φρανσουα νταγκομιε-οι μεγαλοι φιλοσοφοι-σελ

Π ε pIε xouεπ e

&ιoαyωytl

Πλdτωναq

Αριoτoτtληg Στωικoi Eπικoυρειoι

oι κλαoικoi Nτεκdρτ (r596-r65o) Σ1tLν6ζα (1Φ2-1677)

86 98 98 r5

Λdιμπνιτg(r646-ι7ι6)..........,.....,.........................'.........125 Λoκ (l63z-l7o4), Κoντιγιdκ (ι714-r78o), Nτιντερ6(r7ι3-ι78 4),Χιoυμ (τ7 ιι. ι776).....,.....,.....,..ι:ι

Kαντ (r7z4-r8o4)

oι α$γ1ρoνoι Χ0γκελ(r77o.r83ι) Mαρξ (r8r8-l883)

62

Nlτoε (r8++-rgoo) Koντ(rzg8-r8sz)

r8 5

(r8ss.19+r) Mπερξdν Mπαoελdρ(ι88+-rg6z)

91

xaιντεγκερ ( 1889-1976)........,..,..,..,.',...................,.....,....209

Σφτρ (rρos-rg8o)

Eι:arοrιI

Σe θνα πρoηγoυμενo βιβλio μoυ, πoυ φ€ρει τoν τiτλo ιoo λtξειq yια να αρ11iooυμενα φιλoooφo0με, αo1oλliθηκα διαιτ6ρωq με κιiπoιoυq φιλoooφικotq 6ρου9 και πρooπdΘηoα να τoυζ απoσαφην[οω, δι6τι, κατα τη γνιbμη μoυ, εiναι αφεν6q πoλli oημαντικoi, αφετθρoυ δ$ακολοι αrην καταν6ηοη τoυq και μπoρoυννα απoτελθαoυν αφoρμli ooβαριbν απoριιbν. Mε αυτ6 τo βιβλio αυνε{ζω εκεiνη την πρooπαΘειαεπι1ειριbνταqτη διε$ρυνση και την oλoκλliρωαli τηg: εδι,ilπαρoυαι&ζω τιg βαoικ6g θννoιεq τηc φιλoooφiαq, 6πωq εμφανioτηκαν μθαα ατην lδια την ιoτoρiα τηc φιλoooφiαq, δηλαδΙi μdoα oτo 1ιbρo 6πoυ ανατπιiμηκαν και εκφραατηκαν μ εvdργεια. H μθΘoδogεργαoiαq εiναι η iδια με αυτην τoυ πρoηγoυμθνoυβιβλioυ,δηλαδ{ πρooπαθιbνα εiμαι o0vτoμog και oυνoπτικ6q και παρoυoιdζω τα πρdγματα απλd, αφot oκoπ6q μoυ εiναι μoνιi1α η ειoαγωγri τoυ αναγνιiloτη d αυτθqτιq θννoιεq. Δεν Θα 1ρoνoτριβlioω περιοα6τερo και Θα πιο αμ6αω9 πωqδιακρ[νωτρειc μεγιiλεq στιγμdq,τρειqμεγιiλεg φιiαειq oτην ιoτoρiα τηc φιλoooφiαg:την αρ1αι6τητα,την κλααικι] επo1ti και η oι}γ1ρoνη περioδo, π6ρα πoλυ διαφoρετικθq και oε μεγdλη αντiΘεη μεταξ) τoυq για λdγoυg τoυg oπoioυq θα εξηγ{oω. Mdλιατα, Θα θλεγα

oι μεyαλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφlατoυq

Ειoαyωyιi

πωg,κανoνικd, πρ6πει να εlμαoτε επφυλακτικo1ακ6μα και oτη 1ρηoη τηc λ€ ξ ηc <φιλoooφiα,oτoν ενικ6' Στην

Κατd oυνθπεια,δεν νπαp^1ει μiα toτopiα τηg φιλoooqllαgαλλα θνα oυνoλo φιλoαoφικιi,lνoυoτηματων.Aπ6

πραγματικ6τητα, o πληΘυντικ6q εiναι καταλληλδτερoq: oι τρειq φαoειg πoυ αναφθρθηκαν παραπανω, εtναι oαφιbgπoλυ διαφoρετικ€ q μεταξυτoυq και, oριακα, αγνooυν η μ1ατην αλλη. oφεiλω να καταΘ6oωτoυg ενδoιααμoυg μoυ για τo γνωατικ6 πεδio που λ6γεται ιoτoρlα τηζ φιλoσoφιαζ, μoλoν6τι Θα 1ρειαoτε1να πρooτρ6ξωo, αυτ6.Aναμεoα o, εκεiνoυg πoυ αo1oλo$νται με την ιατoρiα τηs φιλo-

rη oτιγμη πoυ καπoιοq καταπιανεται με 6να απ6 αυτd

1ωρlqνα αα1oληΘεlκαι με τα αλλα, κανει δoυλεια 61ι μι1νοατελη αλλα και εoφαλμθνη. H απoμδνωoη ενδg qlιλοοoφικo$ αυατt]ματogιαoδυναμε[ με τη oφαλερη ανdλυση τoυ. Γι, αυτ6 θα εoτιdαω περιαo6τερo oτιg διαφορ6q,τιq αντιΘ6σειζκαι τα επιχειρηματαπoυ τιg oτη.

θργων:o ιoτoρικιoμ6q ελλo1ε$ει και τoυq κατατριbγει.

ρlζlυv,Eναg φιλ6ooφoq,κατd καν6να, oυγκρoυεται με αυτδν η αυτoυqμε τoυgoπoioυgκαπoτε oυμπoρευ6ταν. Λεν το κd,νειαοφαλιbgεπειδη διακατθxεταιαπ6 καπoια τdοη επιΘετικ6τηταζ, αλλα γιατi διακρiνει τα oφαλματα { τα κενιi τoυ oυoτηματoq που πρoηγηΘηκε τoυ

Eiναι αληθειαπωg οι καλυτερoι ιoτoρικoiτηq φιλoαoφl-

δικου τoυ. oφεiλει να τo διoρθιiloει η, τoυλαματoν, να

ooφiαg,υπαρ1oυνκαπoιοι πoυ τεiνoυν oε μεγιiλo βαΘμδ πρoq την ιoτoρiα κατα τη μελθτη των φιλoooφικιbν

αg απoφa)γoυν την παγiδα: 1ρηoιμoπoιotν τη φιλoσoφικη καταρτιoη τoυs για να κατανoliαoυν τη δoμli τoυ φιλoooφικot oυoτηματog τo oπoio παρoυoιαζoυν.δεν κανoυν oυτετoλμηρ6qουτε απαξιωτικθcερμηνεiεq'πρooπαθουν να κατανoηαoυντo oυνoλο. Σε καΘεπερ1rπωη μθνoυν περι1αρακωμθνoι μ6oα oτoν κ$κλo αυτlig τηs oκ6ψηqκαι αυτιbντων κειμθνωι λεq και τo <θεωρητικδ αντικεiμενo> εiναι αυτdρκεg και υπαρ1ει αφ, εαυτo$, ενιb,oτην πραγματικ6τητα,γιαtναν φιλ6ooφoτo oη μαντικ6τερo εiναι να δια1ωρ[αειτη θ6oη τoυ απδ τoυq φιλoo6φoυgπoυ προηγηΘηκαv καπoτε και να τoυξ υπερβεi, Θα δε1ξωμε τιg αναλιiαειg μoυ,πoυ oτη ρ1ζoνταιoτη μελ€ τ η των κειμ6νων,ωq πoιo oημεio oι φιλ6ooφοι λει τoυργoυν ανταγωνιoτικα μεταξιi τoυq: o εκαατoτε πρωταγωνιoηg ζητιi να διαγραψει αυτo$q με τoυq oπoioυq διαφωνεi,αλλα και αυτoυqπoυ πρoηγηθηκαν 1ρoνικα. 10

το αυμπληριbαει. ,l\ν πoρεlα αλλιi και την εξ6λιξη τηq oκ€ ψ ηq κυβερ. νd μια υπ6γεια, ωατ6oo πραγματικη, λoγικη. Αυτ6q

ιlναι ο λ6γog, επαναλαμβανω, πoυ με κανει επιφυλακτικιl απ6ναντι αε μια ιατoρiα τηg φιλoooφiαg,η oπoiα μελετd cνα 6ργο μ6oα απδ την oργανωoη τoυ και μ6νo, ινιil αυτ6 νoηματοδoτεiται μ6oα απδ την αντtΘεοηκαι

τη διαπdλη. Mdλλoν πρ6πει να παραδε1τoι}με6τι επι. βdλλεται η πατρoκτoνiα! Mια πραγματικη ιoτoρiα τηg φιλοooφlαq δεν πρdπει να λαμβανει υπ6ψη τηq μδνo αυτοι)qπoυ αναoκευαζει, αλλα Θα πρθπει -η τουλιiματον θα 6φειλε_ να ενδιαφlρεται επioηq για τη δoμη

rηζ Θεωριαζ με την oπoiα Θα oυγκρoυoτεi, επειδη o1γουρα Θα βρεΘεiαντιμ6τωπη με 6να κυμα ερωτηματων και αντιρρηoεων.Aφ, ηq oτιγμΙiqπαρoυoιαζεται, γνωρlζει την αναγκαι6τητα τηg αλλαγ{s.

oι μεyαλoι φιλ6αoφoικαι η φιλoooφiατoυc,

E,ιoαyωyri

Υπιiρ1ει 6να ακ6μη ειδoζ ιστoριαζ τηζ φιλoσoφιαζ' περιoo6τερo σκoτειν6: εκτ69 απ6 τη oτενιi ιoτoρικη, εξ oυ και απoρριπτ6α,και τη oυoτηματικη, πoυ απoγo-

λυνατ6ν να oυγκρiνoυμε τιq φιλoαoφiεq τ{q μιαq φd-

ητευει επι1ειριilνταζ απoκαταστασειζ χωριζ αναφoρd ατα παραπλευρα ατoψ[α πoυ, ωoτ6σo, dπαιξαν oυσια. oτικ6 ρ6λo, ακ6μη περιoo6τερoυqενδoιααμoυgγεννd μια ιoτoρiα πoυ οκοπευει να κdνει τιξ φιλoooφiεζ τoυ

Aπ6 τιg μ61ρι oτιγμηg παρατηρ{οειg πρoκιiτrτoυν δ(lο αυν6πειεq:€ ν αq φιλ6ooφoq δεν μπoρε[να γυρioει πlοω ατo παρελΘ6ν,επειδri ακριβιbq μ6οα ατη ρoli τηs

παρελΘ6ντoqνα φαινoνται μoντ6ρνεq,πoυ μαgωΘεlνα βρiακoυμε i1νη τoυ oιiγ1ρoνoυ μθoα ατο παλαι6, τo oπoio 6τoι εμφανiζεται ανανεωμ6νoκαι μoντ€ ρ νo, Mια τθτoια ανιiγνωη εiναι εoφαλμθνη:δεν καταφ6ρνεινα απoδιboει ουτε τo παρ6ν oιiτε τo παρελΘδν. Αυτ6 τo

εiδoq μoιi πρoκαλεi δυoφoρiα, δεν με ικανoπoιεl καΘoλoυ: πρ6κειται για μια τε1νητli, δoo και α1ρηoτη, ανελκυoη. Φυoικα θεωριb αξιεπαινη την πρooπαθεια

ιll1ι;με αυτ6gτων δ$o dλλων η ακ6μη να πρoδιαγρd. ψιlυμε τoν ερ1oμ6 των μεν μ6oω των δε.

ιατορlαg διαφoρα φιλoooφικd αυατηματα θ1oυν πια αποδυναμωθεi - μπoρεi να μιλlioει κανεig ακ6μα και για τον εκΘρoνιoμ6τoυq.Mια πρooπαΘειανα τα ξαναζωνταν6ψει Θα oυναντoυoε πoλλotg ακoπθλoυg. Απ, την dλλη πλευρd, 6μωq,και αυτ6qπoυ Θα αo1oληθεi με τη μελtτη εν6q πιo πρ6oφατoυφιλoooφικoli αυoτliματοq,δεν Θα μπoρoυοε να αγνoηαει 6αα πρoηγηθηκαι αφου αυν6βαλαν,λιγ6τερo ri περιαo6τερo αμεαα, oτη διαμ6ρφωoητoυ oυoτηματoqπoυ μελετα.Aλλωατε, oι

να απαλλιiξoυμε θνα παλαι6τερo φιλoooφικ6 oιiατημα απ6 oτoι1εiα πoυ Θεωρoυνταιπεπαλαιωμ6να, ξεπερα. oμθνα, πoυ δεν ιo1toυν πλ6oν. Ωoτ6oo, ειναι πρoτι-

διαφoρdgτων παλαι6τερων αυoτη ματων απ6 αυτ6 πoυ απιlτελεi τo αντικεiμενo των ερευνιbντoυ, εiναι απoλυ-

μδτερo να αα1oληθo0μεκυρiωq με τα φιλoooφικ& oυoττ|ματαπoυ tπoνται εκεiνoν τo oπolo νoμiζoυμε 6τι μπoρo$μενα εκμoντερνlooυμε:τo πραγματικα μoντ6ρνo oτoι1εio μθαα αε θνα παλαι6τερo ρε$μα εiναι αυτ6

ρlα πρooπαθεiνα διoρθιboεικαι να αμβλl)νειτα αδυνα. μα αημε(ατων Θεωριιilνπoυ απoτ6λεoαν τo εφαλτηρι6

rωq αιτιoλoγημdνεq.Συ1νd, πdντωq, μια νε6τερη Θεω-

τηξ. Γι, αυτ6ν τo λ6γo, η ιoτορiα τηs φιλoοoφiαg εlναι απαραiτητηγια να καταλαβoυμε τιg μεγαλεq oυγκρoυαειg μεταξυτων φιλoooφικιilν αυατημdτων.

πoυ Θα ξυπνηoει και Θα ενεργoπoιηαει τα φιλοooφικιi oυoτliματα πoυ Θα τo αντικαταoτηooυι M, αυτ6 τoν τρ6πo επεξεργαζδμαοτε 6να εiδoq oυνε1ειαg αρκετα

H δεtτερη oυνεπεια εiναι πωg oι ιoτoρικo( τηg φιλoαοφ[αq εκτιμotν 6τι αε καμια περ[τττωoηδεν μπoρεl

αξωπιοτηq και περιoo6τερo oταΘερlis. Toυτo τo βιβλio διαφoρoπoιειται απ6 αυτoυ τoυ εiδoυq την ιoτoρlα, την εoφαλμ6να νειoτερiζoυoα,πρo-

καvεig να διαβλθπει πρooδo oτη φιλoooφiα, πραγμα ευκ6λωg εννooυμενo, αφo$ τα παλια αυoτηματα κατεδαφiζoνται, ενιil, παραλληλα, πραγματoπoιεiται μια

τεiνoνταgτη διαiρεση τηξ μεταφυσικηsαε τρειc φιioειc πoυ μεταξιi τoυq υπαρ1oυν υψωμdνα τεiμ: δεν εiναι

πορεiα πρog μια Θεωρ1αοταΘερ6τερηκαι πιo oλoκληρωμ6νη. Kατα τη διαρκεια αυτηc τηs πoρεlαq, η ν6α 13

oι μεy&,λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq

Ειααyωyιi

θεωρiα Θα υπooτεi αναΘεωρηοειq,αλλα λiγo-λ1γo Θα φτdooυμεoε κdτι στερεοτεPo. Ε1ναιαληΘεια πωq oυντdoooμαι με τoυq ιoτoρικoυq

Mερικol φιλ6ooφoι πρδτειναν μια <ιoτoρlα τηg ιαrορlαq, τηg φιλoooφiαq, δηλαδη των διαφoρετικιilν

τηζ φιλoσoφιαζ και δεν απoδ€ 1 oμαι την δθα τηq πρo6. δoυ.ωoτδoo, ε[ναι πρoφαν69πωq υπαρ1ει μια διαρκηs αλλαγη και, oυνακ6λoυΘα,δεν παρoυoιαζεται δυναττi η επιoτρoφη στo παρελΘ6ν.oι κoινωνiεζ, oι κoυλτoυρεq' oι τε1νικ6q,(επiαηg oι τρ6πoι εκφρασηζ' oι υπερ. βιioειq),η πνευματικη παραγωγη, τo ιδιαiτερo πνευμα, oι γλΦooεg, δεν υπdρ1ει τiπoτε πoυ να μdνει αναλλoι. ωτo. Aπ6 εδιb πρoκυπτει 6τι oτιg μdρεζμαζ δεν ειμαστε oε Θ6oηνα φιλoooφηooυμε.αυτ6πoυ μπoρoυμενα κανoυμε εiναι να ειo6λθoυμε oε μια κoρ$φωαη τηc τρoμdq πoυ Θα oκιαγραφησoυμε,στα ακρα[α oημε[α των ανατPoπd,νπoυ θα πρoκαλ6ooυμε, oι oυγ1ρoνοι (ατoυq oπoioυq ειναι αφιερωμενo τo

τρtτo μ6ρoq)oεβιiατηκαν ανεξαιρθτωqαυτιi την υπo1ρθωαη: 6δωoαν ιilΘηαη αε αυτ6 πoυ πρoετoιμαζ6ταν. }Ι ιοτoρiα τηc φιλooοφlαq μdq επιφυλαooει πoλλθζ

εκπληξειζ, επειδη ενθ1ει την εξηg αντιφαση: η ιστoρια εμπεριηει βεβαiωg την 6ννοια τηg oειρaζ, τηζ διαδoχηζ, εν6 η φιλoσoφiα ανελiαoεται μ6αα ri καλυτερα

εξαρταται απ6 την αμεταβλητ6τητα. H ιoτoρlα δεν περιφρoνεi τη γεγoνoτoλoγlα. η φιλoooφiα, αντιΘθτωg, τo κανει. Mπρoατd o, αυτ6 τo μεilμα ιoτoρlαCκαι φιλoαoφiαg' oι Θεωρητικoiπηραν Θδoηυπ6ρ { κατd διαφ6ρων απδψεων, για τιq oπoiεq εκφριiζω αoβαρθq αντιρρηoειq. Kdπιlιεq απδ αυτdqτιg 61ωαπoρρiψει εντελιbζ και απ6 αυτ6qπου απθμειναν καμια δεν με ικανoπoιεl πλf1ρωq.

rρ('πων πoυ θγινε κατα καιρoυq κατανoητ6 αυτ6 το γνωατικ6 πεδio, πιilg η μiα διαδ61εταιτην ιiλλη. Aλλιi t1 ανdδειξη εν6q προβληματog δεν αημαiνει και την ε,ιιλυση τoυ. Ωq μθΘoδoqτηc ιoτoρiαq τηq ιoτoρiαq tφαρμδατηκε η iδια πoυ εi1ε 1ρηoιμoπoιηθεi ηδη για rη φιλoooφtα *η oυαoιbρευαη- και αυτ6 6ταν η iδια η φιλoαoφiα δεν μπoρεl να γiνει κατανoητη παριi μελεtιbνταq6,τι πρoηγεiται και 6,τι θπεται, Mια ιδιαiτερη μνε[α αξiζει ατη μθθoδo με την oπoiα dακηααν την ιoτoρiα τηg φιλoooφiαg,ανιiμεoα,oε ιiλ.

λουq,o Kαντ και o Mπερξ6ν: πρ6κειται για μια αντiλη. ψη τηζ ιστoριαζ τηξ φιλοσoφιαζ πoυ, oε αντiΘεoη με dλλεq, υπεραoπlζεται την εν6τητα: πρoαπαΘεi να δεi. ξιι πωq 6λε9 oι φιλoooφiεq επι1εiρηoαν να επιλriooυν tνα oυγκεκριμθνo πρ6βλημα 1ωρiq απoτ6λεoμα.,Eτoι, ιl Kαντ βdζει τoν Λdιμπνιτg και τoν Xιoυμ αε μια διαδo1{ oτo τελευταio κεφιiλαιo τηg Kρlτlκηg τoυ ΚαΘαρoi

Λdyou, o Mπερξ6ν με τη oειρd,τoυ πρoαπαΘε[να μαq πιlαει πωg 6λoι oι φιλ6ooφoι πoυ πρoηγηΘηκανπαρα. γvΦρισαν την 6ννoια τoυ 1:6νoυ (τη διιiρκεια). Eνα

τtτoιo εlδog ιαroρlαg τηg φιλoαoφiαg μετατρ6πεται οτην εξιoτ6ρηoη μιαg γενικευμθνηg απoτυ1iαg η ατo θρlαμβo μιαq ληθηq.

[iξαιτ[αgαυτιjq τηc δυoκoλiαg, η πλειoν6τητα των φι λοα6φων κατθφυγεαε μια λ$oη πoυ καταφανιbqεγεiρει μικρ6τερηαμφιoβητηαη,και Θυμlζεικατd,κιiπoιoν τρ6πο τη λειτoυργ[α τoυ λεξικot πoυ αντικαθιαrα καπoια ιlλλα εγ11ειρiδια:μια ιατoρiα τηg φιλoαoφiαq 6πoυ τo

oι μεy&λoι φιλ6ooφoικαι η φιλoοoφiατoυq

E'ιoαyωyi1

tνα α$oτημα εμφανlζεται μετd τo 6λλo ωζ μια συνεχηξ αειριi. Aλλd τo να αγνoεiq θνα πρ6βλημα δεν ημαtνει ταυτξρoνα 6τι τo dλυoεg,1ιbρια πoυ η φιλoooφiα τραυματiζεται απ6 αυτ6 τoν τρ6πo παρoυσιασηζ των

ι l\αει Αριoτoτdλη, για παραδειγμα, 1ωρ[gνα δεiξει τoν |||ακlαντιπλατωνιoμ6 του. E$κoλα αντιλαμβαν6μαoτε πωgοι Στωικoi, αφot δεν εγκαταλεlπoυν τoν oυραν6, προοπαθotν να τον εγκλιματiαoυν (πανθε1oμ6g).

oυoτημdτων,ητoι τηζ διαδoμκηζ σειρaζ. Mθνει η πιo διαδεδoμενη αλλ& και η περιoo6τερo oλθθρια ιoτoρiα τηξ φιλoσoφιαζ, πoυ γι, αυτ6ν ακρι

I.]νκατακλεiδι, oι,Eλληνεgφιλ6αoφoι 1αραoαoυντoν }vαv απ6 τoυq δρ6μoυqπoυ Θα ακoλoυΘησειη φιλoσo-

βιbs τo λdγo αξiζει μια εμπεριστατωμθνη παρoυoiαoη: πρoκειται για μια Θειbρηoηoυμφωνα με την oπoiα τα βαoικα φιλoooφικα κινliματα, τoυ Πλιiτωνα, τoυ Nτε-

καρτ και τoυ Kαντ, δεν παρoυoιdζoυν πρωτoτυπiα τo καΘθνα ξε1ωριoτιi, επειδη κινotνται μ6oα αro iδιo Θε. ωρητικ6 πλαioιo: δoξdζoυν τη ν6ηoη. Mια τ6τoια ιατoρια τηξ φιλoσoφιαg αγνoεl πΦζ αυτα τα συστηματα επι1εiρηoαν να καταPριψoυν τα πρoηγo$μενd τoυq και κυρiωq αγνoεi η διαλεκτικη με την oπoια απαρνo$νται και εκΘρoνιζoυν 6σα πρoηγηΘηκαν.Tελικιi, 6λεζ oι φιλoooφiεgαναφ6ρoνταιη μια ατην aλλη η θεμελι6νoνται η μια πανω ατην 6λλη, και αυτ6 Θα πρoαπαθ{-

φικ/1ακdψη:καλooτημ6νη επφιρηματoλoγiα αλλα και των πρoγ6νων τoυg. αμφιαβt'1τηoη Mε τoν καρτεσιανιομ6 -τo δευτερo αειαμ6 οτη φιλοαοφtα- τo δρdμα επανθρ1εταιπανω oε αλλη βαoη: ιl Ντεκd,ρτδεν τoπoΘετεlτην ιδθα πανω η 6ξω απ6 τoν κ6ομo μαg, αλλα επιβεβαιιbνει με αυτη την κυριαρ1iα του cogito πoυ εμπερι61ειτην εικ6να τoυ oυμπαντδg μαι;.lΙρ6κειται για dναν ιδεαλιoμ6 πoυ για να τoν καrανοf1αoυμεoε βαΘog,αρκεi να oτραφo$με μθαα μαq και να oκεφτo$με πρooεκτικα. oι διαδo1oι τoυ Nτεκdρτ dσκησαγ κριτικιi αε αυτ6ν τoν δυΙoμ6.Aπ6δωoαν

αω να δε[ξω.

