Tajuk 1
This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA
Overview
Download & View Tajuk 1 as PDF for free.
More details
- Words: 2,666
- Pages: 12
Impak Perkembangan Wilayah Bandar Metropolitan ke atas Persekitaran Fizikal Tapak Pelupusan di Wilayah Pinggiran: Mengesan kepekatan Logam Berat Oleh: Zaini Sakawi, Katiman Rostam & Abd Rahim Md Nor Pusat Pengajian Sosial, Pembangunan dan Persekitaran (PPSPP) Fakulti Sains Sosial dan Kemanusiaan (FSSK) Universiti Kebangsaan Malaysia Email: [email protected]
ABSTRAK Tapak pelupusan sisa buangan merupakan kawasan akhir bagi penjanaan sisa buangan wujud impak dari aktiviti manusia sendiri dan secara semulajadi. Pertambahan penduduk dan kelemahan pengurusan serta pentadbiran merupakan punca penting yang menimbulkan pelbagai masalah kepada isu berkaitan sisa buangan dan pelupusannya. Pembangunan dan perkembangan sesebuah Bandar kecil dan besar tidak sahaja menghadkan penjanaan sisa buangan dalam ekosistemnya. Impak yang ketara boleh melepasi sempadan wilayah dan wujud sama ada dalam kesan yang positif atau negatif. Bagi tujuan kertas persidangan ini, perubahan ke atas persekitaran tapak pelupusan khususnya ke atas pencemaran logam berat dilihat sebagai impak ketara berpunca dari perluasan pembangunan di Bandar Baru Nilai selaras dengan perkembangan Wilayah Bandar Metropolitan Lembah Klang. Perbincangan lebih menjurus kepada tahap dan implikasi pencemaran logam berat kepada persekitaran fizikal (tanih dan air bawah tanah) dan kesejahteraan manusia. 1.0 PENGENALAN Perubahan dan pencemaran berkaitan dengan penjanaan sisa buangan tidak sahaja terhad kepada masalah berkaitan dengan penjanaan pada peringkat sumber, kutipan sisa buangan, pengangkutan, pengasingan dan rawatan sisa. Tetapi impak ketara lain yang berkaitan dengan pertambahan penduduk dan perubahan pembangunan dalam satu-satu
wilayah Bandar ini ketara kepada persekitaran fizikal di tapak pelupusan. Perubahan persekitaran fizikal di sekitar tapak pelupusan tidak sahaja akan menganggu sistem atmosfera, biosfera, hidrosfera, tetapi kesan ketara ke atas sistem litosfera khususnya pencemaran tanih berkaitan dengan pencemaran logam berat. Secara umum, terdapat dua masalah utama yang berkaitan dengan persekitaran fizikal di tapak pelupusan, iaitu masalah leachate (cecair yang terbentuk hasil lelehan sisa buangan yang mengalir keluar melalui penyusupan air hujan atau sistem air bawah tanah). Pencemaran yang dihasilkan oleh leachate ini boleh membawa kepada peningkatan kandungan logam berat dalam kandungan tanih di kawasan sekitar tapak pelupusan. Peningkatan jumlah sisa buangan yang dikambus di dalam tanih dengan variasi yang banyak memberi impak kepada peningkatan kandungan logam berat. Impak logam berat ini mungkin memberi kesan kepada sektor pertanian yang berhampiran yang bergantung kepada tanih sebagai perantara untuk tumbesaran. Disamping itu, impak logam berat juga boleh memasuki badan air melalui resapan air bawah tanah dan memberi impak kepada hidupan akuatik berhampiran. Seterusnya impak logam berat yang terhasil dari penjanaan sisa buangan dari tapak pelupusan mungkin memberi kesan kepada kesejahteraan manusia dan hidupan lain. Akhirnya masalah kedua yang berkaitan dengan pencemaran berkaitan dengan tapak pelupusan ialah masalah gas yang dikeluarkan dari tapak pelupusan khususnya gas methane yang terbentuk hasil tindakbalas biologi antara organisma hidup dalam tanah dengan sisa buangan jenis yang boleh diurai secara biologi oleh organisma. 2.0 KAWASAN KAJIAN Umumnya kawasan kajian bagi melihat impak penjanaan sisa buangan implikasi daripada pertambahan penduduk yang berlaku ekoran daripada perubahan pembangunan dan perluasan pengaruh ekonomi dari Bandar metropolitan ke atas pinggiran ini adalah khusus kepada kawasan Lembah Klang II. Lingkungan wilayah Lembah Klang II ini terdiri dari dua pihak berkuasa tempatan, iaitu Majlis Perbandaran Sepang (MPS) dan Majlis Daerah Kuala Langat (MDKL). Disamping itu, limpahan pembangunan ini juga
2
dilihat melepasi sempadan wilayah pihak berkuasa tempatan dalam Lembah Klang II, khususnya Majlis Perbandaran Nilai (MPN). Secara spesifiknya, kajian ini akan memberi penekanan kepada pencemaran persekitaran fizikal dari tapak pelupusan Pajam yang lokasinya dalam MPN. MPN bertanggungjawab mentadbir lapan buah mukim yang terdapat dalam Daerah Seremban. Antara mukim tersebut ialah mukim Setul, Labu, Rantau, Lenggeng, Pantai, Rasah, sebahagian Ampangan dan Seremban. Lokasi MPN yang strategic berdekatan dengan Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur (KLIA), Putrajaya, dan Koridor Raya Multimedia (MSC) telah menjadikan MPN berkembang dengan pantas dan menjadi jiran Bandar Lapangan Terbang (Airport City). Sementara tapak pelupusan Pajam yang terletak kira-kira 12 km dari pusat Bandar Nilai dengan keluasan 9.04 ekar merupakan sebahagian daripada kawasan bekas lombong yang mula beroperasi pada tahun 1993. Jumlah sisa buangan yang diterima oleh tapak pelupusan Pajam sehingga akhir 2006 ialah 970,000 tan. Anggaran sisa buangan yang ditanam di kawasan ini untuk masa sebulan ialah kira-kira 700 tan atau 3/tan/hari. Komposisi sisa buangan pepejal utama yang dibuang di kawasan tapak ini terdiri daripada sisa buangan perumahan, industri, binaan dan lain-lain. 3.0 METODOLOGI KAJIAN Pendekatan kajian bagi mengenalpasti pencemaran logam berat dari tapak pelupusan ini dilakukan berdasarkan dua cara iaitu kajian di lapangan dan analisis di makmal. Kajian di lapangan melibatkan pemerhatian, pencerapan dan pengambilan sampel tanih mengikut arah angin utama; Utara, Barat, Timur dan Selatan. Sementara analisis makmal melibatkan aktiviti ujian ke atas sample tanih yang diambil dari lapangan yang bertujuan mengetahui tahap kandungan logam berat terpilih (Pb, Cu, Mg, Fe dan Cd). Seterusnya, bagi mengetahui tahap kepekatan logam berat, Atomic Absorption Spectrometer akan digunakan dalam analisis ini.
