veïn cuûa khoân ngoan10,11,12 Theo luaän giaûi cuûa thaùnh Thomas, söï toaøn veïn cuûa ñöùc khoân ngoan coù ba loaïi thaønh phaàn: -

Thaønh phaàn toaøn tuùc, nhö töôøng vaùch, maùi nhaø vaø neàn moùng laø nhöõng thaønh phaàn cuûa ngoâi nhaø, ñeàu laø thaønh phaàn hôïp thaønh ngoâi nhaø. Thaønh phaàn chuû vò, laø nhöõng thaønh phaàn ñöôïc xeáp trong cuøng moät loaïi vôùi thaønh phaàn chính. Chuùng nhö sö töû vaø voi trong giôùi ñoäng vaät vaäy. Thaønh phaàn tieàm naêng, laø nhöõng thaønh phaàn thoâng phaàn trong nhöõng khía caïnh thöù yeáu. Chuùng gioáng nhö vò phuï taù cuûa tö leänh quaân ñoäi vaäy.

3.1. Thaønh phaàn toaøn tuùc Thaønh phaàn toaøn tuùc cuûa nhaân ñöùc laø nhöõng nhaân ñöùc tham gia moät caùch caàn thieát ñeå thöïc hieän moät haønh vi hoaøn bò cuûa nhaân ñöùc naøo ñoù, thì ñöôïc goïi laø thaønh phaàn toaøn tuùc cuûa nhaân ñöùc aáy. Trong khoân ngoan coù taùm thaønh phaàn nhaân ñöùc tham gia ñeå thöïc hieän haønh vi hoaøn bò, nhö theá, taùm nhaân ñöùc naøy ñöôïc goïi laø thaønh phaàn toaøn tuùc cuûa ñöùc khoân ngoan. Trong taùm thaønh phaàn naøy coù naêm thaønh phaàn thuoäc veà ñöùc khoân ngoan theo khía caïnh tri thöùc, aáy laø kyù öùc, lyù trí, minh trí, söï deã daïy vaø söï saéc saûo; coøn ba thuoäc veà thaønh phaàn truyeàn khieán, aùp duïng kieán thöùc vaøo vieäc laøm, aáy laø döï kieán, thaän troïng vaø ñeà phoøng. a. Kyù öùc veà quaù khöù, ñeå qua kinh nghieäm ta bieát ñöôïc ñieàu gì phaûi laøm vaø phaûi traùnh trong nhöõng tröôøng hôïp caù bieät. b. Hieåu bieát hieän taïi, ñeå ta coù theå xeùt ñoaùn moät haønh ñoäng cuï theå coù hôïp luaät hay khoâng, toát hay xaáu, thích hôïp hay khoâng thích hôïp. c. Phuïc thieän, giuùp cho nhöõng ngöôøi thieáu kinh nghieäm coù theå ñoùn nhaän söï chæ baûo vaø khuyeân raên cuûa ngöôøi coù kinh nghieäm. d. Saéc saûo, ñeå coù theå haønh ñoäng ñuùng ñaén trong tröôøng hôïp khaån caáp khi thôøi gian hoaëc hoaøn caûnh khoâng cho pheùp chaäm treã. e. Khaû naêng suy luaän, ñeå khi thôøi gian cho pheùp, ta coù theå xem xeùt vaø suy tính tröôùc khi haønh ñoäng. f. Tieân lieäu, ñeå ta coù theå phaùn ñoaùn veà nhöõng phöông tieän tröïc tieáp höôùng tôùi muïc ñích ñang tìm kieám. g. Thaän troïng, ñeå ta coù theå xem xeùt caùc hoaøn caûnh ñaëc bieät xung quanh moät haønh ñoäng, nhö con ngöôøi, nôi choán. h. Ñeà phoøng, ñeå ta suy xeùt nhöõng trôû ngaïi coù theå xaûy ñeán töø beân ngoaøi, hay söï yeáu keùm hoaëc thieáu khaû naêng cuûa mình ñoái vôùi moät coâng vieäc cuï theå. 10 11 12

Thaùnh Thomas Aquinas, ibid., tr. 95-170. Phan Taán Thaønh, ibid., Tr. 243-244. Edward J. Gratsch, ibid., tr. 204.

