Registracija Preduzeca.docx

Sadržaj

1.

Uvod .................................................................................................................................... 2

2.

PREDUZEĆE ..................................................................................................................... 3 DIFERENCIJACIJA PREDUZEĆA............................................................................... 4

2.2. 2.2.1.

Proizvodna preduzeća .................................................................................................. 5

2.2.2.

Uslužno preduzeće ....................................................................................................... 6

2.2.3.

Mala preduzeća ............................................................................................................ 7

2.2.4.

Srednje preduzeće ........................................................................................................ 8

2.2.5.

Veliko preduzeće ......................................................................................................... 9

2.2.6.

Mala preduzeća i samostalne firme ........................................................................... 10

2.2.7.

Multinacionalno preduzeće........................................................................................ 11

2.2.8.

Neprofitno preduzeće ................................................................................................ 12

2.2.9.

Virtuelno preduzeće ................................................................................................... 13

2.2.10.

Lično preduzeće (solo vlasništvo) ......................................................................... 14

2.2.11.

Partnersko preduzeće ............................................................................................. 15

2.2.12.

Akcionarsko preduzeće .......................................................................................... 16

2.2.13.

Javno preduzeće ..................................................................................................... 17

3. 3.2.

REGISTRACIJA PREDUZEĆA ...................................................................................... 18 REGISTRACIJA PREDUZEĆA U KANTONU SARAJEVO .................................... 19

4.

Zaključak........................................................................................................................... 24

Literatura: ................................................................................................................................. 26

1

1. Uvod

Većina preduzetnika, u inkubacionom periodu njihovih ideje,su razmišljali o osnivanju vlastitog preduzeća, dok vjerovatno nisu razmišljali o tehničkim detaljima kao što su registracija preduzeća, otvaranje računa, knjigovodstvo. Registracija preduzeća je neophodna, a razlozi su brojni. Ukoliko poslujete a nemate registrovano preduzeće i na vaše poslovne aktivnosti ne plaćate poreze time činite krivično djelo poreske utaje. Ako poslujete na crnom tržištu, na vaša primanja, kao i primanja vaših radnika ne plaćaju se porezi i doprinosi. To direktno znači da ne uplaćujete radni staž, ne obračunava vam se penzijsko osiguranje i da ni vi ni vaša porodica niste zdravstveno osigurani. U ovom radu ćemo razmatrati pojam preduzeća, njegovu podjelu i na kraju šta je sve potrebno za registarciju istog.

2

2. PREDUZEĆE

2.1.PREDUZEĆE KAO SISTEM I ORGANIZACIJA

Radi potpunijeg sagledavanja i boljeg razumijevanja cjeline preduzeća i odnosa koji se javljaju između njegovih dijelova, najbolje je da se sve to predstaviti kao sistem. Dakle, preduzeće se može posmatrati kao cjelina (sistem) koja se sastoji od međusobno povezanih elemenata dijelova, koji čine podsisteme u preduzeću. Na slici 1 prikazano je preduzeće kao sistem i njegovi najznačajniji podsistemi.

Slika 1 Sistem i podsistemi preduzeća

Preduzeće kao sistem povezano je sa okruženjem iz koga dobija inpute (materijal, novac i kapital, ljudske resurse, informacije i znanja ), koje kroz transformacione procese pretvara u proizvode i usluge koje plasira na tržištu. Proces pretvaranja ulaznih veličina u izlazne ostvaruje se kroz potpuno i ciljno usklađeno funkcionisanje svih elemenata sistema.1

1

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.13

3

2.2. DIFERENCIJACIJA PREDUZEĆA

Postoje brojna i raznovrsna preduzeća koja posluju na nacionalnim i svjetskim tržištima i koja se mogu diferencirati i grupisati u različite grupacije prema određenim kriterijumima . Uobičajeno je da se diferencijacija preduzeća izvršiti prema sljedećim kriterijumima: (1) suštinskim karakteristikama transformacionog procesa (proizvodna i uslužna preduzeća) (2) veličini preduzeća (mala, srednja i velika preduzeća) (3) pravnom obliku, koji se definiše Zakonom. Uobičajeni pravni oblik preduzeća u zemljama tržišne privrede je oblik privrednog društva (lično, partnersko i akcionarsko preduzeće)2

2

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.29

4

2.2.1. Proizvodna preduzeća

Proizvodno preduzeće obavlja svoju djelatnost tako što u procesu proizvodnje vrše transformaciju ulaganja u upotrebu kvaliteta gotovih proizvoda. Rezultat proizvidnje je opipljiv. Osnovne karakteristike proizvodnih preduzeća definisane su u obliku tehnološkog procesa proizvodnje. Glavna karakteristika za proizvodna preduzeća je u tome što je odvojena proizvodnja od potrošnje. Odvojenost proizvodnje od potrošnje daje šansu da standardizuju svoj proizvodni asortiman i tako omogućavaju zaposlenima da rade više poslova.Proizvodna preduzeća su svrstana u veću skupinu i mogu se grupisati u podgrupe na: industrijska i građevinska preduzeća i ekstrativna preduzeća. Industrijska preduzeća se bave proizvodnjom proizvoda od prirodnih supstanci (metala, minerala, hemijskih proizvoda is sl.) koja proizvode proizvod od sintetičke supstance poluproizvoda i preduzeća koja prerađuju poluproizvod od prirodnih ili vještakih materijala (elektroindustrija,mehanička prerada drveta).3