3
4.0 DAPATAN KAJIAN Umumnya, analisis makmal bagi purata kepekatan kandungan logam berat dari tapak pelupusan mendapati logam berat yang tinggi konsentrasinya ialah logam berat jenis Fe (1.9273mg/l). Sementara purata logam berat yang paling sedikit konsentrasi melalui analisis makmal ialah logam berat jenis Cd (0.0205mg/l).
Jadual 4 menunjukkan
keseluruhan konsentrasilogam berat dari tapak pelupusan bagi 16 stesen mengikut arah angin. Jadual 4: Konsentrasi Logam Berat di 16 Stesen di Sekitar Tapak Pelupusan Pajam, Nilai. stesen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Min
Cu (mg/l) 1.737 0.272 0.3693 0.2921 0.4213 1.264 1.024 0.5658 0.6546 0.9257 0.7281 0.291 0.9229 0.7426 0.5956 0.5994 0.7753
Pb (mg/l) 0.8616 0.0132 0.061 0.0978 0.0314 0.2031 0.0435 0.0019 0.0524 0.0551 0.0686 0.0455 0.7546 0.6167 0.4057 0.3553 0.2292
Mg (mg/l) 2.523 2.015 2.044 0.5526 1.489 0.732 0.7514 0.5781 2.387 0.9374 2.28 1.004 1.936 1.667 1.933 1.936 1.5478
Fe (mg/l) 3.211 0.8309 1.34 0.6218 1.732 2.642 2.111 1.481 2.055 2.322 2.422 1.635 1.288 2.656 2.287 2.202 1.9273
Cd (mg/l) 0.012 0.0145 0.0157 0.0114 0.0053 0.0065 0.0029 0.0205 0.001 0.0026 0.0142 0.0252 0.0306 0.0211 0.029 0.0135 0.0205
Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
4.1 Kuprum (Cu) Analisis yang dilakukan bagi logam berat Cu mendapati konsentrasi yang tinggi adalah dari Stesen 1. Keadaan ini berlaku mungkin disebabkan wujudnya pengaruh sisa buangan barangan elektrik. Di samping itu lokasi stesen 1 yang berhampiran sekali dengan tapak pelupusan dibahagian utara persampelan tapak pelupusan juga mempengaruhi tahap konsentrasi yang lebih tinggi berbanding dengan stesen lain. Selain itu, faktor tekstur
4
tanih yang berpasir pada permukaan tanah juga boleh mempengaruhi kadar kandungan logam berat di dalam tanih melalui air hujan yang meresap masuk ke dalam tanih (Tels 2003). Seterusnya stesen yang mempunyai sedikit Cu adalah Stesen 2 yang terletak di dalam sebuah kebun kecil. Walaupun stesen ini hampir dengan tapak pelupusan tetapi kandungan Cu yang sedikit mungkin disebabkan oleh kadar resapan Cu oleh akar pokok atau tumbuhan yang terdapat di kebun berkenaan. Keadaan begitu boleh wujud kerana Cu merupakan elemen yang penting dalam tumbesaran khususnya keperluan bagi sayuran hijau (Mohd Noor 1998). 4.2 Plumbum (Pb) Analisis Pb menunjukkan perbezaan yang amat ketara di antara stesen yang berada pada arah mata angin yang sama (Rajah 2). Berdasarkan rajah, jelas menunjukkan konsentrasi Pb bagi stesen 1 amat tinggi berbanding dengan stesen lain dalam arah persampelan yang sama. Keadaan ini wujud mungkin disebabkan Stesen 2, 3 dan 4 merupakan kawasan pertanian yang boleh mempengaruhi kadar konsentrasi Pb. Kehadiran tanaman amat penting dalam menyerap Pb. Manakala Stesen 1 merupakan kawasan berpasir yang mempunyai tumbuhan yang jarang dan tidak banyak memerlukan Pb. Analisis bagi persampelan di sebelah timur tapak pelupusan mendapati konsentrasi Pb yang konsisten iaitu dalam lingkungan 0.04 hingga 0.055 mg/l. Tetapi keadaan ini berbeza dengan stesen persampelan di sebelah Selatan yang menunjukkan konsentrasi Pb yang tidak konsisten. Keadaan ini memberi gambaran bahawa faktor jarak tidak memainkan peranan dalam menentukan mobiliti logam berat di dalam tanih. Sementara persampelan dari stesen di sebelah arah Barat tapak pelupusan menunjukkan perubahan konsentrasi Pb yang ketara meningkat. Keadaan ini terjadi mungkin disebablan stesen persampelan arah ini semakin menghampiri badan air, terutama di Stesen 13 yang paling hampir dengan kolam. Menurut Patterson (1985), faktor aliran air permukaan dan air bawah tanah memainkan peranan penting dalam
5
membawa kandungan logam ke kawasan tadahan air. Oleh itu, konsentrasi bagi Pb di stesen ini mungkin lebih banyak terkumpul di bahagian tepi tadahan air (Rajah 2).
