φρανσουα νταγκομιε-οι μεγαλοι φιλοσοφοι σελ

Oι μεy&λoι φιλ6coφoικαι η φιλoooφiατoυq oι εκει ξαναρρισκoυμε τη σκ6ψη, γιατι αυτ6 πoυ ()ι ωρoιiμε ωζ ιδι6τητεq τoυ πραγματoξ δεν αναγνωρiζι ι τoν εαυτ6 τoυ παριi μdαα ατην αιαΘητηριακηαντιλη!/lI και γι, αυτliν (το λευκ6 γιατα μaτια,τo κρυσταλλικo ιιι την αφη κ.τ.λ.).Eιναι δoυλειd τηg oυνεiδηoηqνα βαλιι τo (6να) σ, αυτo$q τoυg ετερoγενεiqκαΘoριαμotg και

να βεβαιιilαει τη oταθερ6τητα και τη διατr]ρηoηαυτο(l τoυ (επισηζ), Στo τελικd ατdδιo, η oυνειδηση εγειρεται ωg τη ν6ηoη και φτdνει oτoν ν6μο, τη μια απ6 τιg πριil τεg μoρφ6gτηq νoητικ6τηταζ. To δει}τερoπαριiδειγμα, ιδιαιτερα γνωoτ6, πρodρ1ε.

ται απδ την κριτικ| για την uωραiα φ1η>, πoυ εγεiρεται απ6 την επιoτρoφι] στoν εαυτ6 τηζ. Eιδαμε 6τι η ηθικη τoυ Kαντ, με την κεν6τητα τoυ καθαρoυ καΘτiκoντoq,την παραδειγματoπoιει δσo τo υπoκειμενo

στηριζεται στην iδια την πρoΘεoη και παραμελεi την απoτελεoματικ6ητα. o X6γκελ, oε 6,τι τoν αφoρα, ψ6γει αυτην την καΘαρηoυνε[δηαητoυ εαυτo$ πoυ 6ρ1εται oε αντiΘεoη με την αντικειμενικ6τητα η oπoiα τη στιγματιζει. Γνωρiζoυμε 6τι η ανατπυξη τoυ πνεtματoq ξεκινιi απ6 την εξωτερικ6τηταγια να τελεκboει δια και εντ6g τoυ υπoκειμ6νoυ, 6μωq δεν δια1ωρ[ζoυμεπoτt

τo θνα απ6 την dλλη. H αυνε[δηοη τoυ εαυτοli, πρo-

στατευμενη μθσαστηνεσωτερικ6ητιiτηc' μιαεσωτεπoυε1ειαρνηθε1να εγγραφεi, καταoτρ6φεται ρικδτητα βoα oτην ιδ6α τoυ εαυτoυ. Aυτ6 τo 6ργo (H Φα ινoμενoλoyΙα),pαqδε[1νεικdπoι-

oι α0y7ρoνoι δυνατf1την εν6τητατου υπoκειμ6νoυκαι τoυ αντιu6νoυκαι, για να τo πo$μεκαλι)τερα,τoν αμoιβαio

11oυνεtδηη ζει μθoα oτην αγιoνiα μ{πωζ στιγματισει πρdξη και τo μεγαλεio τηGεoωτερικ6τηταgτηs με την την αγν6τητατηc τo εtναι-εδιbκαι για να πρoφυλd,ξει καρδι&qτηc απoφε0γειτην επαφη με την απoτελεαδυoματικδτητακαι παραμθνειμΑoαoτην πεiαμονα ναμiα' αδυναμiα να παραιτηθεi απ6 τoν εκλπετττυνα ομtνo εαυτ6ωq τoν 6o1ατoβαΘμ6τηq αφαlρεηq,

παραδoΘε[oτην υπoκειμενικδτητα,να μεταμoρφιboει τηζ τη oκ6ψη oε εiναι και να εμπιoτευτεiτoν εαυτδ πoυ δηοτην απδλυτηδιαφoρd'.To κo1λoαντικε1μενo τηg τo γεμi(ει λoιπ6ν τΦρα με μιoυργε[για τoν εαυτ6 τη oυνε[δηαητoυ κενo$.}1εργαοiατηζ ειναινoσταλκ&νει αλλo απ6 τo να χανεται γικl1 6μπνευoη πoυ δεν oυσιακαι με τo να μετατρθπεταιοε αντικε1μενo1ωριζ πρoζ εκεiΘεναυτηqτηg απιbλειαq,επανακαμτπονταζ _ σ, τoν εαυτ6 τηζ, βρioκεται μoνo ωq 1αμ6νη μδσα αυτιi την διαφανη αγν6τητα των oτιγμΦν γινεται μια σβηωραiαψυ7η,6πωc,τηναπoκαλoυμε,τo φωζ τηζ σιγα νει λ1γoλ\o π&νω τηζ, και αυτt]1ανεται σιγα δπωqo dμoρφogατμ6qδιαλ$εταιoτoν αθρα. Φαινoμενoλoyiα τoυπνεi ματoq

εq απoφαοιατικ6qoτιγμ€ g , πoυ υπooτηρlζoνται απ6 τη λoγικη τηg ενoωματωμθνηsαρνητικ6τηταg,1dρη oτιg oπolεq τo πνευμα υπερβα[νειτιg διαιρθoειqτoυ και κα-

τηζ πoρειMε τoν X6γκελ, η δθα, oτην καρδια αυτηξ εξωτεριαζ, δεν oυvloταται πια oτην αντiθεoη με την (ωη δεν διαχωριζει πια κδτητα: η κlνηoη πoυ τηq δiνει τη oκθψη απ6 τη δραoτηρι6τητα τηc τoυ σκε7ττoμενoυ

r64

16t

oι μεyαλoι φιλoooφoι και η φιλoooφiα τoυq

oι odyxρoνoι

υποκειμdνoυπαρα απ6 την ιδια την πραγματικ6τητα. Mε αυτ6ντoντρ6πoαπoρριπτεταιη φιλoσοφιατoυΔι αφωτισμoυ, μετoν Θρiαμβoτηgν6ηαηζ,πoυ 6μωζγρη γoρα ειχεβυΘιστεiμ€ α α οε αλυτεqαντινoμιεζ,πραγμα τικη δεσμωτιξτων αντιΘθoεωvFΙ καντιανηηΘικηoκι αγραφεiμε αριoτοτρ6ποτο ζητημα.Συμφωναμε αυ τηι τo <πρ6πεινα-εiναυ, απo1ωρtζεται απ6 τo <εiναυ,,

,oμωqτο πρ6βλημα γκελιανηαντιληΨητηζ ιστoριαξ, με αυτηντη Θ6oηπροκυπτειαπ6 τo γεγoν6ξδτι ειναι δtοκoλoνα φ6ρoυμεσε συμφωνιατα δυoακρα.o Xθ. γκελ .πρεπε να πρoταξειτo καΘoλικ6(τo κoινωνικ6). .oμωg,αν Ιστoρια η βαδiζει θναν πρoδιαγεγραμμενo δρ6μo,αν πρo1ωρααπ6 μ6νητηg,μηπωζαυτηη κινη. oη αποτρ6πειτην ατoμικηουμμετo1η; FΙ xεγκελιανηφιλoσoφιαατο oυνoλo τoυ μετασυστηματ6ζτηζ εν6νει μεταξδτoυgτo πραγματικ6και τη (η τo πεπρωμ6νο τoυKoσμoυκαι τηνελευ. oυνεiδηoη Θερiα).Γι, αυτην,τo επι μ€ ρ oυξ γεγoν6ξ δεν Θα μπoρo$οενα d1εικανdναν6ημα,αφoυ6λα ειναι στιγμθζ τ{g oλ6τηταgπου τα περιλαμβανει. Δεν ΘααρμoζεαραTo εγ1εiρημαεδιilε[ναιεπιτυ16q.

η πρ6θεoη απ6 την πραγματωαη, ενιi,l,αντιΘθτωg,τιl πρ6πoν εiναι να ενοωματωθoυν αυτα oε € ν α ζωνταν6 6λoν (την κoιν6τητα, € ν α εtδog αντικειμενικηq ηΘικ6τηταq). Δηλαδη, oφεiλoυμε να καταδικαooυμε κυρiωq αυτo πoυ oνoμαζoυμε αφαiρεoη η 1ωριαμο. Aντιστρεφoνταζ την πρoηγο$μενη πoρεiα, o oτoχασμοζ η η αυτoαν6λιξη πρoαφευγoυν oτην αρνηοη. Ξεκιναμε απ6 θνα αφ,εαυτoυ,πoυ αυτη αρνειται, αλλα αυτη η αρνηση με τη oειρα τηq 61ει γiνει αντικεiμενo αρνησηξ, ιboτε να βεβαιωΘεiη επανdκτηoη, η εiαοδoq αε μια ανιi,lτερηαληθεια (η αυτοκαταν6ηαη).,Ετoι,δεν 61oυμεαπλιbqτην αρνηαη, αλλα την αρvηοη τηg αρνησηζ, αυτ0 που επιτρ€ π ει την 6νταξη και ιδiωq την υπθρ βαoη αυτου πoυ ηταν πριν αντικεlμενo τηζ αρνησηξ. ιΙ αρνηση μ6νη θα oδηγ{oει oτo 1ειρ6τερο,οτoν απoκλειoμ6, ατoν διαμελιoμ6, τη ουνακ6λoυΘη ακινηαiα κυρiωq,6τανoλεqοι προoπαθειε(oτo1ε0oυνπρoqτην oμiκρυνoη των αντιΘ6oεωv FΙ τoμη (υπoκειμενo-αντικεiμενo>_τoμη πoυ

(πνευματοζ τoυ κ6σμoυD γε να ηταν το αντιΘετo τoυ πoυ να μπορει ακριβιi.lgνα τo προκαλθoει; ll "πανoυργiα τoυ λδγου, μαgκανει να υπoλογiζoυμε oτo αντ[θετo τoυ ορΘoλoγικo0_ oυμφερoντα,παθη, ακριτεgεπιρρoθζ. o μεγdλoξ αντραq ταυτlζεται με την τραγωδια τηζ ιστoριαζ στην oπoια εισ6ρχεται,αν και oυνε1iζει να εκπληρωνει πρoσωπικθqτoυ επιθυμiεq.Mπoρo0με να ξεφυγoυμε απ6 μια ιστορια ωg Θθατρoη ωq διαδo1η απρ6βλεπτων καταστασεωι 6να πεδio ενδε1oμενικ6τηταq. FΙ πρωτη αρχη πoυ κινεi την ιοτορ[α εtναι πωg

η δια_

uτlπoτε μεγαλo δεν γ[νεται xωρiq παΘog,. o Xθγκελ εδιb μαq δεixνει τελικα πιbqτo μερικ6 υπη_ασυνειδητα αλλα oταθερα'τo καΘολικ6, ρετει

Υπηρ(αν μελετητdgπoυ θειbρηoαv πωq τo ατομικ6 και τo oυλλoγικ6 βρioκoνται oε αντiΘεoη μ6oα oτη 1ε-

To ειδικo ουμφ6ρoντoυ παΘoυgαυνδiεται λοιπ6ν αρρηκτα με την ενεργoπoiηoη τoυ καθoλικoυ, το

λεκτικη θα αναγνωρiαει και θα υπερβεi_ βρioκεται οε 6λα τα πεδiα.

oι μεy&'λoιφιλ6αoφoικαι η φιλoaοφiατoυq oπolo παρdγεταιαπ6 τo ειδικδ και συγκεκριμ€ v o κιrt απ6 την dρνηση τoυ. Αυτd' πoυ βρloκovται σε διαμd χη ειναι τα ειδικd, με θνα μ6ρogτoυg να αφανiζεται, H καΘoλικ{ δ6α δεν εμπλdκεται αε αντιθdoειgκαι μd1εg,δεν εκτiΘεταιoε κινδι1νoυξ,αλλιi μ€ ν ει απριt oβλητη και dΘικτηoτα μετ6πιoΘει Αυτti ε[ναι η λε