6

3.2. Thaønh phaàn chuû vò Thaønh phaàn chuû vò laø caùc nhaân ñöùc laøm thaønh nhöõng chuûng loaïi khaùc nhau cuûa moät nhaân ñöùc truï coät. Ngöôøi ta coù theå khoân ngoan trong vieäc tìm kieám lôïi ích rieâng (khoân ngoan caù nhaân), hay lôïi ích cuûa coäng ñoaøn hay nhaø nöôùc (khoân ngoan chính trò) hay lôïi ích cuûa gia ñình (khoân ngoan gia ñình). Cho neân, noùi ñeán thaønh phaàn chuû vò laø chuùng ta phaûi coù ba thaønh phaàn chuû theå naøy. Thaùnh Toâma theâm chuûng loaïi thöù tö: khoân ngoan quaân söï, tìm caùch ñaåy lui quaân thuø taán coâng. • Ñoái vôùi loaïi khoân ngoan caù nhaân: vieäc trò nöôùc coù phaûi laø moät loaïi khoân ngoan? Nhieäm vuï cuûa ñöùc khoân ngoan laø chæ daãn. Vì theá nôi nhöõng haønh vi nhaân linh coù hình thöùc cai trò thì nôi haønh vi aáy phaûi coù söï khoân ngoan rieâng bieät. Nhöng chuùng chæ thaønh nhaân ñöùc khi vieäc cai trò nhaém ñeán nhöõng giaù trò phoå quaùt vaø lieân heä ñeán nhieàu ñieàu thieän. Chuùng caøng nhaém ñeán muïc ñích cao xa bao nhieâu caøng phaûi hoaøn bò baáy nhieâu. Bôûi vaäy, khoân ngoan trò nöôùc ñöôïc coi laø moät loaïi khoân ngoan. • Khoân ngoan chính trò: coù neân cho chính trò laø thaønh phaàn cuûa khoân ngoan? Khoân ngoan caù nhaân laø moät thaønh phaàn cuûa khoân ngoan chính trò. Nhöng ngöôøi ñaày tôù do ngöôøi khaùc huy ñoäng coù quyeàn töï quyeát. Vì theá nôi nhöõng ngöôøi naøy söï cai trò cuõng caàn ñeå töï ñieàu khieån mình khi tuaân phuïc nhöõng nhaø caàm quyeàn. Dó nhieân, nhaø caàm quyeàn cuõng phaûi phuïc vuï treân lôïi ích quoác gia, chöù khoâng ñöôïc treân lôïi ích rieâng caù nhaân mình. • Vôùi loaïi khoân ngoan gia ñình: teà gia coù phaûi laø moät loaïi khoân ngoan? Khoân ngoan höôùng veà cuoäc soáng löông thieän toaøn dieän. Vaäy khi teà gia nhaém ñeán muïc ñích cuûa gia ñình laø cuoäc soáng löông thieän toaøn dieän trong toå aám. Luïc aáy, teà gia laø khoân ngoan. • Khoân ngoan quaân söï: taïi sao goïi quaân söï laø moät loaïi khoân ngoan? Trong chieán tranh raát caàn moät loaïi khoân ngoan, meänh danh laø khoân ngoan quaân söï. Dó nhieân, caùc coâng vieäc laøm theo ngheä thuaät vaø hôïp vôùi lyù trí töï nhieân ñeàu do Thieân Chuùa thieát laäp. Vì theá, caùc vieäc laøm theo lyù trí, chaúng nhöõng coù ñöùc khoân ngoan chính trò ñeå thi haønh ñieàu thieän cho thích hôïp; maø cuõng caàn coù söï khoân ngoan quaân söï ñeå ñaáy lui keû thuø xaâm löôïc.