1.8
KEPEKATAN (mg/l)
1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16
STESEN
Rajah 1: Kepekatan Logam Cu di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
0.9
KEPEKATAN (mg/l)
0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16
STESEN
Rajah 2: Kepekatan Logam Pb di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
6
4.3 Magnesium (Mg) Analisis logam berat Mg paling tinggi ialah 2.523 mg/l dan dikesan pada stesen 3 di persampelan arah Utara tapak pelupusan. Sementara bacaan kepekatan Mg yang paling rendah dikesan juga pada persampelan arah Utara tapak pelupusan di Stesen 4 dengan bacaan 0.5526 mg/l (Rajah 3). Peningkatan kepekatan Mg dalam tanih boleh dipengaruhi oleh factor persekitaran khususnya aktiviti manusia di kawasan tersebut. Dalam kes ini, kandungan Mg yang tinggi di Stesen 3 dikesan berhampiran dengan kawasan ternakan lembu. Pengaruh najis lembu mungkin penyumbang utama kepada kepekatan Mg di Stesen 3 ini. Selaras dengan kajian oleh Hisset dan Gray (1976), membuktikan bahawa kepekatan kandungan Mg di sesuatu kawasan boleh meningkat disebabkan oleh pembuangan najis haiwan terutama dari kawasan yang menjalankan kegiatan penternakan. Begitu juga dengan kepekatan Mg di Stesen 9 (2.387 mg/l) dan 11 (2.28 mg/l) dikesan mempunyai bacaan tinggi dan merupakan stesen persampelan yang berada di dalam kawasan ladang kelapa sawit yang mungkin kepekatan disumbang dari pembuangan najis lembu yang berkeliaran dalam lingkungan lading tersebut. 4.4 Ferum (Fe) Analisis kepekatan logam berat Fe merupakan logam yang dikesan tinggi hamper di semua stesen. Dari analisis didapati 50 peratus stesen mencatat kepekatan melebihi 2 mg/l (Stesen 6, 7, 9, 10, 11, 14, 15 dan 16) dan 31.25 peratus stesen dikesan mempunyai kepekatan Fe melebihi 1 mg/l (Stesen 3, 5, 8, 12 dan 13). Sementara kepekatan Fe yang paling tinggi antara stesen ialah Stesen 1 dengan kepekatan dikesan pada bacaan 3.211 mg/l (Rajah 4). Manakala Stesen 4 dan 2 dikesan mempunyai kepekatan terendah iaitu 0.6218 mg/l dan 0.8309 mg/l. Kepekatan Fe ini amat berkaitrapat dengan persekitaran tumbuhan hijau, kerana persekitaran Stesen 4 dan 2 ditumbuhi banyak tumbuhan hijau dan kajian Tylecote (1992) membuktikan kawasan persekitaran hijau merupakan faktor utama kekurangan atau ketiadaan Fe. Keadaan ini berlaku kerana tumbuhan seperti daun hijau dan buah-buahan berupaya menyerap Fe dalam kepekatan yang tinggi.
7
3
KEPEKATAN (mg/l)
2.5 2 1.5 1 0.5 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16
STESEN
Rajah 3: Kepekatan Logam Mg di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
3.5
KEPEKATAN (mg/l)
3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12
13 14
15 16
STESEN
Rajah 4: Kepekatan Logam Fe di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
8
4.5 Kadmium (Cd) Komponen logam berat terakhir yang dikesan di sekitar tapak pelupusan ini ialah logam berat jenis Cd. Kepekatan Cd didapati kurang dari 1 mg/l bagi semua stesen. Kepekatan Cd yang paling rendah 0.001 mg/l (Stesen 9) dan tertinggi dikesan di Stesen 13 (0.0306 mg/l) (Rajah 5). Kepekatan logam Cd biasanya akan dipengaruhi oleh elemen besi yang tinggi dalam kandungan tanih. Menurut Siegel (2002), bahan besi yang sudah lama dan berkarat akan teroksida apabila mengalami proses pengembangan dan pengecutan serta proses pengudaraan, dan ia mudah terhakis oleh elemen angin dan aliran air yang melaluinya. Keadaan yang sama mungkin wujud di kawasan kajian, walaupun kepekatan Cd kurang dari 1 mg/l dikesan tinggi di Stesen 13 berbanding stesen lain mungkin disebabkan oleh keadaan sekitarnya yang berdekatan dengan kawasan tadahan air. Didapati air hujan yang mengalir melalui kawasan sisa buangan yang terdiri daripada kepelbagai barangan elektrik dan besi yang tidak boleh dikesan untuk diasingkan dan sudah berkarat mungkin akan terhakis bersama aliran air hujan melalui resapan air bawah tanah sehingga membawa elemen Cd bersama alirannya. Disamping it, longgokan besi dan barangan elektrik terbuang lain yang disimpan di tepi tapak pelupusan mungkin juga penyumbang utama kepada kepekatan Cd dari kawasan tapak pelupusan Pajam. 0.035
KEPEKATAN (mg/l)
0.03 0.025 0.02 0.015 0.01 0.005 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12
13 14 15 16
STESEN
Rajah 5: Konsentrasi Logam Cd di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
9
Secara keseluruhan, didapati bahawa peningkatan jumlah kepekatan logam berat dari kawasan tapak pelupusan mempunyai hubungan yang positif dengan aktiviti dari tapak tersebut. Disamping itu, pengaruh faktor persekitaran fizikal dan manusia sendiri juga boleh menyebabkan kepekatan logam berat meningkat. Hasil kajian yang dijalankan mendapati aktiviti setempat memainkan peranan dalam mempengaruhi kandungan logam dalam tanih. Contohnya kepekatan Mg dikesan tinggi di Stesen 3 di Utara tapak pelupusan mungkin disebabkan pengaruh najis lembu dari persekitaran persampelan tersebut. Selain itu, stesen di sebelah Barat persampelan menunjukkan kawasan yang berdekatan dengan badan air (kolam) mempunyai kandungan logam yang konsisten dan tinggi berbanding stesen yang lain.