γ6μενηπoνηρiατoυ Λ6γoυ, o oπoioqαφι]νειτα πιiθη να λειτoυργoυν για λoγφιαoμ6 τoυ, ενιb αυτ6 μ6oιιl

τoυ oπoioυ απoκτα ιiπαρξη ζημιΦvεταικαι βλαπτεται (εννooυμετα φαιν6μενα,cvα μθρogτων oπoiωνεiναι

μηδαμιν6και δναιiλλo θετικ6),To ιδιαiτερoαυυ]Θωg υoτερεi ενιbπιoντoυ καΘoλικoυ,τα dτoμα θυoιd,ζoνται και εγκαταλεtπoνται.H Ιδ€ α δεν καταβιiλλει εξ δiων τo τiμημα τηg υπαρξηgκαι τηg παρoδικ6τηταq αλλα με τα πdΘη των ατ6μων. o Λ6yoq ατι1νΙατoρiαrr FΙ 1εγκελιανη oυλληψη τηξ τθχνηζ μdq βoηΘα να εμβαΘtνoυμε oτη φιλoooφiα τoυ και να την κατανoηooυμε καλι}τερα.Δεν πρoκαλεi β6βαια θκπληξη τo γεγoν6g 6τι o Χθγκελ απoμακρι}νεταιαπ6 την καντιανη Θεωρiα,για την oπoiα τo ωραio oρ[ζεται ωq <αυτ6τo oποlo πρoκαλεi μια ευ1αρiατηoηπoυ 61εικαΘoλικ6τη-

τα και 1αρακτηρiζεται απ6 ανιδιoτελεια). O Kαντ το αυo1ετiζει με τo γo$oτo: τo ωραio, γi αυτδν, κατανοεiται μ6oα απ6 την πρooωπικη κρtoη. Mε dλλα λ6για,

rr X6γκελ, o Λ6yoq oτην Ιστoρια,Ε,ισαyωyη oτη Φιλoooφiα τηq Ιστoρiαζ μτφ.tΙα'ι. Θαναoιiq,εκδ. Mεταi1μιo, ΛΘ{να zoo5,oo. r4o - 1 4 ι.

r68

oι o{yηρovoι εμμ€ ν ει στo υπoκειμενικ6, Δεν μπ6ρεoε να σκεφτει αντικειμενικd τη συνεργασια τoυ πνευματικoυ και τoυ αισΘητo$'

Πα τoν Χθγκελ,η τ6χνηπραγματωνειτη συμφωνια, κd,ποτεκαι την τdση,ανdμεoαστo εξωτερικδκαι τo εσωτερικ6.o πρoαωπoγρdφoζ,κ6Θε φoρd πoυ ζωγραφιζει6να πoρτρθτo,πρθπεινcι αφηνεικατa μθρoξ στoιχεια περιττd, ξθνα, oτδηπoτε εκηγaζει απo την ετεP6τητα,απ6 αυτ6 πoυ δεν μπoρεiαναμει1Θε[:<6λε9 τιζ εξωτερικεζιδιαιτερ6τητεξτηζ μoρφηζκαι τηζ 6κτωνχαρακτηριφρασηζ,τoυ σχηματoξ,τoυ χρ(bματoζ, στικ6ν τoυ πρoσωπoυ,6λη τη φυσικη πλευρd τηg περι$παρξηq(poυδι, πιilρoι, oυλ6q,oημαδια τoυ

δ€ ρ ματog κ.τ.λ'), πρoκειμθνoυ να απoδdσoυμε μ6νo τoν γενικδ χαρακτηρα τoυ υπoκεiμενoυ και τιζ μ6νιμεξ πνευματικθqτoυ ιδιoτητεg.Aυτo πoυ απαιτει η ιδεα ει-

ναι η εξωτερικημoρφηνα γινει η 6κφραoητηs ψυ1ηs, (n}Ιιδ6ατoυ ωραtoυ"aτo Mαθιiματαyια την αισθητr επιτρθπειτην απoκαλυψη, rli). T6τεη φαινoμενικδτητα δεi1νειπωgτo πνε$μαεlναι παρ6νκαι εμεiqνιιbΘoυμε χαρd με αυτηντη συμφωνιαανaμεσαoτo πνευματικ6 και τo υλικ6. Mπoρotμε να δo$μετoυξδιαφoρoυgτρ6πoυ9αυτηs τηξ πραγμaτωσηζτηζ ιδ6αξ:η γνωση τηζ δoμηξ μdξ κdνει ικανoυgνα δoυμε6λεqτιq διαλεκτικcζεκδoχ6ζ, o X6γκελδιακρiνειτριασταδιαστηντ€ χ νη: τη συμβoλικη,την κλαoικ] και τη ρoμαντικητ6pη. Mε τη oυμβoλικητ61νη'τo εξωτερικδδιατηρεiδλo τoυ το βαρoq και την ιδιαιτερ6τητα.,Eτσι, η αιγυπτιακηΣφιγγααπoτελεiταιαπ6 ενα σωμαλιoνταριo1iκαι θναανΘριbπινo 169

oι μεy&.λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυc'

Oι oiy11ρoνoι

κεφdλι. 6μωξ ακριβιbq αυτδ τo τελευταιo χαρακτηρι. oτικ6, η ι)παρξη τoυ ανΘρωπινoυ κεφαλιot, δεipει με

Θα μπoρo$oενα απαντα oε μια τ61νηπoυ Θα γλiτωνε

oαφηνεια την πρoαπdΘεια εν6g τθτoιoυ 6ντoζ να ξεφυγει απ6 η ζωικli μoρφli τoυ. [l κλαoικli τξνη 1αρακτηρiζεται απ6 την αρμoνικli ιooρρoπ[α, την εν6τητα τηq ιδdαgκαι τηg παρdoτααηg τηg.,oooν αφoρd τη ρoμαντΦ τ6χνη,πρooπαΘεlνα μαgαπελευΘεριi.loεικατd τo δυνατδν απ6 την υλικ6τητα. H τθpη δεν πρooκαλλαται oε 1ρoνoλoγiεg. KαΘε

φdη τηξ εξθλιξηq τηs oρiζεται π&ντα απ6 τη σχθση αναμεoα ατo πνευματικ6 και τo αιoθητ6, μoλoν6τι αυτ6 μπoρει εν μ6ρει να αντιoτραφε[.To ν6o αταδιo δεν εξαφαν1ζειτo παλαι6. H oυμβoλικη τεχνη μπoρει να εμφανιoτε1 μετd,την κλαoικη, ενιb η διαλεκτικιi την παρoυoιαζει ωg πριilτη' Δεν 1ρειdζεται μια ιαoπεδωτικη περιoδoπoξη,

αφoli τo παρελΘ6ν δεν εiναι ποτ€

αμετακλητo. Θα 6ρΘειo nΘd,νατoqτηζ τ.χνηξΣ; Mπoριb να oυλλdβω μια τdτoια ιδ6α,αφoιi τo πνε$μα τελικα Θα απε. λευΘερωΘεlαπ6 τα υπoλεiμματα και τα παρελκ6μενα τηg υλικ6τητα9 για να φταoει τo απ6λυτo μ6oα oτo Θαμβoq, αφηνoνταg τη φυλακi τηg παρdoταοηq ι] τoυ

αιoΘητot. Eδιbτελειιbνω μετoνX€ γ κελ'E1ω εκΘ€ o ειτιgαντιρ-

την εξαφdνιoη; H αυμβoλικli τ€pη

τρooπαθε[ να πραγματΦoει ην

iνωη ανdμεoαατην εoωτερικηημααiα και ην εξωτερικt,1 μoρφi1,η κλαoικη τdpη βρl]κεαυτηην πραγμιiτωoη ατην παρdαrαoη τηζ υπoστασιακηζ ατoμικ6τηταq που απευθι)νεται oτην ευαιoΘηαlα μαg και η ρoμαντικιiτd1νηoυoιαoτικdπνευματιη, τo υπερ6βη. Aιoθητικtiιι

Mαρξ(r 8r 8- ι88r ) H μαρξικi κριτικη τηs 1εγκελιαντisφιλoooφiαgτoυ

rρdτoυg πρoo6φερε πoλλd oτη μελdτη του Χ6γκελ και αυτ6 αναγνωρiζεται απ6 6λoυξ τoυg μελετητδg. Oι

Θθαειqτου Mαρξ παρoυοιαζoνται oτην Κριτικιi ηq φιλoooφlαq,τoυ Κρ&τoυζ τoυ Χiyκελ' 1843- t 844, 6πoυ o γερμανδξ φιλ6ooφoq o1oλιιiζει παρdγραφo πρoξ παρ&γραφoτo χεγκελιανδ κεiμενo (απ6 την παριiγραφo 261 ωξ ην παρdγραφo 3r3). LΙ πριilτη ακ6μη φραoη τoυ κειμ6νoυ,πoυ αφoριi την παραγραφo z6 r τoυ χεγκελιανoι1€ ρ γoυ, μαξ εντυπωσι&ζει:με τον X6γκελ τo κριiτoq υπερβαινει την πoλιτικη

ρηαειq μoυ για τoν απoλυτoπoημ6νo ιδεαλιoμ6. τo πνεtiμα πρθπειπdνω απ, 6λα να εκδηλωΘε[και 6μ τ6oo να ξεφιiγει απ6 τo αιoΘητ6 και τo oιiμβoλo πoυ τα εν.

κοινων[α, λεζ και τηq επιβαλλει 6ξωθεν καν6νεζ, ενιil Θα θπρεπενα τηg δ[νει ζω{ και να μη δια1ωρiζεται απ6 αυτι]ν, o Mαρ( εδιb φαiνεται πιo 1εγκελιαν6ζ απ6 τoν

oωματιbνει και τα απoρρoφα. Eiναι αλr]Θεια πιoq υπιiρ-

Χεγκελ, με την € ν νoια 6τι αντιτiΘεται oε 6ναν τ6τoιo 1ωριoμ6, επειδ{, αν τoν απoδε16ταν, τ6τε τo dτoμo Θα 6πρεπενα ανfκει oε 6να διπλ6 oυνoλo. Θα πρoοδιoρι-

1oυν μoρφθgτ61νηs πoυ εiναι τελειωμθνεq,αλλα μηπωg <τoλευκ6 τετρdγιoνo πιiνω οε λευκ6 φ6ντo, δεν ι7o

17\

oι μεyd'λoιφιλ6αoφoικαι η φιλoooφiατoυq

Oι α{y1ρoνoι

ζ6ταν τηv iδια ατιγμη ωq πoλtτηq τoυ κρατoυζ και ωζ μ6λog τηg κoινωνιαξ των πoλιτιbν. Mαλιατα, εξαιτtαξ

κτηριζoγται απ6 ρευστ6τητα.Πρεπει να απαρνηΘoυμε την εν6τητα, αν 6μ την <ωρα1αoλ6τητα>' Για τον Mαρξ, πoυ σ' αυτ6 τo σημειo εiναι ανυπo1ιb-