3

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.29

5

2.2.2. Uslužno preduzeće

U savremenoj privredi najveći dio imaju usluge tako da se ve češče govori o novoj eri „uslužne privrede“ u kojem se pored tradicionalne usluge sve više razvijaju i nove usluge: finansijske usluge, usluge brze isporuke robe, usluge upravljanja bazama podataka, usluge poslovnog savjetovanja. Uslužna preduzeća pružaju uslugu svojim klijentima. Suština uslužnih preduzeća je u tome što se vežu za transformacioni proces,koji se odnosi na proces pružanja usluge i procesa potrošnje usluge. Rezultat usluga je nematerijalizovan i neopipljiv output,koga čine uglavnom znanja i umjeća.Svoju efikasnost mogu povećati dezagregiranjem u niz manjih proizvodnih jedinica (restorani, predstavništva, šalteri i sl.).Sve podjele se vrše na bazi preovladajučih karakteristika. Potvrda ovog nalazi se u činjenici da poneka uslužna preduzeća imaju karakteristike proizvodnih preduzeća. Odnosno postoje preduzeća koja su po svojim karakteristikama između proizvodnih i uslužnih (npr. restorani brze hrane – karakteristika je proizvod, banke – bankarski proizvod) , kao što postoje i nematerijalna usluge (oporavak kola i sl.).4

4

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.30

6

2.2.3. Mala preduzeća

Malo preduzeće ne određuje samo veličina iskazana brojem zaposlenih već i njene posebnosti kada su u pitanju uticaj na tržištu, stvarna nezavisnost i lični uticaj.Najveći broj preduzeća u svakoj savremenoj privredi čine mala preduzeća , pri ćemu su ona međusobno veoma različita obzirom da ih ima samo sa jednim zaposlenim (vlasnik) do onih koji se svojim karakteristikama približavaju preduzećima srednje veličine.Naravno, tu se ubrajaju i preduzetničke jedinice (radnje, agencije, biri i sl.) koje nemaju status pravnog lica.Sa malim preduzećima, posebno onim najmanjim, obično se povezuje pojam preduzetništva iz razloga što se preduzetničke ideje obično realizuju pokretanjem malog biznisa. Inovacije uvode preduzetnici, zbog čega se preduzeće koje nastaje oko inovacije naziva preduzetnička firma. Preduzetništvo se uvijek povezuje sa promjenama u najširem smislu te riječi, kao što su nova ideja, novi proizvod, novi i drugačiji izvori snabdevanja, novi ili izmjenjeni proizvod, nova organizacija, novi procesi itd. Naravno, preduzetnik kao nosilac preduzetničkog procesa ne mora da bude i inovator, ali je zato on neko ko uočava poslovne šanse i uvek koristi inovacije da bi stvorio vrijednost.Karakteristike malih preduzeća:Mala preduzeća imaju mali dio na tržištu i samim tim ne mogu mnogo uticati na cijene i količinu roba i usluga koje se nude na nacionalnom tržištu. Međutim, ona mogu i te kako da se uspiješno snađu u tržišnim nišama, dominirajući malim tržišnim segmentima na kojima nije jasno profilisana konkurencija. Najznačajnije karakteristike malih preduzeća kroz koje se gradi tržišna prednost su: visok stepen fleksibilnosti , podstiču inovativnost, održavaju bliske odnose sa kupcima i grade dobre međuljudske odnose, podstiču konkurentnost velikih preduzeća, podstiču inicijativu i doprinose unapređenju znanja i radnog iskustva zaposlenih i generiraju nova radna mijesta. Fleksibilnost - se ogleda u sposobnosti brzog prilagođavanja preduzeća promjenama, izazovima i zahtevima tržišta i ukupnog okruženja, na ćemu se gradi efikasnost i konkurentnost malih preduzeća. Mala preduzeeća se vežu za transformacioni proces,koji se odnosi na proces pružanja usluge i procesa potršnje usluge.Rezultat usluga je nematerijalizovan i neopipljiv output,koga čine uglavnom znanja i umjeća.Svoju efikasnost mogu povećati dezagregiranjem u niz manjih proizvodnih jedinica (restorani, predstavništva, šalteri i sl.).Sve podjele se vrše na bazi preovladajučih karakteristika.5

5

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.32 i 33

7

2.2.4. Srednje preduzeće

Najveća razlika između malih i srednjih preduzeća je u organizacionoj strukturi, načinu upravljanja i organizaciji rada. Dok je za mala preduzeća karakteristična neformalna organizacija i jednostavna organizaciona struktura, kod srednjih preduzeća organizaciona struktura je formalizovana, uglavnom funkcionalna, sa više hijerarhijskih nivoa, sa definisanim radnim mjestima i odnosima između svih subjekata i sa formalizovanim sistemom kontrole. Najznačajnije promijene u upravljanju nastaju sa profesionalizacijom upravljanja odnosno zapošljevanjem profesionalnih menadžera koji preuzimaju dio poslova koje u malim preduzećima vrše vlasnici – menadžeri.Iako preduzeća srednje veličine raspolažu većim iznosom kapitala i ostvaruju veće prihode, banke ih doživljavaju kao rizične zajmoprimaoce, tako da ih nerado kreditiraju. .Preduzeća srednje veličine imaju prednost u odnosu na velika kada je u pitanju zadovoljavanje specijalizovane tražnje kao i kada nastupaju na tržištima na kojima fleksibilnost predstavlja konkurentsku prednost. Značajne efekte ekonomije obima, srednja preduzeća mogu ostvariti tako što će snadbjevati velika preduzeća neophodnim poluproizvodima, pri ćemu ,obično, od malih preduzeća nabavljaju resurse.6

