Soufi Gari

‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮی‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﻳﺎزدﻩ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﮐﻮﺷﺸﻬﺎﻳﻲ هﺎ و ﻧﺎداﻧﻲ هﺎي ﻓﺮاوان ﮐﻪ در اﻳﺮان و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲ اﻳﻢ و ﺑﺎ هﻤﻪ ﮔﻤﺮاهﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﻧﺒﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﭼﻮن از ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺁن ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮﻳﺴﺖ ﮐﻪ هﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ رواج داﺷﺘﻪ و رﻳﺸﻪ هﺎ‬ ‫دواﻧﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺒﺮدهﺎﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺎﻩ ﺑﮕﺎﻩ ﮔﻔﺘﺎرهﺎﻳﻲ در ﺷﻤﺎرﻩ هﺎي ﭘﻴﻤﺎن و ﭘﺮﭼﻢ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ﭘﺎرﺳﺎل از هﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺧﻮد دﻓﺘﺮي ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم » ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي « ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻧﺴﺨﻪ هﺎي ﺁن ﮐﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻨﮏ‬ ‫دوﺑﺎرﻩ ﺁن را ﺑﺎ ﻓﺰوﻧﻴﻬﺎ و دﻳﮕﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎﻳﻲ ﭼﺎپ ﻣﻲ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي در ﮐﺘﺎب زﻧﺪﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ و ﺁﻧﭽﻪ درﺑﺎرﻩ ﺑﻴﭙﺎﻳﻲ و زﻳﺎﻧﻤﻨﺪي ﺁن ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ در اﻳﻦ دﻳﺒﺎﭼﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﺰ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ » ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮔﺮوﻩ اﻧﺪﮐﻲ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﻳﻨﺠﺎ و ﺁﻧﺠﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ اﻧﺪ و درﺧﻮر ﺁن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﺮدازد«‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺎم اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺻﻮﻓﻴﺎن اﻧﺪک ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ و اﮐﻨﻮن در اﻳﺮان‪ ،‬در ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ – از ﺗﻬﺮان و ﻣﺮاﻏﻪ و ﮔﻨﺎﺑﺎد و ﻣﺸﻬﺪ و‬ ‫ﺷﻴﺮاز و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ – دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﻴﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺁن دروﻳﺸﺎن ﺗﺎج ﻧﻤﺪي ﮔﻴﺴﻮدار و ﺁن ﮔﻞ ﻣﻮﻻهﺎي ﭼﺮک ﺁﻟﻮد و درﻳﻮزﻩ ﮔﺮد ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺒﺮي و ﮐﺸﮑﻮﻟﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬هﺰارهﺎ دﻳﮕﺮان هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻲ ﺗﺎج و ﮔﻴﺴﻮ‪ ،‬و ﺑﻲ ﺗﺒﺮ و ﮐﺸﮑﻮل دروﻳﺸﻨﺪ و ﻣﻐﺰهﺎﺷﺎن ﺁﮐﻨﺪﻩ از‬ ‫ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﮕﺮﻳﺴﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ و ﺳﺮان ادارﻩ هﺎ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎري را ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ دروﻳﺸﻨﺪ و هﺮﻳﮑﻲ ﺧﻮد را از ﭘﻴﺮوان ﻓﻼن »ﻣﺴﺖ‬ ‫ﻋﻠﻴﺸﺎﻩ« و ﺑَﻬﻤﺎن »ﻋﺎﺷﻖ ﻋﻠﻴﺸﺎﻩ« ﻣﻴﺸﻤﺎرد‪ .‬در ﭘﺸﺖ ﻣﻴﺰ ﺳﺮرﺷﺘﻪ داري ﺗﻮدﻩ ﻧﺸﺴﺘﻪ و اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎﻳﻲ ﮐﻪ در ﻣﻐﺰش ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ‪:‬‬ ‫»اي ﺑﺎﺑﺎ اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﭼﻨﺪ روزﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﮏ ﻳﺎ ﺑﺪ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﺮ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻓﺮود ﻧﻴﺎوردﻩ اﻧﺪ‪)...،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﻳﺎهﻮ( «‪.‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎﻳﺶ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻴﺎن ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﺒﻮدﻩ زﻳﺎﻧﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﮐﺘﺎب ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ اﻳﻦ ﮔﻤﺮاهﻲ ﺑﻪ هﺮﺳﻮ‬ ‫رﻳﺸﻪ دواﻧﻴﺪﻩ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺁﻟﻮدﻩ ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﮕﺮﻳﻨﺪ ﺑﻲ ﺁﻧﮑﻪ ﺻﻮﻓﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻲ ﺁﻧﮑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺴﻮ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺁﻟﻮدة اﻳﻦ ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺁﻧﮑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن هﺰارهﺎ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻌﺮ و ﺑﻪ ﻧﺜﺮ‪ ،‬از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﮔﺰاردﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ در‬ ‫دﺳﺖ ﻣﺮدم اﺳﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ هﺎﺳﺖ ‪.‬ﺷﺎﻋﺮان و اﻧﺪرزﺳﺮاﻳﺎن ﻣﺎ هﻤﻪ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺳﻮد ﺟﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮان ﮐﻪ در ﭘﻲ »ﻣﻀﻤﻮن« ﻣﻲ‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮔﻨﺠﻲ ﺑﺎز ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻩ‪ .‬هﻤﻴﻦ ﺣﺎل را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ اﻧﺪرز ﺳﺮاﻳﺎن و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ ﮐﻪ در زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫»اﺧﻼق« ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ هﻤﻪ از ﺁن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺁب ﺧﻮردﻩ‪ .‬ﻳﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﻤﺮاهﻲ ﮐﻬﻦ‪ ،‬زَهﺮ ﺧﻮد را در ﮐﺎﻟﺒﺪ‬ ‫ﺗﻮدﻩ هﺎ ﺑﻪ هﺮﺳﻮ دواﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي در ﺟﻬﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻳﮑﻲ از اﻓﺰارهﺎﺳﺖ‪ .‬از ﺳﺎﻟﻬﺎﺳﺖ دﻳﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺷﺮﻗﺸﻨﺎﺳﺎن از اروﭘﺎ و وزارت ﻓﺮهﻨﮓ‬ ‫از اﻳﺮان دﺳﺖ ﺑﻪ هﻢ ﺑﻪ رواج ﺁن ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﻨﺪ‪» .‬ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء« ﺷﻴﺦ ﻋﻄﺎر از »ﺛﻠﺚ ﻣﺮﺣﻮم ﮔﻴﺐ« در اروﭘﺎ ﭼﺎپ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي و ﻏﺰﻟﻴﺎت و ﺷﻌﺮهﺎي او ﭼﺎپ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬وزارت ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را درﺳﻲ در داﻧﺸﺴﺮا‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ و ﺳﺎﻻﻧﻪ ﭘﻮﻟﻬﺎﻳﻲ در راﻩ ﭼﺎپ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲ رﻳﺰد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰهﺎﺋﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ و ﺁﺳﻴﺐ و زﻳﺎن ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را ﮐﻮﭼﮏ ﺷﻤﺮد‪ .‬ﺧﺮدﻩ ﮔﻴﺮان از اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺎﺁﮔﺎهﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﻲ هﻢ اﻳﺮاد دﻳﮕﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ » :‬داﻧﺸﻬﺎ ﮐﻪ رواج ﮔﻴﺮد هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ از ﻣﻴﺎن ﺧﻮاهﺪ رﻓﺖ«‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﻢ ﺳﺨﻦ ﺧﺎم دﻳﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬داﻧﺸﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‪ ...‬داﻧﺸﻬﺎ در زﺑﺎن ﺷﻤﺎ هﻤﺎن رﺷﺘﻪ هﺎي ﺷﻴﻤﻲ و ﻓﻴﺰﻳﮏ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﺘﺎرﻩ ﺷﻨﺎﺳﻲ و‬ ‫ﭘﺰﺷﮑﻲ و رﻳﺎﺿﻴﺎت و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﮐﺪام ﻳﮑﻲ از اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﮐﺪام ﻳﮑﻲ از اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي‬ ‫ﻳﺎ ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎي دﻳﮕﺮ در ﻧﺒﺮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ از ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﺎز داﻧﺸﻬﺎ در اﻳﺮان رو ﺑﻪ رواج ﻧﻬﺎدﻩ و ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺁﻧﺤﺎل هﻴﭽﻴﮏ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي و ﺷﻴﻌﻴﮕﺮي و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ از ﻣﻴﺎن ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳُﺴﺖ ﺷﺪﻩ‪ .‬داﻧﺸﻬﺎ اﻳﻨﻬﺎ را ﺳﺴﺴﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ و اﻳﻨﻬﺎ داﻧﺸﻬﺎ را‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ هﻤﮕﻴﺴﺖ ﮐﻪ دو ﭼﻴﺰ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﭼﻮن‬ ‫ﺑﻬﻢ رﺳﻨﺪ اﻳﻦ ﺁن را ﺳُﺴﺖ ﮔﺮداﻧﺪ و ﺁن اﻳﻦ را‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن از درس ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﻲ ﺁن ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم دروﻳﺸﻲ و ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي دﺳﺖ از ﺧﺎﻧﻪ و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻘﺎهﻲ ﺧﺰد‪ .‬ﮐﻤﺘﺮ‬ ‫ﮐﺴﻲ ﺁن ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻠﻪ ﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد دهﺪ و ﻳﺎ ﺑﻮق و ﻣﻨﺘﺸﺎ و ﮐﺸﮑﻮل و ﺗﺒﺮ ﺑﺮداﺷﺘﻪ »ﮔﺮد ﺟﻬﺎن« ﮔﺮدد‪ .‬ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺁن ﻧﻴﺮو ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ‪ .‬وﻟﻲ هﻤﺎن درس ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن ﭼﻮن ﺑﺎ ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺁﺷﻨﺎ ﮔﺮدﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻣﻐﺰهﺎﺷﺎن ﺟﺎ ﺧﻮاهﻨﺪ داد‪،‬‬ ‫)در درﺳﻬﺎﺋﻲ ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ ﭼﻴﺰي ﮐﻪ ﺑﻴﭙﺎﻳﻲ و زﻳﺎﻧﻤﻨﺪي ﺁن ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎ را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻧﺒﻮدﻩ(‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻧﺎﭼﺎرﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﻬﺸﻬﺎي ﺁﻧﺎن ﺁﻟﻮدﻩ ﮔﺮدد‪،‬‬ ‫ﻧﺎﭼﺎرﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺁهﻨﮕﻬﺎﺷﺎن ﺳُﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﻴﻨﺴﺖ ﺣﺎل ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ اﮐﻨﻮن در اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ و در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ﺟﺎهﺎي دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ)‪.(۶٣‬‬ ‫اﮔﺮ داﻧﺸﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ رﻳﺸﻪ ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ را ﺑﺮاﻧﺪازد اﻳﻦ ﮐﺎر را در اروﭘﺎ ﮐﺮدي‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﮑﺮدﻩ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‪ .‬دوﻳﺴﺖ ﺳﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ در اروﭘﺎ داﻧﺸﻬﺎ رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ هﻤﻪ ﺟﺎي رﺳﻴﺪﻩ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي دﻣﻮﮐﺮاﺗﻲ و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ و ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ رخ‬ ‫دادﻩ و هﺮﻳﮑﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻮد ﺗﮑﺎﻧﻲ ﺁوردﻩ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﺤﺎل ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﮕﺮي را ﮐﻪ در ﺣﺎل اﻣﺮوزي ﺳﺮاﭘﺎ ﮔﻤﺮاهﻲ و ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﺴﺖ ﺑﺮاﻧﺪازﻧﺪ و‬ ‫ﺁن را ﺗﻨﻬﺎ ﺳُﺴﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از هﻤﻪ ﺷﻨﻴﺪﻧﻲ ﺗﺮ داﺳﺘﺎن روﺳﺴﺘﺎن و ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺑﺎ ﺁن ژرﻓﻲ را ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻧﺪ و ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر را زﻳﺮورو ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎ‬ ‫ﮐﺸﻴﺸﺎن و دﺳﺘﮕﺎهﺸﺎن دﺷﻤﻨﻲ هﺎي ﺁﺷﮑﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ و ﻧﺒﺮد ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﮐﻨﻮن دﻳﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﮕﺮي و دﻳﮕﺮ ﮐﻴﺸﻬﺎ از ﺁن ﮐﺸﻮر ﺑﺮﻧﻴﻔﺘﺎدﻩ و ﺗﺎزﻩ دوﻟﺖ ﻣﻴﺪان ﺑﻪ ﮐﺸﻴﺸﺎن و ﻣﻼﻳﺎن دادﻩ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺧﻮد ﺟﺴﺘﺎرﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ از روﺑﺮو رزﻣﻴﺪ و ﺗﺎﺧﺘﻬﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺮد و ﺁﻧﮕﺎﻩ در هﻤﺎن زﻣﻴﻨﻪ هﺎ ﺁﻣﻴﻐﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺠﺎي ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫راز ﮐﺎر هﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻣﻴﻐﻬﺎﻳﻲ ﺑﺠﺎي ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ ﮔﺰاردﻩ ﺷﻮد و ﮔﺮﻧﻪ ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ از ﻣﻴﺎن ﻧﺨﻮاهﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺳﺴﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎز‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺒﺎرﻩ ﻧﻴﺰ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻨﻲ هﺎ را در ﺟﺎي ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ)‪.(۶۴‬‬ ‫از هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺬرﻳﻢ‪ :‬داﻧﺸﻬﺎ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻳﮏ ﮔﻤﺮاهﻲ ﺑﺰرگ ﺗﻮأم اﺳﺖ‪ .‬داﻧﺸﻬﺎ‪ ،‬هﺮﮐﺠﺎ ﻣﻴﺮود ﻣﺎدﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ هﻤﺮاﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﮐﻪ‬ ‫داﻧﺸﻬﺎ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺖ ‪.‬ﭼﻪ ﺳﻮدي ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ در ﺟﺎﺋﻴﮑﻪ ﻣﺎدﻳﮕﺮي را ﺑﺠﺎي ﺁن ﮔﺰارد؟! ﻣﺎدﻳﮕﺮي ﮐﻤﺘﺮ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺣﺎل اﻣﺮوزي ﺟﻬﺎن ﺑﺪﺗﺮ از ﺁﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻣﺮدم را ﺳﺴﺖ و ﺗﻨﺒﻞ و ﺑﻲ ﻏﻴﺮت ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺟﻬﺎن را از ﺁﺑﺎدي ﺑﺎز ﻣﻲ دارد ‪.‬ﻣﺎدﻳﮕﺮي ﻣﺮدم را ﺁزﻣﻨﺪ و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻠﮑﻪ دزد و‬ ‫ﮐﻼهﺒﺮدار ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺳﺎﻣﺎن زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﻬﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺎ ﺣﺎل اﻣﺮوزي ﺟﻬﺎن ﺟﻨﮕﻬﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﮐﻪ اﻣﺮوز در ﭘﻴﺶ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻣﺎﺳﺖ ﺷﻬﺮهﺎ را وﻳﺮان ﻣﻲ ﮔﺰارد‪.‬‬ ‫داﺳﺘﺎن ﺷﮕﻔﺘﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻳﮑﺪﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺎرﻩ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را داﻧﺸﻬﺎ )ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﮔﻮﺋﻴﻢ ‪:‬ﻣﺎدﻳﮕﺮي ﮐﻪ هﻤﺮاﻩ داﻧﺸﻬﺎﺳﺖ( ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻳﮑﺪﺳﺘﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ هﻮاداري از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻧﺸﺎن دادﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﮐﻪ ﺟﻬﺎن را از ﻣﺎدﻳﮕﺮي ﺗﻮاﻧﺪ رهﺎﻧﻴﺪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮﻳﺴﺖ«‪ .‬ﺁﻧﺎن ﭼﻨﺎن ﻣﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ و اﻳﻨﺎن ﭼﻨﻴﻦ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ اﮔﺮ راﺳﺘﺶ ﺧﻮاهﻴﻢ ﻧﻪ داﻧﺸﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﺎدﻳﮕﺮي ﭼﺎرﻩ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺮدﻩ و ﻧﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺟﻠﻮ ﻣﺎدﻳﮕﺮي را ﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ هﺮدو‬ ‫ﮔﻤﺮاهﻴﺴﺖ و هﺮدو ﺑﺎ هﻢ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ‪.‬هﺮ ﻳﮑﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي در ﻣﻐﺰهﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﮐﺲ ﺗﻮاﻧﺪ هﻢ ﻣﺎدي ﺑﺎﺷﺪ و هﻢ ﺻﻮﻓﻲ‪.‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ از ﻳﮑﺴﻮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻧﺒﻮد ﺷﻨﺎﺳﺪ و ﭘﺮواي ﮐﺴﻲ و ﭼﻴﺰي ﻧﮑﻨﺪ و ﺟﺰ در ﺑﻨﺪ ﺧﻮﺷﻴﻬﺎي ﺧﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و از ﻳﮑﺴﻮ ﺟﻬﺎﻧﺮا ﺑﻲ ارج و‬ ‫ﭼﻨﺪ روزﻩ ﺷﻤﺎرد و دل ﺑﻪ ﺁﺑﺎدي ﺁن ﻧﺴﻮزاﻧﺪ و از هﺮﮐﺎري ﮐﻪ رﻧﺞ دارد ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﮑﻨﺎر ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ اﻣﺮوز در ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﮐﺴﺎن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ هﺮدو از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي و ﻣﺎدﻳﮕﺮي را از ﻣﻴﺎن ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮد و ﺟﻬﺎن را از ﺁﺳﻴﺐ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺪ رهﺎﻧﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺳﺨﺘﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ هﺮدوي ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﺁﻏﺎز ﮐﺮدﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن را از اﻳﻦ ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ ﺁﺳﻮدﻩ ﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ دﻳﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺷﺎهﺮاﻩ زﻧﺪﮔﺎﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ روي ﺟﻬﺎن ﮔﺸﺎدﻩ‬ ‫اﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺮا ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻓﺘﺎدﻩ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﻮﺷﺸﻬﺎي رﻳﺸﻪ دار و هﻨﺎﻳﻨﺪﻩ ﺧﺮﺳﻨﺪي ﻧﺪهﻨﺪ‪ ،‬و زﺑﺎن ﺑﻪ ﺧﺮدﻩ ﮔﻴﺮي ﮔﺸﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﮐﻪ‬ ‫داﻧﺸﻬﺎ ﭼﺎرﻩ ﺁﻧﻬﺎ را ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺧﻮد ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻪ ﻧﺎﻣﻲ دهﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬ﺳﺎﻟﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ از اروﭘﺎ ﺳﺘﺎﻳﺸﻬﺎ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ »از اروﭘﺎ« و ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻢ »در اروﭘﺎ« از اﻳﻨﺮوﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي اروﭘﺎﺋﻲ‪ ،‬هﻤﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎﺳﺖ ‪.‬داﻣﻬﺎﺋﻴﺴﺖ ﮐﻪ در‬ ‫زﻳﺮ ﭘﺎهﺎي ﻣﺎ ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪﻩ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻠﺨﻲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﭽﻪ اي ﺑﺨﻮراﻧﻨﺪ ﺑﺰرﮔﻲ ﭘﻴﺶ اﻓﺘﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬ﺑﺪهﻴﺪ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺨﻮرم‪ ،‬ﺑَﻪ ﺑَﻪ ﭼﻪ ﺷﻴﺮﻳﻦ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺪﮐﺎري ﺑﺰرﮔﻲ از اروﭘﺎﺋﻴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در رﻓﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺗﻮدﻩ هﺎي ﺷﺮﻗﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰهﺎ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﻟﮑﻪ ﻧﻨﮕﻴﺴﺖ ﮐﻪ در‬ ‫داﻣﻦ ﺗﺎرﻳﺦ اروﭘﺎ ﺑﺎزﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺁن اروﭘﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن ﺁن هﻤﻪ داﻧﺸﻬﺎ ﺑﺎز ﻧﻤﻮدﻩ و ﺁن هﻤﻪ ﺗﮑﺎن در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ راﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻨﻬﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي‬ ‫از ﺑﺪي اوﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﻮدﻩ هﺎي ﺷﺮﻗﻲ را در ﻧﺎداﻧﻴﻬﺎ هﺮﭼﻪ ﻏﻮﻃﻪ ورﺗﺮ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ اروﭘﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن ﺳﺎﺗﻬﺎي روﺷﻦ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺎﺗﻬﺎي ﺳﻴﺎﻩ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫از ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﺎز در ﻳﮏ ﻣﻬﻨﺎﻣﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮔﻔﺘﺎرهﺎﻳﻲ درﺑﺎرﻩ ﺻﻮﻓﻴﺎن و در ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﺎپ‬ ‫ﻣﻲ رﺳﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ در ﻳﮑﻲ از ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﺷﻴﺦ ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﺮاﻗﻲ اﺳﺖ و داﺳﺘﺎن دﻟﺒﺎﺧﺘﻦ او را ﺑﻪ ﻳﮏ ﺑﭽﻪ دروﻳﺶ و رﻓﺘﻨﺶ را ﺑﻪ هﻨﺪ‬ ‫) ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ در ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﺁوردﻩ اﻳﻢ( ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﺎن داﺳﺘﺎن زﺷﺖ و ﺑﻴﺨﺮداﻧﻪ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺎزﮐﺮدﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬و‬ ‫ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن اﻳﻦ دروﻳﺸﺎن ژﻧﺪﻩ ﭘﻮش و ﺑﻲ ﺳﺮوﭘﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻨﮕﺸﺎن از ﻧﺎم و ﻧﺎﻣﺸﺎن از ﻧﻨﮓ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮودن و ﭘﺎي ﮐﻮﻓﺘﻦ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﻧﺎن‬ ‫روزاﻧﻪ ﺧﻮد را از راﻩ دروﻳﺸﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﺁوردﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزﻩ ﻣﺎ در روزﮔﺎر دﻳﮕﺮﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻋﻘﻠﻲ و ﻣﮑﺎﻧﻴﮑﻲ‪،‬‬ ‫ﺷﻴﻔﺘﻪ ﺑُﺖ هﺎي دﻳﮕﺮي هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬روش زﻧﺪﮔﻲ دﻳﮕﺮي دارﻳﻢ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻮﻳﻦ ﺧﻮد ﻓﺮورﻓﺘﻪ اﻳﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺁن ﻧﻴﺮوهﺎي روﺣﻲ‬ ‫روزﮔﺎر ﮐﻬﻦ را ﻳﮑﺴﺮﻩ از ﻳﺎد ﺑﺮدﻩ اﻳﻢ و از اﻳﻨﺮو هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ داﺳﺘﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮدان ﻗﻠﻨﺪر را ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺪرﻧﮓ ﺁﻧﻬﺎ را ﮔﻤﺮاﻩ ﻳﺎ‬ ‫دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﮐﺪام دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ دروﻳﺸﺎن درﺑﺪر و ﺑﻲ ﺳﺮوﭘﺎ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ روﺷﻨﻲ و ﺧﻮﺑﻲ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻣﻌﻨﻮي را درﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ژرﻓﻲ ﻣﻬﺮ ﺧﺪا را در دل ﺟﺎ دهﺪ؟ «‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﺟﻤﻠﻪ هﺎﺋﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﻳﮏ ﻣﻬﻨﺎﻣﻪ اروﭘﺎﺋﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان اروﭘﺎ اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎ ارﻣﻐﺎن ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪ هﺎي ﮐﻮدک‬ ‫ﻓﺮﻳﺐ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻲ ﻧﻮازﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻴﺎز ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻢ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ هﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﭘﺮدازم‪ .‬ﺧﻮاهﺸﻤﻨﺪم ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن داﺳﺘﺎن ﻋﺮاﻗﻲ را در ﮐﺘﺎب‬ ‫)در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪی( از دﻳﺪﻩ ﮔﺬراﻧﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ هﺎ را دوﺑﺎرﻩ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﻧﻴﮏ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ اروﭘﺎﻳﻲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰهﺎ‬ ‫را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰهﺎﺳﺖ ﮐﻪ »زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻣﻌﻨﻮي« ﻳﺎ »ﻣﻬﺮ ﺧﺪا« ﻧﺎم ﻣﻲ دهﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ ﭼﺮا هﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﻪ اروﭘﺎﺋﻴﺎن ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻲ؟! ﭼﺮا اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻬﺎي اروﭘﺎﺋﻲ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻲ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن اروﭘﺎﺋﻴﺎن ﺑﭙﺮاﮐﻨﻲ؟! اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﻬﺮﻩ اي ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ هﻢ ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁن »زﻳﺒﺎﺋﻲ ﻣﻌﻨﻮي« ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر درﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ و دﻳﮕﺮ ﺟﺎي ﺑﺎزي ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ‪.‬اﮔﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰهﺎي ﻧﻴﮑﻴﺴﺖ ﺗﻮ ﺑﻪ هﻢ ﻣﻴﻬﻨﺎن ﺧﻮد ﺁرزو ﮐﻦ«‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ هﻴﭽﮕﺎﻩ ﻓﺮﻳﺐ اﻳﻨﻬﺎ را ﻧﺨﻮرد‪ .‬ﺷﺮﻗﻴﺎن اﮔﺮ ﻓﺮﻳﺐ اﻳﻨﻬﺎ را ﺧﻮرﻧﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ از زﻳﺎن هﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﺮد‪ ،‬در دﻳﺪﻩ هﻤﺎن اروﭘﺎﺋﻴﺎن هﻤﺎن‬ ‫ﻓﺮﻳﺒﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬هﺮﭼﻪ ﺧﻮارﺗﺮ ﺧﻮاهﻨﺪﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮاهﻢ ﺧﻮاهﻨﺪ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺎ هﻢ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺪي ﭼِﺴﺎن ﻓﺮﻳﺒﺸﺎن دادﻳﻢ«‪.‬‬ ‫هﻤﺎن اروﭘﺎﺋﻴﺎن اﮔﺮ روزي ﭘﺎﻳﺶ اﻓﺘﺎد ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي و دروﻳﺸﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﻪ رخ ﻣﺎ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ هﻨﻮز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﺪ ﺟﻠﻮ‬ ‫ﻗﻠﻨﺪران درﻳﻮزﻩ را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﺪ رﻳﺸﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را ﺑِﮑَﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﻨﺪﻩ ﺁزادي ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﺮﺣﺎل اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺁوازهﺎ از اروﭘﺎ‪ ،‬از ﮔﻠﻮي ﻧﻴﮑﺨﻮاهﺎن و ﭘﺎﮐﺪﻻن ﺑﺮﻧﻤﻲ ﺧﻴﺰد ‪.‬ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ در اﻳﺮان ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ هﻢ ﺁوازي ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ‬ ‫و ﭼﺎپ ﮐﺮدن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﻪ رواج ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻣﻲ ﮐﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺧﻮاهﺎن اﻳﻦ ﮐﺸﻮرﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ هﻴﭻ ارﺟﻲ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ و ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﮕﺰاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ هﻢ داد و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب و ﺗﻨﺪي ﺑﻪ ﮐﻨﺪن رﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﺁﻟﻮدﮔﻴﻬﺎ و ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي از رﻳﺸﻪ ﻏﻠﻂ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و در هﺰار ﺳﺎل و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ زﻳﺎن و ﺁﺳﻴﺐ ﺑﻪ ﺗﻮدﻩ هﺎي ﺷﺮﻗﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ‪ .‬اﮐﻨﻮن هﻨﮕﺎم ﺁن‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻳﮑﺒﺎرﻩ از رﻳﺸﻪ ﺑﺮاﻓﺘﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺁن دﺳﺘﮕﺎهﻬﺎﻳﻲ ﮐﻪ در اﻳﺮان و هﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﻬﻢ ﺧﻮرد و ﺁن ﭘﻴﺮان ﻣﻔﺘﺨﻮر و ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻴﺎﻧﺸﺎن ﭘﻲ ﮐﺎر و ﭘﻴﺸﻪ اي روﻧﺪ‪.‬‬ ‫******************************************‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﻳﮑﻢ‬

‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩ؟‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي هﻤﭽﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻴﺰهﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺰار ﺁن ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﻧﺎﻣﻲ از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‬ ‫ﻳﻮﻧﺎن ﻳﺎ روم ﺑﻮدﻩ‪.‬‬ ‫ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺷﺪﻩ ﺁن ﺑﺎ زﺑﺎن ﺳﺎدﻩ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ » :‬در ﺟﻬﺎن ﺁﻧﭽﻪ هﺴﺖ هﻤﻪ ﻳﮏ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاﺳﺖ‬ ‫و ﭼﻴﺰهﺎي دﻳﮕﺮ از او ﺟﺪا ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ‪.‬روان ﺁدﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺁﻣﺪﻩ و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﺎدﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬و اﻳﻨﺴﺖ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و از ﺧﻮﺷﻴﻬﺎﻳﺶ‬ ‫ﮔﺮﻳﺰان‪ ،‬و در ﺁرزوي ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺁن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻳﺎ ﻣﻴﻬﻦ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﮐﺴﻲ از ﺧﻮد ﺑﻴﺨﻮد ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺁن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ هﺴﺘﻲ – ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ‪ -‬ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﭼﺸﻢ ﺳﺮ را‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﺖ و دﻳﺪﻩ دل را ﮔﺸﻮد‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ دﻳﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺟﻮﺋﻴﻢ از ﻣﺎ دور ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺧﻮد ﻣﺎﺳﺖ)‪.«(۶۵‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ هﺎ را از ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﻣﻲ ﺁورﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ هﻤﮕﻲ از ﺧﺪاﺋﻴﻢ‪ ،‬از او ﺟﺪا ﮔﺸﺘﻪ اﻳﻢ و ﺑﻪ او ﺑﺎز ﺧﻮاهﻴﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬روان ﺁدﻣﻲ از‬ ‫ﻳﮏ ﺟﻬﺎن ﺁزاد و ﺑﻲ ﺁﻻﻳﺸﻲ ﻓﺮود ﺁﻣﺪﻩ و در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﺎدﻩ ﺷﺪﻩ و ﺁﻟﻮدﮔﻴﻬﺎ ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ هﺮﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاهﺶ هﺎي ﺗﻦ‬ ‫ﻧﭙﺮدازد و ﺑﻪ ﭘﺮورش روان ﺑﺮﺧﻴﺰد ﺁﻻﻳﺶ او ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﻨﺪ از اﻳﻦ داﻣﮕﻪ ﺑﺎز رهﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮﺷﻴﻬﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن‬ ‫روﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ«‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺑﻨﻴﺎدﮔﺰار ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دﻳﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﭘﻨﺪار اﺳﺖ و دﻟﻴﻠﻲ هﻤﺮاﻩ ﺧﻮد ﻧﻤﻲ دارد‪ .‬ﭼﻴﺰهﺎﺋﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻲ ﺁﻧﮑﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﻴﺎورد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ هﺎي ﺁﺧﺮ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬روان ﺁدﻣﻲ از ﻳﮏ ﺟﻬﺎن ﺁزاد و ﺑﻲ ﺁﻻﻳﺶ ﻓﺮود ﺁﻣﺪﻩ و در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﺎدﻩ ﺷﺪﻩ‪ «...‬ﭼﻨﺪان دور‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻤﻲ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺧﻮاﺳﺘﺶ ﺟﺪا ﺑﻮدن روان از ﺟﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﺪاﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﻢ و ﺑﺎرهﺎ از ﺁن ﺳﺨﻦ راﻧﺪﻩ اﻳﻢ‪ ) .‬وﻟﻲ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ هﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺎ هﻤﮕﻲ از ﺧﺪاﺋﻴﻢ‪ ،‬از او ﺟﺪا ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻪ او ﺑﺎز ﺧﻮاهﻴﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ« ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ‬ ‫اﻳﻦ را از ﮐﺠﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﺪ؟! ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻲ دارﻳﺪ؟!« هﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي دﻳﮕﺮ او ﺑﻲ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬هﺮﮐﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و از ﺧﻮﺷﻲ هﺎﻳﺶ ﮔﺮﻳﺰان ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪»:‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺧﻮﺷﻲ هﺎ ﺑﻬﺮ ﮐﻪ ﺑﻮدﻩ؟! «‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﮐﺴﻲ از ﺧﻮد ﺑﻴﺨﻮد ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ«‪ .‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪» :‬ﺑﻴﺨﻮدي از ﺧﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد؟! ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ‬ ‫ﺳﻤﺮدي ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﮔﺮ ﮐﺴﻲ از ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬از ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﻴﺨﻮدي ﭼﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ؟! «‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺁﻧﮕﺎﻩ دﻳﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺟﻮﺋﻴﻢ از ﻣﺎ دور ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ«‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را اﮔﺮ ﺑﺸﮑﺎﻓﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺧﻮد ﺧﺪاﺋﻴﻢ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺁﻧﻬـﺎ ﮐﻪ ﻃﻠﺒـﮑﺎر ﺧﺪاﻳﻴـﺪ ﺧﺪاﻳﻴــﺪ ﺑﻴﺮون ز ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ‬ ‫ﭼﻴﺰﻳﮑﻪ ﻧﮑﺮدﻳﺪ ﮔﻢ از ﺑﻬﺮ ﭼﻪ ﺟﻮﻳﻴﺪ واﻧـﺪر ﻃﻠﺐ ﮔﻢ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻬﺮ ﭼﺮاﻳﻴـﺪ‬ ‫وﻟﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ از داﺳﺘﺎن ﺧﺪا ﻧﺎﺁﮔﺎﻩ ﻣﺎﻧﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا از ﮐﺠﺎ راﻩ ﺑﺮدﻩ اﻳﻢ؟! ﺑﻪ هﺴﺘﻲ ﺧﺪا از ﮐﺠﺎ ﮔﺮدن‬ ‫ﮔﺰاردﻩ اﻳﻢ؟! داﺳﺘﺎن اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﭼﻮن اﻳﻦ ﺟﻬﺎن را ﻣﻲ ﺳﻨﺠﻴﻢ و ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎﻣﺎن و ﺁراﺳﺘﮕﻲ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎن‬ ‫اﺳﺖ از ﺧﻮد اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﺸﺪﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺁدﻣﻴﺎﻧﻴﻢ و ﺑﺮﺗﺮي ﺑﻪ هﻤﮕﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬هﺮﻳﮑﻲ از ﻣﺎ ﻧﺎﺧﻮاهﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺁﻣﺪﻩ و ﻧﺎﺧﻮاهﺎن ﻣﻲ رود‪ .‬از اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن دﺳﺘﮕﺎﻩ دﻳﮕﺮي هﺴﺖ‪ .‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ دﺳﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﻴﺮون از ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﺁﻧﺮا ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ و هﻢ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪» .‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ ﺧﺪا ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ هﺴﺖ و ﺑﻴﺮون از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﺮﺣﺎل ﻣﺎ ﭼﻮن دﻳﺪﻩ اﻳﻢ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و اﻳﻦ ﺁدﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻮد ﻧﺎﭼﺎر ﻣﺎﻧﺪﻩ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻢ در ﺑﻴﺮون از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺧﺪاﻳﻲ هﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮐﻨﻮن‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁن ﺧﺪا هﻤﻴﻦ ﺁدﻣﻴﺎﻧﻨﺪ؟!‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ درﺧﺘﻬﺎﻳﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ در ﻳﮏ ردﻩ ﭘﻬﻠﻮي هﻢ اﻳﺴﺘﺎدﻩ اﻧﺪ و ﻳﮏ ﺟﻮي ﺁﺑﻲ از زﻳﺮ ﭘﺎي ﺁﻧﻬﺎ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر از ﺧﻮد درﺧﺘﻬﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ ﺁﻧﻬﺎ را ﮐﺎﺷﺘﻪ و ﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﮐﻨﺪﻩ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺁن‬ ‫ﺑﺎﻏﺒﺎن و ﺟﺎﻳﮕﺎهﺶ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪ ،‬و در ﺁن ﻣﻴﺎن ﮐﺴﻲ از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ درﺧﺘﻬﺎ را ﻧﺸﺎن دادﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺁن ﺑﺎﻏﺒﺎن ﺧﻮد هﻤﻴﻨﻬﺎﺳﺖ«‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﻦ او ﻧﺨﻮاهﻴﻢ ﺧﻨﺪﻳﺪ؟!‪ ...‬ﺁﻳﺎ ﻧﺨﻮاهﻴﻢ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ اﻳﻦ درﺧﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪي ﺑﻮد ﻣﺎ را ﭼﻪ ﻧﻴﺎز اﻓﺘﺎدي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻮدن ﻳﮏ ﺑﺎﻏﺒﺎن ﺑﺎور ﮐﻨﻴﻢ‬ ‫و در ﺟﺴﺘﺠﻮي او ﺑﺎﺷﻴﻢ؟!‬ ‫دوﺑﺎرﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس‪ ،‬هﻤﭽﻮن ﮔﻔﺘﻪ هﺎي دﻳﮕﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اي ﺟﺰ ﭘﻨﺪار ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﺤﺎل از هﻤﺎن‬ ‫ﺁﻏﺎز رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد در روم او را ﭘﻴﺮواﻧﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ در ﺻﺪﻩ هﺎي ﻧﺨﺴﺖ اﺳﻼم ﮐﻪ داﻧﺸﻬﺎي ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن و هﻤﭽﻨﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺁﻣﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ هﻤﺮاﻩ ﺁﻧﻬﺎ رو ﺑﻪ ﺷﺮق ﺁورد و‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رواﺟﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪﻩ ﺗﮑﺎن ﺑﺰرﮔﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮرهﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﺁورد‪ .‬ﭼﻮن هﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﺧﺮَدهﺎ رو ﺑﻪ ﭘﺴﺘﻲ ﻣﻲ داﺷﺖ ﮐﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﻓﻴﻠﺴﻮف روﻣﻲ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺁن را دﻧﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺧﻮش ﻣﻲ اﻓﺘﺎد ﮐﻪ ﻣﻲ‬ ‫ِ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﺁدﻣﻲ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻳﮑﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﻮش ﻣﻲ اﻓﺘﺎد ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺧﺪا ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و زﺑﺎن ﺑﻪ ﻻف »اﻧﺎاﷲ« ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﺷﻮري در ﻣﻴﺎن ﺳﺒﮏ ﻣﻐﺰان‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺁورد‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﮐﻤﻲ دﺳﺘﻪ هﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪ و ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ هﺎ ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﺳﺨﻨﺶ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از ﺁدﻣﻴﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲ داﺷﺖ و ﺗﻨﻬﺎ روان‬ ‫ﺁدﻣﻲ را ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ از ﺧﺪا ﺟﺪا ﺷﺪﻩ‪ .‬وﻟﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺪان ﺑﺰرﮔﺘﺮي ﺑﺮاي »وﺣﺪت وﺟﻮد« )ﻳﺎ ﻳﮑﻲ ﺑﻮدن هﺴﺘﻲ( ﺑﺎز ﮐﺮدﻩ داﻣﻨﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ‬ ‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و دَدان و ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪» :‬ﻟﻴﺲ ﻓﻲ اﻟﺪار ﻏﻴﺮﻩ ﻳﺎر«‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺴﻮ ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻳﺎ روﮔﺮداﻧﻲ از ﺧﻮﺷﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد در اﻳﻨﺠﺎ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﺑﻲ ﮐﺎر زﻳﺴﺘﻦ و زن ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ و ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ اي‬ ‫ﺧﺰﻳﺪﻩ ﺗﻦ ﺁﺳﺎﻧﻲ ﮐﺮدن و ﻳﺎ از ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﺷﻬﺮي رﻓﺘﻦ و وِل ﮔﺮدﻳﺪن ﻋﻮض ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ هﻤﻴﻦ اﻧﮕﻴﺰﻩ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ در اﻳﻨﺠﺎ داﺳﺘﺎن ﭘﻴﺮ و ﻣﺮﻳﺪي را ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻧﺪ ﮐﻪ در هﺮ ﮔﺮوهﻲ ﻳﮑﻲ ﭘﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و دﻳﮕﺮان زﻳﺮدﺳﺘﺎن ﻳﺎ ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﺎن او و هﺮ ﭘﻴﺮي ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫»ﺧﺮﻗﻪ« از دﺳﺖ ﭘﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﭘﻮﺷﺪ ‪.‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪﻳﻬﺎ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و »ﺳﻠﺴﻠﻪ«هﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻪ هﺎي ﮐﺒﻮد و‬ ‫ﭘﺸﻤﻴﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺁﻧﮑﻪ از ﺟﻬﺎن روﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺳﺮهﺎي ﺧﻮد را ﻣﻲ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ)‪.(۶۶‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺮوان ﺻﻮﻓﻲ ﺑﻪ دﻋﻮي ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﺰاﻓﮕﻮﺋﻲ هﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ رﺷﺘﻪ ﮐﺎرهﺎي ﺟﻬﺎن در دﺳﺖ اﻳﺸﺎﻧﺴﺖ‪،‬‬ ‫و هﺮ ﮐﻪ را ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﺎﻻ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮد و ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ و هﺮﮐﻪ را ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﻮاﻧﻨﺪ زد و ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﺗﻮاﻧﻨﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻬﺎن و‬ ‫ﺁﺷﮑﺎر ﺑﻪ هﺮﭼﻴﺰي داﻧﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از راز هﺮﮐﺴﻲ ﺁﮔﺎهﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻮران زﺑﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮد را »اوﻟﻴﺎء« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻳﮏ دﺳﺘﻪ اي در ﺑﺮاﺑﺮ »اﻧﺒﻴﺎء« ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎري از ﺁﻧﺎن ﺧﻮد را از ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺷﻤﺎردﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﺸﺎن دﻳﻦ ﻳﺎ ﺁﺋﻴﻦ ﮐﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﮕﺎن ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺰاردﻩ اﻧﺪ ﺑﺮاي ﻋﺎﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و دﻳﻨﺪاران ﺟﺰ »ﭘﻮﺳﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻲ« )ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫»ﻗﺸﺮﻳﺎﻧﻲ«( ﻧﺒﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﺮاي ﮐﺴﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﻳﺴﺖ ﮐﻪ »ﻣﻐﺰﭘﺮﺳﺘﺎن« اﻧﺪ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﮑﺎري و ﺑﻲ زﻧﻲ ﮐﻪ هﺮدو از ﮐﺎرهﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻧﺎﻣﺶ را »ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﺟﻬﺎن و از ﺧﻮﺷﻴﻬﺎي ﺁن« ﻣﻲ ﮔﺰاردﻧﺪ و ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﻧﺎزﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻴﮑﺎري ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺎن و ﭘﻮل از ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاهﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻨﮓ را ﺑﻪ روي ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻴﺎوردﻩ‪ ،‬هﻤﺎن ﻣﺮدم را »اهﻞ دﻧﻴﺎ« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﮑﻮهﺶ و زﺑﺎن درازي درﻳﻎ ﻧﻤﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫اهﻞ دﻧﻴﺎ از ﮐﻬﻴﻦ و از ﻣﻬﻴﻦ ﻟﻌﻨﺖ اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ‬ ‫هﻤﺎن ﺑﺎزار را ﮐﻪ هﺮ روز در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ رﻓﺘﻨﺪي »ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ« ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻳﺎن ﻧﮑﻮهﺶ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﺻﻮﻓﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻴﮑﺎر‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و دﺳﺖ از ﺧﺎﻧﻪ و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ در ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﮔﺮاﻳﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و‬ ‫داراک)داراﺋﯽ( ﺧﻮد را ﺑﻪ دروﻳﺸﺎن ﺧﻮراﻧﺪ )ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﺎراج دهﺪ و هﻤﭽﻮن ﺁﻧﺎن ﺗﻬﻴﺪﺳﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ(‪ .‬دﻳﺪﻧﻴﺴﺖ ﺟﻤﻠﻪ هﺎﺋﻲ ﮐﻪ در‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﺷﺎن درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﮐﺴﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪» :‬ﺗﺮک ﺗﻌﻠﻘﺎت دﻧﻴﻮي ﮔﻔﺖ«‪» ،‬دﺳﺖ از ﭼﺮک داراﻳﻲ دﻧﻴﺎ ﺷﺴﺖ«‪» ،‬ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟﻴﻔﻪ دﻧﻴﺎ ﻓﺮو‬ ‫ﻧﻴﺎورد«‪.‬‬ ‫در ﺁﻏﺎز ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪ ﻣﺮدم ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﻣﻲ رﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋﻩ از ﮔﺰاﻓﻪ ﺳﺮاﺋﻴﻬﺎﻳﻲ ﮐﻪ از ﺑﺮﺧﻲ از ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻼن درﻳﻮزﻩ ﮔﺮد ﺑﺎزار ﺑﻐﺪاد »ﻟﻴﺲ ﻓﻲ ﺟﺒﺘﻲ اﻻاﷲ« ﻣﻴﮕﻔﺖ و ﺑَﻬﻤﺎن ﻻت ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﻧﺸﻴﻦ »ﺳﺒﺤﺎﻧﻲ ﻣﺎ اﻋﻈﻢ ﺷﺎﻧﻲ« ﻣﻲ ﺳﺮود ‪.‬اﻳﻦ ﮔﺰاف‬ ‫ﮔﻮﺋﻲ هﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮان ﻣﻲ اﻓﺘﺎد و ﺑﺎ ﺻﻮﻓﻴﺎن از دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎز ﻧﻤﻲ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺴﺮ ﻣﻨﺼﻮر را در ﺑﻐﺪاد ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫هﻤﻴﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﺎرهﺎ ﺑﻪ دار ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﻲ از ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن »ﺑﻘﺮاﺧﺎن« ﺻﻮﻓﻴﺎن را در ﺁﻧﺠﺎ ﮐﺸﺘﺎر ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻟﻴﮑﻦ از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﺮﺧﻲ ﺁﺳﺎﻧﻲ هﺎﻳﻲ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ درﺑﺮ ﻣﻴﺪاﺷﺖ و ﺑﺎ ﺗﻨﺒﻠﻲ و ﺗﻦ ﭘﺮوري ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و از ﺁﻧﺴﻮي اﻧﺒﻮﻩ ﮐﺴﺎن‬ ‫ﮐﻨﺎرﻩ ﺷﺪن از ﻣﺮدم و ﻳﮑﺪﺳﺘﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻮدن را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬رواج ﺁن روز اﻓﺰون ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﮐﻢ ﮐﻢ ﮔﻮﺷﺸﺎن از ﮔﺰاﻓﻪ ﮔﻮﺋﻴﻬﺎي‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﺎن ﭘﺮ ﺷﺪﻩ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ رﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺁزار ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ ﮐﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻮاﻧﮕﺮان ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ هﺎ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻲ ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬دﻳﻪ هﺎ و ﺧﺎﻧﻪ هﺎ »وﻗﻒ« ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ...‬از ﺁﻧﺴﻮ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﻴﺰ دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻲ ﮐﺮدﻩ ﺑﺮاي ﺧﻮد رﻳﺸﻪ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ درﺳﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺁﻧﺎن ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﺁﻏﺎز ﻗﺮن هﻔﺘﻢ ﮐﻪ زﻣﺎن ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻣﻐﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﭼﻪ در اﻳﺮان و ﭼﻪ در هﻨﺪ و ﺧﻮارزم و ﺑﺨﺎرا و ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و ﺁﺳﻴﺎي ﮐﻮﭼﮏ و‬ ‫ﻋﺮاق و ﺳﻮرﻳﻪ و ﻣﺼﺮ و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ و در هﻤﻪ ﺟﺎ ﺧﺎﻧﻘﺎهﻬﺎ ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ دﻳﺪ ﻳﮑﻲ از ﺷﻮﻧﺪهﺎي ﭼﻴﺮﮔﻲ‬ ‫ﻣﻐﻮﻻن هﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ در زﻣﺎن ﻣﻐﻮل رواج ﺁن هﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﺁن داﺳﺘﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻣﻐﻮﻻن ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﺮدان را ﮐﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮدﮔﻲ ﺑﺮدﻩ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر را ﺗﺎراج و وﻳﺮان ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ داﻣﻦ ﻣﺮداﻧﮕﻲ ﺑﻪ ﮐﻤﺮ زﻧﻨﺪ و ﻏﻴﺮﺗﻤﻨﺪان از ﺟﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫هﻤﺪﺳﺘﻲ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﮐﻮﺷﺸﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻓﻴﺮوز درﺁﻣﺪﻩ ﮐﻴﻨﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﺎزﺟﻮﻳﻨﺪ و ﻳﺎ از هﻤﻪ ﭼﻴﺰ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ و ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺳﭙﺎردﻩ و از زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮردن و ﺧﻮاﺑﻴﺪن و روزﮔﺰاردن ﺑﺲ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺁراﻣﺶ دل‪ ،‬ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻪ داﻣﻦ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻳﺎ ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﮕﺮي اﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺁن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻮد ﻳﺎ اﻳﻦ‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﭼﻮن ﭘﻴﺸﺮوان ﮐﺎردان و ﻏﻴﺮﺗﻤﻨﺪي ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﮑﻲ را‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻮد ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي )و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﮕﺮي و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁن( دﻳﮕﺮ ﻓﺰوﻧﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻮﻳﮋﻩ ﮐﻪ ﻣﻐﻮﻻن ﻧﻴﺰ ﺁن را ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻳﮑﺒﺎر ﭼﺸﻢ از ﮐﺸﻮر و ﮐﺸﻮرداري ﭘﻮﺷﻨﺪ و ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺎ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪهﺎي ﺁن ﺳﺮﮔﺮم ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﻣﻐﻮل ﺑﻬﺎر اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ و ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در هﻤﺎن زﻣﺎن ﻣﻐﻮل و ﭘﺲ از ﺁن زﻣﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ در اﻳﺮان و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ دﺳﺘﻪ هﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪﻩ و ﺑﺮﺧﻲ از ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎي‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﻲ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ درون ﺁﺗﺶ و ﺑﺎزي ﮐﺮدن ﺑﺎ اﻓﻌﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﮏ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﻠﻨﺪران ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮی ﺳﺮ و رﻳﺶ‬ ‫و اﺑﺮو هﻤﻪ را ﻣﻲ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎي ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻴﺮوان ﺑﻪ ﺁرزوي ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻪ دﺳﺘﻴﺎري دروﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﮔﺰاردﻩ اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﺮان ﻳﮑﻲ از ﺁﻧﺎن ﻣﻴﺮ‬ ‫ﻗﻮام اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺮﻋﺸﻲ )ﻳﺎ ﻣﻴﺮ ﺑﺰرگ( ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ در ﻣﺎزﻧﺪران ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﻣﺮﻋﺸﻴﺎن را ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ؛ دﻳﮕﺮي ﺷﻴﺦ ﺟﻨﻴﺪ ﺻﻔﻮي ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﺁرزو‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ وﻟﻲ ﺧﻮد او و ﭘﺴﺮش ﺷﻴﺦ ﺣﻴﺪر در اﻳﻦ راﻩ ﮐﺸﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ و اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺑﺮاي ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﭘﺴﺮ ﺣﻴﺪر ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﺻﻔﻮي‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪﻩ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﺤﺎل در زﻣﺎن ﺁن ﺧﺎﻧﺪان ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺁﺧﺮهﺎي‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﺁن ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﭼﻪ در اﻳﺮان و ﭼﻪ در ﺟﺎهﺎي دﻳﮕﺮ رو ﺑﻪ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻧﻬﺎد و روز ﺑﻪ روز از ﺷﮑﻮﻩ و روﻧﻘﺶ‬ ‫ﮐﺎﺳﺖ و ﺗﺎﮐﻨﻮن هﻤﭽﻨﺎن رو ﺑﻪ ﭘﺲ رﻓﺘﻦ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻨﺤﺎل اﮐﻨﻮن در زﻣﺎن ﻣﺎ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﭼﻪ در اﻳﺮان و ﭼﻪ در ﺟﺎهﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ و دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﻮد را درﭼﻴﺪﻩ ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﺮان‬ ‫اﮐﻨﻮن در ﺗﻬﺮان و ﺷﻴﺮاز و ﻣﺮاﻏﻪ و ﮔﻨﺎﺑﺎد ﭘﻴﺮاﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻧﺎم ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ و ﺷﺎﻩ ﺧﺎﻣﻮش و دﻳﮕﺮان را ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫اﻳﻨﺴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﮐﻮﺗﺎهﻲ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﻳﻦ هﺰار و ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل ﮐﻪ از ﺁﻏﺎز اﺳﻼم ﻣﻲ ﮔﺬرد ﭼﻨﺪ ﭼﻴﺰ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﺗﻮدﻩ هﺎي هﻤﺴﺎﻳﻪ ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﻮدﻩ و ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﻳﮑﻲ از هﻨﺎﻳﻨﺪﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ هﻤﻴﻦ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﻮدﻩ‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﻧﮑﺘﻪ در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺎ هﺮ ﺑﺨﺸﻲ از ﮐﺎرهﺎي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردﻩ‪ ،‬و زهﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﮑﺎﻳﮏ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﻟﻮدﻩ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎن و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﺮورش روان‪ ،‬ﺧﺮد و ﭘﻴﺮوي از ﺁن‪ ،‬درس ﺧﻮاﻧﺪن و داﻧﺶ ﭘﮋوهﻲ‪ ،‬ﺧﻴﻤﻬﺎ و ﺧﻮﻳﻬﺎ‪ ،‬ﮐﺎر و ﭘﻴﺸﻪ‪ ،‬ﺁﺑﺎدي‬ ‫ﺷﻬﺮهﺎ و زﻣﻴﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ داري و زﻧﺎﺷﻮﺋﻲ‪ ،‬هﻤﻪ را زهﺮﺁﻟﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﭼﻴﺰ ﺑﺪﺗﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﻪ در اﻳﺮان رواج ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺁن را اﻓﺰار ﮐﺎر ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻴﻬﺎي درازي ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫و ﭘﻨﺪارهﺎي زﻳﺎﻧﻤﻨﺪ ﺧﻮد را در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮ ﺑﻴﺮون رﻳﺨﺘﻪ از هﻤﺎن راﻩ در ﻣﻐﺰهﺎ ﺟﺎ دادﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ هﺰار ﺳﺎل ﻗﺎﻓﻴﻪ ﺑﺎﻓﺎن ﺑﺰرﮔﻲ در اﻳﺮان در ﻣﻴﺎن ﺻﻮﻓﻴﺎن ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻨﺎﻳﻲ و اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ و ﻋﻄﺎر و ﻣﻮﻟﻮي و اوﺣﺪي و ﺟﺎﻣﻲ و‬ ‫ﺷﺒﺴﺘﺮي و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﮐﻪ هﺮﮐﺪام ﺷﻌﺮهﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺜﻨﻮي و ﻏﺰل و دوﺑﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﮔﺰاردﻩ اﻧﺪ )ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺜﺮ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﺑﺪﺗﺮ ﺁن ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮان دﻳﮕﺮ ﮐﻪ در ﭘﻲ »ﻣﻀﻤﻮن« ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﻌﺮي ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اي ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﮑﺎر ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ ‪.‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ را از ﭘﻴﺸﺮوان ﺻﻮﻓﻲ )از ﺷﺒﻠﻲ و ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ و ﺳﻌﺮي و اﺑﺮاهﻴﻢ ادهﻢ و دﻳﮕﺮان( ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ ﺑﺎ‬ ‫ﺁب و ﺗﺎب ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﺸﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁن را دادﻩ ﮐﻪ ﭘﻨﺪارهﺎي ﺑﻴﭙﺎ و ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي زهﺮﺁﻟﻮد ﺻﻮﻓﻴﺎن هﻤﮕﺎﻧﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺻﻮﻓﻴﺎن و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﺁﻟﻮدﻩ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوز در اﻳﺮان اﻧﺒﻮهﻲ از ﻣﺮدم ﺑﻲ ﺁﻧﮑﻪ ﺧﻮد ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي اﻳﺸﺎن را در ﻣﻐﺰ ﺧﻮد ﻣﻲ دارﻧﺪ و ﮔﺮﻓﺘﺎر زهﺮ‬ ‫هﻨﺎﻳﻨﺪﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺴﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻳﮑﻲ از ﺷﻮﻧﺪهﺎي ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ اﻳﻦ ﺗﻮدﻩ ﺑﻮدﻩ و هﺴﺖ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﺷﺮﻗﺸﻨﺎﺳﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺪﺧﻮاهﺎن ﺷﺮﻗﻨﺪ‬ ‫ﮐﻮﺷﺸﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺰارﻧﺪ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ از ﮐﺎر اﻓﺘﺪ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و ﮔﻔﺘﺎرهﺎ در زﻣﻴﻨﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﺎوﻳﺰ‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮهﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺁﺷﮑﺎر از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ وزارت ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان‪ ،‬ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎهﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردة ﺑﺪﺧﻮاهﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻮدﻩ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را ﻳﮑﻲ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ هﺎي ﻓﺮهﻨﮓ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﺁﻧﺴﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﮐﺮدن و ﭘﺮاﮐﻨﺪن ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن‬ ‫ﮐﻮﺷﺸﻬﺎ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫***************************************************‬

‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‬

‫ﺑﺪﻳﻬﺎﻳﻲ ﮐﻪ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺗﻮان ﺷﻤﺮ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺁﻧﮑﻪ ﭘﻨﺪارهﺎﻳﻲ ﺑﻴﭙﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ هﺮ ﮔﻮﺷﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرد زﻳﺎﻧﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﺁن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺰار ﺳﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮔﻤﺮاهﻲ در ﻣﻴﺎن ﺗﻮدﻩ هﺎ ﺟﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺎز ﮐﺮدﻩ و در ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر رواج داﺷﺘﻪ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪﻳﻬﺎﻳﻲ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺑﻮدﻩ و ﺑﺎ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺁﻣﻴﺨﺘﮕﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ از ﺑﺪﻳﻬﺎي ﺁن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺨﻦ راﻧﻴﻢ و ﺑﻪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺧﻮاهﻴﻢ ﺑﻮد ﮐﺘﺎب ﺑﺲ ﺑﺰرﮔﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﺁورﻳﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺎ را ﺁن ﻓﺮﺻﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺮاي ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﻴﺪاري ﻣﺮدم‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎي دراز ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﻳﻨﺮو در اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﻮﺗﺎهﻲ ﺳﺨﻦ ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ رﺷﺘﻪ اﻳﺮادهﺎي روﺷﻨﻲ را ﻳﺎد‬ ‫ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﻨﻴﺎد ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﻪ »ﻳﮑﻲ ﺑﻮدن هﺴﺘﻲ« )وﺣﺪت وﺟﻮد( اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪا هﻤﺎن هﺴﺘﻲ ﺳﺎدﻩ )وﺟﻮد ﻣﻄﻠﻖ(‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰهﺎ داراي ﺁن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪».‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺎ ﺧﻮد ﺧﺪاﺋﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ وا ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاﻳﻲ هﺴﺖ و ﻣﺎ )ﻳﺎ رواﻧﻬﺎي ﻣﺎ( از او ﺟﺪا ﺷﺪﻩ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮد ﻳﮏ اﻳﺮادﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ هﺎﺷﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺑﮑﺮ رازي ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺷﻤﺮدﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد در »ﻣﺮﺻﺎداﻟﻌﺒﺎد« در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﺑﺲ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ »روح اﻧﺴﺎن را‬ ‫از ﻗﺮب ﺟﻮار رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺎﻟﺐ و ﻇﻠﻤﺖ ﺁﺷﻴﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ و وﺣﺸﺖ ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ« ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﮔﺎهﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﻲ ﺁن ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﺮدﻩ و در ﻳﺎد ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ«‪ ،‬و ﻳﮏ داﺳﺘﺎﻧﻲ – ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﮔﻮﻳﻢ اﻓﺴﺎﻧﻪ اي‪ -‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﮐﻪ ﺑﺠﺎﺳﺖ ﺁن را در‬ ‫ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ .‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﻮﻓﻲ رﺣﻤﻪ اﷲ در ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺣﮑﺎﻳﺖ ﮐﺮدي ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﻋﻠﻲ ﻣﺆذن را درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ او ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻣﺮا ﻳﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺮب‬ ‫ﺣﻖ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻲ ﺁﻣﺪم و روح ﻣﺮا ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﺮ ﺁﺳﻤﺎن ﮐﻪ رﺳﻴﺪم اهﻞ ﺁن ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻴﭽﺎرﻩ را از‬ ‫ﻣﻘﺎم ﻗﺮب ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻌﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ و از اﻋﻠﻲ ﺑﻪ اﺳﻔﻞ ﻣﻲ ﺁورﻧﺪ و از ﻓﺮاﺧﻨﺎي ﺣﻀﺎﻳﺮ ﻗﺪس ﺑﻪ ﺗﻨﮕﻨﺎي ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺁن ﺗﺄﺳﻔﻬﺎ‬

‫ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻮدﻧﺪ ﺧﻄﺎب ﻋﺰت ﺑﺪﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻳﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن او ﺑﺪان ﻋﺎﻟﻢ از ﺑﺮاي ﺧﻮاري اوﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻋﺰت‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪي ﮐﻪ اﮔﺮ در ﻣﺪت ﻋﻤﺮ او در ﺁن ﺟﻬﺎن اﮔﺮ ﻳﮑﺒﺎر ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎهﻲ دﻟﻮي ﺁب در ﺳﺒﻮي ﭘﻴﺮﻩ زﻧﻲ ﮐﻨﺪ او را ﺑﻬﺘﺮ از ﺁﻧﮑﻪ ﺻﺪ هﺰار‬ ‫ﺳﺎل ﺷﻤﺎ در ﺣﻀﺎﻳﺮ ﻗﺪس ﺑﻪ ﺳﺒﻮﺣﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺳﺮ در زﻳﺮ ﮔﻠﻴﻢ ﮐﻞ ﺣﺰب ﺑﻤﺎﻟﺪﻳﻬﻢ ﻓﺮﺣﻮن ﮐﺸﻴﺪ و ﮐﺎر ﺧﺪاوﻧﺪي ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺰارﻳﺪ ﮐﻪ اﻧﻲ اﻋﻠﻢ ﻣﺎ ﻻ ﺗﻌﻠﻤﻮن«‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮان ﮐﻪ ﺁﺷﮑﺎرﻩ ﺑﻪ دﻋﻮي ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻠﮑﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺳﺘﻮدﻩ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ ذات ذواﻟﺠــﻼل ﺧـﺪاوﻧـﺪ اﮐﺒــﺮﻳـﻢ ﻗـﺪوس ذات از هﻤـﻪ اﻟـﻮاث ﺑـﺮﺗـﺮﻳﻢ‬ ‫ﻣﺎﻳﻴـﻢ و ذات ﻣﺎﺳـﺖ ﺑﻪ هـﺮ ذرﻩ اي ﻋﻴﺎن ﺁﺛـﺎر ذات ﻣـﺎﺳﺖ ﻧﺪاﻧـﻲ ﮐﻪ دﻳﮕـﺮﻳـﻢ‬ ‫ﻣﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﺎﻳﻢ ﺑﻪ هﺮﺻﻔﺖ ﮔﺎهﻲ ﺷﺮاب وﺷﺎهﺪ وﮔﺎهﻲ ﭼﻪ ﺳﺎﻏﺮﻳﻢ‬ ‫اي دل ﺗـﻮ ﺑـﻲ ﺧﺪاي ﻣَﺒﻴـﻦ ﻏﻴﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣـﺎ ذات ذواﻟﺠـﻼل ﺧﺪاوﻧـﺪ اﮐﺒـﺮﻳـﻢ‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ ﮐﻪ در هﻨﺪوﺳﺘﺎن از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻨﺎم اﺳﺖ ﻳﮑﻲ از ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﮐﺘﺎﺑﻲ درﺑﺎرﻩ او ﻧﻮﺷﺘﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺁﺷﮑﺎري ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪،‬‬ ‫و از زﺑﺎن ﺧﻮد ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»روزي ﺷﺨﺼﻲ از ﺷﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮐﺎوش و ﻓﻬﻢ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ اي ﻗﺒﻠﻪ ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن‪ ،‬از دﻋﻮي ﺧﺪاﻳﻲ و ﻧﺒﻮت و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ‬ ‫ﺗﻮ ﺗﮑﺎن و ﺳﮑﺘﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق وارد ﺁﻣﺪﻩ و از ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ و ﺟﻤﻠﻪ هﻤﻪ رَم ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﮑﻠﻴﻒ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺷﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ ﺟﻮاب داد ﮐﻪ از ﻗﻮل ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﻋﻴﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺧﺪاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲ زﻧﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺧﺪاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮ‬ ‫ﺧﺪاﻳﻲ‪ ،‬او ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﺪاﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﻳﻴﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ هﻢ ﺧﺪاﻳﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﻬﻢ از ﮔﻔﺘﺎر ﺁﻧﻬﺎ رَم ﻣﻲ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻢ و در ﺷﮕﻔﺖ و ﺗﻌﺠﺒﻢ ﺑﻪ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮد را ﺑﻨﺪﻩ و ﻣﺨﻠﻮق داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺧﻮد را هﻤﻴﻦ ﺟﺴﻢ ﻳﮏ ذرع و دو زرﻋﻲ‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ و ﻣﻦ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﻮد را ﺧﺪا ﺧﻮاﻧﺪﻩ و ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ هﻢ هﺮﻳﮏ ﺑﺎﻻﻧﻔﺮاد ﺧﺪاﻳﻨﺪ و ﺧﺪا هﻢ ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬ ‫ي ﻳﮑﻲ ﺑﻮدن هﺴﺘﻲ ﻣﻲ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻼي روﻣﻲ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ ﮔﺎهﻲ ﻳﮑﺒﺎر ﺻﻮﻓﻲ ﻣﻴﺸﻮد و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺁن ﺟﻬﺎن ﭘﻨﺪار ِ‬ ‫ﺑﺸﻨﻮ از ﻧﻲ ﭼﻮن ﺣﮑﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ وز ﺟﺪاﺋﻲ هﺎ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﮐـﺰ ﻧﻴﺴﺘـﺎن ﺗـﺎ ﻣـﺮا ﺑﺒـﺮﻳﺪﻩ اﻧﺪ از ﻧﻔﻴـﺮم ﻣﺮد و زن ﻧﺎﻟﻴـﺪﻩ اﻧﺪ‬ ‫ﮔﺎهﻲ ﻧﻴﺰ ﺁﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﺳﺨﻦ از ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﺎور ﮐﺮدﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﻣﻴﺮاﻧﺪ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ او ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ هﺮﺣﺎل »ﻳﮑﻲ ﺑﻮدن هﺴﺘﻲ« را ﺑﻪ هﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ اﻳﺮادهﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺁن هﺴﺖ‪:‬‬ ‫‪ -١‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻨﺪار اﺳﺖ و دﻟﻴﻠﻲ هﻤﺮاﻩ ﺁن ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﭘﺮﻳﺸﺎن ﮔﻮﺋﻲ هﺎي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ دﺳﺘﻪ ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﺁدﻣﻲ را‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ رﺳﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﮏ دﺳﺘﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و دَدان ﺑﻪ ﻳﮏ زﻧﺠﻴﺮ ﮐﺸﻴﺪﻩ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺟﺪاﻳﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺎ داﺳﺘﺎن ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ )ﮐﻪ در ﭘﻴﺶ ﻳﺎدش ﮐﺮدﻳﻢ( ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺁدﻣﻴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻧﺎﺧﻮاهﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺁﻣﺪﻩ و ﻧﺎﺧﻮاهﺎن ﻣﻴﺮوﻧﺪ را‬ ‫ﭼﻪ ﺳﺰد ﮐﻪ ﺧﺪا ﻳﺎ از ﺧﺪا ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ؟!‬ ‫‪ -٣‬ﺁدﻣﻴﺎن ﺧﺪا ﻳﺎ از ﺧﺪا‪ ،‬هﺮﭼﻪ ﻣﻴﺨﻮاهﻲ ﺑﮕﻮ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﺮا از ﺧﻮﺷﻴﻬﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ؟ !ﭼﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺨﺘﻲ دهﻨﺪ؟! ﭼﺮا ﺟﻬﺎن را ﺧﻮار‬ ‫دارﻧﺪ؟! از اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮان ﺑﻮد؟! اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﺪ ﺁدﻣﻲ از ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ دﻳﺮ ﻳﺎ زود ﺑﻪ او ﺧﻮاهﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﮐﻮﺷﺸﻬﺎ ﭼﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﺘﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁدﻣﻲ از ﺁﻟﻮدﮔﻴﻬﺎي ﺟﺎﻧﻲ )از هﻮس و ﺁز و ﺧﺸﻢ و ﮐﻴﻨﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ( ﭘﻴﺮاﺳﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺁن‬ ‫راهﺶ ﻧﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁن راهﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﻨﻲ راﺳﺖ ﺁدﻣﻴﮕﺮي و داﻧﺴﺘﻦ ﺁﻣﻴﻎ هﺎي زﻧﺪﮔﺎﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺟﺎهﺎي دﻳﮕﺮ روﺷﻦ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‬ ‫اﻳﻢ‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬ﺑﻴﮑﺎري و ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﻧﺪ ﮔﻨﺎﻩ ﺑﺰرﮔﻲ از اﻳﺸﺎﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ هﻮﺳﺒﺎزﻳﻬﺎ ﭘﺮدﻩ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﭘﺸﻤﻴﻨﻪ ﭘﻮﺷﺎن‬ ‫ﻓﺮوهﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺁﻣﻴﻐﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺁﺷﮑﺎر زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ دﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﺮﮐﺴﻲ ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﮐﻪ در اﻳﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﮐﻮﺷﺸﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﻮراک و ﻧﻮﺷﺎک و ﭘﻮﺷﺎک و ﮔﺴﺘﺮاک و دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺠﻴﺪﻩ ﺷﻮد‬ ‫و هﺮ ﮐﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻮد از راﻩ ﮐﺎري ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻪ اي ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﭘﺮدازد و ﺑﺎ دﻳﮕﺮان هﻤﺪﺳﺘﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻧﮑﻮﺷﺪ و ﻣﻔﺖ ﺧﻮرد‬ ‫ﻧﺎراﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻮدﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و ﮔﻨﺎهﮑﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ در ﺟﺎﺋﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ ﻧﮑﻮﺷﺪ وﻟﻲ از ﻳﮏ راهﻲ ﺧﻮراک و ﭘﻮﺷﺎک و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻬﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪ ،‬و اﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﭼﻨﺎن راهﻲ هﻢ ﻧﻤﻲ دارد و هﻤﭽﻮن ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ و درﻳﻮزﻩ ﮔﺮدي ﭘﺮدازد‪ ،‬ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﮔﻨﺎهﺶ دوﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰهﺎﺋﻴﺴﺖ ﮐﻪ هﺮﮐﺴﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﻴﮑﺎري و ﮔﺪاﻳﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁن ﻻف ﺧﺪاﺋﻴﺸﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻨﮓ‬ ‫ﮔﺪاﺋﻴﺸﺎن‪ ،‬هﺮﮐﺪام از دﻳﮕﺮي ﺑﺪﺗﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺪاﻳﻲ و درﻳﻮزﻩ ﮔﺮدي ﮐﻪ از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﮐﺎر دروﻳﺸﺎن ﺑﻲ ارج و ﮔﻤﻨﺎم ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬وﻟﻲ راﺳﺘﺶ اﻳﻨﺴﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و ﭘﻴﺮاﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﺦ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ اﺑﻮاﻟﺨﻴﺮ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻨﺎم اﻳﺸﺎن ﺷﻤﺮدﻩ ﻣﻴﺸﺪﻩ ﺧﻮد ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‬ ‫ﮐﻪ در ﺁﻏﺎز ﮐﺎر زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻨﺴﺖ ﺟﻤﻠﻪ هﺎي ﺧﻮد او‪:‬‬ ‫»از ﺟﻬﺖ دروﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﺆال ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻳﻢ ﮐﻪ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺳﺨﺖ ﺗﺮ از اﻳﻦ ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ هﺮﮐﻪ ﻣﺎ را ﻣﻲ دﻳﺪ اﺑﺘﺪا دﻳﻨﺎري ﻣﻴﺪاد ﭼﻮن ﻣﺪﺗﻲ‬ ‫ﺑﺮﺁﻣﺪ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ داﻧﮕﻲ ﺑﺎز ﺁﻣﺪ و ﻓﺮود ﺁﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻮﻳﺰ و ﻳﮏ ﺟﻮ ﺑﺎز ﺁﻣﺪ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ‪«.‬‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ را ﺷﺎﮔﺮدي ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﺑﻮﺳﻌﺪ ﻧﺎم ﮐﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد رﻓﺖ و در ﺁﻧﺠﺎ ﺧﺎﻧﻘﺎهﻲ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻨﺎم ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮﺳﻌﻴﺪ داﺳﺘﺎﻧﻲ‬ ‫از ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ در ﺑﻐﺪاد ﺑﻪ ﮐﺎروان ﺣﺎﺟﻴﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﻣﻴﺪادﻩ و از درﻳﻮزﻩ ﺳﻔﺮﻩ ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﮔﺴﺘﺮدﻩ اﺳﺖ ‪.‬ﺟﻤﻠﻪ هﺎي ﺧﻮد‬ ‫اوﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎن در ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﻣﺮدم اﻧﺒﻮﻩ هﻤﻪ اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و زﻧﺒﻴﻞ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ‬ ‫و روي ﺑﻪ درﻳﻮزﻩ ﻧﻬﺎدم و هﺮ روز ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻩ ﺳﻔﺮﻩ ﻣﻲ ﻧﻬﺎدم و ﭘﻨﺞ وﻗﺖ ﺑﺎﻧﮓ ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ و اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻲ ﮐﺮدم‪ ...‬ﺑﺮ ﺁن ﻗﺮار‬ ‫درﻳﻮزﻩ ﻣﻲ ﮐﺮدم و ﺳﻔﺮﻩ ﻣﻲ ﻧﻬﺎدم‪... «.‬‬ ‫هﻤﺎن اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺨﻲ رﺳﻴﺪﻩ و ﺧﺎﻧﻘﺎهﻲ در ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺑﺎ درﻳﻬﻨﻪ ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ ﮐﺎرش ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻤﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ هﺮروز دروﻳﺸﺎن را ﺑﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﮕﺮ و ﺁن ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻓﺮﺳﺘﺪ و از اﻳﺸﺎن ﭘﻮل ﻳﺎ ﭼﻴﺰهﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺨﻮاهﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﻧﺪاد ﺑﺎ ﺁن دﺷﻤﻨﻲ ﮐﻨﺪ و ﺑﺪﮔﻮﻳﺪ و ﺑﻴﻤﺶ دهﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺎب ﺑﺰرﮔﻲ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم »اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﻓﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﺸﻴﺦ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ« ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪﻩ ﭘﺮ از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬در ﻳﮏ ﺟﺎ هﻢ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺷﻴﺦ از زﻧﻲ ﺑﺮاي دروﻳﺸﺎن ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ دارم‪ .‬ﺷﻴﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬درﻳﻮزﻩ ﮐﻦ و ﺑﺪﺳﺖ ﺁور‪«.‬‬ ‫در ﺟﺎﺋﻴﮑﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﻳﺎ ﺳﻲ ﺗﻦ از ﻣﺮدان ﺗﻨﺪرﺳﺖ و ﭘﺮﺧﻮار ﭘﻲ ﮐﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ و در ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻘﺎهﻲ روز ﻣﻲ ﮔﺰاردﻩ اﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﺎﭼﺎري ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺎر ﺑﻪ درﻳﻮزﻩ و ﮔﺪاﻳﻲ ﮐﺸﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻴﮑﺎري زﻳﺎن دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﻴﻬﻮدﻩ اﻧﺪﻳﺸﻲ و ﭘﻨﺪار ﺑﺎﻓﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻔﺖ ﺧﻮرﻧﺪ و‬ ‫ﮔﺰاف ﺑﺎﻓﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ذات ذواﻟﺠﻼل ﺧﺪاوﻧﺪ اﮐﺒﺮﻳﻢ ﻗﺪوس وار از هﻤﻪ اﻟﻮات ﺑﺮﺗﺮﻳﻢ‬ ‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻔﺖ ﺧﻮرﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم زﺑﺎن درازي ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫اهـﻞ دﻧﻴـﺎ از ﻣﻬﻴـﻦ و از ﮐﻬﻴـﻦ ﻟﻌﻨـﺖ اﷲ ﻋـﻠﻴـﻬـﻢ اﺟﻤـﻌﻴـﻦ‬ ‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻔﺖ ﺧﻮرﻧﺪ و ﭼﺮﻧﺪهﺎي ﺑﻴﺸﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎﻓﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺎ ﮐـﻲ ﻣﻌﻠـﻢ ﻳــﺎرم ﺑﻪ ﻣﮑﺘـﺐ ارﺳﻠـﻪ ﻣﻌﻨـﺎ ﺑﺮﺗـﻊ و ﻳﻌـﻠـﺐ‬ ‫ﺁن هﻤﻪ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻴﻬﺎي ﻣﻼي روﻣﻲ در ﻣﺜﻨﻮي ﻳﺎ در ﻏﺰﻟﻬﺎي ﺑﻴﺸﻤﺎرش‪ ،‬و ﺁن هﻤﻪ رﻳﺴﻨﺪﮔﻴﻬﺎي ﺷﻴﺦ ﻋﻄﺎر در ﻣﻨﻄﻖ اﻟﻄﻴﺮ و دﻳﮕﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ‪،‬‬ ‫هﻤﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺑﻴﮑﺎر ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﻣﻔﺖ ﺧﻮردن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺁﻧﮑﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﺻﻮﻓﻴﺎن روزهﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭼﻪ ﮐﺎرهﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ و ﻧﻴﺮوهﺎي ﻣﻐﺰي ﺧﻮد را در ﭼﻪ راهﻲ ﺑﮑﺎر ﻣﻲ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ داﺳﺘﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ را از »اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ« ﻣﻲ ﺁورم‪:‬‬ ‫»ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ در ﺁﻧﻮﻗﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻣﻞ ﺑﻮدﻳﻢ ﻳﮑﺮوز ﭘﻴﺶ ﺷﻴﺦ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ دو ﺷﺨﺼﻲ ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺶ وي ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺷﻴﺦ ﻣﺎ‬ ‫را ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺳﺨﻨﻲ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮑﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻧﺪوﻩ ازل و اﺑﺪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ‪ ،‬دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺷﺎدي ازل و اﺑﺪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺷﻴﺦ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺦ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس دﺳﺘﻲ ﺑﺮوي ﺧﻮد ﻓﺮود ﺁورد و ﮔﻔﺖ اﻟﺤﻤﺪاﷲ ﮐﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻩ ﭘﺴﺮ ﻗﺼﺎب ﻧﻪ اﻧﺪوﻩ هﺴﺖ ﻧﻪ ﺷﺎدي‪ ،‬ﻟﻴﺲ ﻋﻨﺪ رﺑﮑﻢ ﺻﺒﺎح و ﻻ‬ ‫ﻣﺴﺎء«‪.‬‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰهﺎي ﭘﻮچ و ﺑﻴﻬﻮدﻩ اي ﺧﻮد را ﺳﺮﮔﺮم ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺁن ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺮﺳﻨﺪﮔﺎن و اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻴﺦ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس )ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﭘﺴﺮ‬ ‫ﻗﺼﺎب(‪ ،‬هﺮﻳﮑﻲ از دﻳﮕﺮي ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﺗﺮ‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬زن ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮔﻨﺎﻩ ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮي از اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻩ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﺮدان را ﺑﺮاي زﻧﺎن و زﻧﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺮدان ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ و ﺷﻤﺎرﻩ ﺁﻧﺎن را‬ ‫ﻳﮑﺴﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺮدي ﮐﻪ زن ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ زﻧﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ .‬از ﺁن ﺳﻮي ﻓﺮزﻧﺪ داﺷﺘﻦ و ﻧﮋاد ﺑﺎز ﮔﺰاردن ﺑﺎﻳﺎي هﺮ ﮐﺴﻴﺴﺖ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدي زن ﻧﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺁﻧﮑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮐﻪ زن ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن دﭼﺎر زﺷﺘﮑﺎرﻳﻬﺎ ﻣﻲ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ‪.‬اﻳﻨﺴﺖ ﺑﭽﻪ ﺑﺎزي )ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﺎهﺪ ﺑﺎزي(‬ ‫ﮐﻪ از زﺷﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎهﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ رواج ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و اﻳﻦ زﺷﺖ ﺗﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﺎﭘﺎﮐﻲ رﺧﺖ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻩ و ﺁﻧﺮا ﺑﺎ »ﻋﺸﻖ ﺧﺪاﻳﻲ »ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻬﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ و ﺟﻤﻠﻪ »اﻟﻤﺠﺎز ﻗﻨﻄﺮﻩ اﻟﺤﻘﻴﻘﻪ« را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ هﺮ ﮐﺎر ﺑﺪي از ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﻧﻴﮑﻲ درﺳﺖ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻬﺮاﻧﻴﺎن »ﭼﻴﺰي هﻢ دﺳﺘﻲ ﻃﻠﺒﮑﺎر‬ ‫ﻼ ﺑﻴﮑﺎري را »ﺳﺮ ﻓﺮود ﻧﻴﺎوردن ﺑﻪ دﻧﻴﺎي دون« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺪاﻳﻲ را »رﻳﺎﺿﺘﻲ« ﺑﺮاي ﮐُﺸﺘﻦ »ﻣﻨﻲ و ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ »ﻣﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ«‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﺷﻤﺎردﻧﺪ‪ ،‬زن ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ را »ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﻟﺬت« ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﭽﻪ ﺑﺎزي ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻋﻨﻮاﻧﻲ را ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺁن ﺧﻴﺎﻻﺗﻲ ﮐﻪ دام اوﻟﻴﺎﺳﺖ ﻋﮑﺲ ﻣﻪ روﻳﺎن ﺑﺴﺘﺎن ﺧﺪاﺳﺖ‬ ‫در ﻧﻔﺨﺎت اﻻﻧﺲ ﻧﺎم ﻳﮑﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﻮﻓﻴﺎن »ﺷﻴﺦ اوﺣﺪاﻟﺪﻳﻦ ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮﻣﺎﻧﻲ ﻗﺪس اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺮﻩ« ﻳﺎد ﮐﺮدﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬وي در‬ ‫ﺷﻬﻮد ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻈﺎهﺮ ﺻﺪري ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ و ﺟﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ را در ﺻﻮر ﻣﻘﻴﺪات ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻩ«‪.‬‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺷﻴﺦ ﮐﺮﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎدﻩ ﺑﺎزي ﻣﻴﮑﺮدﻩ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ زﺷﺘﮑﺎري او ﺟﺎﻣﻪ دﻳﮕﺮي ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺧﺪا را در روي ﺟﻮاﻧﺎن‬ ‫ﺳﺎدﻩ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﯽ ﮐﺮدﻩ«‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ اﻧﺪازﻩ ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ و ﺑﻲ ﺷﺮﻣﻴﺸﺎن ﭼﻪ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪.‬‬ ‫در هﻤﺎن ﮐﺘﺎب از ﺷﻴﺦ ﺣﺎﻣﺪ داﺳﺘﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ را ﻣﻲ ﺁورد‪» :‬ﭼﻮن وي در ﺳﻤﺎع ﮔﺮم ﺷﺪي ﭘﻴﺮاهﻦ اﻣﺮدان ﭼﺎک ﮐﺮدي و ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻧﻬﺎدي‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد رﺳﻴﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺴﺮي ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻤﺎل داﺷﺖ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻨﻴﺪ‪.‬ﮔﻔﺖ او ﻣﺒﺘﺪع اﺳﺖ و ﮐﺎﻓﺮ اﮔﺮ در ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻦ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺣﺮﮐﺘﻲ ﮐﻨﺪ وﻳﺮا ﺑﮑﺸﻢ‪ .‬ﭼﻮن در ﺳﻤﺎع ﮔﺮم ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ درﻳﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺳﻬﻞ اﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻨﺠﺮ ﺑﻮدن در ﭘﺎي ﻣﺮاد دوﺳﺖ ﺑﻲ ﺳـﺮ ﺑـﻮدن‬ ‫ﺗﻮ ﺁﻣﺪﻩ اي ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮي را ﺑﮑﺸـﻲ ﻗﺎﺿﻲ ﭼﻮ ﺗﻮﻳﻲ رواﺳﺖ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدن‬ ‫ﭘﺴﺮ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﺮ در ﭘﺎي ﺷﻴﺦ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻣﺮﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻧﮑﻮهﺶ از ﺟﻬﺎن و ﺧﻮار داﺷﺘﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﮐﺎرﺷﺎن ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻩ دﻳﮕﺮي از اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺁب ﻧﻬﺎدﺳﺖ و ﺁدﻣﻲ ﺑﺮﺑﺎد ﻏﻼم هﻤﺖ ﺁﻧﻢ ﮐﻪ دل ﺑﺮاو ﻧﻨﻬﺎد‬ ‫ﺟﻬﺎن را ﭼﺮا ﻣﻲ ﻧﮑﻮهﻴﺪﻩ اﻧﺪ؟! ﻣﮕﺮ ﺟﻬﺎن را ﺟﺰ ﺧﺪا ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ؟! ﻣﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﻧﻪ زﻳﺴﺘﮕﺎﻩ ﻣﺎﺳﺖ؟! ﮔﺮﻓﺘﻢ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪﻳﻬﺎﻳﻲ هﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﮐﻮﺷﻴﺪ و ﺁن ﺑﺪﻳﻬﺎ را ﺗﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻣﻴﺎن ﺑﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺁﻧﮑﻪ زﺑﺎن ﺑﻪ ﻧﮑﻮهﺶ و ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎز ﮐﺮد‪.‬‬ ‫از ﻧﮑﻮهﺶ هﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن )و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﺎن( از زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﮐﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان و ﮐﺸﻮرهﺎي ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﻲ ﭘﺮوا ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﺳﺴﺘﻲ و ﺗﻨﺒﻠﻲ روز ﮔﺬراﻧﻨﺪ و ﭼﺸﻢ ﺑﺮاﻩ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪهﺎ دوزﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻲ ﭘﺮواﻳﻲ و ﺳﺴﺘﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁن را دادﻩ ﮐﻪ‬ ‫زﺑﻮن و زﻳﺮدﺳﺖ دﻳﮕﺮان ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮا ﺷﮕﻔﺖ اﻓﺘﺎدﻩ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن از ﻳﮑﺴﻮ هﺴﺘﻲ را ﻳﮑﻲ داﻧﺴﺘﻪ و ﺟﻬﺎن و هﺮﭼﻪ در اوﺳﺖ ﺟﺪا ﺷﺪﻩ از ﺧﺪا ) ﻳﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد ﺧﺪا( ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و در ﮔﻔﺘﻪ هﺎﺷﺎن ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻲ ﺁوردﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﺎر ﺑﻲ ﭘﺮدﻩ از در و دﻳﻮار ﺑﻪ ﺗﺠﻠﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ اوﻟﻲ اﻻﺑﺼﺎر‬ ‫ﻣﻮﺳﻴـﻲ ﻧﻴـﺴﺖ ﮐﻪ ﺁواز اﻧﺎﷲ ﺷﻨـﻮد ورﻧﻪ اﻳﻦ زﻣﺰﻣﻪ اﻧﺪر ﺷﺠﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫و از ﻳﮑﺴﻮ ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺎﻧﺮا ﻣﻲ ﻧﮑﻮهﻴﺪﻧﺪ و ﺧﻮار ﻣﻴﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺁن ﭼﻪ و اﻳﻦ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟! ﺑﺎ ﺁن ﺳﺨﻦ ﮐﻪ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬رواﻧﻬﺎي ﺁدﻣﻴﺎن‬ ‫از ﻳﮏ ﺟﻬﺎن واﻻﻳﻲ ﻓﺮود ﺁﻣﺪﻩ و در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﺎدﻩ ﺷﺪﻩ« اﻧﺪک ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ دﻳﺪﻩ ﺑﻴﺰاري ﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎ ﻳﮑﻲ‬ ‫ﺑﻮدن هﺴﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺷﺮﻗﻴﺴﺖ ﭼﻪ ﺟﺎي ﺑﻴﺰاري از ﺟﻬﺎن ﺑﻮدﻩ؟ !ﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﮑﻮهﻴﺪن ﺟﺰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻴﮑﺎري و ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﻲ‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﺒﻮدﻩ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﮑﻮهﻴﺪن و ﺑﺪ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﻲ هﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻮاﻧﮕﺮان و‬ ‫ﭘﻮﻟﺪاران را ﺑﻪ دهﺶ و ﺑﺨﺸﺶ وادارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬داﺳﺘﺎن رﻗﺺ و ﺁواز ﺧﻮاﻧﻲ و ﻣﻬﺮورزي ﺑﺎ ﺧﺪا ﻳﮑﻲ دﻳﮕﺮ از ﺑﺪﻳﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن اﺳﺖ ‪.‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ داﺳﺘﺎن ﺁن ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﮔﺰار ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي در ﻣﻴﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻳﮑﻲ هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺁدﻣﻲ ﭼﻮن رواﻧﺶ از ﺧﺪا ﺟﺪا ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎﻳﺪ هﻤﻴﺸﻪ ﺧﻮاهﺎي ﻧﻴﮑﻴﻬﺎ و‬ ‫زﻳﺒﺎﺋﻴﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ دارد و ﺳﭙﺲ ﺧﻮاهﺎي ﺧﺪا ﮐﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ هﻤﻪ ﻧﻴﮑﻲ هﺎ و زﻳﺒﺎﺋﻲ هﺎﺳﺖ ﮔﺮدد و ﻋﺸﻖ ﺧﺪا را در دل ﮔﻴﺮد«‪.‬‬ ‫ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻋﺸﻖ از او )ﮐﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ درﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ( ﻋﻨﻮان ﺑﺪﺳﺖ ﺻﻮﻓﻴﺎن دادﻩ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﺸﻘﺒﺎزي ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎد او ﺁواز‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﮓ و ﻧﻲ ﻧﻮازﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎي ﮐﻮﺑﻨﺪ و دﺳﺖ اﻓﺸﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﭽﺮﺧﻨﺪ و ﺑﺠﻬﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﮐﻪ دهﺎﻧﺸﺎن ﮐﻒ ﮐﻨﺪ و ﺳﺮهﺎﺷﺎن ﮔﻴﺞ ﺧﻮردﻩ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫اﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﺳﺮ ﮔﻔﺘﻪ هﺎﺷﺎن ﭘﺮ از واژﻩ ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫هﺮﭼﻪ داري اﮔـﺮ ﺑﻪ ﻋﺸﻖ دهـﻲ ﮐـﺎﻓـﺮم ﮔـﺮ ﺟـﻮﺋـﻲ زﻳـﺎن ﺑﻴﻨــﻲ‬ ‫از ﺷﺒﻨﻢ ﻋﺸﻖ ﺧﺎک ﺁدم ﮔﻞ ﺷﺪ ﺻﺪ ﻓﺘﻨﻪ و ﺷﻮر در ﺟﻬﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ‬ ‫ﺳﺮ ﻧِﺸﺘﺮ ﻋﺸﻖ ﺑﺮ رَگ روح رﺳﻴﺪ ﻳﮏ ﻗﻄﺮﻩ ﻓﺮو ﭼﮑﻴﺪ ﻧﺎﻣﺶ دل ﺷـﺪ‬ ‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺟﺰ از ﮔﻔﺘﻪ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس اﮔﺮﭼﻪ ﻧﺎم ﻋﺸﻖ ﺑُﺮدﻩ هﻤﺎﻧﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺶ »ﺧﺪا را در اﻧﺪﻳﺸﻪ داﺷﺘﻦ‪ ،‬و ﻧﺎم و ﻳﺎد او را‬ ‫ﮔﺮاﻣﻲ ﺷﻤﺮدن و ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ او ﮐﺎر ﺑﺴﺘﻦ« ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﮐﺎرهﺎي ﺳﺒﮏ هﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ‪ .‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻋﺸﻘﺒﺎزي ﺑﺎ ﺧﺪا ﭼﻪ ﺳﺰد؟ !ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺴﻲ ﺧﻮاهﺎن ﻧﻴﮑﻲ هﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﻴﮑﻲ هﺎ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻋﺸﻖ رﺳﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﮐﻪ ﻣﺎ از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻧﻴﮑﻴﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮐﺎرهﺎﺷﺎن هﻤﺎن ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺷﻤﺮدﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﺑﻴﮑﺎري و ﻣﻔﺘﺨﻮاري و ﺑﭽﻪ ﺑﺎزي و ﮔﺪاﻳﻲ و ﭘﻨﺪار ﺑﺎﻓﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ‪.‬‬

