Takikuna Ayacucho

UNIVERSIDAD NACIONAL DE HUANCAVELICA “EDUCACIÓN INTERCULTURAL BILINGÜE”

♦ Orlando Ayala Araujo ♦ Haydee Loayza Luján ♦ Tomas Dueñas Tucno ♦ Hipólito Vega Parado ♦ Yolanda Cuya Leon

ICHU KAÑASQAY Urqupi ichu kañasqay, qasapi ichu kañasqay Hinallaraqchu rupachkan hinallaraqchu rawrachkan! Hinalla rawrariptinqa, hinalla rupariptinqa iWarma wiqichaykiwan challaykuy! iWarma wiqichaykiwan tasnuykuy!

CHAYNALLATAQMI WAQAN NINKI Altun pawaq siwar qinti altun pawaq quri qinti, cartachayta apapuway yanachallayman entregaykuy. Waqanqachus manañachus,

Illakinqachus manañachus. Waqaykunqa chaypachaqa, chaynallataqmi waqan ninki, chaynallataqmi llakin ninki. Altun pawaq siwar qinti altun pawaq quri qinti cartachayta apapuway yanachallayman entregaykuy.

SILILI WAYTA Intillay, killallay ama saqiwaychu, karuraqmi rinay tutayallaymanmi. Sumaq siwar qinti, ama harkawaychu, mamallaysi maskawan uñan chinkachiq urpi hina. Silili, silili wayta, qawachkankim kay vidayta mayu hina waqasqayta wayra hina qaparispa.

AMAYA TARILLACHUNCHU Urqupi wikuña, qasapi taruka tapurikullasqayki; kaynintachus pasallarqa yanallan saqiriq urpi. Kayqaya saqirqullawan, kayqaya dejarqullawan ñawillay hunta wiqintinta sunqullay hunta llakintinta.

Yanan saqiriq urpi ¡amayá tarillachunchu! wayllay ischupa sullantapas yakunayaptin suquykunampaq. ALTUN PAWAQ WAMANCHALLAY Ankachallay wamanchallay rapraykipi apakuway rapraykipi apawaspa ñanchallaman churaykuway. Ankachallay wamanchallay kay urqupim chinkarquni, rapraykipi apaykuway ñanchallaman churaykuway. Chaymantaqa ripusaqmi, chaymantaqa pasasaqmi illaqwan tupaykuspa wamanqinuwan taqrukuspay URQUKUNAPI WAYLLAR ISCHUPAS Urqukunapi wayllar ischupas para chayaptin sullaykachansi, chaynam ñuqapas waqallachkani runapa wasimpi rikuykukuspay runapa llaqtampi qawaykukuspay. Urqukunapi wayllar ischupas wayra muyuptin kumuykachansi, chaynam ñuqapas kumuykachani

runapa wasimpi rikuykukuspay runapa llaqtampi qawaykukuspay. CARNAVAL TAKI Chayraqmi chayraqmi chayaykamuchkani parachawanpas wayrachawanpas contrastaykukuspay. Akakllituy akakllituy imam qampa ruranayki. rumi pataman wicharquspa iiqiw! iaqaw! ninallayki. Qasa pataman wicharquspa iiqiw! iaqaw! ninallayki Munankichu yachaykuyta maymantachus kani chayta, Wak chimpa huertamantam rosas waytapa chawpinmantam clavelinaspa chawpinmantam. Imatataq qawawanki chakiymanta umaykama, manañachus riksiwanki watan watan purisqanchikta vida pasaq masiykita curpiñuchayki botonaqta. Martes carnavales tapurikusqayki martes carnavales tapurikusqayki, Taytacha Cuaresmero maytañataq hamuchkan, Taytacha Cuaresmero maytañataq hamuchkan, Chayraqmi chayraqmi

chayaykamuchkani, parachawanpas wayrachawanpas contrastaykukuspay. MORADO SISASCHALLAY Yanqachu kuyallarqani Yanqachu wayllullarqani ¡tantar kichkachallay! kay runapa churichallanta kay runapa wawachallanta ¡Tantar kichkachallay! ¡morado sisaschallay! Haykaqcha chayamurqapas haykaqcha hamullarqapas ¡tantar kichkachallay! Yanqachu kuyaykurqani yanqachu waylluykurqani. ¡Tantar kichkachallay! ¡morado sisaschallay! Mas biencha kuyayman karqa, mas biencha waylluyman karqa ¡tantar kichkachallay! urqupi wikuñitascha qasapi tarukitascha, ¡Tantar kichkachallay! urqupi wikuñitascha qasapi tarukitascha, ¡Tantar kichkachallay! icharaq waqaysiwanman icharaq llakiysiwanman ¡Tantar kichkachallay! ¡morado sisaschallay! NISYU REPUNTE

