Poligami Menurut Islam

1.0 Pendahuluan Fitrah untuk hidup secara berpasangan merupakan satu lumrah kehidupan manusia. Bagi memenuhi dorongan biologi ini umat Islam terikat dengan peraturan perkahwinan yang berteraskan syariat. Perkahwinan bahagia berteraskan kasih sayang dan kemesraan menjadi motivasi dan penggerak ke arah kesempurnaan hidup di dunia dan di akhirat. Sebaliknya perkahwinan yang retak akan menghasilkan simpton-simpton ketidakteguhan peribadi yang membawa kesan negatif bukan sahaja kepada diri bahkan juga masyarakat. Perkahwinan secara mudahnya boleh diklafikasikan kepada dua bentuk yang utama iaitu monogami dan poligami. Monogami ialah perkahwinan di antara seorang lelaki dan seorang perempuan, manakala poligami dari sudut bahasa ialah memiliki ramai isteri dan menurut istilah syarak dalam Kitab Fikah Mazhab Shafie terjemahan dalam bahasa Melayu, poligami ialah perkahwinan seorang lelaki dengan lebih dari seorang perempuan tetapi tidak melebihi empat orang dalam satu masa. Penulisan ini akan memfokuskan kepada isu poligami kerana ia sering menimbulkan pro dan kontra di dalam masyarakat termasuk dalam kalangan umat Islam. Kaum lelaki mendabik dada mendakwa poligami sebagai hak mereka, manakala kaum wanita pula berkeras enggan dimadu dengan berbagai-bagai alasan. Walaupun pada peringkat awal, poligami hanya diamalkan oleh para ulama’ dan cerdik pandai Islam sahaja, namun hari ini ia sudah banyak diamalkan oleh rami orang yan tidak mempunyai latar belakang agama yang kuat, tetapi mempunyai sumber kewangan yang kukuh. Lantaran itu topik ini cuba digarap dengan melihat konsep poligami mengikut hukum syarak dan perlaksanaannya mengikut undang-undang syariah di Malaysia. Apa yang perlu kita fahami, poligami adalah satu syariat. Syariat Allah tidak mungkin menzalimi manusia sebaliknya berlaku adil kepada manusia. Allah menegaskan perkara ini dalam surah Al-Maidah ayat 48 :

                                                 

Maksudnya : “Dan Kami turunkan kepadamu (Wahai Muhammad) Kitab (Al-Quran) Dengan membawa kebenaran, untuk mengesahkan benarnya Kitab-kitab suci yang telah diturunkan sebelumnya dan untuk memelihara serta mengawasinya. maka jalankanlah hukum di antara mereka (Ahli Kitab) itu dengan apa yang telah diturunkan oleh Allah (kepadamu), dan janganlah engkau mengikut kehendak hawa nafsu mereka (dengan menyeleweng) dari apa yang telah datang kepadamu dari kebenaran. bagi tiap-tiap umat yang ada di antara kamu, Kami jadikan (tetapkan) suatu syariat dan jalan agama (yang wajib diikuti oleh masing-masing). dan kalau Allah menghendaki nescaya ia menjadikan kamu satu umat (yang bersatu dalam agama yang satu), tetapi ia hendak menguji kamu (dalam menjalankan) apa yang telah disampaikan kepada kamu. oleh itu berlumba-lumbalah kamu membuat kebaikan (beriman dan beramal soleh). kepada Allah jualah tempat kembali kamu semuanya, maka ia akan memberitahu kamu apa yang kamu berselisihan padanya. ( Surah Al-Maidah : Ayat 48 ) Mengikut sejarahnya amalan poligami telah berlaku secara meluas dari sebelum kedatangan Islam lagi. Contohnya dalam kalangan bangsa ‘Ibrani, Arab Jahiliyyah dan juga dalam agama Kristian, di mana dalam kitab Injil tiada tegahan amalan tersebut. Pendek kata, poligami wujud sejak dahulu kala tidak kira di mana, baik dalam kalangan raja mahupun rakyat biasa. Setelah kedatangan Islam, amalan tersebut telah diubah supaya selari dengan tuntutan syariat dan demi kesempurnaan hidup di dunia dan di akhirat. Islam tidak menghapuskan terus amalan poligami yang pernah dilaksanakan sebelum Islam, namun Islam membataskannya kepada empat orang isteri sahaja dengan syarat mereka sanggup dan mampu berlaku adil terhadap isteri-isteri mereka. ( Hassan Saleh (1992), Asas Kekeluargaan Islam Bahasan Empat Mazhab ) Maka, dapat difahami bahawa Allah SWT tidak akan menurunkan ajaran yang tidak mendatangkan kemaslahatan kepada manusia. Antara ajaran itu adalah kebenaran berkahwin secara poligami bagi orang yang mampu melakukannya. Poligami merupakan satu system yang sesuai dengam itrah manusia kerana ia apat meringankan beban masyarakat, khususnya dalam melindungi wanita yang tidak bersuami dan menempatkannya dalam kalangan isteri yang terpelihara dan terjaga kehormatannya. Keharusan berpoligami merupakan satu alan penelesaian beberapa masalah dalam masyarakat tetapi poligami yang tidak terkawal akan menimbulkan gejala-gejala tidak sihat dan penyakit sosial dalam masyarakat.