τoυ γεγoν6τoξ 6τι Θα ανηκε oτην τελευταiα, Θα ηταν 6ναqαπoμoνωμ€ ν og ανΘρωπog,εκτ6ζ Kρατoυξ. FΙ ανdλυαη τoυ Mαρξ θρ1εταιoε ρτ]ξηκυρiωg με τl1 χεγκελιανη συλληψη τoυ μoναρχη, τoυ κληρoνoμι κoιi ηγεμ6να: 6λoι oι υπ6λοιποι απoκλειoνται απ6 την εξoυα1α,την κυριαρ1iα, ακ6μη και απ6 τη σκ6ψη τηζ συνειδησηξ του Kρατoυq' Αυτη η υπoτιΘθμενη λει τoυργiα, αυτ6g o λ6γoq πoυ f1ει πρoαωπoπoιηΘεiθτoι, δεν θ1ει αλλo περιε16μενo παρα εκεiνo πoυ δηλιbνει η φρdση: <τo Kρατog ε1μαιεγ6,, (r € t at c,estmoi, Λουδoβiκog r4oq, 1638-r7L5). H 1εγκελιανη φιλoαoφiα την iδια oτιγμη πoυ πρoοπαθεi να εκπαραθυριboειτην υπoκειμενικ6τητα και τo ατoμικ6, τα ανεβαζει πιiλι με μια κlνηαη ατην κoρυφη. Απ6 τo 1εγκελιαν6 πνευμα αρυεται και τo επ6μενo επιχειρημα τoυ Mαρξ, με τo oπoιo πρoτιΘεται να διoρ-

θιiloει τη Θ6η τoυ φιλoo6φoυ:6ταν θναgλα69 αφηνε. ται ατα 16ριαεν6q τiτoιoυ μoναρ1ηκαι oτην oργανωoη πoυ απoρρθει απo αυτ6H μετατρ6πεταισε μια αμoρφη μαζα. Aπoμακρυν6μαατε oλo6να και περισσ6τερo απo τo ενιαιo και ζωνταν6 Θθμα,Συμφωνα με τoν Mαρξ, ο

X€ γ κελ θα 6πρεπε να γνωριζει 6τι σε θνα oιbμα τo κεφαλι δεν μπoρεi να ε[ναι απ6 oiδερo και τα 6ργανα απ6 σαρκα. Για να μπoρoυν να λειτoυργoυν τα 6ργανα και τα μ6λη,πρ6πεινα 61oυνδλα κoινη φ$oη.Στo πολιτικ6

σωμα δεν ειναι δυνατ6ν o μoγαρχηζ να εiναι απ6 μια oλ6τελα διαφορετικη oυoiα, να 1αρακτηρlζεται απ6

την ακινηoiα, εvιb την iδια oτιγμη 6λoι oι αλλoι 1αραι 72

ρητoζ, η υπoκειμενικ6τητα θχει νικηoει και μαq oδηγε1 εξ oρισμoιi oτην αυθαιρεo1α.o ηγεμ6ναq, δ1νει1αρη στoυξ εγκληματιεq,επιλθγει τoυg υπoυργοιζ τoυ, αλλα κυριωζ παραβιdζει την κoινωνικoπoλιτικ{ oργανωαη, πoυ εξαρτdται απ6 αυτδν και για την οποια δεν oφειλει να λoγοδoτηoει' o Mαρξ εκπληooεται μαλιoτα απ6 τo γεγoν6q 6τι o

ηγεμ6ναgμπoρεiνα αρνειται σχεδ6ν τιζ εκλoγ6ζ καιτη βoυλη. Eνιil, παραλληλα, καταδικαζει τη σημασια πoυ απoδιδεται στιξ συντε1ν[εgκαι τη γραφειoκρατια'

oεπλiρηρηξημεαυτηντηναυΘαιo Mαρ{θρ1εται

ρεσια: συμφωνα με αυτ6ν' ο λα69 εiναι τo Kριiτoq. o λαδξ εlναι τo αυγκεκριμθνo εν6 το Kρατoζ ειναι το αφηρημθνo.}Ι αναγνωριoμθνη κυριαρxiα τoυ λαoυ εiναι o τρ6πoξ με τoν oπoιo o Mαρξ ανατρθπει τoν χε.

γκελιανιoμ6 και Θεραπευειτα πρoβλr]ματαπoυ αυτ6c ε11εεπιφθρειoτην πoλιτικη ζωη. Aλλωατε o ανΘρωπog δεν υπαρ1ει εξαιτ[αqτoυ ν6μoυ αλλα o ν6μoξ εξαιτiαξ τoυ ανΘoωπoυ. o X6γκελ εlp πιατ6ψει 6τι η θεωρlα τoυ κατdφερνε να υπερβεi τιg αντιΘ6oeιq,αλλα τελικα 6oφαλε,δημιotργηoε μαλιατα μεγαλι}τεραπρoβλ{ματα απ, 6oα εi1ε λυoει. o Mαρξ, αντιΘθτωg,6δειξε με αιγoυρια την εν6τητα καΘoλικot και μερικoυ. H δημoκρατiα εiναι η αλ{θεια τηs μoναρ1iαq,6μω9 η μoναρ1iαδεν ε1ναιη αληθεια τηq δημoκρατiαg.H 173

oι μεyfr'λoιφιλδooφoικαι η φιλoooφiατoυg μoναρχια ε1ναιαναγκαατικd δημoκρατiα 6oo εiναι ασυνεπηζ με τoν εαυτ6 τηζ, τo μoναρμκδ στoιχει)

δεv εiναι αoυνθπειαμdoαoτη δημoκρατiα.H μoναρ 1iα δεν μπoρεi, η δημoκρατiα6μωζ μπoρει να νoη

Θεi αφ, εαυτηq. Στη δημoκρατ[α καν€να oτoι1εio δεν προoλαμβιiνει dλλη oημαolα παριi αυτη πoυ τoυ πρt πει. KιiΘε τι δεν εiναι πραγματικd πφιi αroι1εio oλδ. κληρoν τoυ διlμoυ. Στη μovαρ1iα 6μωq θνα ατoι1εiιl

πρooδιoρlζει τo 1αρακτηρα τoυ 6λoυ' oλδκληρη η κoινωνικoπoλιτικιi οργdνωαη μπoρεl να τρoπoπoι. ηΘεioι1μφωναμε τo αταθερ6oημεio.}Ι δημoκρατiα ε[ναι γθνogτoυ πoλιτει)ματoq.H μoναρ1iα εivαι εiδoq και μιiλιoτα κακ6. H δημoκρατiα εlναι το υπ6βαΘρo και η μoρφη,H μoναρ1iαδεν πρ6πει να εiναι παρα μoρφljαλλd διαφoρoπoιειτo υπδβαΘPο. Ση μοναρ/α τo 6λo, o λα6q, θ1ει κατηγoριoπoιηΘεi με βιioη θνα τρ6πo υπαρ{ηc, τo πoλιτικ6 o0oτημα. Στη δημoκρατ1α η Ιδια η κoινωνικoπoλιτικη oρyαvωη εμφανiζεται απλιbq ωq 6ναq μoναδικ6q πρoo. διoριoμ6q,ο πρoαδιoριoμ6qτoυ λαo$ απ6 τoν iδιo. Στη μoναρ/α 61oυμετo λα6 τηgκoινωνικοπoλιτικηq oργιiνωηq, στη δημoκρατlατην κoινωνικoπoλιτικl] oργd,νωoητoυ λαoli. Κριτικη τηq Φλoooφiαq τoυ Κρ&τoυqτoυ Xiyκελ o Χ6γκελ εiμ Θειυρrjαει την πoλιτικli κoινωνiα μ6ρoq των πoλιτικιbν ΘεoμΦν (δηλαδι] τoυ Kριiτoυq), o Mαρξ ανδoτρεψε αυτην τη φιλoooφlα, για την oπolα dλεγε πωg βαδiζει <μετo κεφaλι κdτωΣ.

o Mαρξ απελευΘερd,νεται εντελ6ζ απ6 τη φυλακη 174

oι oly1γρoνoι τηξ ιδ6αξ και δiνει βdρogμ6νo oτιg κοινωνικθqα1Δαειg, αφoι) ειναι αληΘεια πωq δεν καθoρiζει η oυνεiδηoη τo

(τα ιiτoμα),αλλd η κoινωνiακαΘoρiζειη oυνεlδη-

o X6γκελδενκατ&φερε τηνπραγ. η. Eν κατακλειδι, ματικι]διαλεκτικη oυνΘεoητων δυo αντιθετικιilνκιν{. σεων,κdτι πoυ τελικd πθτυ1εo Mαρ{ ωc πραγματικ6q

χεγκελιαν6ζ. Eδιb μιiλιoτα βρioκεταιη Θεωρητικηαφετηρiατηζ δυναμικlis αν&λυoηcτoυ εμπoρευματoξπoυ κατασκευdζειη βιoτε1ν[ακαι αργ6τεραη βιoμη1ανiα., κυρiωg6τανγ[νει ρισrειαπ6 τιζ <κoινωνικ6q αντικεiμενo ανταλλαγιbν. o υλιoτtigπιoτει)ειδτι μ6ααoτo [διoτo πραγμαενυπdρχειη δι6τητα τηζ ανταλλαγηξ σε καθoρισμ6νεξ αναλoγiεq,6πωqεiναιoυγκεκριμdνεg oι αναλoγlεgτων ,Oμωg o mμικ6ν oυσι6ν απ6 τιg oπolεgoυντiΘεται. Mφ{ δεν δ61εταιαυτην την ερμηνεiα,γιατi αυτ6 πoυ εtναιδιiΘενη φ$η τoυ εμπoρειiματog,πρo6ρ1εταιαπ6 τιq κoινιoνικθgo1doειqκαι d1εινα κιiνει κυρlωgμε τoν τρ6πoπαPαγωγηq,δηλαδliτην εργασιαπoυ τo πραγ. μdτωσε. H διαλεκτικti σε διαρκη κινηση απλd,νεταιστo συμπαντηξ αγoρdξ.o Mαρξ απdδειξε6τι σε σχ6σημε6,τι L/>

oι μεyαλoιφιλoαoφoικαι η φιλoooφiατoυq ανταλλαχτηκε κατd την εργασια, η αμoιβη τoυ εργα τη δεν ειναι αναλoγη με τη δoυλεια τoυ. O μιαΘ6gπιιr παιρνει 6ναζ εργaτηξ τoυ αρκει μ6νo για να διατηρειται oτη ζωη και να oυνqi(ει τη δραoτηροτητα τoυ.
Παλι6τερα, o σκλdβoζ γινδταν o δεoπ6τηq του δεσπ6τη τoυ, γιατι o τελευταloq,Θtμα τηq απειρiαq τoυ, κλειν6ταν μθoα oτη συνειδηση τηg ανωτερ6τηταgτoυ (καΘαρηυπoκειμενικ6τητα),ενιil o εργατηξ,πoυ μπoρει να βασιζεται στην εν6τητα αναμεσα oτιq πρωτoβoυλiεgτoυ και την υλικ6τητα, τoν νικα.,Eτoι,o πρoλεταριoq _κυριαρχoζ των αλλαγιi,lν_καταoτρ6φειτo κoινωνικ6 0ικoδ6μημα τηξ αστικηζ τdξηζ. ιΙ πdλη των ταξεων oκιαγραφεtτην επιατρoφητoυ ανΘρΦπoυκαι τo τθλog τηζ αλλoτριωσηζ τoυ (την αρνηoη τηg αρνηαηs). Στην πραγματικ6τητα,<στoμετρo πoυ η μεγαλη βιoμη1ανiα αναπτυααεται, η iδια η βαoη πανω oτην oπolα 61ειτo176

Oι oiy1ρoνoι

τηζκαιτηνκαπoθετnσ,ι η αστικηταξητηνπαραγωγη 1ανεταικατωαπ6τα π6διατηg, τoχιj16ν πρo16ντων Κoμματoξ'1848). Κoμμoυνιστικod (Ι|Iα'ν ryιοτoτoυ πoυ !γ19}'ΦqαντiΘετααπδ τη γερμανιη φιλoooφiα ανεβαινoυoτη γη, εδ6 κατεpα(νειαπ6 τoν oυραν6 Mε dλλα λδγια δεν ξεκι oτoν oυραν6. με απ6 τη γη λ6νε,φανταζoνται, νd'μεαπ6 αυτ6 πoυ oι ανθρωπoι oτα λ6για, oτιg παoιστoυι oυτε απδ εκε1νoπoυ εtναι παραοταoειg των ανσκiψειζ, στη φανταo1α,oτιq oτo τθλog oτoυq αλη0ριbτιωνγια να καταλt'1ξoυμε απ6 τoυζ ανθριilπoυg θινoiζ ανθριbπoυg.Ξεκιναμε η61 δρoυν πραγματικα.