ατο αυμπαν δυναμειqκαι δoμl] τ6τoιεgπου να υπερβαiνει αυτ6 πoυ παρ&γει η oκ€ ψ η. Αg μεiνoυμελιγo παραπdνω στoν Σπιν6ζ α: oτην Ι7θικιl τoν,τo oπoυδαio αυτ6

lΙ πριbτη Θ$ελλα πoυ doειoε τη φιλoooφiα ηταν η oτιγμη πoυ o Πλιiτωναq δια1ιbριoε την ιδθα απ6 τo αι oΘητ6,τo oπoio θε
1ργο,ξεκινd απδ τoν Θε6. Aφoυ o Nτεκαρτ Θεωρεi6τι tιl cιlgitιrενθ1εικατ,αναγκην την θννoια τoυ Θεoι),γιαtι να μην ξεκινηooυμε απ6 αυτ6ν, 6πωq ε1ναιπρ6πoν;

oι διιiδo1oι τoυ πλατωνιoμoυ γεφιiρωσαν τo χασμα, ελα1ιoτoπoiηoαν την απ6oταoη μεταξ$ ιδ6αq και αι oΘητo$:εγκωμ[αoαν τη φliη αλλα και την ηδoνf (o Αριoτoτελη{, oι Στωικoi, o Eπiκoυρoq).H ελληνικη φι λoοoφiα απoκηρυττε τo υπερβατικ6 και πρooπαθotoε να εντoπιζει σχθσειξ μεταξι1πραγματων πoυ φαινovταν

Λcν θα αο1oληΘo$μεoυτε με τιq προoωπικ6q ειoαγωγικtq ακ6ψειqτoυ φιλooδφoυoυτε με την πoρεiα τηc

ανακdλυψηq,Θα oεβαoτo$με την τα{η των 6ντωι Θα ||ι,λrιιilοουμετoν καρτεoιανιoμ6. Συνεπιbq'αργα η γρξγoρα, ηταν αναπ6φευκτoνα εμ-

διdoπαρτα και ξθνα, Kανεlg δεν Θα μπορoυoε να μελε-

φανιατεi η αμφιαβητηαη τoυ εμπειριoμo$,πoυ € φ ταoε 1ιιlλιατα ωg να εγκωμιdοει την αιoθηoιοκρατiα εiτε,

L6

r7

oι μεydλoι φιλ6ooφoικαι η φιλoαoφlατoυq'

Ε,ισαyωyη

θoτω, απλιilζ την εμπειρικη γν6ση. o Kαντ βρθΘηκε oτo κ6ντρo αυτfq τηζ συγκρoυσηξ και, μoλoν6τι θδω-

Λν ιl αναγνιboτηgαπoδεχτει τιζ τoμεξ που πρoτεiνoυμr, τι1τεθα δει ατo 6ργo τoυ Xθγκελ και τoυ Mαρξ τoυc

σε μια ασυγκριτη απd'ντηoηπoυ € μ oιαζε να επιλυει την αντiθεαη, ωoτ6oo δεν πθτυ1εεπακριβιilqαυτ6 πoυ εi1ε oραματιoτεi. Πληρωoε μαλιατα ακριβιi την απαντηoη αυτη, τoν υπερβατoλoγικδ ιδεαλιoμ6 πoυ ειαηγηΘηκε. Aναγκιiατηκε να παραδε1τεl και να πρooπαΘηoει να απoδε1ξει6μ μ6νo 6τι o 1δρoq και o 1ρδνoq εiναι a priori 6ννoιεq,αλλ& κυρiωg 6τι oρiζoυν τιg βdαειq η τιg αυνΘηκεgτηq δικηs μαg πρoαληπτικ6τηταq:δεν εiναι πραγματα o0τε ιδι6τητεgπραγματων.εμεiqεiμαoτε αυτo[ που τα επιβd'λλoυμε ατιq παραoταoειg r]τιg αντιλ{ -

1

ψειξ μαξ. Δεν Θα μπoρoυoαμε να oυλλdβoυμε καν6να φαινoμενoπoυ να μην πρoερχεταιαπο τo χωρoχρoνικo αυτδ εκμαγεio, oργανικδ oτoι1εio τηg ικαν6τηταg μαg να πρooλαμβιiνoυμε μθoωτων αιoΘ{αεων. Kατανoo$με, λoιπ6γ πλεoν τoυq λδγουq για τoυζ oπoioυgoι φιλ6ooφoι αo1oληθηκαι με υπερβαλλoντα (ηλo καπoιεq φoρtq, με τoν Πλατωνα, τoν Nτεκαρτ και τoν Kαντ. Kαι oι τρειgμετε[μν oτην iδια oταυρoφoρ[α: Θ6ληoαννα δεiξoυν πωg υπηρ1ε μlα και μ6νη oργανωτικη δtναμη, τo πνειiμα, και τoν oυνακ6λoυθo υπoβι βααμ6 μιαg πραγματικ6τηταq πoυ Θεωρεiται ιiμoρφη και ευκαμπτη με καΘε6ννoια (εiτε η δδα τoυ Πλατωνα εiτε τo κυρ[αρ1ocogito τoυ Nτεκaρτ εlτε τo 1ωρo1ρoνικ6 και κατηγoριακδ πλα[oιο τoυ Kαντ με τα oπo[α καταoκευαζoυμε τo φαιν6μενo). Aυτη η ενoπoητικ{ πριxlπτικη εξηγε[ εν μθρειτoν κλειoτ6 1αρακτr]ρακαι ι r1vilπαρξη εvδq εiδoυq ιερατεioυ πoυ 1αρακτηρiζει τη

qrιλιxιrqlικl\ακ6ψη.

l8

φιλιlα6φoυ9 πoυ απoκατtoτηoαν τη 1αμθνη ενδτητα. l l διαλεκτικη καταφερε να ζευγαριboει το πραγματικ6 1ιι.τιl λογικ6, να γεννηoει και τo 6να και τo ιiλλo, η, κα. λ(lιερα, τo 6να απδ τo αλλo' Ωoτδoo' αναγνωρiζω 6τι' }ν μtρει, στρoγγ$λεψατoν 1εγκελιανιoμo,εκλαμβdνoντιlq τιrν περιοo6τερo ωg ιδεαλιoμ6 παρα ωc ιδεo.ρεα.

λιηrι5 (επειδη δεν αγνoεi oυτε μειιilνει τo πραγματικδ, uλλd τo παρoυαιαζει ωq πρoερ16μενoαπ6 την ιδεα). ll φιλοοoφiα πoυ θα τoν ακoλoυΘηαει θα πρ6πει

γα εγκαινιαoει ν€ ε q εξελiξειq: εiναι αδ$νατo,πια να tπιστρθψει κανεig oτo παλαι6 εριbτημα,πoυ, απ6 την ιπιl1li του Πλατωνα, απαφ16ληoε,αν 6μ μoνoπιbληοε, tη μεταφυoικη,μoλoν6τι η Θθoητηc φαινoμενoλoγiαg, πιlιl απoκαΘιoτα τη μ6λιq διαφαιν6μενη oυoiα, 6πωq αυτd ουλλαμβdνεται μ6oααπ6 τιq ειδoλoγικθgπoικιλ[:q. προκαλεi μεγιiλoυg πρoβληματιoμo$q.}Ι ιδεαλιατικ{ πρωτοβoυλiα (η, καλιiτερα, η απ6πειρα), doτω και αποδυναμωμ6νη,απαιτεi παντα να d1ει ουν€ 1 εια η να

ζαναρ1lζει. l l φιλοoοφ[α δεν μπoρεi πια να υφloταται 6ξω απ6 lιlν κ6αμo μαq,M6νo η ιατoρ[α τηc φιλoooφiαq _τoυλd1ιατον για την πλειoν6τητα 6αων την υπηρετotν_ υυνε1tζει να κρατα θγκλειοτη τη φιλoαoφiα oτo πα1ι,λ(λ.lνκαι τα ερωτηματατoυ. FΙ φιλoooφiα oτιg μθρεq μαq ιlφε[λει να αυμμετ61ειoτoυq αγιbνεg- κoινωνικoπιlλιτικιrυζ, ηΘικotq, επιατημoλoγικo$g, ανθρωπoλo. 1dρη γικιlυq κ.τ.λ. Για να εlμαoτε ειλικρινεlq επιβιι,i,lνει ιlιη 1εγκελιαvoμαρ[ικη Θεωρ1απoυ την 6αωoε απ6 τo 19

oι μεyαλoιφιΙ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq παρελΘ6ντηg:δεν εiναι o ρ6λoq τηq oυτε μ6νo να παρατηρει τo συμπαν o$τε απλ6ζ να στo1αζεται πανω o, αυτ6. oφειλει, με 6να εiδoq αμoιβαιαξ αιτι6τηταg, να ενωσει την ιδ6α με το πραγματικ6, να εμπλoυτloει τη uiα uε τo αλλo. FΙ ατενα ιoτορικιoτικr]φιλοooφ[α παραμiνει αυνδεδεμθνη με τo κooμικo πρ6βλημα, πoυ, απδ την επo1η του Πλατωνα, τη oυνταραooει: τη νoμιμoτητα ενog oρθoλoγιoμoυ φυλακιαμθνoυ μ€ σ α στην [δια τoυ την κυριαρ1iα. Eμμ6oωq,o διανoητηc εξθρχεται ευνοημθνoq: φρoντtζει για τιg βααειgτηg κoυλτoυραgκαι παiρ. νει μια Θ6αηξε1ωριoτημioα οτην κoινδτητα.Aπoψη μoυ,αντιΘθτωq,ε[ναιπωq πρθπεινα πρooπαθε1νααφoμoιιbοει,κι αν εiναι δυνατ6 να θθαει ερωτηματαγια 6,τι

τoν περιβαλλει με oκoπ6 να πρoωΘηαειτιq εξελtξειξ. Tελικα, η ιατoρiα τηs φιλooοφ(αq με την oπoiα διαφωνιil περιαα6τερo (τo τρlπτυ1o:Πλατωναq, Nτεκαρτ, Kαντ) _μια ιoτoρiα ακρωτηριαομ6νη_ 6μ μ6νo καλυ-

τηoημαolατηcμεγαληcοτιγμηsπουυπnPψε,6κρυψε ξεo Xθγκελκαι o Mαρ(,6πωcκαι oληcτηqo0γ1ρονηc φιλoοoφiαq(τηgoπolαq τα 1αρακτηριστικα επιχειρησα oτo βιβλio αυτ6 να εξηγηoω και να δε1ξωτην ζωντανια τηq)αλλα δεν απ6φυγεκαι τo 1ειρ6τερο:μετρiαοε, κατα καπoιoν τρδπo, τη οημααiα των κλαoικιbν oκι αζoνταq την πρωτoτυπiα τoυg, αν πραγματι οι Θθoειq τουg ηταν τfτοιεq δπωq τιq παρoυoiαζε. Aq οημειιbοoυμε δε 6τι μαθαlνει κανεiq πoλυ καλα ιιυτη την ιατoρiα πoυ λειτoυργεt υπερβατικα ωq πρoq rl1νtατιlρiα (αναζητιbνταgμια αληΘειαπoυ Θα αναγνω(υζτετ()ιααπ6 τoυgoημαντικ6τερoυq φιλoo6Ι)ιζι,r(rν

Ε'ιααyωyη qrιrιlι')για να καταδικαoει τιq ο$γ1ρονeg μελθτεgπoυ απo αυτ6 τoν ooτρακισμo. .ι rιιλι ιl()ερι,ilνoνται ( l αναγν6στηξ ισωq εκπλαγεi απ6 τη oυμμετo1η μoυ rl.ιιιlιιi που καταδικαζω:πραγματικα,Θα oταματηoω ι r1νπιριηγηo{ μoυ στoν Σαρτρ και δεν θα μιληoω για αυoτηματα,που oτιq μ€ ρ εq μαq ανανειilη.ιλ.,ιτιlφtκιi vι,ι,νπραγματικατη θεωρiα.Θα μου ηταν ευ1αριoτo νll ιιιλ|iσω για φιλooδφoυg πoυ θφερανεναν νεo αερα t||ιl πρdγματα.Δεν λεiπoυν τα oνoματα, ωοτ6oo μ, rιιrl ιi rιlν τρ6πo τo κεiμεν6 μoυ Θα μετατρεπ6τανoε θνα

ι iδιrqδιανoμηqεπαiνων (ε1Θενα κερδiαειο αριoτoq!). .ti1ιι,rνα, λoιπ6ν,μ6νo o,αυτoιlqπoυ η παραδooηδιατη. Il||('ι,αναγν6ρισεκαι τlμηoε. Λλλιιbq, με ποιo δικα1ωμανα μιληαω για αλλoυq διι ξιrδrκιl και αλλoυq να τoυq αφηoω 6ξω απ6 τη μελ6τη ιιιrιt\; G)α θπρεπε να δικαιoλoγηοω τιq επιλoγθq μoυ, ι1rι1γμαπου Θα μαg πηγαινε πoλ$ μακρια. Kαι θπειτα, lt ιιι ιιιιτια καπoιωι δεν επιτρ6πεται6ναg μελετητηgνα lιrπαθεiνα νoμιμοπoιηοειτιCπρoτιμησειζτoυ. lt1rr ( ) αvαγν6στηξ μπoρεi ευκoλα να αναγνωρισει αυ-

t ιlir.' που δεν περι6λαβα εδιb απ6 τo γεγον0ζ oτι τoυζ ιιγν()()υνη, ακ6μη περιoo6τερο' τoυζ απoρριπτoυν oι πιιl ιl1ολαοτικoi πανεπιoτημιακοi.Τα πανεπιoτημια τoν δι ν ι1ll1μiζoνται για την ανεκτικoτητα τoυq oυτε για ιιν(,ικτ()χαρακτηρατoυq.Mπερδευoυντην αυoτηρ6ι|lια με τoν σεκταριομo.}l επιτυ1iα,παρουoα η ανα1ιιν1lμενη'ενo1λεi την πλειoνoτητα των συγχρoνωv ,tιlιl ε[ναι υπερβoλικα oτραμμθνoι oτo παρελΘ6ν και t ιι,π[φιlρoι οε αντιληψειq πoυ πρoωΘουν την εν6τητα (ιαι πρoαπαΘηoα να αναλυoω 6να δε1γμα,μ6σω τηζ

oι μεydλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq τριλoγiαq Πλατωνα, Nτεκαρτ, Kαντ). Aλλα η ιατορiα (η ιoτoρiα τηg φιλoooφ(αg),Θα 6πρεπε να διbαει πρo-

O r epxe lot

τεραι6τητα oε φιλoo6φoυqμε αξι6λoγo € ρ γο. o καιρ6q τoυ KαΘαρτηρ[oυπρ6πει να λαβει τ6λog. Στo πρoηγoυμενo βιβλtο μoυ επι1ε1ρηoανα o1oλια. σω και να ερμηνεisoωτq λiξειq τηq φιλoooφiαq-Tωpα,

θα ηΘελα να διbαω oτoν φιλ6αoφo τα εργαλεiα η τα μoντdλα τoυ oτo1αoμoυ, χαρη στα oπoiα Θα κατανoηoει καλ0τερα τη Θεωρητικηκουλτoυρα και τιg βαoειg τηζ, μ6σω μιαξ ιστoριαξ τηζ φιλoooφιαq πoυ 1αρακτηρiζεται απ6 μεγαλεq ταρα1θqκαι εlναι πoλεμικη oτo διηνεκθq.

Ι

κιt()ι. αρ1η εiναι oημαντικη γιατl πρooιωνiζεται αυτ6 ιιlιt ακoλoυΘε[. Παρ6λα αυτα, δεν Θα αo1oληθιb με ιιtιlg |Ιρooωκρατικoιiq _τoν Θαλη, τoν Eμπεδoκλη' ιιlν Δημ6κριτo και τoυζ αλλoυg_ παρα τoν πλoυτo tιtν θεωριιilν τoυg. Θα ξεκινηoω απ6 τoν Σωκρατη, llαι (lπωq μαg τoν παραδiδει o Πλατωναg. oμoλογιb ι.lrι δεν με ενδιαφθρει η πληρ6τητα μιαq εγκυκλoπαι

δικι|gκαταγραφηc, η oπolαδεν θ€ λ ει να αφηoειτiπoτε ιιιι κανθναναπ, θξω.Mαλιατα,λiγo παρακατωθα δεl. ζω και τουq κινδυνoυq μιαq τθτoιαgπρακτικηζ. l| φιλoooφiα απ, την πλευρα τηζ, δεν πρoτεινει απλιilq και μ6νo μια εικ6να τoυ κ6oμoυ: μπoρεi να παει πιlλ0 μακρυτερα _ να oυνειoφdρει oτην αλλαγη τηs

κιινωνiαξ, να καταφ6ρει να εξαλεiψει αυντηρητικθq (ιντιστdσειζη βαΘια κατεoτημθνα ουoτηματα, ενιb και ιl lδιοgo φιλδooφoc βιι,ilνειμια ταρα1ιbδη,δηλαδη τρα-

γικ{,δπαρlη.

Στo πρ6oωπo του Σωκρατη oυγκεντριbνoνται 6λεq ιιυτtg oι δι6τητεq: υπoβαλλει ερωτηματα oτoυg δι ανιrητ6gκαι διαταραααει τιq ιαoρρoπiεq τoυq, αλλα καταδικαζεται επloηq oε Θανατo. Θα μπoρoυoε να δραπετεlioει απ6 τη φυλακη τoυ, αλλα το αρνεiται. o

l lλdτωναgαναλαμβανει να δικακiloει τoν η ρωιαμ6 τoυ: 23

oι μεyαλoιφιλ6αoφoικαι η φιΙoαoφiατoυg

oι αργαioι

δικαζει αυτo0q πoυ τoν καταδiκαoαν να πιει τo κι,ilνειο.

(,)αμπoρoυoε φυoικα να αντιτε[νεικανειζ πωζ αυτ6ζ ιt πΙνακαq,o1ηματικ6qεlναι αληθεια,θ1εικενα και εiναι α rεληξ:δεν εχoυν αναφερθειoι Σoφιστθξ,oι Kυνικoι, oι

LΙ υπθρo1η Aπoλoyiα Σωκρατoυζ πoυ 6γραψε o AΘηναioq φιλ6oοφoq' αντιστρ€ φ ει τιξ Θ.αειq:δεν εiναι πια ο Σωκρατηc κατηγoροliμενοq. Kατηγoρoυμενοι εlναι εκεινoι πoυ τoν 6oυραν ατα δικαατηρια. <Mε καταδι κααατε ελπiζoνταξ 6τι 6τoι δεν Θα δι,boετελ6γo για τιg

liκλεκτικιoτ6q, Διεκδικιb τo δικαiωμα των ενστασεων ιrυ θεωρiεg πoυ ζητo0v πληρειξ καταγραφθq.H αντ[()εoηκαι η διαγραφη δεν εμπoδ1ζεινα oυμπραττoυμε

ζω6coαq, αλλd, τελικα, αυν6βηακριβιbqτo αντiΘετo,. O Σωκρdτηq ε[ναι o αληθιν6ζ ιδρυτηζ τηζ φιλoσoφι-

ιrτη δημιoυργlα και την ενio1υοη τηc μεταφυσικηζ.Aζ μεlνoυμε,λoιπδν, μ6νo αε 6,τι ανΘioταταικαι στo τθλoζ

αζ. Τηζ δινει € ν α ρ6λo μoναδικ6.δεν Θα μπoρεl κανεiq ,δω να την αγνoηαει απ6 και π6ρα. Tii;ρα πια η φιλo. σoφια δεν εiναι απλιbq μια ιδιoφυηg καταακευη, εiναι αυτη πoυ αμφιoβητεl τα Θεμελια τηg Πoλιτε1αgκαι η oποiα Θα αναλαβει σημαινoντα ρ6λ0 στo μ6λλoν τηc ανΘρωπ6τηταζ.Θα δι,iloειζωη σε θναν κ6σμo πoυ χωρlgαυτη θα ηταν ακινητoπoιημ6νoq.Aζ μη διστaσoυμε, λoιπ6ι να θεωρηooυμετoν Σωκρατη ωζ τo πραγματικ6 αφετηPιακ6 σημεio και να ξεκινηαoυμε απ6 αυτ6ν. Στo πριbτo μερoζ Θα αo1oληΘo$με με τo αι1νoλo τηc αρ1α[αgακ6ψη9:o Πλατωναq, o Aριατoτ6ληq,οι Στωικοi, oι Eπικoυρειoι απoτελoυν τoυζ τθooεριqπυλιbνεq τηζ, Διαλεξαν δλoι τoν iδιo τυπo μεΘ6δoυ ανdλυoηg των πραγματων και ανdπτυξηqτηg oκ6ψηζ τoυξ. Παρα τη βαθιιi oμoι6τητα τoυq, ωοτ6oo, πoυ μαq επιτρθπει να τoυζ αντιμετωπiζoυμεωg μ[α εν6τητα,διακρινoνται ααφιbgo 6ναq απ6 τoν αλλov Πα να ακριβoλoγηooυμε, o καΘ6ναζτoυs βρioκεται oε διαρκη αντιπαραΘεαη με αυτ6ν η αυτo$ξ πoυ πρoηγηΘηκαν,τoυζ oπoιoυζ και προoπαθoυν να διoρΘωσoυν.o Αριατοτdληg, για παραδειγμα,αoκεi δριμεiα κριτικη ατoν Πλατωνα.

επιβdλλεται. Αλλα πιbq εξηγεiται 6τι o παραπανω κα. rdλoγog δεν αυμπεριλαμβανει τo Θεμελιωτητηζ φιλoοοφ[αq,τoν Σωκρατη;Αυτ6 oφεiλεται ατο γεγον6q πωq η πλατωνικη Θεωρiα,πoυ Θα μαq απαo1oληoει αμtoωg μετd, εiναι γεμιiτη απ6 αυτ6ν Στην πραγματικ6τητα, λοιπ6ν,ο Σωκρ&τηs δεν εiναι καθ6λoυ απιilν. Σ, αυτ6 τo βιβλio δεν θα επι1ειρηoωνα μιληoω για τo

οt)νολoτων διανoητιilν μιαq επo1ηq oαν να επρδκειτo για μια φιλoαoφικη εγκυκλoπαiδεια. Θεωριi πωq κατι τcτoιo εiναι μια απoτυ1ημθνη μ6Θoδoqπρoα6γγιoηc. Mπoρεi να ξεβooυμε καπoιoν που θα 6πρεπε oπωoδ{πoτε να αναφερΘει,Kαι γιατι να τoν αφηooυμε απ, tξω; Mηπωq γιατi διακρ[νoυμετoυq διανoητθgαε μεiζονεg και ελαoooνεq;Kαι με πoιo κριτηριo; To 1ειρ6τερo εντoυτoιg εlναι η δηΘεν πληρ6τητα, επειδη η αναφo. ρd oε 6λoυg, η πλημμυρiδα των oνoματων,καταληγει τελικα εiτε να καταoτρθψει το αναγλυφo εlτε να μην επιφθψει να διαφανoι}ντα oημεiα κoρυφωoηc. Δηλαδι\,τελικα, για να δεiξoυμετιq πoλλαπλθq απo1ριi;αειq, 1dνoυμε απ6 τα ματια μαξ τo oυσιαστικ6, Aνακατεtioυμε τo νερ6 με τη φωτια. Στo βιβλio μoυ, λoιπ6γ θα απoφυγωαυτη την επικiνδυνη επiδειξη γνιboεων. 25

Oι μεy&.λoιφιλ6ooφoι και η φιλoooφiα τoυq

Oι αρηαioι

Θα υπενΘυμiαωμια φριiη τoυ Georgescangui]hem, <η φιλoσoφια δεν εiναι να6g αλλd ναυηγειoΣ. Θα

απ6 τo ψευδ6qτoυ αιαΘητot κ6oμoυ πoυ μαq ξεγελd (η οκιd), γιανα φτdooυμετελικιi oτo αληΘ6q(τo πραγμα-

πρoσθ6σoυμεμαλιστα πωξ μoιdζει περισσ6τερo με πεδio μα1ηg.To αποφασιστικ6 στoιχειo των φιλοooφικιilν oυoτηματων oυν1oταταιακριβΦg oτη βiα τoυg, μια βiα ωoτ6oo Θετικf, αφoυ γεννα τo καινoυριo. Θα μπoρo$αε, oυνεπιbg,η αμφιοβητηoη να ενεργoπoιηoει και να ερμηνεtαει τo καΘε κiνημα; Aν η αμφιoβητηη παiζει 6ναν τdτoιo ρ6λo, δεν Θα πρ6πει να παρακαμψoυμεκαι αλλεζ αιτlεζ, εξlooυ καΘοριoτικ€ g . Θα αναφ€ ρ ω παραδειγματικd μια-δυo: αυτ69 πoυ Θα απoφααloει να διoρΘιboειτα προηγotμενα τoυ oυoτηματα βρioκεται μiαα αε dνα αδιdξoδo πoυ τoν πιdζει να πρo1ωρηoει, ,Eνα να παρ6μoιo oυνα(oΘημαδ1εικαι αυτ6gπoυ νιι,irΘει πν[γεται απ6 τα 6ρια τoυ oυατtiματoq πoυ τoν ενδιαφ€ρει να υπερβεi,για να 1τ[oει κdτι ν6o. Πλιiτωναq Θα ξεκινηooυμε τη oιiντoμη αυτli παρoυαiαoη τηs πλατωνικηg oκiψηζ απ6 την περιφημη αλληγoρ1ατoυ oπηλαioυ πoυ αφoριi oε μεγdλo βαΘμ6 την κατdoταoη τoυ ανΘριilπoυτη oτιγμri πoυ αρ1iζει να φιλoooφεi. Σ, αυτri την αλληγoρiα, λoιπ6ν, oι ιiνΘρωπoι παρoυoιιiζoνται ωg αλυα6δετoι φυλακιαμ6νoι:δεν μπορotν να βλdπoυν παρd μ6νo τιq ακι€ q των πραγματικιi,lναντικειμθνων πoυ θνα φωq πioω τoυq πρoβ&λλει πdνω ατoυg τoi1oυg. Aυτη η παoiγνωoτη εικ6να υπoνoεi 6τι θργo τηξ φιλoοoφiαq ε[ναι να βoηΘηoει τo νoυ μαq να ξεφι)γει

τικ6).Aπ6 τη oτιγμη πoυ o φυλακιoμ6νoqκαταφdρνει

να απoτιναξει τα δεoμd τoυ και να μετακινηΘεtαπ6 τη θdαητoυ, μπoρεi να oτραφεtπρog την πλευρd απ6 την υπo[α 6ρ1εταιτo φωq,αλλd δεν βλ6πει τiπoτε, γιατi o. ι|λιoqτoν τυφλιbνεr 61ειζl]oει 6λη τoυ τη ζωη ατo oκoτdδr oκ6φτεται μαλιατα μηπωg πρ6πει να ξαναγυρioει πlοω oτη φυλακ{ τoυ. H απελευΘ6ρωoητoυ φιλoαδφoυ εiναι, λoιπ6ι oτα-

6ιακιj:πρ6πει να αυνηΘioεινα κoιταζει τιg αντανακλα-

σsιξ των αντικειμενων (τo πραγματικ6) μdoα oτα νερd

και, κυρiωg, να oυνηθioει να παρατηρεi oτo1αoτικα τα oυρd,νιαoιbματα τη ν$1τα, πριν να βγει oτo απλετo φωg.o πριilην φυλακιoμθνoqαυνειδητoπoιεl 6τι o

{λιoq κυβερνα και oρiζει τoν κ6oμo.καταλαβαiνει πωq 1dρηα, αυτ6ν 6βλεπε τιq oκι6g μdoα oτo οπηλαιo.