7

3.3. Thaønh phaàn tieàm naêng Thaønh phaàn tieàm naêng cuûa moät nhaân ñöùc laø nhöõng nhaân ñöùc phuï thuoäc, nhaèm vaøo nhöõng haønh vi hay nhöõng theå taøi thöù yeáu, haàu nhö khoâng haøm chöùa toaøn theå tieàm löïc cuûa nhaân ñöùc chính, vaø theo phöông dieän naøy, thaønh phaàn tieàm naêng cuûa ñöùc khoân ngoan laø khieáu tham luaän, söï lòch duyeät, vaø oùc coâng minh, nhaèm vaøo vieäc ñoaùn ñònh nhöõng vieäc, maø ñoâi khi ta phaûi ra ngoaøi coâng leä. Coøn ñöùc khoân ngoan thì nhaèm vaøo haønh vi chính laø truyeàn khieán. a. Khieáu tham luaän: laø nhaèm vaøo baøn baïc. Neáu baøn baïc ñeå höôùng ñeán vieäc truyeàn khieán thi haønh thì noù thuoäc veà ñöùc khoân ngoan, coøn neáu theo moät caùch tröïc khôûi thì thuoäc veà khieáu tham luaän. Nhö ta ñaõ bieát caùc haønh vi khaùc nhau ñeàu quy höôùng vaøo moät cöùu caùnh, theo moät traät töï: tröôùc heát laø baøn baïc, roài ñeán phaùn ñoaùn, sau heát laø truyeàn khieán. Nhö theá khieáu tham luaän quy veà ñöùc khoân ngoan, nhö moät nhaân ñöùc phuï thuoäc phaûi quy höôùng veà nhaân ñöùc chính yeáu. b. Söï lòch duyeät: Haøm suùc phaùn ñoaùn ngay thaúng, khoâng phaûi veà nhöõng ñieàu tröøu töôïng, nhöng veà nhöõng ñieàu thöïc haønh vaø ñaëc thuø veà ñöùc khoân ngoan. Vieäc phaùn ñoaùn ñuùng, ñoaùn ñònh gioûi heä taïi ôû trí naêng thaâu nhaän söï vaät nhö noù coù. Nhöng ñoâi khi ñieàu ñaõ ñoaùn ñònh roài khoâng ñöôïc thi haønh hoaêc bò trì hoaõn, vì theá sau khieáu ñoaùn ñònh gioûi, hay söï lòch duyeät, caàn coù moät nhaân ñöùc chính yeáu sau cuøng ñeå truyeàn khieán cho kheùo, ñoù laø ñöùc khoân ngoan. Hay noùi caùch khaùc, söï lòch duyeät cuõng phaûi quy veà ñöùc khoân ngoan nhö moät nhaân ñöùc phuï thuoäc phaûi quy höôùng veà nhaân ñöùc chính yeáu. c. OÙc Coâng minh: Söï lòch duyeät laø nhaân ñöùc quyeát ñònh nhöõng vieäc xaûy ra theo thoâng leä, nhöng cuõng coù nhöõng chuyeän phaûi ñoaùn ñònh ngoaøi thoâng leä. Söï suy xeùt taát caû nhöõng gì coù theå xaûy ra ngoaøi thoâng leä laø vieäc rieâng thuoäc veà löôïng an baøi cuûa Thieân Chuùa; nhöng trong nhaân loaïi, moät soá ngöôøi saéc saûo hôn cuõng coù theå nhôø lyù trí maø ñoaùn ñònh ñöôïc nhieàu ñieàu. Ñoù laø coâng vieäc cuûa OÙc Coâng minh, haøm suùc söï minh maãn cuûa phaùn ñoaùn. 4. Caùc neát xaáu nghòch vôùi ñöùc khoân ngoan 4.1. Thieáu thaän troïng: Ngöôøi ta thöôøng thieáu khoân ngoan hay thieáu thaän troïng khi haønh ñoäng voäi vaõ, khoâng chòu suy nghó, khoâng kieân trì vaø nhö vaäy laø coù loãi. Lyù do thieáu thaän troïng laø do toäi khao khaùt thoõa maõn nhöõng ñam meâ xaùc thòt cuøa chính mình. Nhöng khoâng haún chæ do xaùc thòt maø coøn do lyù trí nöõa. Vì toäi khao khaùt xaùc thòt ñaõ thu huùt maïnh meõ taâm trí cuûa con ngöôøi.13 Thaät vaäy, trong cuoäc soáng haèng ngaøy, moät ngöôøi thieáu khoân ngoan hay thieáu thaän troïng ít coù khaû naêng ñaït ñeán thaønh coâng hoaëc khoâng bao giôø ñaït ñeán thaønh coâng trong coâng vieäc. 4.2. Caåu thaû

13

Edward J. Gratsch, ibid., tr.203.