2.0 Poligami Menurut Islam Islam adalah agama fitrah yang mengiktiraf kepelbagaian keperluan dan kehendak manusia dalam hidup berpasangan. Berasaskan kepada keadaan inilah Islam membenarkan poligami yang merupakan amalan masyarakat turun temurun sejak sebelum kedatangan Islam lagi. Bagi memastikan amalan poligami secara yang lebih adil dan dapat menjamin kesejahteraan hidup ummah seluruhnya, Islam telah menetapkan syarat-syarat tertentu yang menghadkan amalan yang bebas sebelum ini dan mengambil jalan pertengahan yang lebih wajar. Syariat Islam menetapkan bahawa seorang lelaki boleh berkahwin dengan lebih dari seorang perempuan tetapi tidak melebihi empat orang. Asas pensyariatan yang menjadi dalil utama di dalam keharusan berpoligami ialah firman Allah SWT dalam surah an-Nisa’, ayat 3 :

                            Maksudnya : “Dan jika kamu takut tidak berlaku adil terhadap perempuan-perempuan yatim (apabila kamu berkahwin dengan mereka), maka berkahwinlah (dengan) perempuanperempuan lain yang kamu berkenan, dua, tiga atau empat. Kemudian jika kamu bimbang tidak akan berlaku adil (di antara isteri-isteri kamu) maka (berkahwinlah dengan) seorang sahaja, atau memadailah dengan hamba-hamba perempuan yang kamu miliki. Itu adalah lebih dekat (untuk mencegah) supaya kamu tidak melakukan kezaliman ”. ( Sura An-Nisa’ : Ayat 3 ) Dalam surah An-Nisa’ ini tadi disebut bilangan jamak dahulu baharulah disebut satu. Ini bukanlah bermakna Syariah Islam membolehkan seseorang itu cua berkahwin ramai dahulu, kemudian baharu diuji adakah dia sanggup berlaku adil ataupun tidak? Jika sanggup teruslah ia berpoligami. Dan jika tidak, bererti dia melakukan penganiayaan sedangkan penganiayaan itu haram menurut ijmak ulamak Islam. Oleh sebab itu, apabila ia tidak sanggup berlaku adil hendaklah dia menceraikan isteri-isterinya kecuali seorang sahaja yang tetap dikekalkan berkahwin denannya. Sebenarnya maksud ayat itu ialah menyuruh tiap-tiap orang supaya berhati-hati sebelum mengamalkan poligami agar mereka tidak melakuka perkara haram yang

dilarang oleh Allah SWT. ( Hassan Saleh (1992), Asas Kekeluargaan Islam Bahasan Empat Mazhab ) Hasrat berkahwin ramai semata-mata untuk keseronokan dan merasai berbagai-bagai kelazatan dengan perempuan, tidak termasuk dalam syarat yang mengharuskan lelaki berpoligami. Pernah terjadi bahawa seorang lelaki datang mengadap Rasulullah SAW lalu meminta kebenaran untuk untuk berkahwin dengan seorang perempuan yang jelita dan berkedudukan tinggi tetapi mandul. Rasulullah SAW tidak membenarkannya kerana Baginda dapat memahami hasrat lelaki itu sebenarnya adalah terdorong oleh kecantikan wanita itu semata-mata. Rasulullah SAW pernah bersabda :

         Maksudnya : “Berkahwinlah kamu sekalian dan janganlah bercerai-berai kerana Allah tidak kasih akan orang yang suka hendak merasa-rasa dalam perkahwinan sama ada lelaki mahupun perempuan.” ( Hassan Saleh (1992), Asas Kekeluargaan Islam Bahasan Empat Mazhab ) Menurut Dr. Muhammad al-Bahi dalam bukunya Sikap Wanita Islam Kini yang diterjemahkan ke bahasa Melayu oleh Fathurrahman (1988), poligami bukanlah suatu prinsip yang wajib dilaksanakan di dalam syariah Islam sehingga boleh menyebabkan berdosa jika tidak mengamalkannya. Poligami hanya merupakan perkara harus dan satu rukhsah (keringanan) dalam keadaan darurat. Jelasnya di sini walaupun bahasa yang digunakan di dalam ayat di atas berunsur perintah, ia bukanlah membawa

kepada makna wajib

dilaksanakan. Bahkan jika diamati ia boleh membawa kepada suatu tegahan dan haram hukumnya jika suami yang berpoligami tidak berupaya berlaku adil dan mengakibatkan penganiayaan terhadap isteri yang dikahwini. ( Poligami Satu Keharusan Bersyarat, http://www.islam.gov.my ) Berdasarkan penjelasan ini, jelaslah poligami sebenarnya bukanlah ciptaan Islam dan Islam tidak memikul apa-apa dosa berkaitan dengannya. Islam datang dalam keadaan system poligami sudah sedia ada dan Islam memperakui tetapi membataskannya kepada empat orang isteri sahaja. Kenyataan ini dijelaskan melalui dali Al-Quran da As-Sunnah. Islam sama sekali tidak akan menghalalkan melainkan perkara yang baik lagi bermanfaat. Islam juga tidak akan tidak mengharamkan melainkan yang keji dan membawa kerosakan dan kemudaratan. Malah poligami adalah amalan bangsa yang bertamadun dan maju.

3.0 Hukum Poligami Poligami yang diharuskan dalam Islam mempunyai seribu satu hikmah. Namun begitu, ia juga mempunyai hukum-hukum dan syarat-syarat yang wajib diketahui dan dipatuhi oleh orang yang berhasrat untuk melakukannya. Terdapat dua hukum dalam melakukan poligami iaitu hukum asal dan hukum mengikut keadaan individu yang ingin berpoligami itu. Hukum asal berpoligami adalah harus berdasarkan firman Allah dalam surah An-Nisa’, ayat 3 seperti yang telah disebutkan sebelum ini. Namun, kadangkala amalan berpoligami pada waktu dan keadaan-keadaan tertentu menkarkan keadaan asalnya yang harus kepada sunat, makruh ataupun haram. Orang yang berhasrat untuk berpoligami disarankan supaya merenung betul-betul hukum berpoligami ini bagi memastikan kita benar-benar menepati hukum sunat ataupun harus dan bukannya hukum makruh atau haram. ( Mustafa al-Khin, Mustafa al-Bugha dan ‘Aliy al-Shurbajiy. (2007). Kitab Fikah Mazhab Shafie. ) Dalam buku Hassan Salleh (1992), Asas Kekeluargaan Islam, Keharusan ini didorong oleh faktor-faktor berikut :

1.

Isteri mempunyai penyakit. Suami pula terpaksa memilh antara tiga pilihan iaitu sama

ada memilih bagi melakukan zina dan mensia-siakan agama, harta dan kesihatan tubuh badannya ataupun kekal terus dengan isterinya dan menyeksa dirinya sendiri ataupun berkahwin lain dengan syarat mampu mengeluarkan perbelanjaan dan berlaku adil.