Dapatan kajian jelas menunjukkan kesemua
parameter logam berat yang berada di sebelah barat adalah tinggi khususnya logam Cd. Keadaan ini mungkin boleh dibuktikan melalui kajian oleh Costa dan Rydin (2000) di Esterraja yang mendapati bahan organik dan logam Pb dan Zn banyak terkumpul di bahagian tanih tepi sungai. Kandungan logam Pb dan Zn yang tinggi adalah disebabkan sistem perparitan sisa buangan bocor dan melimpah masuk ke dalam sungai. Sementara kajian ini jelas menunjukkan pengaruhi air larian permukaan yang melalui permukaan tapak pelupusan Pajam telah membawa komponen logam berat bersama dan dimendap serta terkumpul sekitar kawasan tepi kolam yang terdapat di sebelah barat. Akhirnya, faktor jarak dari tapak pelupusan tidak kuat pengaruhnya dalam menentukan kepekatan logam berat dalam kandungan tanih. Faktor lain seperti keadaan gunatanah di stesen kajian seperti kawasan pertanian, kawasan yang tidak ada tumbuhan, kawasan ternakan dan kawasan kolam didapati boleh mempengaruhi tahap kepekatan logam berat. Disamping itu, kedalaman sampel tanih yang diambil untuk dianalisis juga boleh mempengaruhi tahap kepekatan logam berat dalam kandungan tanih. Dalam kajian ini, sampel tanih yang diambil lebih merupakan lapisan atas. Keadaan ini jelas akan mempengaruhi tahap kepekatan logam berat dari persekitaran tapak pelupusan ini.
10
5.0 Kesimpulan Umumnya, kajian tentang impak perkembangan dan kepesatan pembangunan sesebuah Bandar besar jelas akan memberi kesan kepada perubahan fizikal dan manusia bukan sahaja dalam ekosistem Bandar tersebut tetapi juga memberi impak kepada persekitaran Bandar pinggirnya atau melepasi sempadan wilayah. Impak ketara yang berkaitan dengan penjanaan sisa buangan dan kesannya ke atas pencemaran kepekatan logam berat mungkin tidak boleh dikesan ketara memandangkan kekangan persampelan yang tidak menyeluruh dan kekurangan data bagi tujuan perbandingan. Tambahan tidak ada kajian terdahulu yang boleh menjelaskan fenomena seperti ini. Kesan yang ketara lebih kepada peningkatan penjanaan sisa buangan yang wujud disebabkan oleh pertambahan penduduk dan perubahan gaya hidup yang secara langsung disumbangkan melalui pembangunan pesat wilayah Bandar metropolitan dan fokus pembangunan di kawasan Lembah Klang II yang memberi impak kepada aktiviti dan pembangunan di kawasan Majlis Perbandaran Nilai. PENGHARGAAN Penulis merakamkan setinggi penghargaan kepada pihak Universiti Kebangsaan Malaysia yang telah menyediakan geran penyelidikan (UKM/SK/04/FRGS0005/2006) dan Pembantu Penyelidik (Mohd Faisal Hasami) yang banyak terlibat secara langsung dengan kerja di lapangan dan makmal dalam menjayakan kajian ini. RUJUKAN Bradl, H.B. 2005. Heavy Metal in the Environment: Origin, Interaction and Remedition. Germany: University of Applied Science Trier Neubrucke. Costa, C. Jesus-Rydin, C. 2000. Site Investigation On Heavy Metals Contaminated Ground In Estarreja-Portugal. Boston: Elsevier Academic Press. Mico Carolina, Monica Peris Luis Recatala,Juan Sanchez. 2007. Baseline values for heavy metals in agricultural soils in an European Mediterranean region. Amsterdam: Elsevier Academic Press.
11
Mohd Noor Ramlan. 1998. Logam Berat Di Alam Sekitar: Punca dan Kesan Pencemaran. Shah Alam: Institut Teknologi MARA. Patterson, J.W. 1985. Industrial Wastewater Treatment Technology. Boston: Butterworth Publisher. Siegel, F.R. 2002. Environmental Geochemistry of Potensial Toxic Metals. Heidelberg: Springer. Tels Charles. 2003. Soil Biology and Biochemistry. London: Elsevier Academic Press. Tylecote, R.F. 1992. History of Metallurgy. London: Institute of Materials.