6

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.35 i 36

8

2.2.5. Veliko preduzeće

Velika preduzeća nastaju povećanjem obima i širenjem aktivnosti preduzeća, odnosno internim rastom preduzeća ili fuzijom dva ili više preduzeća, odnosno eksternim rastom. Interni rast se ostvaruje razvojem sopstvenih kapaciteta preduzeća, kao što je npr. investiranje u izgradnju nove fabrike ili ipak razvojem proizvoda. Fuzija se može ostvariti spajanjem ili pripajanjem preduzeća.Interni i eksterni rast mogu biti horizontalni, vertikalni ili konglomeratski . Horizontalni rast se ostvaruje u okviru postoječe djelatnosti (spajanje preduzeća koja proizvode iste ili slične proizvode), dok vertikalni rast podrazumijeva uključenje preduzeća više ili niže faze proizvodno - prometnog procesa. Velika preduzeća mogu nastati i finansijskim povezivanjem određenog broja pravno samostalnih preduzeća, pri čemu nastaju različiti oblici preduzeća, od kojih su najpoznatiji: holding i koncern.Holding predstavlja oblik finansijskog povezivanja pravno samostalnih društava do koga dolazi večinskim učešćem jednog društva vladajuće društvo (matično ili kontrolno društvo) u kapitalu drugog društva -zavisno društvo (filijala, podčinjeno društvo). Holding ima određene prednosti i nedostatke. U konkretne prednosti najčešće se ubraja to da je holding jevtiniji i uglavnom pravno jednostavniji način postizanja kontrole nad drugim društvima koja nastaju različitim oblicima fuziji preduzeća ili kupovine imovine.Koncern predstavlja oblik povezivanja preduzeća koja imaju zajedničku upravu, s tim što se pojam upravljanja tumači dosta rastegljivo. Značenje tog pojma ide od toga da se shvata kao jedinstveno upravljanje svim preduzećima na način da uprava koncerna naređuje svim članicama, pa do toga da se shvata kao proces usklađivanja poslovne politike koncerna bez prava uprave koncerna da naređuje upravama pojedinačnih preduzeća7

7

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.37,38 i 39

9

2.2.6. Mala preduzeća i samostalne firme

Male firme i preduzetništvo su često usko povezani. Suština je u tome da se radi o poslovima (zasnovani na nekom zanatu ili trgovini) koji su započeti prvenstveno sa ciljem da se realizuju znanja i umjeća koje vlasnik - menadžer posjeduje . U principu, u ovim firmama poslovi se ne započinju sa ciljem rasta, tako da kada se dostigne željeni nivo dobiti menadžment postaje rutinski i taktički, jer obično nije u stanju da odgovori povečanim izazovima i zahtjevima većih promjena. Međutim, biznis samostalne zanatske radnje može se promijenit ako se motivacija vlasnika menadžera promijeni, a da on u sebi posjeduje kvalitet preduzetnika i sposobnost da uoči nadolazeće promijene i da proaktivno djeluje. Tada govorimo o samostalnoj zanatskoj radnji koja postaje firma u rastu, a koju pokreću preduzetnici. To je onda novi kvalitet koji traži i nosi veliku promijenu i zahtjeva novo tržište. 8

8

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.39

10

2.2.7. Multinacionalno preduzeće

Multinacionalno preduzeće ne nastaje odjednom kao potpuno izgrađena firma već postupno (etapno) u skladu sa procesom internacionalizacije. Taj proces počinje, kod najvećeg broja preduzeća, aktivnostima koje se klasifikuju kao poslovi međunarodne trgovine ili izvoznog marketinga. Multinacionalno preduzeće je vrsta internacionalnog preduzeća koje ima vlasništvo, kontrolu i upravljanje sredstvima u najmanje dvije zemlje. Ono gradi proizvodne kapacitete i obavlja proizvodnju/ prodaju u stranim zemljama, a svoje aktivnosti finansira tzv. direktnim stranim investicijama. Izgradnjom fabrike u inostranstvu, preduzeće faktički donosi toj zemlji investiciju, zapošljava lokalnu radnu snagu, povečava konkurenciju i izbor potrošača. Iz toga razloga su mnoge, posebno nedovoljno razvijene zemlje „širom otvorile vrata“ multinacionalnim preduzećima, nudeći im različite vrste olakšica i pomoći. Očekivane koristi od dolaska multinacionalnih preduzeća su: transfer tehnologije; porast zaposlenosti; prihod od poreza i poboljšanje platnog bilansa. Da li će se ostvariti očekivani efekti, zavisi od toga kako su definisani uslovi dolaska i poslovanja multinacionalnih preduzeća i koliko su ona spremna da sve to dosledno ispoštuju. Izvori efikasnosti multinacionalnih preduzeća su nesumnjivo i osnova njihovog uspeha na međunarodnom tržištu, a to su: vlasništvo nad resursima, koja su potrebna i koja se koriste; lokacija, koja obezbjeđuje prisutnost na pravom mjestu i internacionalizacija, koja obezbjeđuje najniže transakcione troškove.9

9

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.40

11

2.2.8. Neprofitno preduzeće

Neprofitnim preduzećima nije u prvom planu ostvarenje profita već obezbjeđenje dobara i usluga (javna ili kolektivna) koje su potrebne svim ljudima određene društvene zajednice. Tu se svrstava čitav niz različitih organizacija od dobrotvornih društava, preko javnih privrednih i neprivrednih institucija, do ustanova u oblasti kulture, obrazovanja, sporta i zdravstvene nege. Neprofitna preduzeća stvaraju budžet iz priloga pojedinaca (donatora) ili institucija (sponzora), kao i prodajom dobara - usluga korisnicima. Prema izvorima sredstava razlikuju sljedeće vrste neprofitnih preduzeća: donatorska (npr.dobrotvorna društva); donatorsko – komercijalna( npr. državni univerziteti, sindikat), i komercijalno – donatorska (npr. privatni univerziteti). Na osnovu klasifikacije neprofitnih preduzeća prema izvorima sredstava lako se može utvrditi koliki je uticaj korisnika na preduzeće. Izvori neefikasnosti: pozitivna razlika između prihoda i troškova neprofitnog preduzeća naziva se suficit, a negativna razlika se naziva deficit. Ostvareni višak ostaje preduzežću odnosno ne postoji vlasnik koji polaže pravo na taj višak. Ovo se naziva ne - distributivnim ograničenjem i predstavlja jednu od suštinskih karakteristika neprofitnog preduzeća. Isto tako, činjenica da postoji veliki broj korisnika usluge čiji se interesi razlikuju a ponekad i suprostavljaju, otežava da se definišu jasni i nedvosmisleni ciljevi koji bi bili reperi za postavljanje i pračenje efikasnosti neprofitnih preduzeća. Indikatori efikasnosti neprofitnih preduzeća određuju se na osnovu: (1) podudarnosti ciljeva i sredstava preduzeća; (2) podudarnosti izvora sredstava i upotrebe sredstava; (3) ravnoteže interesa sadašnje i budućih generacija korisnika i (4) održivosti preduzeća.10