2.

Berlaku peperangan dan ramai kaum lelaki yang meninggal dunia di medan peperangan

ataupun cacat. Secara tidak langsung menyebabkan bilangan wanita melebihi lelaki. Maka tidak wajar bagi seorang lelaki berkahwin dengan seorang wanita sahaja dan membiarkan wanita-wanita lain sendirian tanpa suami. Mereka juga berhak diberikan peluang melahirkan anak seperti wanita lain yan bersuami. Mereka juga berhak memiliki seorang yang sanggup membela, memberikan kasih sayang dan menjaga mereka semasa usia tua. Maka, mengamalkan poligami dalam situasi ini lebih menjaga maruah dan memenuhi sifat cemburu kaum wanita yang terbiar begitu sahaja. 3. Isteri mandul dan tidak dapat melahirkan anak sedangkan suami ingin mendapatkan anak. Wajarkah kita mengharamkan suami sebegini daripada berkahwin lagi dalam keadaan tidak

menzalimi isteri pertama? Wajarka juga kita menyuruh suami seumpama ini menceraikan isteri yang dikasihinya? Dalam buku Wahbah al-Zuhayliy. (2002). Fiqh Perundangan Islam terjemahan dalam bahasa Melayu, hukum berpoligami yang bergantung kepada individu melibatkan: 1. Sunat. Apabila lelaki memerlukan isteri lagi kerana tidak cukup baginya seorang isteri sahaja ataupun isteri pertama sakit ataupun mandul sedangka si suami inginkan anak dan dia pula yakin dapat berlaku adil antara isteri-isterinya. Hokum mengamalkan poligami dalam keadaan keadaan ini adalah sunat, kerana mengandungi kemaslahatan syarak. Ramai dalam kalangan sahabat Nabi SAW yang berkahwin lebih daripaa seorang isteri.

2.

Makruh.

Apabila seserang tidak ada keperluan bagi melakukan poligami, sebaliknya dilakukannya semata-mata bagi menunjukka kemewahan hidup dan berseronok-seronok sahaja. Pada masa yang sama, dia meragui kemampuannya sendiri untuk berlaku adil terhadap isteriisterinya. Mengamakan poligami dalam konteks ini adalah makruh kerana tidak ada keperluan berbuat demikian. Ia mungkin memudaratkan isteri-isteri kerana dia tidak mampu berlaku adil kepada mereka.

3.

Haram.

Apabila seseorang meyakini jika berkahwin lebih daripada seorang isteri, dia tidak dapat berlaku adil kepada isteri-isterinya lantaran kelemahannya ataupun rasa tidak pecaya kepada kemampuan dirinya. Mungkin juga dia cenderung kepada salah seorang isterinya sahaja dan mengabaikan isteri-isteri yang lain. Poligami dalam situasi ini adalah haran kerana memudaratkan orang lain. Walau bagaimanapun satu perkara yang perlu diingati bahawa pengharaman melakukan poligami dalam situasi ini tidak menyebabkan hukumnya tidak sah. Hukum pernikahan tetap sah. Cuma yang terliabat itu akan berdosa kerana melakukan poligami dengan tidak memenuhi syarat berpoligami. 4.0 Syarat Poligami

Sebelum merancang melakukan poligami, seseorang itu perlulah memikirkan semasakmasaknya perkara yang berkaitan dengan syarat-syarat berpoligami yang wajib dipenuhi. Dalam buku Wahbah al-Zuhayliy. (2002). Fiqh Perundangan Islam, antara syaratnya adalah : 1. Berkemampuan Untuk Menanggung Nafkah Isteri-isteri Suami berkewajipan menanggung nafkah isteri zahir dan batin tidak kira sama ada dia mempunyai seorang isteri atau lebih. Nafkah zahir yang dimaksudkan di sini ialah dari aspek makan-minum, pakaian, kediaman dan perubatan. Nafkah batin pula ialah suami berkeupayaan dalam memberi layanan seks kepada isteri. Di dalam Mazhab Syafi’e, terdapat dua pendapat mengenai kadar pemberian nafkah kepada isteri iaitu : i.

Melihat keadaan suami sahaja tanpa mengambil kira keadaan isteri,

ii.

Melihat keadaan kedua-dua suami dan isteri iaitu dinilai menurut kesanggupan suami dan perlu diberi menurut keadaan isteri. Allah SWT juga ada berfirman :

                                                                       Maksudnya : “Dan ibu-ibu hendaklah menyusukan anak-anak mereka selama dua tahun genap Iaitu bagi orang yang hendak menyempurnakan penyusuan itu; dan kewajipan bapa pula ialah memberi makan dan pakaian kepada ibu itu menurut cara yang sepatutnya. tidaklah diberatkan seseorang melainkan menurut kemampuannya. janganlah menjadikan seseorang ibu itu

menderita kerana anaknya, dan (jangan juga menjadikan) seseorang bapa itu menderita kerana anaknya; dan waris juga menanggung kewajipan yang tersebut (jika si bapa tiada). kemudian jika keduanya (suami isteri mahu menghentikan penyusuan itu dengan persetujuan (yang telah dicapai oleh) mereka sesudah berunding, maka mereka berdua tidaklah salah (melakukannya). dan jika kamu hendak beri anak-anak kamu menyusu kepada orang lain, maka tidak ada salahnya bagi kamu apabila kamu serahkan (upah) yang kamu mahu beri itu dengan cara yang patut. dan bertaqwalah kamu kepada Allah, serta ketahuilah, Sesungguhnya Allah sentiasa melihat akan apa jua yang kamu lakukan.” ( Surah Al-Baqarah : Ayat 233 )

Allah SWT berfirman lagi dalam surah At-Talaaq :