Eδιil θ1oυμεπρoφανιbg μια μεταφoριi: πριiγματι, αν ιγκαταλεiψoυμε τη φανταoτικ{ εκδo1η τoυ κ6oμoυ για χ&ρητoυ νoητot (δηλαδι] τηq iδιαg τηq αληΘειαg), o {λιoq ημαiνει την αυτoυ μεγαλει6τητα τo AγαΘ6, πoυ βρioκεται πανω απ6 τον κ6oμo και τoν oρ[ζει. O φιλ6ooφoq,oτo βαΘμ6 πoυ ανεβαiνει απδ τo αmiλαιo και απελευΘεριilνεται απ6 τα αιoΘητα, φΘανει oτo Aγα. Θ6:
να τη oυλλoγιατεi ωg την αιτiα κ6Θε ωραioυ και oω. oτoυ πρd'γματoφ' (Πoλιτεiα'ΥΙ|' 5ι7 c\.

| Πλ6τιoι ΓΙoλrτεiα,ειoαγιυy], μτφ, και o16λια N.M. Σκoυτερ6πoυλoq,Π6λιg zooz, o. zo9.

oι μεy&'λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφlατoυc AπελευΘερωμθνoζ απ6 τo ψευδoζ τoυ αισΘητoυ, επιoτρθφει oτo ακoταδι, με μoναδικ6 σκoπ6 να ενημεριiloει τoυq oυντρ6φoυg τoυ στην αιμαλωαiα για την αλλoτρiωoη μ6oα oτην oπoiα ζoυν.,oμωgαυτoi Θα τoν εκδιιilξουγ θα τoν περιγελιiοoυν, επεδη, θ1oνταg αυτ6ζ ξεσυνηθισει πια τo oκoτdδι, κινεiται με αδεξι6τητα μ€ o α o, αυτ6, πραγμα πoυ κιiνει τoυq dλλoυq να ,Oπωg τoν εμπιoτευoνται ελιΙ1ιoτα. oημειιbνεται αroν ΘεαΙητo, nη αδεξι6τητιi τoυ τoν κανει να Θεωρε[ται αν6ητoφ (r74c). Δεν θα τoν ακotjooυν' FΙ Πoλιτεiα πιΘανιbg να τoν εξoρloει εiτε, ακ6μη 1ειρ6τερα, να τoν Θεωρηoειεπικ[νδυνoκαι υβριoτη και να τoν καταδικdοει oτην εα1dτη των πoινιbν. Συμπερα[νoυμε,λoιπδν, πωq απoδεικνι)εται τo iδιo δυακoλo να ξεφυγει κανε[q απ6 τo oυμπαν των ψευδαιoΘηoεων(ακιθζ),6oo και να ξαναγυρiοει εκε[, Θ6λoντα9να πρoειδoπoιηoει αυτoυq πoυ αγνooυν την oλ6Θριαεξdρτηoη τoυg. ,Υoτερα απ6 αυτιi,εiπα,δoκiμαoενα απεικoνioειgτην ανΘρΦπινηφυoη μαq ωζ πPoξ την παιδε1ακαι την απαιδευoiα τηq πλαθoνταgμε τo νoυ αoυ μια κατdoτααη 6πωg η ακ6λoυΘη.Φανταooυ δηλαδf ανΘριb. πoυqo, Δναoiκημα υπ6γειo,κατι oαv oπηλκi, πoυ τo dνoιγμιi τηc, ελεtΘερo ατo φωg oε μεγdλη απδατααη, Θα απλιbνεταιo, 6λo τo πλατogτηg oπηλιαq,και τoυq ανΘριbπoυqαυτoυqνα βρioκoνται μθααεκεi απ6 παδια αλυooδεμ6νoι απ6 τα oκθλια και τoν αυ16να

oι αρηαioι ιουg.και 6να φωgνα τoυq6ρ1εταιαπ6 ψηλιi και απ6 μακριd' απ6 μια φωτιd πoυ θα καiει πtoω τoυg, και ανdμεαα ατη φωτια και τoυgδεoμιbτεg,oτην επιφ&. νιια τoυ εδαφoυq,να περναει€ ν αg δρ6μo9κι εκε[ δ(. πλα φαντdαoυ θνα τει1d'κι ;1τιoμdνoπαρdλληλα oτo 6ρdμo ααν εκε1να τα 1αμηλιi παραπετασματα πoυ ατl1νoυνoι τα1υδακτυλoυργοi μπρoοτιi oτoυg Θεα. τtq, για vα δεi1voυν απ6 εκεi τα τε1νιioματd τoυg. 1b φαvτdζoμαι,εiπε. Φαντdooυ ακoμη 6τι κατα μr]κoqo, αυτ6 τo τεηdκι κdποιοι dνθρωπoι μεταφcρoυνκαΘε λoγτ]qκαταoκευdoματα πoυ εξd1oυν απ6 τo τει1d,κι,αγdλματα και dλλα oμoιΦματαζιilωvαπ6 πdτρα,απ6 ξ$λo η απδ oτιδ/1πoτε dλλo και 6τι, δπωqεiναι φυoικδ,αλλoι απ6 τoυq ανΘριilπoυqπoυ κoυβαλιiνε αυτd τα πραγματα μιλo$νενΦ dλλoι εiναι oιωπηλο(. Αλλ6κoτη, εiπε, η εικδνα πoυ περιγρdφειg,και oι δεαμιbτεqαλλ6κoτοι κι αυτo[. 0μoιoι με μαg,dκαναεγΦ.γιατi πριilτα-πριilταμι]πωq φαντdζεoαι6τι oι δεoμιilτεgαυτo1εκτogαπ6 τoν εαυτΔ τoυgκαι τoυqδιπλανo$qτoυg βλcπoυνπoτd τoυg τlπoτε dλλo π6ρα απ6 τιq oκιcg πoυ ρ[1νειτo φωq αντ[κρυ τoυg oτoν τoi1o τηq oπηλι&q; (Πoλιτεlα, ΥΙ|, 5l 4a-5l 5a)2 l lαρακdτω θα αo1oληΘoιiμε με τα γνωoτ6τερα κεtμε. vα τηc πλατωνικηq ακεψηg,Πρdπα θα εξετdαoυμετoν

ιboτε να μ€νoυν ακινητoπoιημ€voι και να κoιτιiζoυν μ6νo πρoqτα εμπρ6q1ωρlgνα μπoρoι]ι dτoι αλυαo-

Mtνωνα. Eκεi Θα δo$με τoν Σωκρατη να διαλθγεται

δεμ€ ν oι, καΘιbqθα εiναι,να oτρ6φoυνγl)ρωτo κεφdλι

I o,π.,α 5o3. 29

oι μεydιλoιφιλ6ooφοικαι η φιλoooφ|ατoυc,

oι αρ1αioι

με εναν δoυλo. Bαoικ6 θθμα τoυ Mcyω,α ειναι η σωκρατικη Θdη περl τoυ αληθoιiq, o τρ6πoζ διδαoκαλiαq τoυ φιλooδφoυ και η περiφημη Θεωρiατηg γνιilηc ω<

Λυτ6 μαq δεi1νει πωζ δεν μπoρει να πρoθρxεταιαπδ τo ι1ικ6 μαq oυμπαγ αυτ6 τo συμπαν πoυ αντιλαμβαν6-

αναμνησηζ, FΙ πλατωνικη Θεωρiα, απ6 την αρ1η ωq τo τθλoq, υπooτηρiζει πωq oι Ιδ6ε9εiναι τo αληΘθg:η αληΘειαδεν βρioκεται στα αισθητ& αντικεiμενα. Aυτα υπoκεινται oε διαρκεiq αλλαγθg, ε[ναι αβθβαια και περιoταoιακα. ,Eτoι, αυτ6 πoυ εiναι μεγαλo, ε[ναι τθτoιo oε o16oη με κιiπoιo αλλo πoυ εiναι μικρ6 και ωq πρog τo oπoio αυγκρ[νεταr αντιΘθτωζ, παλι, αυτ6 πoυ θεωρlioαμε ωg μεγαλo' Θα ε[ναι μικρ6, αν τo oυγκρiνoυμε με κdτι

πoυ εiναι μεγαλυτερo. Aρα, την iδια ατιγμli εiναι 6να πρdγμα και μαζ1τo αντ[Θετ6τoυ. Aπ, την πλευρα τηs η δυiκ6τητα, η δυαδα να τo πoυμε καλυτερα, μπoρεi να πρoκυψει απ6 θνα oλδκληρo κoμμdνo oτα δυo, 6oo και απ6 την πρ6oθεη δυo μoναδων.μπoρεtδηλαδη να πα-

ραγεται με δυo αντιΘετoυqμταξυ τoυq τρ6πoυq.κατα oυνθπεια,η δυαδα oυλλαμβανεται oντολoγικd εlτε ωq dΘροιαμα-o$μφυoη των δυo oυνΘετικιilντηq- εiτε ωc πρoΙ6ν μιαq διαiρεoηs, θνα υπ6λoιπo δηλαδη. o κ6σμoζ μαζ αφηνεται oτη λoγικη ααυνdπεια, 6oτω οτην αβεβαιδτητα. Εiναι, λoιπ6γ oωoτ6τερo να υπooτηρ(-

μαατε εμπειρικα, γιατi Θα {ταν μια επιoτρoφtjoε tναν Ιdσμo ασταΘη, τυ1αio, υπoκε[μενο αε δλεg τιζ παραμορφιiloειg.Σκετπ6μαατε και επι1ειρηματoλoγoυμεμε _ γραμμθq,διαγιilνιεq, πλευρθq και εμβαδα 6ρoι πoυ 6tν ε(ναι εμπειρικo[.Αναγκαατικα oυναγεται δτι <βρ[σκωDσημαινει nξαναβρiακω,, εφ6ooν τo πραγματικ6 {lιν μπoρεi παριi να πρoδπιiρ1ει αφ' εαυτo$.,Eτoι,για τoν Πλdτωνα, η γνιbοη ε[ναι επαναφoρd και αναμνηoη, nγνωρiζω, θα πει oξαναθυμdμαu,. Υπ,αυτ6qτιq oυvΘηκεq,κανεlq δεν εκπληoαεταιπoυ o lο$λog μπoρεi να βρει τη λυαη εν6q γεωμετρικoυπρo6πωq o διπλααιααμ6q τoυ τετραγιilνoυ,αν oι βλ/1ματoq, :ρωτηoειqτεΘoιiνκαλακαιαν γiνει oωoτt]καΘoδηγηoη. φ.ρει μεσα τoυ, 6πωg καΘεανθρωποq,τη βαΘιdγν6oη, πουδεν πρo6ρ1εταιαπ6 τιg αιαθηαειg.Ωατ6oo, oυμφωνα με τoν M€ ν ωνα, oεiναι αδι)νατοναερευνηooυμεκιiτι του oπoioυ τη φtoη δεν γνωρiζoυμε ηδη, γιατi τ6τε κα. vιtg δεν Θα ξθρειτι να ψdξει,),ιΙ Θεωρiατηg ανιiμνηoηc

τηνπλατωνικη θεωρlα τηsψυχηζ καικυριωξ :μπερι61ει τηsψυriξ,η oπoια, σεμια τηΘεωρια γιατηναΘαναo[α

rρ6τερη υπαρξη, ε1δεκαι γνιbριαε τιq Ιδtεq (την oμoρφιd καθαυτη, αναμεαα oε αλλεq), oΑν η αλrjΘειατων

ξoυμε πωq, για παραδειγμα, κατι πoυ ε[ναι ωραio, εiναι ωραio επειδη μετ61ειμε κdπoιoν τρ6πo oτo oκαΘαυτo πραγμdτιυν ενυπηρ;1ε ανθκαθεν oτην ψυ1η μαg, τ6τε αυτη (η ψυχη) πρεπει να εiναι αθανατη>(Mtνων,86b) ωρα[o,, πoυ εiναι αμετdβλητo. Etvαι 6λα αυτd λiγo η πoλυ μυΘικα' μια πoλυ1ρωμη FΙ ιδ6α, η καλυτερα η ιδεατι] μαΘηματικη oντ6τητα που βρ1oκεταιπ[oω απ6 τo π€ ρ ααμα απ6 μια αιoθητη φανταolΦ Πιθανιilζ, αλλα αυτδ δεν αλλdζει τo βαΘυτε. ακ6μη μoρφη oε μια μoρφoπo1ηαητoυ νοητoυ, εντυ- ριl αυμπ6ρααμα πωg μ6νo oι Ιδ6εqεiναι oλ6τελα αληπωαιαζει με την καθoλικ6τητα και τη νoμoτ6λεια τηs. 0ινtc. 31

oι μεydλoιφιλ6oοφoικαι η φιλoαoφiατoυq ΣΩ. Αν, λoιπ6ι oε oπoιαδηπoτε 1ρoνικη περioδo, ακ6μα κι 6ταv δεν ηταν ανΘρωπoq,υπαρ1oυνo, αυτ6ν αληΘεiqαντιληψειξ,oι oπoιεζ γινoνται βαθιd και πραγματικη γνιbη, αφo0 ξυπνηooυν με τιg ερωτητoυ ανθριilπoυγνιbρι oειq,δεν Θαλdγαμεπωgη ψυ11η ζε πdντoτε;Γιατi εiναι φανερ6πωq o ανθρωπogαrην αιωνι6τηταε1τευπαρ1ειεiτε δεν υπαρ1ει. MΕN.,Eτσιoαινεται. εΩ. Αι λoιπ6ι ανθκαθενη αληθειατων 6vτωνυπαρ. 1ει μθoαατην ψυ1η μαζ, η ψυχη πρdπεινα εiναι αΘα. νατη. Eπoμ6νωq,δεν πρ€ π ει να € 1 ειq Θαρρoq,Φοτε αυτo πoυ δεν γνωρlζειcτιilρα -πραγμα πoυ oημαiνει

Oι αρ1αEoι αναγκαι6τητα,oδμφωνη ιiλλωoτε με τη 1ρηoη τoυ. To δε0τερoανdκλιντρo, αυτ6 τoυ ξυλoυργoυ,μιμεiται, με τη oειρα τoυ, τo ιδεατ6 ανιiκλιντρo και πρoαπαθεi να τo υλoπoιηoει. T6λog,υπαρxει μια τρiτη βαΘμ1δα,ο ζω. γρdφoqπoυ μιμεiται πανω oτoν καμβιi τoυ αυτ6 πoυ o τε1νiτηqκαταoκεtααε. Θε6g, ξυλoυργ6qκαι ζωγραφog ιlναι υπει)Θυνoι,λoιπ6v για τα τρiα ε(δη των ανακλiντρων. ,oλη η ανdλυoη τoυ Πλατωνα επφιρεi να μαg oτρθ. ψει εναντ[oν τoυ καλλιτd1νη, τoν οπoio Θθλεινα εκδιιbξει απ6 την Πoλιτεiα τoυ: με τo παραδειγμα των τριΦν ανακλ[ντρων γιν6μαoτε μαρτυρεgτηg πρooδευτι.

πωq δεν τo θυμαoαι_ να πρooπαθεiqνα τo αναζηταq

κlic πτιiloηs τηg Ιδdαq,μιαq rπιbοηgγεματηgκινδtνoυc.

και να τo ανακαλεlqατη μνημηοου;

Στην πραγματικ6τητα o ζιογρdφoqμαq ξεγελα, γιατi η απατηλη εικ6να τoυ ε1ναιdνα υπoκαταστατoτoυ πραγματικoυ:νoμiζoυμε 6τι βλ€ π oυμε θνα ανdκλιντρo, ενιb

Mtνων 86a-b1 Θα αναφερΘo$μετιbρα oτo περiφημo απ6οπαομα των τριιbν ανακλiντρωγ πoυ διαβαζoυμε στo δθκατo βιβλιo 1ηξ Πoλιτειαζ, o Πλdτωναg θεωρεl πωg, στην πραγματικ6τητα, υπαρχoυν τρια ανακλιντρα: τo πρωτo ειναι στo νoυ τoυ θεoυ και ενεχει την iδια τη λoγικη τηs καταoκευηg τoυ και τη oτερε6τητα του. o δημιoυργ6q τoυ εμπνευστηκε απ6 ενα ιδεατ6 μoντελo, 6ναν ακριβη oυνδυαoμδ πλατηg, καθioματoq και πoδι6ν. Δεν θα μπoρoυσε να συναρμoλoγηoει παρα dνα μδνo: αν ε[1ε δημιoυργηαει πoλλα, Θα εi1ε oιωπηρα αναγνωρ(oει τιq ελλεiψειq τoυ πριbτoυ,αφoυ υπακoυoε oτη φυoικη 3 t|χd'tων, Mhων

η ΙΙερι λρετηζ' μaφ, εtσαΥωγη και o16λια oμαδα Φιλ0λ6γων τoυ κdκτoυ, εκδ. Kdκτoζ, Aθηνα 1993' σ.117.

βριoκ6μαoτε μπρoοτd oε € ν α oμoiωμα. Eπιπλθov o ζωγραφοqμαqπαρoυoιαζει € ν α ανακλιντρo καΘε φoρα διαφoρετικ6,γιατ[ νoιαζεται για την πρωτoτυπiα: αλλoτε τo δεi1νει διαγωνiωq αλλoτε τo ζωγραφiζει κατα μ6τωπoη με πoλλoυq αλλoυζ τρδπoυq,αναλoγα με την orrrικτ]γωνiα πoυ θ1ει επιλ6ξει.Tελικα, καταφ6ρνεινα μιμηΘε1oτιδηπoτε: ζωγραρ[ζει τo iδιo καλd τα παπoυτoια τoυ υπoδηματoπoιoυ 6oo και τη oκεπη τoυ μαραγκoυ.Πρ6πει να υπoπτευ6μαατε μια τdτoια τα1υδακτυλoυργlα πoυ δεν εiναι iδιoν εργατη πρooηλωμ6νoυ αε 6να και μoναδικ6 θργo, Aυτli η τριπλη κατdoταoη, oι τρειq βαΘμo1τoυ6ντoq, εξηγoυν τη βαoικη Θεωρiατων Ιδειilν:oτoν νoητ6 oυ. ραν6 βρioκεται η oυotα (τoυ ανdκλιντρoυ). αυτη Θα

oι μεyαλoι φιλ6αoφoικαι η φιλoooφiατoυc

oι αPχαιoι _ Nαι,τρειξ,

υλoπoηΘεl στo πραγματικ6 ανdκλιντρo, γιατι o εργατηξ η o τεχνιτηq αναλαμβιiνoυν τo π6ραoμα απ6 τo ,oμωq o ζωγρdφoq Θα δεατ6 oτo iδιo τo αντικεiμενo,

κd,πoιoq αναγκααμoζ

τα ανακατdψει 6λα και 6λα Θα τα 1dαει, ζωγραφlζoνταg τη oκια τoυ κρεβατιoυ:η εικ6να δεν 61ει μoναδικ6τη-

oτην ιδεατιi φυoηπερισσ6τερααπ6 6γα αvακλιντρα, 6πλααε μ6νo εκεiνo τo 6να πoυ dχει την πραyματικη

τα και αυΘεντικ6τητα. Ag εiμαoτε, λoιπ6ν, καβπoτπoι μπρooτd oτιq εικ6νεξ και στιξ αντανακλιioειq. To αντικεiμενo oανακλιντρo,, πoυ 61ει καταoκευα-

- o Θε6qτιilρα, εiτε επειδι] δεν r]Θελε,εiτε επειδη τoν υπoχρ€ωνε

να μη φτιdξει

υπ6oταoη τoυ ανα6χiντρoυ. δυo ανdκλιvτρα τ6τoιαq λoγrig, ι] περιoo6τερα, o$τε πλdoτηκαν απ6 τo Θε6 oι}τεπρ6κειται πoτ6 γα πλααro$ν.

oτε[ απ6 τε1νiτη, ανηκει, oriμφωνα με τoν Πλdτωνα, oε μια κατηγoρiα πρoνoμιoιi1ων αντικειμ6νωγ γιατι συ.

- ΠΦq 6ται; εiπε - Δι6τι, εiπα εγιb,ακoμη κι αν dφτια1νεo θε6q6oτω

νε1iζει να d1ειαξiα και να υπαρ1ειμετd απδ κdιΘε1ρηoη του. Συνε1iζει να δiνει τη δυνατ6τητα για να αναπαυθεi

δ$o 6λα κι 6λα ανd1},ιντρα,πd,λιΘα παρoυoιαζ6ταν dνα τρ[το ιδεατ6 ανdκλιντPo, τoυ οπoloυ την αληθι

κανεiq επιiνω τoυ ακ6μα και μετιi πoυ κιiπoιoξ αλλoζ τo 61ει1ρηoιμoποιηoει για τoν iδιo λ6γo. Υφ[αταταιωq

vη υπ6oταη θα μoιριi(oνταν εκεivα τα δfo, κι 6τoι αληΘιν6 ανιiκλιντρo θα ηταν τo$τo κι 6μ εκεiνα τα δυo dλλα.