10

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.41

12

2.2.9. Virtuelno preduzeće

Terminološki, virtuelno je ono čije se postojanje manifestuje kroz djelovanje, a nije ili ne mora da bude vidljivo, odnosno opipljivo. Virtuelno preduzeće je skup informatički povezanih, tj. umreženih preduzeća, koja zajedno imaju pretpostavljene sposobnosti potrebne da bi se unapredila efikasnost i maksimirala vrijednost za kupce. Virtuelno preduzeće je kolekcija samostalnih, tržišno povezanih preduzeća, koju karakterišu odnosi neformalne, vrlo distantne saradnje. Veze između preduzeća su labave, a struktura i odnosi se stalno menjaju s ciljem da se iskoristi poslovna šansa koja je dovela do povezivanja preduzeće (fleksibilnost i sposobnost da se brzo odgovori). U virtuelnom preduzeću, pojedinačna preduzeća mogu da dijele troškove, veštine i znanja, pristup globalnom tržištu, a efikasnost se postiže specijalizacijom između preduzeća. Prednosti i nedostaci -prednosti zbližavanja i virtuelnog povezivanja su, prije svega, fleksibilnost i sposobnost brzog odgovora na događaje i promjene u okruženju. Uska specijalizacija pojedinačnih preduzeća, koja tako postaju „nezamenjiva“u virtuelnom preduzeću, može dovesti do oportunističkog ponašanja (ucjenjivanje, neizvršavanje obaveza), koje generiše transakcione troškove. Pored toga javlja se i rizk gubitka kontrole nad privatnim, poslovnim i poverljivim informacijama (dizajn proizvoda, ideja i sl.) koje mogu biti bitne za ostvarivanje konkurentske prednosti. Uska specijalizacija pojedinaþnih preduzeüa, koja tako postaju „nezamjenjiva“u virtuelnom preduzeću, može dovesti do oportunističkog ponašanja (ucjenjivanje, neizvršavanje obaveza), koje generiša transakcione troškove.11

11

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.42

13

2.2.10. Lično preduzeće (solo vlasništvo)

Lična preduzeća su najstariji i preovladujući oblik privrednih društava. Iako su najbrojnija u strukturi tržišnih privreda, jer čine više od 70% od ukupnog broja registrovanih preduzeća, njihova pozicija posmatrana kroz vrijednost sredstava i veličinu prihoda je minorna u odnosu na akcionarska društva. Lično preduzeće ima samo jednog vlasnika, koji upravlja preduzećem, vrši kontrolu i donosi odluke odnosno ima neograničenu odgovornost. To znači da je vlasnik odgovoran za sve obaveze preduzeća, ne samo do visine vrijednosti kapitala koji je uložio u preduzeće, već da odgovara cjelokupnom svojom imovinom. Jedna od bitnih karakteristika ličnog preduzeća su ograničeni izvori kapitala za poslovanje, rast i razvoj, tj obrtnog i investiciong kapitala. Na početku poslovanja, profit se još uvijek ne zarađuje ili je isuviše mali da bi bio ozbiljan izvor investicionog kapitala. Lično preduzeće se karakteriše niskom specijalizacijom posla jer vlasnik nastoji da obavlja sve poslove („univerzalac“), mada za to često nema ni znanja ni profesionalnih sposobnosti, i da preuzme neograničenu odgovornost (za sve uspjehe i neuspjehe biznisa). To, kao i činjenica da je teško zadržati najkvalitetnije ljude, može postati ozbiljan nedostatak preduzeća. Sljedeća bitna karakteristika ličnog preduzeća je diskontinuitet, koji znači da lično preduzeće postoji samo dok u njemu radi i posluje vlasnik. To se smatra ozbiljnim nedostatkom ličnog preduzeča, koji može da donese određene poslovne probleme i nesigurnosti. Prednosti ličnog preduzeća su: jednostavno osnivanje (gašenje) uz male troškove; samostalnost odlučivanja po svim pitanjima i vođenja biznisa; lična kontrola; tajnost poslovanja (nema eksterne revizije), profit, kao rezultat ličnog zalaganja i pokazatelj ličnog uspjeha, pripada samo i jedinom vlasniku; prihod biznisa se oporezuje kao lični prihod12

12

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.43 i 44

14

2.2.11. Partnersko preduzeće

Partnersko preduzeće ima sličnosti sa ličnim preduzećem, s tim što umjesto jednog ima najmanje dva ili nekoliko vlasnika. Svaki od partnera ulaže dio kapitala u preduzeće i učestvuje u profitu srazmerno uloženom kapitalu i prethodno sačinjenom dogovoru. Partneri su neograničeno i solidarno odgovorni za sve obaveze preduzeća, a to znači da je svaki partner odgovoran za obaveze (cijelokupnom svojom imovinom) svih ostalih članova, bez obzira na visinu kapitala koji je uložio u preduzeće. Neograničena odgovornost se smatra nedostatkom partnerskog preduzeća jer otežava donošenje odluka, koje moraju da se donose konsenzusom kroz postupak usaglašavanja. Prednost partnerskog preduzeća, u odnosu na lično, je u tome što se pojavljuje više vlasnika koji raspolažu veüim kapitalom, imaju širi raspon znanja i sposobnosti, širi krug poznanika i veću mogućnost obezbjeđenja dodatnog kapitala. Ortačko društvo-osnivačka sredstva ortačkog društva formiraju se od uloga osnivača, koji mogu biti u novcu, stvarima i pravima izraženim u novčanoj vrijednosti. To čini imovinu društva koja se vodi odvojeno od lične imovine i služi kao generalna zaloga za obezbjeđenje naplate potraživanja povjerilaca i pored solidarne odgovornosti ortaka njihovom ličnom imovinom. Komanditno društvo-pecifičnost komanditnog društva je u tome da postoji najmanje jedno lice koje odgovara neograničeno (cjelokupnom svojom imovinom) za obaveze društva (komplementar) i najmanje jedno lice koje odgovara ograničeno do visine svog ugovorenog uloga u društvu (komanditor). Status komplementara je identičan statusu ortaka u ortačkom društvu i oni vode poslovanje društva, s tim što ne mogu prenositi dio svog udjela na treća lica.13