                             Maksudnya “Hendaklah orang yang mampu memberi nafkah menurut kemampuannya; dan sesiapa yang di sempitkan rezekinya, maka hendaklah ia memberi nafkah dari apa yang diberikan Allah kepadanya (sekadar yang mampu); Allah tidak memberati seseorang melainkan (sekadar kemampuan) yang diberikan Allah kepadaNya. (orang-orang yang dalam kesempitan hendaklah ingat bahawa) Allah akan memberikan kesenangan sesudah berlakunya kesusahan. ( Surah A-Talaaq : Ayat 7 ) 2. Mampu Untuk Berlaku Adil Kepada Isteri-isteri. Menurut Abu al-‘Aynayn, keadilan bermaksud penyamarataan terhadap semua isteri tanpa wujud pilih kasih di antara mereka. Ia termasuk interaksi yang baik di antara suami isteri yang meliputi perbuatan, tutur kata dan akhlak. Keadilan ini wajib dijelmakan di dalam perkaraperkara ikhtiari dan lahiriah yang melibatkan beberapa aspek iaitu nafkah, pakaian, penempatan, giliran bermalam dan musafir. Perasaan dan kasih sayang pula tidak termasuk di dalam tuntutan keadilan kerana ianya di luar kawalan manusia dan bersifat relatif. Walaupun begitu suami tetap dilarang daripada menzahirkan secara jelas tentang perbezaan ini berdasarkan kepada firman Allah SWT dalam surah al-Nisa’, ayat 129 :

     

                   Maksudnya : “ Dan kamu tidak akan dapat berlaku adil di antara isteri-isteri kamu sekalipun kamu bersungguh-sungguh (hendak melakukannya). Oleh itu janganlah kamu cenderung (berat sebelah kepada isteri yang kamu sayangi) sehingga kamu biarkan isteri yang lain seperti tergantung (di awang-awangan). Jika kamu memperbaiki (keadaan yang pincang itu), dan memelihara diri (daripada perbuatan yang zalim), maka sesungguhnya Allah Maha Pengampun lagi Maha Mengasihani.” ( Suran An-Nisa’ : Ayat 129 )

2.1.

Adil Dalam Menyediakan Kediaman. Sebagaimana pemberian nafkah, suami juga perlu menyediakan tempat tinggal isteri

baik dalam keadaan monogami atau poligami. Apabila berpoligami, kediaman isteri sebolehbolehnya hendaklah diasingkan sebagai suatu inisiatif untuk mengelakkan perselisihan keluarga dan perasaan cemburu menular dalam kalangan isteri. Menurut ‘Abd al-Nasir Tawfiq al-‘Attar dalam bukunya Ta’addud al-Zawjat min al-Nawahi al-Diniyyah wa al-Ijtima’iyyah wa alQanuniyyah, pengasingan ini bergantung kepada kemampuan seseorang suami yang mana tidak semestinya disediakan sebuah rumah untuk setiap isteri bahkan dibolehkan juga disediakan bilik-bilik berasingan dalam satu rumah yang sama. Walau bagaimanapun dari segi psikologi, menempatkan isteri-isteri dalam rumah yang sama akan memudahkan mereka berselisih faham yang boleh melukakan perasaan. ( Poligami Satu Keharusan Bersyarat, http://www.islam.gov.my ) 2.2.

Adil Dalam Giliran Bermalam. Suami wajib menentukan kadar giliran bermalam yang adil di antara isteri-isterinya

tanpa mengira sama ada isterinya itu isteri muda, isteri tua dan sebagainya. Suami berdosa jika memberikan giliran lebih banyak kepada salah seorang isteri berbanding dengan isterinya yang lain. Walau bagaimanapun ‘Abd al-Nasir Tawfiq al-‘Attar berpandangan kelonggaran boleh diberikan pada malam-malam awal perkahwinan dengan isteri baru tanpa perlu diqada’ balik kepada isteri tua. ( Basri Ibrahim (2008), Hidup Bahagia Dengan Poligami ) Ini berdasarkan kepada hadis Rasulullah SAW yang diriwayatkan dari Anas r.a. dengan katanya :

                Maksudnya : “ Di antara sunnah ialah apabila seorang lelaki berkahwin dengan anak dara lalu dia bermalam dengannya selama tujuh malam. Sekiranya janda, selama tiga malam ”. ( Hadis Riwayat Muslim ) Di samping itu keadilan dalam giliran malam ini masih juga relatif sifatnya dan perlu dinilai mengikut situasi seseorang isteri. Ia boleh dilonggarkan apabila ada kerelaan daripada mana-mana isteri tersebut. Ini berdasarkan kepada hadis Nabi SAW yang diriwayatkan dari alBukhari:

    ,             

Maksudnya : “ Sawdah telah memberikan giliran beliau kepada Aisyah dan Rasulullah telah bermalam bersama Aisyah dengan giliran beliau dan Sawdah ”. ( Hadis Riwayat al-Bukhari ) 2.3.

Adil Dalam Musafir. Munurut pendapat Imam Syafie, suami wajib membuat undian di antara isteri-isteri

sekiranya beliau menginginkan salah seorang dari mereka menemaninya bermusafir. Dengan itu suami tidak wajib menggantikan giliran bermalam kepada isteri yang sepatutnya mendapat hak pada masa musafirnya. Berbeza keadaannya jika undian tidak dibuat dan tiada kerelaan mana-mana isteri, suami wajib mengqada’ giliran bermalam kepada isteri yang tidak memperoleh haknya pada masa musafir tersebut. Perkara berkenaan undian ini disebut oleh Aishah r.a. menerusi hadis riwayat al-Bukhari :

          

Mafhumnya : “ Nabi SAW apabila keluar bermusafir, baginda akan menjalankan undian di antara isteri-isterinya ”. ( Hadis Riwayat al-Bukhari )

Bagaimanapun mazhab Hanafi berbeza pandangan dalam hal ini dengan mengatakan suami tidak wajib membuat undian untuk memilih isteri yang menemaninya ketika musafir. ( Hassan Salleh (1992), Asas Kekeluargaan IslamBahasan Empat Mazhab ) 5.0 Pembahagian Giliran Bermalam ( 