6ργανo και μετα απ6 τη pηoη, Etμαατε ηδη oτo δρ6μo πoυ oδηγε[ oτην oυoiα: αυτ6 πoυ μθνει και αυτ6 πoυ αρ1iζει να απooπdται απ6 τo αυoτηριilgλειτoυργικ6. _ Πρoκtπτoυν τoυτα, λoιπ6ν, τρΦν λoγκbν ανακλμ ντρα: 6να αυτ6 πoυ υπdρ1ει αtην περιoμi τηq αληθιν{q υπδoταoηq,για το oπoto καΘιbqνoμtζω εγιb, μπoρo$με να πoυμε 6τι τo d1ει καταoκευdoει o Θε6q. ,[Ι πoιoζ dλλoζ; _ Kαvcvαq dλλoq κατd τη γνιilμη μoυ _ Eνα αλλo πoυ τo θ1ει φτιαξει o ξυλoυργ69. - Nαι. ειπε _ Kαι θνα αλλo o ζωγρdφoq,6τoι; _ Ac πoυuε. - Zωγρdφoq, λoιπ6ν, ξυλoυργ6q, Θε6cεiναι τρειg τε1νiτεgγια τριιilνλoγιιbνανιiκλιντρα,

- Σωoτd. εiπε. - Γνωρiζoντdgτα αυτιi, νoμ[ζω,o Θε6qκαι Θ€ λ oνταq να εΙναι oτ, αληΘεια πλdατηc εv6q ανd'κλιντρoυμε αληΘινηυπ6oταη ;ι 61ι απλΦq εν69 κdπoιoυ o$τε κι 6ναqκαπoιoq καταoκευαατηg,τo 6πλααε 6ται ιbατε ατην αληθινη φυση τoυ τo ανdκλιvτρo να εiναι 6να και μoναδικ6. Πoλιτεiα,x, 597b-da Στoν Φαiδρo (zzqe-zlsb)'

o Π}ιdτωναq oυγκρiνει δι}o μdαα: τo λ6γo και τη γραφη, τη φωνf1 και τo γρατττ6 λdγo. Kαταδικ6ζει τη γραφti και επψιρηματoλoγεi υπdρ τoυ ζωντανorJ διαλ6γoυ.

.o.π.'σ.7ι'. 35

oι μεyαλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq

Oι αρ11αioι

Στο βαoικ6 επιμiρημd τoυ υπooτηρiζει πωg o λ6γoq πρo&γει την ανταλλαγη, πρoκαλεi πιΘανιbqτη δημι

τ(,να,για μια περloδo€ 1 αoε τη σημασιατoυ,σημερα ι1μωqξαναδυναμιbνεικαι παiρνει την εκδiκηατiτoυ, και 6τoινα ταγιατ[πλθονμπoρεiνα μαγνητoφωνηθεi ξιδ6ψειμακριιi.To κε[μενoτoυ Πλdτωνα,κι αυτδαπo. τελεi επiηq dνα επι1εiρημαμαζi με αλλα, ξαναζωντα. νευειμ6oαoτην πρooπτικliτων νdωνεπικoινωνιακιbν τε1νικιbν.

oυργiα α1θηq. πρoiiπoΘθτει€ ν α βαΘμ6 πoικιλδτηταq, αυτ6ν πoυ τoυ δiνει ζωf (μια μικρη ρoη πoυ εiναι η εκ. φoρα τoυ λ6γoυ). Επιζητεi την παρoυoiα εν6g ενεργητικot παρdγoντα (τoυ oμιλητη) 6oo και εν6q ακρoατη, ενιb με τo γρα,ιτ6 λ6γo εiμαoτε μ6νoι κι ακ6μη πε. ριooδτερo θ1oυμεεμπιoτευτε[oε κdτι εξωτερικ6 (oτα γραrτταoημεiα και μ6νoν) τη φρoντiδα να διατηρηoει τ6oo τιg αναμνηoειq δαo και τα νoηματα. Στo διαλoγo, 6μω9,εiμαατε παρ6ντεq μ6oα oτη δια-

δo1η ερωτr]oεωνκαι απαντηoεων ενιb,αντιΘ6τωζ,-και αυτη η παρατηρηαη 61ειβαρυνoυoα αημασια_ η γραφη περιoρiζεται oυ1να να μεταγρdψει απλιbgαυτ6 πoυ ει πιilΘηκε{ απoφαoioτηκε, με τoν κ(νδυνo τo oημαiνoν να αλλοιιiloει { και να παραμoρφιboειτo αημαιν6μενo. H γρ"φη' λoιπ6ν, μoιdζει με τη ζωγραφικη -oιωπηλη και νεκρli_ ενδg πραγματικot πoυ αρ1ικα βιιbθηκε και

μετd dγινε λ6γoq' oφεlλoυμε να πoυμε 6τι o Σωκρ&τηξ, αυτ6ζ πoυ θεμελ[ωαε τη φιλoooφικη πριiξη, δεν αφηoε πiοω τoυ καν€ ν α γραπτ6 κεiμενo. M6νo ρωτoυoε κι αναρωτι6ταν.Αλλα και o Πλατωναζ εξθΘεαετιg φιλoooφικ6qτoυ αντιληψειq μ6νo μ6oα απ6 την παρdΘεοη oυζητηoεων (πλατωνικo1διαλoγoι). Aλλωoτε, δεν πρdπει να ξε1ναμε πωq ατην Αφρικli, αλλα και 6πoυ αλλoυ oυνανταμε λαotq με πρoφoρικo πoλιτιoμ6, o γθρoνταg,6ταν € 1 ει καλη μνημη,παiζει τo ρ6λo τηq βιβλιoθηκηq. o πρoφoρικ6g λ6γoq, πoυ τ6oo γoητευε τoν Πλα.

Λ6γεται πωq o Θαμoυζ εiπε oτo Θευθ πoλλα υπdρ και εναντiον καθε τd1νηc,πραγματα,πoυ αv τα εξετιiooυμε αναλυτικα, Θα μακρηγoρo$oαμε.Παντωq' 6ταν iφταoαν oτα γραμματα,o Θε0θ εiπε ..Bαoιλια μoυ, η γνιboη αυτιilν των πραγμdτωνθα κανει τoυq Aιγυπτloυq πιo αoφoυqκαι δυνατ6τερoυ9στη μνημη, γιατi βρθθηκετo φιiρμακo τηg ooφiαq και τηq 'oμωξ o λμμωναq απdντηoε: <ΘευΘ,πoυ μνliμηq,. κατθ1ειgτ6αεgτθ1νεg,να ξθρειgπωg αλλoq d1ειτηv ικαν6τητα να δημιoυργεiτιq τ61νεqκαι αλλoq εκεiνη πoυ Θα τoυ επιτρθπεινα κρiνει πδoo πρδκειταινα ωφεληooυνκαι π6oo να βλαψoυν6πoιoυqπρ6κειται να τιζ χρησιμoπoιηooυν.Kαι τΦρα εoυ, ωg πατθραq τηζ τ6χνηζτων γραμματωι απ6 ευμενηδιιiθεoη πρoq τo dργo ooυ, απ6δωoεgτα αντiΘετααπ6 αυτd πoυ μπoρε(πραγματικα τoυτη η τθ1νη. Πατi τα γριiμματα Θα πρoκαλ6ooυνληΘη oτιq ψυ16q6oων τα μαΘoυH εφ6οoν oι iδιoι δεν Θα φρoντiζoυνγια την αoκηoη τηζ μνημηζ τoυζ, μια και, αποκτΦνταζ εμπιατoo0νη oτη γραφη' θα φ6ρνoυντα πραγματα oτη μνημη τoυq,61ι απ6 μ6νoι τoυg,απ6 μ6oα τoυq,αλλα απ6 θξω,διαμdooυξdνωνoημεiων'δεν βρηκεξ,λoιπ6ι τo 5/

oι μεy&'λoιφιλoooφoικαι η φιλoooφiατoυg

Oι αρ1αioι

φιiρμακoτηq μνημηζαλλα τηξ υπενΘυμιoηq. Kαι 6τoι παρd1ειqατoυg μαθητdgooυ μια φαινoμενικηαoφiα, oμ την αληΘεια.γιατΙμε την τd1νηπoυ πρooφ6ρειg,

γλιbοoα oνoματiζει τo oν: n6πoιoqγνιυριζει τα oν6ματα, γνωριζει και τα τpiιyγατα> (Κρατiλoc' +ιsd). o Πλdτωναg εδιΙ,lτοπoΘετειταιμε συντoμια και χωριξ

κ6λoυΘα,Θα πιoτiψoυν 6τι ξiρουν πoλλα, ενιb ατηv πραγματικoτητα,στιgπεριoo6τερε9περιπτΦοειξoτε.

περιστρoφθζ:σε 6λo τo θργo τoυ καταδικdζει τo εiδωλo πoυ μαq ξεγελιi, γιατ1 μαζ κανει να μην μπορoυμε να ξε1ωρ1ooυμετo πρωτ6τυπo απ6 την αντανακλαση

θα ακo0ooυνπoλλα 1ωρigνα τα διδα1τo0νκαι, oυνα-

ρoυνται τηζ γνΦoηq και Θα εiναι δυoκολoι ατo vα τoυg αυναναoτρθφεταικανεig,αφo0,αντi αoφoi,θα θ1oυνγiνει δoκηoiοoφoι. Φαiδρoq'z74e.z75b5 o Κρατdλog ειναι 6ναζ διαλoγoq που πραγματειjεται dνα παντα επικαιρo πρ6βλημα: την καταγωγη και τη

φυoη των λθξεων. Σ,αυτ6 τo κεiμενo αντιπαραβαλλoνται δυo θ6oειq: η μiα ε[ναι τoυ Eρμoγθνη, πoυ υπooτηρiζει πωg τα oνδματα εiναι τυ1αiα, αυμβατικ6qετικ6τε9,και η αλλη εiναι τoυ Kρατυλoυ, για τoν oπo(o τo 6νομα εκφρdζει την oυoiα αυτoυ πoυ περιγρdφει - εiτε πρ6κειται για πραγματα εiτε για πρ6oωπα. To κε[μενo πρo1ωρα βαΘυτερα:δεi1νει πωg αυ. η γκρδτηση των λiξεων ξεκινα απ6 τιg μoναδεgτoυq,τα γρdμματα. Eκεi 6πoυ ακoυμε dνα <τ>( € ν α nδ>,6λoι μαqκdνoυμε μια oταoη, To δεi1νει ατρoγγυλ6τητα, τo <γ>λειτoυργεl ωq εμπ6διo οτo γλioτρημα (τo γλι ατερ6, τo γλυκ6, o γλυκυg - πoυ Θα διboει αργ6τερα τη γλυκ6ζη) κ.τ.λ. Eτσι, oυμφωνα με τoν Κρατiλο, η 5 Πλιiτων, ΦαlΦoq, μελ6τη' μτφ. και o1ι!λια: llανιιγι(ιrηζ Λ(tικοζ, εκδ. Zητρoq, Θεooαλoνiκη zoοt, oo. 19ι 1.,1'1. .lδ

τoυ. Για τoν ιδιo λ6γο επioηq,αμφιoβητεiται o π[νακαg τoυ ζωγρdφoυ,6πωζ επισηζ και αυτ6 τo oπolo μιμεlται η αντιγρdφει, 6πωq η oκιd πoυ μιμε[ταιτ6αo καλα τo πραγματικ0. o φιλδooφog στoν Κρατιλo δεν παραλεiπει να υπενΘυμioει_πραγμα πoυ ενισχυει τη Θ6ση,6τι τα oν6ματα ειναι τεχνητd, κατασκευασμ6να. πωζ καΘε π6λη noρiζει για τα ιδια πραγματα ονδματα διαφορε. τικα, αφεν6g για να διακρινoνται oι,Eλληνεξ μεταξυ ,Eλληνεζ απ6 τoυξ, αφετdρoυ για να ξεχωPιζουν oι τoυζ βαρβαρoυζΣ (Κρατdλoq,385e)6.Aλλα αυτη εtναι μια σχετικιστικη παρατηρηση, πoυ δεν δικαιωνεται: στo κ&τω-κατω, καΘε π6λη μπορεl να παiρνει μ6νo μια πλευρd αυτoυ πoυ oνoματιζει. T6τε δεν πρ6κειται για μια απλη κατασκευη. Φτανει να απoδε1τει κανειξ π6oo πλoυoιo εiναι το πραγματικ6 και τιζ πρoοπτικεζ πoυ ανoιγoνται. ,Eνα αλλo επι1εiρημα εiναι και αυτ6: αq υπoθ6ooυμε 6τι o oνoματoΘ€ τ ηζ (αυτ6ζ πoυ βαπτiζει τα πραγματα με τo πραγματικ6 τoυξ 6νoμα), εμπνε$oΘηκε απ6 τη φιiση τηξ oυσιαξ που περιγραφει τ6τε, πρθπει,συμφω6 Πλατων, Kρατι1λoq, ειoαγωγi1, μτφ. και o16λια Γιδργoq Kεντρω' τt]c,εκδ, Πoλιc, Aθt]να 2oo5, σ. 16'.

oι μεyαλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoαoφ!ατoυc να με τoν Πλdτωνα, αν υπηρ1ε αλλαγη, κdΘεπρdγμα η να παιρνει νεo 6voμα την καθε ατιγμη τηc εξdλιξηcτoυ, αφoΦεiναι ιiλλo την επ6μενη ατιγμη τηg oνoματoληψiαq. M, αυτo τoν τρ6πo η λiξη απε1ει απo τo πραγματικo και ε[ναι λανθααμdνη oε o16oη αυτ6. Eiναι μ' αiγoυρo, ωoτ6oo, 6τι o νε6τερog 1αρακτηραq α, αυτ6 τo αημεio Θα αλλιiξει τ6αo επαvαατατικα την oυαiα και θα εκμηδενioει τo παρελΘ6ν;Πα την ακρiβεια, μπoρεi να τo αυμπληριilαει,61ι να τo καταoτρ6ψει. FΙ Θiαη τoυ Kρατ0λoυ εiναι εvδιαφiρoυαα αλλιi o Πλατωναq ε[ναι ανυπo1ιilρητog: Σωκρατηg:Eννoεigτo oΦμα; Eρμoγ€ ν ηq: Nαι. Σωκρατηq:Τo 6νoμα
oι αρ1αioι πoινη τηg,αληΘιν6noημα,,oπδτε αωoτα oνoμαζεται θτoι και δεν oυντρ61ειλ6γo9 ν, αλλιiξoυμε o0τ, 6να γραμμα τoυ. Κρατiλoq' 4ooc-d7 Aναμφiβoλα, o πλoι)τoζ τηζ πλατωνικηζ σκ€ ψ ηξ πρo6ρ1εταιαπo τo γεγoν6q δτι αα1oλε[ται με 6λα τα πρo. βληματα τηq εκπαiδευoηgκαι των λ6ξεωγ τηq γνιboηc και τηc πoλιτεtαG,των ν6μων και τηq κoινωνικηq oργανωσηζ, αλλα και τηζ ψυχηξ και τηξ θεσηζ τηξ. Eτoι, η διαλεκτικη, χαρη στην oπoια καταφ.ρνoυμε να απελευθερωθo$μεαπ6 τo αιoΘητ6για να φτααoυμε

t

σταδιακα στιζ Ιδεεζ και π6ρα απ6 αυτθq,oτo κυρ1αρ11o } . \ .

AγαΘ6,θα γνωρioει πoλλα επlπεδα. Πραγματικα, η κiνηoη αυτη πρog την απελευΘ€ ρ ωoη απδ τo αιoΘητ6δεν γiνεται μ6νo διανoητικα η Θεωρητικα,αλλα με τρ6πo σφαιρικ6τερo, δηλαδη υπαρξιακ6, υπδ την 6ννoια 6τι o ανΘρωπoqμ6σω των συναισΘηματωι των αισθητη. ριακ6ν παραστd'σεωνκαι των κριτικων δυνατoτητων τoυ θα καταφ6ρεινα ξυπνηoει θα πρoαηλωθεi 6μ oτα φυσικd, τα κατα σd,ρκαπαδιd του, αλλα και oτιq πoι. ητικ6ζ πραγματωσειqπoυ oδηγo$ν oτην αθανασια και € π ειτα oτιg νoμoΘεoiεq πoυ θχoυν ωq απoτ6λεoμα τη αταΘερ6τητατηq Πoλιτεlαq, oτιq επιατημεg και τελικα στo ωραιo καθαυτδ. Aπ6 € ν α αιoθητ6 1ωρlq oταΘερ6. τητα πηγαiνoυμε πdντα oτo νoητδ, πoυ 61ειτην ιδιoτητα τoυ απoλυτol.

\).π''σ' 2o9. 4ι

oι αρyαioι

oι μεyd,λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυg Στo Συμπ6oιo,tνα διαλoγo 6πoυ πoλλoi μιλουν για τον ,Eρωτα, o Πλατωναζ διακρινει δυo εiδη εριilτων: Λoιπoι o 6ρωταζτηs παvδημoυAφρoδlτηqεiναι κυριoλεκτικαπανδημogκαι καταπιανεταιμε 6,τι βρεθεt μπρoστατoυ, κι αυτoqεiναι o € ρ ωταg των αγoραiων ανθριbπων.Kαι oι τ€ τ oιoυ εiδoυqανθρωπoι πριbταπριilταερωτευoνται1ωρiqκαμια διακριoη και γυναiκεg και αγoρια.δευτερo,μαλλoν τα αΦματακι 61ι τιg

ψυ1€ q των πρooΦπων πoυ πoΘoυv.τρiτoγ ερωτευoνται ατoμα δoo γiνεται 1αμηλ6τερoυπνευματικoυ

επιπdδoυ,γιατ[ δεν απooκoπoυν παρα μδνo oτo να κιiνoυντη δoυλειατoυq,1ωρiqνα νoιαζoνταιαν γ1νεται oμoρφαη 61ιαπoτdλεoμα:τo τι κανoυνεξαρταται απ6 την τυ1η,καλ6 η κακ6 με τιq iδιεq πιΘαν6τητεq. Πατ1o 6ρωτα9τoυqεiναι θργoτηc θεdcπoυ ε(ναιπoλυ νεoτερηαπ6 την αλλη, και πηρε,την ιilρα πoυ γεννιoται κι απ6 τo θηλυκ6κι απδ τo αραενικ6.AντiΘετα,o

As μεiνoυμελiγo περισσ6τερoστo λδγo τoυ Aριστoαρμκa υπηρχανπλασματα φdνη:σ$μφωναμ' αυτ6ι διπλα, αλλα ηταν ανδρ6γυνα(πλαoματαπoυ ηταν dλλα ηταν δυo αντρεq μαζι και ανδραξκαι γυναiκα), πλαoματαoτρoγγυλα μαζt,και αλλα δυoγυναικε(.δλα να { αφαιρικα.Tα πλαoματααυτα συνωμoτησανγια λoιπoν,τα τιμωρησε φτdσoυνοτoν 0υραν6. o Δiαζ' τα σε δυo 1οαμθρη.Aπ6 τ6τε,καΘεμισ6 )(ωριζoνταζ oπoιo καπoτε απoψdχνειτo αλλo μιo6 τoυ απδ τo υπooτηρiζει6τι oι χωριστηκε.o Πλατωναq,λoιπ6ι dνδρεqκαι oι γυναικεζ πoυ πρo6ρχoνταιαπ0 εκεινη την αρχαιαδιαιρεση,ερωτε$oνται,ανδρεξη γυναικεζ αντιoτolxωq,απoκλειστικα,M6νo 6ooι προ6ρxoνται για τo aλλo απ6 ανδρδγυναπλαoματαενδιαφθρoνται ιo$λo.o Πλατωναζυπoστηρiζει6τι η dνωoηαρoενικoυ με αρoενικδεiναι η ανΦτερη. ε1ναιξετσιπωτα.αυτoι Mερικoiλ6νεοτιτααγoριααυτ6 πθφτoυνθξω.γιατiτα παιδιααυτd6,τικανoυι δε τo

6ρωτα9τηq oυραν[αqεκπoρευεταιαπo Θεαπoυ πριbτα-πριbταδεν πηρε απ6 θηλυκ6αλλιi μ6νo απ6 αρoε. νικδ - κι € τ oι ε1ναι6ρωτα9προgτ' αγ6ρια.€ π ειτα, απ6

κdγoυναπ6 ξετoιπωoια,τo κανoυνiοα.iαα γιατi θ1oυν θαρρogκαι αντρειoσl)νηκαι αρPενωπ6τητα'δεi1νoνταqτoν ενθoυαιαoμ6τoυGγιατoν 6μοι6τoυq.Θ6λετε απδδειξη γι, αυτ6;oταν μεγαλΦοoυι μδνo αυτοi δεt1νoνταιαντρεqμε αξιoουνη oτα πoλιτικα. [,.. ...] Kι θται6πωqκαινα'1ει, θναqτ6τoιoqανθρωπoqνιΦθει 6ρωταγια τoυqερωμdνoυqκαι τoυqεραατ6qτoυ,αφoυ παντoτε ενΘoυoιαζεταιμε o,τι τoυ εiναι oυγγενικ6. Συμπ6αιo ι9za-b9

θεα αρ1αι6τερηαν6γγι1τηαπ61oντρoκoπια.γi αυτo oooι oιoτρηλατoυνταιαπ6 αυτ6ντoν ερωταoτρ6φoνται πρoζ τoυζ αρσενικo0g,αγαπιbνταqτo γ€ ν oq πoυ η φυoητo πρoiκιoε με περιoo6τερηρΦμηκαι νoυ. Συμπ6oιo ι8l'b-c'

3Πλα'rων Συμπ6oιoν,

μτφ.,ειoαγωγη και o16λια tΙλ. Σπυρ6πoυλoq, εκδ. Ziτρoq, Θεooαλo ν|κη zoo4' aa. zo5-zo7.

q

o.π' 283.285.

43

oι μεyαλoι φιλoooφoικαι η φιλoαoφiατoυc

o Σωκριiτηcμιλιiτελευταioξ. Πιo oυγκεκριμcνα, λ€ ει

πωζ μεταφερειτo λ6γo τηg Διoτiμαg, μιαq ιiρειαq qn$ τη Mαντiνεια, FΙ Διoτ1ματoν δ(δαξεπωg oEρωταq εlναι παιδi τoυ Π6ρoυ (πληρ6τητα9)και τηξ Πενιαζ (στερη. σηζ). O,τι εχει γεννηθεi, 6μωq,δεν μπoρεi να ε1ναιαΘιiνατo. o φιλ6αoφo9 ωoτ6oo μπoρεi να ξεπεριioει τo αωματικ6 επiπεδo. Γovιμo Θα εiναι τo πνευμα τoυ.,Ετoι, Θα αν€ λ θoυμε στoν 6σχατo αναβαΘμ6, την απ6λυτη oμoρφιd. Σε κdΘε περiπτωoη, αξiζει περιoo6τερo iνα ιiγαλμα oε δημ6oιo πoυ τιμα τoν καλ6 πoλιτικ6' 1ιbρo παρα η κατιiπτωαη (τηs τoυ γενιιic η βιoλoγικoυ). Λoιπ6v, 6ταν κ&πoιog απo τα νεανικα τoυ 1ρ6νια κυoφoPειαυτα στην ψυ1ητoυ, με τo πoυ γiνεται παλικαρdκι και ενηλικιωθεi,κατd1εταιπια απ6 την επι θυμ(ατoυ τoκετoυκαι τηq γ6νναq,κιαναζητιi,φαντdζoμαι,γυρνιilνταζεδιb κι εκεl, την ομoρφιιi μεq ατην oπoiα θα γεννηoει,γιατi πoτi δεν Θα γεννηoει μεq oτην αoκημια. Λoιπoι δεiχνει περιoo6τερη αγαπη στα ωραια oΦματα απ, 6,τrατα ιioκημα (γιατ(, βλiπειg' κυoφoρεi),κι αν μ€ α α o,αυτα oυναντηoειψυ1η ωραια και αρχoντικηκαι καλoκαμωμdνη η αγιiπη τoυ για τη μια και για τηv ιiλλη oμoρφιιiδυναμιbνειεξαι ρετικιi.και αvτικρiζoνταqαυτo τo πρ6αωπo απ6 τnν πριbτη oτιγμη βρioκει ιiφθovα λ6για για την αρετη και για τo πρ6τυπoπoυ πρθπεινα εvoαρκωνει o πρoικιoμdνoqμε αρετηαντραqκαι τιq δρoo.ηρ.6.i,.q για πoυ τoυ αρμoζoυν,και καταπιανεται με την πνευματικ{ τoυ καλλιiργεια. Πατi την επαφη τoυ με τoν με ωραιo και με τo να τoν oυναναατρdφεται, φ€ ρ νει oτoν

Oι αρxαioι κ6ομo και γεννα, φανταζoμαι,αυτ6 πoυ εδω και καιρδ κυoφoρoυσε,με τη oκdψη oτραμμ6νηo, εκεiνoι εlτε 6oo εiναι δiπλα τoυ εiτε αναπoλΦντdqτo 6αo βρioκεται μακρια τoυ, και ανατρ6φειμαζi με εκε1νoν τo νεoγ6ννητo,κι iτoι, αναμεααo, ανθριbπoυqοαν κι αυτoυqγεννι6ται dναqδεoμ6qπιo δυνατ6qκαι φιλiα oταΘερδτερηαπ6 δ,τι αναμεοαoτoυgγoνεigτων oω. ματικιbνπαιδιΦH μια και τα κoινα παιδιd τoυq ε[ναι oμoρφoτερακαι με εξαoφαλιαμθvηδιαρκdoτερατην αθαναoiα.Kι o καθ6να9θα πρoτιμo0oεν, απo1τl]αει τ6τoια παιδιιi παρd τα oωματικd,αντικρlζoνταqτoν ,oμηρo και ζηλεδoνταqτoν llo(oδo και τoυqαλλoυq εμπνευoμ€ ν oυq ποιητdq,τι βλαoταριααφηνoυνπ(oω τoυg,πoυ τoυg εξαoφαλ1ζoυνδδξα και υατερoφημiα αΘανατη,καθιbqαΘανατoιεivαι και oι (διoι.Kι αγ θ€ λειq, μου εiπε, τι παιδια αφηoε πtαω τoυ o Λυκoυργos oτη Σπαρτη, οωτηρεqτων Λακεδαιμoνiων και, μπoρoυμενα πoυμε,και των Eλληνων!Kαι τιμημ6νoq oτoν τ6πo oαg o Σ6λων,για τoυgν6μoυgπoυ γdνvηoε, και αλλoι αντρεqoε πoλλd αλλα μθρη,και oτov ελληνικ6 και oτο βαρβαρικ6 κ6oμo, πoυ παρoυoiαoαν πολλα και ωρα1ακατoρΘιbματα, δημιoυργo(αρετηg καθε εlδoυq.οτη 1dρη τoυg μαλιoτα ιδρυΘηκαν εδιbκαι καιρ6 πoλλα κ6ντραλατρεiαq,επειδηγ6ννη. oαν τ6τoιαπαιδιd,- δεν ακoυoτηκετiπoτα τ6τoιoωζ τιilρα για τoυqγoνεiqoωματικιbνπαιδιιbv Συμπ6oιo zo9b-e|o

ΙοO.π.oo.4o9.4r3, 45

oι μεyαλoι φιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq

Oι αρ11αioι

o TΙμαιoq,6πωgκαι ιiλλoι διαλoγoι, δεi1νoυν cνα oημεio καμπηgoτην πλατωνικη φιλoooφiα και γl αυτ6 Θα σταθoυμε λιγo περιoo6τερo. Στo διιiλoγo αυτ6 oυνo.