ΞεκινΦνταg

απo το πρoτσεζ

αναπαριοτo$με εξiοου και τn( πραγματικηζ ζωηq, αντανακλαoεων και τnν αναπτυξη των ιδεoλoγικιbν πρoτoθq.Oι 16γ ιδεoλoγικιbναντiλαλων τoυ ζωικoυ q6oιστoι ο1ηματιoμotτου νoυ των ανΘρΦπωνεiναι

αναγκαoτικα απ6 τo εξιδανικευoειg πoυ πηγαζoυν τoυq πoυ μπoρε1να διαπιπρoτσcζ τηζ υλικηq ζωηq gτρΘει εμπε.ρικα*αι πoυ ατηρiζεταιπανω οε υλικθq Θρηoκεiα,η μεταφυoικηκαι 6λα τα tΙ βdoειs. nθικn,ι καθιbqκαι oι μoρφ6qουνεiυπδλoιπατηξ ιδεoλoγiαq, α, αυτα 1dνoυνκαΘεεπiφα6ηoηc πoυ αντιoτoι1o$ν 61oυνιoτoρiα,δεν εξελioooνται' ση αυτoνoμιαξ. Δεν εξελioαoυντην υλικη παρα1γ11θ6τωqoι ανθρωπoι τoυc, τρoπoπoιoυντo υλικ6 εμπ6ριo,την lδια γωγ4 την πραγματικδτηταη oπoια ειναι ,τιγμη με αυτην τoν τρ6πo oκθψηqτoυq και τα |ικl1 τoυq, αλλαζoυν τoυ τρoπoυσκεψηζτoυξ. 'Poτ6ντα μανικηΙδεoλoyiα 177

oι μεyd'λoι φιλ6ooφoικαι η φιλoσoφιατoυζ

oι oiy11ρoνo.

Moλoν6τι διακινδυνει)ωνα πθoω oε αντιφαση, δεν ()(ι μπoρo0oα να 1αρακτηρioω τoν μαρ(ισμ6 ωζ <ιστoρικi)

τικo και τoν αντιμετιbπιζε ωq απoμoνωμθνηoντ6τητα.

o Mαρξ oτη Ιερμανικι! Ιδεoλoylα(ι846) oλoκληριbνει τo δικαoτηριoτων πρoηγotμενωνφιλoσoφικΦν oυoτημdτων,Eκε[ αακεi κριτικη τ6αo στoν ατoμισμ0 τoυ ΣτιρνεP 6σo και oτην κριτικ{ lπoψη τoυ Mπαoυαναλυoειqτoυq δεν αμφισβητoυν ερ. oι αφηρημθνεg τoν κδoμo, περιoρiζoνταιστo να τoν διατηρτ|ooυν. Φαντd'ζoνταιτιg κριτικ€ q Θ6oειgτoυg (τo εργo τoυζ κριτικ6 1αρακτηρα,μια κριτικη 61ει6να υπoτιΘθμενo πoυ oνoμdζεταιoκριτικητηGκριτικηs,),ωoτ6ooτελι κιi υπερααπiζoνταιτα oυμφ6ρoντατoυ καπιταλιoμo$. ανdμεαα Στη Θεωρiατoυqυπdρ1ειοαφηcδια1ωριαμ6q oτην πνευματικηκαι την πραγματικ{δραατηριδτητα. δiνειβdρogατηνoικoνoμιαη τoυζ o Mαρξ,αντιΘ6τωq, τρ6πoυ9παραγωγηsπoυ ανατρθπoυντιg υπερδoμθg. , γρdφει μιλιbνταcγια την καταργησητηζ ατoμικηgιδιoκτηolαs, Παντωqo Mαρξ δεν περιoρiζεταιoε μια απλη ανατρoπηπoυ Θα θ1ειωq απoτdλεoμανα βdλει τα π6δια oτo κεφαλι και τo αντιθετo.Θα μπoρo0αεκανειζ να τoν Θεωρliσειυλιστt].o φιλδooφoqδεν 6παψενα επιτωνδυo μθνειoτηναμoιβαιoτητακαι την κυκλικ6τητα .Eτσι,πρ6πεινα π6λωι τηξ Θεωρiαgκαι τηζ πρdξηξ. απαλεiψoυμεγρηγoρατο nυλικ6αντικεiμενo,,πoυ ωs τθτoιoε[ναιμια καΘαρηαφαiρεoη.Mθoα o' αυτη την παραγωγη,6πoυo dνΘρωποqπαρdγειτo αντικεiμενo, παραγεταιτελικακαι o lδιoq.Δεν μπoρo$μενα δια1ω-

178

ι79

υλιoμ6>, 1αρακτηριoμδ πoυ oφειλoυμε στoν Πλεχd νιoφ, γιατι μoυ φαινεται μειωτικ6ζ. Πιαrε$ω πωq κα

νεiq απ6 τoυg δυo 6ρoυq τoυ 1αρακτηρισμo$,τ6σo τ(l oυoιαατικ6 6oo και τo επ[Θετo,δεν εiναι κατ&λληλοι για να περιγριiψoυν τoν μαρξιoμ6: A. Δεν μπoρει να εiναι παραδoαιακ6ζ υλισμ6ξ. () υλιoμdq iλλoτε γ€ ρ νει πρoq τoν ατoμιoμδ και dλλoτε προζ τoν μηχανικιoμ6. H υλιoτικι] o,Γrικη βρισκει την

καλυτερη εφαρμoγf τηζ στην αστικη κoινωνια. O ιδεαλιoμ6q πρooεγγlζει τoν υλιoμ6 και, oλoφανερo πα' ρdδoξo, φτdνoυμε oε ημεio να τουq αυγ1θoυμε.Στην πραγματικδτητα, o υλισμ6ζ δυναμιbνει καλιiτερα την εξoυoiα και την πρακτικr,1τoυ καπιταλιομοιi, δoξαζει εκεινo τo <αυτ6Σ,€να <αυτ6, ανdλλαγo, επιoτημoνικo, υπoταγμενo στoυζ ν6μoυξ, B. otτε η λθξη uιoτoρικ6q>εiναι οωατη. Θα πρoτεi ναμε να αντικατααταΘεiμε τη λ€ ξ η <διαλεκτικδq,,μια διαλεκτικli πoυ εκτυλiοαεται μθoα ατην ιoτoρiα, αλλα πoυ δεv μπoρεi να ταυτιoτεi μαζ[τηs.

Στιξ Θ6oειζ για τoν Φ6υερμπα1, πoυ γραφτηκαν τo 1843,αλλιi εκδ6Θηκαντo 1888,o Mαρξ δεt1νειπωq μo-

λoν6τι αε πεioμα τoυ υλιoμo$ τoυ, o Φ6υερμπα1, πoυ αo1oλεiται μετην ανdλυoη τηqΘρηακευτικηζαλλoτριω-

σηζ, δεν ειχε καταλαβει 6τι o ιδεαλιoμ6q πρo6ρ1εται απ6 τιq υλιoτικθq βdαειg τηg κoινωνικηq ζωηq.Δεν ειχε καταλαβει επ[αηgτη oημααiα τηg αληΘινηqδραστηρι 6τηταq.θεωρo$oε τoν ανθρωπo ωg θνα πλιioμα παΘη-

oι oiy11ρoνoι

oι μεy&λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq' ρισoυμε την oικoνoμικη βdση απ6 τo o0νoλo των κοt νωνικιbν α1€ o εων. Πιbξ, λoιπδι να μην απoδε1τoυμι τoν Mαρξ, oτη φιλoooφlα τoυ oπoioυ βρiακoυμε κατι

πληξη:εiπαμεπωζμετoνxεγκελκαι μετααπ6αυτ6v

ν€ o και μαζi μια επιoτρoφιi oτη 1εγκελιανι] διαλεκτικli: oυτε η εν6ρααη o$τε τo αντικε1μενoδεν i1oυν oη

γινεται μια oτρoφ{ oτη φιλoooφ[α, πωζ η φιλoσoφια αλλαζει μoρφη και περιεχ6μενo.ιl Θεωρ[ααπ6'διb και arο εξlig θα διαφ6ρειη Θα 6πρεπενα διαφ€ ρ ει τoυλαμστoν απ6 αυτ.ζ πoυ ανΘιoαν oτην κλαoικη επoχη. Aντι

μαoiα, αφoυ η πραγματικ6τητα τηq πραγματικ6τητα(' βρioκεται μ6oα oτην πραξη, o φιλ6αoφoq δεν πρ6πει να τo ξε1νd:o υλιoμ6q και o ιδεαλιαμ6qαπoτελoυν € ν α

να ασχoλoυμαστε με διoρΘΦoειgκαι συμπληρ6ματα τηζ παλιdζ φιλoσoφιαζ, Θα την ανανεδναμε oε βαΘoq

καιπλaτoζ.

πραγμα, αφοι}και oι δυo oδηγoυν oτην ακινηo(α και τη δια1ρεoη,ενιb αγνootν την πραγματικη δριioη. lΙ κυρι6τερηατ6λειακαΘευλιoμoυ ωq τιbρα -oυvυπoλoγiζoνταq και τoν φoiiερμπαμκ6- εiναι πωg τo αντικειμενo,η πραγματικoτητα,o αιoθητogκ6oμoq γiνεται αντιλητrrδζμ6νo με τη μoρφf αντικειμdνoυ η τηζ aμεηξ αντiληψηc' 61ι 6μωq oαν ανΘριi,lπινη υλικη δραoτηριδτητα,πραξη, 6μ υποκειμενικd,.Π, αυτ6 η ενεργητικηπλευριi _oε αντiΘεη με τov υλι oμo_ ανατπυ1Θηκεαπ6 τoν ιδεαλιoμ6_μα μ6νoαφηρημ6να- γιατ1φυoικα o ιδεαλιoμ6qδεν γνωρiζει την πραγματικη, τη oυγκεκριμ6νη δραατηρι6τητα ααν

Φαiνεται6τι με τoν Mαρξ βρισκ6μαστεμπρoστασε θναπαι1νiδιμε τιξ παλιdζΘεωρiεq.Περιoρiζεταιoτην ανακατευθυνσηεν6qoυoτιjματoqπoυ o iδιoζ Θεωρει στρεβλ6.Eπεκτε[νειτoν χεγκελιανισμ6.εγγριiφεται στηνπαραδoση.To αναγνωριζεικαι o iδιog6ταν oτην Eιoαγωγητηc δευτερηζθκδoσηζτoυ Kεφαλαιoυtρdφει:nTη oτιγμη ακριβωζκατ&την oπoια θγραφατoν πρωτo τ6μo τoν Κεφαλαιoυ,γκρινιdρηδεζεπιγoνoι, υπoκριτ€ ζ και μ6τριoιπνευματικoiταγoi τηc oιiγ1ρoνηζ Γερμανιαξ, μετα1ειρiζoνταντoν xθγκελ δπωξ ο γενναιoζM6ζεζ Mθντελooι τoνκαιρ6τoυΛ6oιγκ,ε11ε μετα1ειριoτεiτον Σπινδζα,δηλαδ{ σαν <κoυρασμ6νo σκ$λoΣ.Eγd ωστδσoδηλωνωανoψd μαθητ{gαυτoυ

r{Kαρλ Mαρξ' Θdoεlq ια τoνΦ6υερμπq'χ' στo Φρ.,Eνγκελg, 7 'ιlouδo' βiκoq Φ6υερμπα1και τo τtλoq τηq κλαoικιiζ yερμανικηζφιλoσoφi. αζ μτφ.Φ6τη ΦΦτιoυ,εκδ.Θεμ.λιo,ΑΘiiναt982,α 85.