Giliran

dari segi bahasa ialah bahagian. Sementara giliran dari segi istilah

bermaksud lelaki yang beristeri dari seorang dan jika dia bermalam dengan seorang daripadanya, dia hendaklah pula bermalam dengan isteri-isterinya yang lain. ( Mustafa al-Khin, Mustafa al-Bugha dan ‘Aliy al-Shurbajiy. (2007). Kitab Fikah Mazhab Shafie.) Giliran bermalam dalam kalangan isteri adalah sunat sahaja, dan bukannya wajib. Orang yang berpoligami sunat membahagikan giliran bermalam dalam kalangan isterinya dan tidak membiarkan mereka. Ia tidak wajib kerana giliran bermalam adalah hak suami dan dia tidak boleh tidak melaksanakannya. ( Mustafa al-Khin, Mustafa al-Bugha dan ‘Aliy al-Shurbajiy. (2007). Kitab Fikah Mazhab Shafie.) Walaupun begitu, jika bermalam dengan seorang daripada isterinya sama ada secara undian atau cara yang lain dia mesti bermalam dengan cara undian atau dengan cara yang lain, dia mesti mesti bermalam dengan isteri-isterinya yang lain dan wajib menggilirkannya bagi melaksanakan keadilan dalam kalangan mereka. Hal ini berdasarkan firma Allah SWT :

…           Maksudnya : “Kemudian jika kamu bimbang tidak akan berlaku adil (di antara isteri-isteri kamu) maka (berkahwinlah dengan) seorang sahaja, atau memadailah dengan hamba-hamba perempuan yang kamu miliki…” ( Surah An-Nisaa’ : Ayat 3 ) Ayat ini menunjukkan bahawa wajib bersikap adil dalam member giliran dalam kalangan isteriisteri. Pembahagian giliran dikhususkan kepada semua isteri walaupun sakit, haidh atau nfas, selagi mereka mentaati suami. Isteri yang menderhakai suaminya idak berhak mendapat giliran bermalam kerana dia sendiri menggugurkan haknya dengan sifat tersebut.Suami harus menentuka giliran setiap isteri satu malam dan satu hari sebelum atau selepasnya. Dalam hal ini, malam ialah permulaan giliran bermalam dan siang mengikutnya. Namun jika suami bekerja malam seperti jaga, maka siang adalah permulaan gilirannya dan malam pula mengikutnya. Suami yang tinggal bersendirian boleh memintaisteri-isterinya bermalam dengannya. Walau[un begitu, suami afdal pergi bermalam di rumah isteri-isterinya. Jika suami telah bermalam di rumah seorang daripada isteri-isterinya, maka dia wajib membuat giliran bermalam di rumah isteri-isterinya yang lain dengan setiap seorang mendapat giliran sehari dan semalam. Suami haram bermalam di rumah seorang daripada isteri-isterinya manakala isteri-isterinya yang lain diminta datang bermalam di rumahnya. Hal ini adalah kerana haram mengumpulkan isteri-isteri di satu tempat tinggal tanpa persetujuan kerana akan menimbulkan kebencian dalam kalangan mereka.

Giliran bermalam boleh dibuat antara dua ke tiga hari manakala lebih daripada itu adalah haram. Hal ini adalah kerana isteri akan kesunyian dalam tempoh masa yang panjang. Bagi memulakan giliran bermalam, undian wajib dilakukan bagi mengelak timbulnya perbuatan melebihkan seorang daripada mereka. Begitu jugalah giliran bermalam seterusnya. Suami boleh ke rumah isteri yang bukan gilirannya padasiang hari sekiranya perlu. Walaupun begitu, dia tidak boleh berada lama di rumah isteri tersebut. Sementara pada malam hari, suami tidak boleh pergi ke rumah isteri yang bukan gilirannya melainkan terdapat keperluan yang mendesak seperti sakit yang membimbangkan, kebakaran dan seumpamanya. Anak dara yang baru dikawini wajib mendapat giliran bermalam selama tujuh malam berturut-turut manakala janda pula tiga malam berturut-turut. Hal ini berdasarkan hadis Rasulullah SAW :

, :      :        

Maksudnya : Daripada Umu Salamah r.a katanya, Rasulllah SAW bersabda: “Bagi anak dara tujuh malam dan bagi janda tiga malam”.

( Hadis Riwayat Muslim ) Jika seorang daripada isteri memberi giliran kepada madunya, suami boleh bermalam dua malam dengan madu tersebut. Walaupun begitu, giliran bermalam itu hendaklah dilakukan mengikut waktu gilirannya. Jika giliran yang diberi oleh madunya berturutan dengan gilirannya sendiri, suami bolehlah bermalam selama dua malam berturut-turut. Jika giliran yang diberi tidak berurutan dengan gilirannya, maka suami hendaklah mematuhinya. Isteri yang memberikan gilirannya itu juga behak menarik balik pemberiannya itu. Ulamak mazhab syafie berpendapat, isteri boleh memberikan giliran bermalamnya kepada madunya dengan syarat perlu mendapat persetujuan daripada suami dan tidak disyaratkan mendapat persetujuan daripada isteri yang diberikan hak itu terlebih dahulu. Bahkan suami boleh bermalam di sisi isteri yang diberikan giliran itu, walaupun beliau sendiri tidak suka dengan pemberian itu. Isteri juga oleh memberikan gilirannya kepada isteri-isteri yang lain. Apabila dia berbuat demikian, setiap orang isteri mendapat bahagiannya masingmasing. Manakala suami pula wajib melaksanakan pemberian itu pada masa yang telah ditetapkan. Manakala, apabila suami hendak bermusafir, buatlah undian dengan para isterinya jika mereka semua sesuai dan layak dibawa bermusafir dan bolehlah

membawa isteri yang

mendapat undian tersebut bersama-samanya. Jika seorang sahaja yang layak keluar bersama

dengannya, suami perlu membawa isteri yang layak sahaja tidak perlu lagi membuat undian dan ditinggalkan isteri yang lain. ( Mustafa al-Khin, Mustafa al-Bugha dan ‘Aliy al-Shurbajiy. (2007). Kitab Fikah Mazhab Shafie.)

Hal ini sebagaimana sabda Rasulullah SAW :

        :          ,  

Maksudnya : Daripada ‘Aishah r.a katanya, “ apabila Rasulullah SAW ingin bermusafir Baginda membuat undian di kalangn isterinya, baginda akan bermusafir dengan isteri yang mendapat undian tersebut.”