ζεται oε 6να oημεlo κoντα oτο διαφραγμα και τo λαιμ6. τo ιiλλo τμliμα, τo ενατικτικ6 (η 6ρεξη' η διαΘεoη να τρωμε και να πινoυμε) κατoικει σε μια κoιλ6τητα, αvαμεσα στo διαφραγμα και τoν oμφαλ6. o Tiμαιoq' αναλιjει με λεπτoμθρειεq τη φυση και τoν ρ6λo των διαφ6ρων οργανων μαq (τoυ ηπατoq, τηζ χoληξ, των

μιλoυν με τoν Tiμαιο o Kρiτωναg και o Eρμoγ6vηgγια τη διαμ6ρφωoη του K6oμoυ, 6πωζ και του ανθριbπoυ' πoυ απoτελεi 6να εiδoq μικρ6κooμoυ και υπoτιiooεται

oτoυg iδιoυg ν6μoυg και αρ16q' 6πωg και τo Συμπαν. Kαι oτιg δυo περιπτιboειq πρ€ π ει να μπει oε τιiξη δ,τι θ1ειδημιoυργηθεi. Σε 6,τι αφoρα τoν K6oμo oτo αυνoλ6 τoυ, o Δημι

oυργog τoιi 61ει διiloει oφαιρικη μoρφη, πoυ ειναι και αρτι0τερη, και oτo κθντρo τoυ υπαρ1ει μια <ψυχη, η πoυ απλιbνεται oτo oυνoλo πoυ Θα κυβερνηoει. H iδια η ψυχη ειναι τo αποτ6λεαμα τηq oυνcνωoηg τoυ ιδ[oυ και τoυ αλλ6τριoυ. Ενδιιiμεoη oυolα, γεννημθνη απ6 δfo ακρα, μπoρεi την iδια oτιγμη να oφυρηλατε1ται απ6 διiξεq(γνωμεg),αλλιi περιoo6τερo εγγiζει την επl-

στημη \πPαyματικη γνι,boη).o Δημιoυργ6g πρ6πει να κατoικεi o' αυτη την τεραατια oφαiρα των 6ντωι πoυ 1ωρlζεται αε τρ(α επiπεδα: επανω βρioκoνται τα πλα. αματα του oυρανιoυ γiνoυg, των Θεδι θπειτα τo γ6voc των πτερωτιbγ πιo 1αμηλα, τ6λoq, 6oα περπατoυν η ερπoυν πανω στη γη. Tα ατoιμ[α αντιατoι1oυνοε γεωμετρικεζ μoρφεζ:η πυραμiδα ατη φωτια, τo oκταεδρo oτη γη κ.τ.λ. Σε 6,τι αφoριi τον d,νΘρωπo,αυτ6g θ1ει μια Θνητη αλλιi ψυ1η' μετd1εικαι τηg αΘανασιαζ: η Θνητ] ψυp εδραζεται oτo oτηΘoq τoυ, τo αθανατo μ6ρoqoτo κεφαλι του, ατην κoρυφη.o λαιμ6q 1ωρiζει τιg δυo περιo1θq.To oημαντικ6τερo τμημα τηζ θνητηξ ψυχηξ εδρd.

πνευμ6νων κ.τ.λ.).Παρoυοιαζει τιq πιΘαν€ q αoΘdνειεq τoυ ανθριbπινoυ σ6ματoζ πoυ πρo€ ρ 1oνται oυνηΘωg απ6 τιζ υπερβoλ6ζ μαq.Δεν διατηρoυμε την υγε[α μαg, παρd μ6νo αν καταφερoυμενα διατηρησoυμε την αρμoνια αναμεσα στην ψυ1η και τo oιbμα,και εδ6 φαινoνται τα αγαθα τηg μoυoικηgκαι τηc γυμναστικηξ. Eiναι εντυπωοιακθq_και Θα φανεi απδ τη μελθτητoυ

απoσπ&σματoζαπ6τoν TΙμαιo πoυ ακoλoυΘει_oι απoχρ6σειζ, αν 6χι oι νεωτερισμoιπoυ αναπτυχΘηκαναπ6 αυτ6 τo σημειo και μετα, 6πωξ αυτ6ζ πoυ δ61εται μια

ψυμi, με 6να βαΘμ6υλικ6τηταq,πoυ απλιbνεται και ζωντανευει τo σ6μα, Θαρρειζ και πνε$μα και υλη δεν θα μπoρoδoαν να υπαρ(oυν 1ωριoτα, EπιπρooΘ6τωq,oτο

σημειo αυτ6 o Πλατωναq καταφευγει σε 6να σχημα κατασκευliξ και δημιoυργiαq,δηλαδη αυτ6 τηq μiμηoηc, αφot o θε6g αναπαραγει θνα μoντ6λo (αντiγραφo)'

Tελικα, ατoν Tiμαlo η ψυ1η δεν εiναι oυτε απλη oυτε ενιαια, κατι πoυ υπερασπιζ6τανπαθιασμ6να o Φαiδωv: εδιb παρoυαιαζεται να απoτελειται απ6 διαφoρετικα μθρηκαι να εlναι πληθυντικη (τριμερηq).

o Πλατωναqδεν αυτοαναιρεiται,απλ6ζ θ1ειανα. σχηματισειτη θεωρ1ατoυ.To oυoιαoτικ661ειδιααωαπ6 αυτδπoυ 1θεgεi1εκαταΘεi,αλλα περιoτoι1tζεται δικαoτεiκαι διω1θε1. 47

oι μεyαλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq }Ι πριδτητoυ λoιπ6ν εν€ ρ γεια [τoυθεoδ] ηταν η δια. κ6oμηoη 6λων αυτΦν των σωματωι και αμ6oωq η επ6μενηoικoδ6μηη τoυ σ0μπαντoξαπ6 αυτα, δηη μιoυργiατoυ μoναδικoυdμβιoυ6ντoζ πoυ περικλειει oλα τα dλλα € μ βια 6ντα, θνητα και αθιiνατα.O iδιoq ανελαβε τη δημιoυργiατων Θε1ωνdμβιων6ντων.τη

γdννηoη 6μω9 των θνητΦν την ανθΘεσεστoυζ απoγ6νoυgτoυ,Kαl αυτoi,μιμo0μενοιτo dργoτoυ,παρd. λαβαν την αΘανατηαρ1η τηq ψυ1ηsκo. .η, .γ*o.εoτηoαν ατo θνητ6περiβλημαπoυ 6πλαoαν αυτfν. γι, Tηqπρoοdδωoανωqo1ημα6λo τo oΦμα και μθοατoυ θεμελiωοανκαι 6ναδευτερoεiδog τη Θνητη. rΙ ψυ1ηq, Θνητηψυ1ι]oτεγιiζει τα φoβερακαι αναγκαiα παθη: πρΦτατην ηδoνη,τo μ6γιoτoδ6λεαρτoυ κακoυ.6πειτα τoυζ πoνoυζ,πoυ μαgαπoμακρυνoυναπδ τo καλ6 τo Θαρρogκαι τον φ6βo,τουgδυo ιiφρoνεgoυμβo0λoυq και ακ6μη τo Θυμoπoυ δυσκoλα καταλαγιαζεr και τηv ελπtδα πoυ μαq παραoυρει. Tα αυνdδεoαν 6λα με τηv dλoγη αiαθηoη και τoν 6τoιμo για τα παντα .ρωτα, και € τ αι oυγκρ6τησαι ακoλoυΘ6νταξ την Aναγκη, τo θνητ6 μ€ ρ oq τηc ψυ1ηc.Απo oεβα. oμo πρoqτo θειo μ€ ρ oζ τηζ ψυχηζ,επειδηφoβηΘηκαν μηπωgτo μιιiνoυνπεριoα6τερoαπ6 6oo θα ηταν απoλ$τωgαναγκαio,τoπoΘετησαντo Θνητ6 μ6ρogoε διαφoρετικηΘioη του oιbματoqκαι, για να κρατoυν τα δυo μθρη1ωριoτα,υψωoαντo λαιμo ωg ιoΘμ6 και 6ριo αναμεoαoτo κεφιiλι και τo oτ{Θog.To Θνητo μερoζ τηξ ψυχηξτo εμφ$τευoανoτo oτηθoq,και ειδικ6τερα ατo μdρogπoυ "απoκαλε(ταιθΦρακαζ,,.Eπειδη

6μωqη Θνητ|i ψυ1ηδιαΘ€ τειμιακαλυτερη καιμιαχει.

B. Kdλφαζ, εxδ. Πoλιζ, _, i. σ}6λια' η ||Πλατωι Τiμαloc, μτφ,.εισαγωγl|, Aθηνα r999,σσ. 283-285.

4q

oι μεyαλoι φιλoooφoικαι η φιλoαoφiατoυc Xρειαζεται 6να κινητικ6 αιτιo για να υπαρξει παραγω. γη^καικiνηoη. H Ιδ6α,η υπoδειγματικη μoρφη των με. ταβλητιilν πραγματων, δεν μπoρει να 61ει iναν τiτλιο ρ6λo. o Πλιiτωvαg θ1ει,λoιπ6ν, παραβλ6ψει τη αημασiα και τιξ τρoπικ6τητεgτoυ εφικτo0. o riνΘρωποq εiναι την iδια ατιγμη ιiνθρωπog αλλιi και ζιi-loκαι δiποδo. Aπoτελεi

τ{των (πoλλαπλoη*). n,.,i:;;:χ:::::-fl";

oυλλαβoυμετην εν6τητα; Εiναι δυoκολoνα αποδε1τoυμεπωg υπαρxoυνΙδ€ ε g .(oτον νoητ6oυρανo) για 6,τιdxει 1αΘεi,για πραγματα

πoυi1ουνπιακαταοτραφεi, διαλυΘει, oria *o.γ.oο,.,

δεv υπαρxει πια, πoυ 6μω9,τo θυμ6μαoτε,η ακ6μη yια κατι αoημαντo. Mηπωg πρiπει, λoιπο,, no ,..ρ.ριoo,με τoν αριθμ6 αυτιbν των υποθετικιbνoυoιιbν: Δεv πρiπει vα τoπoΘετoυμε την Ιδiα 6ξω απo τo πραγματικ6.o Αριoτoτ6ληg μαg καλεi να απoρρiψoυμε τoν δυ[oμ6 που απoτελεi πηγη δυoκoλιι,i,lν ,,l. γων ερωτηματων.Δεν υπαρ1ειλ6γoq να πρoατρεξoυμε -". οτην πλατωνικηΘεoητη< μετoχηξ,πoυ δεν λυνει κανενα πρoβλημα,πoυ δεν εiναι

.;.,::,TJ:j * oνομααoυμε P,olΘ,o ." .,.βΙ;i:,

εξηγησoυμε η να τo διαoαφηνiooυμει oυoiα εiναι το ατομικ6 oγ 61ι πλατωνικη Ιδ6α πoυ δεν ε[ναι αλλo η απ6 μια καθoλικη αφαiρεoη.

Θεμελιιbδηq για τoν αριστoτελιαμ6 εiναι η 6ννοια τoυ υλoμoρφιoμoυ (απ6 τιq λiξειq ιiλ η κα,μofφη πρoφανωζ;' στην oπoiα o φιλoooφog επιμivει πoλυ. Kιiθε ατoμκη ουαiα εiναι oυνΘεoη υληq και μoρφηq.ιΙ iλη ιο,τι εζατoμικευει τo αυγκεκριμ6νo oν) γiνεται πραγ5o

oι αρxαioι 1ιατικf επειδη εμπερι61ειωg δυνατ6τητατη μoρφη (τιc τηq γενικ6qιδι6τητεq,αριοτoτελικ6qμεταo1ηματιομoc πλατωνικηs Ιδθαg), πoυ γiνεται πραγματικ6τητα. ll Δνωοηαυτη, και ιδιαiτερα του αιbματοξ και τηζ ψυχηζ, ε[ναι μια θ6oη η oπoiα iρ1εται αε αντiΘεoη με τoν δυι αμ6 που πρεοβεtει ο Πλατωναq. F{ ψυ1η δεν υπιiρ1ει Δξωαπ6 αυτ6 διαμ€ o oυ τoυ οπoiου εκφραζεται. Mε λoγo απλ6 και μετρημθνo:με τoν Aριατoτ€ λ η 6λα αλλdζουι o αντιπλατωνιoμ69 τηg φιλoooφlαg και των επιoτημονικιbν θθoεων τoυ Σταγειρlτη εiναι πoλυ μεγιiλoq. oι 1διoι6μω9 6ρoι δηλΦνoυντην ουoiα και εδιi,:και oτoν ιδεατ6 κ6ομo' (αλλιιbqτι θα oημαινε αν θλεγε καπoιoq 6τι υπαρ1ει κατι εκτ69 απ6 τα επιμθρoυq πραγματα,δηλαδη τo θνα για πoλλα;) Eπioηg,αν oι ιδ6ε9και τα ατoμα πoυ μετ61oυνo, αυτ6qθ1oυντo iδιo εtδoq,τ6τε υπαρ1εικατι κoιν6 μεταξ0τoυq.,Eτοι, αι oτην περiπτωoητων φθαρτΦνη των πoλλιbναλλα αιΦνιων δυαδων,η δυαδα εiναι 6να και τo αυτ6,γιατi να μη ουμβαfνει και oτην περiπτωοη τηc ιδθαc τoυ δυo 6,τι oυμβαtνειoτην περiπτωαητoυ καΘε επιμ6ρoυg uδιio>;Αν, παλι, δεν i1oυν την tδια μoρφη,θα πρ€ π ει απλιi'lgνα 61oυντo iδιo 6νoμα,6πωg δηλαδη oτην περtπτωoηπoυ καπoιogον6μαζετoν Kαλλiα και μια ξ0λινη εικ6να <ανθρωπo>, 1ωρigνα παρατηρεi κατι κoιν6 μεταξt τoυq,To πιo οημαντικ6 εριbτημα πoυ θα μπoρo0oε να απαo1oληοεικαπoιoν ε1ναιτo πoια αραγε εiναι η oυμβoλη των ειδΦν oτα αιoθητα πραγματα,τooo τα αιΦνια 6oo και εκεiνα πoυ γεννι5r.

oι μεyαλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoαoφiατoυc o0νται και φθεiρovται,αφoυ

δεν απoτελo$ν αυτα γi η μεταβoληc.oυτε ιiλλωoτε στην επιστημoνικη γνιbαη των αλλων 6ντων βoηΘo$ν (αφo$ δεν εiναι oυo1α τoυg,δι6τι αλλιιilg θα η βρioκovταν μ6oα o, αυτα), oliτε και oτo ειναι τoυξ, αφo:,δ,ενενυπdρχoυν oτα πραγματα πoυ μετi1oυν o, *:'ημ"ι θα μπoρo0oανio,q,o θ.,ρη:::: ^ αιτiεξ, υoυνωζ 6πωξτo λευκoεiναια.,lo .ηc λ.,*j. τηταgεν6gλευκoυ αντικειμdνoυ, επειδηoυμπεριλαμβιiνεται oτη α0νθεoητoυ.To επι1εΙρημα6μωq τoυτo' πoυ xρηαιμoπoiηoεπριilτog o Αναξαyoραq,dπειταo E$δoξogκαι oτη oυνd1ειακαπoιoι αλλoι, εiναι πoλ$ ευαλωτo,αφoυ δεν εiναι δυoκoλo να oυγκεντριboει καπoιoqεναντioν τηg απoψηq αυτηqπoλλα και αναvτiρρητα επι1ειρηματα.EπioηG, με κανdνα απ6 τoυg oυνηΘιoμ6νoυqτρ6πoυg, με τoυg oπoioυg λdμε 6τι κdτι πρoερχεταιαπ6 κdτι αλλo, δεν μπoρo0ντα αλλα πραγματα να πρoiρ1oνται απ6 τα εiδη, Tο vα λ{με 6τι τα εiδη εiναι υπoδεiγματα, oτα oπoια μετεχoυντα αλλα πραγματα,απoτελεi κενoλoγiα και μεταφoρα πoιητικη,δι6τι τι εiναι αυτ6 πoυ ενεργεi απoβλdπo. νταq oτιq Ιδiεq;Eξαλλoυ υπιiρ1ει περin.,oη ,o ειναι και να γ[νεται6μoιo ".i., κατι αλλo, με xωρigωατ6αo να εlvαι αντΙγραφ6τoυ.'Eτoι, εiτε υπαρ1ειεiτε δεν υπαρxειο Σωκρατηg,καπoιog θα μπoρo0oε να γiνει ακριβιig 6πωg o Σιoκρατηc, To Ιδιo φυoικα θα oυν6Pαιvεκαι αν o Σωκρατη< θα ηταναιιilνιoq.Ακoμα, για ενα πραγμαμπoρεiνα υπαρxoυν πoλλα υπoδεiγματα, αρα και π^oλλαεiδη, ατην περiπτωoητoυ ανθριilπoυ για παραδειγματα εiδη nζΦo>,<δiπoδo> (αυτoκαι αιτiεg καμιdg κivηoηq

oι αρ1αioι αvθρωπog,.Eξιiλλoυ τα εtδη δεν εiναι υποδεiγματα μ6νo για αιoθηταπραγματα,αλλιi και για αλλα, 6πωq για παραδειγματo γθνoq'ωg γ6νo9ειδιbν.Στην περiπτωoη oμωgαυτη τo iδιo πραγμα θα ηταν υπ6δειγμα

και αντiγραφo.Λκoμη απ6 6,τι φαtνεταιθα ηταν μαλλoγ αδ0νατo η oυoiα να υπαρ1ει1ωριoτα απ6 αυτ6 τoυ oπoioυεiναι oυoiα.Συνεπιiqπιbqεiναι δυνατ6γoι

Ιδ6ε9,πoυ εiναι oυαiεgτων πραγμd,τωινα υπαρχoυν 1ωριoτααπ6 αυτα; Mετ&'τα ΦυoικαA,99ιa|2 Ωατ6oo, Θα xρειαoτεi να εξεταooυμε μια μικρη εξαιρεoη, € ν α oημεio oτo oπo1oφαlνεται πωg o Aριoτoτ€ λ ηg

επαν€ ρ 1εται 6μμεoα ατoν πλατωνιoμ6 τoν oπoto τδαο μα1εται.Σε 6λo τoυ τo 6ργo o oταγειρiτηq φιλδooφoq

Θεωρεi τoν κδoμo ωg θνα ευτακτo και ιεραρ1ημ6νo oυνoλo. Π, αυτ6 δoυλευει με oμαδoπoιηαειq και κατηγoριoπoιηαειq 6λων των ειδιbν:των oυλλoγιoμιilν,των κατηγoριιi.lγ των κινtioεωγ των ζιbντων 6ντων κ,τ.λ, ,oμωq τ6αo oτo Περi oυρανod,6oo και ατo Mετα τα Φυoικ&,p}ιLπoνμενα υπαρ1ειατην κoρυφη τoυ o$μπα. ντοq μια ανιilτερη περιo1η πoυ δεν υπδκειται oυτε oτη γθννηoη oυτε ατη φθoρα, εκει 6πoυ βαoιλευει η νoμoτdλεια η oπoiα κυβερνα τη ζωη των αατρων. Aυτδg o αoτρικ6g κ6αμo9 διαφ6ρει oλoκληρωτικd απ6 τoν υπooεληνιo: ξαναβρioκoυμε oτo oημεio αυτ6 τoν δυΙ-

'2 λριoτoτΙληc,Mεtιi τα Φυσικ&.Aσ'B, Γ, Δ, μτφ.,ειoαγωγl1και σχ6λια,Αναστασια'MαρiαKαραoτdΘη, εκδ.Kακτoζ,Aθiνα. )J

oι μεyd'λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq σμ0 νoητoυ και αιoΘητoυ,θεμ6λιoτηξ πλατωνικηζ