13

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.44 i 45.

15

2.2.12. Akcionarsko preduzeće

Akcionarsko preduzeüe nastaje ulaganjem osnovnog kapitala (novac, stvari i prava) od strane akcionara (kojima se po tom osnovu dijele akcije) s ciljem da obavlja određenu privrednu djelatnost, uz potpunu odgovornost. Osnovni kapital akcionarskog društva (zbir akcija odnosno vlasničkih udjela) je fiksiran, a minimalni iznos uloga je propisan zakonom. Akcionarsko preduzeće postoji i opstaje odvojeno od vlasnika – akcionara. Jer, kada neki vlasnik akcionar proda akcije i napusti preduzeće, to ni na koji način ne utiče na opstanak odnosno kontinuitet akcionarskog preduzeća. Važna karakteristika akcionarskog društva, po kome se suštinski razlikuje od svih ostalih oblika privrednih društava, je da mogu pribavljati neophodan kapital upućivanjem javnog poziva za upis akcija. U zavisnosti od načina osnivanja, akcionarska društva mogu biti zatvorena ili otvorena. Zatvoreno akcionarsko društvo nastaje simultanim osnivanjem (bez javnog poziva na otkup akcija), tako što sami osnivači otkupljuju sve akcije prilikom osnivanja društva. Otvoreno akcionarsko društvo nastaje sukcesivnim osnivanjem (javnim upisom akcija), tako što osnivači upisuju dio akcija, a za ostatak akcija upućuju javni poziv za upis akcija. Svaki vlasnik akcionar može svoje akcije da proda bilo kome bez ograničenja, procjenjujući kada je najpovoljniji momenat za to (cijena akcije i tražnja za njom će rasti ako se očekuje rast profita i uspješno poslovanje preduzeća). Osnivanje akcionarskog preduzeüa završava se održavanjem skupštine akcionara, koju þine vlasnici - akcionari ili njihovi predstavnici. Skupština akcionara je najviši organ upravljanja, zato što je upravljanje izvedeno na vlasniþkoj osnovi. Akcionarsko preduzeća plaća porez na profit, a akcionari plaćaju porez na dividendu, tj. prohod od akcija. Pošto se dividenda isplaćuje iz dijela oporezovanog profita, proizilazi da je ovde u pitanju dvostruko oporezivanje, što se smatra nedostatkom akcionarskog preduzeća14

14

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.str.45 i 46 16

2.2.13. Javno preduzeće

Vrlo je teško dati jedinstvenu definiciju javnog preduzeća obzirom na postojanje brojnih razlika koje postoje između ovih preduzeća u različitim zemljama, različitim djelatnostima i granama, kao i različitim periodima vremena. Ove razlike se ispoljavaju u institucionalnim oblicima javnih preduzeča, njihovoj djelatnosti, položaju koji imaju u privrednom sistemu, instrumentima kojima se reguliše njihovo funkcionisanje, ekonomskoj efikasnosti i sl. U bitne karakteristike javnih preduzeća obično se ubraja to da su u državnom (javnom) vlasništvu, da je njihov cilj obezbjeđenje proizvoda - usluga od vitalnog značaja za određenu društvenu zajednicu, da se nalaze u monopolskom ili nekom drugom privilegovanom položaju na tržištu, stečenom uz podršku vlasti, kao i da su predmet javnog regulisanja kroz koje se obezbjeđuje njihovo funkcionisanje u javnom (opštem) interesu. Djelatnost javnih preduzeća -osnovna područja djelatnosti javnih preduzeća su: javne službe, proizvodnja bazičnih industrijskih proizvoda, kao i neke djelatnosti u kojima država osniva svoja preduzeća da bi obezbjedila određene standarde pružanja usluga i minimalnu ponudu tih usluga. Javne službe predstavljaju tradicionalno i bez sumnje najvažnije područje djelatnosti javnih preduzeća, posebno onaj dio javnih službi čija je djelatnost povezana sa korištenjem različitih infrastrukturnih mreža, kao što su mreža vodovodnih cijevi, gasovod, električna mreža i sl. Najvažnije djelatnosti javnih službi su: proizvodnja i distribucija energije, vodoprivreda, telekomunikacije (radio, TV, PTT i sl). , transport (svi vidovi) itd. Proizvodnja bazičnih industrijskih proizvoda (ugalj, nafta, nuklearna energija, čelik i sl.) predstavlja slijedeće područje djelatnosti javnih preduzeća. Nacionalizovana preduzeća koja proizvode barem neki od ovih proizvoda mogu se naći u skoro svim zapadnoevropskim zemljama. Regulisanje javnih preduzeća -o svojoj suštini, regulacija predstavlja direktnu zamjenu konkurentskog tržišnog mehanizma različitim instrumentima javne regulacije s ciljem da se obezbjedi funkcionisanje javnih preduzeća u javnom (opštem) interesu.15