( Hadis Riwayat Al-Bukhari dan Muslim ) 6.0 Hikmah Pensyariatan Poligami Pada asalnya Islam mengharuskan poligami dan tidak mewajibkannya. Hal ini demikian kerana Islam mempunyai matlamat yang jauh untuk menambah baik system kemasyarakatan. Perkara ini tidak dapat difahami melainkan mereka yang berpandangan jauh. Hikmah poligami dalam buku Mustafa al-Khin, Mustafa al-Bugha dan ‘Aliy al-Shurbajiy. (2007). Kitab Fikah Mazhab Shafie, ialah : 6.1

Untuk menjaga kesucian diri seseorang. Ini merupakan perkara fitrah yang sekiranya tidak dibenarkan akan menyebabkan

mereka melakukan perkara yang dilarang agama. Justeru, apabila mereka berkahwin dengan perempuan yang lain dalam keadaan yang terpelihara, mempunyai hak-hak yang wajib ditunaikan serta penghormatan yang selayaknya berpoligami adalah lebih baik daripada mereka terjebak dalam lembah perzinaan. 6.2

Untuk memelihara perempuan daripada menjadi magsa lelaki. Poligami juga bertujuan untuk menjaga perempuan daripada kerakusan nafsu lelaki.

Tanpa adanya akad yang akan menjamin penjagaan anak-anaknya. Hubungan it hanya berlaku dengan berzina dan sebagai perempuan simpanan. Dia boleh dibuang begitu sahaja tanpa

mendapat sebarang hak. Anak-anak juga tidak mendapat hak sebagai nasab dan kasih sayang seorang bapa. Menjadi isteri kedua yang terpelihara hak dan kemuliaannya seribu kali lebih baik daripada terus membujang atau hidup hanya sebagai perempuan simpanan ataupun kekasih. Keadaan ini akhirnya hanya menjerumuskan perempuan tersebut dalam keperitan dan kesengsaraan. 6.3

Untuk mengatasi masalah bilangan wanita yang melebihi lelaki. Di beberapa Negara, berlaku keadaan bilangan wanita lebih ramai daripada lelaki

seperti yang kerap berlaku selepas perang. Bahkan kebanyakan bangsa di dunia mempunyai jumlahwanita yang lebih ramai daripada lelaki walaupun dalam suasana aman tanpa peperangan. Ini kerana ramai lelaki yang menderita kerana terpaksa melakukan kerja berat berbanding wanita. Pertambahan bilangan wanita memerlukan poligami bagi menjamin peningkatan bilangan rakyat seterusnya mencegah dari berleluasanya zina. ( Basri Ibrahim (2008), Hidup Bahagia Dengan Poligami. ) 6.4

Menyelesaikan masalah isteri mandul Kadang-kadang berlaku keadaan si isteri yang mandul dan tidak dapat melahirkan anak

ataupun mengalami penyakit yang tiada harapan sembuh. Pada masa yang sama, suami ingin meneruskan kehidupan berumah tangga. Dalam masa yang sama juga, suami inginkan anak dan isteri yang dapat meguruskan rumah tangganya. Adakah lebih baik bagi suami yang berada dalam situasi ini sekadar meredai masalah itu dan terus hidup bersama bersama isterinya yang mandul? Atau adakah lebih baik memaksa si suami berpisah dengan isteri yang disayangi? Penyelarasan yang lebih ideal adalah dengan berkahwin lain dan pada masa yang sama isteri pertama tetap kekal menjadi isterinya. 6.5

Mengekalkan masyarakat dalam keadaan suci Mengekalkan masyarakat dalam keadaan bersih dan suci daripada unsure-unsur keji

dan keruntuhan moral yang semakin meruncing dalam kalangan masyarakat yang tidak mengamalkan atau mengiktiraf poligami. Banyak laporan mencatatkan perkara fasik dan keji berlaku dalam kalangan masyarakat yang mengharamkan poligami. Malah ia juga menyebabkan peningkatan jumlah pelacur daripada bilangan wanita yang berkahwin sehingga melahirkan ramai anak luar nikah. Di Amerika Syarikat sahaja, lebih kurang 100 000 anak luar nikah dilahirkan setiap tahun. ( Al-Sayyid Sabiq, Fiqh Al-Sunnah, jld 2, hlmn 390-396 )

Justeru, matlamat Islam mengharuskan poligami bertujuan menghindar lelaki daripada berzina dan melindungi perempuan daripada menjadi magsa akibat kerakusan hawa nafsu yang mengakibatkan kesusahan dan kesengsaraan. Ia juga bertujuan melindungi masyarakat daripada penyelewengan, kerosakan dan kecelaruan akhlak. 7.0 Poligami Dalam Undang-undang Keluarga Islam di Malaysia (Mat Saad Abd. Rahman (2002). Undang-Undang Keluarga Islam) Dalam undang-undang keluarga Islam di Malaysia, poligami dibenarkan dengan syarat suami hendaklah mendapat kebenaran bertulis daripada Mahkamah Syariah terlebih dahulu. Ini diperuntukkan dalam seksyen 23(1) Akta Undang-Undang Keluarga Islam (Wilayah-wilayah Persekutuan) 1984.

Menurut seksyen 23(3) AUKI 1984, permohonan suami

hendaklah

dikemukakan kepada Mahkamah mengikut cara yang ditetapkan dan hendaklah disertai dengan suatu akuan. Akuan tersebut hendaklah mengandungi alasan-alasan mengapa perkahwinan poligami ini patut