τoυ μεγαλoυδιανoητηΣ, ,Επεται,λoιπ6ι 6τι o εννoιoλoγικ6ζπινακαξ' τoμη η 6τι θεωρησαμε καταπιπτoυν' πoυ πρoτειναμε, γιατι τη oυγ1ρoνηφιλoμπoρoδσαμενα αντιπαραΘ6σoυμε σoφια,αυτη δηλαδηπoυ dρ1εταιμετατo χεγκελιαν6 φιλoooφικ6o0οτημα,στηνκλασικηφιλoσoφια,εν6 με τoν Mαρl βριοκ6μαoτεμπρoστdσε ενα νεo ξεκινημα τηζ, σε μια επιστρoφηστην παλια μεΘoδoλoγiα,oτιq συστηματoζ. διoρθιiloειqτoυ πρoηγoυμενoυ

18o

r 81

τdτoια. ιη θtoη yια τoν Φoυερμπαx'n -r( O πρoαεκτικ6q αναγνΦoτηg τιbρα Θα νιιbαει διπλt] 6κ-

()ι μεyαλoιφιλoooφoικαι

η φιλoooφiατoυg

Σ,αυτη την θνατααη, Θα απαντηooυμε στo τdλοζ, Πιoτευoυμε 6τι μπoρoυμε να αυνε1(ooυμε να υπο oτηρiζoυμε την ορθ6τητα τηq δικηc μαq <ιoτoρiαqτη.'

φιλoooφlαg,, βαΘια o1ετιζδμενηζ με την θννoια τη.' τoμr]q,πoυ διαιρεiται ααφιbg αε τρειg περι6δoυq: την κλααικη επo1η, κατ6πιν τη o0γ1ρoνη και τiλoq τη oη' μερινη επo1η. Elναι φανερ6 6τι η πραγματικη τoμη γi νεται ανd'μεoαατιg δυo τελευταiεqκαι πωq Mαρξ και ο Xθγκελ απoτελουν 6να πραγματικ6 6ριo.

H 1εγκελιανη φιλoooφiα αποτiλεαε μiα κoρυφωoη.

o Mαρξ τη μελdτησε και την πηγεπαραπ6ρα. Mετα

απ6 αυτουg τoυq δl)o μπαiνoυμε αε μια νdα επo1η. H φιλoooφ1ατων καιριbν μαg δεν μπoρεi να oραματiζεται μεγαλειιilδειq φιλoooφικ6q καταoκευ6q.Mετα απ6 το oυoτημα των oυoτηματωγ τη xεγκελιανη φιλοαoφtα,

ηρΘετo τ6λo9των oυoτηματων H φιλoooφiα αα1oλε1ταιπλ€ o ν με την ανακαταoκευη τηζ μιαζ η τηξ dλληζ Θεωρητικηξπεριo1ηg.Γενικ69 κα' νoναξ ειναι πια, στo εσωτερικ6 αυτoυ τoυ πεδ[oυ,τα φιλoooφικα oυοτηματα τηq επo1ηc μαq να καταγ1νoνται επιμελιbqμε την απαλειψη ευκ6λωq αναγιilγιμων μεταξυτoυg ιδειbHιδιαιτθρωgδε με τoν επιoτημoνιoμ6, τoυ oπoιoυ η επιρρoη μεγαλιbνειδιαρκιilq,Απoτρ6πoυν τη γνιboη απ6 τθτoια ολιαΘηματα.Mε αλλα λ6για, αυτ69oι φιλoooφiεgανοiγoνται oε ηΘικ€ g πρooπτικθqπoυ oκoπευουν να xτiooυν το μ6λλol.

Eπειδf θα πρθπει απ6 'διb και ατo εξηq, λoιπ6v να εξετdooυμεαυτθqτιq φιλοooφiεqτη μiα μετα την αλλη, δεν Θα 1ρηαιμoπoιηoω καθ6λoυ την πρoηγo0μενη μi-

Θoδο:o μεταφυoικ6qδεν oκεπτ6ταν παρα να διoρΘιb.

Oι o{y1γρoνoι σει i να συμπληριboει αυτ6ν πoυ ειχε πρoηγηθει και απ6 τoν oπoιo 6πρεπε να διαφ6ρει. Eλιiμoτα εi1αμε πρoσθξειπ6ξ o 6ναζ αντιμετωπιζει τoν αλλoν. Tα φιλoσoφικα συστηματα τηζ επoχηξ μαζ διακρινoνται πoλt καλd τo iνα απ6 τo dλλο ωq πρoq τη μ6Θoδoαλλα και ωg πρog τo πεδio. Δεν εξαρταται τo ενα απ6 τo dλλo. Aπ6 πoιο πρ6πει να ξεκινησει κανειζ, λoιπδγ, και πιbζ να απoφασισει τη oειρd με την oπoiα Θα τα παρoυoιαoει; Πατi καπoιo πρoηγεiται ενιb 6να αλλo θπεται; Θα καταφυγoυμεoε δυo τρ6πoυζ κατηγoριoπotηoηc. o πριilτoqεiναι η 1ρoνικη oειρα εμφανισηξ:το χρoνικa παλαι6τερo φιλoooφικ6 oυοτημα παρoυoιαζεται πριν απ6 τo χρoνικα ι)στερo,Ωστ6σo, κdνω μια διπλη εξαιρεη: απ6 τη μια μερια, o Mαρξ πρ6πει oπωσδηπoτενα βρiακεται μετα απδ τον x6γκελ, αφoυ ακoλoυθει την

παλια μ6Θoδo,την ανασκευη τoυ πρoκατ61oυ τoυ η

αυτ6πoυειχεαρτoυ.oλοκληρωνει τηνσυμπληρωση χισεικαι ειχετeθεiοε κiνηαη.o Χθγκελ,o$μφωναμε τoν Mαρξ' περπατα με το κεφαλι κατω, πρθπει λoιπ6ν να τoν αναπoδoγυρισoυμε. Aπ, την αλλη, να η δευτερη εξαιPεση,δεν μπoρ6 να δωσω με αιγoυριd oτον Ni. τσε μια αδιαμφισβητητηΘ6oη.Toν τoπoΘετ6 μετα τoν

Mαρξ, αλλα αναγνωριζω πρ6τoζ εγιb πωq η τoπoθ€ τ ηση αυτη ειναι αυθαιρετη. Ακoλoυθοtι λoιπ6v επτα φιλ6σoφoι. Για τη oειρα παρoυσιασηζ τoυξ χρησιμoπoιηθηκετo πρoαναφερΘεν κριτηριo: o Mαρξ και o Nιτσε παρoυσιαζoνται πρ6τoι και ακoλoυΘoυνKoντ (1798-ι857),o Mπερξ6ν (r8slι94r), ο Mπαoελαρ (ι88+-r96z),o Xαιντεγκερ (r8891976)και o Σαρτρ (19o5-198o). 183

oι μεydλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυg ,Eναq δειiτερoq τρ6πoζ κατηγoριoπoιησηζ θα μπ() ρουoε να επιλυαει τα πρoβληματα πoυ δημιoυργεi ιl πριi;τog:αν και 6λα τα φιλoooφικα oυoτtiματα 1αi ρoυν μιαζ καπoιαξ ανεξαρτηαiαg τo θνα απ6 το αλλιl (τo α$νoλo μoιαζει περισσoτερο με μπoυκθτoπαρα μι πoμπη), τo συστημα πoυ θπεται.χει καπoιoυg δεoμoυq με αυτ6 πoυ πρoηγεiται: θται o Koντ δεν αγνoεi τ.lν Mαρξ, ενιil o Mπερi6ν oτo 6ργo τoυ oι δdo πηyi,qγνω. ρiζει τoν Koντ και την κoινωνιολογiα τoυ. O Mπαoε λαρ παλι πα1ρνειτιq αποοταοειg τoυ απ6 τoν μπερξo νιoμ6 (ιδiωgoτo 6P!o τoυ H διαλεκτικη τηq διαρκειαq). o Σαρτρ, απ6 τη μεριd τoυ, oτo 6ργo τoυ To εiναι και τo μηδεν εγκωμιαζει τoν Mπαoελαρ για τιζ Θεωριεζ του πoυ α1ετiζoνται με τo φανταoιακ6. o Σαρτρ μαq πηγαινει και στoν Χαιντεγκερ.'Eτoι τoυλαχιστoν μπo. ρotμε να δικαιoλoγησoυμε τoν τρ6πo τηg παρoυoiα. σηζ μαζ πoυ δεν καταφερε να ξεφυγει απ6 τη δυατυ1η συνηΘεια να παρoυαιd'ζoυμετoυg φιλoσ6φoυζ σε μια

oυνε1ηδιαδoxη'

Φυoικα Θα ηταν ευλoγη μια εP6τηoη 6πωg η παρα. κaτω: π6ζ να β&λει κανεiq μαζl, στην oμαδα τωv φιλoo6φων πoυ ανηκoυν στη συγχρoνη φιλoooφiα, τoν Mαρξ και τoν Χdιντεγκερ' τη φωτια και τo νερ6; Δεν υπαρχoυvπιo αν6μoια μεταξυτoυgφιλoσoφικd'συστηματα, φιλoooφικ6ζ Θεωριεζπoυ να βρiακoνται αε τ6oo μεγdλη αντιθεση μεταξυ τoυζ, oε τθτoιo βαΘμ6 μαλι

oι odyxρoιoι τaσειξ τoυζ. o Mαρξ βλ6πει oτo μdλλoν την ελευθερlα πoυ θα ερΘειμε τo τ6λoq τoυ καπιταλισμoυ' o xαιντεγκερ τoνiζει τιζ αδιασειστεζ βαoειq τηc ευρωπαiκηc κoυλτoiραζ, ριζωμθνεξστo μoνoπατι, τη γη, το δασoζ. ,1ει .oπωq παντωq,oι o$γ1ρoνεζ φιλoσoφιεζ δεν και να εκπηγαζoυν φαινoμενικα η μια απ6 την αλλη. Kαμιa

δεν βαρα1νειπεριoσ6τερo πανω στιζ dλλεg. Kαι με αυττiν την παρατηρηση φτανoυμε στην πιo αταξιν6μητη φιλοooφiα απδ δλεξ, αυτην τoυ Nιτσε. Νiτoε (r844-r9oo) o Niτoε 6μ μ6νo απoρριπτει τα πρoηγo0μενα συστη. ματα, αλλα δημιoυργε[ μια ν6α μ6θoδo, διαφoρετικη απ6 την παραδοσιακη. Αναπτυσσει τη γενεαλoγtα, κα. ταoτρθφει, με απαραμιλλo τρ6πo, 6λη τη γν6ση πoυ

διατηρotμε oτη μνημη και απoτελεl κoινη περιoυoiα μαζ. FΙ φιλoooφ[ατoυ επιδιδεται σε μια εξαioια κατεδαφι oη.Kατd αυνθπεια,δυoκoλευoμαινα βρωθθαηγιατη φr λoooφικη τoυ πρδταoη μ6oαoτιqφιλoooφικθqμoυ πρo.

oΘι]κεq.Δεν θα ι!τανκαν περ[εργoνα δεχτ6 πωζθα μπoρoυαε να βρtοκεται και oε αλλo oημεio τoυ 6ργoυ μoυ. }Ι ν6α μθΘoδoqπoυ προτεiνει,πρωτoεμφανiζεταιoτo iργo τoν H Γενεαλoyiατηζ'Hθικiιc.Σ, αυτ6 υπooτηρiζει πωξ oι αξiεg μαξ θ1oυνκαταγωγη απ6 τη βiα, Δεν πα.