Mayukunapi challwachakuna qucha mayupi challwachakuna, sauce mallkicha amparuchayuq nisyu repunte chayarqamuspa amaparoy todo aparqusunki. Urqukunapi puku-pukucha wayllar ischucha amparuchayuq wayllar ischupi qisanruwakuq nisyu wayralla chayaramuspa amparoy todo aparqusunki. SAPACHALLAYKI WAQACHKASQANKI Altoykimanta qawaykamuptiy sapachallayki waqachkasqanki aguila wamanchallay pato realchallay. Chimpaykimanta qawaykamuptiy sapachallayki waqachkasqanki pato realchallay aguila wamanchallay. Haku ripukusun niykullarqayki iskaychallanchik ripukullasun pato realchallay aguila wamanchallay. Mamallayraqmi taytallayraqmi niykullawarqanki pato realchallay aguila wamanchallay. Maytaq taytayki, maytaq mamayki. Taytallaykipas allpapa sunqumpim mamallaykipas runapa llaqtampim

aguila wamanchallay pato realchallay. Altoykimanta qawaykamuptiy chimpaykimanta qawaykamuptiy sapachallayki waqachkasqanki sapachallayki llakichkasqanki aguila wamanchallay pato realchallay. CHIKCHISCHAY PARASCHAY Hakuraqchu manaraqchu chikchischay paraschay maymi hamusqanchis chayta chikchischay paraschay. Misitu piña torocha chikchischay paraschay caballoytas waqrarqunki chikchischay paraschay. Ñuqallataq taqwamurqayki chikchischay paraschay qamllataq waqraykuwanki chikchischay paraschay. Pitaq wak jineteri chikchischay paraschay qari qari pasarquwan chikchischay paraschay. Misitu toro dueñonsi chikchischay paraschay enjalmetas mañakunqa chikchischay paraschay. Aysariway chutariway chikchischay paraschay maymi hamusqanchik

chayta chikchischay paraschay. KAY TUTAYAYPI Intillay, killallay, maychallantam lluqsimunki, chaychallantam ripukusaq maychallantam kutipusaq. Intillay, killallay, maypi kanaykikamataq kay tutapi waqachkani, kay tutayaypi suyachkayki. Intillay killallay, maychallantam lluqsimunki, chaychallantam ripukusaq maychallantam chinkaykusaq. URQUN QASAN PURINAYPAQ Wikuñachus mamay karqa tarukachus taytay karqa, urqun qasan purinaypaq chiri wayrapa pintuykusqan. Puku-puku qisanpichus mamallayqa wachawarqa puku-pukupa uñan hina tuta punchaw waqanaypaq. PARIS-PARIS PALOMITA Llaqtaymanta lluqsirqani paris-paris palomita. Imanisparaq kutiykusaq iskaymanta chullallaña iskaymanta sapachallay. Wasiymantam hamurqani paris-paris palomita. iAy, imanisparaq kutiykusaq!

iskaymanta sapachallay parismanta chullallaña. PUYUNTA PAWALLASPAY Llaqtaytas para chayachkan yanaysi waqapuwachkan, kayllay urqpa qipallampi. Llaqtaytas lasta chayachkan, llaqtaytas para chayachkan kayllay urqupa qipallampi. Killinchus ñuqa kayman altonta pawallaspa ama waqaychu nillayman. Wamanchus ñuqa kallayman puyunta pawallaspa ama waqaychu qapariyman. IMA QINTIRAQ TIPYAYKURQA Qantu qantuchay sumaq waytachay, ima qintiraq tipyaykurqa Haykay qintiraq tipyaykurqa. Tipyaykusqan horachamantas manaña qantunta llanllanñachu, manaña waytanta waytanñachu. Qantu qantuchay sumaq waytachay, ima qintiraq tipyaykurqa, Haykay qintiraq tipyaykurqa. MANA PIYNILLAYUQ Sapay rikukuni mana piynillayuq puna wayta hina llaki llantullayuq. Tiqu pinkulluypas chakañas rikukun nunaypa kirinta qaparkachasqampi. Imataq kawsayniy maytataq ripusaq maytaq tayta mamay ¡lliwsi tukukapun!.

AQUTA PALLASPA Sachallachuch kayman, rumillanchuch kayman, paraptin rupaptin, yanallayta llantuyman. Alton puriq waman qamqa rikurqankim kuyasqay yanallay makipiraq kaqta. Wayqun wayqun puriq apu Warpa mayu wiqiywan yapaspa yanayta harkaykuy Mayu patan urpi imatam ruranki. Aquta pallaspam yanayta suyani. Manaña manaña rikurimuptinmi aqu pallasqayta hukmanña rini. RAKI — RAKI iAy waytachay wayta! ñuchku tika wayta, ñuqa ripuptiyqa pillas tikakusunki pillas waytakusunki Qasapi raki-raki kusiñachus kanki, warma yanaytawan rakiykuwaspayki taqaykuwaspayki. Hanay qucha patocha ama waqamuychu, qaparqachaskaykim sunquyta kirinchawan yanayta yuyachiwan. WIQIN UPIYAQ Qasu pampay wikuñitay pichqa pukyupa ñawin upiyaq huknichanta saqiykuway huknichanta quykullaway warma yanachaywan upiyaykunaypaq. warma yanachaywan tomaykunaypaq Qasu pampay wikuñitay pichqa pukiyupa ñawin upiyaq pichqa pukiyupa wiqin upiyaq huknichanta saqiykuway warma yanachaywan

upiyaykunaypak YAWARTA MUCHUCHIN Chukchan almohadaykusqa kay niña puñuchkan. Yawarta muchuchkan, yawarta waqachkan. Piraq kay niñata yawarta muchuchin, piraq kay niñata yawarta waqachin. Sílbale, sílbale, sílbale lorito, rikchaykachipuway. Silbale, sílbale lorito, rikchaykachipuway.