12
ABSTRAK Tapak pelupusan sisa buangan merupakan kawasan akhir bagi penjanaan sisa buangan wujud impak dari aktiviti manusia sendiri dan secara semulajadi. Pertambahan penduduk dan kelemahan pengurusan serta pentadbiran merupakan punca penting yang menimbulkan pelbagai masalah kepada isu berkaitan sisa buangan dan pelupusannya. Pembangunan dan perkembangan sesebuah Bandar kecil dan besar tidak sahaja menghadkan penjanaan sisa buangan dalam ekosistemnya. Impak yang ketara boleh melepasi sempadan wilayah dan wujud sama ada dalam kesan yang positif atau negatif. Bagi tujuan kertas persidangan ini, perubahan ke atas persekitaran tapak pelupusan khususnya ke atas pencemaran logam berat dilihat sebagai impak ketara berpunca dari perluasan pembangunan di Bandar Baru Nilai selaras dengan perkembangan Wilayah Bandar Metropolitan Lembah Klang. Perbincangan lebih menjurus kepada tahap dan implikasi pencemaran logam berat kepada persekitaran fizikal (tanih dan air bawah tanah) dan kesejahteraan manusia. 1.0 PENGENALAN Perubahan dan pencemaran berkaitan dengan penjanaan sisa buangan tidak sahaja terhad kepada masalah berkaitan dengan penjanaan pada peringkat sumber, kutipan sisa buangan, pengangkutan, pengasingan dan rawatan sisa. Tetapi impak ketara lain yang berkaitan dengan pertambahan penduduk dan perubahan pembangunan dalam satu-satu
wilayah Bandar ini ketara kepada persekitaran fizikal di tapak pelupusan. Perubahan persekitaran fizikal di sekitar tapak pelupusan tidak sahaja akan menganggu sistem atmosfera, biosfera, hidrosfera, tetapi kesan ketara ke atas sistem litosfera khususnya pencemaran tanih berkaitan dengan pencemaran logam berat. Secara umum, terdapat dua masalah utama yang berkaitan dengan persekitaran fizikal di tapak pelupusan, iaitu masalah leachate (cecair yang terbentuk hasil lelehan sisa buangan yang mengalir keluar melalui penyusupan air hujan atau sistem air bawah tanah). Pencemaran yang dihasilkan oleh leachate ini boleh membawa kepada peningkatan kandungan logam berat dalam kandungan tanih di kawasan sekitar tapak pelupusan. Peningkatan jumlah sisa buangan yang dikambus di dalam tanih dengan variasi yang banyak memberi impak kepada peningkatan kandungan logam berat. Impak logam berat ini mungkin memberi kesan kepada sektor pertanian yang berhampiran yang bergantung kepada tanih sebagai perantara untuk tumbesaran. Disamping itu, impak logam berat juga boleh memasuki badan air melalui resapan air bawah tanah dan memberi impak kepada hidupan akuatik berhampiran. Seterusnya impak logam berat yang terhasil dari penjanaan sisa buangan dari tapak pelupusan mungkin memberi kesan kepada kesejahteraan manusia dan hidupan lain. Akhirnya masalah kedua yang berkaitan dengan pencemaran berkaitan dengan tapak pelupusan ialah masalah gas yang dikeluarkan dari tapak pelupusan khususnya gas methane yang terbentuk hasil tindakbalas biologi antara organisma hidup dalam tanah dengan sisa buangan jenis yang boleh diurai secara biologi oleh organisma. 2.0 KAWASAN KAJIAN Umumnya kawasan kajian bagi melihat impak penjanaan sisa buangan implikasi daripada pertambahan penduduk yang berlaku ekoran daripada perubahan pembangunan dan perluasan pengaruh ekonomi dari Bandar metropolitan ke atas pinggiran ini adalah khusus kepada kawasan Lembah Klang II. Lingkungan wilayah Lembah Klang II ini terdiri dari dua pihak berkuasa tempatan, iaitu Majlis Perbandaran Sepang (MPS) dan Majlis Daerah Kuala Langat (MDKL). Disamping itu, limpahan pembangunan ini juga
2
dilihat melepasi sempadan wilayah pihak berkuasa tempatan dalam Lembah Klang II, khususnya Majlis Perbandaran Nilai (MPN). Secara spesifiknya, kajian ini akan memberi penekanan kepada pencemaran persekitaran fizikal dari tapak pelupusan Pajam yang lokasinya dalam MPN. MPN bertanggungjawab mentadbir lapan buah mukim yang terdapat dalam Daerah Seremban. Antara mukim tersebut ialah mukim Setul, Labu, Rantau, Lenggeng, Pantai, Rasah, sebahagian Ampangan dan Seremban. Lokasi MPN yang strategic berdekatan dengan Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur (KLIA), Putrajaya, dan Koridor Raya Multimedia (MSC) telah menjadikan MPN berkembang dengan pantas dan menjadi jiran Bandar Lapangan Terbang (Airport City). Sementara tapak pelupusan Pajam yang terletak kira-kira 12 km dari pusat Bandar Nilai dengan keluasan 9.04 ekar merupakan sebahagian daripada kawasan bekas lombong yang mula beroperasi pada tahun 1993. Jumlah sisa buangan yang diterima oleh tapak pelupusan Pajam sehingga akhir 2006 ialah 970,000 tan. Anggaran sisa buangan yang ditanam di kawasan ini untuk masa sebulan ialah kira-kira 700 tan atau 3/tan/hari. Komposisi sisa buangan pepejal utama yang dibuang di kawasan tapak ini terdiri daripada sisa buangan perumahan, industri, binaan dan lain-lain. 3.0 METODOLOGI KAJIAN Pendekatan kajian bagi mengenalpasti pencemaran logam berat dari tapak pelupusan ini dilakukan berdasarkan dua cara iaitu kajian di lapangan dan analisis di makmal. Kajian di lapangan melibatkan pemerhatian, pencerapan dan pengambilan sampel tanih mengikut arah angin utama; Utara, Barat, Timur dan Selatan. Sementara analisis makmal melibatkan aktiviti ujian ke atas sample tanih yang diambil dari lapangan yang bertujuan mengetahui tahap kandungan logam berat terpilih (Pb, Cu, Mg, Fe dan Cd). Seterusnya, bagi mengetahui tahap kepekatan logam berat, Atomic Absorption Spectrometer akan digunakan dalam analisis ini.