15

Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA.47 i 49

17

3. REGISTRACIJA PREDUZEĆA

3.1.Pojam registracije preduzeća

Registar preduzeća je registar organizacija u nadležnosti u kojoj djeluju. Registrar je javni organ odgovoran za upravljanje odgovarajućim registrom. Registrom kompanija mogu upravljati sudovi (Njemačka, Austrija) ili državni uredi (Ujedinjeno Kraljevstvo, Ukrajina).16 Statistički poslovni registar ima drugačiji cilj od registra preduzeća. Dok trgovački registar služi za zaštitu, odgovornosti i kontrole, statistički registar igra centralni dio sistema službenih ekonomskih statistika u nacionalnom uredu statistike17 Prema ocenama koje je objavio OpenCorporates, Danska i Velika Britanija su lideri u pogledu otvorenosti informacija dostupnih u registru kompanije. Registri / registratori u ovim zemljama zovu se Business Register and Companies House18

16

World Bank (24 October 2014). Doing Business 2015: Going Beyond Efficiency. World Bank Publications. p. 47. Ritzen, Jean. "Statistical Business Register: Content, place and role in Economic Statistics." 18 https://en.wikipedia.org/wiki/Company_register 17

18

3.2.REGISTRACIJA PREDUZEĆA U KANTONU SARAJEVO

3.3.Koraci u osnivanju preduzeća u Kantonu Sarajevo.

1. Osnivački akt Prvi korak u osnivanju firme je kreiranje osnivačkog akta. To za vas rade advokat ili notar. Potrebno je cca. pet dana i košta 350 KM. Da bi se pristupilo izradi osnivačkog akta potrebno je notaru dostaviti potvrdu o nekažnjavanju direktora sa Suda. Osnivački akt mora biti ovjeren. Dok čekate izradu akta, napravite nekoliko kopija ličnih karata i CIPS-ovih prijavnica direktora i vlasnika, i ovjerite iste.

2. Uplata osnivačkog kapitala, pribavljanje potvrde da nemate poreskih dugovanja i zakup poslovnog prostora

Dok čekate da se izrada osnivačkog akta završi, možete izvršiti uplatu osnivačkog kapitala, pribaviti potvrdu od Porezne uprave FBiH da nemate dugovanja i zakupiti poslovni prostor. Kapital uplaćujete na privremeni račun neke od komercijalnih banaka, koji će banka kasnije prebaciti na račun firme, po rješenju Suda. Prilikom uplate zatražite vašu potvrdu o uplati. Ovisno o internim pravilima banke, procedura može koštati do 10 KM i traje jedan dan. Nakon banke, posjetite Poreznu upravu FBiH i tražite Uvjerenje o nepostojanju duga po osnovu javnih prihoda. Pribavljanje Uvjerenja od Porezne uprave FBiH možete očekivati isti dan, a po zakonu traje maksimalno 5 dana i košta 20 KM. Ukoliko nemate vlastiti poslovni prostor, vrijeme možete iskoristiti da zakupite isti. Ugovor kopirajte, ovjerite u općini i predajte Poreznoj upravi FBiH kopiju19

19

Privredna komora Kantona Sarajevo http://www.pksa.com.ba

19

3. Registracija firme u općinskom sudu Ukoliko je osnivački akt kreiran i ovjeren, sljedeći korak je registracija firme, koja može potrajati i do 10 dana. Najprije, preuzmite i popunite Obrazac prijave za registraciju poslovnih subjekata u BiH (obrazac se može preuzeti na linku http://www.oss.ba/dokumenti/Prijava_Reg.pdf ). Uplatite sljedeće sudske takse: za rješenje o upisu osnivanja privrednog društva 35 KM i za dostavljanje upisnih podataka radi objavljivanja u „Službenom Glasniku Bosne i Hercegovine“ 5 KM, dok za objavljivanje u „Službenim novinama KS“ trebate platiti dodatnih 150 KM. Za ovu proceduru trebat ćete nekoliko dokumenata. Trebat će vam: ovjereni osnivački akt, obrazac prijave za registraciju, koji ste prethodno preuzeli i popunili (ovjeren i potpisan od strane ovlaštenog službenika općinskog suda, u printanoj formi), potvrda o uplati osnivačkog kapitala i odluka o imenovanju ovlaštenog zastupnika firme, ukoliko nisu spomenuti u osnivačkom aktu. Ukoliko se planirate baviti izvozom, primit ćete obavještenje Vanjskotrgovinske komore BiH da ste po automatizmu postali njihov član. Članstvo u Privrednoj komori Kantona Sarajevo je dobrovoljno. Privredna komora brine o svojim članicama i rado će primiti novog poduzetnika i pomoći mu da nađe svoje mjesto na tržištu. Rješenje koje primite kopirajte u nekoliko primjeraka i ovjerite.

4. Pribavljanje saglasnosti o namjeni poslovnih prostorija, pečat i obavještenje inspekciji o početku rada firme

Saglasnost o namjeni poslovnih prostorija možete dobiti u nadležnoj službi općine/kantona u kojoj se nalazi vaš poslovni prostor. Tamo zatražite zahtjev koji trebate popuniti, te uz njega priložite sljedeća dokumenta: dokaz o registraciji firme na sudu, izjavu kojom izjavljujete da poslovne prostorije ispunjavaju uslove određene zakonom, kao i obavijest o datumu kada će firma početi sa radom. Za ovu saglasnost trebat ćete uplatiti 10 KM administrativne takse i sačekati 10 dana. Za to vrijeme možete uraditi nekoliko stvari: izraditi pečat i obavijestiti kantonalnu upravu za inspekcijske poslove o datumu početka rada firme. Izrada pečata je jednostavnija procedura. Trebate rješenje o upisu u sudski registar privrednih društava s kojim ćete otići u pečatoreznicu. Izrada pečata traje jedan dan i košta od 30 do 50 KM, u ovisnosti za kakav se pečat opredijelite. U kantonalnu upravu za inspekcijske poslove dužni ste otići najkasnije pet dana od otpočinjanja rada firme. Potrebni su vam: rješenje o registraciji, izjava da firma ispunjava sve zakonske uslove za obavljanje djelatnosti, kao i obavještenje o počinjanju rada. Procedura je besplatna i može se obaviti za jedan dan.20