8

Moät toäi khaùc choáng laïi ñöùc khoân ngoan nöõa ñoù laø caåu thaû. Caåu thaû laø khoâng quan taâm ñuùng möùc vaøo boån phaän vaø nhieäm vuï trong baäc soáng cuûa mình. Boån phaän ñoù laø boån phaän ñoái vôùi Thieân Chuùa vaø phaàn roãi cuûa rieâng mình.14 Nhìn chung, ngöôøi caåu thaû luoân luoân soáng buoâng thaû theo nhöõng thoùi xaáu cuûa xaùc thòt vaø khoâng theå chu toaøn boån phaän cuûa mình trong nhöõng coâng vieäc ñôn giaûn. Vì vaäy ngöôøi caåu thaû khoù coù theå chu toaøn boån phaän ñoái vôùi Thieân Chuùa vaø phaàn roãi cuûa mình.

14

Ibid.

9

4.3. Khoân ngoan xaùc thòt Khoân ngoan xaùc thòt laø khoâng laáy ñöùc coâng baèng tieát ñoä cho baûn thaân mình, khoâng tieát cheá, khoâng kieám cheá tham duïc vaø höôùng chieàu theo duïc voïng vaø caùc neát xaáu, laáy nhöõng laïc thuù laøm muïc tieâu toái haäu cuûa cuoäc ñôøi mình. Khoân ngoan trong vieäc tìm kieám lôïi ích rieâng cho baûn thaân rieâng mình, thaäm chí cho gia ñình hay cho coäng ñoaøn maø khoâng nhìn ñeán boái caûnh vaø coâng ích thì cuõng keå laø khoân ngoan theo kieåu xaùc thòt. Khoân ngoan xaùc thòt cuõng laø toäi choáng laïi khoân ngoan khoân ngoan theo Thaàn Khí laø thöù khoân ngoan laáy Thieân Chuùa laøm muïc tieâu toái haäu cho cuoäc ñôøi. 4.4. Xaûo quyeät Trong thö 2 Cr (4,2), Thaùnh phaoloâ coù vieát: “Chuùng toâi khöôùc töø nhöõng caùch haønh ñoäng aùm muoäi, ñaùng xaáu hoå.” Nöông theo ñoù, thaùnh Thomas cho raèng xaûo quyeät laø moät thöù toäi ñi nghòch laïi vôùi ñöùc khoân ngoan vì hai leõ sau: - Khi lyù trí coá gaéng phuïc vuï muïc ñích coù veû toát nhöng kyø thöïc laø khoâng toát (khoân ngoan xaùc thòt). - Duøng muïc ñích toát bieän minh cho phöông tieän xaáu. 4.5. Lo laéng thaùi quaù Trong Tin möøng theo thaùnh Maùt-theâu, Ñöùc Gieâ-su ñaõ daïy “ Anh em ñöøng lo laéng veà ngaøy mai: ngaøy mai, cöù ñeå ngaøy mai lo” (Mt 6,34). Ai cuõng coù nhöõng öu tö cho chính mình, lo cho hieän taïi, lo cho töông lai, lo ñeå laøm sao ñaït ñöôïc muïc tieâu mình ñeà ra. Ñoù laø söï lo laéng ñuùng ñaén. Vaø nhieäm vuï cuûa ñöùc khoân ngoan laø döï phoøng cho töông lai moät caùch thích ñaùng. Nhöng döï phoøng hay lo laéng cho töông lai moät caùch thaùi quaù, leäch laïc laø khi ta ñaët cöùu caùnh cuûa ta vaøo cuûa caûi traàn gian maø queân ñi cöùu caùnh cuûa ñôøi mình laø chæ moät mình Thieân Chuùa duy nhaát. Ñieàu naøy cuõng laø moät hình thöùc lo laéng thaùi quaù maø ñi laïc höôùng cuûa ñôøi mình. 5. Ôn chæ giaùo - kieän toaøn ñöùc khoân ngoan Con ngöôøi ta daãu suy xeùt caån thaän tröôùc khi tra tay haønh ñoäng, nhöng mang thaân phaän con ngöôøi, khoân ngoan cuûa hoï cuõng khoâng theå ñöa con ngöôøi ñeán choã thaønh toaøn veà moïi maët. Chính vì theá giöõa nhöõng hoaøn caûnh gay go vaø nhieâu kheâ cuûa cuoäc soáng, ôn chæ giaùo xuaát phaùt bôûi Chuùa Thaùnh Thaàn seõ giuùp ta bieän phaân vaø quyeát ñònh moät caùch chaéc chaén vaø hieäu nghieäm. Luaän giaûi vaán ñeà naøy, thaùnh Thomas cho raèng: “Hieån nhieân söï ngay thaúng cuûa trí tueä nhaân loaïi töông quan vôùi trí tueä cuûa Thieân Chuùa nhö caên nguyeân haï caáp vôùi caên nguyeân thöôïng caáp. Cho neân ñöùc khoân ngoan, haøm suùc söï ngay thaúng cuûa lyù trí, ñöôïc ñaëc bieät kieän toaøn vaø hoã trôï vì ñöôïc ñieàu chænh vaø huy ñoäng bôûi Chuùa Thaùnh Linh. Ñoù laø ñieàu thuoäc ôn chæ giaùo. Cho neân ôn chæ giaùo töông öùng vôùi Ñöùc khoân ngoan, nhö theå laø hoã trôï vaø kieän toaøn ñöùc aáy. Keát luaän Toùm laïi, trong taùc phaåm Toång Luaän Thaàn Hoïc, thaùnh Thomas cho thaáy khoân ngoan laø moät ngheä thuaät tìm toøi choïn löïa vaø söû duïng 10