η φρoντiδα για τo μ6λλoγ για τo oπoio 61oυντιq πρo-

ραΘdτει,6μωq, απλιbq θναν καταλoγo αυτιbν των αξι ιbν oiτε μoνoν αναγνωρiζει τo απ6λυτo τηζ βιαξ, αλλα πρooπαΘεi να φθρει στo φωξ τιζ αιτιεζ, συχνα ασυνει δητεq,απ6 τιq oπoiεq πρo€ κ υψε η βiα. Πιbq μπoρεoε να

184

185

στα πoυ η παρoυσiα τoυ εν6q απoκλειει τoν dλλο. Δtο Θ€ μ ατα ωστ6σo ειναι κoινd και οτoυg δυo και αυτ6 τoυξ φ6ρνεικoντα: η καταδiκη τoυ παρ6ντoζ και

oι μεy&λoι φιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq

oι oiy7ρoνoι

εφευρει o dνΘρωπoξαξιoλoγικεζ κλιμακεg η ακδμη και

Στo πλαioιo μιαq τθτoιαq ανελ€ η τηq κριτικrjq,o Nlτoε πoλθμηοε τoν εκφυλιαμ6νo1ριoτιανισμδ. }Ι ηΘικη δεν t1ει Θεiα καταγωγη (noι φων€ q τoυ oυρανoυ,). Δεν πρθπει να βoηΘιiμε και να αγαπαμε εν γ€ ν ει τoν

τιζ εννoιεζ τoυ Kαλoυ και τoυ Kακoιi; Στην αρ1η, oι κυρiαρ1oι, oι δυνατoi, oι αρ1oντεqνι. κoυν και επιβιiλλoυν την εξoυσια τoυg αε 6λα τα μd' τωπα: κρiνoυν τιg πρdξειg τoυq ωq αγαΘ€ q η μεγιiληq oημαolαq oε αντiΘεη με ξτι αφoρd τo λαδ τoν 6χλο. ,oμωq oι Eβραioι, τoυλιiμoτoν η ιερατικη κdoτα, ξεκινoυν την επαναoταoη και υπερααπ[ζoνταιτoυg oκλα. βoυg.o 1ριoτιαν6g ιερ€ α g Θα αναλdβει τη ατρdτευoη τoυ με ζtjλo.,ooo πιo πολι) μισει τη ζωη τ6σo μεγαλυτερoξ Θα ειναι o ζηλoq του. H αριoτoκρατικη ιεραρ1tα δεν ανατρ6πεταιo$τε Θα ανατραπεi με τη φωτιd αλλα

ενΘαρρυνoνταg μηδενιστικθξ αυμπεριφoρθg: € ν δoση, ενoχη, ταπεiνωoη. Oι εξαΘλιωμθνoι,oι φτω1oL oι ανιiπηρoι ακ6μα, Θα νικηοoυν. oι δυνατoι τo$ χτεζ θα στερηΘotν την εξoυoiα τoυg. FΙ δtναμη των αδυνdτων

ειναι 6τι πειΘoυνγια την αδυναμ[ατιoν δυνατιilv Σε μια αξεπ€ ρ αoτη ανaλυση o Nlτoε δεi1νει 6τι η υπoτιθ6μενη καλoωνη πρ€ π ει να θεωρεiται ωζ 6πλo επαναoτατικlig εκδiκηoηq.Eνα τ6τoιo ιδειbδεgεπιτρdπει να βγιiλoυμε απ6 τη μ6oη 6αoυq μ61ριτιilρα επιδεtκνυαν την ζωτικ6τητα τουg και, d,ρα,την ανωτερ6τητα τoυξ. To,Εται μiληoε o Zαρατoδoτρα 6ιευρ$νει την κριτικη: τα βdζει με την κoινωνικη ηΘικη, αυτ{ν πoυ δoξoλoγεi τo Kρdτοg και την oργανωαt,1τoυ. nTo πιo ψυ1ρ6

απ6 τα ψυ1ριi τ6ρατα ψευδεται και ιδoιi τo ψε$δog πoυ βγαiνει απ6 τo ατ6μα τoυ: Eγιb, τo Kρατoq, ε[μαι o λα69>.To Kριiτog, για τoν Zαρατo$oτρα, υπoδoυλιi,lνει και 1ρηoιμευει μδνo για να πλoυτ(ζoυνoι ιi1ρηoτoι.

πληotον (ελεημooιiνη, αδελφooυνη), αλλα μ6νo τoν υπερdνΘρωπo πoυ υπaρχει μεσα στoν καΘ6να μαq. Δεν πρ€ π ει να πληριilνoυμε τo κακ6 με καλ6 (να γυρiζoυμε και τo dλλo μαγoυλo!) γιατi εξευτελ[ζoυμετον ε1Θρo πoυ τελικd μdζ πρooφερευπηρεαiα. Πρθπει να δημιoυργ{αoυμε αξiεq και ιδlωq να εργα. αrotμε για να διαδιbοoυμε αυτ6q πoυ πρoθρ1oνται απ6 ην ιiρνηη τηc (ω{c.

[,.'] 6ταν oι κυρtαρ;1oιεiναι εκε[νoιπoυ πρoαδιoρ[. ζoυντην 6ννoιατoυ nκαλoυ,,oι υπθρoχεξκαι υ1ηλ6φρoνεqκατααrααειq τηc ψυχηqΘεωρo$νταιωgδιακρι

τικ6 ημεio τηc ιεραρ1iαq.o ευγενt]cδια1ωρiζειτoν εαυτ6 τoυ απ6 πλ&σματα πoυ μ6αα τoυg εκφρdζεται τo αντiΘετoαπo αυτ6qτιq υπθρo1εqκαι υψηλ6φρoνεζ καταoτdoειq τηξ ψυχηζ, αυτ6q περιφρονε[ αυτd τα

πλαoματα.Πρdπει να παρατηρηαoυμεεπioηgπωc o αυτ6 το πρδτo εiδoξ τηξ ηθικηζ,η αντ[Θεoηανdμεoα oτo nκαλ6, και τo uκακ6, ιooδυναμεiμε ην αντ[Θεoη uευγεν6q,και nαξoκαταφρoνητo>.ll αντ[Θεoη <καλ6>και <do1ημo>61ει ιiλλη πρo6λευoη' Eiναι αντικεlμενoπεριφρ6νηηc ο δειλδc' o φoβιτoιdρηc, o μικρ6ψυ1oq'αυτ6ζ πoυ oκ6φτεταιμoνo τη oτενη 1ρηoιμ6τητα των πραγμriτωι αλλd και o δ$απιoτoζ με τo δoυλικ6 βλθμμα,πoυ αφf1vεινα τoν εξευτελ[ζoυι τo ε[δoζ των ανΘριbπωνπoυ μoιdζoυν με oκ$λo, ι87

oι μεyd'λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoνq και αφηνoυννα τoυgκακoμετα1ειρiζoνται, o κ6λακα., πoυ ζητιανευεικαι πρoπαντ6qo ψευτηξ.Eιναι θεμι λιιbδηgπtoτη 6λων των αριατoκρατιilνπωq o κoιν(r.' λα6g εlναι Ψευτηζ.(Eμειξ oι φιλαληθειg>,αυτ6ν τιl 1αρακτηριoμ6€ δ ιναν oτoν εαυτ6τoυqoι ευγενεigτη.' αρ1αiαgEλλαδαq. ΠiPαy τoυ καλod και τoυ 1ζακo1\ (κεφ.9, παραγραφoqz6o)

Oι odyxρoιoι η σκθψη εμφανιζεται 6ταν αυτη Θ6λεικαι 61ι 6ταν εγιb τo Θ€ λ ω7,. AντιπαραΘ6τειoτo cogito τo <αυτ6σκεπτε. ται,,. }Ι αλαζoνε[α τoυ μεταφυαικoυ στoχαστη δεν τo δ61εταιαυτ6 γιατi θεωρε1oτι πρ6κειται για υπεραξιoλ6γηοη. EπιπρooΘθτωg,η γραμματικη ευνοεl αυτην τη μυθoλoγια γιατι μ6oα oτη φρααη διακρiνoυμε τo ρημα και καταληγουμε να απ6 τo υπoκειμεν6 τoυ (τo (εγ6>>) Θεωρoυμε6τι εlναι 6να oν πoυ βρισκεται οτιq αρ1€ g τηq

}Ι φιλoooφiα κλoν1ζεται απ6 τoυq νιτσετκol)ζκεραυ. νoυζ: πρoτεινω να oταθoυμε σε μερικεζ oτιγμig τηc

πραξηζ. Mια παραπo1ηoη,και μαλιστα τηξ iδιαζ φυαηq,μαc ωθεi να εκφυλiζoυμετο uεγιbθ6λω, και, αρα, να επιζητoυμε την πραγματικ6τητα, τη στερεoτητα αυτηζ τηζ

oκακι6ρα των φιλοσoφι6ν. αμφιoβητεt6λα τα oυoτη

ιiΘλιαq πρ6ληψηc. uOι φιλ6ooφoι θ1oυν τη oυνηΘεια να μιλoυν για τη Θθλησηoαν να ηταν τo πιo γνωστ6 πραγμα στoν κδoμo. o Σoπεναoυερ υπooτηριζε πωg,

νιτσεiκηζ σκθΨηζ,dxoνταg ωoτ6oo κατα νoυ 6τι o νιτσετσμ6ζδεν μπoρει ευκολα να τoπoΘετηΘεiπανω ατη

ματα. o Niτoε ε1θρε$εται6οoυq αναφ6ρoνται oτον ndλλo κ6αμo>,ενιb Θα θπρεπε να μ6νουν πιoτoi o, αυτην τη γη και να μη 1ανoνται oε ψευδαιoΘηoειqοαν αυτθqτoυ πλατωνιoμoυ και τoυ 1ριoτιανιoμoli. Πα τoν iδιο λ6γo

αρνεiται τoν δυΙoμ6 oιbματoq και πνε0ματoq:
εiναι μια λ€ ξ η πoυ περιγρaφει μ6νo 6να μεραδι αιbματoq>(Eτoι μiληoε o Zαρατodατρα)' Δεν μπορεl να δε1τεi την ιδδα μιαq υπoΘετικηgoκθ. ψηξ (στη Θεωρiατoυ, τo καρτεoιαν6 <Eγιi oκ6πτoμαυ, υφισταται δριμε1α επiΘεη): για να γiνει κατανoητo αυτδ, ενεργoπoιεiται dνα διττ6 α1ημα: o πρdττων και η πραξη πρ6πει να εlναι ξε1ωριoτα πραγματα, ενιb η

για να πoυμε τα πρaγματα με τo 6νoμα τoυq,η Θ6ληoη εiναι τo μ6νo πραγμα πoυ γνωριζoυμε,τo μ6νo πραγμα πoυ γνωριζoυμε τ6λεια και oλoκληρωτικα, 1ωρic πρo. oθαφαιρθoειq, (Πiρ αy τoυ καλod και τoυ κακoli). Στην Xαρoiμενη Γvriloη o Niτoε επαν6ρ1εται oτο Θθμα:"o Σoπεναoυερ,υπoστηριζoνταqπωq 6,τι υπαρ1ει εiναι κατι τo oπoιo θ.λει, ενΘρ6νισεμια μυΘoλoγια πoυ οι ρiζεq τηζ χανoνται μθoα oτη νυ1τα τoυ 1ρo-

νoυ. Πιστευε στην απλ6τητα και την αμεα6τητα τoυ ,.Θb)ιω'', [Ι 11αρoι3 μενη yνιboη). Εδιi διαφαiνεταιμια αντiΘεαηωq πρoq τα oοα αναφ6ρΘηκανπρoηγoυμ€ ν ωq: oτην πραγματικoτητα ειχαμε διαιρθoει αυτ6 που δινεται ωζ εν6τητα (τo υπoκει_

πρdξη ειναι ενα 6λoν. o N[τoε αναρωτιθται: <Mηπωq

μενo τηζ φρασηζ πoυ δεν αυγ1θεται με τo ρημα, απ6 6πoυ, μ6oαατo nεγιboκεφτoμαι",€ 1 oυμε τη γ6ννηoη