3
4.0 DAPATAN KAJIAN Umumnya, analisis makmal bagi purata kepekatan kandungan logam berat dari tapak pelupusan mendapati logam berat yang tinggi konsentrasinya ialah logam berat jenis Fe (1.9273mg/l). Sementara purata logam berat yang paling sedikit konsentrasi melalui analisis makmal ialah logam berat jenis Cd (0.0205mg/l).
Jadual 4 menunjukkan
keseluruhan konsentrasilogam berat dari tapak pelupusan bagi 16 stesen mengikut arah angin. Jadual 4: Konsentrasi Logam Berat di 16 Stesen di Sekitar Tapak Pelupusan Pajam, Nilai. stesen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Min
Cu (mg/l) 1.737 0.272 0.3693 0.2921 0.4213 1.264 1.024 0.5658 0.6546 0.9257 0.7281 0.291 0.9229 0.7426 0.5956 0.5994 0.7753
Pb (mg/l) 0.8616 0.0132 0.061 0.0978 0.0314 0.2031 0.0435 0.0019 0.0524 0.0551 0.0686 0.0455 0.7546 0.6167 0.4057 0.3553 0.2292
Mg (mg/l) 2.523 2.015 2.044 0.5526 1.489 0.732 0.7514 0.5781 2.387 0.9374 2.28 1.004 1.936 1.667 1.933 1.936 1.5478
Fe (mg/l) 3.211 0.8309 1.34 0.6218 1.732 2.642 2.111 1.481 2.055 2.322 2.422 1.635 1.288 2.656 2.287 2.202 1.9273
Cd (mg/l) 0.012 0.0145 0.0157 0.0114 0.0053 0.0065 0.0029 0.0205 0.001 0.0026 0.0142 0.0252 0.0306 0.0211 0.029 0.0135 0.0205
Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
4.1 Kuprum (Cu) Analisis yang dilakukan bagi logam berat Cu mendapati konsentrasi yang tinggi adalah dari Stesen 1. Keadaan ini berlaku mungkin disebabkan wujudnya pengaruh sisa buangan barangan elektrik. Di samping itu lokasi stesen 1 yang berhampiran sekali dengan tapak pelupusan dibahagian utara persampelan tapak pelupusan juga mempengaruhi tahap konsentrasi yang lebih tinggi berbanding dengan stesen lain. Selain itu, faktor tekstur
4
tanih yang berpasir pada permukaan tanah juga boleh mempengaruhi kadar kandungan logam berat di dalam tanih melalui air hujan yang meresap masuk ke dalam tanih (Tels 2003). Seterusnya stesen yang mempunyai sedikit Cu adalah Stesen 2 yang terletak di dalam sebuah kebun kecil. Walaupun stesen ini hampir dengan tapak pelupusan tetapi kandungan Cu yang sedikit mungkin disebabkan oleh kadar resapan Cu oleh akar pokok atau tumbuhan yang terdapat di kebun berkenaan. Keadaan begitu boleh wujud kerana Cu merupakan elemen yang penting dalam tumbesaran khususnya keperluan bagi sayuran hijau (Mohd Noor 1998). 4.2 Plumbum (Pb) Analisis Pb menunjukkan perbezaan yang amat ketara di antara stesen yang berada pada arah mata angin yang sama (Rajah 2). Berdasarkan rajah, jelas menunjukkan konsentrasi Pb bagi stesen 1 amat tinggi berbanding dengan stesen lain dalam arah persampelan yang sama. Keadaan ini wujud mungkin disebabkan Stesen 2, 3 dan 4 merupakan kawasan pertanian yang boleh mempengaruhi kadar konsentrasi Pb. Kehadiran tanaman amat penting dalam menyerap Pb. Manakala Stesen 1 merupakan kawasan berpasir yang mempunyai tumbuhan yang jarang dan tidak banyak memerlukan Pb. Analisis bagi persampelan di sebelah timur tapak pelupusan mendapati konsentrasi Pb yang konsisten iaitu dalam lingkungan 0.04 hingga 0.055 mg/l. Tetapi keadaan ini berbeza dengan stesen persampelan di sebelah Selatan yang menunjukkan konsentrasi Pb yang tidak konsisten. Keadaan ini memberi gambaran bahawa faktor jarak tidak memainkan peranan dalam menentukan mobiliti logam berat di dalam tanih. Sementara persampelan dari stesen di sebelah arah Barat tapak pelupusan menunjukkan perubahan konsentrasi Pb yang ketara meningkat. Keadaan ini terjadi mungkin disebablan stesen persampelan arah ini semakin menghampiri badan air, terutama di Stesen 13 yang paling hampir dengan kolam. Menurut Patterson (1985), faktor aliran air permukaan dan air bawah tanah memainkan peranan penting dalam
5
membawa kandungan logam ke kawasan tadahan air. Oleh itu, konsentrasi bagi Pb di stesen ini mungkin lebih banyak terkumpul di bahagian tepi tadahan air (Rajah 2).