σκdΨηζ. Tα στoιχεια απ6 τα oπoiα απoτελειται o κ6σμoζ, μεταβαλλoνται καΘιilq6ρ1oνταιoε επαφη μεταξυ τoυζ, o αφθαρτoξ oυρανδq, 6μω9, εμπεριε1ει € ν α επιπλθov oτoψio -τoν αιΘdρα,την πεμπτoυσiα- και αυτ6 εξηγεi τη oταθερ6τητα και την oμαλ6τητα τoυ. Να πρooΘiooυμε επiαηq 6τι εiναι αιιi,lνιoq, 1ωρiqαρ1η και τθλog,η αναoτρoφη τoυ πλατωνικoυ TιμαEoυπoυ ΘεωρεL πωc,η δημιoυργiαoφεiλεταιoτον Θε6-Δημιoυργ6. Τo Πριbτo Kινoυν βρioκεται πdρα απ6 αυτ6 τοv oυΑυτδ τo Πριbτo ρανo. Kινoυγ καΘαυτ6 ιiφθoρo, μη επιδε16μενo oπoιαoδηποτε αλλαγηq, διαΘiτει μiα και μoναδικη ιδι6τητα: εiναι ενεργεiα. ν6ηoη η καΘαρη πρdξη.δεν τo αγγiζει τiπoτε και δεν εγκλωβiζεται μ6αα αε καν6ναν oριομ6. Αυτo vα αγγiζει τα παντα, μπoρεi αλλα τiπoτε δεν μπoρεi να τo αγγiξει. ,oπωg τo λiει oτo tρι1o τoν Mετα τα Φυoικα, τo ανιbτερo νootν 61ει ωq αντικειμενo τoν εαυτ6 τoυ, <ην6ηoη τoυ εiναι η ν6ηoη τηζ voησηξ)), o Αριατoτiληs, θεωρητικ69πoυ μελ6τηoετο Συμπαν οτo αυνoλδ τoυ (τoν Κoσμoνl, πoυ ερευνηoε 6λεq τιq τoυ, υπooτηρiζει γωνιεξ την ιδdα τηζ αλληλoυχιαξ οτρωματoγραφεi(το υψηλ6 φαiνεται να εiναι τo αντ! Θετo τoυ 1αμηλoυ).απoδθ1εται την scaΙanaturae, τnν κλiμακα των 6ντων: ατην κoρυφη τηζ βρioκεται τo πρΦτo Kινo$γ ακiνητo, απoγυμνωμiνo απ6 καΘε υλη, KαΘαρl] Moρφη, Αιιi:νια Πραξη. ακoλoυθoυν oι πλανητικoi κ0κλoι η oι κατιilτερεqoφαiρεg πoυ μιμoιiνται την εν6ργεια τoυ νoητo$ (αυνiατανται απ6 μια πραγματικη, υλικη oυoiα, πoυ, 6μωg,εiναι αφΘαρτη).Aκ6μα

oι αρxαioι (τα oπoια, πιo κaτω βρισκoνται τα ζωνταν6 πλασματα tπισηξ, € χ oυν στoιχεια αιωνιoτηταζ, επειδη διαιωνiζεται τo γενoζ στο oπoιo ανηκoυν).Tdλoq,oτο κατΦτερo τμημα τηζ κλιμακαq βρtοκoνται τα απλα oιbματα. o κ6oμoq μαq, λoιπ6ν, υπ6κειται σε μια σoφη ιεραρπεδio:το Πρδτo Kινoυν 1tα,αλλα υπαρ1εικαι θνα αυλo εi. πoυ εiναι αμεταβλητo,διακρtνεται απ6 καθε υλη και ναι τo αντικεiμενo τηζ κατεξoχην Θεωρητικηξεπιστηδηλαδη που μελετα μηζ, τηζ Θεoλoγιαζ,τηξ επιστημηζ τo Θε1o,τo ανιbτατooν και τα κατηγoρηματα τoυ. Αν, λoιπoι υπdρ1εικατι αιιbνιoακiνητoκαι 1ωριατ6, εiναι φανερ66τι oε Θεωρητικηεπιoτημηανηκει τo να τo γνωρioει, δ1ι ωoτδoo oτη φυοικξ (διoτι η φυοικη καταγiνεται με oριoμ€ ν α κινητα) o$τε oτα μαθηματικα,αλλα oε καπoιααλλη επιοτημηπoυ πρoηγεiται και των δυo. Δι6τι η φυoικη καταγινεται β6βαια με ενιb μερικoi κλdδoι των χωριστα αλλα 6μ ακ1νητα, 61ι iοωc1ωριoτα μαθηματικΦνμε ακiνητα,πλην oμωc αλλα ενoωματωμ6ναoε υλη.Fl πρΦτηoμωcεπιατημη καταγiνεται με πραγματα πoυ εiναι και 1ωριoτα και ακiνητα.TLbρα,6λα τα αiτια εiναι, βiβαια, κατ, ανααυτα,δι6τι αυτα ε[ναι γκην αιΦνια,κατ, εξo1ην6μωq αιτια για τα φανερα απo τα θεiκα πραγματα.Tρειc Θα μπoρoυoανκατα αυν6πειανα εiναι oι θεωρητικ6q και η θεoλoγfα φιλoooφiεq:τα μαθηματικα,η φυoικη (δι6τι εiναι πρoφαν€ q δτι αν καπoυ υπαρ1ειτo Θεlo, υπαρ1ει μ6οα oε πραγματα αυτηC τηc φυσηζ), και απ6 τιq επιατημεqη οημαντικ6τερηθα πρ6πεινα 6xει να κανει με τo σημαντικ6τερoγθνoq.oι θεωρητικθq 55

oι μεyαλoι φιλoooφoικαι η φιλoαoφiατoυc τΦραεπιoτημεqε(ναιαπoλi

λoιπ6gκαι αυτη απu .,. ,,;;;'..:ι:..μoτερεζ

Oι αρ1αioι

απ6 τιζ

οδηγεi αε 6να ενηλικo πλdoμα (ενεργεiα ). Mαq ε1ναι αδυνατoν να oυλλαβoυμε μια πρωταρχικη κατασταση, ακ6μη περιoo6τερo 6να τθλog η μια εξαφανιση. Tιπο-

Mετα τα Φυoικα E' 'ι'oz6a|]

τε, 6μωζ, δεν πρoηγεiται τηg κiνηοηq, αλλα oυτε αυτη τελειιbνει πoυΘενα.Eδιi,lπρoκυπτει 6να ακ6μη εριbτη-

FΙ αριατoτελικη

φυoικη δ[νει εξ61oυoα αημαα[α oτην κiνηoη (τo αvτiΘετo τoυ ακiνητoυ 6ντo9). H 6ννoια αυτη,βρiακεται ατο κ6ντρo τηζ φιλoσoφικηζ Θεωριαξ τoυ Αριοτoτθλη. o φιλ6αoφoq δεν ριεnει |u *ιη,η ωg μια διαδo1η καταoταoεωι oλλa, ,..ρ.ooj..ρo, ,q τη διαδικαo[α τηc εντελ61ειαg, ωζ τo περασμα επισηζ ανιiμεαα αε δυo αντiΘετα: αναμεoα α, αυτ6 πoυ δεi1νει την υπερβoλη μιαg κατιiοταoηg πρoq τα πανω, και ,λλ. πoυ δηλιilνειτη στερηση(και τα δυo, oμωq, :]: Pρισκoνται μεσα στo iδιo γtνoq' oπωq τo oκoταδι πoυ ανακαλεi τo φωg τo κρυo πoυ η μετατρdπεταιαε ζ€ o τη). Αq αα1oληΘoυμετ6ρα με 6να πρ6βλημo, μ.o ooρoρη απoρiα: υπ' αυτη την oπτικη, o..δηno.. u,.iρ1.., nρoJ ερχεται ειτε απ6 τo oν εiτε απ6 τo μη ov ,oμωq τo oν δεν μπoρεi vα πρodρ1εταιαπo τo oι αφoδ αυτ6 υπιiρ. 1ει ηδη, oυτε,6μωq,απ6 το μη oν,αφoυ τiποτε δεν μπoρεi να πρo6λΘειαπ6 αυτ6. H κiνηαη δεν γvωριζει λυτε αρ1η oυτε τiλog: αν δε1τo0με την 0παρξη μιαξ αρχηξ, τoτε Θα πρ6πει vα υπηρ1ε και 1ρoνoq πρ., απ6 .o ou, μια καταoτααη απλoυ εv δυνιiμει.Δεν εivαι, λoιπoι δυνατov να κατανoηooυμε πιilg πρodκυψε η πριilτη κiνηαη. Πα να τo εξηγ{αoυμε περιαooτερo: εναq ζωνταν6q oργανιoμ6qγεννιiται απo iνα απiρμα, πoυ αυτ6 τo iδιo |]Αριατoτtλη, Mεrιi τα Φυσικd,μτφ.,εισαγωγη και o1oλια,.,. Aναoτooiα'Mαρiα Kαραoτιiθη, εκδ,iaκτoq,eθiν;, "",..".;,. 56

μα:για να κινεiται 6να σdμα, για να αφηνει δηλαδη τη θ6oη τoυ, δεν πρ6πει κατα αυν6πεια να δε1τoυμε πωq υπαρ1ειτο κεν6; Δεν πρθπειεπtoηcνα δεχτoυμεπωζ το αιbμακαι o 1ιbρoqειναι διακριτα μεταξυ τoυq;Mπoρο0με να τo δoυμε και απ6 την αντιΘετη πλευρα: μθoα oτo πληρεq η κiνηoη φαtνεται αδ$νατη, γιατι θνα σ6μα για να κινηθε1πρ6πει να αφησει τoν χ6ρο oτoν οποiο βρ1σκεται και να παρει τη θ6oη καποιoυ αλλoυ oΦματog. O Αριoτoτ6ληcαναoκευαζειαυτθqτιq ενoταoειq:αρκεi να ακεφτεl κανεlg τιg στιγμιαιεξ υπoκαταστασειξ των oωματωv Aλλωατε, υπoατηρiζει, αν απoδε1τoυμε πωq υπαρxει τo κεν6, η κtνηαη εντ6ζ τoυ Θα ηταν απoπρoσανατoλισμ€ ν η, δεν θα ηξερε πoια κατευθυνoη να ακoλoυΘηoει. LΙ κiνηοη,αιιilνιακαι ιiπειρη,τo πiραoμα απ6 τo δυναμει στo ενεργειαι η η πραγματωoη αυτot πoυ ειναι δυναμει (τo καλ$τερo παραδειγμα εiναι τo φρoυτo πoυ ωριμαζει), αρκεi για να αυλλdβoυμε και να oρiαoυμε τo χρ6νo. Mαζ δινει, επισηζ, 6ναν ακ6μη \

λ6γo για να μην ασχoλoυμαστε με τηv ψευδη υπoθεοη πωqυπdρ1ει1ρ6νoqπoυ πρoηγεiταιτηq κiνηαηc,1ρoνoq κατα τoν oπolo η κlνηoη δεν υπηρ1εακ6μη. o φιλ6αoφ6g μαζ, που αρ6oκεται στιξ κατηγoριoπoιηαειq,καταμετρα πoλλoυq τυπoυq κινηoεων oτη φυσικη τoυ: μεταβoλη (oε oυνδυαoμ6 με την πoι6τη-

τα), αυξηση (πoo6τητα), μεταθεση (1ιbρoq).Υπαρ1ει

oι μεyαλoιφιλoooφoικαι η φιλoooφiατoυq, επισηζ και η αλλαγη, μια κiνηoη πoυ πηγαινει εναντια στη φυση (η π6τρα πoυ πετ6 και πηγαινει απ6 κατω πρoq τα πανω _ η π6τρα αυτη αντιτ[θεταιoε 6,τι oρiζει τo γενoζ τηζ,). Aπδ αυτ€ g τιg κινηαειg,o Αριoτοτ6ληζ θεωρει σημα. ντικ6τερη τη μεταβoλη, oτην oπoiα να ανα. μπoρoυν 6λε9 oι υπ6λoιπεg: 1θoυν η α0ξηoη εiναι μια μεταβoλη oε α16oη με την πoι6τητα πoυ λεγεται μεγεΘoξ. Ενιil κιiΘε κiνηoη γiνεται αναμεoα αε δυο αντiΘετα εντδg τoυ ιδioυ γθνoυg, κυκλικη κiνηoη δεν 61ει o$τε η τ6λog ουτε ακoπ6 (o τρo16q γυρνd α6ριoτα). Αυτη η κiνηoη εiναι 1αρακτηριoτικη oτoν αατρικ6 κ6oμo,

ατην oυρανια oφαiρα.

Απ,αυτα φαiνεται6τι € ν αg oριoμ6qτoυ κενo0 τo oρiζει ωq κατι πoυ δεv εiναι γεματo απo σωμα πoυ να εiναι αιoθητ6 κατα την αφη.αιoθητ6 παλι κατα την αφξ εiναι 6,τι παρoυoιαζει βαρυτητακαι ελαφρ6τητα. Π' αυτo θα μπoρoυoε καvεiq να Θθαειτo απoρητικ6

εριbτημα,τι θα € λ εγαν αυτoi,αν τo διιioτημα παρoυαiαζε 1ριilμαη κρ6τo;Θα τo χαρακτηριζανωg κεν6 η d1ι;86βαιαεiναι φανερooτι θα απαντoυoανπωgεiναι κεν6 ατην περiπτωoηπoυ θα δ€ 1 oνταν oΦμαπρooιτ6 ατην αφη,αλλιιiq 61ι.

(ηπλατωνικη θiαηκαιη κριτικητηc)

Kατα μια δευτερηαπoψη κεγ6 ε(ναι εκεi, 6πoυ δεν υπαρ1ει6να τo0το _ εδιil τo oυγκεκριμ6νoπραγμα, καθιbqκαι καμιιi oυoiα oωματικη.Π,αυτ6, λcνε μερικoi, τo κεν6 ε1ναιη oωματικη0λη και τoν iδιo oριαμo

Oι αρ1αloι δiνoυν και για την υλη, εκφραζoνταqμια γνιbμη 61ι oωοτη. γιατi η $λη εiναι αξε1Φριoτηαπ6 τα πραγματα,ενιb τo κεν6 τo παiρνoυν ωg θ€ μ α τηq θρευναq τoυqθεωρΦνταgτo ξε1ωριoτ6 (Kριτικη των oπαδΦντηg θεωρtαqτoυ κενoυ. r. Eξoμolωοητoυ κενo0 με τ6πo) ,Eπειτα απδ τoν oριoμ6 πoυ δoθηκε o1ετικα με τoν τ6πo,αναγκαoτικαπρθπεικαι τo κενo,αν τo παραδε. 1τoυμεωq κατι υπαρκτ6,να εiναι τ6πoqπoυ δεν d1ει ,Ε1oυμε παρει μ€ α α τoυ oιbμα. oμωq καθoρ1oειαπo πoια απoψη o τδπogπαρoυoιαζεταιωq κατι υπαρκτ6 και απ6 πoια ωqκατιανυπαρκτo.Απ,αυτα βγαiνει,λoιπ6ν,τo αυμπ6ραoμα6τι τo κεν6 δεν μπoρεiνα υπαρξει,ε(τετo Θεωρηooυμεαξε1Φριoτoεtτεξε1ωριoτ6Πατi κεν6 δεν θα πει οιbμααλλα διαoτημαoιbματog.Π, αυτ6 και τo κεν6 δfνει την εντυπωoηπωζ ε(ναικατι, γιατi την iδια εντ$πωoητη δiνει και ο τ6πo9,και τα επφιρηματα εiναι και για τιq δυo περιπτΦoειqτα iδια. Φυoικα,|ν,7zι4a'n FΙ ταξιν6μηoη,που απαιτεi υπo1ρεωτικανα υπαρ1ει ιε. ραρχηση, βρioκεται ατην καρδια τoυ αριατoτελιoμoυ, o oπoιoζ ζητα να απoκαλυψει την εoωτερικη ταξη τoυ κ6oμoυ μ6οα απ6 μια μεθoδικη oργανωση. FΙ ταξιν6μηoη δε11νειεπ1αηζπωζ μια συγκεκριμ6νη λoγικli δι ιa Αριστoτ6λη, Φυotκ& (Φυoικιi Aκρbασlζ),

μτφ. K.Δ. Γεωργoriλη, εκδ. Παπαδημα' σσ. ΙΙ7'1Ι8. LΙ παραγραφoπoiηoη και oι τiτλoι ανηκoυν στoν συγγραφθατoυ 6ργoυ (ατ.μ.).

oι μεyαλoιφιλ6αoφoικαι η φιλoooφiατoυc θπει τoν κ6oμo, και, θτσι, ανoιγει τo δρ6μo, ανιiμεoα σε αλλα, στη μελiτη τoυ αυλλογισμου πoυ εivαι αδια 1ιbριoτogαπ6 τη oυνdρΘρωoη των 6ρων f των κατηyoριιbν, Στα Aναλυτικd'Υατερα τtΘεταιoαφιδg: καΘε τι πoυ 61ει ξηρη φυoη ζει πoλ0 / τα πoυλιιi € 1 oυν ξηρη φ0αη / ιiρα καθε πoυλi ζει πoλυ (Aναλυτικα,Υατεοα ΙΙ'' l 7, 99 b).To oυμπθραoμαπρoκυπτειαπ6 το δεoμ6πoυ ελdγ1ει τη δoμη των 6ντων (αντικεlμενα, Θεoμoi αλλα κυρiωq ζιbα και φυτα).

o Aριoτoτdληc αo1οληθηκε επioηs με την ερμηνεiα των τρ6πων με τoυg oπoiουg γiνεται η κλιμακωoη και η κατανομη.Bρηκε εδιil νiα ευκαιρiαγια να αντιπαμια ρατεΘεiατoν πλατωνιoμ6. Στoν Ι1oλlτlrιi, o Πλατωναc ταξιvoμεiμε β και <μη φτερωτo>ε[ναι πρoβληματικη. Mιλιbνταg, πιiλι, νια τα <φτερωτιi,δεν μπoρoυμενα τα διακρiνoυμεoε nαγρια> και oεξημερωμθναΣ,αφoυ παρα πoλλιi εiδη τoυ iδιoυ γiνoυg δεν Θα ενταααoνταν o, αυτ€ g τιg κατηγoρiεgαν εixαμε απoδε1τε[μια τ6τoια βαoη ταξιν6μηoηq. FΙ iνvoια τηg απoυoiαq δεν μπoρεi να εiναι η βααη μιαζ κατηγoριoπoiηαηc. Αs παρουμε για παραδειγμα τα αναιμα πλd,οματα.Mπoρε[ να εντα1Θoυν και αυτα oτην παραπανω ταξιν6μηoη. H απoυoiα αiματoc απ6

oι αρxαioι rο σωμα τoυζ δεν χρειαζεται να εκληφθει (oξ στερηση. ιιναι μια φυσικη ιδι6τητα. Στo οιilμα 1ρμ4 € 1 oυν tνα dλλo υγρ6, αντ[oτοι1o με τo αιμα των 6nρνδυλωτιi,lν. Δεν πρθπειεπioηqνα 1ρηoιμoπoιoυμεωq βdαη τηc δια-

κρισηζ τo εντυπωoιακ6τερo 1αρακτηριoτικ6. Πα παωq βαση ταξινδμησηζ ρdδειγμα,αν 1ρηoιμoπoιηοoυμε ζιbντωνπλααματων τo χαρακτηριστικ6 των δυo πoδι. 6ν, τ6τε o ανΘρωπogκαι το πτην6 9q 197oΘετηθoυν μαζi, παρ6λο που δεν 61oυναλλη oμoι6τητα. Στιg ταξινoμητικθζ απ6πειρεζ παρoυoιd(oνται και dλλεq, πoλυαριΘμεqδυoκολiεq, αφoυ ανaμεσα σε δυo εν6τητεqη δυo oμαδεc παρεμβαλλoνταιμαπoιεqεν-

διαμεοεq πoυ μαg δυoκoλε0oυν να βρoυμε τo σημειo ,oσα στo oπoιo πρ6πει να γινει η τoμη. γεννουν αυγα πoυ επωαζoνταιμεσα στo σωμα τoυζ, 1q ρoζωοτoκα δηλαδη,τoπoθετoiνται αναμεoα οτα ζωoτ6κα και τα

ωoτoκα:γεννoυν iνα ζωνταν6 ζιilo' πoυ 6μρξ παρηχθη αρ1ικα oτo εοωτερικ6 τoυ oιbματ6gτoυζ ωζ αυγ6. Πoυ πρθπει να τoπoΘετηΘoυνoτην πραγματι{6τητα; Θα πoλλαπλαοιαοoυμετουg δεομουqπoυ καταστρ6φoυν την αρμτεκτoνικη τoυ κoσμoυ και τoν κανoυν περισo6τερo ευΘραυοτo; o Αριοτοτiληc ελiγ1ει καλα τα δεδoμθγα: απoμoνιilνει και διακρiνει λαμβανoνταq υπ6ψη τo συνoλo τoυ oργανισμoυ. Δiνονταq προτεραι6τητα στoν τρ6πο γεννησηζ,προταoοειoυoιαoτικα τoν τρo/roζωηq και ακ6μηπερισσoτερoτoν τρoποπoυ ο oργανlσμoζαυτοζ μετακινειται (τo αναλoγο τηζ κινησηξ 16o βρioκεται οτo κdντρο τηζ φυσιΚηζ τoυ): περπατημα,π6ταγμα' υιυ ερπυσμoζκ.τ.Λ,Kαπoτε επικεντρωνεταιΞ,'ιιυ||\ o1

oι μεy&λoιφιλ6ooφoι και η φιλoooφiα τoυq πρoστατευτικ6 καλυτπηριoαυoτημα(κoγ1υλια,πετα. λiδεq,ζ6α με κελυφηη τριχωμα)'T6τεδημιoυργεi μια νθαταξινoμ1απoυ μπoρε[να αυμπεριλαβειτα αoπ6νδυλα,o ιivΘρωπoq, παλι, αναγνωρiζεταιαπ6 τo 1ωρiq τρf1ωμαδiρμα τoυ και την 6ρθιαoταoη.Παραμθνoυμε παντα oτo ζειiγog <υλη.μoρφ{> που ε[ναι βαρ$νoυoαq αημαoiαg oτιq επιλoγ€ g . Mερικoi oυγγραφεiq πρooπαΘoυν να φταοoυν oτo κιiθε εiδog με τη διαδικααiα τηq διαiρεoηq τoυ y6νoυg oε δυo ειδoπoιoυg διαφoρ6q. Αυτη εiναι μια μ6Θoδoq πoυ απ6 μερικ69 απ6ψει9 δεν εlναι ευκoλη ενιil απo αλλεq ε(ναι αδυνατη. Σε μερικ6q oμoταξiεg υπαρ1ει μ6νo μια ειδoπoιoq διαφoρα και oι υπ6λoιπoι δρoι ε1ναι περιooευματα, 6πω9 oτo παρdδειγμα, με π6δια,

δtπoδo, oμ(6πoδo, πoυ εiναι η μ6νη κυρια ειδοπoι6q διαφoρα. Διαφoρετικα τo iδιo πραγμα θα πρ6πει ανα. γκαoτικα να επαναληφΘεi πoλλdq φoρ69.Eπtοηq δεν πρθπει να διααπαται τo καθε γiνoq, 6πωg, για παρα-

δειγμα' τα Πτηνα, και να τoπoθετoυνται μερικd πτηνα oε μια διαtρεoη και μερικιi αε αλλη' 6πωq 61ει oυμβε( oτιq διαιρ6oειq πoυ i1oυν κανει μερικo( oυγγραφεiq.

o. αυτ69 μερικα πτηνα ε1oυν τoπoΘετηΘεi μαζi με τα € ν υδρα ζΦα ενΦ αλλα oε αλλη κατηγoρiα. Αυτη 61ει τo oυγκεκριμ€ v o

6νoμα 6ρνιθεq και καπoια αλλη τo oνομα ι1Θυεg.6μω9 εiναι ανιilνυμεq, 6πωq για παρα. δειγμα oι φυoικig oμαδεq 6ναιμα και ιivαιμα.και για τιg δυo αυτ69 δεν υπαρ1ει oυγκεκριμ6νo 6νoμα. Αγ λoιπ6ι δεν πρ6πει να διααπ
Oι αρ11αioι θα εiναι ματαιη'γιατiαυτoiπoυ διαιρoυνμ,αυτ6ντoν τρ6πo εiναι αναγκαoμ6νoινα τιq 1ωρiζoυνκαι να τιζ διαoπουν.γιατi μερικ6 απ6 τα πoλυπoδα ζιbα ανη. κoυν oτα 1ερααiακαι αλλα oτα θνυδρα'

Περi ζιbωνμoρiων64zb|5

Σημαντικδ εiναι καιτo bρyoΠερi Ψu;{g:o φιλ6οoφoq eδωαναπτυσσει τη Θεσηγια τη σχ6σησ6ματoζ και ψυχηξ, πoυ πρoερχεται αμεoα απ6 την ιδθα τηζ σχ6σηζ

υληq και μoρφηs. Πα να υπαρξει κατι υλικ6 πρ6πει να πaρει μια μoρφη,με μιακiνηoη πoυ απ6 τo δυναμει oδηγει στo ενεPγεια..Bρισκ6μαστε παντα oτoυq αντ[πoδεg τηζ πλατωνικηξ θεωρiαq. FΙ εντελ6χεια,o εσωτερικδξ σκoπ6ζ πoυ δινει μoρφη στην υλη, εχει διαφoρoυgβαθμoυq (τo καΘαριilζ ζωικ6, τo ψυxo.κινητικδ, τ6λoζ τo

λoγικ6), αλλα oι βαΘμoi δεν πρoπαραoκευαζoυν oυτε τo διαχωρισμ6 oυτε τη συνθεση, γιατι oι ψυχθζ ειναι αλλεπαληλεg, η μiα μ6oα oτην αλλη, και τελικ& ε[ναι μια και μoναδικη. Συμπεραoματικα, τo oυγκεκριμθνo oν (καΘθκαοτoν)δεν μπoρεi να νoηθεi 1ωρiqτo αιbμα. Πρdπει να αφηοoυμε κατα μ.ρoζ την εoωτερικοτητα και την υπoκειμενικ6τητα,αφo$ η ψυ1η ενιbνεταιμε το σd,μα,πραγμα πoυ απoκλειει ωσα0τωqτ6οo την καΘαρη νoηoη ooo και τoν απλo υλισμo. Elναι ευλoγo πωζ oφειλoυμε να απoδεχτoυμε την ανωτερ6τητατoυ ανθρ6πινoυ oργανισμoυ:ειναι εντυπωoιακη η oρθη oτααη, η αναπτυξη τoυ κεφαλιoυ (πoυ '5Λριaτoτtληq,Ι1ερΙζ.;,ωνμoρiων' B, Γ, μ.tφ.Φιλoλoγικι]oμ&δα ^, Kdκτoυ,εκδ.Kακτoζ,.|.2o8,σσ.67.69.