188

189

oι μεydλoι φιλ6ooφoικαι η φιλoooφ|ατoυc, τoυ φαντασματoζ τoυ εγω). Απδ εδιi,lκαι oτo εξηq 1ιι τo τo αντ[θετo:καταoκευdζoυμε μι.ι "θθλω>αυμβαlνει oλ6τητα (την εν6τητα τoυ uΘθλω>)ατo αημεio 6πιrι' λειτoυργεi μια πληΘιbραπαραγ6ντων πoυ εoφαλμ6ν.ι oυγ1θoνται μεταξt τoυξ. o Νiταε επioηs oυμπεριλαμ βανει oτην απoψr] τoυ και μια Θ6αηγια (μια συνακ(.) λoυΘη μυiκη αυμμετoμi πoυ πρθπει να βαλoυμε ατ.l

παι1νiδι,,.

ofτε nιiλλoξ κ6σμoξD,o$τε nεγιb ακθπτoμαι,,,oυτι nθθλω,... O Niτoε εiναι εναντια oε καΘε τι ooτo πε ριΘιi.lριoτoυ>,<πθραντoυ>,<εκτδζτoυ>,<πdνωαπ6,: αναρωτιdται oτον Πρ6λoγo τηζ ΧαPoiμενηζ Γνdσηq μηπωq εlναι η αρριiloτια πoυ εν6πνευαε αυτθgτιg ρη ξειg; Πρo1ιilρηαε μαλιoτα ακ6μα παραπ€ ρ α, 6δωσε ανενδoiαατα πρoνoμιακη Θθη oτην επιφανεια, γιατi τo επιφανειακ6 δεν πρdπει να δια1ωρ[ζεταιαπ6 τo ενι αio και oτιβαρ6 oυνoλo. lΙ αoυνεiδητη μεταμφiεoητων φυoιoλoγικδν αναγκιbν με τη φoρεαιατoυ αντικειμενικοιi,τoυ ιδεατo$, τoυ καθαριilq πνευματικoυ φτανει oε τρoμακτικ6 βαθμδ,και αρκετd oυ1να αναρωτιdμαιαν η φιλoooφια ηταv μεχρι σημερα η ερμηνε(ατoυ oΦματogκαι παραν6ηoητoυ oιbματog.Πioω απ6 τιg κρioειg για τιg ανιilτατεgαξ[εqπoυ μd1ριoημερακαΘoδηγoυoαν την ιoτoρiατηq oκθψηs,κρ0βoνταιoι παρανoηoειqoι o1ετικdqμε τηv oργdνωη τoυ oιbματog,εlτε πρδκει ται για τo οιilμα ατ6μωνε(τεταξεων ε[τεoλ6κληρων φυλιδν.E1oυμε τo δικα(ωμανα θεωρor)μεδλεgτιg παριiτoλμεgτρ€ λ εg τηCμεταφυαικηg,και εδικιi τιg απα190

oι o{y11ρoνo, αξiατηcζωηqατηναPxη vτlioειgoτoερΦτημαγιατην oωμdτων. καθoριoμ6νων και πdvταωgoυμπτΦματα H χαρoiμεyη yνωση

Koντ(ιz 98- r 8sz) Moλoνδτι η φιλoαoφiα τoυ Koντ 1αρακτηρlζεται απo εν6τητα,την [δια oτιγμη δεν μπoρεi να αρνηθε[κανε[q τo γεγoν6ζ 6τι βσα τoυζ κ6λπoυζ τoυ φιλoooφικoυ τoυ συστηματoζ ακoυγoνται φων€g πoλλιbν dΜων φιλooδ.

Θεωριb αυτηcτngαπoψηc, φων.Θερμ69υπoοτηρικτlc τωνθεσεωνπoυεχoυμε τoνKoνταριoτoπαρdδειγμα επανειλημμθνα υπooτηρiξει o' αυτ6 τo βιβλio. Aπ6 τoν Koντ και μετd, η φιλoαoφiα παρουoιαζεται κατατμημ6νη (o Koντ δεν ενδιαφερ6τανπαρα για τo αυλλoγικo), πρoγραμματικη (πρθπει,o$μφωνα με αυτ6ν, να δoυμε τo παρ6ν 6μ ωc κατι ανεξdρτητo απ6 τo βλλoν πoυ με τη σειρd τoυ, ωoτ6oo, αν&γεται oτo παρελΘ6ν),Eiναι των ανΘριbπωνκαι η μαντικδ να βελτιιbοoυμετη μoiρα να δoυλ6ψoυμεπρoαανατoλιομθνoιπρog μια νθα τdξη

κoινωνικηξ κριτικηq.o Koντ μπα1νειoτη μα1ηκαι καταδικdζει εξiooυ6ooυ9υπεραoπiζoνταιτoυζ περιoρισμoυζ τηζ ατoμικηξ ελευΘερiαq,αλλα και τoυq oυντηρητικoυq πoυ εναντιιbνoνται oτην επιΘυμητη ταξη και πρ6oδo. Λρμκα o Koντ, στo 6ργo τoυ Mαθιiματα Θετικηc Φλoooφiαζ, επαναoκιαγραφεi την καμπtλη τηζ επιoτημoνικηc γνιiloηq. KαΘε επιστliun πρ6πει να περααει απ6 τo λεγ6μενo Θεoλoγικ6 η φανταoτικ6 oτdδιο oτo

Θετικ6 η απoδεικτικδ. Πρ6κειται για τo λεγ6μενo νομo των τριi.lν αταδiων. oνoμαζεται 6τoι επειδη η επo1η τηc μεταφυαικηg,η περιoδoζ τηζ καθαρηζ αφαιρεσηζ' 19Ι

oι μεyαλoιφιλoooφoικαι η φιλoooφiατoυq

oι oiy1ρoνoι

παρεμβαλλεται αναμεσα στιζ δυo πρoαναφερΘε1σεζ, Δεν πρθπει να κανoυμε μια μoν6πλευρη αναγνωση τoι,

υπo1ρειbνει o, αυτ6 o με εδ6 τo κυκλικ6. Aλλωoτε μαg νδμog πoυ δε[1νειπ6οo κoντα βρioκoνται μεταξυτoυq η τ&ξη και η πρ6oδoξ, Tελικα αυτ6ζ oι τρειζ φασειξ, δηλαδη o νoμoζ των

ν6μoυ,γιατi τo Θεoλoγικδ αταδιo υπερνικα τo μεταφυ oικ6 πoυ εiναι τo νoσηρ6τερo απ6 τα τρια. Δεν πρεπει επισηζ η αναγνωση μαq να λαμβανει υπ6ψη περισσδ τερo απo δoo πρ6πει τη oειρα των σταδιων. H κaθε επιστημη με τη σειPα τηζ εχει τιξ υπoδιαιρθαειg τηq: η φυσικη, για παραδειγμα, γiνεται ακoυoτικη, oπτικη, ηλεκτρoλoγια, υπd'ρ1ειειδικ69 τoμεαζ τηξ πoυ ασχoλεiται με τη μελθτη τηζ βαρυτηταξ, τηζ Θερμ6τηταζ κ.τ.λ. o Koντ παρακoλoυθεi, 6πωg φαtνεται απ6 εδιb, την επιoτημoνικη πoρεια στη διαρκη κινηση τηξ. Στη δευτερη φdση τηζ φιλoσoφιαζ τoυ, o Koντ μαq πηγαινει, εκ6ντεξ ακoντεg,απ6 τoν κ6σμo στoν ανΘρωπo (η ανθρωπ6τητα,η λεγ6μενη (υπoκειμενικη oυνΘε oη"). Πρo1ωρα μdλιoτα περιοo6τερo, περνd απ6 την κoαμoλoγlα (Γη) oτιq κoινωνιoλoγικ6qΘεωρηoειq.Δεν Θα ηταν δυνατη μια διαφoρετικη πoρεια, επειδη η εμ φανιαη μιαq επιoτημηc ενc1ει υπo1ρεωτικα τoν καθoρισμ6 αυτoυ απ6 τo oπo1οη επιστημη αυτη εξαρταται, και αυτot πoυ την oδηγει. rΙ oυμβoλη των μαΘηματι κιbν εδιb εiναι oημαντικη: μαq δεi1νoυν την o16oη τoυ

6λoυ με τα μ6ρη η τα απoτελθαματα των o16oεων, και κατ6πιν πηγαiνoυμε πρoξ σημεια λιγδτερo αφηρημdνα αλλα και λιγ6τερo γενικα. Tθλoq -6να τρiτo ζητημα αυτ6- μετa την ιεραρ1ηαη αυμφωνα με τo μαθηματικ6 μoντθλo των Mαθηματων, φτανουμεανoδικα oτo oυλλoγικ6. H πP6τη κατηγoριoπoιηη μαξ βoηθα να την ξαναδoυμεκαι να την επανατoποΘετηooυμε.Στη Θ€ o η τoυ γραμμικoυ,θα βαλoυ192

τρι6ν σταδιωι η κατηγoριoπoιηη των επιστημΦν (μαΘηματικd,αστρoνoμια, φυσικη, χημεια, βιoλογiα), o$μφωνα με την πρ6τη συστηματoπoιηση,και η <υπoκειμενικη ωνΘεη> (πoυ oυντoμα Θα γινει η Θρησκεια τoυq και ουναηξ ανΘρωπ6τηταζ)oυνδdoνται μεταξ$ γoνται τo ενα απ6 τo &λλo. Eiναι φανερδ6τι 1ωρ[gτo πθραoμααπ6 τoν πoλυθεtoμ6 oτoν Θεioμ6,oι φυσικθζθεωριεζδεν θα ειχανπoτ6 Aυτη η αξιoΘαυ. μπoρεσει να εξελιχΘo$νπραγματικa. περιμασ(η απλoπoιηη τηζ θεoλoγικηζφιλoσoφιαζ oριζει, σε κdΘε επι μ6ρoυqπερirπωoη,τη δραη τηs πρoc μια κdπoια γεμεγ6ληζ υπερφυσικ{cδυναμηc νικη κατευΘυνoηκατ, αναγκην αδριστoυχαρακτηρα. ,διb, ανΘριilπινo πνευμα 61ει την εξoυο[α και τo Aπ6

oφεtλει επiαηq να μελετηoει τoν τρδπo δριioηc αυτηζ ηζ δυναμηζ με β&oητουqφυoικot)qνoμoυqπoυ διdπoυνκdΘεφαινδμενo.Πριν απ6 αυτην την επoχη' αντιΘθτωζ,o νoυζ πoυ επιχειρoυσεΘετικ6ζμελετεζ, επειδη για 6λα τα φαινoμενα,ακ6μα και τα απλoυστερα,υπηρχαν πoλυ εξειδικευμθνεξκαι εξαιρετικt Θεoλoγικ6qεξηγtioειq,ηταν αναπ6φευλετττoμερεtg κτα 6ναξαπιoτoξ.o φυoικ6qηταν dναqαπιοτoq. Σι)ατημα τηc θετικιaτικfi q πoλιτ ικi1c, Φιλοσoφικ6ζσκεΨειqγια τιq επιoτημεq και τoυξ επισημoνεζ 193

oι μεy&Loιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq

oι ody1ρoνoι

}Ι oημαoiα πoυ δiνει τo φιλoooφικ6 oυοτημα τoυ Αυ γoυστoυ Koντ oτην <υπoκειμενικη αυνΘεη> εiναι

_μητ6ρα,αδελφη, oυζυγoq i κ6ρη- βoηΘ6 η γυναiκα uH γυνα υπoτdξoυμε τoν εγωιαμ6 oτoν αλτρoυιoμ6: ναlκα εiναι πρooριαμθνη να πρoφυλαooει τον dνδρα απ6 τη διαφΘoραπoυ φθρειεγγενΦg oτην πρακrικη και Θεωρητικητoυ ιiπαρξη. Η συναισθηματικηανωτερoητη τα πoυ τη διακρiνει, τηζ παρiχει αυθoρμητωgαυτliν Θioη". (Σioτημα ηq θετικflqπoλιτικιiζ. ΔoκΙμιo κoινωνιoλoyιαζ yια τη θρηακεiα τηc ανθρωπ6τηταd. Στη οκ6ψη τoυ Koντ, o πρoλεταριoq d1ει επioηq μια