‫ﺑﻪ هﺮﺣﺎل اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن ﮐﻪ ﻧﺎم ﺧﻮد را »ﻋﺮﻓﺎ« و« اوﻟﻴﺎ« ﮔﺰاردﻩ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺴﺘﺎﺧﻴﻬﺎ ﺑﻮدﻩ‪ .‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺁﻧﺎن‪ ،‬هﺮﻳﮑﻲ ﺑﭽﺔ ﺧﻮﺑﺮوﻳﻲ ﻳﺎ زﻧﻲ را ﺑﻪ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎد او ﻣﻲ رﻗﺼﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﺸﺎن ﻧﺎداﻧﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺎم »ﺷﺎهﺪ« دادﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻳﮏ واژﻩ زﺷﺖ »هﺮﺟﺎﺋﻲ« ﺑﻪ ﺁن اﻓﺰودﻩ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﮐﻪ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرم ﺷﺎهﺪ هﺮﺟﺎﺋﻲ اﺳﺖ و ﮔﻮﺷﻪ ﻧﺸﻴﻨﺴﺖ)‪(۶٧‬‬ ‫اﮔﺮ ﺻﻮﻓﻴﺎن را ﮔﻨﺎﻩ دﻳﮕﺮي ﻧﺒﻮدي هﻤﻴﻦ ﮔﻨﺎﻩ ﺑﻪ روﺳﻴﺎهﻲ ﺁﻧﺎن ﺑﺲ ﺑﻮدي‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻴﺰ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي رﺳﻮاﻳﻲ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﺻﻮﻓﻴﺎن اﺳﺖ و اﻳﻨﮏ ﻳﮑﻲ از ﺁﻧﻬﺎ را در ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲ ﺁورﻳﻢ‪ .‬در ﻧﻔﺤﺎت اﻻﻧﺲ ﻧﺎم »ﺷﻴﺦ‬ ‫ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ اﻟﻤﺸﺘﻬﺮ ﺑﺎﻟﻌﺮاﻗﻲ ﻗﺪس اﷲ روﺣﻪ« را ﻣﻲ ﺑﺮد و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ رﺳﻮاﺋﻴﻬﺎي او را ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»در ﺳﻦ هﻔﺪﻩ ﺳﺎﻟﮕﻲ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺪارس ﻣﺸﻬﻮرﻩ هﻤﺪان ﺑﺎﻓﺎدﻩ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻩ روزي ﺟﻤﻌﻲ از ﻗﻠﻨﺪران ﺑﻪ هﻤﺪان رﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﭘﺴﺮي‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻤﺎل ﺑﻮد و ﺑﻪ روي ﻣﺸﺮوب ﻋﺸﻖ ﻏﺎﻟﺐ ﭼﻮن ﺁن ﭘﺴﺮ ﺑﺪﻳﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدام ﮐﻪ در هﻤﺪان ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن از هﻤﺪان‬ ‫ﺳﻔﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺪ روزي ﺑﺮﺁﻣﺪ ﺑﻴﻄﺎﻗﺖ ﺷﺪ و در ﻋﻘﺐ اﻳﺸﺎن ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ ﺑﻪ رﻧﮓ اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺁﻣﺪ و ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫هﻨﺪوﺳﺘﺎن اﻓﺘﺎد و در ﺷﻬﺮ ﻣﻮﻟﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎءاﻟﺪﻳﻦ زﮐﺮﻳﺎ رﺳﻴﺪ و ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﻮن ﺷﻴﺦ وﻳﺮا ﺑﻪ ﺧﻠﻮت ﻧﺸﺎﻧﺪ و از ﭼﻠﻪ وي ﻳﮏ دهﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ وﻳﺮا وﺟﺪي رﺳﻴﺪ و ﺣﺎﻟﻲ ﺑﺮ وي ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﻏﺰل را ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎدﻩ ﮐﺎﻧﺪر ﺟﺎم ﮐﺮدﻧﺪ ز ﭼﺸﻢ ﻣﺴﺖ ﺳﺎﻗﻲ وام ﮐﺮدﻧﺪ‬ ‫و ﺁﻧﺮا ﺑﺎ ﺁواز ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن اهﻞ ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﺁﻧﺮا دﻳﺪﻧﺪ و ﺁﻧﺮا ﺧﻼف ﻃﺮﻳﻘﺖ ﺷﻴﺦ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ اﻳﺸﺎن در ﺧﻠﻮت ﺟﺰ‬ ‫اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ذﮐﺮ ﻳﺎ ﻣﺮاﻗﺒﻪ اﻣﺮي دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﺮا ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ اﻧﮑﺎر ﺑﻪ ﺳﻤﻊ ﺷﻴﺦ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﺷﻴﺦ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از اﻳﻦ ﻣﻨﻊ اﺳﺖ و او را‬ ‫ﻣﻨﻊ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻮن روز ﭼﻨﺪ ﺑﺮﺁﻣﺪ ﻳﮑﻲ از ﻣﻘﺮﺑﺎن ﺷﻴﺦ را ﮔﺬر ﺑﻪ ﺧﺮاﺑﺎت اﻓﺘﺎد ﺷﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻏﺰل را ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﺎن ﺑﺎ ﭼﻨﮓ و ﭼﻐﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺁﻣﺪ و ﺻﻮرت ﺣﺎل ﺑﺎز ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﺷﻴﺦ ﺧﺎﮐﻨﺪ ﺷﻴﺦ ﺳﺌﻮال ﮐﺮد ﮐﻪ ﭼﻪ ﺷﻨﻴﺪي ﺑﺎزﮔﻮي ﭼﻮن ﺑﺪﻳﻦ ﺑﻴﺖ رﺳﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮ ﺧﻮد ﮐﺮدﻧﺪ راز ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻓﺎش ﻋـﺮاﻗـﻲ را ﭼﺮا ﺑﺪﻧـﺎم ﮐـﺮدﻧﺪ‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﮐﺎر او ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ در ﺧﻠﻮت ﻋﺮاﻗﻲ ﺁﻣﺪ و ﺳﺮ در ﻗﺪم ﺷﻴﺦ ﻧﻬﺎد ﺷﻴﺦ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد ﺳﺮ او را از ﺧﺎک‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ و دﻳﮕﺮ وﻳﺮا ﺑﻪ ﺧﻠﻮت ﻧﮕﺬاﺷﺖ و ﺧﺮﻗﻪ از ﺗﻦ ﻣﺒﺎرک ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺑﻪ وي ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﻧﻴﮏ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ »ﻋﺸﻘﻲ« ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲ داﺷﺘﻪ و از ﭼﻪ راﻩ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ«‪.‬‬ ‫ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻳﮏ ﮔﻨﺎﻩ دﻳﮕﺮ از ﺻﻮﻓﻴﺎن دﺷﻤﻨﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ »ﺧﺮد« ﻧﺸﺎن دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺧﺮد ﮐﻪ ﮔﺮاﻧﻤﺎﻳﻪ ﺗﺮﻳﻦ دادة ﺧﺪاﺳﺖ و هﺮﮐﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺁن را‬ ‫ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و درﮐﺎرهﺎي ﺧﻮد راهﻨﻤﺎ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﭼﻮن ﮐﺎرهﺎﺷﺎن ﺑﻲ ﺧﺮداﻧﻪ ﺑﻮدﻩ دﺷﻤﻨﻲ ﺑﻪ ﺁن ﻧﺸﺎن دادﻩ اﻧﺪ و زﺑﺎن ﺑﺎز ﮐﺮدﻩ ﺑﻪ ﻧﮑﻮهﺸﻬﺎ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻋﺸـﻖ ﺁﻣـﺪ ﻋﻘـﻞ او ﺁوارﻩ ﺷﺪ ﺻﺒـﺢ ﺁﻣﺪ ﺷﻤـﻊ او ﺑﻴﭽﺎرﻩ ﺷـﺪ‬ ‫ﭘﺎي اﺳﺘـﺪﻻﻟﻴـﺎن ﭼﻮﺑﻴـﻦ ﺑـﻮد ﭘﺎي ﭼﻮﺑﻴﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﻲ ﺗﻤﮑﻴﻦ ﺑﻮد‬ ‫ﻋﺸـﻖ ﺁﻣـﺪ و ﮐﺮد ﻋﻘﻞ ﻏﺎرت اي دل ﺗـﻮ ﺑﺠـﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت‬ ‫»ﺷﻴﺦ ﻣﺎ وﻗﺘﻲ دروﻳﺸﻲ ﺳﺌﻮال ﮐﺮد ﻳﺎ ﺷﻴﺦ ﻋﻘﻞ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻴﺨﻨﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﻌﻘﻞ ﺁﻟﻪ اﻟﻌﺒﻮدﻳﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ اﺳﺮار رﺑﻮﺑﻴﺖ ﻧﺘﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ وي ﻣﺤﺪث‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﺤﺪث را ﺑﻪ ﻗﺪﻳﻢ راﻩ ﻧﻴﺴﺖ)‪.«(۶٨‬‬ ‫در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟﻤﻠﻪ هﺎ ﻓﺮاواﻧﺴﺖ‪» :‬ﭼﻮن ﻋﻘﻞ راﻩ ﺑﺠﺎﺋﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺮد ﭘﺎي در راﻩ ﺳﻴﺮ و ﺳﻠﻮک ﻧﻬﺎد و ﻃﺎﻟﺐ ﮐﺸﻒ ﺷﻬﻮد‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪» ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺎﺧﻦ ﺧﺮد ﮔﺮﻩ از ﮐﺎر ﻧﻤﻲ ﮔﺸﻮد دﺳﺖ در داﻣﻦ ﻋﺸﻖ زد«‪» ،‬ﭼﻮن ﻋﺸﻖ در دل رﺧﺖ اﻧﺪاﺧﺖ ﻋﻘﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺮَد ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﺎن در ﺟﻬﺎﻧﻴﻨﺪ ﮐﻪ واﻻﺗﺮ از ﺧﺮد و داوري ﺁن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺟﻬﺎﻧﻴﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺎي ِ‬ ‫راﺳﺘﻲ هﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﮐﺎرهﺎي ﺁﻧﺎن ﺁﺷﮑﺎرﻩ ﺑﻲ ﺧﺮداﻧﻪ ﺑﻮدﻩ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺧﺮد را ﮐﻨﺎر ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺁن ﮐﻮﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺧﺎﻧﻘﺎهﻬﺎ ﺑﻴﮑﺎر ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻧﺎن از دﺳﺖ دﻳﮕﺮان ﺧﻮردن‪ ،‬در ﺑﺎزارهﺎ ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ‪ ،‬زن ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ و ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎ رﻳﺶ و ﭘﺸﻢ ﭘﺎي‬ ‫ﮐﻮﺑﻴﺪن و دﺳﺖ اﻓﺸﺎﻧﺪن و ﺑﻪ ﺧﻮد ﭼﺮﺧﻴﺪن‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺮد ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﺎزﺷﻲ ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺑﻴﺨﺮداﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﮐﻪ از ﺁﻧﺎن ﺳﺮ ﻣﻲ‬ ‫زدﻩ ﮐﻪ ﻣﻦ اﻳﻨﮏ ﻳﮑﻲ را ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﺎد ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪:‬‬ ‫هﻤﺎن ﻣﻮﻟﻮي ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﺸﻖ ﺁﻣﺪ ﻋﻘﻞ او ﺁوارﻩ ﺷﺪ« در ﻧﻔﺤﺎت اﻻﻧﺲ داﺳﺘﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ را از او و از ﭘﻴﺮش ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳﺰي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﺪت ﺳﻪ ﻣﺎﻩ در ﺧﻠﻮﺗﻲ ﻟﻴﻼ و ﻧﻬﺎرا ﺑﻪ ﺻﻮم وﺻﺎل ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺻ ً‬ ‫ﻼ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﮐﺴﻲ را زهﺮﻩ ﻧﺒﻮدي ﮐﻪ در ﺧﻠﻮت اﻳﺸﺎن درﺁﻳﺪ‪.‬‬ ‫روزي ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ از ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺷﺎهﺪي اﻟﺘﻤﺎس ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﺮم ﺧﻮد را دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻣﻴﺎن ﺁور‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد او ﺧﻮاهﺮ ﺟﺎﻧﻲ ﻣﻨﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺖ ﻧﺎزﻧﻴﻦ ﭘﺴﺮي ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ‪ .‬ﻓﻲ اﻟﺤﺎل ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﺳﻠﻄﺎن وﻟﺪ را ﭘﻴﺶ ﺁورد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد او ﭘﺴﺮ ﺟﺎﻧﻲ ﻣﻨﺴﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ ﺣﺎﻟﻴﺎ اﮔﺮ ﻗﺪري ﺷﺮاب‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲ داد ذوق ﻣﻲ ﮐﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﺳﺒﻮﻳﻲ از ﻣﺤﻠﻪ ﺟﻬﻮدان ﭘﺮﮐﺮدﻩ ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻗﻮت ﻣﻄﺎوﻋﺖ‬ ‫ﻣﻮﻻﻧﺎ را اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻲ ﮐﺮدم‪ .‬از هﺮﭼﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ زﻳﺎدﺗﺴﺖ« ‪.‬‬

‫ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻧﻴﮏ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪ :‬دو ﺗﻦ در ﺧﻠﻮﺗﻲ ﺳﻪ ﻣﺎﻩ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ؟! ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺻﻮم وﺻﺎل ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬ﺳﻪ ﻣﺎﻩ ﻧﻴﺰ ﺻﻮم‬ ‫وﺻﺎل ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد؟! ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺻﻮم وﺻﺎل )ﻳﺎ روزﻩ ﭘﻴﻮﺳﺖ( ﮐﺠﺎ و زن و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻦ و ﺑﺎدﻩ ﺁرزو ﮐﺮدن ﮐﺠﺎ؟! در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ‪:‬‬ ‫»دروﻏﮕﻮ ﻓﺮاﻣﻮﺷﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ« ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺴﻲ زن ﻳﺎ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺶ ﮐﺸﺪ ﺁﻳﺎ ﺑﻲ ﻧﺎﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻣﮕﺮ در ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﻲ ﻧﺎﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﺰاﺳﺖ؟! اﻳﻦ داﺳﺘﺎن اﮔﺮ‬ ‫راﺳﺖ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﻲ ﻏﻴﺮﺗﻲ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻮي ﺑﻮدﻩ! اﮔﺮ راﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﭼﻪ ﻧﺎداﻧﻲ ﺁن ﮐﺴﺎن ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ! اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻮي هﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﺜﻨﻮي او را ﭘﻴﺎﭘﻲ ﭼﺎپ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ هﺎي ﮔﺰاﻓﻪ ﺁﻣﻴﺰي ﻣﻲ ﭘﺮاﮐﻨﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﺴﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﺶ را هﻤﭙﺎﻳﻪ ﻗﺮﺁن ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رﺳﻮاﺋﻴﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺁﮔﺎﻩ ﮔﺮدﻧﺪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻧﻔﺤﺎت اﻻﻧﺲ ﺟﺎﻣﻲ ﻳﺎ‬ ‫ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء ﻋﻄﺎر را ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻴﺰي ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﺎﻳﺎن ﮔﻔﺘﺎر ﻳﺎد ﮐﻨﻢ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﮑﺎري و ﺑﻲ زﻧﻲ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﮔﻨﺎهﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺷﻤﺮدﻳﻢ در هﻤﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ هﺎ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫ﺗﺎ دﻳﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺻﻮف ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﺎري ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻪ اي ﭘﺮدازد وﻟﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ زن ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻲ از ﺁﻧﺎن زن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﺎن و رﺧﺖ او و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻧﻴﺰ از ﮔﺪاﻳﻲ راﻩ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻲ اردﺑﻴﻠﻲ و ﺷﺎﻩ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﮐﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد‬ ‫ﭘﺮﮔﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎر ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻪ اي دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﮔﻔﺘﻪ‪ » :‬دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا در ﻟﺒﺎس اهﻞ ﮐﺴﺐ و ﺣﺮﻓﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬ ‫**************************************************‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‬