dan perlu, keadaan kewangan suami dengan memberi butir-butir

komitmennya dan kewajipan dan tanggungan kewangannya yang patut ditentukan serta bilangan tanggungan termasuk orang yang akan ditanggungnya berikutan dengan perkahwinan baru yang dicadangkan. Selain daripada itu, pemohon juga perlu menyatakan sama ada izin atau pandangan isteri atau isteri-isteri telah diperolehi mengenai perkara tersebut. Mahkamah dalam memberi pertimbangan akan mengambil kira empat syarat kebenaran untuk berpoligami sebagaimana yang diperuntukkan dalam seksyen 23(4) AUKI 1984, iaitu : 1. Perkahwinan yang dicadangkan itu adalah patut dan perlu memandang kepada keadaan isteri dari segi kemandulan, keuzuran jasmani, tidak layak dari segi jasmani untuk persetubuhan, sengaja ingkar mematuhi untuk pemulihan hak-hak persetubuhan, atau gila. 2. Pemohon mempunyai kemampuan mengikut kehendak syarak untuk menanggung semua isteri dan tanggunggannya termasuk orang yang bakal ditanggungnya berikutan dari perkahwinan yang baru. 3. Pemohon berupaya memberi layanan sama rata kepada semua isteri mengikut kehendak hukum syarak. 4. Perkahwinan yang dicadangkan tidak akan menyebabkan darar syar’ie kepada isteri. Persoalan sama ada keempat-empat syarat di atas perlu dipenuhi kesemuanya dalam satu-satu permohonan telah diputuskan dalam kes Aishah lwn Wan Mohd Yusof, [1990] 3 MLJ 1x dan [1991] JH VII, yang dibicarakan dalam Jawatan Kuasa Rayuan Mahkamah Syariah

Selangor. Hakim membuat keputusan bahawa keempat-empat syarat yang disebut di bawah Sek. 23(4) Enakmen Undang-undang Keluarga Islam Selangor adalah sama pentingnya dan hendaklah dibuktikan berasingan oleh pihak suami. Perkara sama juga telah diputuskan oleh Jawatankuasa Ulang Bicara Selangor dalam kes Rajamah lwn Abd Wahab, [1990] JH 171. Oleh sebab suami gagal membuktikan bahawa dia dapat memenuhi kesemua syarat dan keperluan dalam Sek 23(4) tersebut, Mahkamah menolak permohonan suami untuk berpoligami. Hakikatnya syarat yang dikenakan dalam undang-undang bukan bertujuan untuk mengharamkan poligami kerana mengharamkannya bertentangan dengan hukum syarak. Namun ia dijadikan sebagai satu mekanisme untuk mengawal kaum lelaki daripada menyalahgunakan keharusan berpoligami sesuka hati mereka. Sebagai pengiktibaran yang paling baik dapat dilihat dalam kes Ruzaini lwn Nurhafizah, [2002] JH 79 memperlihatkan bagaimana adilnya hakim dalam membicarakan kes permohonan berpoligami. Walaupun mendapat keizinan dari isteri untuk berkahwin lagi satu, mahkamah tetap tidak meluluskannya kerana sangsi dengan kemampuan suami untuk berlaku adil dengan kedua-dua isteri dan tanggungan. Seterusnya bagi mengelakkan penganiayaan terhadap wanita, AUKI 1984 juga memperuntukkan penalti bagi lelaki yang tidak memperolehi kebenaran Mahkamah tetapi tetap juga berkahwin lagi secara poligami. Seksyen 123 menyebut bahawa lelaki yang berpoligami tanpa mendapat kebenaran bertulis terlebih dahulu dari Mahkamah adalah

melakukan

kesalahan dan hendaklah dihukum denda tidak melebihi satu ribu ringgit atau penjara tidak melebihi enam bulan atau kedua-duanya sekali. Namun begitu, bilangan lelaki yang

berpoligami tanpa kebenaran mahkamah terus

berlaku dan lebih banyak berbanding yang dilakukan mengikut prosedur mahkamah syariah. Contohnya ialah perkahwinan di antara Datuk Noridan Spee Yee dan Siti Insiah Abdul Wahab yang dilakukan di Thailand seperti yang dilaporkan dalam Harian Metro bertarikh 20 Mac 2006. Pasangan tersebut asalnya dijadual bernikah di Padang Serai, Kedah tetapi gagal mendapat kebenaran Pegawai Agama Daerah Kulim akibat tidak menyerahkan dokumen yang diperlukan dalam permohonan poligami. Persoalannya ialah banyak masalah yang akan timbul kelak apabila pernikahan dibuat tetapi tidak didaftar dan disahkan oleh mahkamah. Antara masalah yang akan berlaku ialah status isteri muda dan juga anak-anaknya yang akan tergantung. Keadaan menjadi lebih teruk apabila suami meninggal dunia yang mengakibatkan mereka tidak dapat menuntut harta pusaka disebabkan tidak ada bukti pernikahan. Selain itu, masalah yang mungkin berlaku ialah suami tidak boleh menjalankan tanggungjawab dengan sempurna. Sebagai contoh isteri muda

hanya dapat berjumpa suami secara sembunyi-sembunyi seminggu ataupun sebulan sekali. Akhirnya ini juga akan mempengaruhi perkembangan emosi isteri dan anak kerana merasakan kehidupannya tidak sama dengan orang lain dan ini akan mendatangkan pula masalah sosial. Bagi menjaga dan memelihara hak isteri daripada menjadi mangsa ketidak adilan oleh suami, undang-undang juga menerusi Seksyen 128 AUKI 1984 memperuntukkan bahawa seorang suami yang tidak memberi keadilan yang sewajamya kepada isteri telah melakukan satu kesalahan dan boleh didenda tidak lebih daripada satu ribu ringgit atau penjara tidak lebih daripada 6 bulan atau kedua-duanya sekali. Peruntukan ini selaras dengan ajaran Islam yang menekankan pentingnya kaum wanita itu dilindungi dari penyalahgunaan amalan poligami yang sememangnya dihalalkan ini.

Penekanan perlu dibuat supaya suami memberikan keadilan

yang secukupnya kepada isteri.