1.8
KEPEKATAN (mg/l)
1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16
STESEN
Rajah 1: Kepekatan Logam Cu di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
0.9
KEPEKATAN (mg/l)
0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16
STESEN
Rajah 2: Kepekatan Logam Pb di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
6
4.3 Magnesium (Mg) Analisis logam berat Mg paling tinggi ialah 2.523 mg/l dan dikesan pada stesen 3 di persampelan arah Utara tapak pelupusan. Sementara bacaan kepekatan Mg yang paling rendah dikesan juga pada persampelan arah Utara tapak pelupusan di Stesen 4 dengan bacaan 0.5526 mg/l (Rajah 3). Peningkatan kepekatan Mg dalam tanih boleh dipengaruhi oleh factor persekitaran khususnya aktiviti manusia di kawasan tersebut. Dalam kes ini, kandungan Mg yang tinggi di Stesen 3 dikesan berhampiran dengan kawasan ternakan lembu. Pengaruh najis lembu mungkin penyumbang utama kepada kepekatan Mg di Stesen 3 ini. Selaras dengan kajian oleh Hisset dan Gray (1976), membuktikan bahawa kepekatan kandungan Mg di sesuatu kawasan boleh meningkat disebabkan oleh pembuangan najis haiwan terutama dari kawasan yang menjalankan kegiatan penternakan. Begitu juga dengan kepekatan Mg di Stesen 9 (2.387 mg/l) dan 11 (2.28 mg/l) dikesan mempunyai bacaan tinggi dan merupakan stesen persampelan yang berada di dalam kawasan ladang kelapa sawit yang mungkin kepekatan disumbang dari pembuangan najis lembu yang berkeliaran dalam lingkungan lading tersebut. 4.4 Ferum (Fe) Analisis kepekatan logam berat Fe merupakan logam yang dikesan tinggi hamper di semua stesen. Dari analisis didapati 50 peratus stesen mencatat kepekatan melebihi 2 mg/l (Stesen 6, 7, 9, 10, 11, 14, 15 dan 16) dan 31.25 peratus stesen dikesan mempunyai kepekatan Fe melebihi 1 mg/l (Stesen 3, 5, 8, 12 dan 13). Sementara kepekatan Fe yang paling tinggi antara stesen ialah Stesen 1 dengan kepekatan dikesan pada bacaan 3.211 mg/l (Rajah 4). Manakala Stesen 4 dan 2 dikesan mempunyai kepekatan terendah iaitu 0.6218 mg/l dan 0.8309 mg/l. Kepekatan Fe ini amat berkaitrapat dengan persekitaran tumbuhan hijau, kerana persekitaran Stesen 4 dan 2 ditumbuhi banyak tumbuhan hijau dan kajian Tylecote (1992) membuktikan kawasan persekitaran hijau merupakan faktor utama kekurangan atau ketiadaan Fe. Keadaan ini berlaku kerana tumbuhan seperti daun hijau dan buah-buahan berupaya menyerap Fe dalam kepekatan yang tinggi.
7
3
KEPEKATAN (mg/l)
2.5 2 1.5 1 0.5 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16
STESEN
Rajah 3: Kepekatan Logam Mg di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
3.5
KEPEKATAN (mg/l)
3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12
13 14
15 16
STESEN
Rajah 4: Kepekatan Logam Fe di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
8
4.5 Kadmium (Cd) Komponen logam berat terakhir yang dikesan di sekitar tapak pelupusan ini ialah logam berat jenis Cd. Kepekatan Cd didapati kurang dari 1 mg/l bagi semua stesen. Kepekatan Cd yang paling rendah 0.001 mg/l (Stesen 9) dan tertinggi dikesan di Stesen 13 (0.0306 mg/l) (Rajah 5). Kepekatan logam Cd biasanya akan dipengaruhi oleh elemen besi yang tinggi dalam kandungan tanih. Menurut Siegel (2002), bahan besi yang sudah lama dan berkarat akan teroksida apabila mengalami proses pengembangan dan pengecutan serta proses pengudaraan, dan ia mudah terhakis oleh elemen angin dan aliran air yang melaluinya. Keadaan yang sama mungkin wujud di kawasan kajian, walaupun kepekatan Cd kurang dari 1 mg/l dikesan tinggi di Stesen 13 berbanding stesen lain mungkin disebabkan oleh keadaan sekitarnya yang berdekatan dengan kawasan tadahan air. Didapati air hujan yang mengalir melalui kawasan sisa buangan yang terdiri daripada kepelbagai barangan elektrik dan besi yang tidak boleh dikesan untuk diasingkan dan sudah berkarat mungkin akan terhakis bersama aliran air hujan melalui resapan air bawah tanah sehingga membawa elemen Cd bersama alirannya. Disamping it, longgokan besi dan barangan elektrik terbuang lain yang disimpan di tepi tapak pelupusan mungkin juga penyumbang utama kepada kepekatan Cd dari kawasan tapak pelupusan Pajam. 0.035
KEPEKATAN (mg/l)
0.03 0.025 0.02 0.015 0.01 0.005 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12
13 14 15 16
STESEN
Rajah 5: Konsentrasi Logam Cd di 16 Stesen dari tapak pelupusan Pajam Sumber: Kajian di Lapangan, 2007.