‫رﻓﺘﺎر ﺑﺪي ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‬ ‫ﻳﮏ ﺑﺪي ﺑﺰرگ از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﺮا ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ رﻓﺘﺎرﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ اﺳﻼم داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﭼﻪ از ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﭼﻪ از ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ هﺮﺁﻳﻨﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺁن دﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻳﺎ هﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﻳﮑﺴﺮﻩ‬ ‫ﺁﺧﺸﻴﺞ ﺁن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪.‬‬ ‫اﺳﻼم ﺧﺪاﻳﻲ را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺮون از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ او ﺑﺎ ﺁدﻣﻴﺎن و دﻳﮕﺮ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺧﺪا را هﻤﺎن »هﺴﺘﻲ ﺳﺎدﻩ« ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﻣﺎ اﮔﺮ ﺁﻧﺮا ﺑﺸﮑﺎﻓﻴﻢ ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺁدﻣﻴﺎن هﻤﻪ ﺧﺪاﻳﻨﺪ و ﺧﺪاي‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺧﺪا را ﺑﺎ هﻢ ﺳﺎزﺷﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺁﻳﻴﻦ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺑﻴﮑﺎر ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ ،‬و زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ‪ ،‬و دﺳﺖ ﺑﻪ درﻳﻮزﻩ ﮔﺸﺎدن‪ ،‬و ﺑﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا رﻗﺼﻴﺪن و اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﮐﺎرهﺎ ﮐﻪ در ﺑﻨﻴﺎد‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺧﻮاﺑﻴﺪﻩ در اﺳﻼم ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﻼم ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻳﮏ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﻣﻴﺎﻧﻪ رواﻧﻪ ﮐﻪ ﮐﻮﺷﺶ و ﺗﻼش ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻴﮑﺨﻮاهﻲ و ﭘﺎﮐﺪﻟﻲ ﺗﻮأم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وادارد‪ .‬ﺧﻮار داﺷﺘﻦ ﺟﻬﺎن و داﻣﻦ در ﭼﻴﺪن از ﺧﻮﺷﻴﻬﺎ ﮐﻪ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻮدﻩ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﺁن دﻳﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﮑﺒﺎر ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﻼم ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﻧﻴﮑﻲ ﻣﺮدﻣﺎن را ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺧﺮدهﺎ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ در ﻗﺮﺁن ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن و ﻓﻬﻤﻴﺪن و ﺧﺮد‬ ‫ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ و در ﺳﺮاﺳﺮ ﻗﺮﺁن ﻳﮑﺒﺎر واژﻩ »ﻋﺸﻖ« را ﮐﻪ زﺑﺎﻧﺰد ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺘﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎي هﻴﭻ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي از اﺳﻼم ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪ راﻩ ﺧﻮد ﺑﺎ اﺳﻼم ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﭘﺪﻳﺪ‬ ‫ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ هﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮاي دو ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻮدﻩ‪ :‬ﻳﮑﻲ ﺁﻧﮑﻪ از ﺁزار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻤﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﺮ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺴﻮي ﺧﻮد ﮐﺸﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن اﻓﺰاﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺴﺖ ﺑﺮاي ﺧﻮد رﻳﺸﻪ اﺳﻼﻣﻲ درﺳﺖ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و هﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ اي از اﻳﺸﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﮑﻲ از ﻳﺎران ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬از اﺑﻮﺑﮑﺮ و اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬ ‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ و دﻳﮕﺮان رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دوﮔﻮﻧﻪ ﺁﻣﻮزاﮐﻬﺎ داﺷﺘﻪ‪ :‬ﻳﮑﺮﺷﺘﻪ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻨﺎم »ﺷﺮﻳﻌﺖ« ﮐﻪ ﺑﺮاي هﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻩ‪ ،‬دﻳﮕﺮي »ﻃﺮﻳﻘﺖ« ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﮐﺴﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ و وﻳﮋﻩ اي ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﺁن ﻣﺮد ﺑﺰرگ درﺣﺎل ﺁﻧﮑﻪ دﻳﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻨﻴﺎد‬ ‫ﮔﺰاردﻩ و »ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ« ﻳﺎد دادﻩ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن »ﻃﺮﻳﻘﺘﯽ« ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎدﻩ و ﺁن را ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻲ از اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻠﻲ و دﻳﮕﺮان ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن رﺳﻴﺪﻩ‪.‬‬ ‫روزي در ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻳﮑﻲ از ﺻﻮﻓﻴﺎن اﻳﻦ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﻟﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬در ﺑﺪي ﺻﻮﻓﻴﺎن هﻤﻴﻦ ﺑﺲ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ دروﻏﻲ را ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎري ﮐﺮدﻩ و دو رﺷﺘﻪ ﺁﻣﻮزاک)ﺁﻣﻮزش(هﺎ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺁن دو رﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؟‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮐِﻲ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎرهﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ؟ !ﻋﻠﻲ ﮐِﻲ ﺑﻴﮑﺎرﻩ ﺑﻮدﻩ؟! ﮐِﻲ ﺑﻪ ﭼﻠﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ؟! ﮐِﻲ ﺑﺎ ﺧﺪا‬ ‫»ﻋﺸﻖ« ورزﻳﺪﻩ و ﺑﺎ دف و ﻧﺎي ﺑﻪ رﻗﺺ ﭘﺮداﺧﺘﻪ؟! ﮐِﻲ از زن ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﺎدﻩ؟! ﮐِﻲ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد را در ﺑﺎزار ﺑﻪ درﻳﻮزﻩ ﮔﺮي‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ؟! اﻳﻨﻬﺎ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﺮاﺋﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﺑﺪي ﺻﻮﻓﻴﺎن را ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﺒﺮدهﺎﻳﻲ در اﺳﻼم ﮐﺮدﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم رﻧﮓ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي‬ ‫دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺠﺎي ﺁﻧﮑﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﺮوي از اﺳﻼم ﮐﻨﻨﺪ اﺳﻼم را ﭘﻴﺮو ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﺑﺨﻮاهﺪ ﮐﺎرهﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﺮا ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‬ ‫ﮐﺘﺎب ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد و ﻣﻦ ﭼﻮن ﺑﻪ ﮐﻮﺗﺎهﻲ ﻣﻲ ﮐﻮﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺲ ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪:‬‬ ‫‪ -١‬ﻗﺮﺁن را اﻓﺰاري ﻳﺎ ﺑﺎزﻳﭽﻪ اي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﺁﻳﻪ هﺎي ﺁن هﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ ﺁﻳﻪ »اﻳﻨﻤﺎ ﮐﻨﺘﻢ ﻓﻬﻮ ﻣﻌﮑﻢ« را دﻟﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﮑﻲ ﺑﻮدن هﺴﺘﻲ )وﺣﺪت وﺟﻮد( ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺳﺮﺗﺎﭘﺎي ﻗﺮﺁن »ﺑﺎ وﺣﺪت وﺟﻮد« ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاﺋﻲ ﮐﻪ ﻗﺮﺁن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دادﻩ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺪاﺋﻲ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪاﺳﺖ‪ .‬ﺁن ﺁﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ« ‪:‬هﺮﮐﺠﺎ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ« و ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪا در ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪ ،‬ﻧﻤﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮدﺗﺎن ﺧﺪاﺋﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﺁﻳﻪ »ان اﮐﺮﻣﮑﻢ ﻋﻨﺪاﷲ اﺗﻘﻴﮑﻢ« را ﮐﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪» :‬ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﭘﺮهﻴﺰﮐﺎرﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﻣﻌﻨﻲ ﮐﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﭘﺮهﻴﺰﮐﺎري ﭘﺮهﻴﺰ ﮐﺮدن از ﺧﻮدي ﺧﻮد اﺳﺖ«‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن ﺗﻮ از ﺧﻮدي ﺧﻮد ﭘﺮهﻴﺰ ﮐﻨﻲ‬ ‫ﺑﺪو رﺳﻲ«‪ .‬ﭘﺮهﻴﺰﮐﺎري در ﻗﺮﺁن ﭘﺮهﻴﺰ ﮐﺮدن از ﺑﺪﻳﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻴﺦ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاﻩ ﻣﻌﻨﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻴﺪهﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎهﻲ رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺑﺎ ﻗﺮﺁن ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺷﻮﺧﻲ و ﺑﺎزي ﻧﺎﻣﻲ ﻧﺘﻮان داد‪ .‬در اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﺸﺮ ﺣﺎﻓﻲ هﺮﮔﺰ ﮐﻔﺶ و ﭘﺎي‬ ‫اﻓﺰار در ﭘﺎي ﻧﮑﺮد و ﮔﻔﺖ ﺣﻖ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﷲ اﻟﺬي ﺟﻌﻞ ﻟﮑﻢ اﻻرض ﺑﺴﺎﻃﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺑﺴﺎط ﺣﻖ اﺳﺖ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻣﻦ‬ ‫روا ﻧﺪارم ﺑﺮ ﺑﺴﺎط ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﮐﻔﺶ و ﭘﺎي اﻓﺰار روم و هﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﭘﺎي ﺑﺮهﻨﻪ رﻓﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ او را ﺑﺸﺮ ﺣﺎﻓﻲ ﻟﻘﺐ دادﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﻗﺮﺁن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﺪا زﻣﻴﻦ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﮔﺮداﻧﻴﺪ«‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﭘﺎي ﺑﺮهﻨﻪ راﻩ روم!«‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺟﺰ ﺷﻮﺧﻲ و‬ ‫ﺑﺎزي ﻧﺎﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺖ؟! ﻗﺮﺁن ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﻴﺰﮔﻲ واﻣﻴﺪاﺷﺖ ﺧﻮاﺳﺘﺶ ﭘﺎي ﺑﺮهﻨﻪ رﻓﺘﻦ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ؟!‬ ‫در ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء درﺑﺎرﻩ ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﺎدرش او را ﺑﻪ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﻮرﻩ ﻟﻘﻤﺎن رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺁﻳﺖ رﺳﻴﺪ ان اﺷﮑﺮﻟﻲ و ﻟﻮاﻟﺪﻳﮏ ﺧﺪا ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﺮا ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻦ و ﺷﮑﺮ ﮔﻮي و ﭘﺪر و ﻣﺎدر را ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻦ و ﺷﮑﺮﮔﻮي و اﺳﺘﺎد ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﺁﻳﺖ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ ﺑﺮ دل او ﮐﺎر ﮐﺮد ﻟﻮح ﺑﻨﻬﺎد و ﮔﻔﺖ اﺳﺘﺎد ﻣﺮا دﺳﺘﻮري دﻩ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ روم و ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﺎدر ﺑﮕﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎد دﺳﺘﻮري داد ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻣﺎدر ﮔﻔﺖ ﻳﺎ ﻃﻴﻔﻮر ﺑﻪ ﭼﻪ ﺁﻣﺪي؟ ﻣﮕﺮ هﺪﻳﻪ ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﻳﺎ ﻋﺬري اﻓﺘﺎدﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ ﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻳﺘﻲ رﺳﻴﺪم‬ ‫ﮐﻪ ﺣﻖ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ و ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﻦ در دو ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺪﺧﺪاﺋﻲ ﻧﺘﻮاﻧﻢ ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺁﻳﺖ ﺑﺮ ﺟﺎن ﻣﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ از ﺧﺪاﻳﻢ‬ ‫درﺧﻮاﻩ ﺗﺎ هﻤﻪ ﺁن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ ﻳﺎ درﮐﺎر ﺧﺪاﻳﻢ ﮐﻦ ﺗﺎ هﻤﻪ ﺑﺎ وي ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻣﺎدر ﮔﻔﺖ اي ﭘﺴﺮ ﺗﻮ را در ﮐﺎر ﺧﺪاي ﮐﺮدم و ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪم‪ .‬ﺑﺮو و ﺧﺪاي را ﺑﺎش‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ از ﺑﺴﻄﺎم ﺑﺮﻓﺖ و ﺳﻲ ﺳﺎل در ﺷﺎم ﺷﺎﻣﺎت ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ و رﻳﺎﺿﺖ ﻣﻲ ﮐﺸﻴﺪ‪.« ...‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁن اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ دﺳﺖ از ﮐﺎر و ﭘﻴﺸﻪ و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮدارد؟! ﺁن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرت هﻢ«‪ .‬ﺁﻳﺎ‬ ‫ﮐﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ هﻢ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ و هﻢ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬و از ﮐﺎر و ﭘﻴﺸﻪ ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﻧﮑﺸﺪ؟! از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ﮔﺎهﻲ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﺷﺎن هﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺑﻨﻴﺎدﮔﺰارش ﺑﺎ ﭼﻪ دﻳﺪﻩ اي ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺧﻮد را‬ ‫واﻻﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺎردﻩ اﻧﺪ‪ .‬در ﻳﮑﻲ از ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﺷﺎن داﺳﺘﺎن ﺻﻮﻓﻲ ﮔﺮدﻳﺪن ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ روﻣﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ﮐﻪ روزي ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ از‬ ‫ﻣﺪرﺳﻪ ﻗﻮﻧﻴﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ و ﺳﻮار اﺳﺘﺮي ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﺎ ﻃﻠﺒﻪ هﺎ ﻣﻲ رﻓﺖ‪ .‬ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳﺰي ﺑﻪ او ﺑﺮﺧﻮردﻩ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﻲ؟ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﭘﺮﺳﺸﻴﺴﺖ؟! ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان او را ﺑﺎ ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ؟! ﺷﻤﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ »ﻣﺎ ﻋﺮﻓﻨﺎک ﺣﻖ ﻣﻌﺮﻓﺘﮏ )ﻣﺎ ﺗﻮ را ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻴﻢ(« و ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ »ﺳﺒﺤﺎﻧﻲ ﻣﺎ اﻋﻈﻢ ﺷﺄﻧﻲ( ﻣﻦ ﺧﺪاﻳﻢ و ﺷﺄﻧﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﺴﺖ(«؟ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﻪ ﻃﻮري ﺁﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ از اﺳﺘﺮ ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﻣﺪهﻮش ﺷﺪ و‬ ‫ﭼﻮن ﺑﻬﻮش ﺁﻣﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺲ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ رﻓﺖ و ﺗﺎ ﭼﻬﻞ روز در ﺣﺠﺮﻩ ﺑﺎ او ﺧﻠﻮت داﺷﺖ«‪.‬‬ ‫ﻼ در ﺗﺬﮐﺮﻩ‬ ‫از اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاواﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺘﻦ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از دﺳﺘﻮرهﺎي اﺳﻼم ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻳﻨﺎن رﻳﺸﺨﻨﺪهﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺁن ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫اﻻوﻟﻴﺎء ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬راﺑﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﻴﺮﻓﺖ در ﻣﻴﺎن راﻩ ﮐﻌﺒﻪ را دﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل او ﺁﻣﺪ‪ .‬راﺑﻊ ﮔﻔﺖ ﻣﺮا رب اﻟﺒﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺖ را‬ ‫ﭼﮑﻨﻢ«‪ .‬از زﺑﺎن ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬ﻣﺪﺗﻲ ﮔﺮد ﺧﺎﻧﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲ ﮐﺮدم‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﻖ رﺳﻴﺪم ﺧﺎﻧﻪ را دﻳﺪم ﮐﻪ ﮔﺮد ﻣﻦ ﻃﻮاف ﻣﻲ‬ ‫ﮐﺮد«‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﮔﻴﻼﻧﻲ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از ﻗﻄﺒﻬﺎي اﻳﺸﺎن اﺳﺖ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﮔﺰاﻓﻪ هﺎي ﺷﮕﻔﺘﻲ درﺑﺎرﻩ او ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺴﻲ‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻧﻤﻲ روي؟‪ ...‬ﺷﻴﺦ دﺳﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدﻩ ﻣﻴﺎن دو اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﻨﺪﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺒﻴﻦ‪ .‬ﭘﺮﺳﻨﺪﻩ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﺮد و دﻳﺪ‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ در هﻮا ﺑﻪ ﮔِﺮد ﺳﺮ ﺷﻴﺦ ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ«‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻳﮏ ﮐﺎر ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮐﻪ ﻣﺎ ﺁن را از ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ اﻳﻢ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪ هﺎﻳﻲ را از زﺑﺎن ﺧﺪا از ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﻗﺪﺳﻲ« در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ »ﮐﻨﺖ ﮐﻨﺰا ﻣﺨﻔﻴﺎ ﻓﺎﺣﺒﺒﺖ ان اﻋﺮف ﻓﺨﻠﻔﺖ اﻟﺨﻠﻖ ﻟﮑﻲ اﻋﺮف‪ ،‬ﺧﻤﺮت ﻃﻴﻨﻪ ﺁدم ﺑﻴﺪي ارﺑﻌﻴﻦ ﺻﺒﺎﺣﺎ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪي اﻃﻌﻨﻲ اﺟﻌﻠﮏ ﻣﺜﻠﻲ«‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ هﺎ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاواﻧﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻮﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را از زﺑﺎن ﺧﺪا ﺷﻨﻴﺪﻩ؟‪ ...‬ﺑﺠﺎﺋﻲ‬ ‫ﻧﺨﻮاهﻴﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺎ داﻧﺴﺘﻪ اﻳﻢ اﻳﻨﻬﺎ را ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺁن ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا در رازوﻧﻴﺎز و ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻤﺎردﻩ اﻧﺪ‪ .‬از ﺁﻧﺴﻮ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻤﻠﻪ هﺎ ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻨﮑﻪ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از هﻤﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن اﻳﻨﻬﺎ را دﺳﺘﺎوﻳﺰ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻴﻬﺎي ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﮐﻨﺖ ﮐﻨﺰا ﻣﺨﻔﻴﺎ‪ «...‬را ﻣﻮﻟﻮي و ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﻮﻓﻴﺎن در ﺷﻌﺮهﺎ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﻳﺎد ﮐﺮدﻩ ﺑﻪ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺁن ﺑﻪ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻴﻬﺎي دور و دراز‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﺧﻤﺮت ﻃﻴﻨﻪ ﺁدم‪ «...‬را اﺑﻮﺑﮑﺮ رازي در »ﻣﺮﺻﺎداﻟﻌﺒﺎد« ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﮔﺰاردﻩ و هﺸﺖ ﺳﺎت)ﺻﻔﺤﻪ( ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺶ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ ﮐﺮدﻩ‪.‬‬ ‫اﻣﻴﺮ ﭘﺎزواري ﮐﻪ ﺷﻌﺮهﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﻲ ﺳﺮودﻩ و هﻤﺎﻧﺎ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻧﺎﺁﮔﺎﻩ ﻧﻤﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺣﺪﻳﺚ را در ﺷﻌﺮهﺎي ﺧﻮد ﺁوردﻩ ﻣﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد ﻋﻠﻢ اﻻﺳﻤﺎﻣﻪ ﻋﺠﻴﻦ ﮐـﺮدﻩ ﺧﺎک ﭼﻬـﻞ ﺻﺒﺎﻣﻪ‬ ‫ﮐﻨﺖ ﮐﻨـﺰن ﮔـﺮﻩ را ﻣﻦ ﺑﻮﺷﺎﻣﻪ ارزان ﻧـﺮوش ﮐﻪ ُد ّر ﮔـﺮاﻧﺒﻬﺎ ﻣﻪ‬ ‫»ﻣﻦ واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد ﻋﻠﻢ اﻻﺳﻤﺎ هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺧﺎک ﭼﻬﻞ ﺻﺒﺎح ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﮔﺮﻩ ﮐﻨﺖ ﮐﻨﺰا را ﻣﻦ ﮔﺸﺎﻳﻢ‪ .‬ارزان ﻧﻔﺮوش ﮐﻪ ُدرّ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ‬ ‫هﺴﺘﻢ«‪.‬‬ ‫ﺷﮕﻔﺖ ﺗﺮ ﺁﻧﮑﻪ واژﻩ »ﻣﺨﻔﻲ« در ﮐﻨﺖ ﮐﻨﺰا« ﻏﻠﻄﺴﺖ)‪ .(۶٩‬در ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ »ﺧﻔﻲ«‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ را ﮐﺴﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﺮب ﻧﻤﻲ ﺑﻮدﻩ و ﻋﺮﺑﻲ را ﻧﻴﮏ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﻳﻲ از رﻓﺘﺎر ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺎ اﺳﻼم‪ .‬ﺷﻨﻴﺪﻧﻲ ﺗﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺎ هﻤﻪ دﺳﺘﺒﺮدهﺎ ﮐﻪ در ﺁن دﻳﻦ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را ﺑﺎ ﺁن‬ ‫ﺳﺎزش دهﻨﺪ و دوﮔﻮﻧﮕﻲ ﺁﺷﮑﺎري را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬دوﮔﻮﻧﮕﻲ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﺎﻧﺪﻩ و ﺁﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ و ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺳﺮﮔﺮدان ﻣﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎ ﭼﻮن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﺷﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ ﮔﺎهﻲ در ﺁن ﭘﻨﺪارهﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﻓﺮورﻓﺘﻪ و از اﺳﻼم ﻓﺮﺳﻨﮕﻬﺎ دور اﻓﺘﺎدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺎهﻲ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻪ و‬ ‫ﻳﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن »ﻗﺸﺮي« ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ اﺑﻮاﻟﺨﻴﺮ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﭼﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ در ﻳﮏ ﺟﺎ ﺷﻴﺦ ﺻﻮﻓﻲ ﻧﺎب ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪» :‬ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﮔﺎﻩ ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻖ را ﻣﻲ ﺟﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﮔﺎﻩ ﺑﻮدي ﮐﻪ ﻳﺎﻓﺘﻴﻤﻲ و ﮔﺎﻩ ﺑﻮدي ﮐﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﻤﻲ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﭼﻨﺎن ﺷﺪﻳﻢ ﮐﻪ هﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮد را ﻣﻲ ﺟﻮﺋﻴﻢ ﺑﺎز ﻧﻤﻲ‬ ‫ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬هﻤﻪ او ﺷﺪﻳﻢ زﻳﺮا ﮐﻪ هﻤﻪ اوﺳﺖ«‪.‬‬ ‫در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻓﺮاﻣﻮش ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺷﻴﺦ ﻳﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺴﻴﺎر »ﻗﺸﺮي« ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ از رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻣﻲ‬ ‫راﻧﺪ‪» :‬ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ از ﺑﺮاي اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ از ﺁﺳﻤﺎن ﻧﺪا ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي اوﺑﺎش اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻮات اﷲ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺪا ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﺠﺎء ﺑﺎﻟﮑﺎﻓﺮ و ﻳﻘﺎل ﻳﺎ ﻣﺴﻠﻢ هﺬا ﻓﺪاؤﮐﻪ ﻣﻦ اﻟﻨﺎر )ﮐﺎﻓﺮ را ﺁورﻧﺪ و ﮔﻮﻳﻨﺪ اي ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻳﻦ ﻓﺪاي ﺗﻮ از ﺁﺗﺶ اﺳﺖ( «‪.‬‬ ‫ﺟﺎي ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي داﺷﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ از دوزخ و ﺑﻬﺸﺖ ﭼﻪ ﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺖ؟! اﮔﺮ اﻳﻦ راﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا‬ ‫هﻤﺎن »هﺴﺘﻲ ﺳﺎدﻩ« اﺳﺖ ﮐﻪ در هﻤﻪ ﮐﺲ و در هﻤﻪ ﭼﻴﺰ هﺴﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﮐﺎﻓﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟! ﮐﺴﻲ ﺑﻪ دوزخ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﭼﺮا رود؟!‬ ‫ﮐﺴﻲ هﻤﺎﻧﮑﻪ ﻣُﺮد از زﻧﺪان »ﮐﺜﺮت« رهﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻪ درﻳﺎي »وﺣﺪت« ﺧﻮاهﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﺟﺎي ﺳﺨﻦ از ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎرهﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺻﻮﻓﻲ واﻻﺗﺮ از »ﮐﻔﺮ« و »اﻳﻤﺎن« ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺁﻧﮑﺲ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ رهﺒﺮ اوﺳﺖ ﮐﻔﺮ و دﻳﻦ هﺮدو ﭘﺮدﻩ در اوﺳﺖ‬ ‫ﺷﺐ ﮐﻔﺮ و ﭼﺮاغ اﻳﻤﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭼﻮ ﺷﺪ رﺧﺸﺎن‬ ‫ﺑـﺎ ﮐﻔـﺮ ﺑﮕﻔـﺖ اﻳﻤﺎن رﻓﺘﻴـﻢ ﮐـﻪ ﺑـﺲ ﺑـﺎﺷـﺪ‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺷﺒﺴﺘﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺪاﻧﺴﺘﻲ ﮐﻪ ﺑﺖ ﭼﻴﺴﺖ ﺑﺪاﻧﺴﺘﻲ ﮐﻪ دﻳﻦ در ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻴﺴﺖ‬ ‫از دﻳﺪﻩ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي هﻤﻴﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪ .‬هﻤﺎن ﺑﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺮﻩ اي از ﺧﺪاﻳﻲ داﺷﺘﻪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺁن ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ اﺳﻼم‬ ‫ﮐﻪ دﻳﻦ ﺑﺖ ﺷﮑﻦ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﭼﻪ ﺳﺎزﺷﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ داﺷﺖ؟!‬ ‫ﺟﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن در ﻣﻴﺎن اﺳﻼم و ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﻪ ﮔﻴﺮ اﻓﺘﺎدﻩ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ دورﻧﮕﻲ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﮐﻪ‬ ‫هﺴﺖ ﺁﻧﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﮏ دﺳﺘﻪ ﺁﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎوري ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺗﻨﻬﺎ از ﺗﺮس ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﮔﺎهﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دادﻩ اﻧﺪ؛ دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﺁﻧﺎن ﮐﻪ هﻢ ﺑﻪ اﺳﻼم و هﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﺎور داﺷﺘﻪ در ﻣﻴﺎن ﺁن دو ﺑﺎ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻼ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﮔﻴﻼﻧﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﭘﻴﺮاﻧﺸﺎن از دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و ﺧﻮد را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺑﻨﻴﺎدﮔﺰار اﺳﻼم ﻣﻲ ﺷﻤﺎردﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫»ﻗﻄﺐ« زﻣﺎن ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﺪﻩ و درﺑﺎرﻩ او ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ و زﻣﺎن در اﺧﺘﻴﺎر او ﻣﻲ ﺑﻮد و ﺧﻮرﺷﻴﺪ از او ﭘﺮک ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺗﺎ‬

‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪي‪ ،‬و ﻣﺎﻩ ﻧﻮ ﭘﺮک ﻃﻠﺒﻴﺪي ﺗﺎ ﻓﺮارﺳﻴﺪي ﮐﺴﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻻﻓﻬﺎ و ﮔﺰاﻓﻬﺎ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺧﻮد را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫اﺳﻼم و دﻳﮕﺮان ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ هﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﭘﺲ از زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﺎن در اﻳﺮان ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﮕﺮي از ﺧﻮد ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دو ﮔﺮوﻩ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺮوهﻲ ﺁﻧﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺎوري ﺑﻪ ﺁن ﮐﻴﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و روﻳﻪ ﮐﺎراﻧﻪ هﻤﺮاهﻲ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوهﻲ دﻳﮕﺮ ﺁﻧﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﻌﻴﮕﺮي ﺑﺰرگ‬ ‫ﺷﺪﻩ و ﭘﻨﺪارهﺎي ﺁن ﮐﻴﺶ را در دﻟﻬﺎي ﺧﻮد ﺟﺎ دادﻩ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﮔﺮاﺋﻴﺪﻩ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﭘﻨﺪارهﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ روي ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫اﻓﺰودﻩ اﻧﺪ و ﮔﻴﺞ وار زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺴﺮ ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫هﻤﺎن رﻓﺘﺎري را ﮐﻪ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ و دﻳﮕﺮان ﺑﺎ اﺳﻼم ﮐﺮدﻩ ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺎزﺷﻬﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﺎ ﺁن دﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﺑﺎ ﮐﻴﺶ ﺷﻴﻌﻲ‬ ‫ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎزﮔﺎرﻳﻬﺎﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﭼﻴﺰ ﺷﮕﻔﺖ داﺳﺘﺎن ﺻﻔﻲ ﻋﻠﻴﺸﺎﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﮐﻪ »ﻗﻄﺐ« ﺷﻤﺎردﻩ ﻣﻴﺸﺪﻩ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را ﺑﺎ ﻋﻠﻲ اﻟﻠﻬﻴﮕﺮي ﺗﻮأم ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‪ .‬در‬ ‫ﺷﻌﺮهﺎي ﺧﻮد در هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎ واژﻩ هﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﻋﻠﻲ را ﺧﺪا ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻳﮑﺠﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ در ﺟﻮش ﺑﺤﺮ و وﺣﺪت ﺷﺪ ﻇﺎهـﺮ از ﺑﺤـﺮ ﻣﻮج ﺷـﺮت ﺷﺪ‬ ‫ﮐﻨـﺰ ﻣﺨﻔـﻲ ﮐﻪ ﻏﻴـﺐ ﻣﻄﻠـﻖ ﺑـﻮد ﺁﺷﮑـﺎر از ﺣﺠـﺎب ﻏﻴﺒـﺖ ﺷﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﻧﻤـﺎﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﻏﻴـﺮ از ﺧـﻮد ﻋﻴـﻦ اﺷﻴـﺎز ﻓـﺮط ﻏﻴـﺮت ﺷﺪ‬ ‫***‬ ‫ﮔـﺎﻩ ﺷﻤﺸﻴــﺮ در ﻣﻌـﺎرک زد ﮔـﺎﻩ ﺁﻣـﺎدﻩ ﺷﻬـﺎدت ﺷـﺪ‬ ‫ﮔـﺎﻩ در ﺧﻮاﺑـﮕﺎﻩ اﺣﻤﺪ ﺧﻔﺖ ﮔـﺎﻩ ﺑﺮ ﻣﺴﻨـﺪ اﻣﺎﻣﺖ ﺷـﺪ‬ ‫***‬ ‫ﮐﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﻠﮏ هﺴﺘﻲ ﺷﺎﻩ ﻧﻴﺴﺖ ﻏﻴﺮ از ﻋﻠﻲ وﻟﻲ اﷲ‬ ‫ﺗﺮﺟﻴﻊ ﺑﻨﺪ درازﻳﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺁﺧﺮ را ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺁوردﻩ‪ .‬واژﻩ »وﻟﻲ اﷲ« درﺧﻮر ﭘﺮواﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺎﺋﻲ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺧﺪا ﺟﺰ هﻤﺎن ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﺷﻴﻌﻴﺎن او را »وﻟﻲ اﷲ »هﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از درهﻤﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫در هﻤﺎن ﺗﺮﺟﻴﻊ ﺑﻨﺪ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي داﺳﺘﺎن ﻣﻌﺮاج را ﺳﺮودﻩ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫اﻧـﺪر ﺁن ﺑـﺰم اﻟﻐﺮض ﭼﻮن ﺣﻖ ﮐـﺮدﻩ ﺑُﺪ دﻋﻮﺗﺶ ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻲ ﺁن دم ز ﻏﻴﺐ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ از ﻧﻌﻴـﻢ ﺳــﺮاي ﺳﺒﺤــﺎﻧﻲ‬ ‫دﺳﺘـﻲ از ﺁﺳﺘﻴـﻦ ﻏﻴـﺐ ﺑـﺮون ﺁﻣﺪ او را ﺑﻪ رﺳﻢ هﻤﺨﻮاﻧـﻲ‬ ‫دﻳـﺪ دﺳﺘـﻲ ﮐﻪ دادﻩ ﺑﺎ او دﺳﺖ ﺑﻬـﺮ ﭘﻴﻤـﺎن ﺑـﻪ اﻣـﺮ ﻳﺰداﻧﻲ‬ ‫دﻳـﺪ دﺳﺘـﻲ ﮐﻪ ﮐﻨـﺪﻩ از ﺧﻴﺒـﺮ ﺑﺎ دو اﻧﮕﺸـﺖ در ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧـﻲ‬ ‫ﭘﻴـﺶ از اﻳﺠــﺎد ﻋﺎﻟــﻢ و ﺁدم ﺑـﻮدﻩ ﮐـﺎخ وﺟـﻮد را ﺑﺎﻧـﻲ‬ ‫اﻧﺪازﻩ ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن رﻓﺘﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮐﻪ ﺧﻮد اﻓﺴﺎﻧﻪ اي ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻟﻠﻬﻴﺎن اﻓﺴﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺁن اﻓﺰودﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫در ﺁﺳﻤﺎن ﺧﻮاﻧﻲ ﺁوردﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺷﺎﻣﻲ ﺧﻮرد و ﭼﻮن ﺧﺪا دﺳﺖ از ﭘﺲ ﭘﺮدﻩ ﺑﻴﺮون ﻳﺎزﻳﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻳﺪ دﺳﺖ ﻋﻠﻴﺴﺖ‪ .‬ﺁن ﻗﻄﺐ روزﮔﺎر اﻳﻦ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ هﺎي ﺑﻴﭙﺎ را ﺑﺎور ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﺁﻧﺮا ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺪﻳﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺷﻌﺮ ﻣﻲ ﮐﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﮑﻲ ﻧﭙﺮﺳﻴﺪﻩ ﮐﻪ از دﻳﺪﻩ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺧﺪا ﺟﺰ هﻤﺎن هﺴﺘﻲ ﺳﺎدﻩ ﻧﻴﺴﺖ و ﺁن‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﮐﻪ در ﺁﺳﻤﺎن ﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ دﻳﺪﻩ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺪاﻳﻲ در ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺎ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﭼﻪ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎﺧﺖ؟!‪ ...‬ﺁﻧﮕﺎﻩ از دﻳﺪﻩ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي هﻤﻪ ﺧﺪاﻳﻴﻢ و از ﺧﺪا ﻧﻪ ﺟﺪاﺋﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ دﻳﺪﻩ ﮔﻴﺮي؟!‬ ‫از اﻳﻦ ﺷﮕﻔﺖ ﺗﺮ ﺁﻧﮑﻪ در ﭘﻲ ﺁن ﺷﻌﺮهﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺒــﺮ ﻋﻠـﻲ اﻋﻠـﻲ ﮔﻔـﺖ در ﺛﻨــﺎي ﻋﻠــﻲ ﻋﻤـﺮاﻧـﻲ‬ ‫ﮐﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﻠﮏ هﺴﺘﻲ ﺷﺎﻩ ﻧﻴﺴﺖ ﻏﻴـﺮ از ﻋﻠـﻲ وﻟﻲ اﷲ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﺪا هﻤﺎن ﻋﻠﻴﺴﺖ و در ﺟﻬﺎن ﺟﺰ او ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاي دﻳﮕﺮي ﮐﺠﺎ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻦ را درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ از ﻳﮑﺴﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺁﺷﻔﺘﮕﻴﻬﺎﻳﻲ در ﻣﻐﺰ ﺁن ﻣﺮد در ﮐﺎر ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و از ﻳﮑﺴﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺪازﻩ ﻧﺎﻓﻬﻤﻲ ﺁن ﻗﻄﺐ روزﮔﺎر‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺨﺘﻲ دادﻩ و ﺁراﺳﺘﻪ و ﭘﻴﺮاﺳﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﻪ ﻳﮏ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺑﺴﻴﺎر واﻻﻳﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ دﻳﮕﺮان را »ﻗﺸﺮي« )ﻳﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﺮﺳﺖ( ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺧﻮد را ﺑﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي‬ ‫ﻣﻲ ﻧﻬﺎدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁن ﻻﻓﺸﺎن و اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﻬﻢ و ﺧﺮدﺷﺎن!‬

‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺟﺰ ﻣﺎﻳﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ رواﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﻮدﻩ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮔﺎهﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي اﮔﺮ ﭼﻪ از دﻳﺪﻩ ﺳﻮد و زﻳﺎن زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ درﺧﻮر اﻳﺮاد اﺳﺖ و ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻤﺎ در ﺁن زﻣﻴﻨﻪ راﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺁن راهﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎک ﮔﺮداﻧﻴﺪن روان ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ«‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺮادي ﮐﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﺮﻓﺖ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن در ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫روان از اﻧﺪازﻩ ﺑﻴﺮون اﻓﺘﺎدﻩ اﻧﺪ )اﻓﺮاط ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ( «‪.‬‬ ‫وﻟﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن راﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮش ﮔﻤﺎﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﮐﻪ هﻤﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﺮدان ﺑﺪي‬ ‫ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﮔﻔﺖ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﭼﻮن راﻩ ﮐﺠﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ رواﻧﻬﺎي ﺧﻮد را ﭘﺎک‬ ‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺮا هﺮﭼﻪ ﺁﻟﻮدﻩ ﺗﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ اﮔﺮ از هﻤﻪ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺗﻨﻬﺎ از دﻳﺪﻩ ﭘﺎﮐﻲ روان ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﮕﺮﻳﻢ ﺧﻮاهﻴﻢ دﻳﺪ روﻳﻬﻢ رﻓﺘﻪ در ﺁن زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻴﺰ از دﻳﮕﺮان ﺑﺪﺗﺮ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن دﺳﺘﻪ ﺧﻮش ﮔﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را درﺑﺎرﻩ اﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺁﻧﺎن را ﻧﺨﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ و از ﮐﺎرهﺎ و‬ ‫ﺳﺮﮔﺬﺷﺘﻬﺎي اﻳﺸﺎن ﺁﮔﺎﻩ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻢ در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﺨﻦ از ﭘﺎﮐﺮواﻧﻲ و ﺁﻟﻮدﻩ ﺧﻴﻤﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺪ ﺳﺎت )ﺻﻔﺤﻪ( و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮداﻧﻢ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﺲ ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﮑﻲ از ﮐﻮﺷﺸﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ ) ﻳﺎ ﻣﻨﻲ( ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺁن ﮐﻮﺷﺶ را »ﺟﻬﺎد اﮐﺒﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ ﻳﮑﻲ از‬ ‫ﭘﺴﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﺧﻴﻤﻬﺎي ﺁدﻣﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻨﮑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺁن را ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ هﻤﻪ ﺑﺪﻳﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر دور از راﺳﺘﻲ ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ ﺳﺨﻦ در ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺎ ﺁن راهﻲ ﮐﻪ ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ ﻳﺎ ﻣﻨﻲ را در ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﮐُﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁن را هﺮﭼﻪ ﺟﺎﻧﺪارﺗﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ‬ ‫اﮔﺮ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن را ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ از رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻮدار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻼ ﻳﮑﻲ از ﺷﻴﻮﻩ هﺎي ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﻮﻓﻲ ﺁن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ از هﺮﮐﺴﻲ ﺳﺨﻨﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﺑﺎﻻ دﺳﺖ ﺁﻧﺮا ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ ﺑﺮﺗﺮي ﻓﺮوﺷﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ‬ ‫ﻣﺜ ً‬ ‫ﺑﺎ ﭼﺮﻧﺪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻼ در اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺷﻴﺦ ﻣﺎ را ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻳﮑﻲ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺑﺸﮑﺴﺖ ‪.‬ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ او را ﻧﺸﮑﺴﺘﻪ ﺑﻮدي او هﺮﮔﺰ‬ ‫ﻣﺜ ً‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺸﮑﺴﺘﻲ«‪ .‬در ﺁن ﮐﺘﺎب از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء ﻳﮏ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﻘﻴﻖ ﺑﻠﺨﻲ و اﺑﺮاهﻴﻢ ادهﻢ را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺷﻘﻴﻖ ﮔﻔﺖ اي اﺑﺮاهﻴﻢ ﭼﻮن ﻣﻲ ﮐﻨﻲ در ﮐﺎر ﻣﻌﺎش‪ .‬ﮔﻔﺖ‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻴﺰي رﺳﺪ ﺷﮑﺮ ﮐﻨﻢ و اﮔﺮ ﻧﺮﺳﺪ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺷﻘﻴﻖ ﮔﻔﺖ ﺳﮕﺎن ﺑﻠﺦ هﻤﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﻨﺪ و دم ﺟﻨﺒﺎﻧﻨﺪ و اﮔﺮ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺑﺮاهﻴﻢ ﮔﻔﺖ ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻣﺎ را ﭼﻴﺰي رﺳﺪ اﻳﺜﺎر ﮐﻨﻴﻢ و اﮔﺮ ﻧﺮﺳﺪ ﺷﮑﺮ ﮐﻨﻴﻢ«‪.‬‬ ‫درﺑﺎرﻩ ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻼن ﺷﺨﺺ در ﻳﮏ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﻲ رود ‪.‬ﮔﻔﺖ ﺷﻴﻄﺎن هﻢ در ﻳﮏ ﻟﺤﻈﻪ از ﻣﺸﺮق ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻐﺮب ﻣﻲ رود و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻼن ﺑﺮ ﺁب ﻣﻲ رود ﮔﻔﺖ ﻣﺎهﻲ در ﺁب و ﻣﺮغ در هﻮا ﻋﺠﺐ ﺗﺮ از ﺁن ﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺁورد«‪.‬‬ ‫ﻼ در ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء)‪ (٧٠‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ‬ ‫ﻳﮏ ﺷﻴﻮﻩ دﻳﮕﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎي ﺷﮕﻔﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻦ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤﻮدن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ‪.‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﮐﻪ در ﺑﻐﺪاد دزدي را ﺁوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬ﺟﻨﻴﺪ ﺑﺮﻓﺖ و ﭘﺎي او ﺑﻮﺳﻪ داد‪ .‬از او ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ هﺰار رﺣﻤﺖ ﺑﺮ وي ﺑﺎد ﮐﻪ در ﮐﺎ ر ﺧﻮد ﻣﺮدﻩ‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎن اﻳﻦ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﮐﻤﺎل رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮ در ﺳﺮ ﺁن ﮐﺎر ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺒﻲ ﺑﺎ ﻣﺮﻳﺪي در راﻩ ﻣﻴﺮﻓﺖ ﺳﮕﻲ ﺑﺎﻧﮓ ﮐﺮد‪ .‬ﺟﻨﻴﺪ ﮔﻔﺖ ﻟﺒﻴﮏ ﻟﺒﻴﮏ‪ .‬ﻣﺮﻳﺪ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﭼﻪ ﺣﺎﻟﺴﺖ ﮔﻔﺖ ﻗﻮﻣﻮ‬ ‫دﻣﺪﻣﻪ ﺳﮓ از ﻗﻬﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دﻳﺪم و ﺁواز از ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻨﻴﺪم و ﺳﮓ را ﻣﻴﺎن ﻧﺪﻳﺪم ﻻﺟﺮم ﻟﺒﻴﮏ ﺟﻮاب دادم«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ را درﺑﺎرﻩ ﺧﻮد ﺷﻴﺦ ﻋﻄﺎر ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺳﭙﺎﻩ ﻣﻐﻮل ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺑﮕﺸﺎدﻧﺪ و او ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻐﻮﻟﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ اﻓﺘﺎد ﻳﮑﻲ او را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺪ دﻳﻨﺎر ﺑﺨﺮد و ﺁزاد ﮔﺮداﻧﺪ او ﺧﻮد ﻧﮕﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻔﺮوش ﺑﻬﺎي ﻣﻦ از اﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﺧﺮﻧﺪﻩ دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫او را ﺑﻪ ﻳﮏ ﺑﺎر ﮐﺎﻩ ﺑﺨﺮد‪ .‬ﺷﻴﺦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻔﺮوش ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ هﻢ ﻧﻤﻲ ارزم«‪ .‬ﻣﻐﻮﻟﻲ از اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن او ﺧﺸﻤﻨﺎک ﮔﺮدﻳﺪﻩ او را ﮐﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﮏ رﺷﺘﻪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮي هﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺘﻮان داد ﺟﺰ ﺁﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺧﻮاﺳﺘﺸﺎن ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را ﻳﮏ ﮐﺎر دﺷﻮار و ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ارﺟﺪار ﻧﺸﺎن دادن و ﺧﻮد را ﻧﻤﻮدن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬ﻳﮑﻲ از ﺁﻧﻬﺎ داﺳﺘﺎن ﭘﺎﺋﻴﻨﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء ﺁوردﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫»ﺷﺒﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻴﺮ ﻧﺴﺎج ﺷﺪ‪ ...‬ﺧﻴﺮ او را ﻧﺰدﻳﮏ ﺟﻨﻴﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﭘﺲ ﺷﺒﻠﻲ ﭘﻴﺶ ﺟﻨﻴﺪ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﮔﻮهﺮ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دهﻨﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺒﺨﺶ ﻳﺎ ﺑﻔﺮوش‪ .‬ﺟﻨﻴﺪ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺑﻔﺮوﺷﻢ ﺗﻮ را ﺑﻬﺎ ﺁن ﻧﺒﻮد و اﮔﺮ ﺑﺨﺸﻢ ﺁﺳﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ ﺑﺎﺷﻲ ﻗﺪرش ﻧﺪاﻧﻲ هﻤﭽﻮن ﻣﻦ ﻗﺪم از ﻓﺮق ﺳﺎز‬ ‫و ﺧﻮد را در اﻳﻦ درﻳﺎ اﻧﺪاز ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﺒﺮ و اﻧﺘﻈﺎر ﮔﻮهﺮت ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺒﻠﻲ ﮔﻔﺖ اﮐﻨﻮن ﭼﮑﻨﻢ ﮔﻔﺖ ﺑﺮو ﻳﮑﺴﺎل ﮐﺒﺮﻳﺖ ﻓﺮوﺷﻲ ﮐﻦ ﭼﻨﺎن‬ ‫ﮐﺮد ﭼﻮن ﻳﮑﺴﺎل ﺑﺮﺁﻣﺪ ﮔﻔﺖ در اﻳﻦ ﮐﺎر ﺷﻬﺮﺗﻲ در اﺳﺖ ﺑﺮو ﻳﮑﺴﺎل درﻳﻮزﻩ ﮐﻦ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﮕﺮدي ﭼﻨﺎن ﮐﺮد ﺗﺎ ﺳﺮ‬ ‫ﺳﺎل را ﮐﻪ در هﻤﻪ ﺑﻐﺪاد ﺑﮕﺸﺖ و ﮐﺴﻲ او را ﭼﻴﺰي ﻧﺪاد ﺑﺎز ﺁﻣﺪ و ﺑﺎ ﺟﻨﻴﺪ ﺑﮕﻔﺖ او ﮔﻔﺖ اﮐﻨﻮن ﻗﻴﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﺪان ﮐﻪ ﺗﻮ ﻣﺮﺧﻠﻖ را ﺑﻪ هﻴﭻ‬ ‫ﻧﻴﺮزي دل در اﻳﺸﺎن ﻧﺒﻨﺪ و اﻳﺸﺎﻧﺮا ﺑﻪ هﻴﭻ ﺑﺮﻧﮕﻴﺮ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮔﻔﺖ ﺗﻮ روزي ﭼﻨﺪ ﺣﺎﺟﺐ ﺑﻮدﻩ و روزي ﭼﻨﺪ اﻣﻴﺮي ﮐﺮدﻩ ﺑﺪان وﻻﻳﺖ رو و از‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﺤﻠﻲ ﺑﺨﻮاﻩ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻳﮏ ﻳﮏ ﺧﺎﻧﻪ در رﻓﺖ ﺗﺎ هﻤﻪ ﺑﮕﺮدﻳﺪ ﻳﮏ ﻣﻈﻠﻤﻪ ﻣﺎﻧﺪش ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻧﻴﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﺁن ﺻﺪهﺰار درم‬