nhöõng phöông tieän toát nhaát ñeå ñaït tôùi muïc ñích toái haäu cuûa ñôøi ngöôøi. Veà maët sieâu nhieân, ñöùc khoân ngoan hoaït ñoäng cuøng vôùi nhöõng khaû naêng cuûa linh hoàn. Nhôø linh hoàn, con ngöôøi coù lyù trí ñeå nhaän bieát, suy xeùt, vaø coù yù chí ñeå öôùc muoán vaø quyeát ñònh. Vôùi yù chí, chuùng ta löïa choïn vaø quyeát taâm thi haønh, soáng ñieàu mình ñaõ löïa choïn. Vai troø cuûa ñöùc khoân ngoan laø höôùng daãn moät caùch tích cöïc, tröïc tieáp vaø thöïc tieãn trong ñôøi soáng. Ñöùc khoân ngoan mang tính caùch toaøn veïn khaùc haún vôùi söï khoân ngoan theá tuïc hay khoân vaët, khoân loûi, nhaèm tìm kieám lôïi ích caù nhaân, thoaû maõn tính töï aùi, ích kyû vaø danh lôïi. Ngöôøi khoân ngoan ñích thöïc laø ngöôøi bieát thích öùng trong töøng hoaøn caûnh cuï theå, ñeå khoâng ñi treäch khoûi cöùu caùnh sieâu nhieân cuûa mình. Vì vaäy, ñöùc khoân ngoan môùi coù chöùc naêng ñieàu khieån caùc nhaân ñöùc khaùc, phoái hôïp chuùng ôû möùc ñoä trung dung, töùc luoân hôïp vôùi leõ phaûi: sai muïc ñích naøy laø khoâng coù nhaân ñöùc thaät. Cöùu caùnh sieâu nhieân cuûa ñöùc khoân ngoan laø hieåu bieát vaø yeâu meán Thieân Chuùa ôû ñôøi naøy vaø höôûng haïnh phuùc vôùi Thieân Chuùa ôû ñôøi sau. Nguyeân taéc chung cuûa ñöùc khoân ngoan sieâu nhieân laø Tin Möøng. Caùc nguyeân taéc cuûa Tin Möøng ngöôïc haún vôùi söï khoân ngoan cuûa theá gian. Vì vaäy, chuaån möïc cuûa ñöùc khoân ngoan khoâng chæ döïa vaøo trí khoân töï nhieân, maø coøn phaûi döïa vaøo trí khoân ñöôïc aùnh saùng ñöùc tin soi daãn nhôø ôn chæ giaùo cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Cuoái cuøng, xin ñöôïc tröng ra ñaây lôøi kinh raát ñeïp cuûa thaùnh Thomas nhö ñeå keát phaàn trình baøy veà ñöùc khoân ngoan theo thaùnh nhaân. XIN ÑÖÔÏC SOÁNG KHOÂN NGOAN Laïy Thieân Chuùa giaøu loøng thöông xoùt, xin ban cho con nhieät thaønh öôùc ao, khoân ngoan kieám tìm, ñích thöïc nhaän bieát vaø hoaøn toaøn thöïc hieän nhöõng ñieàu ñeïp loøng Chuùa. Laïy Thieân Chuùa cuûa con, xin haõy xeáp ñaët cuoäc ñôøi con: daïy con bieát ñieàu Chuùa ñoøi con phaûi laøm, vaø ban cho con thi haønh caùch ñuùng ñaén vaø thích hôïp vôùi linh hoàn. Laïy Thieân Chuùa cuûa con, xin ñöøng ñeå con xa caùch Chuùa khi thònh vöôïng cuõng nhö luùc gian nan: khoâng kieâu caêng khi thònh vöôïng, khoâng naûn loøng luùc gian nan. Xin ñöøng ñeå con vui möøng hay buoàn saàu vì baát cöù ñieàu gì ngoaïi tröø ñieàu daãn tôùi Chuùa hay laøm xa caùch Chuùa; cuõng ñöøng ñeå con ham muoán laøm ñeïp loøng ai hoaëc sôï maát loøng ai ngoaïi tröø Chuùa. Laïy Chuùa, xin cho con khinh moïi söï phuø hoa vaø yeâu quí nhöõng ñieàu vónh cöûu. Xin cho con cheâ chaùn nieàm vui naøo khoâng coù Chuùa vaø khoâng ao öôùc ñieàu gì ngoaøi Chuùa. Laïy Chuùa, xin cho con yeâu thích vaát vaû laøm vieäc cho Chuùa vaø chaùn gheùt moïi söï nghæ ngôi maø khoâng coù Chuùa. Laïy Thieân Chuùa cuûa con, xin ban cho con bieát höôùng taâm hoàn leân Chuùa, vaø lôõ khi sa ngaõ thì bieát ñau buoàn vaø quyeát taâm hoái caûi. Laïy Chuùa laø Thieân Chuùa cuûa con, xin giuùp con: vaâng phuïc khoâng choáng ñoái, khoù ngheøo khoâng baàn tieän, thanh khieát khoâng hö hoûng, nhaãn naïi khoâng keâu ca, khieâm nhöôøng khoâng giaû doái, vui veû khoâng laû lôi, 11