8.0 Alasan Berpoligami Terdapat beberapa sebab yang menjadikan poligami sebagai satu perkara yang menonjolkan hikmah tersendiri dan mempunyai faedah yang nyata. Menurut Mustafa al-Khin, Mustafa al-Bugha dan ‘Aliy al-Shurbajiy. (2007). Dalam Kitab Fikah Mazhab Shafie antaranya ialah : 8.1

Lelaki yang mempunyai nafsu yang kuat terhadap perempuan sedangkan isterinya tidak

mempunyai keinginan kepada lelaki sama ada secara firah ataupun kerana sakit. Apakah yang lebih baik bagi lelaki seperti ini berzina lalu menghancurkan agama, harta dan kesihatannya atau membiarkn keinginannya terpendam dan menyeksa dirinya, ataupun mengahwini perempuan yang lain sedangkan dia mampu menyara keluarga, adil dan tidak berlaku zalim dalam pergaulannya? Sudah pasti penyelesaian untuk berpoligami lebih baik bagi lelaki tersebut, lebih bermanfaat kepada masyarakat dan merupakan perbuatan yang lebih suci. 8.2

Tercetusnya api peperangan pada hari ini merupakan lumrah kehidupan menyebabkan

ramai lelaki yang terkorban dan cacat. Bilangan perempuan semakin bertambah melebihi lelaki. Apakah baik bagi perempuan jika seorang lelaki terhad dengan seorang isteri sahaja, sedangkan ramai lagi perempuan yang terhalang daripada kasih sayang seorang lelaki yang boleh menyara kehidupannya, terhalan daripada melahirkan anak yang boleh membantu dan menanggung kehidupannya tatkala tua, lalu dia memenuhi keperluan itu dengan melakukan

dosa dan kejahatan? Atau lebih baik membenarkan lelaki menambahkan bilangan isterinya dengan penjagaan sempurna menurut syarak. 8.3

Suami isteri yang saling mencintai dan menyayangi ingin mempunyai anak tetapi

isterinya mandul dan tidak mampu melahirkan anak. Dalam keadaan ini, yang manakah lebih baik antara : i. Melarang lelaki itu berkahwin lagi dan membiarkan jiwanya terseksa kerana tidak memiliki anak? ii. Lelaki itu diminta untuk menceraikan isteri yang amat disayanginya? Atau iii.

Lelaki itu dibenarkan mengahwini perempuan lain di samping menjaga isteri yang pertama daripada teraniaya?

Penyelesaian yang terakhir inilah yang lebih baik kerana sama-sama menjaga kepeningan lelaki dan perempuan. 8.4

Masyarakat yang mengharamkan poligami mendapati keadaan yang lebih bahaya

daripada kemudaratan yang mereka sangka akan berlaku apabila berpoligami. Berlaku pelbagai kerosakan dalam kalangan mereka, pengkhianatan yang berleluasa dalam hubungan perkahwinan serta mempunyai ramai perempuan simpanan. Keadaan ini mendorong cerdik pandai menyeru agar poligami dibenarkan dan membanteras kerosakan yang menghancurkan kehidupan sosial mereka.

9.0 Kesimpulan

Berdasarkan kepada perbincangan di atas, beberapa kesimpulan dapat dirumuskan iaitu : 1. Poligami menjadi bukti kesempurnaan hukum Islam kerana dapat mengelakkan manusia daripada melakukan zina dan perlakuan membela perempuan simpanan yang pastinya menzalimi diri dan wanita. Namun begitu poligami diharuskan untuk dinikmati dan digunakan dengan penuh tanggungjawab. Ukuran tanggungjawab digariskan dengan terang melalui amalan keadilan. Adil di sini menyentuh soal giliran, pemberian nafkah zahir dan batin, makanminum, pakaian, jaminan keselamatan dan tempat tinggal. Justeru itu, haram berpoligami bagi lelaki yang tidak dapat memenuhi tuntutan tersebut. 2. Poligami bukanlah dipelopori

oleh agama Islam sebagaimana yang didakwa oleh

sesetengah masyarakat Islam dan bukan Islam. Ia sebenarnya telah diamalkan zaman berzaman oleh masyarakat China, Yunani, Kristian dan Yahudi. 3. Kecacatan poligami sebenarnya bukanlah dari segi prinsip tetapi lebih kepada perlaksanaannya oleh sesetengah lelaki yang menyimpang dari landasan syariat. Ini terbukti daripada statistik menunjukkan bahawa 80 peratus pengadu yang mengadu masalah rumah tangga terdiri daripada kaum wanita. Ia secara tidak langsung memberi pengertian bahawa krisis rumah tangga berpunca daripada kelalaian pihak suami (Utusan Malaysia, 16 September 2005). 4. Syarat yang ketat ditetapkan dalam undang-undang keluarga Islam bukanlah bertujuan mengharamkan poligami. Ia dirangka bagi menjaga ketenteraman rumah tangga dan mengelak dari penindasan serta kezaliman suami terhadap isteri. Ia juga bagi mengelakkan timbulnya fitnah dan polemik dalam masyarakat yang akan merendahkan martabat agama Islam. Kaedah fiqh ada menyebut :

      

Maksudnya : “ Pemerintah hendaklah bertanggungjawab meletakkan maslahah Negara dan kepentingan rakyat dalam dasar pentadbiran dan pemerintahannya ”.

Rujukan Basri Ibrahim (2008). Hidup Bahagia Dengan Polgami. PTS Islamika : Selangor.

Hassan Salleh (1992). Asas Kekeluargaan Islam Bahasan Empat Mazhab. Dewan Bahasa dan Pustaka : Kuala Lumpur. Imran Yusuf (2007). Di Bawah Payung Aishah, Tip-tip Poligami. PTS Islamika : Selangor. Mat Saad Abd. Rahman (2002). Undang-Undang Keluarga Islam: Aturan Perkahwinan: Suatu Pendekatan Berdasarkan Amalan Semasa. Perpustakaan Negara Malaysia, Kuala Lumpur. Mustafa al-Khin, Mustafa al-Bugha dan ‘Aliy al-Shurbajiy. (2007). Kitab Fikah Mazhab Shafie (terj.) Jil. 4. Kuala Lumpur : Pustaka Salam. Wahbah al-Zuhayliy. (2002). Fiqh Perundangan Islam (terj.). Jil. 7. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka. Poligami Satu Keharusan Bersyarat. Diperoleh pada September 13, 2008 daripada laman web http://www.islam.gov.my Utusan Malaysia, 16 September 2005. Diperoleh pada September 23, 2008 daripada laman web http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2005&dt=0916&pub=Utusan_ Malaysia&sec=Keluarga&pg=ke_04.htm