‫ﺑﺎز دادم هﻨﻮز دﻟﻢ ﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل در اﻳﻦ روزﮔﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺟﻨﻴﺪ ﺑﺎز ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ هﻨﻮز در ﺗﻮ ﭼﻴﺰي از ﺟﺎﻩ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮو‬ ‫ﻳﮑﺴﺎل دﻳﮕﺮ ﮔﺪاﻳﻲ ﮐﻦ ﮔﻔﺖ هﺮروز ﮔﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﮐﺮدم و ﺑﺪو ﻣﻲ ﺑﺮدم و ﺁن هﻤﻪ ﺑﻪ دروﻳﺸﺎن ﻣﻲ داد و ﺷﺐ ﻣﺮا ﮔﺮﺳﻨﻪ هﻤﻲ داﺷﺖ ﭼﻮن‬ ‫ﺳﺎﻟﻲ ﺑﺮﺁﻣﺪ ﮔﻔﺖ اﮐﻨﻮن ﺗﻮرا ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ راﻩ دهﻢ ﻟﻴﮑﻦ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺷﺮط ﮐﻪ ﺧﺎدم اﺻﺤﺎب ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻲ ﭘﺲ ﻳﮏ ﺳﺎل اﺻﺤﺎب را ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺮدم ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺮا ﮔﻔﺖ ﻳﺎ اﺑﺎﺑﮑﺮ اﮐﻨﻮن ﺣﺎل ﻧﻔﺲ ﺗﻮ ﺑﻨﺰدﻳﮏ ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ ﮔﻔﺘﻢ ﻣﻦ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ ﺧﻮد را‪ ،‬ﮔﻔﺖ اﮐﻨﻮن اﻳﻤﺎﻧﺖ درﺳﺖ ﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﮏ اﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺮاي ﺁﻧﮑﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي را ﭼﻴﺰي ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار و ﺑﺰرگ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪ و ﺁﺑﻲ ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ درون‬ ‫ﺧﻮد ﭘﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺎرهﺎي ﭘﺴﺖ و ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ داﺳﺘﺎن دروغ ﺁﺷﮑﺎري هﺴﺖ‪ :‬ﺷﺒﻠﻲ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺻﺪهﺰار درم و ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫رو ﺑﻪ دروﻳﺸﻲ ﺁوردﻩ ﮔﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮﺣﺎل ﭼﻪ دروغ و ﭼﻪ راﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﮐﺎرهﺎ ﻳﺎ از دروﻏﺴﺎزي هﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪي ﺑﺮاي ﺁن ﺟﺰ ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻧﺘﻮان ﭘﻨﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺁن ﺣﺎل ﻧﺪاري و ﺑﻴﮑﺎري و ﺧﻮاري ﺧﻮد را واﻻﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ وﺧﻮدﺧﻮاهﺎﻧﻪ از ﺁن ﺧﺸﻨﻮد و ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﻮدﻩ روزﮔﺎر‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻨﮑﻪ ﺁن واﻻﺗﺮي را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن دهﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮدﻧﻤﺎﺋﻴﻬﺎ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﺷﻴﻮﻩ دﻳﮕﺮي از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮐﻪ ﺁن را هﻢ ﺟﺰ از ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ ﻧﺘﻮان ﺷﻤﺮد‪ ،‬ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﮐﺎر ﺑﺪي ﻳﺎ ﺑﺪﻧﻤﺎﻳﻲ ﮐﻪ از ﻳﮑﻲ از اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺳﺮﻣﻴﺰدﻩ ﺑﺠﺎي ﺁﻧﮑﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺪي را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﻴﺮد ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺁن ﮐﺎر دادﻩ ﺳﺘﺎﻳﺸﻲ از ﺁن ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺁوردﻩ اﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﻨﺪﻩ ﺁوري در ﮐﺘﺎب ﺻﻔﻮﻩ اﻟﺼﻔﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻨﮏ در ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲ ﺁورﻳﻢ‪:‬‬ ‫ادام اﷲ ﺑﺮﮐﺘﻪ ﻋﻠﻲ اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ )ﺷﻴﺦ ﺻﺪراﻟﺪﻳﻦ( ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻧﻮﺑﺘﻲ ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻲ ﻗﺪس ﺳﺮﻩ از ﺳﻴﺎورود ﻋﺰم اردﺑﻴﻞ ﻓﺮﻣﻮد و ﻋﺎدت ﭼﻨﺎن داﺷﺘﻲ‬ ‫ﮐﻪ هﺮﮔﺰ از زاوﻳﻪ ﺷﻴﺦ زاهﺪ ﻗﺪس ﺳﺮﻩ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دﻳﮕﺮان ﺗﺒﺮک ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪي او ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻲ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗًﺎ در ﺁن ﻧﻮﺑﺖ ﺷﻴﺦ زاهﺪ ﺑﻪ ﻧﻮر وﻻﻳﺖ اﺣﻮال‬ ‫از ﭘﻴﺶ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ اﺷﺎرت ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ از ﺑﺮاي ﺗﻮﺷﻪ ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻲ ﮔﺮدهﺎي ﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺁﻣﺎدﻩ ﮐﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺮوار ﮔﺮدﻩ ﻧﺎن از ﺑﺮاي ﺗﻮﺷﻪ‬ ‫در ﻧﺎو ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺣﺎل ﺁﻧﮑﻪ در ﺁن زﻣﺎن ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻧﺎو در ﺁب اﻧﺪک ﺑﻮد و از ﺳﻴﺎورود ﺗﺎ ﮐﻼس ﮐﻪ از ﺁب ﺑﻴﺮون ﺁﻳﻨﺪ ﻳﮏ ﮔﺮدﻩ ﮐﻔﺎﻳﺖ ﮐﺮدي‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻲ اﻟﺪﻳﻦ در ﻧﺎو ﻧﺸﺴﺖ و رواﻧﻪ ﺷﺪ درﺣﺎل ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ارﺑﺎب ﺳﻠﻮک را ﭼﻮن ﺑﺪان رﺳﻨﺪ ﺁﺗﺶ ﻣﺤﺒﺖ ﭼﻨﺎن ﺑﺮ وي ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ‬ ‫ﺷﻮد و ﻣﻌﺪﻩ وي ﭼﻨﺎن ﺁﺗﺶ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻃﻌﺎم ﻣﺠﻤﻮع روي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وي دهﻨﺪ ﺑﺨﻮرد و ﻳﮏ ذرﻩ ﺑﻪ ﻣﻌﺪﻩ وي ﻧﺮﺳﺪ ﺑﻠﮑﻪ در ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﺘﺮق‬ ‫ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي ﮐﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﺁﺗﺶ وﺟﻮد اﻳﺸﺎن ﺳﻮﺧﺘﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻮن ﻃﻌﺎم و ﻏﺬا ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ‪:‬‬ ‫ذرﻩ ﺁﺗـﺶ ﻋﺸﻘـﺖ ﺑﻪ دﻟـﻲ ﭼﻮن اﻓﺮوﺧﺖ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﺟﺰاي وﺟﻮد و ﻋﺪﻣﺶ ﭘﺎک ﺑﺴﻮﺧﺖ‬ ‫ﺷﻴﺦ را ﺁن ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و هﺮﭼﻪ ﺁن ﺗﻮﺷﻪ و ﮔﺮدهﺎي ﻧﺎن ﮐﻪ در ﻧﺎو ﺑﻮد ﺗﻤﺎم ﺑﺨﻮرد و ﭼﻮن از ﻧﺎو ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻧﺪ اﺻﺤﺎﺑﻲ ﮐﻪ ﺑﺎ وي ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ را ﺁﻧﺤﺎﻟﺖ رﺳﻴﺪﻩ ﭘﻴﺸﺘﺮ از ﻧﺰول ﺷﻴﺦ ﺑﻪ دﻳﻪ و ﻣﻨﺰﻟﻲ ﮐﻪ در ﭘﻴﺶ ﺑﻮد ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻃﻌﺎﻣﻬﺎ ﻣﻲ دادﻧﺪ ﮐﺮدن و‬ ‫در هﺮ دﻳﻬﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻃﻌﺎم ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﻴﺎر را ﮐﻔﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﻴﺦ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺷﻴﺦ ﻣﺠﻤﻮع‬ ‫ﺗﻨﺎول ﻣﻲ ﮐﺮد و ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺎم راﻩ ﺑﻪ اردﺑﻴﻞ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ هﺮﺟﺎي ﭘﻨﺞ ﺷﺶ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻴﮑﺮدﻧﺪ و هﻤﭽﻨﺎن ﺷﻴﺦ در ﻋﻘﺐ ﻣﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮرد ﺗﺎ ﺑﻪ دﻳﻪ ﮐﻠﺨﻮارن رﺳﻴﺪ ﭼﻮن در ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ دﻳﺪ ﮐﻪ ﻧﺎن ﻣﻲ ﭘﺨﺘﻨﺪ ‪.‬ﭘﻴﺶ ﺗﻨﻮر ﺑﻨﺸﺴﺖ و هﺮﭼﻪ ﭘﺨﺘﻪ ﻣﻴﺸﺪ ﻣﻲ ﺧﻮرد ﺗﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم هﺮﭼﻪ ﭘﺨﺘﻨﺪ ﺑﺨﻮرد ﺗﺎ ﺁن ﺧﻤﻴﺮ ﮐﻪ از ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن و ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﻮد ﺗﻤﺎﻣﺖ ﺑﭙﺨﺘﻨﺪ و او ﺗﻤﺎم ﺑﺨﻮرد ﭼﻮن واﻟﺪﻩ اش رﺣﻤﻪ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﺁﻧﺤﺎل ﺑﺪﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ را ﭼﻪ ﺣﺎﻟﻴﺴﺖ ﻗﻮﭼﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﺰرگ در ﺧﺎﻧﻪ داﺷﺖ ﺁﻧﺮا ذﺑﺢ داد ﺑﺮدن و ﭘﺨﺘﻦ و دﻳﮕﻲ ﺑﺰرگ از ﻃﻌﺎم‬ ‫ﺑﺎ ﺁن ﻣﺮﺗﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺁن ﻣﺠﻤﻮع ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮرد ﭘﺲ از ﺧﺎﻧﻪ اﻗﺎرب هﺮﭼﻪ ﻣﻌﺪي ﺑﻮد از اﻧﻮاع اﻃﻌﻤﻪ ﻣﻲ ﺁوردﻧﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮرد ﭘﺲ از ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫هﻤﺴﺎﻳﮕﺎن هﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲ ﺁوردﻧﺪ ﺗﺎ ﺁن ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﭘﺲ ﺁوازﻩ در دﻳﻪ اﻓﺘﺎد و هﺮﮐﺲ ﭼﻴﺰي از ﻣﺄﮐﻮﻻت ﻣﻲ ﺁوردﻧﺪ و ﺷﻴﺦ ﻣﻲ ﺧﻮرد ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺪي رﺳﻴﺪ ﮐﻪ اﺿﻄﺮار ﮐﻠﻲ در ﺷﻴﺦ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ هﻤﻪ اﻃﻌﻤﻪ ﺳﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ‪:‬‬ ‫ﻣﺮغ هﻤﺖ ﭼﻮن در ﺁن ﻣﻨﺰل ﺑﻴﺎﺑﺪ ﺁﺷﻴﺎن‬ ‫ﮐﻤﺘﺮ از ﻳﮏ داﻧﻪ داﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﮐﻮن و ﻣﮑﺎن‬ ‫و ﭼﻮن ﺳﺎﻟﮏ را اﻳﻨﺤﺎﻟﺖ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد ﻣﺮﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ وي را از اﻳﻨﺤﺎﻟﺖ ﺑﻴﺮون ﺁرد و ﺗﻠﻘﻴﻦ ذﮐﺮي ﺧﺎص ﺑﻪ وي ﮐﻨﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﮕﺬرد و ﺑﺎز‬ ‫ﺁﻳﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻲ اﻟﺪﻳﻦ را در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺪاﻧﺤﺎل رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﻢ هﻼﮐﺖ ﺑﻮد ﺻﻔﺖ ﺷﻴﺦ زاهﺪ را ﻣﻲ دﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و او را ﺗﻠﻘﻴﻦ ﺁن ذﮐﺮ‬ ‫ﮐﺮدﻩ و از ﺁن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺮون ﺁورد و ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ‪:‬‬ ‫اﻧـﺪر اﻳﻦ ﻣﻴﮑـﺪﻩ ام ﺳﺎﻗﻲ هﺸﻴﺎري هﺴﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺧﻤﺎر ﻣﻦ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺟﺮﻋﻪ ﺷﮑﺴﺖ‬ ‫و ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮﻳﺪي را از ﻣﺮﻳﺪان ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻲ ﻗﺪس ﺳﺮﻩ در ﮐﻠﺨﻮران ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺷﺐ از ﺧﻠﻮت ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و در ﺑﺎﻏﻲ ﺑﺰرگ اﻓﺘﺎد ﮐﻪ‬ ‫اﻧﻮاع ﺑﻘﻮل ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻮد و در ﺁﻧﺸﺐ ﻣﺠﻤﻮع ﺁن ﺑﻘﻮل ﭼﻨﺎن ﺑﺨﻮرد ﮐﻪ ﻳﮏ ﺑﺮگ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺎﻣﺪاد ﺑﺎﻏﺒﺎن ﺑﻪ ﺑﺎغ رﻓﺖ ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ در‬ ‫ﺑﺎغ ﺑﻮدﻩ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪ ﮐﺠﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﺷﻴﺦ اﻳﻦ ﺑﺸﻨﻴﺪ ﺁن ﻣﺮﻳﺪ را ﺁن ذﮐﺮ ﺧﺎص ﺗﻠﻘﻴﻦ ﮐﺮد و از ﺁﻧﺤﺎﻟﺖ ﺑﺎز ﺁورد و هﻤﭽﻨﺎن ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫دﻳﮕﺮي را از ﻣﺮﻳﺪان ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻲ در اردﺑﻴﻞ واﻗﻊ ﺷﺪ و ﺷﻴﺦ ﺻﻼح ﺧﺎدم را اﺷﺎرت ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ از ﺑﺮاي او ﻧﺎن و ﻃﻌﺎم ﻣﺮﺗﺐ دارد‬ ‫و ﺻﻼح ﺑﺴﻴﺎري از اﻃﻌﻤﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪ در ﺧﻠﻮت ﺁن ﺣﻮﺿﺨﺎﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﺁن ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻬﺎد و روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻊ رﻓﺖ و ﻣﺠﻤﻮع را ﺁن‬

‫ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺨﻮرد و ﭼﻮن دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻲ در رﻓﺖ ﮐﻪ در ﭘﻴﺶ ﭘﻨﺠﺮﻩ ﻗﺒﻠﻲ زاوﻳﻪ ﺑﻮد و هﺮﭼﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻘﻮل ﺑﻮد ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺑﺨﻮرد ﭘﺲ در اوراق اﺷﺠﺎر اﻓﺘﺎد و هﺮﭼﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﺗﻤﺎم ﺑﺨﻮرد و ﺁﻧﮕﺎﻩ در ﺧﻠﻮت رﻓﺖ و ﭼﻮن هﻴﭻ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد و ﻃﺎﻗﺘﺶ ﺑﺮﺳﻴﺪ در‬ ‫ﺧﻠﻮت وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻴﺦ ﻗﺪس ﺳﺮﻩ ﺑﻪ ﻧﻮر وﻻﻳﺖ ﺑﺪاﻧﺴﺖ در ﺟﺎﻣﻊ ﮐﻪ او ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺷﺪﻩ ﭼﻮن ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﮐﺮد و از اﺳﺘﺮ ﻓﺮود ﺁﻣﺪ ﺻﻼح ﺧﺎدم‬ ‫را ﻓﺮﻣﻮد ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﻻﻳﻨﻘﻄﻊ ﻣﺄﮐﻮﻻت ﺟﻬﺖ ﺁﻧﮑﺲ ﻣﺮﺗﺐ داري ﺑﻴﺎ در ﺧﻠﻮت او را ﺑﺒﻴﻦ و دﺳﺖ ﺻﻼح ﮔﺮﻓﺖ و در ﺧﻠﻮت ﺑﺮد‬ ‫ﺁﻧﮑﺲ را دﻳﺪﻧﺪ در ﮐﻨﺞ ﺧﻠﻮت و اﺳﻨﺎد ﺑﻪ دﻳﻮار ﮐﺮدﻩ و ﮐﻒ ﺳﺒﺰ در دهﺎن ﺁوردﻩ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ‪ .‬ﺷﻌﺮ‪:‬‬ ‫ﻣﺮدن ﻋﺎﺷﻘﺎن ﻧﮑﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎن ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺻﻔﻮﻩ اﻟﺼﻔﺎ‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن داﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻲ در ﺳﻔﺮي ﮐﻪ از ﮔﻴﻼن ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺸﺘﻪ در اﻳﻦ ﻓﺮودﮔﺎﻩ و ﺁن‬ ‫ﻓﺮودﮔﺎﻩ ﭘﺮﺧﻮارﻳﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬و اﻳﻦ ﮐﺎر ﮐﻪ ﺑﺪﻧﻤﺎ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﺷﻴﺦ ﺑﺠﺎي ﺁﻧﮑﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬هﺮ ﺁدﻣﻲ از اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺖ‬ ‫و ﺟﺎي ﻧﮑﻮهﺶ ﻧﻴﺴﺖ«‪ ،‬ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ را واداﺷﺘﻪ ﮐﻪ رﻧﮕﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ داﺳﺘﺎن دهﺪ و ﺁن ﭘﺮﺧﻮرﻳﻬﺎ را ﺣﺎﻟﻲ از ﺣﺎﻟﻬﺎي ﺻﻮﻓﻲ ﺑﻠﮑﻪ رازي از‬ ‫رازهﺎي ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي واﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺁن دروغ را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﮔﻔﺘﻪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮐﺴﺎﻧﻲ از ﭘﻴﺮوان ﺑﺮاي اﺳﺘﻮاري ﺁن دروﻏﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺁﻧﺎن ﭼﻨﺪان در ﺑﻨﺪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰهﺎ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ در »اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ« ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ دو ﮐﻮدﮐﻲ از اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮدﻩ ﺑﻮدﻩ و ﺷﻴﺦ ﺧﻮدﺧﻮاﻩ‬ ‫ﺁن را ﺑﺨﻮد هﻤﻮار ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪﻩ و ﺑﺎ ﺁن ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ واﻻﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دادﻩ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ رﻧﮕﻲ ﺑﻪ ﺁن زدﻩ و ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ از ﻣﺎ ﻳﺎدﮔﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و دو دﺳﺘﻨﺒﻮﻳﻪ ﺷﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن اﺑﻮد »از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﺪاﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻴﺎﻳﺪ«‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﻧﺸﺎن دﻳﮕﺮ از ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ رواﻧﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ و درﻳﻮزﻩ ﮔﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﺷﺎن دﻳﺪﻳﻢ ﺁﻧﺎن ﮔﺪاﻳﻲ‬ ‫را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ از ﺁن ﻧﺎن ﻣﻲ ﺧﻮردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁن را ﻳﮑﻲ از راهﻬﺎي ﺳﺨﺘﻲ ﮐﺸﻲ )رﻳﺎﺿﺖ( ﺷﻤﺎردﻩ ﻧﻴﮑﺶ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺷﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ »ﻧﻔﺲ« اﺳﺖ و ﺁن را ﺑﻪ ﻳﮑﺒﺎر ﺧﻮار ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﻲ ﮐُﺸﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺮان ﺻﻮﻓﻲ ﺟﺎن و روان )ﻳﺎ ﺑﮕﻔﺘﺔ ﺧﻮدﺷﺎن‪ :‬ﻧﻔﺲ و روح( را درهﻢ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮاهﺎﮐﻬﺎي ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﮔﺰاردﻩ اﻧﺪ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا در ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺁدﻣﻲ ﺁﻧﭽﻪ ﮔﺪاﻳﻲ را ﺑﺪ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ و از ﺁن ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻲ زﻧﺪ‪» ،‬روان« اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روان اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻲ ﭘﺴﻨﺪد ﮐﻪ ﺁدﻣﻲ در ﺟﻠﻮ‬ ‫دﻳﮕﺮان ﮔﺮدن ﮐﺞ ﮐﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺧﻮار ﮔﺮداﻧﺪ و ﭼﻴﺰي ﺧﻮاهﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﻧﻪ »ﺟﺎن« )ﻳﺎ ﻧﻔﺲ( را از ﮔﺪاﻳﻲ رﻣﺸﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺁن را ﺑﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮐﻪ »ﻧﻔﺲ« را ﻣﺎﻧﻨﺪﻩ ﺳﮓ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ و در ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎهﺎ ﺁن را ﺳﮓ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮدي ﺑﻴﺎد ﺁورﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﮓ را از ﮔﺪاﻳﻲ ﺑﺎﮐﻲ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ﭘﻴﺸﻪ اوﺳﺖ‪ .‬ﺁن ﺁدﻣﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺁدﻣﻲ ﭘﺎﮐﺮوان ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ﮔﺮدن ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﮔﺰاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮔﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮدﺷﺎن »ﻧﻔﺲ« را ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻴﮑﺎر ﭼﺮا ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ؟! ﺁﻳﺎ ﺁﻧﻬﻢ ﺑﺮاي ﮐﺸﺘﻦ »ﻧﻔﺲ« ﻣﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻩ؟! ﺁﻳﺎ ﺑﻴﮑﺎر زﻳﺴﺘﻦ و ﭼﺸﻢ ﺑﺪﺳﺖ دﻳﮕﺮان دوﺧﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ و درﻳﻮزﻩ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اي ﺟﺰ ﻧﺎﭘﺎﮐﻲ و ﺳﺴﺘﻲ روان ﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ‬ ‫داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ را ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺷﺪﻩ اش اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺧﻮد را از ﮐﺎر و ﭘﻴﺸﻪ دور داﺷﺘﻪ و ﻳﮏ دﺳﺘﻪ از‬ ‫دروﻳﺸﺎن ﮔﺮدن ﺳﺘﺒﺮ را ﺑﺴﺮ ﺧﻮد ﮔﺮد ﺁوردﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﮑﺎري و ﻳﺎوﻩ ﺑﺎﻓﻲ روز ﻣﻴﮕﺰاردﻩ اﻧﺪ و از ﺑﺎزارﻳﺎن ﺧﻮردﻧﻴﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ واﻣﺪار ﻣﻲ‬ ‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﺳﭙﺲ از اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﮕﺮ و از ﺁن ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻨﺎم ﺁﻧﮑﻪ وام ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ اﻳﻢ ﭘﻮل ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻳﮑﻲ ﻧﻤﻲ دادﻩ ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻴﻤﺶ ﻣﻲ دادﻩ اﻧﺪ و ﺑﺪﮔﻮﺋﻴﻬﺎ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻳﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﮐﺎرهﺎي اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫هﻢ در ﺁﻧﻮﻗﺖ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺎ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ )ﻗﻪ( ﺑﻪ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺑﻮد ﺣﺴﻦ ﻣﻮدب ﮐﻪ ﺧﺎدم ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﺑﻮد از هﺮﮐﺴﻲ ﭼﻴﺰي وام ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺑﺮ دروﻳﺸﺎن‬ ‫ﺧﺮج ﮐﺮدﻩ و ﭼﻴﺰي دﻳﺮﺗﺮ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺁﻣﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﺮوز ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﺁﻣﺪﻩ ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻦ ﻣﻮدب را ﮔﻔﺖ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ درﺁﻳﻨﺪ‬ ‫ﺣﺴﻦ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ و اﻳﺸﺎن را درﺁورد ﭼﻮن درﺁﻣﺪﻧﺪ در ﭘﻴﺶ ﺷﻴﺦ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻨﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻮدک ﻃﻮاف ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﺑﮕﺬﺷﺖ و ﻧﺎﻃﻒ ﺁواز‬ ‫ﻣﻲ داد ﺷﻴﺦ ﮔﻔﺖ ﺁﻧﭽﻪ دارد ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﮐﺶ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﮐﺸﻴﺪ و ﭘﻴﺶ ﺷﻴﺦ و ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﻬﺎد ﺗﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدﻧﺪ ﺁن ﮐﻮدک ﻃﻮاف ﮔﻔﺖ زر ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻴﺦ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻳﺪ ﻳﮏ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻮد دﻳﮕﺮ ﺑﺎر ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮد ﺷﻴﺦ ﮔﻔﺖ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻳﺪ ﺳﻮم ﺑﺎر ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮد ﺷﻴﺦ هﻤﺎن ﺟﻮاب داد ﺁن ﮐﻮدک ﮔﻔﺖ اﺳﺘﺎد ﻣﺮا‬ ‫ﺑﺰﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ اﻳﺴﺘﺎد در ﺣﺎل ﮐﺴﻲ از در ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ در ﺁﻣﺪﻩ و ﺻﺮﻩ زر در ﭘﻴﺶ ﺷﻴﺦ ﺑﻨﻬﺎد و ﮔﻔﺖ ﻓﻼن ﮐﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ دﻋﺎ ﻳﺎد دار ﺷﻴﺦ ﺣﺴﻦ ﻣﻮدب را ﮔﻔﺖ ﺑﺮﮔﻴﺮ و ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺎن ﺗﻌﺮﻗﻪ ﮐﻦ و ﺑﺮ ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎن ﺣﺴﻦ زر را ﺑﮕﺮﻓﺖ و هﻤﻪ را ﺑﺪاد و‬ ‫زر ﻧﺎﻃﻒ ﺁن ﮐﻮدک ﺑﺪاد ﮐﻪ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ و هﻴﭻ ﭼﻴﺰ در ﻧﺒﺎﻳﺴﺖ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻣﺪ ﺷﻴﺦ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ زر در ﺑﻨﺪ اﺷﮏ اﻳﻦ ﮐﻮدک ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﻧﻴﮏ اﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪ :‬از ﮐﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎري وام ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻮردﻩ و ﺁﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻠﺒﮑﺎري ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺑﺠﺎي ﺁﻧﮑﻪ در‬ ‫ﭘﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﻃﻠﺒﻬﺎي ﺁﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ در ﺑﻨﺪ ﺷﮑﻢ ﭼﺮاﻧﻲ ﺑﻮدﻩ و ﺑﻲ ﺁﻧﮑﻪ ﭘﻮﻟﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺴﺮ ﭘﺎﮔﺮدي را ﮐﻪ ﺧﻮردﻧﻲ )ﻧﺎﻃﻒ( ﻣﻲ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺁواز‬ ‫دادﻩ و هﺮﭼﻪ داﺷﺘﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ دروﻳﺸﺎن ﺧﻮردﻩ و ﭼﻮن ﭘﺴﺮ ﭘﻮل ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﭘﺎﺳﺦ دادﻩ‪» :‬ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻳﺪ« و او از ﺗﺮس ﮐﺘﮏ اﺳﺘﺎد ﺧﻮد ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ‬ ‫اﻓﺘﺎدﻩ ﺗﺎ از ﺁن ﻣﻴﺎن ﮐﺴﻲ رﺳﻴﺪﻩ و ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺁوردﻩ‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﮐﺎري ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺴﺘﻲ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺷﮑﻢ ﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺧﻴﺮﻩ روﻳﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﺘﻮان داد‪،‬‬ ‫»ﻣﻌﺠﺰﻩ«اي از ﺁن ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪» :‬هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ و هﻴﭻ ﭼﻴﺰ در ﻧﺒﺎﻳﺴﺖ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ زر در ﺑﻨﺪ اﺷﮏ اﻳﻦ ﮐﻮدک‬ ‫ﺑﻮدﻩ«‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرهﺎي ﺷﻴﺦ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ را ﺧﺪا راﻩ ﻣﻲ ﺑﺮدﻩ و ﺁن ﭘﻮل را ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻲ رﺳﺎﻧﺪ ‪.‬وﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺁن ﮐﻮدک‬ ‫اﺷﮑﻲ ﻓﺮو رﻳﺰد‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻢ ﭼﺮاﻧﻴﻬﺎي ﭘﺴﺖ ﺧﻮد ﭼﻪ رﺧﺘﻲ ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﭼﻪ ﮔﺴﺘﺎﺧﻴﻬﺎ ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻨﺎن‬ ‫رواﻧﻬﺎﺷﺎن ﭘﺎک ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ؟! ﭘﺲ اﮔﺮ ﭘﺎک ﻧﺒﻮدي ﭼﻪ ﮐﺎرهﺎ ﮐﺮدﻧﺪي؟!‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي از ﻧﺎﭘﺎﮐﻲ رواﻧﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻴﺎورم‪ .‬ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﻮﻟﻮي« در زﻣﺎن ﻣﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﮔﺮد ﺻﻔﻲ ﻋﻠﻴﺸﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ )و ﮔﻮﻳﺎ اﮐﻨﻮن‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اوﺳﺖ(‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻳﮏ ﻣﺜﻨﻮي در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻋﺎﻟﻢ و ﺁدم« ﺳﺮودﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪﻩ‪ .‬ﻣﻦ دو ﺷﻌﺮ از ﺁن ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲ دارم ﮐﻪ در‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺗﻴﻤﻮر ﻟﻨﮓ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫رأﻳـﺖ ﺗﻴﻤـﻮر ﺷـﻪ ﮔــﻮرﮔــﺎن ﭼـﻮن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺷﺪ ﻋﻠﻢ داﺳﺘﺎن‬ ‫ﺣﮑﻤﺶ از اﻳﻮاﻧﮕﻪ ﮐﻴﻬﺎن ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻌـﺪﻟﺘﺶ زﺁدم و ﺣﻴﻮان ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﭼﻠﻪ هﺎ ﺑﺴﺮ ﺑﺮدﻩ و »ﻣﻘﺎﻣﺎت« ﭘﻴﻤﻮدﻩ اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺗﻴﺮﮔﻲ روان اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻴﻤﻮر ﺧﻮﻧﺨﻮار ﭘﺲ از ﺷﺸﺼﺪ ﺳﺎل ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻴﻤﻮري ﮐﻪ در اﺳﭙﻬﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﮐﺸﺘﺎر داد و هﻔﺘﺎد هﺰار ﺳﺮ ﺧﻮاﺳﺖ و در ﺑﻐﺪاد از ﺳﺮهﺎي ﮐﺸﺘﮕﺎن ﻣﻨﺎرﻩ‬ ‫هﺎ اﻓﺮاﺷﺖ اﻳﻦ از »ﻣﻌﺪﻟﺖ« او ﺳﺨﻦ ﻣﻲ راﻧﺪ و ﺁن را از »ﺁدم و ﺣﻴﻮان« ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺴﻲ ﮐﻪ رواﻧﺶ ﭘﺎک اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ از ﺳﺘﻢ ﺑﻴﺰار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺪاﻳﻲ روان از ﺟﺎن در هﻤﻴﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ روان ﺧﻮاهﺎي دادﮔﺮي و ﺁﺑﺎداﻧﻲ و دﻟﺴﻮزﻳﺴﺖ‬ ‫و از ﺳﺘﻢ و وﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻴﺰار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﻲ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﻧﺎﭘﺎک رواﻧﺴﺖ ﮐﻪ از ﺁﻧﻬﻤﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاري هﺎي ﺗﻴﻤﻮر ﭘﺮواﻳﺶ ﻧﺒﻮدﻩ و ﺑﻪ ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﺎﻧﻪ درﺑﺎرﻩ ﺁن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫************************************************‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﻮﻓﻴﺎن از دروغ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎﮐﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫ﻳﮏ ﮐﺎر زﺷﺖ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮐﻪ ﺁﻟﻮدﮔﻲ رواﻧﻬﺎي اﻳﺸﺎن را ﻧﻴﮏ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﺎري ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﮔﺮداﻧﻴﻢ ﺑﻴﺒﺎﮐﻴﺸﺎن در دروﻏﮕﻮﻳﻲ و‬ ‫دروﻏﺴﺎزي ﺑﻮدﻩ‪ .‬ﺁﻧﺎن ﺗﻮ ﮔﻮﻳﻲ دروغ را ﺑﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎﮐﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن اﻧﺒﺎن دروغ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻦ از ﺳﺮﮔﺬﺷﺘﻬﺎ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي دروغ و از ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﮔﺰاﻓﻪ ﺁﻣﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺮاﭘﺎ ﻻف ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﭘﺮدازم ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺪهﺎ ﺳﺎت )ﺻﻔﺤﻪ( را‬ ‫ﭘُﺮ ﮔﺮداﻧﻢ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﺗﻨﻬﺎ از ﻳﮏ رﺷﺘﻪ از دروﻏﻬﺎي ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﭘﺮدازم‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ ﭘﻴﺎﭘﻲ ﮐﺎرهﺎي ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﻲ )ﻳﺎ ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‪» :‬ﮐﺮاﻣﺎت«( از ﭘﻴﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮد ﻳﺎد ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺮان ﺻﻮﻓﻲ ﺑﻪ »ﺁﺋﻴﻦ ﺳﭙﻬﺮ« ﭼﻴﺮﻩ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺁﻧﺮا ﺑﻬﻢ زﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎي ﺑﻴﺮون از ﺁن‬ ‫ﺁﺋﻴﻦ‪ ،‬از راﻩ رﻓﺘﻦ ﺑﺮ روي ﺁب‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻮران و ﮔﻴﺎهﺎن‪ ،‬و ﺁﮔﺎهﻲ دادن از ﻧﺎﭘﻴﺪا‪ ،‬زر ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺧﺎک‪ ،‬ﮔﻮهﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺳﻨﮓ‪،‬‬ ‫ﺑﻬﺒﻮد دادن ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎران‪ ،‬زﻧﺪﻩ ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻣﺮدﻩ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻳﮏ ﭼﻴﺰ ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮاﻳﻲ در ﻧﺰد ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و ﺻﺪهﺎ داﺳﺘﺎن از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺷﮕﻔﺖ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﺋﻲ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻋﺎﻣﻴﺎن »دروﻏﻬﺎي ﺷﺎﺧﺪار« ﻧﺎم داد‪ .‬اﻳﻨﮏ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻳﺎد ﻣﻲ ﮐﻨﻢ‪:‬‬ ‫»ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﻲ در ﻣﻴﻬﻨﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﭼﻨﺪ روز ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻧﺨﻮردﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﮏ هﻔﺘﻪ زﻳﺎدت ﺑﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺣﺴﻦ را ﮔﻮﺷﺖ‬ ‫ﻣﻴﺴﺮ ﻧﮕﺸﺖ و ﺟﻤﻊ را ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و ﻇﺎهﺮ ﻧﻤﻲ ﮐﺮدﻧﺪ روزي ﺷﻴﺦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺟﻤﻊ در ﺧﺪﻣﺖ او ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ از دروازﻩ راﻩ‬ ‫ﻣﺮو ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺑﺎﻻي زﻋﻘﻞ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻣﺮو هﺴﺖ و ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ذﮐﺮ ﺁن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و هﺮوﻗﺖ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ را ﻗﺒﻀﻲ ﺑﻮدي ﺁﻧﺠﺎ‬ ‫رﻓﺘﻲ ﭼﻮن ﺷﻴﺦ ﺑﺮﺁن ﺑﺎﻻ ﺷﺪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد وﺳﺎﻋﺘﻲ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮد ﺁهﻮﻳﻲ از ﺻﺤﺮا ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪ و رو ﺳﻮي ﺷﻴﺦ ﮐﺮد ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺷﻴﺦ ﺁﻣﺪ و در زﻣﻴﻦ‬ ‫اﻓﺘﺎد و در زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺸﺖ و ﺷﻴﺦ را ﺁب از ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﭼﮑﻴﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁهﻮ هﻤﭽﻨﺎن در ﺧﺎک ﻣﻲ ﻏﻠﻄﻴﺪ ﭘﺲ ﺷﻴﺦ رو ﺑﻪ ﺟﻤﻊ‬ ‫ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ داﻧﻴﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺁهﻮ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺁﻣﺪﻩ ام ﺗﺎ ﺧﻮد ﻓﺪاي اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ ﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﻓﺮاﻏﺖ دل ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد و ﻣﺎ ﻣﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﻴﻢ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان داري و اﻟﺤﺎح ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﺷﻴﺦ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ ﻧﻌﺮﻩ هﺎ زدﻧﺪ و ﺣﺎﻟﺘﻬﺎ رﻓﺖ و ﺁن ﺁهﻮ هﻤﭽﻨﺎن در‬ ‫ﺧﺎک ﻣﻲ ﻏﻠﻄﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻴﺦ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ اﺷﺎرت ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ اﻳﻦ را ﺑﻪ دﮐﺎن ﺳﻌﺪ ﻗﺼﺎب ﺑﺮ و ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎردي ﺗﻴﺰ ﺳﺮ اﻳﻦ ﺁهﻮﻳﮏ را ﺑﺴﻤﻞ‬ ‫ﮐﻦ و اﻣﺸﺐ ﺻﻮﻓﻴﺎن را ﭼﻴﺰي ﺑﺴﺎز‪ .‬ﺣﺴﻦ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﺷﺎرت ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﺑﺠﺎي ﺁورد و ﺁﻧﺸﺐ ﺟﻤﺎﻋﺖ از ﮔﻮﺷﺖ ﺁهﻮ ﺑﻴﺎﺳﻮدﻧﺪ )اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ(‬ ‫‪«.‬‬ ‫»ﻧﻘﻠﺴﺖ ﮐﻪ روزي ﻳﮑﻲ درﺁﻣﺪ و از ﺣﻴﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺷﻴﺦ )ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ( ﺟﻮاب داد ﺁﻧﮑﺲ ﺁب ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدي درﺁﻣﺪ ﺁﺑﻲ زرد دﻳﺪ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﮔﻔﺖ ﻳﺎ‬ ‫ﺷﻴﺦ اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﮑﻲ از در درﺁﻣﺪ و ﺳﺌﻮاﻟﻲ از ﺣﻴﺎ ﮐﺮد و ﻣﻦ ﺟﻮاب دادم ﻃﺎﻗﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺁب ﺷﺪ از ﺷﺮم )ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء(‪«.‬‬ ‫»وﻗﺘﻲ راﺑﻌﻪ ﻋﺪوﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺣﺞ در ﺑﺎدﻳﻪ ﻣﻲ رﻓﺖ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎدﻳﻪ ﺧﺮ ﺑﻤﺮد و ﻣﺮدﻣﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺗﻮ ﻣﺎ ﺑﺮدارﻳﻢ ﮔﻔﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮوﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻮﮐﻞ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ام‪ .‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ راﺑﻌﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﻬﻲ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﻮرﺗﻲ ﻏﺮﻳﺐ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪي‬ ‫ﭘﺲ در ﻣﻴﺎن راﻩ ﺧﺮ ﻣﺮا ﻣﺮگ دادي و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬاﺷﺘﻲ ‪.‬هﻨﻮز اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺗﻤﺎم ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺮ ﺑﺠﻨﺒﻴﺪ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و راﺑﻌﻪ‬ ‫ﺑﺎر ﺑﺮ وي ﻧﻬﺎد و ﺑﺮﻓﺖ )ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء(‪«.‬‬