()ι μεyαλoι

φιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυc

δεν γ6ρνει πρog τo 6δαφoq), τo γεγoν6ξ πωζ διαΘiτει δυo 16ρια.o ανΘρωπogδεν ανiπτυξε εξαιτiαqτoυg την ευφυiα,τoυ αλλιi εξαιτiαg τηq ευφυiαg .ou μnoρ,ι ,o τα μιρlζεται 6λα ελε6Θερα και να επωφελεΙται.Εδιil πλ6oν ερ16μαoτεαε επαφη με τo πρ6βλημα τoυ oυyκε' κριβνoυ 6ντog:εiναι η μορφη πoυ καθoρiζει τo πf
μα;oμωζ ειναιη μoρφη6μoιαγια 6λακαι aρα δ.ν Θα

πρεπειατηρι1τoυμεoτo oιδμα για να εξηγησoυμετη μoναδικ6τητατoυ εν6ζ 4 τoυιiλλoυ;

.'-l

o'"9,"n6xειμιαξε1ωριoτη θiαηoτηνoριατoτε-

*.^γη. ατo Περi Ψυxηq,oπoυo Aριατoτ€ λ ηg αυ::1 ζητατo υεμα'τoνβλiπoυμεvα κιiνειδιαxωριoμ6 ανα-

μεσα στo αιoΘητo'την αioθηoη, τo αιαθητικ6 και τo αιoυητηριo.Bεβαιιiνει πωq το xριilμαπου πρ6κειταινα ooυμε oρiζει τo "αισθητoΣ'τo ιδωμiνo 1ριilματo ι.αiαΘημα,,,αλλα,αν τοπoΘετηΘoυμε απo την πλευρατoυ υπoκεψενoυ, <α[oθηoη,aγ1161g11εiοτo η 6ργανo (την oρααη),καιτo 1η.καvoτητα "αι6Θητικoν, με την oπoλ oτo υπoκεiμεvo πoυ βλiπει. Αυτη η ::::""u::..) οιπλη αντiΘεoημαq επαναφiρει οτo ζευγoc δυναμει _ ενεργεiα,.To αισΘητικ6εiναι το ενεργεiα., τoυ oπo1oυ το αιΦητ6 εκφραζει τo δυναμει. To [διο oυμβαiνει και με τo ζευγoqαiαθημα-αιoθητηριo. ro αημαντικoτερoεiναι πωg με την αiαΘηοη βρι. ατo oυνoρo αναμεαα oτo υπoκειμενo Kαι ]κ6uαoτ1 εντoυτoιq o Αριoτoτdληs επιμ6νει oτη ::.:,.::..u-" oυμπ.,ιηρωματικ6τητααυτιbν των δυo π6λωv Ft αiαΘηoη δεν εiναι 6να (αφ, εαυτoυ)) πoυ θα ιiγγιζε ..o oωμo.

ναμετ6xει oεαυτo που λαμfi.lllll.1t"Θ"iπρεπε

pανει:εξεταζoνταcτην αiοθηoη τηc

€

64

γευoηq,καταλα.

oι αρ1αioι |lαiνωπωg θνα ε$1υμooιilμα περιθ1ειπαντα υγρd, 6μωq rιl αιoθητηριo 6ργανo, η γλιi,lαoαδηλαδη, δεν μπoρε[ vα τo νιιiloει αν η iδια εiναι ξηρη η πoλυ υγρη. Eπιπλ6oι η αioΘηαη διατηρεi τη μoρφη αυτoυ πoυ την ενεργοπoιεi. To δα1τυλtδι αφηνει oτo κερl τo απoτ$πωμα του,61ι την υλη απ6 την oπoiα εiναι φτιαγμ€ ν o. FΙ αiαθηoη επεκτεiνεταιoμoiωqκαι oτην κoινη λογι,oooν κη και ατην εικ6να. αφoρα τη ακεπτ6μενη ψυ1η, αυτη oυλλαμβανει μ6οα ατο αιoθητ6, τo νoητ6 πoυ βρioκεταιεκεiεγκλειομ6νο. Εiναι oι καΘαρ6qoυoiεg:γi αυτην,μoλoνδτι dυλη και υπερβατικη,ωoτ6oo ια10ει η θ{oηδεν υπdρ1ει"oκiψη δi1ωqεικoνεq". o Αναξαγ6ραqμdλιoταιo1υρiζεται6τι o ανθρωπoqεiναι τo ευφυ6oτερoτων ζΦων επειδη61ει1θρια.'oμωg εiναι πιo λoγικ6 να υπoΘ€ o oυμε 6τι d1ει1€ ρ ια επειδη εtναιτo ευφυθoτερoζιbo.Πατ1τα 1tρια εiναι εργαλεio και η φυoηπαντα,ααν θναqευφυηgανΘρωπoqμoιραζει τo καΘεεργαλεioο, αυτoνπoυ μπoρεiνα το χρησιμoπoιηoει. Αρμ6ζει περιοo6τερoνα διboει κανεiq θναν αυλ6 oε καπoιoνπoυ ξθρειηδηναπαiζει αυλ6παρα να διboει την ικανδτητατoυ παι(iματοqoε καπoιoν που € 1 ει αυλoυqγιατi ο, αυτo πoυ ηταν μεγαλυτερoκαι oημαντικ6τερoη φυαη πρoοθεoε αυτo πoυ ηταν μι' κρ6τερoκαι 6μ τo αντioτρoφo,να δΦοει δηλαδηατo μικρ6τερoεκε1νoπoυ ητανπιo πoλυτιμoκαι πιo μεγα. λo. Αγ λoιπ6ι αυτ6qεiναι o καλυτερoqτρ6πoqκαι η φυoη,αναμεoαοε αυταπoυ εiναι δυνατα,κανει παντα τo καλ0τερo,δεν εiναι o ανθρωπoqτo ευφυ6oτερo ζιi.lo επειδη61ει16ριααλλα θ1ει1dριαεπειδηεtναιτo ευφυ6s

oι μεyαλoι φιλ6αoφoι και η φιλoαoφiα τoυq ioτερo. Πατi o ευφυioτερog θα ε1ναι oε θdoη να 1ρη σιμoπoιησει τo μεγαλυτερo αριθμ6 ,ργαλ.ιω, με τou

.ρoπoκαιτo1εριδενεiναιiνα εργα-

:i^o.:ι: λεio αλλ τoυζ,να μη βγιiζoυν πoτθτην <πανoπλiα)τoυζ και να μην αλλαζoυνπoτε τo oπoιo oπλo τυ1αiνει να διαθdτoυν. o ιiνθρωπog αντiθετα61ειατη διιiθεοητoυ πoλλιi εtδηβoηθειαqκαι μπoρεiνα τα αλλιiξει oπoτεδηπoτε,επιπλioν μπoρεi να d1ει6πoιo oπλo θελi1oεικαι 6πoυ τo θεληoει.Πατi τo 1ερι μπoρε1να γiνει και νυ1ι αρπακτικoυκαι oπλη και κiρατoαλλα και δορυκαι ξiφoqκαι oπoιoδηπoτε αλλo oπλoη εργαλεio.Mπoρεi να yivειoλ,αυτα' γιατi μπoρεiνα τα πκiαει και να τα κρατηoει. Περi ζιbωνμoρ !ων,687a- 6976ιa

oι αρxαioι || ηθικη τoυ Aριοτoτ6λη εκφραζεται Kνριωζ στα Hθκd Νικoμαxεια. Aπoφαoιoτικ6 σημειo' αν και αναμεν6μενo, εiναι η κριτικη τηc uΙδdαcτoυ Αγαθου>, πoυ o lΙλατωναζ αλλα και αλλοι φιλ6ooφoι τoπoθετoυoαν ατη βαοη του αυoτηματδqτoυq, oμωg αυτ6 τo υπoΘετικ6 υπερβατικ6 ιδανικ6 ειναι κεν6 νoηματoζ, (Πατι αν ακδμη υπηρχε iνα αγαθ6 πoυ να λθγεται απ6 κoινoυ για 6λα τα αγαΘα η θνα 1ωριoτ6 αυΘυπαρκτo αγαΘδ, ιiναι φανερδoτι δεν θα μπoρoυοεoυτε να γiνει πραξη o$τε να αποκτηθε[ απ6 τoν ανΘρωπo, (ro96b'7).o Αριoτoτθληc, 6μωg, δεν αρdoκεται αε τθτoιεqαφαιρ6oειg.Γι, αυτ6 αναγκαζεται να διαoαφηνiοει τι ακριβιbg εννoεi με τoν 6ρo nηΘικη>. }Ι ηθικη τελειoπoιεiτoν εαυτo μαq,oδηγεioτην πληρ6τητα τηq υπαρξηg,oτην ευδαιμoνiα. ll λoγικη πρo. αρ1ει. Koρυφαlα δραοτηρι6τητα τoυ ανΘρ6που ειναι η οκ6ψη πoυ τoν εξoμoιωνει με τo Θειo.Kαλεiται dτοι να μεταo1ειοτην ταξη τoυ oυμπαντog.Kανεiq δεν λ€ ε ι 6μ oε καπoια υλικα oφ6λη βεβαiωq (πλoυτoq, υγεiα, εξoυoiα κ.τ.λ.),To αληΘιν6 Aγαθδ 6μωξ δεν εξαρταται απ6 αυτα. Πρ6πει ωατ6oo να τα Θεωρησoυμεαπαραι. τητα, πραγμα πoυ περιoρiζει τo βαρoζ, την επιδραση τoυ υπερφυοικoυκαι μ6νo. tΙ ηθικη τoυ Aριατoτθλη σχετιζεται αμεoα με την πρακτικη ζωη: η αρετη oρiζεται ωq τo μ6σo αναμεσα oε δυo ακρα: την υπερβoλη και την 6λλειψη. FΙ αρ1η τηζ μεσ6τηταζ δεν oημαiνει oυτε μετριοπαΘεια ουτε 17λριa.coτL\ηc' Hθικα Nικoμd1εια' μτφ., ειoαγωγti, oxoλια Δημη τρηg Λυπoυρληq, εκδ. Zητρoq, Θεooαλoνiκη 2o06, τ.1, σ. ι5r.

'uo'π., σσ.79 8\'

66

67

oι μεyαλoιφιλ6αoφoικαι η φιλoooφiατoυq μετρι6τητα.}Ι αρετη δεν βρiοκεται oτo μεooδιαoτημα επειδη λαμβaνει υπ6ψη τ6σo τα υπoκειμενα δσo και τιζ καταστασει(. Ωoτoαo' η ιooρρoπiα επιτυγxdνεται παντα. To θαρρoq εiναι αρετη και βρiακεται αναμεoα ατην απoκoτια και τη δειλ1α. Θα πρ6πει παντωq να πρooΘ6ooυμε πωc βρioκεται εγγυτερα oτην πριilτη παρα oτη δευτερη. FΙ ηΘικη τoυ Aριοτoτθλη αιτιoλoγεi αλλd και επιβεβαιιilνει την κεντρικη Θ.ση τηζ φιλoαoφiαq τoυ: την θνωoη τηq ιδ6αc με αυτ6 πoυ την ενoαρκιbνει,να λαμβανoυμε δηλαδη υπ6ψη μαc τoαο τo ιδεατ6 6oo και το υλικδ. ,Eτoι

εξηγεiται γιατi o Σταγειρiτηξ αναπτυσσει μια πρωτ6τυπη Θθοηγια την ηδoνη. Πα 6ooυq την λοιδωρoιiν' 6πωq o Σπευoιππoq,oφεiλει να εξoριατεi απ6 την

ηθικη (ωli, για 6ooυq την επαινoυγ αυτη ταυτiζεται με το ΑγαΘ6 (6πωq διαβεβαιωνει η ηδονη τηq ooφ(αq).o Aριoτoτ6ληc ωατooo απορρlπτει τ6oo τoυq αρνητ€ q 6oo και τoυζ απoλoγητεζ τηξ. Δινει μια Θθαηoτην ηδoνη μdoα oτη ζωη, τη θεωρε1oυμπληρωμα τηq δραoηc απ6 τη oτιγμη πoυ αυτη γlνεται εν6ργεια. Γiνεται μια Θριαμβευτικη κoρωνiδα, 6πωc .η oμoρφια γi αυτoι)q βρ(oκoνταιoτo ανθos τηq ηλικiαq τoυq,. Στo1αoμδg,μεo6τητα,ευτυ$α, ηδoνη: η αριoτoτελικη ηθικη, επικεντριi.lνεταιoτo oυνoλ6 τηc, oτην ιδ€ α

τηζ ταξηξ πoυ ενυπαρ1ει oτoν κ6oμo, εiτε μπoρoυμε να την αγγlξoυμε oτιg υψηλ6τερεqoφαiρεg τηs εiτε τη oεβ6μαoτε ενιb βριoκ6μαoτε αε κατιbτερεgoφαiρεq,δι. ατηριbνταgτo μ6τρoκαι 1ωρ[gνα αποoτερo0μαoτετην ηδoνη που oυνoδευειτη δραoη.

()ι αργαioι πoλλα και τα δυo λiγα' Παραδειγμα:Aν τα δ€ κ α ε1ναι εiναι τo πρoc τo πραγμα λ6με πωg μθoonο..o1εoη υπερθ1εταικατα τoν iδιo εq,.,oφo, o,.6 ,,,.,ρ€ 1 ει και εiναι τo μdooνoπωc τo oo.eμoμ."αε,". ιυτo β6βαια

To μ6ooνoμωζτo σε σχεση iλu.-,. n αριΘμητικη. iνα tτoι.γιατiαν για noo. ,,α. ο.u oo.o oρiοoυμε δtκα .μερiδεq"και λlγo oloμo .πo' noιι .o να φαει πωqo πρoπoνητηcθα oρiτα να φαει δ$o,δεν Θαπει πoooτηταμπoρεiνα ol. εξ..μ,ριο,.,, γ,ατ1καιαυτηη

λ\η: λiγηγια ,ωo.nαiη γ.'*.6ν πoυθατηνφαειη To

αρ16ριooτη γυμναοη. t," ιηιι,"", *lιη γιατoν την π6λη. Συμπδραoμα: iδιo ιo1υει και oτo τρθξιμoξ υπερβoληη την θλλεψη o εδηψναc απoφειiγειτην εiναι η τελικη τoυ *o. ψαp.. ,o ρρ,. τo μ6οον.αυτ6 τo οε σχεσηπρoξ τo nρo.ιμ|oη - φ,o.*α 6μτo μ6ooν πρo<εμαc. πoαγμα,αλλιi τo oε o16οη oωoτα τo iργo τηc Aν, λoιπoι η καθε τt1νη επιτελεi oτραμμ6νoτo βλ6μμα uε αυτ6ν τoν τρ6πo' i1oνταq

αυτ6δλα πρo< ln. ,o.. . u..- καικατευΘ0νoνταζ oλα τα .o .,γo.η.

(,ξ ou *αι o λ6γoq πoυ oυνoδευει

δενd1oυμενα πρooΘi,...]*nu.," .o,", 'ωq τiπoτε ;;;;.,

η

τoυq αφαιρ6οoυμε, δεδoμ6νoυ

δτι

",.; ενιbη τooωoτ6, n ,,I,,μ^η "". n ,λλεψηφθεiρoυν εργαζo. - καιoι καλoiτε11νiτεq i*o.i.o .o ε,oωζει πρog οτραμμ6νo ".

τoυq nτo.,oπ,c λεμε,με τo βλθμμα ακριβfκαι o,.u) *o.o, n o*.η εtναι,6πωq η φυοη, τ6τε αρετd61ει' ..,,n *. *,;.,, απ6καθετθ1νη, η λεω,ωζ στ6χoτηζ τo μ.σoν.

's o.n' aσ.265.2'67.

-_ oι μεyαλoιφιλ6αoφoικαι η φιλoαoφiατoυc

oι αρxαioι

.,διαφdρθηκε επiαηsγια τηνπoλιτι ,o.oι,o:o..^n. κη, δηλαδηγια τηνoργdνωαη και διακυβ6ρνηαη τηs π6ληg: oτoντoμcααυτδ6ρ1εται oεευθεiααντιπαριiθε-

tμιιq πιθανoυq τ$πoυq πoλιτευματων:o πριbτoq εiναι ε1ναιη η 1ιlναρxiα (oπoυ 6ναζ μ6νο αρ1ει), δευτερoq αριατοκρατlα (6ταν αρ1oυνπολλoi) και τρlτoqη δημo-

oη με τoυqΣoφιoτiζ,

για τoυζ oπoioυsη Πoλιτεiα4ταν τo απoτiλεαμα μιαq oυμβαoηs, θioη πoυ .o,q φ6ρ,.. κoντα στoυξ Kυνικoυg, oι οπο[οι o,.oo,.o",λo,,.o. <πoλlτεgτου κooμoυ>και αρνoυνται τoυq θεoμoυgεiτε εΙναι πανελληνιoι εiτε τoπικοi. Πα τoν Αριoτoτ€ λ η, η Πoλιτεiα i1ει dνα ακoπ6: την ευτυ1iατoυ oυν6λoυ,την ευζωiα, .η, .n.*ρo.ηoη .ηc

δικαιoowηq. Τb,HθικαΝικoμαxεια Θ.,ρo,, .η, ηb.*η

μερoξ.τηζκαθημερινηgζωηq ( l l69b-r rzob). H πoλη απoτελεiται απ6 oικoγ6νειεq πoυ αυνιατo0ν τη βαοη για vα υπciρξειαυτη η π6λη, αλλιi κoι ειooφoλιζoυn τo ρ6λo πoυ αυτη ε1ει αναλαβει. FΙ π6λη ,n6*...o. o.η, αρχη τηζ μεo6τηταq, τ6oo 6ooν αφoρα την dκτααη τηg επικρατειαg τηξ, 6σo και το μ€ γ εΘog τoυ πληΘυoμο0 τηq.Αν ο πληΘυoμ6g μεγαλιΙ;oειπολυ, η π6λη δεν μπoρεiπλ6oννα κυβερνηθεΙ.To ιδιo Θα oυμβεi και αν επεκταΘεi πoλιi. Πρ6πει να εiναι μεoα oε ανθριi,lπινα μ6τρα. oικoνotιiα παiζει iνα oημαντικ6 ρoλo. o Aριατo',]{ τεΛηqπεριoρiζειτα oρια τηc δραoτηριoτηταq τηg,επειοη δεν αν6χεταιτον υπερπλουτιoμo η τo μoνoπωλιακ6 εμπ6ριo των αγαΘιiv Θεωρεi πωg iται δiνεται ιbθηαη στη γεννηση τηζ τε1νικηs και αναπτυξηqτoυ πλo$τoυ και κυρiωq ατoν ιδιαiτερα διαδεδoμivo € ν τoκo δανειoμ6. FΙ αναζητηoη τoυ κ6ρδoυg παραμoρφΦνειτηv πα. ραγωγη και Kατ'επiκτααη oλ6κληρη την κoινωνια. Πιijq θα διοικηΘεi π6λη;o Αριoτοτ€ λ ηg η παρoυοιιiζει

κρατiα (6πoυ 6λοι μετθ1oυνoτη διo1κηση).,oμωζκαι οι τ1lειqτυπoι πoλιτευματωνεiναι δυνατ6ννα διαφΘαρoυν ιυκολα και να εκπiοουν αντιoτot1ωqοε: τυραννiα, oλιγαρ1iα (δεoπoτιαμ6g των πλoυoiων) και o1λoκρατiα. {) Αριoτoτ6ληs φoβαται τη βααιλεiα γιατi, 6ταν αρ1ει tναg μ6νo9τoυ, υπαρ1ειπαντα o κ1νδυνoξνα καταχραατεi την εξoυο[απoυ κατθ1ει.Γi αυτ6ν τo λ6γo υπενθυ. τηc μ{ζει,6πωq ηταν αναμεν6μενo αλλωoτε, την αρ1η μεo6τηταG:πρoτιμα 6ναν μικτ6 τυπo πoλιτε0ματοg,μια

οργανωoη τηs πoλιτεiαc πoυ oτηρiζεται στη μεσαια τdξη η oπoiα φροντιζει τα κoινα αγαΘα, εiναι η πoλυπληθ6oτερη και βρloκεται αναμεoα oτουg πλoυoιoυq και τoυq φτω1ουq.To πoλiτευμα αυτ6 απoτελεi 6να μεiγμα αριατoκρατlαg και δημoκρατfαq,Bριoκoμαoτε παντα oτουq αντiπoδεqτoυ πλατωνιoμoυ. Στωικoi oι Στωικot oνoμαoτηκαν θτoι επειδη ο ιδρυτηc τηc o1oληc τoυc, Zηνων o Kιτιει)q,,, δiδαoκε πραγματι κατω απ6 μια ατoα (oτωικ6q:πoυ ανηκει η αναφ€ ρ εται oε oτoα). Oι Στωικot συνεχισαν και ενετειναν την

κριτικητoυ Αριοτoτθληoτηνπλατωνικηθεωρtα.o

Σταγειρ(τηgφιλ6αoφoq εt1εεπεξεργαoτεi την πρoβληματικη o1εoη τηζ Ιδ6αζ -τoυ νοητoυ_ με τo αιoθητ6, ι, Kιτιoν,

η σημερινη Λαρνακα τηζ K$πρoυ. (σ.τ.μ.)

oι μεyαλoι φιλ6ooφoι και η φιλoooφiα τoυq πρoηλθε

Oι αρxαioι

η Θεωρiα τoυ, o υλoμoρφισμ6ζ. ( )l

::t,: :::, Ζτωικoι, με τη oειρα τoυq,

f,xrκρατη{μιλα),o.Mδνo τo ρημα εξηγε1τo γεγον6g. ,lil υπoκεiμενo πρoηγεiται, αφo0 εξαιτiαq τoυ γiνεται 11πρdξη.,Eτoι,η φραoη <τoδiντρo εiναι πραoινo>εi.

yiνoνται περιoα6τ.,o

,.q., τo ε Θεωρoiν 6τι τιl μ6νo που υπιiρ1ει ..,o. o ,u..,uo.o*6. ..τετo oπαoτικoi, απεμπoλoυν

πoυπρoκ0πτει απ6εδιi,.o.']l:^Ι:."u*

ατομιl

ναι καλυτερα να διατυπωθεi ωq nτo δ€ ν τρo καΘioταται πριioινoυ.}l πρ6ταoη απαλλαooεται απ6 τo oυνδετικ6 ρι|μαπoυ εκφυλiζει την πραξη (αυτo πoυ € π εται εlναι

oμo απ6 τoμικρ6κ,,u". u,;,jff:;::;:iil::J: ooυν την ιεραρxηαη,οι

Στωικoi απλιilq o,oφ6ρo,.o, o. σχεσειξ.πρoκειμ.νων και συμπερασματωv

μια οντ6τητα!). }{ oυνθετη πρ6τααη βαoiζεται οτη oυνδεαη δio απλιbv..Eτoι,oι Στωικoi διακρiνoυν τθαoερα εiδη oυν()εoηC: την υπ6θεoη (αν εiναι μ6ρα,d1ειφωq)'την αι

αυτηsτηc o1oληgεπεξεργαζoνται τρiα ...UιφιΛ:σoφ^oι Υτt.lοτικα πεδiα: λoγικη, φυoικη δo "o, "ooμoηΘ.*η. ζεκιvησoυμε παρουoιαζονταg τo πριi-,τoαπ6 αυτα. Πα @ηγηoo,, *o.,α αιτιολoγηooυντη αειρα πρoτεραι6. τηταξ αυτιbν των πεδiων κατc

τκlλ6γηoη (εiναι μ6ρα επειδη 61ει φωq),τη oυμπλοκη (εiναιμ6ρακαι Δ1ειφωq),τη αυγκριoη(εiναι περιoo6.

}ΙφιλoooφΙα εiνα;;"..#:,,.: ;iff:fi::; . .εiΧos, ηπερiφραξη,

il.lj^.]].."o.