20

Privredna komora Kantona Sarajevo http://www.pksa.com.ba

20

5. Prijava za identifikacioni broj kod Porezne uprave Nakon preuzimanja potvrde o registraciji na Sudu, dužni ste već sljedećeg dana ili najkasnije u roku od pet dana podnijeti zahtjev Poreznoj upravi FBiH za dobijanje identifikacionog broja (ID) i obavještenja o razvrstavanju subjekta prema klasifikaciji djelatnosti. Tom prilikom dužni ste dostaviti: dvije kopije popunjenog obrasca za dobijanje identifikacionog broja (ID) i poreznu registraciju pravnog lica (obrazac RPO_PPL1 možete preuzeti sa web stranice Porezne uprave FBiH), kopiju rješenja o registraciji firme na Sudu, te kopiju lične karte direktora firme. Potrebno je pet dana da dobijete ID broj vaše firme. Ova procedura ne iziskuje novčane troškove. Po novom Pravilniku nije nephodno donositi ugovor o zakupu i općinsku saglasnost o namjeni poslovnih prostorija.

6. Otvaranje transakcijskog računa

Za ovu proceduru vam treba jedan dan i mnogo dokumentacije. Trebat će Vam rješenje o upisu u sudski registar. Ukoliko je rješenje starije od 6 mjeseci, trebate donijeti ovjerenu kopiju. Sljedeće šta trebate dostaviti je: obavještenje od Zavoda za statistiku FBiH o razvrstavanju subjekta prema klasifikaciji djelatnosti BiH, zatim osnivački akt ili njegovu ovjerenu kopiju, Uvjerenje o Poreznoj registraciji (JIB) ili ovjerenu kopiju i originalan statut firme sa pečatom. Pored toga trebat će vam još: ovjerena kopija lične karte direktora, ovjerena kopija lične karte jednog od osnivača s najmanje 10% vlasničkog udjela, kopija potvrde o mjestu prebivališta direktora (CIPS), kopija potvrde o mjestu prebivališta vlasnika s minimum 20% udjela u vlasništvu firme, ličnih karata osoba koje će biti ovlašteni potpisnici i kopije potvrda o mjestu prebivališta (CIPS) ovlaštenih potpisnika.21

21

Privredna komora Kantona Sarajevo http://www.pksa.com.ba

21

7. Prijava u PDV sistem

Ukoliko procijenite da ćete ostvariti promet preko 50.000 KM na godišnjem nivou, dužni ste da se prijavite u PDV sistem. Procedura ulaska u PDV sistem traje minimalno 15 dana i u nadležnosti je Uprave za indirektno oporezivanje BiH (UIO), košta 40 KM i uključuje: taksu za zahtjev za registraciju i upis u Jedinstveni registar obveznika indirektnih poreza (10 KM), taksu za izdavanje rješenja o registraciji i upisu u Jedinstveni registar obveznika indirektnih poreza (10 KM) i taksu za izdavanje uvjerenja o registraciji/upisu u Jedinstveni registar obveznika indirektnih poreza (20 KM). U UIO BiH popunjavate zahtjev (obrazac ZR1), uz koji prilažete sljedeću dokumentaciju: ovjerenu kopiju upisa u sudski registar, ovjerenu kopiju potvrde o registraciji u Poreznoj upravi FBiH, ovjerenu kopiju obavještenja o razvrstavanju subjekta prema klasifikaciji djelatnosti iz Zavoda za statistiku FBiH, ovjerenu kopiju lične karte direktora, ovjerenu kopiju kartice deponovanih potpisa iz banke u kojoj je transakcioni račun otvoren, izjavu o uvozu ili izvozu dobara od strane firme, izjavu o izvodljivosti ostvarenja predviđenog prometa i dokaz o ostvarenom iznosu prometa iz zaključenih poslovnih ugovora, kopiju ugovora o zakupu poslovnog prostora ili dokaz o vlasništvu istog u vidu izvoda iz zemljišnog registra i lična dokumenta odgovornog računovođe

8. Dok čekate registraciju u PDV sistem prijavite radnike i usvojite Pravilnik o radu.

Za prijavu radnika vam je neophodan jedan dan i dužni ste da svakog radnika prijavite prije nego što otpočne sa radom. Prijava radnika u jedinstveni sistem podnosi se na odgovarajućem obrascu i vrši se u Poreznoj upravi FBiH. Ova procedura ne zahtijeva finansijske izdatke. Trebaju vam sljedeći dokumenti: sudsko rješenje o upisu u sudski registar, te za svakog od radnika potvrda identiteta, statistički broj i obrazac JS 3100 (možete preuzeti sa web-stranice Porezne uprave FBiH). Zbog uvezanosti sistema, nije potrebno ići zasebno u Zavod zdravstvenog osiguranja. Sva registrovana pravna lica dužna su, bez obzira na veličinu, donijeti poslovna normativna akta. Ukoliko zapošljavate više od 30 radnika, dužni ste donijeti pravilnik o radu firme. Njime definišete zaključivanje ugovora o radu, radno vrijeme, plate i drugo. Imajte u vidu da ste dužni posjedovati pravilnik od prvog dana, tako da što prije pristupite izradi.22