‫»ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﻲ دﻳﮕﺮ راﺑﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﻴﺮﻓﺖ در ﻣﻴﺎن راﻩ ﮐﻌﺒﻪ را دﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل او ﺁﻣﺪ‪ .‬راﺑﻌﻪ ﮔﻔﺖ ﻣﺮا رب اﻟﺒﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺖ ﭼﻪ‬ ‫ﮐﻨﻢ )ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء(‪«.‬‬ ‫»ﻧﻘﻞ اﺳﺖ از اﺑﺮاهﻴﻢ ادهﻢ ﮐﻪ روزي ﺑﺮ ﻟﺐ دﺟﻠﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﺧﺮﻗﻪ ژﻧﺪﻩ ﺧﻮد ﭘﺎرﻩ ﻣﻲ دوﺧﺖ‪ .‬ﺳﻮزﻧﺶ در درﻳﺎ اﻓﺘﺎد ﮐﺴﻲ از او‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﮑﻲ ﭼﻨﺎن از دﺳﺖ ﺑﺪادي ﭼﻪ ﻳﺎﻓﺘﻲ ‪.‬اﺷﺎرت ﮐﺮد ﺑﻪ درﻳﺎ ﮐﻪ ﺳﻮزﻧﻢ ﺑﺎز دهﻴﺪ هﺰار ﻣﺎهﻲ از درﻳﺎ ﺑﺮﺁﻣﺪ ﮐﻪ هﺮﻳﮏ ﺳﻮزﻧﻲ‬ ‫زرﻳﻦ ﺑﻪ دهﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺑﺮاهﻴﻢ ﮔﻔﺖ ﺳﻮزن ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاهﻢ ﻣﺎهﻴﮑﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺮﺁﻣﺪ ﺳﻮزن او ﺑﻪ دهﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮔﻔﺖ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﮐﻪ ﻳﺎﻓﺘﻢ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪن ﻣﻠﮏ ﺑﻠﺦ اﻳﻨﺴﺖ دﻳﮕﺮهﺎ را ﺗﻮ ﻧﺪاﻧﻲ )ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء(‪«.‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي در ﻣﺜﻨﻮي داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﮔﺎهﻲ ﻣﺴﺘﺎﻧﻪ »ﺳﺒﺤﺎﻧﻲ ﻣﺎ اﻋﻈﻢ ﺷﺄﻧﻲ« ﮔﻔﺘﻲ ﻳﮑﺒﺎر ﺷﺎﮔﺮدان اﻳﻦ را ﺑﻪ او‬ ‫ﺧﺮدﻩ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﮔﻔﺘﻢ ﺷﻤﺎ ﮐﺎردهﺎ را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺰﻧﻴﺪ و ﻣﺮا ﺑﮑﺸﻴﺪ«‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﭼﻮن ﺑﺎز ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺳﺨﻨﻲ ﮔﻔﺖ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرهﺎ را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و دﻳﻮاﻧﻪ وار ﺑﻪ ﺟﺎن او اﻓﺘﺎدﻧﺪ وﻟﻲ‪:‬‬ ‫هﺮﮐﻪ اﻧـﺪر ﺷﻴﺦ ﺗﻴﻐـﻲ ﻣﻲ ﺧﻠﻴﺪ ﺑﺎژﮔـﻮﻧﻪ او ﺗـﻦ ﺧـﻮد ﻣـﻲ درﻳـﺪ‬ ‫ﻳﮏ اﺛـﺮ ﻧﻲ ﺑﺮ ﺗـﻦ ﺁن ذو ﻓﻨـﻮن و ﺁن ﻣﺮﻳﺪان ﺧﺴﺘﻪ در ﻏﺮﻗﺎب ﺧﻮن‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ هﻨﻮز ﭼﻨﺪان ﺑﻲ ﺁﺑﺮو ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﻳﻢ ﺑﮕﺮدﻳﻢ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي رﺳﻮاي ﺁﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎﻳﻲ هﺴﺖ ﮐﻪ هﺮﮐﺲ از ﺧﻮاﻧﺪﻧﺶ‬ ‫ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪﻩ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﻴﺶ ﮐﺘﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ درﺑﺎرﻩ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﮔﻴﻼﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ام ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻳﺎدم ﻣﺎﻧﺪﻩ‪» :‬ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﮔﺮد ﺳﺮ ﺷﻴﺦ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﺷﻴﺦ ﭘﺮک ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻴﺪﻩ و ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬دوازدﻩ ﻣﺎﻩ هﺮﻳﮑﻲ از ﺷﻴﺦ دﺳﺘﻮر ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻓﺮا ﻣﻲ رﺳﻴﺪﻩ«‪ .‬ﻧﻮادﻩ اش ﮔﻔﺘﻪ ‪»:‬ﻣﻦ ﺑﺎرهﺎ ﻣﺎﻩ را دﻳﺪﻣﻲ ﺑﻪ روﻳﻪ ﺟﻮاﻧﻲ ﻳﺎ ﭘﻴﺮي ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺷﻴﺦ ﺁﻣﺪي و ﭘﺮک)اﺟﺎزﻩ( ﻃﻠﺒﻴﺪي‪«.‬‬ ‫»روزي ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺁﮔﺎهﻲ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻼن ﭘﻴﺮو ﻣُﺮدﻩ‪ .‬ﺷﻴﺦ در ﺧﺸﻢ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺰراﺋﻴﻞ ﺑﻲ ﭘﺮک ﺧﻮاﺳﺘﻦ از او ﺟﺎن ﭘﻴﺮوش را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ .‬در زﻣﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﭘﺮﻳﺪ و ﺟﻠﻮ ﻋﺰراﺋﻴﻞ را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺧﺸﻢ ﻟﮕﺪي اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﺷﻴﺸﻪ رواﻧﻬﺎ ﮐﻪ در دﺳﺖ ﻋﺰراﺋﻴﻞ ﻣﻲ ﺑﻮد ﺧﻮرد و ﺁن ﺷﻴﺸﻪ‬ ‫ﺷﮑﺴﺘﻪ هﻤﻪ رواﻧﻬﺎ ﺁزاد ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ در ﺁﻧﺮوز ﻣﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ هﻤﻪ زﻧﺪﻩ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﻳﮏ رﺷﺘﻪ از دروﻏﻬﺎي ﺁﻧﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﮐﺴﻲ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺑﻠﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪﻩ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ »ﭼﻮن ﺑﻪ ﻓﻼن ﺷﻴﺦ ارادت ﻣﻲ ورزﻳﺪ ﺷﻴﺦ ﺁن ﻣﻠﮏ ﺑﻪ او دادﻩ«‪ .‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن از ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪهﺎ ﺳﻮدﺟﻮﺋﻲ هﺎي ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﻐﺮل و ﺑﺮادراﻧﺶ ﮐﻪ ﺑﺎرهﺎ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺴﻌﻮد ﻏﺰﻧﻮي و ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺟﻨﮓ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺁن ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﺑﺰرگ را ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻣﺎ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ روزي ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و ﺷﻴﺦ ﺳﺮﺑﺮﺁوردﻩ و ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﻪ ﭼﻐﺰي دادﻳﻢ‪ ،‬ﻋﺮاق را ﺑﻪ ﻃﻐﺮل‬ ‫دادﻳﻢ‪ «...‬و در ﺳﺎﻳﻪ هﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺁن ﭘﺎدﺷﺎهﻲ را ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻻف ﮐﺸﻮر دهﻲ و ﺗﺎج دهﻲ از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﭼﻨﺪان رﻳﺸﻪ دار ﺑﻮدﻩ و ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﮐﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻴﺮازي ﮐﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﺎن‬ ‫را دﺳﺘﻪ »ﺧﺪاﺟﻮﻳﺎﻧﻲ« در ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﺸﺎن دهﺪ و هﺮﭼﻪ ﺁﻧﺎن درﺑﺎرﻩ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ اﻳﻦ درﺑﺎرﻩ ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﺎن )ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮدﺷﺎن رﻧﺪان‬ ‫د ِر ﻣﻴﮑﺪﻩ( ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻪ)‪ (٧١‬هﻤﺎن ﺗﺎج دهﻲ را ﻧﻴﺰ ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺮ در ﻣﻴﮑﺪﻩ رﻧﺪان ﻗﻠﻨﺪر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺘﺎﻧﻨﺪ و دهﻨﺪ اﻓﺴﺮ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﻲ‬ ‫ﮐﺎر اﻳﻦ ﻻف ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪﻩ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ در زﻣﺎن ﻣﺎ ﺷﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ ﺧﻮد را از ﺁن ﺑﻲ ﺑﻬﺮﻩ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ و ﻣﺎ درﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ رﺿﺎﺷﺎﻩ ﭘﻬﻠﻮي و ﮐﺎرهﺎﻳﻲ ﮐﻪ او در اﻳﺮان ﮐﺮدﻩ هﻤﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺮواﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺷﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ از هﻨﺪ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر داﺷﺘﻪ و ﺳﻔﺮي‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻮﺷﻬﺮ ﮐﺮدﻩ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺧﻮد ﺟﻤﻠﻪ هﺎي ﮐﺘﺎب را ﺑﻴﺎورﻳﻢ ‪.‬درﺑﺎرﻩ »ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ و ﻣﻌﺠﺰات ﺷﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ« ﺑﻪ ﺳﺨﻦ درازي‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻳﮑﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﺮداﻓﺮد واﺿﺢ و ﺁﺷﮑﺎر و ﻇﺎهﺮ و ﻣﺒﺮهﻦ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ از وﻗﻮع ﺁن در ﺗﻔﮑﺮ و ﺣﻴﺮﺗﻨﺪ وﻟﻲ‬ ‫هﻴﭽﮑﺲ از اﺻﻞ ﺁن ﻣﺨﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ وﺿﻊ ﺣﺎﻟﻴﻪ و ﺗﺮﻗﻲ اﻣﺮوزﻩ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﻳﺮان و اﻧﻘﺮاض ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ و ﺗﺸﮑﻴﻞ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﭘﻬﻠﻮي و ﻧﺼﺐ‬ ‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت رﺿﺎﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ و اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺧﺪﻣﺘﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ ﺑﻌﺪ از وﺻﻞ اﻟﻬﻲ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ اﻧﺠﺎم داد و از‬ ‫ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺁن هﻢ ﺳﻔﺮي ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ اﻳﺮان )ﺑﻨﺪر ﺑﻮﺷﻬﺮ( رﻓﺘﻪ و ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﺗﺒﺎع و ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﮔﺮدش و‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺮت اﻳﺮان ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻮﺷﻬﺮ و اﻗﺎﻣﺖ ﭼﻨﺪ روزي در ﺁﻧﺠﺎ اداﻣﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت را ﻣﻮﻗﻮف ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺎز ﻣﺮاﺟﻌﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﺮاﺟﻌﺖ و ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺳﺒﺐ و ﺟﻬﺘﻲ ﻇﺎهﺮًا ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ﻓﻘﻆ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺴﺎﻓﺮت و ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ از روي اﺷﺎرﻩ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻓﻘﻂ اﺟﺮاي ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺰرﮔﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻼت ﮐﺎﻣﻠﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ از روي اﺑﻬﺎم ﻣﻲ ﮔﻔﺖ داﻧﻪ ﮐﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪ و‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ و اﺛﺮ ﺁن هﻢ ﺑﺰودي ﻣﻌﻠﻮم و واﺿﺢ ﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ از هﻤﺎن ﺗﺎرﻳﺦ اوﺿﺎع اﻳﺮان ﺑﻬﻢ ﺧﻮردﻩ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮐﺎﻣﻠﻲ در اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻤﻠﮑﺘﻲ روي دادﻩ و روزﺑﺮوز وﺿﻌﻴﺖ رو ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮدي ﮔﺬارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل اﻣﺮوزي رﺳﻴﺪ‪.« ...‬‬ ‫درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ در ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ دروﻏﺴﺖ از هﺮ راهﻲ ﮐﻪ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﮐﺎرهﺎﺋﻴﺴﺖ‬ ‫»ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﻲ«‪.‬‬

‫اﮔﺮ از راﻩ دﻳﻦ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﮐﺎرهﺎي ﺟﻬﺎن ﺁﺋﻴﻨﻲ ﻧﻬﺎدﻩ و ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺮون از ﺁﺋﻴﻦ ﺁن ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺮي ﮐﻪ ﻣﺮدﻩ ﺑﻪ ﺧﻮاهﺶ ﮐﺴﻲ زﻧﺪﻩ‬ ‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز ﮐﺴﻲ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﺮد ﺳﺮ ﮐﺴﻲ ﺑﭽﺮﺧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎهﻴﻬﺎ از زﻳﺮ ﺁب‬ ‫ﺑﻪ دﻟﺨﻮاﻩ ﮐﺴﻲ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﻨﺪ و هﺮﻳﮑﻲ ﺳﻮزﻧﻲ زرﻳﻦ ﺑﻪ دهﺎن دارد‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻲ ﮐﺴﻲ را ﺑﻪ ﻳﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻦ در دل ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ‬ ‫رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﺪا ﺑﺎزﻳﭽﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ هﺮﮐﺴﻲ ﺑﺮاي هﻨﺮﻧﻤﺎﺋﻴﻬﺎي ﺧﻮد در ﺁن دﺳﺘﻲ ﺑﺮد و ﺁﻧﺮا دﻳﮕﺮ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ درﺑﺎرﻩ ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﻴﺴﻲ و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ هﻤﭽﻨﻴﻦ دروغ اﺳﺖ ‪.‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﻴﺴﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ هﺮ زﻣﺎن »ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﻲ )ﻣﻌﺠﺰﻩ(« از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫اﻧﺪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻧﺸﺎن دادﻩ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺮﺁن او ﮐﻪ در دﺳﺖ ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ از راﻩ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﺴﺖ و در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﭘﺎدﺁوازي از ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ راﺑﻌﻪ ﺧﺮ‬ ‫ﻣﺮدﻩ ﺧﻮد را زﻧﺪﻩ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺑﻮدي ﺁوازﻩ ﮐﺎرش ﺑﻪ هﻤﻪ ﺟﺎ اﻓﺘﺎدي و هﺰارهﺎ ﮐﺴﺎن ﺑﻪ دﻳﺪن او و ﺧﺮش ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪي و هﻤﻪ از ﺁن ﺁﮔﺎﻩ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪي‬ ‫و در ﺗﺎرﻳﺦ هﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪي‪ .‬هﻤﻴﻨﺴﺖ ﺣﺎل درﺑﺎرﻩ دﻳﮕﺮ ﮐﺎرهﺎ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ از دﻳﺪﻩ داﻧﺸﻬﺎ ﻧﮕﺮﻳﻢ هﻴﭻ ﮐﺎري در ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد و ﮐﺎرهﺎي ﺟﻬﺎن هﻤﻪ ﺑﻬﻢ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﮐﻪ از اﻓﺴﺮي ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎهﻲ رﺳﻴﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐﻮﺷﺸﻬﺎي ﺧﻮد او و ﭘﻴﺸﺎﻣﺪهﺎﻳﻲ از اﻳﺮان و اروﭘﺎ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬در ﺁن ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ از راﻩ ﺁزﻣﺎﻳﺶ درﺁﺋﻴﻢ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺁن هﻨﺮهﺎ )ﻳﺎ ﮐﺮاﻣﺘﻬﺎ( را ﭼﻨﺎن ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲ دهﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎي ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﺪ؟! در زﻣﺎن ﻣﺎ‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﮑﻲ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻣﺮدﻩ اي را زﻧﺪﻩ ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ هﻤﻪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﺁن ﻣﺮدﻩ ﺑﻤﺎﻧﺪ و راﻩ رود و زﺑﺎن هﻤﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻳﮑﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﮐﺎري ﻧﻤﻲ ﭘﺮدازد؟! ﭼﺮا ﺷﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ »ﻣﻌﺠﺰﻩ اي« ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲ دهﺪ؟! از اﻳﻨﻬﻢ ﻣﻲ ﮔﺬرﻳﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﺷﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﺑﺎ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاهﺪ هﻨﺪوﺳﺘﺎن را‬ ‫ﮐﻪ ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎﻩ اوﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻴﮑﻲ ﺁورد؟ !ﭼﺮا ﻧﻤﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻧﺠﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد رﺳﺎﻧﺪ؟! ﭘﺲ ﭼﺮا هﻤﻴﺸﻪ ﭼﻨﻴﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺎري را ﮐﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰد‬ ‫و ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﭘﻴﺮان ﺻﻮﻓﻲ ﺁن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮان ﺻﻮﻓﻲ ﮐﻪ »اﺳﻢ اﻋﻈﻢ« ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺧﺎک را زر و ﺳﻨﮓ را ﮔﻮهﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﭼﺮا دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫اﻧﺪ؟! ﭼﺮا واﻣﺪار اﻓﺘﺎدﻩ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ واﻣﻬﺎﺷﺎن را از اﻳﻦ و ﺁن ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻴﺪﻩ اﻧﺪ؟! در »اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ« ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ﮐﻪ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ از ﻳﮑﻲ از‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن ﭘﻮﻟﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﮐﻪ واﻣﻬﺎﻳﺶ را دهﺪ‪ ،‬و ﺁن ﺑﺰرگ ﻧﻮﻳﺪ دادﻩ وﻟﻲ ﺑﮑﺎر ﻧﺒﺴﺘﻪ و اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﺁﻣﺪﻩ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ ﺷﺒﻲ ﺁن‬ ‫ﺑﺰرگ را ﺳﮕﺎﻧﺶ دزدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﻴﺎد داﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮي اﻓﺘﺎدم ﮐﻪ هﻨﮕﺎﻣﻲ در ﮐﺘﺎﺑﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ام‪ ،‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﻋﺎﺑﺪي ﮔﻨﺪم ﺑﻪ‬ ‫ﺁﺳﻴﺎ ﺑﺮد‪ .‬ﺁﺳﻴﺎﺑﺎن ﮐﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ داﺷﺖ و ﺑﻪ او ﻧﭙﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻋﺎﺑﺪ در ﺧﺸﻢ ﺷﺪﻩ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﮔﻨﺪم ﻣﺮا زودﺗﺮ از ﺁن دﻳﮕﺮان ﺁرد ﻧﮑﻨﻲ ﻧﻔﺮﻳﻦ‬ ‫ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺧﺮت ﺳﻨﮓ ﮔﺮدد«‪ .‬ﺁﺳﻴﺎﺑﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺗﻮ را ﻧﺰد ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎهﻲ هﺴﺖ دﻳﮕﺮ ﭼﺮا ﺧﺮ ﻣﺮا ﺳﻨﮓ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻲ؟! ﭼﺮا ﺁن ﻧﮑﺮدﻩ‬ ‫اي ﮐﻪ دﻋﺎ ﮐﻨﻲ ﮔﻨﺪﻣﺖ ﺁرد ﮔﺮدد و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺁﻣﺪن ﺑﻪ ﺁﺳﻴﺎ ﻧﺪاري؟! «‬ ‫ﺟﺎي هﻴﭻ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺁن »ﮐﺮاﻣﺘﻬﺎ« هﻤﻪ دروﻏﺴﺖ و اﮔﺮ اﻧﮕﻴﺰة ﺁن ﺟﻮﺋﻴﻢ داﺳﺘﺎﻧﺶ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ راﻩ ﮐﺞ در ﻣﻲ‬ ‫ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ و ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ ﺑﺎ هﻤﻪ ﺗﻴﺮﮔﻲ روان و ﻣﻐﺰ ﮐﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ دﻋﻮي »ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا« ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﭼﻨﻴﻦ وا ﻣﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮي درﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺑﺴﻴﺎر واﻻﻳﻲ رﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺁﻧﮑﻪ دروغ را ﺑﻪ ﮐﺮﺳﻲ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫دﻋﻮي »ﮐﺮاﻣﺖ« ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ دروﻏﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﭘﻴﺮوي ﺑﺎﻳﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎردﻩ ﮐﻪ ﭘﻴﺮ ﺧﻮد را داراي ﭼﻨﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ واﻻ ﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺗﻮاﻧﺎي »ﮐﺮاﻣﺖ« دارد‪ ،‬و ﺑﺎز ﺑﺎﻳﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺷﻤﺎردﻩ ﮐﻪ از ﺁن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي‬ ‫دروﻏﻲ ﺑﺴﺎزد و ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎهﻲ ﮐﻪ ﺑﻨﻴﺎدش دروغ ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دروﻏﻬﺎ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺴﻮ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮐﻪ ﺑﻴﮑﺎر ﻧﺸﺴﺘﻪ و هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮاﻧﮕﺮان دوزﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﺮاﻣﺘﻬﺎي دروغ اﻓﺰارهﺎﻳﻲ در دﺳﺖ ﺁﻧﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻧﻴﺪن ﻳﺎ اﻣﻴﺪﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺁن ﺗﻮاﻧﮕﺮان ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪» .‬اﻳﻨﮑﻪ ﻓﻼن ﮐﺲ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻪ دروﻳﺸﻲ داد و ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ رﺳﻴﺪ«‪ ،‬ﻳﺎ »ﺑَﻬﻤﺎن ﮐﺲ ﺑﻪ‬ ‫دروﻳﺸﻲ ﭘﻮل ﻧﺪاد و ﭘﺴﺮش ﺟﻮاﻧﻤﺮگ ﮔﺮدﻳﺪ«‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪﻩ هﺎي اﻳﻨﻬﺎ اﻓﺰارهﺎي ﺑﺮﻧﺪﻩ اي ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮان ﭘﻨﺪار ﭘﺮﺳﺖ را ﺑﻪ ﭘﻮل دادن‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن را ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺁن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي دروغ واداﺷﺘﻪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ ﺗﺮ از اﻳﻨﻬﺎ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮔﺎﻣﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬ ‫ﮔﺰاردﻩ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دادن »ﻣﻌﺠﺰﻩ« و »ﮐﺮاﻣﺖ« در ﺁﻏﺎزهﺎي ﮐﺎر و در زﻣﺎن ﺧﺎﻣﻲ ﻳﮏ ﺻﻮﻓﻲ راهﺮو ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ‪.‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ﮐﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ رﻓﺖ و از ﺧﺎﻣﻲ درﺁﻣﺪ ﺑﻪ »ﮐﺮاﻣﺖ« ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﻓﺮو ﻧﻴﺎورد و ﺁﻧﺮا ﺷﺎﻳﺎي ﺧﻮد ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬از ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬در ﺑﺪاﻳﺖ اﺣﻮال ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺮاﻣﺎت و ﺁﻳﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪاد وﻟﻲ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺁﻳﺎت و ﮐﺮاﻣﺎت ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫راﻩ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺮوان ﺻﻮﻓﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﺑﻪ درد ﺧﻮدﻧﻤﺎﺋﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن از ﮐﺴﺎن »ﮐﺮاﻣﺎت« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ اﻳﻨﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﺗﺮي ﻓﺮوﺷﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﻳﻦ واﻧﻤﻮد را ﭘﻴﺶ ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ .‬از ﺁﻧﺴﻮ اﻳﻦ ﭘﺮدﻩ اي ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ روي ﻧﺎﺗﻮاﻧﻴﻬﺎي ﺧﻮد ﮐﺸﻨﺪ واﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﻲ‬ ‫»ﮐﺮاﻣﺘﻲ« ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ اي ﭘﻴﺶ ﺁورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ اداﻣﻪ ﻧﻤﻲ دهﻴﻢ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ هﺎ ﻳﮏ ﻧﺘﻴﺠﻪ روﺷﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﺮدان ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭘﺎک رواﻧﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﻧﺎﭘﺎﮐﻴﻬﺎي اﻳﺸﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ اﻧﺪازﻩ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ دﻟﻴﺮ و ﺑﻪ ﺧﺪا و دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺁن ﮔﺴﺘﺎخ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺧﻮش ﮔﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ از اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺎﺁﮔﺎهﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﮏ ﭼﻴﺰ ﺷﮕﻔﺖ ﺁﻧﮑﻪ ﮐﺘﺎب »اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ« ﮐﻪ ﭘﺮ اﺳﺖ از »ﻣﻌﺠﺰﻩ«هﺎي اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ و ﮐﺎرهﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﻨﺎم او ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‪ :‬ﺷﻴﺦ راز دل‬ ‫هﺮﮐﺴﻲ را ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﺮﺧﺲ ﻣﻴﺮﻓﺘﻪ در هﻮا ﻣﻲ ﭘﺮﻳﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻃﻐﺮل و ﺑﺮادراﻧﺶ را ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ‪ ...،‬در هﻤﺎن ﮐﺘﺎب ﺑﺎ ﺑﻮدن هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻴﺦ ﺁﻣﺪ و »ﮐﺮاﻣﺘﻲ« ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ دﻳﺪﻩ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺷﻴﺦ در ﺑﺮاﺑﺮ او درﻣﺎﻧﺪﻩ و ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺁوردﻩ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺁن داﺳﺘﺎن ﮔﻮاﻩ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﻲ ﺁورﻳﻢ‪:‬‬ ‫»اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ )ﮐﻪ ﻣﻘﺮي ﺷﻴﺦ ﻣﺎ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺑﻮد( ﮐﻪ در ﺁن وﻗﺖ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺑﻮد ﻳﮑﻲ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﮏ ﺷﻴﺦ درﺁﻣﺪ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺮدي ﻏﺮﻳﺒﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻬﺮ درﺁﻣﺪﻩ ام هﻤﻪ ﺷﻬﺮ ﺁوازﻩ ﺗﻮﺳﺖ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﮐﻪ او را ﮐﺮاﻣﺎت ﻇﺎهﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻳﮑﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻨﻤﺎي‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺁﻣﻞ ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﮏ ﺷﻴﺦ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس ﻗﺼﺎب‪ ،‬ﻳﮑﻲ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ واﻗﻌﻪ ﮐﻪ ﺗﻮ را اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﮏ ﺷﻴﺦ‬ ‫اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس درﺁﻣﺪ و از وي هﻤﻴﻦ ﺳﺌﻮال ﮐﺮد و از وي ﻃﻠﺐ ﮐﺮاﻣﺖ ﮐﺮد ﺷﻴﺦ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس ﮔﻔﺖ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ ﺁن ﭼﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﮐﺮاﻣﺎﺗﺴﺖ ﺁﻧﭽﻪ‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ ﭘﺴﺮ ﻗﺼﺎﺑﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﭘﺪر ﻗﺼﺎﺑﻲ ﺁﻣﻮﺧﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد ﺗﺎﺧﺖ ﭘﻴﺮ ﺷﺒﻠﻲ ﺑﺮ ﺑﻮد از ﺑﻐﺪاد ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺗﺎﺧﺖ از ﻣﮑﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﺎﺧﺖ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس و در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺧﻀﺮي ﺑﻮي ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در دل ﺧﻀﺮ اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ ﺗﺎ او را ﻗﺒﻮل ﮐﺮد و او را ﺻﺤﺒﺖ‬ ‫اﻓﺘﺎد و ﺑﺎز اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎز ﺁورد و ﻋﺎﻟﻤﻲ را روي ﺑﻮي ﺁورد ﺗﺎ از ﺧﺮاﺑﺎﺗﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ و از ﻇﻠﻤﺘﻬﺎ ﺑﻴﺰار ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ‬ ‫ﻓﺪا ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و از اﻃﺮاف ﻋﺎﻟﻢ ﺳﻮﺧﺘﮕﺎن ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ و از ﻣﺎ او را ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﭼﻪ ﺑﻮد؟ ﭘﺲ ﺁن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ ﻳﺎ ﺷﻴﺦ ﮐﺮاﻣﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ در وﻗﺖ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﮔﻔﺖ ﻧﻴﮏ ﺑﺒﻴﻦ ﻧﻪ ﮐﺮم اوﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﺑﺰرﮔﺶ در ﺻﺪر ﺑﺰرﮔﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﻧﺸﻮد و اﻳﻦ دﻳﻮار‬ ‫ﺑﺮ وي ﻧﻴﻔﺘﺪ و اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ وي ﻓﺮو ﻧﻴﺎﻳﺪ ﺑﻲ ﻣﻠﮏ و ﻣﺎل وﻻﻳﺖ دارد و ﺑﻲ ﺁﻟﺖ و ﮐﺴﺐ روزي ﺧﻮد ﺧﻠﻖ را ﺑﺨﻮراﻧﺪ اﻳﻦ هﻤﻪ ﻧﻪ‬ ‫ﮐﺮاﻣﺎت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻳﺎ ﺟﻮاﻧﻤﺮد ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮ هﻤﺎن اﻓﺘﺎد ﮐﻪ او را‪ .‬ﺁن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ ﻳﺎ ﺷﻴﺦ ﻣﻦ از ﺗﻮ ﮐﺮاﻣﺎت ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻢ ﺗﻮ از ﺷﻴﺦ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ هﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺮﻳﻢ را ﺑﻮد هﻤﻪ ﺣﺮﮐﺎت او ﮐﺮاﻣﺎت ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺗﺒﺴﻢ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫هﺮ ﺑﺎد ﮐﻪ از ﺳـﻮي ﺑﺨﺎرا ﺑﻪ ﻣـﻦ ﺁﻳـﺪ زوﺑﻮي ﮔﻞ وﻣﺸﮏ وﻧﺴﻴﻢ ﺳﻤﻦ ﺁﻳﺪ‬ ‫ﺑﺮ هﺮ زن و هﺮ ﻣﺮد ﮐﺠﺎ ﻣﻴﻮزد ﺁن ﺑـﺎد ﮔﻮﻳﻲ ﻣﮕﺮ ﺁن ﺑﺎد هﻤﻲ از ﺧﺘﻦ ﺁﻳﺪ‬ ‫ﻧﻲ ﻧﻲ زﺧﺘﻦ ﺑﺎد ﭼﻨﺎن ﺧﻮش ﻧﻮزدهﻴﭻ ﮐﺎن ﺑﺎد هﻤﻲ از ﺑﺮ ﻣﻌﺸـﻮق ﻣﻦ ﺁﻳﺪ‬ ‫هﺮ ﺷﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻢ ﺑﻪ ﻳﻤـﻦ ﺗﺎ ﺗـﻮ ﺑﺮﺁﻳـﻲ زﻳﺮا ﮐﻪ ﺳﻬﻴﻠﻲ و ﺳﻬﻴﻞ از ﻳﻤﻦ ﺁﻳﺪ‬ ‫ﺧﻮاهﻢ ﮐﻪ ﺑﭙﻮﺷﻢ ﺻﻨﻤﺎ ﻧﺎم ﺗﻮ از ﺧﻠﻖ ﺗﺎ ﻧﺎم ﺗﻮ ﮐﻢ در دهـﻦ اﻧﺠﻤـﻦ ﺁﻳﺪ‬ ‫ﺑﺎ هﺮﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﻢ اﮔﺮ ﺧﻮاهﻢ و ﮔﺮﻧﻪ اول ﺳﺨﻨﻢ ﻧﺎم ﺗﻮ اﻧـﺪر دهـﻦ ﺁﻳﺪ‬ ‫ﭘﺲ ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪﻩ را ﮐﻪ ﺣﻖ ﭘﺎک ﮔﺮداﻧﺪ او را از ﺧﻮدي ﺧﻮد دور ﮔﺮداﻧﺪ ﺣﺮﮐﺎت و ﺳﮑﻨﺎت و ﻗﺎﻟﺖ و ﺣﺎﻟﺖ ﺁن ﺑﻨﺪﻩ هﻤﻪ ﮐﺮاﻣﺎت‬ ‫ﮔﺮدد و ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ و ﺁﻟﻪ اﺟﻤﻌﻴﻦ«‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﻧﻴﮏ اﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪ :‬ﺁن ﻣﺮد »ﮐﺮاﻣﺖ« ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ و اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ در ﭘﺎﺳﺨﺶ داﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﺪ و ﺷﻌﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺎر ﺧﻮد ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻴﺨﺶ ﻧﻴﺰ هﻤﭽﻮن او درﻣﺎﻧﺪﻩ اي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﺤﺎل از دﻋﻮي »ﮐﺮاﻣﺖ« دﺳﺖ ﻧﮑﺸﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻨﺪﻩ را‬ ‫ﮐﻪ ﺣﻖ ﭘﺎک ﮔﺮداﻧﺪ‪ ...‬ﺣﺮﮐﺎت و ﺳﮑﻨﺎت ﺁن ﺑﻨﺪﻩ هﻤﻪ ﮐﺮاﻣﺖ ﮔﺮدد«‪.‬‬ ‫***************************************************‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﺷﺸﻢ‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن زﺑﻮن ﻣﻐﻮﻻن ﺷﺪﻧﺪ؟‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﭼﻴﺴﺘﺎﻧﻲ هﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺎز ﻧﺸﺪﻩ‪ .‬داﺳﺘﺎن دل ﮔﺪاز ﻣﻐﻮل را ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺘﺎﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﺁن ﺁﺳﺎﻧﻲ‬ ‫زﺑﻮن ﻣﻐﻮﻻن ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺁﻧﮑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺁورد ﮐﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﺮدم ﺟﻨﮕﺠﻮ و دﻟﻴﺮي ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و از زﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﺸﻮر هﻤﻴﺸﻪ‬ ‫ﻟﺸﮕﺮ ﺁراﺳﺘﻲ و ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻲ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺳﻼم ﭼﻮن ﺟﻨﮓ و ﮐﻮﺷﺶ را ﺑﻪ هﻤﻪ ﮐﺲ ﺑﺎﻳﺎ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﮐﻪ اﺳﻼم را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﻲ اﻓﺰودﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ اﮔﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را در ﺁﺧﺮهﺎي ﺻﺪﻩ ﭼﻬﺎرم و ﺁﻏﺎزهﺎي ﺻﺪﻩ ﭘﻨﺠﻢ هﺠﺮي ﺑﻪ دﻳﺪﻩ ﮔﻴﺮﻳﻢ در ﺁن زﻣﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺎن در دﻟﻴﺮي و ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺁن زﻣﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ از ﻳﮑﺴﻮ ﺳﺎﻣﺎﻧﻴﺎن در ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺘﻪ اﻧﺒﻮﻩ ﺗﺮﮐﺎن اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺟﻠﻮ ﺗﺎﺧﺖ و هﺠﻮم ﺁﻧﺎن را ﻣﻲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﺳﺘﺨﺮي و دﻳﮕﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ هﻤﻴﺸﻪ ﺳﻴﺼﺪهﺰار ﺳﻮارﻩ ﺁﻣﺎدﻩ و ﺁراﺳﺘﻪ در ﻣﺮز ﻧﮕﻪ ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻳﮑﺴﻮ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد‬ ‫ﻏﺰﻧﻮي ﺑﺎ ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﺰرگ و ﭘﻬﻨﺎور هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﺎﺧﺘﻪ ﺷﻬﺮهﺎ ﻣﻲ ﮔﺸﺎد و ﺗﺎراﺟﻬﺎ ﻣﻲ ﺁورد‪ ،‬و از ﻳﮑﺴﻮ دﻳﻠﻤﻴﺎن و ﮔﻴﻼﻧﻴﺎن از‬

‫ﮐﻮهﺴﺘﺎن ﺧﻮد ﺑﻴﺮون رﻳﺨﺘﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ هﺎ ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻲ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻮﻳﻪ ﺗﺎ ﺑﻐﺪاد ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ را زﻳﺮ دﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ دوﻟﺘﻬﺎ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ و ﻟﺸﮕﺮﮐﺸﻲ هﺎ ﺑﺎ هﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ دوﺳﺘﻲ و ﻧﺮم روﻳﻲ ﻧﻨﻤﻮدﻩ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺁورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻴﻬﺎ در ﺧﻮد ﮐﺸﻮر‪ ،‬دﻳﺪﻩ ﻣﻴﺸﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ دﻩ هﺰارهﺎ ﻣﺮدان دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺁهﻨﮓ ﺁﺳﻴﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﮐﺮدﻩ در ﺁﻧﺠﺎ در‬ ‫ﺟﻨﮕﻬﺎﻳﻲ ﮐﻪ هﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ در ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪي هﻤﺪﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﺴﺎل را ﻣﺎ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ از ﺧﺮاﺳﺎن هﺸﺘﺎد هﺰار ﺗﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺁهﻨﮓ رواﻧﻪ ﺁﺳﻴﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﺮان از ﻏﻴﺮت و ﻣﺮداﻧﮕﻲ ﺳﺮﺷﺎر ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و‬ ‫ﻟﺒﺮﻳﺰ ﻣﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺨﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ در ﻣﺎ وراءاﻟﻨﻬﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﺮ دهﮕﺎﻧﻲ ﮐﻪ رﻓﺘﻢ اﺳﺒﻲ را اﺳﺘﺒﻞ ﺑﺴﺘﻪ و ﺷﻤﺸﻴﺮي را از دﻳﻮار ﺁوﻳﺨﺘﻪ دﻳﺪم‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﺎ ﺁﻏﺎزهﺎي ﺻﺪﻩ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﺪﻩ ﻣﻲ ﮔﺬرد‪ ،‬و ﺻﺪﻩ ﺷﺸﻢ از ﭘﻲ ﺁن ﺁﻣﺪﻩ ﻣﻴﺮود‪ ،‬و در ﺁﻏﺎزهﺎي ﺻﺪﻩ هﻔﺘﻢ اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر دﭼﺎر ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﻣﻐﻮﻻن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬و در ﺁﻧﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﻴﺴﺘﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ روﺑﺮو ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ ﺁﻣﺪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل در ﺁﻧﺠﺎ و در ﺧﻮارزم و در ﺑﺨﺎرا ﺑﻪ وﻳﺮان ﮐﺮدن ﺷﻬﺮهﺎ و ﮐﺸﺘﻦ ﻣﺮدان و ﺑﺮدﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺖ و ﺁﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺁﻧﺠﺎهﺎ درﻳﻎ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺎ اﻳﻨﺤﺎل در ﺧﺮاﺳﺎن و ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻋﺮاق و ﻓﺎرس و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﮑﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫ﮐﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻔﺘﺎد ﮐﻪ دﺳﺘﻪ اي ﭘﺪﻳﺪ ﺁورد و ﺑﻪ ﻳﺎري ﺁن ﺳﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن ﺷﺘﺎﺑﺪ و ﻳﺎ ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻪ اﻳﻨﺴﻮ درﺁﻣﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن‬ ‫ﺟﻨﮓ ﮐﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﺮدم ﻳﮑﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮداﻧﮕﻲ از ﺧﻮد ﻧﻨﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺪﺗﺮ از هﻤﻪ ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن دو ﺗﻦ از ﺳﺮداران ﺧﻮد را ﺑﻨﺎم ﻳﻤﻪ و ﺳﻮﺗﺎي ﺑﺎ ﺳﻲ هﺰارﺗﻦ از دﻧﺒﺎل ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻩ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﺁﻧﺎن از‬ ‫ﺟﻴﺤﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺧﺮاﺳﺎن ﮐُﺸﺘﺎر ﮐﻨﺎن ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﮏ دﺳﺘﻪ از راﻩ ﻣﺎزﻧﺪران‪ ،‬و دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮي از راﻩ ﺧﻮارو وراﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ري و هﻤﺪان‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و در اﻳﻨﺠﺎهﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎر و ﺁزار ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن رﻓﺘﻪ زﻣﺴﺘﺎن را در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺴﺮ ﺑﺮدﻧﺪ و در ﺑﻬﺎر ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي‬ ‫ﮐﺸﺘﺎر و ﺗﺎراج ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻪ دﻟﻴﺮي ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن را ﺑﺮﺗﺎﺑﻨﺪ و ﻧﻪ ﮐﺎرداﻧﻲ از ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎري از در زﻳﻨﻬﺎر‬ ‫ﺧﻮاهﻲ درﺁﻳﻨﺪ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎ را از ﮔﺰﻧﺪ ﻧﮕﺎﻩ دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺒﮑﺴﺮاﻧﻪ از ﺟﻠﻮ دﺷﻤﻦ درﻣﻲ ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻲ ﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن ﺟﺴﺖ و ﺧﻴﺰهﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ و‬ ‫هﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻩ زﺑﻮن دﺷﻤﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺁن ﭘﻴﺸﺂﻣﺪ از هﻤﻪ ﺷﻬﺮهﺎي ﺑﺰرگ اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺁﺳﻮدﻩ ﻣﺎﻧﺪ و ﺁن در ﺳﺎﻳﻪ ﮐﺎرداﻧﻲ و دﻟﻴﺮي ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﻃﻐﺮاﻳﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻳﮑﺴﻮ‬ ‫ﻧﻴﺮو اﻧﺪوﺧﺖ و ﺑﺎروهﺎي ﺷﻬﺮ را اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ و از ﻳﮑﺴﻮ ﺳﺒﮑﺴﺮي ﻧﻨﻤﻮدﻩ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﻐﻮﻻن ﻓﺮﺳﺘﺎد و در ﺁﺷﺘﻲ و ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﮐﻮﻓﺖ‪،‬‬ ‫و هﻤﺎﻧﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎر ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻐﻮﻻن ﻳﮏ رﻓﺘﺎر ﺑﺨﺮداﻧﻪ و ﻣﺮداﻧﻪ از اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ و از اﻳﻨﺮو ﺧﻮاهﺶ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ‬ ‫ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺁن ﺷﻬﺮ از ﮐﺸﺘﺎر و ﺗﺎراج ﺁﺳﻮدﻩ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮهﺎ از ﻣﺮو و ﺑﻠﺦ و ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر و ري و هﻤﺪان ﺁﺳﻴﺒﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪﻧﺪ و ﻳﻤﻪ و ﺳﻮﺗﺎي ﭼﻮن ﮐﺎري ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﺮدﻧﺪ از راﻩ ﻗﻔﻘﺎز‬ ‫و ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن و ﺷﻤﺎل درﻳﺎي ﺧﺰر ﺑﻪ ﻟﺸﮕﺮﮔﺎﻩ ﺧﻮد ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ در ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺘﻮارﻳﺦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﮏ اﻧﺪوﻩ دﻟﮕﺪاز ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺁري اﻧﺪوﻩ دﻟﮕﺪاز ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻲ هﺰار ﺗﻦ از اﻳﻦ ﺳﺮ ﮐﺸﻮر‬ ‫درﺁﻳﻨﺪ و ﮐﺸﺘﺎرﮐﻨﺎن و ﺗﺎراج ﮐﻨﺎن از ﺁن ﺳﺮ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ و ﻣﺮدم ﭼﻨﺪان درﻣﺎﻧﺪﻩ و زﺑﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻠﻮ ﺁﻧﺎن ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﮔﺮ‬ ‫درﻣﺎﻧﺪﻩ و ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺒﻮدﻧﺪي ﻳﮏ ﺗﻦ از ﺁن ﺳﻲ هﺰار ﺗﻦ زﻧﺪﻩ ﺑﻴﺮون ﻧﺮﻓﺘﻲ ‪.‬راﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﺟﻨﮓ ﺁزﻣﻮدﻩ ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮓ روﺑﺮو‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪي ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪي ﮐﺮد ﮐﻪ در اﻳﻦ ﮔﺮدﻧﻪ و ﺁن درّﻩ ﺟﻠﻮﺷﺎن ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺎن ﺗﺎزﻧﺪ و ﺟﻨﮓ و ﮔﺮﻳﺰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺸﻮرﻧﺪ و ﺁﻣﺎدﻩ ﺟﻨﮓ ﮔﺮدﻧﺪ از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن دﻟﻴﺮاﻧﻲ ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﮐﺎردان ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺳﺨﻦ در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن هﻴﭻ ﻧﺸﻮرﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎن دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﻧﺨﻮاري را در ﮐﺸﻮر ﺧﻮد دﻳﺪﻩ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻧﻲ ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻴﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻲ دردي و ﺳﺴﺘﻲ از ﮐﺠﺎ ﺑﻮدﻩ؟‪ ...‬اﻳﻦ ﺑﻲ رﮔﻲ و ﭘﺴﺘﻲ ﭼﻪ ﺷﻮﻧﺪي داﺷﺘﻪ؟‪ ...‬ﻣﮕﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺁن ﻧﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺻﺪﻩ‬ ‫هﺎي ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ ﺁن دﻟﻴﺮي هﺎ و ﺟﻨﮕﺠﻮﺋﻲ هﺎ از ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ؟‪ ...‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺻﺪﻩ هﻔﺘﻢ اﻳﻦ درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ و زﺑﻮﻧﻲ را ﻣﺎ از ﺁﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ؟‪ ...‬ﺁﻳﺎ در ﺁن دو ﺻﺪﺳﺎل ﭼﻪ رخ دادﻩ ﺑﻮدﻩ؟‪...‬‬ ‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﮐﺴﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺟﺴﺘﺠﻮﻳﻲ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ و ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ دادﻩ ﻧﺸﺪﻩ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺁن را ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﺁن دو ﺻﺪ ﺳﺎل در اﻳﺮان ﭼﻨﺪ رﺷﺘﻪ ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي زهﺮﺁﻟﻮدي رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ ﺷﺪﻩ و هﻤﮕﻲ را از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﻨﮓ و‬ ‫ﻣﺮداﻧﮕﻲ دور ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ و ﺳﻬﺸﻬﺎي ﺁﻧﺎن را از ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻩ‪ .‬ﻳﮑﻲ از ﺁن ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي و دﻳﮕﺮي ﺑﺎﻃﻨﻴﮕﺮي و ﺳﻮم ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﮕﺮي‬ ‫ﻣﻲ ﺑﻮد )از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي در اﻳﻦ دﻓﺘﺮﭼﻪ ﺳﺨﻦ راﻧﺪﻩ و ﺑﺎﻃﻨﻴﮕﺮي و ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﮕﺮي را ﻧﻴﺰ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي)‪ .((٧٢‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان را ﺳُﺴﺖ‬ ‫و ﺑﻴﺮگ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻣﻐﻮﻻن را ﺑﺪاﻧﺴﺎن ﺁﺳﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎداﻧﻴﻬﺎ و ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫راﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺗﺎرﻳﺨﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻣﻐﻮﻻن را ﺑﻪ اﻳﺮان ﺳﺮﮐﺸﻲ هﺎي ﺑﻴﺨﺮداﻧﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻩ ﺁورد و ﭼﻨﺪﺻﺪهﺰار‬ ‫ﻟﺸﮕﺮهﺎي ﺟﻨﮓ ﺁزﻣﻮدﻩ را )ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪي ﺟﻠﻮ ﻣﻐﻮﻻن را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ( ﺗﺮﺳﻨﺪﮔﻲ و ﮐﺎر ﻧﺪاﻧﻲ او از ﻣﻴﺎن ﺑﺮد‪ .‬از ﺁن ﺳﻮي اﻟﻨﺎﺻﺮﻟﺪﻳﻦ اﷲ‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ و دﻳﮕﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﭘﺴﺘﻲ هﺎ را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ دﺳﺘﻲ در ﮐﺎر ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﻢ‪:‬‬