chín chaén khoâng naëng neà, mau maén khoâng noâng noåi. Xin cho con bieát kính sôï Chuùa khoâng tuyeät voïng, chaân thaønh khoâng hai loøng, laøm vieäc laønh khoâng töï maõn, söûa loãi anh em khoâng kieâu caêng, xaây döïng tha nhaân baèng lôøi noùi vaø göông laønh, khoâng giaû doái. Laïy Chuùa laø Thieân Chuùa, xin ban cho con: moät traùi tim luoân thöùc tænh, khoâng tö töôûng toø moø naøo laøm xa Chuùa, moät traùi tim cao thöôïng, khoâng quyeán ruõ baát chính naøo laøm sa ñoaï, moät traùi tim ngay thaúng, khoâng taø yù naøo laøm treäch ñöôøng, moät traùi tim vöõng maïnh, khoâng gian nan naøo laøm tan vôõ, moät traùi tim töï do, khoâng tham voïng xaáu xa naøo chieám ñoaït ñöôïc. Laïy Chuùa laø Thieân Chuùa cuûa con, xin ban cho con trí thoâng minh nhaän bieát Chuùa, loøng caàn maãn tìm kieám Chuùa, ñöùc khoân ngoan tìm thaáy Chuùa, caùch aên neáp ôû ñeïp loøng Chuùa, ñöùc kieân trì trung thaønh ñôïi chôø Chuùa vaø loøng tin töôûng sau cuøng seõ ñöôïc keát hôïp vôùi Chuùa. Xin cho con ôû ñôøi naøy ñöôïc chia seû nhöõng khoå ñau cuûa Chuùa ñeå ñeàn toäi, treân ñöôøng löõ haønh ñöôïc vui höôûng caùc phuùc loäc Chuùa thöông ban, treân queâ trôøi taän höôûng moïi hoan laïc cuûa Chuùa trong vinh quang. Chuùa haèng soáng vaø hieån trò muoân ñôøi. Amen.

12