22

Privredna komora Kantona Sarajevo http://www.pksa.com.ba

22

9. Fiskalizacija

Nabavka fiskalnog uređaja traje 10 dana. Potrebno vam je cca. 700 KM za kupovinu fiskalnog uređaja od ovlaštenih distributera, a nadležna institucija za prijavu fiskalnog uređaja je Porezna uprava FBiH. Dužni ste imati ugovor s ovlaštenim serviserom. Trebate popuniti i ovjeriti ZIF dokument (zahtjev za inicijalnu fiskalizaciju, koji možete preuzeti na web-stranici Porezne uprave FBiH) i predati ga ovlaštenom servisu s kojim je potpisan ugovor, koji će taj dokument proslijediti Poreznoj upravi FBiH. Svaki poreski obveznik dužan je da, putem ovlaštenog servisa, potpiše ugovor o upotrebi GPRS usluga sa nekim od telekomunikacionih operatera. Nakon procesa fiskalizacije, poreski obveznik je dužan preuzeti fiskalni uređaj kroz koji će početi bilježiti podatke o prodaji u roku od dva dana nakon preuzimanja uređaja, u skladu sa zakonom. Za upotrebu fiskalnog uređaja trebat će vam: rješenje o registraciji firme, uvjerenje o Poreznoj registraciji (ID), uvjerenje o PDV registraciji i rješenje tržišne inspekcije. Trebat će vam još ovjerena saglasnost Porezne uprave FBiH, uplatnica i pečat firme23

23

Privredna komora Kantona Sarajevo http://www.pksa.com.ba

23

4. Zaključak

Prilikom razmatranja ovog seminarskog rada možemo zaključiti da je preduzeće osnovna instituacija svake tržišne privrede. Tako da bi svaka država trebala da podstiče rast i razvoj preduzetništva i otvaranja novih preduzeća i da time stimuliše domaću proizvodnju. Kao što smo već naveli u radu, registracija preduzeća je jako bitna iz mnogobrojnih razloga. Kada krećemo od samog početka registracije prvi korak je odluka o osnivanju društva sa ograničenom odgovornošću (Osnivačka odluka), to je osnovni dokument kod osnivanja preduzeća. Ukoliko se preduzeće osniva zajedno sa partnerima ili jednim partnerom, potrebno je napravite ugovor između osnivača. Sljedeći korak je otvaranje prelaznog računa u banci, sredstva koja se deponuju kao osnivački kapital preduzeća deponuju se na prelazni račun u banci slobodnog izbora. Poslije toga potrebno je poresko uvjerenje. kako bi se nadležni organ uvjerio da da ne postoje neke druge poslovne aktivnosti u kojima nisu izmirene poreske obaveze. Poresko uvjerenje izdaje Poreska uprava općine. Uz dokumente koji su navedeni, potrebno su i dvije izjave - kao osnivaču da na području Federacije BiH/Republike Srpske, nema drugi privredni subjekt, te kao direktoru (izjavu potpisuje direktor društva) Izjava o prihvatanju dužnosti. Poslije toga potrebni su sudski obrasci za registraciju privrednog društva (preduzeća) zajedno sa predhodnim Odlukama prestavljaju osnov za sudsku registraciju preduzeća, tj. upis u Sudski registar. Nakon što se dobije Sudsko rješenje o registraciji, završen je tek prvi dio procesa. Zbog postojanja određenog broja fiktivnih firmi, ili firmi koje su bile prijavljene na nepostojećim adresama, uvedena je odredba potrebe izdavanja Odobrenja za rad. Odobrenje za rad se dobija u nadležnom Odjelu tržišne inspekcije. Nakon dobijanja Sudskog rješenja o registraciji preduzeća, potrebno je i da se preduzeće registruje u Registar preduzeća kod Statističkog zavoda. Sa ovjerenom kopijom Sudskog rješenja i Dozvolom za rad Tržišne inspekcije, predaje se Zahtjev za dodjelu poreskog identifikacionog broja u Poresku upravu. Ukoliko se postupa po navedenim preporukama otvaranje stalnog računa u banci predstavlja samo formalnost i za istu nisu potrebni dodatni dokumenti i uplate. Ako je preduzeće registrovano za obavljanje vanjsko-trgovinskih poslova, također treba podnijeti zahtjev za dodjeljivanje carinskog broja u najbližoj Carinskoj upravi. Poslije ovoga možemo započeti poslovnu djelatnost.

24

Potrebni dokumenti i procjenjeni troškovi za osnivanje d.o.o. su: 1. Osnivački kapital (2000 KM) 2. Bankovna potvrda – dokaz o uplati osnovnog kapitala (Cca 20 KM ) 3. Poresko uvjerenje iz Poreske Uprave (10-20 KM) 4. Sudski obrasci (Cca 20 KM) 5. Pečat (20-50 KM) 6. Sudske takse za registraciju preduzeća (400 + 100 KM) 7. Rješenje tržišne inspekcije (100 + 50 KM) 8. Dodjeljivanje statističkog broja (100 KM) 9. Poreski identifikacioni broj 10. Carinski broj ( 10 KM)

Nakon što je završena registraciju preduzeća u potpunosti, ostaje samo da se zaposleni prijave u fond penzionog i zdravstvenog osiguranja. U obavljanju djelatnosti svi su dužni poštovati zakone i propise, te bi za aktivnosti koje nisu u mogućnosti obavljati sami, npr. računovostvene ili pravne poslove, najbolje bilo da angažovati stručno lice. U obavljanju djelatnosti treba se ponašati se kao savjestan i pošten privrednik, te uredno poštovati i vršiti plaćanje obaveza, što će donijeti korist i privredniku i društvenoj zajednici u kojoj živi i posluje.

25

Literatura:

1. Prof. dr Boško Nadoveza, Mr Helena Pešić, EKONOMIKA PREDUZEĆA. 2. Ritzen, Jean. "Statistical Business Register: Content, place and role in Economic Statistics." 3. Na sajtu www.pksa.com.ba Očitano 29. novembra 2017. 4. Na sajtu https://en.wikipedia.org Očitano 29. novembra 2017. 5. Na sajtu www.worldbank.org Očitano 28. novembra 2017.

26