‫هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﻣﻐﻮﻻن در ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ ﺁن ﻗﺼﺎﺑﻴﻬﺎ را ﻣﻲ ﮐﺮدﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ ﺑﻪ ﺗﮑﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ؟ ‪!...‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﺎري‬ ‫هﻢ ﻣﻴﻬﻨﺎن ﺧﻮد ﻧﺸﺘﺎﻓﺘﻨﺪ؟!‪ ...‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮد ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ؟! هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﺑﻪ ﺁن داﺳﺘﺎن ﺳﻲ هﺰارﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻮﺋﻴﻢ؟! ﭼﺮا در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎﺧﺖ‬ ‫و ﮐﺸﺘﺎر ﻳﻤﻪ و ﺳﻮﺗﺎي اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ؟! ﻳﮏ ﻣﺮدﻣﻲ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺁن ﺧﻮﻧﺨﻮاري را در ﻧﺰدﻳﮑﻲ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬ ‫ﺑﺠﻨﺒﻨﺪ و ﺑﺸﻮرﻧﺪ و در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭼﺎرﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺟﻨﮓ از روﺑﺮو ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺳﺮ ﮔﺮدﻧﻪ هﺎ را ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻳﺎ در ﭘﺸﺖ دﻳﻮارهﺎي ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺮان ﺁﻧﺮوز ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ‪ ،‬و ﻣﺮدم در ﺷﻬﺮهﺎ و ﺁﺑﺎدﻳﻬﺎ اﻧﺒﻮﻩ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺁﻧﺴﻮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﭘﺸﺖ ﮔﺮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺮاق و ﺳﻮرﻳﻪ و‬ ‫ﻣﺼﺮ و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮدﻩ ﺑﺰرﮔﻲ ﭼﻪ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﺴﺎن زﺑﻮﻧﻲ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ از ﺧﻮد ﻧﻤﻮدﻩ؟!‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ هﻤﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ دادﻩ اﻳﻢ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻪ اﻳﺮان ﺁﻣﺪﻧﺪ از دﻳﺮﺑﺎز در اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﮔﻔﺘﮕﻮي ﮐﺸﻮرداري و ﺟﻨﮓ و ﻣﺮداﻧﮕﻲ و اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰهﺎ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و از ﻳﺎدهﺎ رﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎي دﻳﮕﺮي از ﺑﻲ ارﺟﻲ ﺟﻬﺎن و ﺑﺪي ﺟﻨﮓ و ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﺑﻮدن ﮐﻮﺷﺶ و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺠﺎي ﺁﻧﻬﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻮﻓﻴﺎن و ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﺎن و ﺑﺎﻃﻨﻴﺎن هﻤﺔ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي اﻳﺸﺎن ﺑﻪ هﻤﻪ دﻟﻬﺎ راﻩ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از هﻤﺎن زﻣﺎﻧﻬﺎ ﻳﮏ ﮐﺘﺎب ﻧﻴﮑﻲ در دﺳﺖ ﻣﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮاﻩ ﻧﻴﮑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد و ﺁن ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ اﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﮐﻪ در‬ ‫ﺳﺎل ‪ ۵٧٨‬از اﻧﺪﻟﺲ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ و از راﻩ ﻣﺼﺮ و درﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺘﻪ و در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻋﺮاق و ﺳﻮرﻳﻪ و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ را دﻳﺪﻩ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد‬ ‫ﺁﮔﺎهﻴﻬﺎي ﻧﻴﮑﻲ از ﺣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ او در هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺎزاري ﺷﺪﻩ دروﻳﺸﻲ و ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ و ﭼﺸﻢ‬ ‫ﭘﻮﺷﻲ از ﺟﻬﺎن ﻋﻨﻮان ﻧﻴﮑﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬در هﻤﻪ ﺟﺎ واﻋﻈﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ واﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در هﻤﻪ ﺟﺎ ﺳﺨﻦ از‬ ‫»ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﺪا« و »وﺟﺪ« و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻲ رﻓﺘﻪ‪ .‬در ﺑﻐﺪاد اﺑﻦ ﺟﻮزي ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ واﻋﻆ ﺁﻧﺠﺎ ﺷﻤﺮدﻩ ﻣﻴﺸﺪﻩ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ‬ ‫ﺷﻌﺮهﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻩ و ﻣﺮدم را ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺎﻧﻴﺪﻩ و در هﺮ ﺑﺎر ﮐﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﻴﺪن و دروﻳﺸﻲ و ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ ﮔﺰﻳﺪن وا‬ ‫ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در هﻤﻪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﮐﻪ او در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﮏ ﺟﺎﺋﻲ را ﻧﺨﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ از ﻧﮕﻬﺪاري ﮐﺸﻮر و ﺟﻨﮓ و‬ ‫ﻣﺮداﻧﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در هﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎ ﺑﺴﻴﺎر دور ﺑﻮدﻩ و هﻤﺎﻧﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﮐﺸﻮر و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از دﺷﻤﻨﺎن و‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن را ﺑﺎﻳﺎي ﭘﺎدﺷﺎهﺎن و اﻣﻴﺮان و ﺳﭙﺎهﻴﺎن اﻳﺸﺎن داﻧﺴﺘﻪ و ﺁﻧﺎﻧﺮا »اهﻞ دﻧﻴﺎ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮار ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺁﻧﮑﻪ ﻧﻴﮏ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن و دﻳﮕﺮان ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﮐﺎرﮔﺮ اﻓﺘﺎدﻩ‪ ،‬و ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﻨﮓ و ﻣﺮداﻧﮕﻲ را‬ ‫از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دورﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻬﻢ و ﺧﺮد را ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻳﮏ داﺳﺘﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮي در ﻣﻴﺎﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻨﮏ ﺑﺎز ﻣﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻳﻤﻪ و ﺳﻮﺗﺎي ﺑﺎ ﺳﻲ هﺰار ﺗﻦ از ﺁن ﺳﺮ ﮐﺸﻮر درﺁﻣﺪﻧﺪ و از اﻳﻦ ﺳﺮش در رﻓﺘﻨﺪ و ﺁﻧﻬﻤﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎ رﻳﺨﺘﻨﺪ و وﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن ﭼﻬﺎر‬ ‫ﺳﺎل در ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ و ﺧﻮارزم و ﺑﺨﺎرا ﮐﺸﺘﺎر و وﻳﺮاﻧﻲ درﻳﻎ ﻧﻤﻲ ﮔﻔﺖ و ﺳﭙﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن درﺁﻣﺪﻩ ﺗﺎ ﻏﺰﻧﻴﻦ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ و از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺻﺪهﺰاران دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻐﻮﻟﺴﺘﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮان او اﮐﺘﺎي و ﺗﻮﻟﻲ در ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﺸﺘﺎر و وﻳﺮاﻧﻴﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺷﻬﺮهﺎي ﺑﺰرﮔﻲ را از ﺁﺑﺎدي اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻳﺎ ﭘﺲ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮐﻨﻨﺪ؟‪ ...‬ﺁﻳﺎ ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺁن ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ هﺎ ﭼﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻩ و ﺑﺮاي ﺁﻳﻨﺪﻩ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺮد؟ ﺁﻳﺎ ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻐﻮﻻن دوﺑﺎرﻩ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺁﻣﺪ و در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭼﺎرﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟!‬ ‫وﻟﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﮏ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دهﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﺁن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮﻧﺮﻳﺰاﻧﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻩ و هﺮ ﮔﺮوهﻲ در ﭘﻲ ﮐﺎرهﺎي‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ از ﺁن زﻣﺎن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ﮐﻪ هﺮﻳﮑﻲ ﻣﺎﻳﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ و اﻓﺴﻮس ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻳﮑﻲ از ﺁﻧﻬﺎ داﺳﺘﺎن ﻣﺪرﺳﻪ‬ ‫»اﻟﻤﺴﺘﻨﺼﺮﺑﺎﷲ« ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻳﮏ داﺳﺘﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺸﻤﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﻤﺴﺘﻨﺼﺮﺑﺎﷲ ﻧﻮﻩ اﻟﻨﺎﺻﺮﻟﺪﻳﻦ اﷲ ﻣﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺪرﺳﻪ را در ﺑﻐﺪاد در ﺳﺎل ‪) ۶٢۵‬هﻔﺖ ﺳﺎل ﭘﺲ‬ ‫از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن( ﺁﻏﺎز ﮐﺮدﻩ و ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر در راﻩ ﺁن ﺑﮑﺎر ﺑﺮد‪ ،‬و ﭼﻮن در ﺳﺎل ‪ ۶٣١‬ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺎ ﺷﮑﻮﻩ ﺑﺴﻴﺎري ﺁﻧﺠﺎ را ﺑﮕﺸﺎد‬ ‫و ﭼﻨﺪ ﻓﻘﻴﻪ و ﭼﻨﺪ ﺻﻮﻓﻲ را در ﺁﻧﺠﺎ ﻧﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮراک و ﻧﻮﺷﺎک و ﭘﻮﺷﺎک و دﻳﮕﺮ در ﺑﺎﻳﺴﺘﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺁﻣﺎدﻩ ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﺎﻣﺶ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﻓﺮاوان ﻳﺎد ﺷﺪﻩ و ﺁن را ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از »ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ« ﺑﺸﻤﺎر ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ راﺳﺘﻲ را ﺑﺨﻮاهﻴﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي‬ ‫از ﭘﺴﺘﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و از ﺳﺴﺘﻲ و ﺑﻲ رﮔﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﮐﺴﺎن اوﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻮر درون و ﭘﺴﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮐﻴﻨﻪ‬ ‫ﻣﻐﻮﻻن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺻﺪهﺰار زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان راﮐﻪ در ﻣﻐﻮﻟﺴﺘﺎن ﺑﺎ دﻟﻬﺎي ﭘﺮ از درد ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻨﺪ از ﻳﺎد ﻧﺒﺮﻧﺪ و در هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﮑﺎن ﺁﻣﺪﻩ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭼﺎرﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﻓﻘﻴﻪ و ﭼﻪ ﺻﻮﻓﻲ و ﭼﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺠﺎي هﺮﮐﺎر دﻳﮕﺮي در ﭘﻲ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﺧﺮَد و دژهﺎ ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺰارد‪ .‬اﻳﻨﮑﻪ هﻔﺖ ﺳﺎل از ﺁن ﺧﻮﻧﺮﻳﺰﻳﻬﺎ‬ ‫ﺁﻧﺴﻮي ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ هﺎي ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﭙﺎهﻴﺎن دهﺪ و اﻓﺰار ﺟﻨﮓ َ‬ ‫ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺁن را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻩ ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺪرﺳﻪ )ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬ﻻﻧﻪ ﻓﻘﻴﻪ ﺗﺮاﺷﻲ و ﺻﻮﻓﻲ ﺳﺎزي( ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﺁن را ﺑﺎ ﺷﮑﻮﻩ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﮔﺸﺎدﻩ اﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻠﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ در ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﭼﻪ در ﻣﺮدم از ﻏﻴﺮت و ﻣﺮداﻧﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺧِﺮد و ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﻲ ﺳﺰاﻳﺸﺎن هﻤﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺑﮑﺸﻨﺪ و ﺁﺗﺶ زﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ هﻤﺎن ﺑﻐﺪاد دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﭼﻬﻞ روز ﮐﺸﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ در اﻳﺮان ﮔﻮاﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﭘﺴﺘﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎي ﻣﺮدم و ﺁﮐﻨﺪﮔﻲ ﻣﻐﺰهﺎي ﺁﻧﺎن ﻣﻲ دارﻳﻢ و ﺁن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي و ﺷﻌﺮهﺎي اوﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻣﻐﻮل زﻳﺴﺘﻪ و هﻤﻪ ﺁن ﺳﺘﻤﻬﺎي دﻟﮕﺪاز را دﻳﺪﻩ و ﻧﺎﻟﻪ هﺎي ﺳﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن را ﺷﻨﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻐﺰش ﭼﻨﺎن ﺁﮐﻨﺪﻩ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ هﻴﭻ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ را درﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻬﺸﻲ در او ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ در ﺁن هﻤﻪ ﺷﻌﺮهﺎ و ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻳﺎدي از ﺁن ﺳﺘﻤﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﺪ و‬

‫ﺳﻬﺸﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲ دهﺪ‪ .‬هﻤﻪ اش ﻏﺰل ﻣﻲ ﺑﺎﻓﺪ‪ ،‬ﻗﺼﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺳﺨﻦ از ﻳﺎر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﭘﻮﻟﺪاران ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﭘﻨﺪهﺎي‬ ‫ﺑﻲ ﺧﺮداﻧﻪ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬در ﻳﮏ ﺟﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﺎل ‪ ۶۵۶‬را ﮐﻪ ﺳﺎل ﮐﺸﺘﺎر ﺑﻐﺪاد ﻣﻲ ﺑﻮد ﺳﺎل ﺧﻮﺷﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ‪:‬‬ ‫در ﺁن ﻣﺪت ﮐﻪ ﻣﺎ را وﻗﺖ ﺧﻮش ﺑﻮد زهﺠﺮت ﺷﺸﺼﺪو ﭘﻨﺠﺎﻩ و ﺷﺶ ﺑﻮد‬ ‫در هﻤﻪ ﺷﻌﺮهﺎي اﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ در دوﺟﺎ ﻳﺎدي از داﺳﺘﺎن ﻣﻐﻮﻻن رﻓﺘﻪ‪ :‬ﻳﮑﻲ در ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰش ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﻲ و ﭘﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬ ‫ﻣﺴﺘﻌﺼﻢ اﻓﺴﻮس ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﺁﺳﻤﺎن را ﺑﺮ او ﺧﻮن ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺎﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺁﺳﻤﺎﻧﺮا ﺣﻖ ﺑﻮد ﮔﺮ ﺧﻮن ﺑﺒﺎري ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‬ ‫در زوال ﻣﻠﮏ ﻣﺴﺘﻌﺼﻢ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺘﻌﺼﻢ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺳﻌﺪي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ اﻓﺴﻮس ﺧﻮرد‪.‬‬ ‫دﻳﮕﺮي در ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ در هﺰﻟﻴﺎﺗﺶ داﺳﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺘﻲ را ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻣﻲ ﮐﺸﺪ و در ﻣﻴﺎن ﺁن دﻟﺨﮑﻲ هﺎﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑـﻮق روﻳﻴﻦ در ﺁن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻧﻬـﺎد هﻤﭽﻮ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻗﺘﻞ در ﺑﻐﺪاد‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ در ﻳﮏ ﺟﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻮ ﮐﺰ ﻣﺤﻨﺖ دﻳﮕﺮان ﺑﻲ ﻏﻤﻲ ﻧﺸﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺖ ﻧﻬﻨـﺪ ﺁدﻣﻲ‬ ‫اﻳﻦ را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و از ﺑﺲ ﻣﻐﺰش ﺁﮐﻨﺪﻩ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ هﻴﭻ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻧﻤﻲ ﺁورد ﮐﻪ ﺧﻮدش از درد و اﻧﺪوﻩ هﻢ ﻣﻴﻬﻨﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻳﮑﺒﺎر ﻧﺎﺁﮔﺎﻩ و ﺑﻲ ﻏﻢ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻩ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻢ داﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ و ﮔﻔﺘﻪ هﺎﻳﺶ ﮔﻮاﻩ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮي از ﺣﺎل اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺁن روز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺪان ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاخ اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮان از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺁدﻣﻴﺎن ﺑﻪ دﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻳﮏ راهﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ زﻳﺎﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻮﻓﻴﺎن )و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﺎن( ﺧﻮد را ﺑﺎﻻﺗﺮ‬ ‫از ﺁن داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺮوي دﻳﻦ ﮐﻨﻨﺪ و ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺒﺎهﻲ ﺻﺪهﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﺮدم ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮن هﺰاران ﻣﺮدان و‬ ‫زﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدان ﺷﻮم دوﺳﺖ ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و از ﺟﻬﺎن و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻧﮑﻮهﺶ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺮدم را دﻟﺴﺮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﺗﻨﺒﻠﻲ و ﭘﺴﺘﻲ ﮐﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬دوﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﻨﮓ و ﻣﺮداﻧﮕﻲ ﺑﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ ﻧﺸﻴﻨﻲ و ﺳﺨﺘﻲ ﮐﺸﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ را‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮدﺷﺎن »ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﺲ« ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎردﻧﺪ‪» ،‬ﺟﻬﺎد اﮐﺒﺮ« ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ دﻟﻬﺎ را ﭘﺮ از ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻴﻬﺎي ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ و از هﺮ داﻧﺶ و ﺑﺎور ﻧﻴﮑﻲ ﺑﻲ ﺑﻬﺮﻩ‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ درﺁﻣﺪن ﻣﻐﻮﻻن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ هﺴﺖ‪ .‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﮐﻪ هﺮﻳﮑﻲ ﮔﻮاﻩ روﺷﻦ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي‬ ‫ﻼ »ﻧﺠﻢ اﻟﺪﻳﻦ رازي« ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺷﻤﺮدﻩ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬از ﮐﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻣﺎن درﺁﻣﺪن ﻣﻐﻮﻻن ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬و او‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﭼﻮن ﺁهﻨﮓ ﻣﻐﻮﻻن را ﺑﺴﻮي ري ﺷﻨﻴﺪﻩ از ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ و ﺧﻮد او در »ﻣﺮﺻﺎداﻟﻌﺒﺎد« داﺳﺘﺎن را ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﭼﻮن ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒﻪ ﺁن ﻣﻼﻋﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪ ﻗﺮﻳﺐ ﻳﮑﺴﺎل اﻳﻦ ﺿﻌﻴﻒ در دﻳﺎر ﻋﺮاق ﺻﺒﺮ ﻣﻲ ﮐﺮد ﺑﺮ اﻣﻴﺪ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﮕﺮ ﺷﺐ دﻳﺠﻮر ﻓﺘﻨﻪ و ﺑﻼ را‬ ‫ﺻﺒﺢ ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﺪﻣﺪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺳﻌﺎدﺗﻲ ﻃﻠﻮع ﮐﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎﺳﺎت ﺷﺪاﻳﺪ و ﻣﺤﺴﻦ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﮐﺮد ﺗﺎ از ﺳﺮ اﻃﻔﺎل و ﻋﻮارت ﻧﺒﺎﻳﺪ رﻓﺖ و‬ ‫ﻣﻔﺎرﻗﺖ اﺣﺒﺎب و دوﺳﺘﺎن و ﺗﺮک ﻣﻘﺮ و ﻣﺴﮑﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻧﻪ روي ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻘﺎن را ﺑﻪ ﺟﻤﻠﮕﻲ از ﺁن دﻳﺎر ﺑﻴﺮون ﺁرد و ﻧﻪ دل ﺑﺎر‬ ‫ﻣﻴﺪارد ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪ را در ﻣﻌﺮض هﻼک و ﺗﻠﻒ ﺑﮕﺬارد و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﭼﻮن ﺑﻼ ﺑﻐﺎﻳﺖ رﺳﻴﺪ و ﻣﺤﻨﺖ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ و ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎن و ﮐﺎرد ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان‬ ‫)اﻟﻀﺮورات ﺗﺒﻴﺢ اﻟﻤﺤﻀﻮرات( ﺑﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎ اﻳﻬﺎاﻟﺬﻳﻦ ﺁﻣﻨﻮا ﻋﻠﻴﮑﻢ اﻧﻔﺴﮑﻢ ﻻ ﻳﻀﺮﮐﻢ ﻣﻦ ﺿﻞ اذا اهﺘﺪﻳﺘﻢ ﻗﻴﺎم ﻧﻤﻮدن‬ ‫و ﺗﺮک ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺘﻌﻠﻘﺎن ﮔﻔﺘﻦ )و ﻣﻦ ﻧﺠﺎﺑﺮاأﺳﻪ ﻓﻘﺪ رﺑﺢ( ﺑﺮﺧﻮاﻧﺪن و ﺑﺮ ﺳﻨﺖ )اﻟﻔﺮار ﻣﻤﺎﻻﻳﻄﺎق ﻣﻦ ﺳﻨﻦ اﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ( رﻓﺘﻦ و ﻋﺰﻳﺰان را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻼ ﺳﭙﺮدن‪« .‬‬ ‫ﺑﻲ ﺑﻼ ﻧﺎزﻧﻴﻦ ﺷﻤـﺮد او را ﭼﻮن ﺑﻼ دﻳﺪ در ﺳﭙـﺮد او را‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻲ ﮐﻪ وﻗﺖ ﭘﻴﭽﺎ ﭘﻴﭻ هﻴﭽﮑﺲ ﻣﺮ ﺗﻮ را ﻧﺒﺎﺷﺪ هﻴﭻ‬ ‫اﻳﻦ ﺿﻌﻴﻒ از ﺷﻬﺮ هﻤﺪان ﮐﻪ ﻣﺴﮑﻦ ﺑﻮد ﺷﺐ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻲ از ﻋﺰﻳﺰان و دروﻳﺸﺎن در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮي هﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ در ﺷﻬﻮر‬ ‫ﺳﻨﻪ ﺛﻤﺎن و ﺳﺘﻤﺎﺋﻪ ﺑﺮ راﻩ اردﺑﻴﻞ روان ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻋﻘﺐ اﻳﻦ ﺿﻌﻴﻒ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﮐﻔﺎر دﻣﺮهﻢ اﷲ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ هﻤﺪان رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺣﺼﺎر دادﻧﺪ و‬

‫اهﻞ ﺷﻬﺮ ﺑﻘﺪر وﺳﻊ ﺑﮑﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻲ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺷﻬﺮ ﺑﺴﺘﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻲ ﻋﻮرات و اﻃﻔﺎل را اﺳﻴﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺘﻌﻠﻘﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﺿﻌﻴﻒ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ري ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻬﻴﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ‪:‬‬ ‫ﺑﺎرﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺎغ ﻣﺎ ﺗﮕﺮﮔﻲ وز ﮔﻠﺒﻦ ﻣﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺑﺮﮔﻲ‬ ‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﻧﻴﮏ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺧﻮد ﭼﻪ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻳﮏ ﺳﺎل ﺷﮑﻴﺒﻴﺪم ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻼي رﺳﻴﺪﻩ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎدان اﻣﻴﺪ ﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﻐﻮﻻن ﺧﻮدﺑﺨﻮد ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راﻩ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ در ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ و ﺑﺨﺎرا و‬ ‫ﺧﻮارزم و ﺧﺮاﺳﺎن هﺮﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﮑﻨﻨﺪ و ﭼﻨﺪاﻧﮑﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻋﺮاق )ري و هﻤﺪان( و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ را‬ ‫از ﺑﻴﻢ و ﺗﺮس ﺁﺳﻮدﻩ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﮑﻴﺒﻴﺪﻩ و از ﻧﺎداﻧﻲ اﻳﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﮐﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻼ را از ﺧﻮد دور ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ او و هﺮ ﺳﺮﺟﻨﺒﺎن دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺶ اﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﺸﻮراﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﺧﺎﻧﺪان هﺎﺷﺎن وادارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﺔ او ﻧﻤﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪﻩ‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺴﻮ ﭘﺴﺘﻲ را ﻧﮕﺮﻳﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن و ﺑﭽﮕﺎن ﺧﻮد را ﺑﻲ ﺳﺮ ﮔﺰاردﻩ‪ ،‬و ﺧﻮد ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ »دروﻳﺸﺎن« ﮐﻪ اﻓﺰار ﮐﺎرش ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از هﻤﺪان‬ ‫ﺟﺎن ﺑﺪر ﺑﺮدﻩ‪ .‬ﻣﺮدک اﻳﻦ ﻧﮑﺮدﻩ ﮐﻪ ﺑﻪ ري رود و ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺳﺖ ﺑﺎ هﻢ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫هﻢ ﮔﺮﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺮﮔﻲ ﺟﺰ از ﮐﻮﻟﻴﺎن ﭘﺴﺖ ﻧﻬﺎد ﺳﺮ ﺗﻮاﻧﺪ زد؟!‬ ‫ﺑﺪﺗﺮ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺁن ﺑﻬﺎﻧﻪ هﺎﺋﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺁورد‪» :‬اﻟﻀﺮورات ﺗﺒﻴﺢ اﻟﻤﺤﻈﻮرات)‪ .«(٧٣‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻪ از ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻓﻘﻬﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺁﻳﺎ ﺟﺎﻳﺶ‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ؟! ﺗﻮ ﭼﺮا ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ زﻧﺎن و ﺑﭽﮕﺎﻧﺖ را ﻧﻴﺰ هﻤﺮاﻩ ﺑﺮي؟! ﺁن ﺁﻳﻪ ﮐﻪ از ﻗﺮﺁن ﺁوردﻩ در ﺁن ﺑﺎرﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁﻏﺎز اﺳﻼم اﮔﺮ‬ ‫ﮐﺴﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺎﻧﺶ در ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ او ﺑﺎﮐﻲ ﻧﻤﻴﺒﻮد ‪.‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﮐﺠﺎ و زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان را ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺳﭙﺮدن و‬ ‫ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟!‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن ﭘﻨﺪاري ﻣﻲ ﺑﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ هﺎﻳﻲ از ﻗﺮﺁن و از ﺣﺪﻳﺚ و از ﺷﻌﺮ و از دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ‪ ،‬ﺑﻲ ﺁﻧﮑﻪ ﺳﺎزﺷﻲ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲ ﺁوردﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ هﻤﻴﻦ رﻓﺘﺎر را ﮐﺮدﻩ ‪:‬‬ ‫ﺑﻲ ﺑﻼ ﻧﺎزﻧﻴﻦ ﺷﻤﺮد او را ﭼﻮن ﺑﻼ دﻳﺪ در ﺳﭙﺮد او را‬ ‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ در ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻳﺎ در ﻧﮑﻮهﺶ؟! ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻢ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻳﮑﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬و اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﮑﻲ از‬ ‫اﻳﺸﺎﻧﺴﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻴﮑﻴﺴﺖ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ ﺑﻪ ﻳﮑﺒﺎر ﺑﻲ ﭘﺮوا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺎن از هﺮ راهﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪ )اﮔﺮﭼﻪ از ﮔﺪاﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬و در ﺳﺨﺘﻴﻬﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راﻩ ﭘﻴﺸﺂﻣﺪهﺎ دوﺧﺘﻪ ﺑﺎز ﺷﺪن ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻴﻮﺳﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎز ﻧﺸﺪ ﺟﺎن ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎل ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و ﺧﻮد ﭘﺴﺖ ﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫************************************************‬