τερo μiρα απ,o,τι ν01τα).Mε αυτ6 τo oκεπτικ6,oι φιλ6ooφoι τηs ατωικηq α1oληs τελικα δ61oνται και τιq

.ι,o.. ηφ,o.*η

ταυτoλoγικiq πρoταoειg. Πα να 1ρηoιμoπoιηooυμε τo \.πρoηγo0μενo παραδειγμα,η πιο επιτυ1ηciκφραοη τηc

τα αυμφωνα ::Τ::": μεταφoρα, 1-."μoηΘικη.φρouτα.,FΙ, με η φιλoooφiα μoιαζει μεαυγo.Fl i::.:.:^l

ταυτoλoγiαq θα ηταν nαν εiναι μ6ρα, εiναι μ6ρα>(si lucet, Ιucet).Mdσα στo iδιo πνευμα, oι Στωικoi αo1o-

τo κ€λ υφoq,η φυ.αικη τo ααπριiδικαι ::]:::."i. o κρ6κο9.,Ετoι, η λoγικη η ειodγει μαc ατη :::::J:::η

λoυνται με 6λoυq τoυg τυπoυg oυλλογιoμιiv Θα ανα-

uετηoειρατηsoτηvκoαμoηθικη. Θα 1]Ι1, ":."*η σεpαστoυμε αυτην

φ6ρoυμεδυο που παρoυoιαζoυν ιδιαiτερo ενδιαφθρoν:

τη oειριi πoυ μαg επιβαλλει η ατωικη φιλoooφiα, παρ6λo πoυ η λoγικη τηξ μαζ υπoχρε6-

,1',,: αεαυντoμεg μ6no,.oρo.ηρio.... :j|.:|.o.:oμε o"o..o

".,,τα βηματατηsδιαλ.*..*ηc.ι*. o,.; -^."]o πoυ μαgoδηγεiατoναπλ6 oυλλι

(ειτεειναιμ6ραεiτεεiναινυxτα"και (εiναιμdρα'αρα

\

,o oι πρoτιioειq τoυ τιπoυ: o X (η iναq ανθρωπoq) μιλd, βαδiζει, γριiφει κ.τ.λ., λdγoνται oτo oτωικ6 ιδiωμα <κατηγoρικεc>η <εν .',αμεoεξ, και απoτελo0ν ενα απ6 τα τρiα ειδη των nαπλιlν" πρoτιioεωι Tα ιiλλα δι]o εiναι: oι noριoμiνεζ, (αυτoq μιλd' βαδiζει, γραφει κ.τ.λ.,υπoκεiμενo η δεικτικη αντωνυμια) (αι oι nα6ριστεζ, (xαπoιoq μιλd, βαδiζει, γραφει κ.τ,λ,, υπoκε{μενo α6ριστη αντω-

και oισχεσειζ εyκi]:;..#::i.H}; :::::}:}].

,ιUυo rrΛατωναζκαι o Αριoτoτεληcεi1ανoυμπεριλιiβει oτιc.€ ρ ευνig'τoυg, εδιb παραμερΙζoν.o..ιη. .-. :-Ι. κoυq καταληγoυμε oτα <λεκτιi>

εκφριiζoυν oρ..,.;, μια .i.;;;,;;:J:-:il::J.:

νυμiα). LΙ διακριoη, γραφει o A,A. Long oτo βιβλio τoυ H ελληνloτικη φιλoooφiα(μτφ.Στ. Δημoπoυλoq και Θ. Δραγωνα-Moνaχoυ, MΙΕΤ' Aθηνα ι99o, o. zz7) i1ει oημooio περroοoτερoμεταφυoικη και γνωσιoλoγικη ταριi λoγικ{' (o.τ'μ.)

oι μεyαλoι φιλ6ooφoι και η φιλoooφiα τoυq

δεν'εiναιvυxτα,(πρoκειται για € ν α παι1νiδιμηταυτ6 τηταζ:αν

η μια πρ6τααη εiναι oωoτη αλλη απoκλεiεη ται ωg λανθαoμiνη). εμφαv4cη Pη{η τoν αριoτoτελιαμο: με oι Στωr '-^Εiναι παριi με τη o0νδεαη τωv πρoτιioε::. :Ι :"χ.,^:*.αι ιυν. Π Λoγικη εχει χαoει τo oντoλoγικ6 υπoβαθρ6τηq. Σ$μφωναμε τoυg ατωικο0g, απο τo αληθ6gαυνεπαγεταιcληθ69,για παραδειγμα,απ6 τo oτι <εiναιμ€ ρ α> πρoκ0πτει6τι <υπαρχει φωζ).απ6 τo ψευδigoυνεπαyεται ψευδ6g,uαν εiναι ψευδigoτι εivαι ημdρα>τ6τε "εiναι,επiσηζψευδigoτι υπ oυr γη

υπαρ1ευ,. qπ; 6μωq *;,;. ;-illHffi:iJ ψευδiq,oπωq

yια παρ
πoυ αφορoυν τη λoγικη. Τηc,*","u,i.* l#ν

αυτo,q μ6νoo διαι.".."οq,ι,o. }o.;;:}:*.]i: ]j πραγματα, λ6vε,γiνoνται κατανο

Oι αρ1γαioι ,Ill

l,βδομoβιβλio τoυ 6ργoυτoυ Διoγ€ ν η Λα6ρτιoυ Φlλιιιι\φωνΒioq και δoyματων συναyωyη, εLναι αφιερω-

μ1νιlατoυqΣτωικουq. I l φυoικη των Στωικιi,lν_η μελ6τη τηζ φυσηζ- αναγtωνει αυτ6 τo γνωoτικ6 πεδio. Mελετιi.tνταζτηι καrανooυμεβαθυτερα το συστημα τουq,πληoιαζoυμε τo κ.ντρoαυτηζ τηξ φιλooοφtαg. M6νo τα oιilματαυπαρχoυν'Δεν πρ6κειται για 6να επι 1εlρημαυπdρ μιαg υλιoτικηg Θεωρiαq,γιατt, κατα τoυq Στωικoυq,μiαα ατην υλη κατoικεi μια ενεργητικη αρ1η, τιl πνεiμα' η δημιoυργικη φωτια που τηq δiνει ζωη. Aναγνωρ1ζoυν βεβαiωq την υπαρξη "αoωματων", ι5πωgo 1ρ6νoq,το κεν6, o 1ιbρoq,αλλα αυτα δεν πρoοθdτoυν τiπoτε στιζ παραστασειζ μαc ο0τε παραγουν κανενα απoτ6λεσμα.oταν o 1ειρoυργ6gκ6βει τo oιbμα τoυ ασθενoυζ του με τo νυoτdρι,η τoμη πoυ πραγματoποιεiδεν αλλoιιi.lνειo0τε τo νυστ€ ρ ι oυτε αυτ6 τo οποio o11ζεται.Δεν αναγνωρiζεται καμια νθα πoι6τητα ατoν αοΘενη'τoνυoτ6ρικδβει,το κατηγ6ρημαδινει μoνo τη δυνατ6τητα μιαq πρ6ταoηq. Πα να τo πoδμε απλα, τα

ασ6ματα δεν μπoρo$ν να διεκδικησoυν υπαρξη. Mθoα κiθε τι πoυ,,',,lJi.ll..].}}:;; o,αυτα βλ6πoυμετo oν τoυ μη 6ντog. :::l:]..,].^.. γιατi η λoγικηεξηy.iτη o,oτη

:::::.::.::,,,,.-η. xρηoητων λiξεωι 6μ,q δ., λεει πιilζ ενωνoνταιoι ν6μoι μεoα oτα γεyoν6τα.Υπαρ1oυνδυo ικανoτητεq

αυτη πoυεξεταζει 1,"*:1.*"απoτηvαρετ{; ]-": τη

φυoη καθε πριiγματoζ και αυτη πoυ τηq δiνει iνα oνoμα. Ιδoιi, λoιπ6ν, oι θεωρiεg τoυg για τη λoγικη. ΔΙorΕΝΙlΣ ΛArΡTΙoz, Φ ιλoooφων Β ioq και δoyματων oυναyωyη,Βιβλio 7o, ει-83

--

Bριoκ6μαoτε, λoιπ6ι στoυζ αντιπoδεgτoυ πλατωνι-

σμoυ και τoυ αριστoτελισμoι}.Εκε(νοι εiμν απoμoνιboει τo νoητ6 δiνονταq τoυ μεγαλυτερη βαρυτητα και πραγματικ6τητα απ6 τo αισΘητ6.Eδιi oι υλικ6qπραγματικ6τητεζ στηρiζoνται oτιq oυοiεg. M6νo αυτ6g με. τρoυν τελικα. To aυλo εiναι 6κπτωτo απ6 τo συστημα τoυξ. Tα oιbματα μπορoυν να αναμειγνυoνται τo dνα με

oι μεyαλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoαoφiατoυq τo d'λo (αλληλoδιεiαδυoη);

Oι αρxαioι

τo θυμiαμα ατoν

αiρα' (μια oταγ6να του κρoo., ο.o*J1i' ]i,Ι|i"1*::.ι. πιι'εται oε oλ6κληρo τoν

Λναμεααα, 6λεqτιq αιτtεgπoυ με κανoυν να Θαυμα.

oφαιρα και, κυρiωi,,, -.j,li;1:J.::1χ*:; ψ*η ωκ

τoν oργανιαμ6.M' αυτ6τoν τρ6πooι Στωικoiλ0νουν τo πρ6βληματηs μετo1ηg.Σ, αυτoυ. μ**ρεn..oJo. μια oυνδιεΙoδυαη. Υπ, αυτ6cτιg oυνθηo., o μ-.oμο. .l,,

j:i:tl:

u,'o1u: πρ6κειται iνα

για μoνιομ6 πoυ oα,εγκoλπωθεi τιζ ιδιοτητεζ.ou ,λoζ,.oμoι y.o.ι .u υπ6ατρωμαεiναι πιiντoτε αδια1Φριατοαπ6 αυτ6πoυ τo οργανιbνει (μιαζωντανηδιατατικη αρxη). U κoομoqεiναιαφαιρικ6ζ. Στoαυvoλ6τoυ γεννιiται

πoυ, μετηoυμπυκu,oη, λημ.o,ρ. !*η,,,.ια ']]"'1.i γει τη γη, ενιil με την αραiωαη παραγει .oι,

ojρo *o, αι:ερα: μια _γραμμικη παντωq- μετoυαiωαη των ::: oτoι1εiωv. Eπειδη, oμωg,o κ6c

ζω τoν Θεiκ6δημιoυργ6,εμμθνωo, αυτην εδΦ:τ6oα {ργα δημιoυργεi,κι 6μωqκαν6να δεν εiναι 6μoιo με τo ιiλλo. Πραγματαπoυ απ6 μακριαφαiνoνται6μoια, 6ταν τα πληoιαoειq,εiναι διαφορετικα μεταξυτoυq. ,Eκανε τ6οα πoλλα εiδη φυλλωι κι 6μω9δεν βρiακεται oυτε € ν α πoυ να μην θ1ειτo oημαδι μιαq ιδιαιτερ6τηταc.tφτιαξετ6oα ζιilα,κι 6μωgκανενoqη μoρφη δεν εiναι iδια με καπoιoυαλλoυ. Eπ€ β αλλε 6να ν6μo α0μφωναμε τoν oπoio 6λα τα διακριταπραγματαεiναι διαφoρετικακαι αν6μoια, Σετιεκιz, Επ ιoτoλιi ι ι 321

Ο ανΘρωπoqκατ€ 1 ει μια ιδιαζoυoα θ6oη αναμεoα oτoυq ζωντανoυqoργανιoμo$g,τo oιbμα τoυ εiναι τo πρoi6ν

::ii1.}].;:,;;;;:;"1,",.:i::χ;::::;:;":,;; ρoυμε ημ^αδιαγηρανoηg: απooαΘ,,oη η .,, o,.,ωu

τoυ:,η απ6αυρoη .ηc οaiooooc ],"Υ,:]-1.Φγ"η

,',*,]Ι1l;l}l",xll}:: J:: iff,JffiT::l

πλατωνιαμ6,που Θεωρoυαε αιιbvιo τo

o0μπαν.oι Στωι-

τηqαιωνιαq "";:T::.:|lΨ, τηΘεωρiα επιoτρoφηc.

ιεΛικα,πρoκειται για iνα φιλοooφικδαυoτημαπου, , με την κoσμoφυσικ4 τoυ, αυνενιilν.. .o ,λ.*j.*o. .o

::..,μ.:*u

που-δiνει ζωη.FΙ φωτιαε1ειαυτ6ντoν

τo πλ€ o ν διαπερατ6 oτoιμio και την iδια Ψ.,,.:o. στιγμη ειναι τo στoψio πoυ διαπερνιi ευκoλ6τερα 6λα τα ιiλλα, αυτ6 πoυ διαβεβαιιδνει την ενoτητα και την oργανωoη.

μιαg oπoυδαiαq μεiξηq:τηq αλληλoδιεioδυαηc. Aξiζει εδιb να αναφiρουμε τoυq τυπoυq των oυνδυ.

ααμιbν πoυ αναγνωρ[ζoυν oι Στωικoi. A) Aρμκα, oτo 1αμηλ6τερo επiπεδo, παρατηρoυμε μια απλη oυγκ6ντρωση, μια εναπ6θεοη, πoυ θυμiζει τoυq oωρoυq απ6 κ6κκoυqoιταριoυ.B) Σrη oυνθ1εια,υπαρ1ειη μεiξη:κα,. o oυγγραφiαq παραΘετει πριiτα τo λατινικ6 πρωτ6τυπo τηζ ι ι3ηq επιστoλη τoυ Σεν.κα ι( [... , ..] inter cetera,propter quae miτabiΙedivini artifices ingenium est, hoc quoque existimo, quod in tanta coΡia rerum numqιram in idem incidiι etiam quae similiam videntuξ cum contuleris, divelsa sunt. Toc fecit genera foΙiorum: nullum non sua proplietate signatι]m;tot animalia: nullius imago tota cum aΙteroconvent,utique aΙiquid interest-Εxegit a se, ut quae aιΙia errant, et dissimiΙia essentet impaΙia)) και iπειτα τη γαλλικi1 μεταφρασηαπ6 τoν rΙenriNobΙot (τ6μ0ζ 5, ιes ΒeLιesLettres,Ι99l, oα z3-z4) την oπoiα oυμβoυλευτηκαμε.(ατ.μ-)

oι μεyαλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq Θθνααπ6 τα αυoτατικα βρloκεται μioα oτo αλλo, ενιi, συνεχιζει να διατηρεiτιq πoιoτητ6qτoυ. Kαποια ατιγμl1 ωoτ6oo θα δια1ωριστoυνκαι θα επιστρθψουνατην αρ χικη τoυζ κατασταση, Γ) Mπορεt επισηζ δυo σωματα, πoυ ειναι τηζ ιδiαg φυoεωg,να φταooυν oτη oυντηξη, oπωq τo κραoi μθoα οτo νερ6. Δ) T€ λ oq, 61oυμε την περ1πτωαηκατα την oποiα δυο oυoiεg ενιilνονται και χανoυν την αυτοτ6λεια τoυg, εξαφαviζονται δημιoυρ γΦνταqκατι ν6o;αγγiζoυμε δηλαδη την κoρυφωoητηq εvοπoiηoηc. To αιi.lμαμαg επωφελεiται απδ την τελευταiα αυτn διαδικασια: η ψυχη παυει να εlναι αυλη, εiναι πλ6oν μια oωματικr]ζωτικη δυναμη. Kαταλαβαiνoυμε πωq,εξαιτiαg τηg λεπτ6τηταqτηq,μπoρεi vα απλιlνεται μd1ριτα oρια τηg oφαiραq τoυ oργανικου. Eδραζεται oτην καρδια, απ6 6πoυ ξεκινo0ν τα αγγεiα και τα νε$ρα. Eλ€ γ 1ει

6ται 6λη τη λειτoυργiα τoυ oιbματoq.H ψυp _παριiγoνταζ τoνωτικηζ ενoτηταζ_ παιρνει dλλoυq δρ6μoυq. Oι Στωικoi αναφiρoυν επτα. Aνdμεoα τoυζ, o εκτoζ αφoρα τoν παραγoντα τηζ αναπαραγωγηζ, o εβδoμoζ αφoρα τη φωνη πoυ oυνδθει τo κθντρo με τα 6ργανα παραγωγηζτηζ φωνηq.Bεβαiωq,oφεiλoυμενα αναφiρoυμε πωξ τo μiρoq τoυ oιbματog 6που τοπoΘετεiται η ψυ1η διαφ6ρειαπ6 oxoλη αε α1oλη τoυ oτωικιoμoυ
νει, o 0πνog τη διακ6πτει, τoυλα1ιατoν μερικιi,tg.Tελειιbνει με 6να εiδoq εξα6ρωoηc κατd,την εκπνoη. Oι

λθξειq πoυ 1ρηoιμoπoιo$με για να τo περιγραψoυμε εiναι xαρακτηριατικiq: αφηνoυμε,λ6με, την τελευταiα

oι αρxαioι αυτη η ζωτικη πνoη παραμθνεισυμμαζ πνοη.Παντωζ, πλανaται σαν κατωτερo αστρo φιrlναμε τoν Xρ$oιππo: *oι τρ6φεταιαπ6 τιζ ιδιεqτιq αναΘυμιαγuρ, onο.η γη ωζ την τελικη σιιζ τηζ. Υφισταται με αυτ6 τoν τρ6πο οπoiα 6γινε ηδη λ6γoq. μιτoυσιωση για την ιo1υρη |,)διbδιαφαiνoνται δυο ζητηματα: αρ1ικα, η }Ι δημιoυργιoναλoγια αγαμεσα oτο oυμπαν και εμαg. Ωστδσο, απo κi1φωτι&oυνδ6ει τo συνoλo του κ6σμoυ' (φυoικα τι,ιστιγμη πoυ o κ6oμoq γεννιθται, Θα 1αΘεi τηq αιιbνιαc πριν να επιστρθψει,συμφωνα με το δ6γμα tπιστρoφηζ).To ιδιo ιo1υει και για τoν ανθρωπo, μθoα πνευμα.To οτιlν oπoio δρα μια ενoπoιητικη αρχη, τo δευτερo ζητημα θ1ει ωq εξηq;αφoυ η υλικη ψυχη μποτoυ σωματoξ, αυτδ, με τη ρεi να ελθγ1ει τιζ κινησειζ τo ελθγσειρα τoυ, μπορεl να απoτιναοoει αυτo πoυ αυτα τα δυo, αυτη η διπλη διαδραoη, χει. Για να γινoυν τo θνα και τo aλλo να 61oυν κoινη φ$oη, πρ6πει "α. εν6 η ψυχη (η φωτι&i1τo πνεiμα) ταυτιζεται με μια εξατμιστη oυσια, δια1υτo }Ι ψυ1ηεiναι 6να εoωτερικ6πνε0μαουνε1ιbq τηζ ζωηζ οε ολo το σωμα 6σo η κανονικη αναπνoη εν παραμdνειoτη διαθεαητoυ oιbματoq.Aυτo πoυ γθτ6οα νει δε16μαoτεεiναι 6τι η ψυ1η κατανθμεταιoε o oργανιoμ6q.To μ6ρoqτηq μθρη6oα τμηματα θ1ει την τρα1ε1α,δημιoυργε1τη ψυχηξ πoυ σχετιζεται με την oπτικη (ιbνη'την οραση' φωνη,αυτ6 πoυ αφoρα ακoη, 6,τι ε1ει να κ&νει με την ακoυοτικη ζΦνη,την την 6σφρηση,αυτo πoυ σχεμε την oσφρητικηζdνη, τo δθρμα τiζεται με τη γλιilοoα, τη γε$oη' και δ,τι με

oι αρ1αloι

oι μεydιλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq πoυ καλliτπeι τo oιbμα, την αφrj, αυτ6 πoυ εδρευει σrα γεννητικd 6ργανα -περιλαμβdνει μια διαφoρετι κ{ λoγικf1-τηv αναπαραγωγικη.To μ6ρoqεκεiνo τηg ψυχηξ 6που συγκεvτρΦνoνται 6λα τα ιiλλα βρη, τo τoπoΘετoυμεoην καρδια και τo oνoμ 6ζoνψε ηyεμovlrιiv. Aν 6μωg oυμφωνo$με κατανoμti αυτη, με ην υπdρxει cνα πρ6βλημα oε ξτι αφoρd,τo ηγεμoνικ6 μερoζ τηζ t{,υχηζ,Kaπoιoι την τoπoΘετo$νστην περιo1η τoυ ατ{Θoυgκαι κd,πoιoι αro κεφdλι, Eτoι 61oυν α1ηματιατεi oμιiδεq πoυ καηγoρεiη μια ην ιiλλη για τιg διαφoρ€ g τoυgoε 6,τι αφoρdτo μdρogτoυκεφαλιoυ tj τoυ oτiΘoυq 6πoυ εδριiζεται η ψυ1η. Xντzιππoz, ΠερΙ ψυ7γ|1q', ι52x

H ηΘικi των ΣτωικΦν βPισκεται στo κdντρo τηq φιλoσoφικηζ τoυζ σκdψηc: oιiμφωνα τη Στoα, πρ6πει να με ακoλoυΘoυμε τιξ φυσικdζ τdoειg, αυμαg γιατi μ6οω τιbν ταυτιζ6μαoτε με τoυζ oικoυμενικoιig ν6μoυq. Πα να τo πoυμε oαφdoτερα, ζoιiμε oε oυμφωνtα τη Θεtα με δι)ναμη. Δεν 1ρειιiζεται να πρoαπαΘliooυμε να τρoπo. πoηooυμε την τdξη των πραγμdτωv Eδιb δεν πρ6πει να δoι1μεμια πριiξη παραtτηoηgαλλα περιoα6τερo μια χαρoυμενη συμμετo1η oε 6να or}νoλο. Aπ6 αυτd' oυνεπd,γεται μια αrd'η: o τoξ6τηq πoυ ρι1νει τo β6λoq πρdπει να πρoετoιμdζει καΘε τι πoυ Θα διευκoλιiνει την επιτυχια τηξ πρoσπdΘειdgτoυ (κιiθε

,, [l. απ6δooη τoυ απoσπaσμqτoζ αυτo$6γινε με β&oη τη γαλλικi μεrdφραη πoυ πρoτεlνει o oιrηραφdαζ επεδ!i η βιβλιoγραφικr! παραπoμη τoυ δεν 11τανκατατoπιαrικ], (ατ.μ.)

εξαρτdται απd αυτ6ν). To απoτ6λεoμα,dμωg, να πoικιλει εξαιτιαξ των συνΘηκ6ν πoυ ειναι

απ6 τoν τoξ6τη και o oπoιoζ δεν Θα ασχoμαζι τoυζ (η κατd πρ6oωπo αδιαφoρια με ην

oφειλoυμενα απελευθεπραγματικ6τητα). απ6 αυτ&,ενω για τoν Αριστoτελη η ευτυχια απ6 αρετεξτιζ oπolεc απoδεβμαoτε o1εδ6ν

αγαγκαιεξ.

tτoι, φτdνoυμε στo εξηξ συμπθρασμα:αν καπoτε

την υγεια μoυ και ην περιoυσια μoυ, δεν πρεπει να παραπoνεΘ6, αφo$ η κατdσταση αυτη εiναι κdτι πoυ πρo6ρ1εται απ6 μ6να, Δεν φτανoυμε,

σε uια τετoια κατaστασητoυ πνει}ματoξεπειδη μθσαστην αλλoτρiωoη, EδΦ εvτoπlζoυν

oι Στωικoιην oυσiατηsooφtαg.LΙ ηθικi αξtαεδρει}ει d αυτητην ελευΘεριακαι σε μια απ6συρσηευνoiκηγια oτo1αoμ6,6πωqεiναι η ενδooκ6ηη. oι αρετθqανατην απαλλαγη,,oπωξ γoνται oε μ[ακαι μ6νη:oε αυττi αυτ6ζ πoυ βoυτ6ει oτo νερ6. Ακ6μα κι αν βρ[oκεται κoντd oτην επιφdνεια,δεν ε[ναι δυνατ6να αναπν6ει καλtτερα απ6 αυτ6ν πoυ κoλυμπaει oτo βυΘ6.Δεν υπdρχoυν διαβαΘμioειqτoυ τυπoυ (εδd, παPαπανω,

εκει κdτι λιγ6τερoΣ. Πρ6κειταιdραγεγια μια ηθΦ θεΦρiαπoυ oτηρiζει τo <επιχειρηματoυ τεμπθηΣ, με την εννoια πωζ, απo τη στιγμη πoυ τo πεπρωμθνoμαζ, αυτo πoυ μαξ συμνα δεν βα[νει,ε[ναιπρακτικaσφραγισμθνo, μπoρoυμε κdνουμετiπoτεγια να τo εμπoδισoυμεκαι oφεlλoυμε Aυτ6 πoυ εlναι γραμμ6vo,o1ετικd να oυμβιβαoτoliμε; π6ντα με τo μθλλoν μαq,δεν oυνlαταται σε μεμoνω.

.IlΙ)Αι'{ΣOΥΑ }'JTΑΙ'Ko Ι{ΙE,

oι μεyαλoι

φιλoooφoι .ι/

τoυζ και η φι^oσoφια

Σ,Ιι)Ι Ι i ()Ι |Α PΙ Σ.ΙO,Ι. ι], '\l tΙΣ ι tttκιll.t,t.lιliI

|ΣΠΙΝO71Α

| ,,\OΙ.'| ]i()\ l [Ι Ι.\Ιι \ | Ι ι. l tl Ι,ι )| l K Αl \ l . | Χ 1 ; Ιi ι Ιl'\

l ΝtTΣΕ |Ιiι)]'jlI \ Ι ] l,.\.Σ 1lΛ,i'1| Χ ΑΙΝ.Ι-Ι]Ι.Ι(Ι]Ρ |

Αφi,vι