9
Secara keseluruhan, didapati bahawa peningkatan jumlah kepekatan logam berat dari kawasan tapak pelupusan mempunyai hubungan yang positif dengan aktiviti dari tapak tersebut. Disamping itu, pengaruh faktor persekitaran fizikal dan manusia sendiri juga boleh menyebabkan kepekatan logam berat meningkat. Hasil kajian yang dijalankan mendapati aktiviti setempat memainkan peranan dalam mempengaruhi kandungan logam dalam tanih. Contohnya kepekatan Mg dikesan tinggi di Stesen 3 di Utara tapak pelupusan mungkin disebabkan pengaruh najis lembu dari persekitaran persampelan tersebut. Selain itu, stesen di sebelah Barat persampelan menunjukkan kawasan yang berdekatan dengan badan air (kolam) mempunyai kandungan logam yang konsisten dan tinggi berbanding stesen yang lain.
Dapatan kajian jelas menunjukkan kesemua
parameter logam berat yang berada di sebelah barat adalah tinggi khususnya logam Cd. Keadaan ini mungkin boleh dibuktikan melalui kajian oleh Costa dan Rydin (2000) di Esterraja yang mendapati bahan organik dan logam Pb dan Zn banyak terkumpul di bahagian tanih tepi sungai. Kandungan logam Pb dan Zn yang tinggi adalah disebabkan sistem perparitan sisa buangan bocor dan melimpah masuk ke dalam sungai. Sementara kajian ini jelas menunjukkan pengaruhi air larian permukaan yang melalui permukaan tapak pelupusan Pajam telah membawa komponen logam berat bersama dan dimendap serta terkumpul sekitar kawasan tepi kolam yang terdapat di sebelah barat. Akhirnya, faktor jarak dari tapak pelupusan tidak kuat pengaruhnya dalam menentukan kepekatan logam berat dalam kandungan tanih. Faktor lain seperti keadaan gunatanah di stesen kajian seperti kawasan pertanian, kawasan yang tidak ada tumbuhan, kawasan ternakan dan kawasan kolam didapati boleh mempengaruhi tahap kepekatan logam berat. Disamping itu, kedalaman sampel tanih yang diambil untuk dianalisis juga boleh mempengaruhi tahap kepekatan logam berat dalam kandungan tanih. Dalam kajian ini, sampel tanih yang diambil lebih merupakan lapisan atas. Keadaan ini jelas akan mempengaruhi tahap kepekatan logam berat dari persekitaran tapak pelupusan ini.
10
5.0 Kesimpulan Umumnya, kajian tentang impak perkembangan dan kepesatan pembangunan sesebuah Bandar besar jelas akan memberi kesan kepada perubahan fizikal dan manusia bukan sahaja dalam ekosistem Bandar tersebut tetapi juga memberi impak kepada persekitaran Bandar pinggirnya atau melepasi sempadan wilayah. Impak ketara yang berkaitan dengan penjanaan sisa buangan dan kesannya ke atas pencemaran kepekatan logam berat mungkin tidak boleh dikesan ketara memandangkan kekangan persampelan yang tidak menyeluruh dan kekurangan data bagi tujuan perbandingan. Tambahan tidak ada kajian terdahulu yang boleh menjelaskan fenomena seperti ini. Kesan yang ketara lebih kepada peningkatan penjanaan sisa buangan yang wujud disebabkan oleh pertambahan penduduk dan perubahan gaya hidup yang secara langsung disumbangkan melalui pembangunan pesat wilayah Bandar metropolitan dan fokus pembangunan di kawasan Lembah Klang II yang memberi impak kepada aktiviti dan pembangunan di kawasan Majlis Perbandaran Nilai. PENGHARGAAN Penulis merakamkan setinggi penghargaan kepada pihak Universiti Kebangsaan Malaysia yang telah menyediakan geran penyelidikan (UKM/SK/04/FRGS0005/2006) dan Pembantu Penyelidik (Mohd Faisal Hasami) yang banyak terlibat secara langsung dengan kerja di lapangan dan makmal dalam menjayakan kajian ini. RUJUKAN Bradl, H.B. 2005. Heavy Metal in the Environment: Origin, Interaction and Remedition. Germany: University of Applied Science Trier Neubrucke. Costa, C. Jesus-Rydin, C. 2000. Site Investigation On Heavy Metals Contaminated Ground In Estarreja-Portugal. Boston: Elsevier Academic Press. Mico Carolina, Monica Peris Luis Recatala,Juan Sanchez. 2007. Baseline values for heavy metals in agricultural soils in an European Mediterranean region. Amsterdam: Elsevier Academic Press.
11
Mohd Noor Ramlan. 1998. Logam Berat Di Alam Sekitar: Punca dan Kesan Pencemaran. Shah Alam: Institut Teknologi MARA. Patterson, J.W. 1985. Industrial Wastewater Treatment Technology. Boston: Butterworth Publisher. Siegel, F.R. 2002. Environmental Geochemistry of Potensial Toxic Metals. Heidelberg: Springer. Tels Charles. 2003. Soil Biology and Biochemistry. London: Elsevier Academic Press. Tylecote, R.F. 1992. History of Metallurgy. London: Institute of Materials.
12