‫ﮔﻔﺘﺎر هﻔﺘﻢ‬

‫ﺳﻮدﺟﻮﺋﻲ هﺎ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن از داﺳﺘﺎن ﻣﻐﻮل ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‬ ‫ﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم را ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻐﻮل ﮐﻮﺗﺎﻩ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ در ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ‪:‬‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﺧﺮدهﺎ و ﻏﻴﺮﺗﻬﺎ ﺗﮑﺎن داد و ﭼﻨﺪ ﺗﻮدﻩ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ را ﻳﮑﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺗﻮدﻩ اي ﺑﺰرگ و ﮐﺸﻮري ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﭘﺪﻳﺪ ﺁورد‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫ﺷﻴﻌﻴﮕﺮي و ﺑﺎﻃﻨﻴﮕﺮي و ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي و ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﮕﺮي زاﻟﻮهﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺁن ﺗﻮدﻩ و ﮐﺸﻮر ﭼﺴﺒﻴﺪﻧﺪ و ﺧﻮن ﺁﻧﺮا ﻣﮑﻴﺪﻧﺪ و هﻤﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻳﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺁﻧﺮا ﻳﮏ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﭘﻮچ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺁزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ داﻧﺴﺘﻪ ﮔﺮدد ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺁن ﺁزﻣﺎﻳﺶ داﺳﺘﺎن ﻣﻐﻮل‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎي اﻓﺴﻮس اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻣﻐﻮﻻن ﮐﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ رواج اﻳﻦ ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد در زﻣﺎن ﺁﻧﺎن‪ ،‬دوﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻬﺎ )ﺟﺰ از ﺑﺎﻃﻨﻴﮕﺮي()‪(٧۴‬‬ ‫ﺑﻪ رواج اﻓﺰودﻧﺪ و زﻳﺎن و ﺁﺳﻴﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﻦ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮﻳﺴﺖ و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ در زﻣﺎن ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ هﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮي‬ ‫در اﻳﺮان و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺻﻮﻓﻴﺎن هﺮﭼﻪ ﻓﺰوﻧﺘﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در زﻣﺎن ﻣﻐﻮﻻن ﺧﻮد داﺳﺘﺎن درازﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ درﺑﺎرﻩ اش ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﭘﺴﺘﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎ ﺗﺎ ﺑﺠﺎﺋﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﭼﻨﮕﻴﺰ را‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺳﺘﻮدﻩ اﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﻐﻮﻻن ﮐﻴﻨﻪ اي ﻧﻤﻲ ورزﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﻤﺪاﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از ﻣﺮدان ﺑﺎ ﻓﻬﻢ زﻣﺎن‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻮدﻩ ﭼﻨﮕﻴﺰ را از »اوﻟﻮاﻻﻣﺮ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ درﺑﺎرﻩ اش ﺷﻌﺮهﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻧـﺪارد ﮔـﺮﻳـﺰ از ﺷﻬـﺎن روزﮔﺎر ﺑـﻮد ﭘـﺎدﺷـﺎ ﺳﺎﻳـﻪ ﮐـﺮدﮔـﺎر‬ ‫و ﻟﻴﮑـﻦ ﺳـﺰاوار ﻗـﻮم و زﻣــﺎن ﻓـﺮﺳﺘـﺪ ﺷﻬﺎن را ﺧﺪا ﺑﻴﮕﻤﺎن‬ ‫ﮔﻪ از ﺳﺎﻳـﻪ ﻟﻄﻒ و ﮔﺎهﻲ زﻗﻬـﺮ دهـﺪ ﺧﺴـﺮوان را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺮ‬ ‫اﮔـﺮ ﺑﻨـﺪﮔﺎن راﺳﺘـﮑﺎري ﮐﻨﻨــﺪ هﻤـﺎن از ﭘـﻲ رﺳﺘﮕـﺎري ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﺷﻬﻲ هﻤﭽﻮن اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن دهﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻬﺘﺮ ز ﺧﻮﻳﺸﺎن دهـﺪ‬ ‫***‬ ‫وﮔـﺮ ﺑﻨـﺪﮔﺎن را دﮔـﺮﮔـﻮﻧﻪ رأي ﺑﻮد ﺧﺸﻢ ﮔﻴﺮد ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺧﺪاي‬ ‫هﻢ از ﺧﺸﻢ ﺧﻮد ﺧﺴﺮوي ﺗﻴﻎ زن ﻓـﺮﺳﺘـﺪ ﺑﻪ ﻧـﺰدﻳﮏ ﺁن اﻧﺠﻤﻦ‬ ‫ﺗـﻮ ﮔـﻮﻳﻲ ﮐﻪ ﮐﺎري ﻧﺪارد دﮔـﺮ ﻧﺨـﻮاهﺪ ﺑﻤـﺎﻧـﺪ ﻳﮑـﻲ ﺟﺎﻧﻮر‬ ‫ﺟـﺰ ﺁزار ﻣـﺮدم ﻧـﺪارد ﺑـﻪ ﻳـﺎد ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﺑﺠـﺰ ﮐـﺎر ﭘﻴﮑـﺎر ﺷﺎد‬ ‫ﻧـﻪ دﻳـﺎر ﻣﺎﻧـﺪ از او ﻧـﻪ دﻳــﺎر ﺑـﺮ ﺁﻳﺪ زﮐﺎرش ز ﮔﻴﺘـﻲ دﻣﺎر‬ ‫از ﺁن زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ اﺑﻦ ﺑﻄﻮﻃﻪ در دﺳﺖ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﮐﻪ در ﺁﺧﺮهﺎي زﻣﺎن ﻣﻐﻮل ﮔﺮدش درازي در ﺣﺠﺎز و ﻋﺮاق و اﻳﺮان و‬ ‫هﻨﺪوﺳﺘﺎن و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ ﮐﺮدﻩ‪ ،‬از ﮐﺘﺎب او ﻧﻴﮏ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﺪ ﺳﺎل و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮐﻪ زﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻮدﻩ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي رواج ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻩ‪.‬‬ ‫راﺳﺘﻲ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رخ داد‪ ،‬و ﮔﺮوهﻲ از دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﻧﺨﻮار ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﺗﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﺮدان را‬ ‫ﮐﺸﺘﻪ و ﺻﺪهﺰارهﺎ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان را ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﻲ ﺑﺮدﻩ‪ ،‬و ﭘﺲ از هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ رﺷﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﮐﺸﻮر را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻳﮑﻲ از دو ﮐﺎر ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﻣﺮداﻧﻪ دﺳﺖ ﺑﻬﻢ دهﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﻲ هﺎي ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﮐﻴﻨﻪ از‬ ‫ﻣﻐﻮﻻن ﺟﻮﻳﻨﺪ و ﺁﻧﺎن را از ﮐﺸﻮر ﺑﻴﺮون راﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻳﮑﺒﺎر ﭼﺸﻢ از ﮐﻴﻨﻪ ﺟﻮﻳﻲ و ﻣﺮداﻧﮕﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﺮاي ﺁرام ﮔﺮداﻧﻴﺪن دﻟﻬﺎ و ﮐﺎﺳﺘﻦ از‬ ‫اﻧﺪوﻩ هﺎ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ داﻣﻦ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي و ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﮕﺮي اﻧﺪاﺧﺘﻪ روز ﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻳﺎ ﺁن ﮐﻨﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻦ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺪﺑﺨﺖ اﻳﺮان ﭼﻮن ﺁﻟﻮدﻩ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺳﺮان و ﭘﻴﺸﺮوان ﺷﺎﻳﻨﺪﻩ ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻳﮑﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻮد روز ﺑﺮوز ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي و ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﮕﺮي ﺑﻪ رواج ﺧﻮد‬ ‫اﻓﺰود و ﺑﺪﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي ﭘﺴﺖ هﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن از هﻤﺎن ﭘﻴﺸﺂﻣﺪ ﻣﻐﻮل ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮدﺟﻮﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و از ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و دﻟﺴﻮﺧﺘﮕﻲ ﻣﺮدم ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ‬ ‫ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮداري هﺎﻳﻲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻳﮑﻲ از ﮐﺎرهﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻨﮓ ﺁﻟﻮد ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﺴﺖ از ﺁن ﺑﻪ ﮔﺸﺎدي ﺳﺨﻦ ﺧﻮاهﻢ راﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﻴﺶ هﻢ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از ﺷﻴﻮﻩ هﺎي ﺑﺪ ﺻﻮﻓﻴﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺳﺮﮔﺬﺷﺘﻬﺎ و ﭘﻴﺸﺂﻣﺪهﺎ ﺳﻮد ﺟﺴﺘﻨﺪي‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺳﺮﮐﺮدﻩ اي در‬ ‫ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻓﻴﺮوز درﺁﻣﺪي و ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ رﺳﻴﺪي ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪي‪» :‬ﻓﻼن هﻨﮕﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻮس ﺷﻴﺦ ﻣﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد و ﺷﻴﺦ ﻓﺮﻣﻮد‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﻓﻼن ﺟﺎ را ﺑﻪ ﺗﻮ دادم«‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪي ﻳﺎ از ﺗﺨﺖ اﻓﺘﺎدي ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮودﻧﺪي‪» :‬دﺷﻤﻦ اوﻟﻴﺎء ﻣﻲ ﺑﻮد و ﻓﻼن زﻣﺎن ﺷﻴﺦ ﻣﺎ‬ ‫از او ﭘﻮل ﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﺪاد«‪ .‬اﮔﺮ ﻳﮑﻲ را ﭘﺴﺮ ﺟﻮاﻧﻲ ﻣُﺮدي ﻳﺎ زﻳﺎن ﺑﺰرﮔﻲ از ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ رﺳﻴﺪي زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﺎز ﮐﺮدﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪي‪:‬‬ ‫»ﭼﻮن ﺑﻪ دروﻳﺸﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻧﻤﻲ ﮐﺮدي ﺳﺰاي ﺧﻮد را دﻳﺪ«‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁن ﻣﻔﺘﺨﻮاري و ﮔﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﻮل از ﻣﺮدم ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‬ ‫ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ زﺷﺘﮑﺎري ﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺁﻧﮑﻪ ﻧﺸﺎن دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎن و دﻟﻴﻞ ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﭘﺴﺘﻲ ﺧﻮﻳﻬﺎي اﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬ ‫ﮐﺴﻲ را ﮐﻪ ﭘﺴﺮي ﻣُﺮدﻩ ﻳﺎ اﻧﺪوﻩ دﻳﮕﺮي رﺳﻴﺪﻩ راﻩ ﻣﺮداﻧﮕﻲ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺁﺷﻨﺎﻳﺎن و دوﺳﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﺠﻮﺋﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ و زﺑﺎن از اﻧﺪوﻩ او‬ ‫ﺖ رَﺷﮏ ﺑَﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﮑﺎهﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎري ﺟﺰ ﺷﻴﻮﻩ ﮔﺪاﻳﺎن ﭘﺴ ِ‬ ‫ﺑﻪ هﺮﺣﺎل در داﺳﺘﺎن ﻣﻐﻮل ﻧﻴﺰ ﺻﻮﻓﻴﺎن اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺧﻮد را ﺑﮑﺎر ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﮐﻪ ﭼﻮن ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻩ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از‬ ‫داﺳﺘﺎن ﻣﻐﻮل ﺷﻴﺦ ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﺑﻐﺪادي ﻧﺎﻣﻲ را ﮐﻪ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻩ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺎدر او ﺗﺮﮐﺎن ﺧﺎﺗﻮن درﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در‬ ‫ﺧﻮارزم ﺑﻪ ﺁب اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ داﺳﺘﺎن دﻟﮕﺪاز ﻣﻐﻮل رخ داد ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻋﻨﻮان ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن را ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﺧﻮن ﺷﻴﺦ ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد«‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪»:‬ﭼﻮن ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬درﻳﺎي ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﺑﺠﻮش ﺁﻣﺪ و ﻣﻐﻮﻻن را ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﮐﻴﻨﻪ او‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد«‬ ‫ﺗﺎ دل ﻣﺮد ﺧﺪا ﻧﺎﻣﺪ ﺑﻪ درد هﻴﭻ ﻗﻮﻣﻲ را ﺧﺪا رﺳﻮا ﻧﮑﺮد‬ ‫ﻳﮏ اﻓﺴﺎﻧﻪ دروﻏﻲ هﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻩ ﭼﻮن ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ را ﮐﺸﺖ از ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁن ﺗﺮﺳﻨﺎک ﮔﺮدﻳﺪ و ﻳﮏ ﻟﮕﻨﻲ ﭘﺮ از‬ ‫زر ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﺷﻤﺸﻴﺮي و ﮐﻔﻨﻲ روي ﺁن ﮔﺰاردﻩ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻴﺦ ﻧﺠﻢ اﻟﺪﻳﻦ ﮐﺒﺮي ﮐﻪ اﺳﺘﺎد ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد ﺁورد و ﺧﻮد ﺳﺮ را ﺑﺮهﻨﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‬ ‫در ﭘﺎﺋﻴﻦ اﻃﺎق اﻳﺴﺘﺎدﻩ و زﺑﺎن ﺑﻪ ﺁﻣﺮزش ﺧﻮاهﻲ ﮔﺸﺎدﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻴﺪ اﻳﻦ زر‪ ،‬و اﮔﺮ ﮐﻴﻔﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺁن ﺷﻤﺸﻴﺮ و‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺮ ﻣﻦ«‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻓﺮﻣﻮد ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي ﻓﺮزﻧﺪم ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﭘﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﻩ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﺗﻮ رود‪ ،‬ﺳﺮهﺎي ﻣﻦ و ﮐﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ رود‪.‬‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﺗﻴﺮﻩ دروﻧﻲ را‪ .‬ﺑﺠﺎي ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻣﻐﻮل در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺴﺘﻲ و ﺑﻲ دردي و ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻩ و ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﭼﺎرﻩ‬ ‫ﺟﻮﺋﻲ راﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ دروﻏﻬﺎ هﺮﭼﻪ ﮔﻤﺮاهﺘﺮﺷﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫هﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي از ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﺧﻮن ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﺑﻐﺪادي را ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﻐﻮﻻن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﮐِﻪ؟‪ ...‬از زﻧﺎن ﻧﺎﺁﮔﺎﻩ و‬ ‫ﺑﭽﮕﺎن ﺑﻴﮕﻨﺎﻩ ﺑﺨﺎرا و ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ و ﺧﻮارزم و ﻣﺮو و ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر و ري و هﻤﺪان‪ .‬ﺑﺮاي ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻳﮏ ﺻﻮﻓﻲ ﮐﺸﻮرهﺎﻳﻲ را وﻳﺮان ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺴﺖ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي اﻳﺸﺎن!‬ ‫از ﺁﻧﺴﻮي ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ در هﻤﺎن داﺳﺘﺎن ﻣﻐﻮل از ﺧﻮد ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻧﺠﻢ اﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮارزﻣﻲ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﻄﺎر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫دﻳﮕﺮان ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺻﻮﻓﻴﺎن در دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﺪا ﺁن ارج را ﻣﻴﺪاﺷﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺎري اﻳﻨﺎن را ﻧﺮهﺎﻧﻴﺪ؟! ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭼﻪ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻬﺮ‬ ‫ﻳﮏ ﺻﻮﻓﻲ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺁن هﻤﻪ ﺑﻲ ﮔﻨﺎهﺎن را ﮐﺸﺘﻦ دادﻩ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﺎس ﺻﻮﻓﻴﺎن زﻧﺪﻩ ﺑﺎري ﻳﮏ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﻳﺎ ﺧﻮارزم را از ﮐﺸﺘﺎر ﺑﺎز‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟! ﭼﻪ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ »ﮐﺮاﻣﺖ«هﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن هﻤﻪ ﮔﺰﻧﺪﺁور ﺑﻮدﻩ؟!‬ ‫درﺑﺎرﻩ هﻤﺎن ﺷﻴﺦ ﻋﻄﺎر ﻧﻴﺰ دروﻏﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪» :‬ﻣﻐﻮﻟﻲ ﮐﻪ او را ﮐﺸﺖ ﭼﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ راﻧﺪ و ﺳﺮش ﺑﻪ زﻳﺮ اﻓﺘﺎد ﺷﻴﺦ ﺑﺎ ﺁن ﺗﻦ‬ ‫ﺑﻲ ﺳﺮ ﻧﻌﺮﻩ ﮐﺸﺎن دوﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻴﻢ ﻓﺮﺳﻨﮓ دوﻳﺪ و ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻓﺘﺎد«‪ .‬داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ »ﻣﻌﺠﺰﻩ« ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﭼﺮا در ﻳﮏ راﻩ‬ ‫ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺁن را ﻧﻨﻤﻮدﻩ؟! داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ از اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺑﻮد؟!‬ ‫درﺑﺎرﻩ هﻤﺎن ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻳﮏ اﻓﺴﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮي در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﺴﺖ‪ :‬ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ روزي ﺑﺎ دروﻳﺸﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن در ﺣﺎل »ﺟﺬﺑﻪ« ﻣﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﺑﻪ زﺑﺎن راﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺗﺨﻢ ﻏﺎزي ﺑﻮدﻳﻢ درﮐﻨﺎر درﻳﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ«‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ او ﭼﻮن ﺑﻪ ﮔﻮش اﺳﺘﺎدش ﺷﻴﺦ ﻧﺠﻢ اﻟﺪﻳﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬در درﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﭼﻮن اﻳﻨﺮا ﺷﻨﻴﺪ ﺗﺮﺳﻴﺪ و روزي ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻪ ﺳﻤﺎع )رﻗﺺ و ﺁواز( ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲ ﺑﻮد ﭘﺎ ﺑﺮهﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد او ﺷﺘﺎﻓﺖ و‬ ‫ﻟﮕﻨﻲ را ﭘﺮ از ﺁﺗﺶ ﺑﺴﺮ ﮔﺰاردﻩ در ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﻧﺠﻢ اﻟﺪﻳﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮن از اﻳﻦ راﻩ ﺁﻣﺪي دﻳﻦ و اﻳﻤﺎن ﺗﻮ ﺁﺳﻮدﻩ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺳﺮ ﺗﻮ رود و‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﻮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ رود و ﺟﻬﺎن وﻳﺮان ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺪي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ هﻤﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ هﺎ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬ ‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ هﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﻬﺎ را »ﭼﻴﺴﺘﺎن« ﻧﺎﻣﻴﺪ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻓﺮاواﻧﺴﺖ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳﮏ ﺟﻬﺎن‬ ‫دﻳﮕﺮي راهﺴﺖ و ﻳﮏ زﺑﺎن دﻳﮕﺮي ﻣﻲ دارﻳﻢ و رازهﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺧﺪا در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮏ ﻣﺸﺖ ﮔﺪاﻳﺎن از هﻴﭻ ﻻﻓﻲ ﺑﺎز ﻧﻤﻲ اﻳﺴﺘﺎدﻩ اﻧﺪ و هﻴﭻ‬ ‫ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ ﺑﺎ ﺧﺪا درﻳﻎ ﻧﻤﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﺮﺣﺎل ﻣﻦ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬اﮔﺮ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن راﺳﺖ ﺑﻮدﻩ ﭘﺲ ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁﻧﮑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮد را ﻧﮕﺎﻩ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺘﺎدش ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا اﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻩ در ﮐﺸﺘﻦ او ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻩ داﺷﺘﻪ؟! دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﺁﻳﺪ و ﻣﻐﻮﻻن را ﺑﻪ ﺟﺴﺘﻦ ﮐﻴﻨﻪ او ﻓﺮﺳﺘﺪ؟!‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﺋﻴﺪ هﻤﻪ ﺧﺪاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻩ ﻧﻴﺰ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و ﻳﮏ ﮐﺎري ﮐﺮدﻩ‪ .‬ﺧﺪاﻳﻲ ﺧﺪاﻳﻲ را ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ‬ ‫ﭼﻪ ﺟﺎي ﺧﺸﻢ و ﮐﻴﻨﻪ ﺟﻮﺋﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ؟! ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﭼﺮا ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺧﻮد ﮔﺮدن ﻧﻤﻲ ﮔﺰارﻳﺪ؟!‬ ‫در ﻳﮑﺠﺎ در ﺁن ﭘﻨﺪارهﺎي ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻏﻮﻃﻪ ﺧﻮردﻩ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺟﺎهﺎﻳﻲ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﮏ و ﺑﺪ‪ ،‬راﺳﺖ و ﮐﺞ‪ ،‬ﺳﺘﻢ و داد‪ ،‬و ﺗﺎرﻳﮑﻲ و‬ ‫روﺷﻨﺎﻳﻲ هﻤﻪ را ﻳﮑﻲ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻓﺮﻋﻮن و ﻣﻮﺳﻲ ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﮕﺰاردﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑﻴﺮﻧﮕﻲ اﺳﻴﺮ رﻧﮓ ﺷﺪ ﻣﻮﺳﻴﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻲ در ﺟﻨﮓ ﺷﺪ‬ ‫در ﻳﮑﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ردﻩ ﻋﺎﻣﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻓﻬﻢ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن را ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮن ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺁن ﭼﻪ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ و اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬ ‫ﻳﮏ داﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮي از ﺳﻮدﺟﻮﺋﻴﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن در زﻣﺎن ﻣﻐﻮﻻن اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن در ﺳﺎل ‪ ۶٢٨‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻩ در ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن از ﺟﻠﻮ‬ ‫ﻣﻐﻮﻻن ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﺑﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن رﻓﺖ‪ ،‬در ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻐﻮﻻن ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﭼﺎدرهﺎي او رﻳﺨﺘﻨﺪ و او ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺒﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎن ﺑﺪر ﺑﺮد و در ﮐﻮهﺴﺘﺎن ﺑﺎ دﺳﺖ ﻳﮑﻲ از ﮐُﺮدان ﮐﺸﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺁن ﻣﺮد دﻟﻴﺮ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻣﺮدم ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻴﺎن درازي ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن او را ﺑﺎور ﻧﮑﺮدﻩ و ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راﻩ ﭘﻴﺪاﻳﺶ او ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺻﻮﻓﻴﺎن از اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮدﺟﻮﺋﻲ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﺷﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪» :‬ﺷﻴﺦ اﻟﺸﻴﻮخ رﮐﻦ اﻟﺪوﻟﻪ ﻋﻼءاﻟﺪوﻟﻪ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ« ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ روزي اﺳﺘﺎد او از ﺟﺎﺋﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻩ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ .‬ﺷﺎﮔﺮدان در ﺷﮕﻔﺖ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﻧﺎﮔﻬﺎن در هﻤﺎﻧﺠﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮودﻩ‪ :‬ﺳﻠﻄﺎن ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ از‬ ‫هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﮔﺮﻳﺨﺖ ﺟﺎﻣﻪ دروﻳﺸﻲ درﺑﺮ ﮐﺮدﻩ و ﺑﻪ ردﻩ »رﺟﺎل اﷲ« درﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻩ و هﻤﻴﺸﻪ در ﮔﻮﺷﻪ هﺎي ﺟﻬﺎن ﮔﺮدﻳﺪي ﺗﺎ ﻣﺮﮔﺶ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‬ ‫و در ﻓﻼن ﻏﺎري ﺑﺪرود زﻧﺪﮔﻲ ﮔﻔﺖ و ﻣﻦ رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﮔﺰارم و ﺑﺨﺎﮐﺶ ﺳﭙﺎرم«‪.‬‬ ‫*********************************************‬

‫ﮔﻔﺘﺎر هﺸﺘﻢ‬

‫ﺁﻣﻴﻐﻲ ﮐﻪ در ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﺑﺪي هﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ در اﻳﻦ ﮐﺘﺎب از هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ راﻧﻴﻢ‪ .‬ﻋﻨﻮاﻧﻬﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬از‬ ‫ﺗﻮﮐﻞ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ‪ ،‬رﺿﺎ‪ ،‬ورع‪ ،‬اﻳﺜﺎر‪ ،‬ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﻓﻨﺎء ﻓﻲ اﷲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ در هﺮﻳﮑﻲ ﻟﻐﺰﺷﻬﺎ و ﺑﻲ ﺧﺮدﻳﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر در ﮐﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻮن ﻓﺮﺻﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲ دارﻳﻢ و ﺧﻮد ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ از هﻤﻪ ﺑﺪﻳﻬﺎ و ﺑﻲ ﺧﺮدﻳﻬﺎي ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻲ از ﺁﻧﻬﺎ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﺑﻨﻴﺎدﮔﺰار ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي او ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﻪ اي اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻲ دارد‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ در ﺳﺨﻨﺎن او ﻳﮏ ﺁﻣﻴﻐﻲ ﻧﻬﺎﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺁﻣﻴﻐﻲ‬ ‫ارﺟﺪار‪ ،‬و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﺁدﻣﻲ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺗﻦ و ﺟﺎن ﻣﺎدي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﺧﻮاهﺎﮐﻬﺎي او ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮردن و ﺧﻮاﺑﻴﺪن و ﮐﺎم ﮔﺰاردن و ﺑﺎ هﻤﺠﻨﺴﺎن ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺒﺮدﻳﺪن ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺁدﻣﻲ دﺳﺘﮕﺎﻩ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاهﺎﮐﻬﺎي ﺁن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان دﻟﺴﻮزي ﻧﻤﻮدن و ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﻴﮑﻲ ﮐﺮدن و‬ ‫ﺑﻪ داد و راﺳﺘﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺑﻮدن و ﺁﺑﺎدي ﺟﻬﺎن و ﺁﺳﺎﻳﺶ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن را ﺧﻮاﺳﺘﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪﻩ اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ و هﺮ ﺁدﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ را ﺑﺪاﻧﺪ و اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ‬ ‫رواﻧﻲ را در ﺧﻮد ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺁن ﮐﻮﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس اﻳﻦ ﺁﻣﻴﻎ را درﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﻲ ﺁدﻣﻲ از ﻣﻴﺎن هﻤﻪ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﭘﻲ ﺑﺮدﻩ ‪.‬وﻟﻲ ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺁن را ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﭘﻨﺪارﺑﺎﻓﻲ هﺎ در هﻢ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺎ »ﻳﮑﻲ ﺑﻮدن هﺴﺘﻲ« )وﺣﺪت وﺟﻮد( و ﺳﺨﻨﺎن دﻳﮕﺮ ﮐﻪ هﻤﻪ اش ﺑﻴﭙﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺁﻟﻮدﻩ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺴﻮي راهﻲ را ﮐﻪ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ روان ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﺞ اﺳﺖ و ﺧﺮد از ﺁن ﺑﻴﺰار اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮﺷﻴﻬﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎن ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ؟! ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﺧﻮﺷﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻬﺮ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﻴﺴﺖ؟! ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن را ﺟﺰ ﺧﺪا ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ؟! ﺁﻧﮕﺎﻩ »ﻋﺸﻖ« ﺑﺎ ﺧﺪا ﭼﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﺳﺰد؟! ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺁن ﺗﻮان داد‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ »ﺑﻴﺨﻮدي« ﻳﺎ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﺧﻮد ﮐﻪ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺨﺘﻴﻬﺎ و رﻧﺠﻬﺎ ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﻣﺪﻋﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد او ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﺁﻧﺤﺎل را ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ وﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺟﺰ »ﺳﻤﺮدي« ﻧﻴﺴﺖ !ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﻓﺮﻳﺐ ﭘﻨﺪارهﺎي ﺧﻮد را ﺧﻮردﻩ‪ .‬ﮐﺴﻲ ﻧﻪ از ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﺗﻮاﻧﺪ رﻓﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬ ‫دوﺑﺎرﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ راﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁدﻣﻲ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺗﻦ و ﺟﺎن ﻣﺎدي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬راﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در او دﺳﺘﮕﺎﻩ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺧﻮاهﺎﮐﻬﺎي دﻳﮕﺮي‬ ‫هﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﺁﻣﻴﻎ را ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر ارﺟﺪار اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺎدﻩ ﺗﺮﻳﻦ و اﺳﺘﻮارﺗﺮﻳﻦ زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎرهﺎ زﻳﺮ ﻋﻨﻮان »ﺟﺎن و روان« ﺑﺎز ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﻢ)‪. (٧۵‬‬ ‫ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻳﻦ را ﺑﺎ زﺑﺎن داﻧﺶ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻳﮏ رﺷﺘﻪ ﭘﻨﺪارهﺎي ﺑﻴﭙﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﺁن اﻓﺰودﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺰ راﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮﮐﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪن روان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁدﻣﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﻣﺎﻧﺪ ﺟﺎن ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻧﻤﻮدﻩ »روان« را‬ ‫ﻧﺎﺗﻮان و ﺑﻴﮑﺎرﻩ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬راﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁدﻣﻲ ﺧﻮد رو ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻮد و او را ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺸﻬﺎﻳﻲ درﺑﺎرﻩ ﭘﻴﺮاﺳﺘﻦ و ﺁراﺳﺘﻦ ﻧﻴﺎز ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﮐﻪ هﺴﺖ اﻳﻦ ﮐﺎر راهﺶ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﺟﻬﺎن ﻳﺎ ﺳﺨﺘﻲ دادن ﺑﻪ ﺧﻮد )رﻳﺎﺿﺖ( ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ از اﻳﻨﻬﺎ ﺟﺰ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ واروﻧﻪ ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي روان ﻧﺨﺴﺖ ﮔﺎم ﺟﻬﺎن و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﺑﺪاﻧﺴﺎن ﮐﻪ هﺴﺖ داﻧﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ و ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ او‪ ،‬و ﮐﻮﭼﮑﻲ و‬ ‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺁدﻣﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ وي ﭘﻲ ﺑﺮدن‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﻪ هﺎي ﻧﻴﮑﻲ را ﮐﻪ از ﭘﻴﺮوي ﺧﻮاهﺎﮐﻬﺎي روان ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦ و در ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ‬ ‫داﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺁن ﺳﺨﺘﻲ ﮐﻪ هﺮﮐﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد دهﺪ اﻳﻨﺴﺖ ﮐﻪ در زﻳﺴﺖ ﺧﻮد ﺟﻠﻮ ﺁز و ﺧﺸﻢ و ﮐﻴﻨﻪ و ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ را ﮐﻪ ﺧﻴﻢ‬ ‫هﺎي ﺣﺎﻧﻴﺴﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬و در هﺮ ﮐﺎري ﮐﻪ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﻨﺪ ﺧﻮﺷﻲ ﺧﻮد ﺑﻠﮑﻪ در ﺑﻨﺪ ﺧﻮﺷﻲ هﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﺳﺨﻨﺎﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﮔﻮﻳﻢ ﺑﺎ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺰار ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻣﻲ دارﻳﻢ ‪.‬اﻣﺎ ﺻﻮﻓﻴﺎن در اﻳﻦ اﻧﺪازﻩ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻳﺴﺘﺎدﻩ و ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫در ﮔﻤﺮاهﻲ هﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﺎ ﺁﻣﻴﻐﻲ در ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﺁري هﻤﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن داﻧﺴﺘﻪ و ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﺑﺪ ﻧﺒﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺎهﻲ ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ ﺳﺎدﻩ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺁز و ﺧﻮدﺧﻮاهﻲ ﺑﺲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﭼﻴﺰهﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻢ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬و ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي روﻳﻬﻢ رﻓﺘﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ‪ ،‬و ﺑﺮﺁﻣﻮزﻳﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر زهﺮﻧﺎک‪ ،‬و زﻳﺎﻧﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ هﻨﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﻮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ در اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﺮاي هﻤﮕﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺗﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ زﺑﺎن ﺁن ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ اﻳﻢ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﻳﻢ‪ ،‬از هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺳﺨﻦ راﻧﻴﻢ‪ .‬ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﻳﻢ از‬ ‫»ﻃﺎﻣﺎت« و »ﺷﻄﺤﻴﺎت« ﻧﺎم ﺑﺮﻳﻢ ‪.‬ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﻳﻢ از ﻗﻠﻨﺪران و ﮐﺎرهﺎي اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﮏ ﻧﮑﺘﻪ دﻳﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي اﻣﺮوز »ﮔﻤﺮاهﻲ ﺳﺎدﻩ اي« ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ »اﻓﺰار ﺳﻮدﺟﻮﺋﻲ« ﻧﻴﺰ هﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﻪ ﺁﻧﮑﻪ ﺁﻣﻴﻎ هﺎ را ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و از راﻩ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﮔﺮوﻳﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﺮ روي ﺁن اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬

‫ﺁﻧﺎن از اﻳﻦ ﮔﻤﺮاهﻲ ﺳﻮد ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺰﻩ ﺁن ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﭘﺲ از داﻧﺴﺘﻦ ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﺑﺮﻧﻤﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاهﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﺳﻮدي ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ؟! ﭘﺎﺳﺨﺶ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺮان و ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻲ رﻧﺞ و ﮐﻮﺷﺶ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس‬ ‫ﻗﺼﺎب‪» :‬ﺑﻲ ﻣﻠﮏ و ﻣﺎل وﻻﻳﺖ ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻲ ﺁﻟﺖ و ﮐﺴﺐ روزي ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و ﺧﻠﻖ را ﻣﻲ ﺧﻮراﻧﻨﺪ‪ «...‬اﮐﻨﻮن در اﻳﺮان و هﻨﺪوﺳﺘﺎن‬ ‫و دﻳﮕﺮ ﺟﺎهﺎ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﺎﻩ از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ هﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻲ ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻲ هﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﺪهﻲ از ﻣﺮدﻣﺎن »ﻣﺎﻟﻴﺎت« ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و در‬ ‫هﺮﻳﮑﻲ از ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ از »ﭘﻴﺮ« ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻴﺎﻧﻲ ﻧﺎن ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و روزﮔﺎر ﺑﺎ ﺧﻮﺷﻲ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﻴﺮوان‪» ،‬ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي« ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺸﺎن »ﭘﻨﺎهﮕﺎﻩ« اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺁﻧﮑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ روﺷﻦ ﮔﺮدد ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻨﺠﺎ اﻧﺪﮐﻲ از زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﮏ ﮔﻔﺘﮕﻮي دﻳﮕﺮي ﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﭼﻪ از دﻳﺪﻩ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﭼﻪ از راﻩ ﺁزﻣﺎﻳﺸﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮداﻧﻲ ﮐﻪ رواﻧﻬﺎﺷﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧﺴﺖ و ﺟﻠﻮ ﺑﺪﮐﺎرﻳﻬﺎي ﺧﻮد‬ ‫را ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در هﻤﺎﻧﺤﺎل رواﻧﻬﺎﺷﺎن ﺁﻧﺎن را ﺁﺳﻮدﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﻓﺮﺟﺎد )ﻳﺎ ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺧﻮدﺷﺎن وﺟﺪان( هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻧﮑﻮهﺶ‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﺴﺎن هﻤﻴﺸﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮي راهﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻴﺎري ﺁن ﺧﻮد را از ﻧﺎﺁﺳﻮدﮔﻲ ﺑﻴﺮون ﺁورﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺰ‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻴﻤﻮر ﺑﺎ ﺁن ﺑﻴﺪادﮔﺮي و ﺧﻮﻧﺨﻮارﻳﺶ ﺻﻮﻓﻲ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬ﺻﻤﺪﺧﺎن ﻣﺮاﻏﻪ اي ﺑﺎ ﺁن ﺳﻴﺎهﮑﺎرﻳﻬﺎي ﻧﻨﮓ ﺁﻟﻮدش ﺷﻴﻌﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﻧﮕﺮﻣﻲ ﺷﻤﺮدﻩ ﻣﻴﺸﺪﻩ‪ .‬ﺗﻴﻤﻮر ﮐﻪ ﺁن هﻤﻪ ﺧﻮن ﺑﻴﮕﻨﺎهﺎن را ﻣﻲ رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻴﮕﻤﺎن ﮔﺎهﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻩ ﻧﮑﻮهﺶ ﺳﺨﺖ از درون‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲ هﻨﻴﺪﻩ و ﺑﺮاي او ﺑﺴﻴﺎر ﻟﺬت ﻣﻲ دادﻩ ﮐﻪ ﻳﮑﺪﺳﺘﻪ ﭘﻴﺮان ﺻﻮﻓﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻲ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﻲ درﺑﺎرﻩ ﺁن ﺧﻮﻧﺮﻳﺰﻳﻬﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از‬ ‫اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ دﻳﺪن اﻳﺸﺎن ﻣﻲ رود و ﭘﻮل ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ او را ﻧﻴﮏ و ﭘﺎک ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﻳﮏ دﺳﺘﻪ ﺷﮑﻢ ﭘﺮﺳﺖ در ﭘﺎي ﺳﻔﺮﻩ او ﻧﺸﺴﺘﻪ او را‬ ‫»ﻣﺮوج دﻳﻦ« ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮاي او ﺁب ﺑﻪ ﺁﺗﺸﺶ رﻳﺨﺘﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻤﺪﺧﺎن ﮐﻪ ﻣﺮداﻧﻲ را ﮐﻪ در راﻩ ﺁزادي ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ‬ ‫ﮐُﺸﺖ‪ ،‬زﺑﺎن ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺁزادﻳﺨﻮاهﺎن را دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺟﻠﻮ ﺳﮓ ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬و ﭘﺲ از هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺻﺪ ﭘَﺴﺖ ﻧﻬﺎدي ﻧﻮﮐﺮي ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﻣﻲ ﮐﺮد‪،‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺴﻲ هﺮﭼﻪ ﺗﻴﺮﻩ درون ﺑﻮدي ﺑﯽ ﮔﻤﺎن ﮔﺎهﻲ ﺁواز ﻓﺮﺟﺎد را از درون ﺧﻮد ﺷﻨﻴﺪي‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﻴﺶ ﺷﻴﻌﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ‬ ‫ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﮔﺮﻳﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ زﻳﺎرﺗﺶ رﻓﺘﻲ هﻤﻪ ﮔﻨﺎهﺎﻧﺖ ﺁﻣﺮزﻳﺪﻩ ﮔﺮدد«‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺴﺖ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻨﺎهﮕﺎﻩ‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﻤﺎن ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻳﺎ از ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﻮدﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻪ ﭘﻴﺸﺮوان و ﭼﻪ ﭘﻴﺮوان از‬ ‫ﺁن ﺑﺮﺧﻮرداري ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻼ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮان وزارﺗﺨﺎﻧﻪ هﺎ ﮐﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮدﻩ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﻓﻼن ﺷﻤﺲ اﻟﻌﺮﻓﺎء و ﺑَﻬﻤﺎن ﻋﺎﺷﻖ ﻋﻠﻴﺸﺎﻩ‬ ‫ﺳﺮﺳﭙﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﻲ اﻧﮕﻴﺰﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮدان ﮐﻪ رﺷﺘﻪ ﮐﺎرهﺎي ﮐﺸﻮري را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و هﺮﻳﮑﻲ ﺟﺰ در ﭘﻲ ﺳﻮد ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺖ و‬ ‫ﺻﺪ ﺳﻴﺎهﮑﺎري در ﻧﻬﺎن و ﺁﺷﮑﺎر از هﺮﮐﺪام ﺳﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺴﺎن ﮐﻪ روﺷﻦ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻳﺎ ﻳﮏ ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪﻩ ﺁن ﻧﻴﺎز ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻲ دارﻧﺪ و اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل دﻳﺪﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ هﺮﻳﮑﻲ از ﮔﻤﺮاهﻲ هﺎ ﮐﻪ اﻳﺮاد ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ هﻮاداران ﺁن ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دهﻨﺪ و ﺑﻪ هﻴﺎهﻮي ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬و ﺳﭙﺲ ﮐﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﮐﺎري ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ و اﻳﺮادهﺎ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺟﺎهﺎي اﻳﺮاد را اﻧﮑﺎر ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺁن ﺑﺨﺸﻬﺎ را ﮐﻨﺎر ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮﺣﺎل ﺧﺮﺳﻨﺪي ﻧﻤﻲ دهﻨﺪ ﮐﻪ ﺁن ﮔﻤﺮاهﻲ از ﻣﻴﺎن رود و ﺁن دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺑَﺮاُﻓﺘﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮐﺎر درﺑﺎرﻩ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻳﮏ ﻣﺜﻞ ﻧﻴﮑﻲ ﻣﻲ دارد‪ ،‬و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﭼﻮن در اﻳﺮان ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ هﺎي ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻴﺎد ﺁوردﻩ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺁن ﻣﻴﺎن از ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺑﻌﻨﻮان اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺮدم را از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻲ دارد و ﺟﻬﺎن را در دﻳﺪﻩ هﺎ ﺧﻮار ﻣﻴﮕﺮداﻧﺪ ﻧﮑﻮهﺸﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و هﻤﺎﻧﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﺎزﮔﻲ ﭘﻴﺮان‬ ‫ﺻﻮﻓﻲ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را دﻳﮕﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮداﺧﺖ«‪ ،‬و ﻳﮏ ﺟﻤﻠﻪ هﺎﻳﻲ را ﮐﻪ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻨﺎم اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ دﻟﻴﻞ ﺁوردﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻣﻮﻻي ﻣﺎ ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩ‪» :‬اﺳﻊ ﻟﺪﻧﻴﺎک ﮐﺎﻧﮏ ﺗﻌﻴﺶ اﺑﺪا واﺳﻊ ﻻﺧﺮﺗﮏ ﮐﺎﻧﮏ ﺗﻤﻮت ﻏﺪا«؟!‬ ‫اﻳﻦ دﻟﻴﻞ را ﻣﻲ ﺁورﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺁﺑﺎدي ﺟﻬﺎن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درﺟﺎﺋﻲ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬ﺑﻨﻴﺎد ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﺟﻬﺎن و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺁن ﺑﻮدﻩ و اﻳﻨﺴﺖ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺳﻮﮔﻮار ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و‬ ‫ﺟﺎﻣﻪ ﮐﺒﻮد ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﮐﺒﻮد ﭘﻮﺷﻴﺪن و ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﻴﺪن در ﺁن زﻣﺎﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﺳﻮﮔﻮاري ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﻣﺎدران ﭘﺴﺮ ﻣُﺮدﻩ و‬ ‫ﺧﻮاهﺮان ﺑﺮادر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﺁن ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎن ﭘﺮ از ﻧﮑﻮهﺶ ﺟﻬﺎﻧﺴﺖ هﻤﻴﺸﻪ ﺁﻧﺮا ﻣﺮدار )ﺟﻴﻔﻪ( ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ داﻣﻦ درﭼﻴﺪن‬ ‫از ﺁن را ﺑﺎﻳﺎي هﺮ ﻣﺮد ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻤﺎردﻩ اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻨﺪان ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ﭘﻴﺮاﻧﺸﺎن ﭘﻮل ﻳﺎ ﮐﺎﻻﻳﻲ را ﮐﻪ از‬ ‫دﻳﮕﺮان ﺑﺎ ﮔﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺮاي ﻓﺮدا ﻧﮕﺎﻩ ﻧﺪاﺷﺘﻪ هﻤﺎن روز ﺑﻪ دروﻳﺸﺎن و دﻳﮕﺮان ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ ﻳﺎ ﻣﻴﺨﻮراﻧﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪازﻩ دﺷﻤﻨﻲ‬ ‫ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺟﻬﺎن و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬ﭘﺎﻳﻪ ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﭘﻠﻮﺗﻴﻨﻮس روﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺁن را ﺑﻬﻢ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ روﻳﻪ ﮐﺎري هﺎﺋﻴﺴﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮﻳﺪن زﺑﺎن ﻣﺮدم ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺧﻮد دﻳﻨﻲ ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻢ در هﺮﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﻴﺶ ﻣﺮدم ﺁﻧﺠﺎ‬ ‫ﺳﻨّﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ‬ ‫راﻩ ﻣﻴﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﺮان ﺷﻴﻌﻲ ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ و در ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ُ‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ هﺮﺣﺎل اﻳﻦ ﻳﮏ دﺳﺖ و ﭘﺎﺋﻴﺴﺖ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻲ ﺳﺎل ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻣﻴﺪاﻧﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ اﻳﺮادهﺎي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ هﻴﺎهﻮ‬ ‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ دوﻟﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣﻦ ﺷﺪﻩ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺧﻮاهﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ از در ﭘﺮدﻩ ﮐﺸﻲ درﺁﻣﺪﻩ ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﮑﺎر ﺧﻮاهﻨﺪ‬ ‫ﮐﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺎ ﻧﺒﻮدﻩ‪ .‬ﭘﺲ از هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺁن ﺑﺨﺸﻬﺎ را ﮐﻪ اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ اﻳﻦ ﺧﻮد ﺳﻨﮕﺮ ﻋﻮض ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ دﺳﺖ از ﮔﻤﺮاهﻲ هﺎي ﺧﻮد ﮐﺸﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮔﻤﺮاهﻴﻬﺎ‬ ‫دُﮐﺎﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻨﺴﺖ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ رهﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاهﺶ زﻣﺎن رﻧﮕﺶ را دﻳﮕﺮ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﺮدﻩ ام ﮐﻪ در ﺁﻏﺎز ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ در ﺗﺒﺮﻳﺰ واﻋﻈﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﮑﻲ از ﺳﺮان ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاهﻲ ﺁﻣﺪﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺮوز ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺠﻠﺴﻲ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدم ﻧﮕﺰاردﻧﺪ ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ روم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﺁن ﻣﻮﻋﻈﻪ هﺎ ﺑﻪ درد ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺳﺨﻦ راﻧﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ واﻋﻈﻲ‬ ‫ﮐﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﮑﻨﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﻢ‪ .‬اﻳﻨﺴﺖ ﺁﻣﺪﻩ ام ﺑﻪ ﻣﻦ ﻳﺎد ﺑﺪهﻴﺪ از ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﺮاﻧﻢ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﭼﺮا ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ ﻧﺮوم؟!« اﻳﻦ را ﺑﺎ‬ ‫ﻳﮏ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺁﻧﺤﺎل هﻤﺎن را ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﻮﻓﻴﮕﺮي ﮐﺎر ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬راﻩ روزي ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺎهﮕﺎﻩ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا دﻳﮕﺮ دﺳﺖ ﺑﮑﺸﻴﻢ؟!‬ ‫هﺮﮐﺠﺎﻳﺶ ﺑﺪ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﺁﻧﺠﺎ را دﻳﮕﺮ ﮔﺮداﻧﻴﻢ! «‪.‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫*****************************************************************‬

‫ﭘﺎورﻗﯽ‬ ‫‪ ۶٣‬ﮐﺘﺎب »دادﮔﺎﻩ« دﻳﺪﻩ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ ۶۴‬ﮐﺘﺎب »دﻳﻦ و ﺟﻬﺎن« دﻳﺪﻩ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ ۶۵‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ هﺎ از ﮐﺘﺎب »ﺳﻴﺮ ﺣﮑﻤﺖ در اروﭘﺎ« ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪.‬‬ ‫‪ ۶۶‬در زﻣﺎﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺟﺎﻣﻪ ﮐﺒﻮد ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻧﺸﺎن ﺳﻮﮔﻮار ﺑﻮدن و ﭘﺮهﻴﺰ از ﺷﺎدي ﺟﺴﺘﻦ ﻣﻲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﻳﮑﻲ از ﺧﻮﻳﺸﺎﻧﺶ ﻣﻲ ﻣﺮدﻩ ﺗﺎ‬ ‫دﻳﺮﮔﺎهﻲ ﮐﺒﻮد ﻣﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﻴﺪن هﻤﺎن ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ زﻧﻬﺎي ﺷﻮهﺮ ﻣﺮدﻩ ﺑﻪ ﺁن ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺪﻧﻤﺎ ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن دهﻨﺪ ﮐﻪ از ﺧﻮﺷﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ اﻧﺪ و دﻳﮕﺮ در ﭘﻲ ﺷﻮهﺮ داﺷﺘﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺎهﻲ ﻣﺮدهﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ هﻤﺎن رﻓﺘﺎر را ﻣﻲ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﮔﻮﻳﺎ در ﺁﻏﺎز ﮐﺎر ﺟﺎﻣﻪ هﺎﻳﻲ از ﭘﺸﻢ ﺳﻔﻴﺪ »ﺻﻮف« ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﻴﮑﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ هﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ »ﺻﻮﻓﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺳﭙﺲ‬ ‫ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﭽﻮن اﻧﺪوﻩ زدﮔﺎن ﭼﺸﻢ از ﺧﻮﺷﻴﻬﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬رﻧﮓ ﮐﺒﻮد »ﻳﺎ ﻧﻴﻠﻲ« را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺳﺮهﺎي ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺗﺮاﺷﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ۶٧‬اﻳﻦ ﺷﻌﺮ از ﺣﺎج ﻣﻼهﺎدي ﺳﺒﺰواري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ۶٨‬اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‬ ‫‪ ۶٩‬ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺻﺮف ﻋﺮﺑﻲ را ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ را ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ از ﻓﻌﻞ ﻻزم اﺳﻢ ﻣﻔﻌﻮل ﺁوردﻩ ﻧﺸﻮد‪» .‬ﺧﻔﻲ ﻳﺨﻔﻲ« ﻧﻴﺰ ﻻزﻣﺴﺖ و‬ ‫اﺳﻢ ﻣﻔﻌﻮل از ﺁن ﻧﺘﻮان ﺁورد‪.‬‬ ‫‪ ٧٠‬هﺮﭼﻪ در اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء ﺁوردﻩ ﺷﺪﻩ از ﮐﺘﺎب دﮐﺘﺮ ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ٧١‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﮐﺘﺎب »ﺣﺎﻓﻆ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ« دﻳﺪﻩ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ ٧٢‬درﺑﺎرﻩ ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﺎن ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ »ﺣﺎﻓﻆ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ« دﻳﺪﻩ ﺷﻮد و درﺑﺎرﻩ ﺑﺎﻃﻨﻴﺎن در ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ دﻳﮕﺮي ﺳﺨﻦ راﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ ٧٣‬در ﻧﺎﺟﺎري ﺑﻪ ﻧﺎﺳﺰا ﺗﻮان درﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪ ٧۴‬وﻟﻲ ﺑﺎﻃﻨﻴﮕﺮي ﺑﻪ ﺷﻮﻧﺪي ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﻳﺎد ﺷﺪﻩ از رواج اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫‪ ٧۵‬ﮐﺘﺎب »ورﺟﺎوﻧﺪ ﺑﻨﻴﺎد« ﺑﺨﺶ ﻳﮑﻢ دﻳﺪﻩ ﺷﻮد‪.‬‬