τ6τoια πoυ υπoκαΘιoτd,την αφηρημdνη σχ6ση με τ() πραγματικ6 (την επιoτημη): μια επικoινωνιακη κoιν(i τητα πoυ Θα οδηγηoει τoν φιλ6ooφo μθ1ρι τη λατρεiα ,oντoξ, τoυ Mεγdλου δηλαδη τηζ ανθρωπ6τηταξ... Ll αγαπη γινεται o πραγματικ69 δεαμ6ξ.,oσo ειναι σημα ντικ6 να 6χoυμεωξ μoντελo τoυ εσωτερικοιi τo εξωτερικδ -6πωq μαq εδειξε η αστρoνoμια- dλλo τ6oo oη. μαντικ6 ε[ναι να παμε απ6 τo εoωτερικ6 oτo εξωτερικo (αφooiωαη,αδελφooJνη, αμoιβαι6τητα κ,τ.λ,). Nα τονiooυμε βεβαiωgπωq η πνευματικr]εξoυα(αδι αφ6ρει απ6 την πoλιτικη. o Koντ φoβιiται τη μoνoμ6ρεια, την αλαζoνεiα, θναν φρενηρη εγωιoμ6 πoυ oτηρiζεται οε μια κoυλτo0ρα τηq ιiρνηoηc. AκoλoυΘιbνταgαυτην την πoρεiα,o Aιiγoυoτoq Koντ Θα φταoει oε πoλυιiριΘμα αυμπερdoματα:εβγαλε μd-

λιατα απ6 τη oκια τρειg μoρφ6qμε τιq oπoiεg δεν ε[1αν ενδελε1ιbqαα1oληΘε[oι διανoητεgωg τoτε. o Θετικιαμ6q6δωoε ατη γυνα[κα, πoυ μθ1ρι εκεlνη τη στιγμη {ταν μαλλoν αγνoημdνη, 6να ρ6λo δυναμι κo και την 6κανε πoλo 6μπvευoηqγια την πvευματικη εξoυoiα. o θεoλογιαμ6g, μoυαoυλμανικδq { 1ριατιανικδq, Θ6λει τo γιiμo να o1ετiζεται κατ, αρ1ην με την αναπαραγωγη τoυ εiδoυq.Σ$μφωνα με τoν Koντ, αυτ6 εiναι μια εoφαλμ€ ν η Θεωρiα,γιατ1o θεoμ6q τoυ γdμoυ απooκοπεi, oτην πραγματικ6τητα, ατην τελειoπoiηoη των δ0o φυλων.To φtλo oτo γdμo δημιoυργε[ρ6λoυq dλλoτε πρooτατη και d'λλoτε πρooτατευ6μενου,εξ oυ και η πραγματικη κoινωνικ6τητα. o Koντ Θεωρεiπωq 194

πρoνoμιoδ1o Θdoη. LΙ θρηoκε1α Θεωρεi την εργασια κατdρα Θεoυ, η κλαoικη μεταφυoικ{,πdλι, αα1oλεlται 6ντε1νε9 κατασκευεξ τηζ με αφηρημθνεq6ννoιεg, με παιχvιδιcι, γλΦoααg, με τα εξεζητημθνα φιλoooφικd πρ&γμα πoυ εξηγε1τη ματαιoδoξια των γραμματισμ6.

απ6τη μια μεριd,ανταγων[ζεται νωνμαζ.o εργατηc, € 1 ει τη φυoη,απ6τηναλλη'παλι,η Θετικηφιλoooφiα δε[ξειπωζ τα 6ργανα τηq πρ6ξηqδεν δια1ωρiζoνται και ηΘικθqδυν&μειg, απ6 τιζ πνευματικ6q Tθλog,θ1oυμεμια τρiτηεμβληματιη μoρφτi.Eiναι o ιερεαζτηζ νεαζ Θρηoκεiαgπoυ αντ\κειoτην ταξη των Στην αφηρημ6νησχ6σημε τo πραγματιΘεωρητικιilν, κ6 πρ6πεινα πρoσΘθσoυμε μιαν dλλη, αυτηνπoυ την εγκυστωνεικαι επιτρ6πειτην ανdπτυξητηζ κoινωνικ6τηταζ.H επιoτημημ&qδiνει αυτηντην αφηρημενη ,oμωqo Koντ, σε ενα γραμμα o1θoημε τo πραγματικ6. 1869' oμηρoυ τoυ r5 πρoqτoν Δ6κτoραoντιφρθνoτιq πρoβληματακαι μιλ6 για <τηνεπιoτι!μη που oυναντ6 ,Oooν απoκλεισμo$ζαπ6 την παγκδoμια θρηoκε[α,. αφoριi ατην κoινωνικ6τητα,θχει (την αγ6πη ωζ φχη, ην τ&ξηωqβιioη,την πρ6oδoωζ σκoπδ,. 195

oι μεyd,λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφlατoυq o Αι}γoυoτoq Koντ, oτo Θ6μααυτηq τηζ Θρησκεια(. πρoσdχεινα μην εξdρει τo ατoιμio πoυ πρodρχεταιαπ1, τη φαντααiα. Mdλιoτα επικεντριilνεται oτo αντιθετo: o Nα6ζ, oι τελετoυργiεg,oι oυμβoλικεξ ιερoυργιεζ, τα μνημ6oυνα και, βθβαια, τo ν6o ημερoλ6γιo. Αυτη |l Θρηoκεiα,για να διbooυμε 6να παριiδειγμα μπoρεi να

αλλαξει τη 1oνδρoειδτi6ννoια τηq αντικειμενικηg αΘα ναoiαg (λεg και τα oιbματα Θα μπoρolioαν να αναoτη.

Θουν).o dνΘρωπoξ,μετd τo Θdνατ6τoυ, δεν μπορεi να υπoλoγtζει παριi μ6νo oε μια αΘαναoiα υπoκειμενικη,

δηλαδτi oτη μνημη. o Koντ μd'λιoτα επιoημαiνει πωq
αrικ6 ηq πρooωπικ6ητα9. Αυτo τo ηΘικ61αρακrηριατικ6, πoυ δεν o;1ετiζεταιμε κανθνανυλικ6 πρooριoμ6, τιq κdvει να αξiζoυν την τρυφερη μαg ευλd'βεια,γιατi

εiναι o αγν6τερogκαι ευΘι}τερog τυπogτηgΑνΘρωπ6. τηταg,πoυ πoτ6καμιd ανδρικημoρφηδεν Θαμπoρdoει ι96

oι αily11ρoνoι

'oμωgαυτηη φυoικηυπερomδενΘα να παραστησει. αrην κoινωνικη μπoρo$oενα oδηγηoει τιq γυναiκεq d,νoδoπoυ Θατoλμoυoεναoνειρευτεiγi αυτθqκdπoιoζ,6στω κι αν oι ιδιεqoι γυνα[κεqoυτε καν την ευ1d-

θηκαν.Πατ1η αμεοη ανωτερδητα τoυqoε 6,τι αφoρd τoν πραγματικ6 oκoπo καΘε ανΘρΦπινηs $παρ{nc συνδυαζεται με μια κατωτερ6τηταεπlηζ αναμφισβητητη oε 6,τι αφoρα τα μθσαμε τα oπoια την φτανoυμε. Πατl oε δ'τι 1ρειαζεται δ$ναμη,oμ μ6νo oωματικη, αλλα και τoυ πvευματoqδυναμηκαι τoυ χαPαιcrηρα, o dνδραq πρoφανιbqξεπερνd τη γυναiκα, oυμφωνα με τo νδμo πoυ επικρατεi oτo βαoiλειo των ζιbων. Σimημα τηcθετικηcπoλιτικι|cτ.l

Mπερξδν ( l8 sρ- ιg+ ι) τoυ o Mπερ(6ν κυριαρ1ηoε στη γαλλιη φιλoσοφια Δεν τηg, 2ooυαι6να. Aνoιξε κατα πoλυ τoυξ oρiζoντθg περιθ. δημιo$ργηoε ακριβωζ (6να oυoτημα,, πoυ Θα κλειε τo συνoλo τoυ κ6σμoυ μαζ, αλλα αo1oληΘηκεμε αυτα πoυ πειραματικ6ζ θρευνεqικανdq να απoδε1ξoυν εi1ε ενoρατικd oυλλαβει. Θεωριb πoλ$ oημαντικδ τo θργo τoυ,Iλη και M1)ημη. τoυ, Mπoρεl οε μερικα oημεiα να 61αoεκdπωq τo oτ61o ακ6μη απ6 υπερβdλoντα μπoρει και να παραδρδμιoε να πρoκαλ6oει μεγαλεg iηλo, κατ6ρθωoε,6μωg,τελικα τιζ αδυναμiεq τoυ νευρoλoγικoυ ρωγμ6qκαι να δεiξει Θετικιoμoι},τoυ εγκεφαλικot υλιoμoυ,τη Θθoηδηλαδτi

πωg oι νευριilνεg(τα εγκεφαλικ&κυτταρα) εμπεριεχoυν τo τιq αναμνηoειq, oε τ6τoιo βαθμ6 πoυ αυτ6 η εκεtνo L97

oι μεy6ιλoιφιλδσoφoικαι η φιλoooφiατoυg

oι συyχPoyoι

τρα0μα θα € φ ερνε την αμνησια, την απιbλεια τoυ λεξιλoγioυ, dρα την αφαolα.

αλισμoι1στo μθτρo6πoυ τo πoλιτιoμικ6,η πληρoφoρiα, υπερφαλαγγιζει τη σφαιρα τoυ oργανικo$- o Mπερξ6ν αναλι]ει τoν τρ6πo με τoν oπoιo καθεναζ πρoσπαθει

Πα τoν Mπερξoν, 6,τι υπ€ α τη βλιiβη oε μια τ6τoια περ[πτωoη, εiναι απλιilq o κινητικδg μη1ανιoμ6g τηq

εν6η ανaμνηοη μνημηζ, η iδιαπαραμ€ ν ειαθικτη,εiναι πανταπαροtσα,Απ6δειξη;Συμφωναμε τo ν6μoτου

να επανενεργoπoιηoει μια εξαφανιαμθνηλεξη. Επιχειρoυμε να πρoφ6ρoυμετη λθξη με τρ6πo πoυ να Θυμlζει λiγo η πoλ$ την η1ητικη εικ6να τηg πραγματΦξ λ6ξηζ

τα κ$ρια ον6ματα, ακoλoυΘoυν τα κoινα και τ6λoq τα ρηματα και τα επιφωνηματα. o Mπερξ6ν Θεωρεi πωg <δενεξηγεi κd,τιτo να πιoτευει κανεlg 6τι oι αναμνηoειg

λα την αναμνηoη, 6πρεπε να τηv αναγνωρ1oει' 6oτω

Ριμπ635,τo λεξιλ6γιo εξαφαν[ζεται εξαιτ1αgτηg (εικo νικηξ) κινητικ6τηταg πoυ περικλεiει: πριilτα 1ανoνται

εγκλε[oνται oτα κliτταρα τoυ εγκεφαλου>.ΑντιΘiτωg, 6λα μπoρoυν να ε{ηγηΘoυνoτη βαoη μιαq αλληq υπ6' Θεoηg,o$μφωνα με την οπoiα τα ρηματα εξαφανιζoνται

τελευταια, γιατι εκφραζoυν μια πρoφανη κινηαιoλoγ1α πoυ 61ειαναλαβει τo σ6μα.

Eνα αλλo επψiρημα i1ει ωq εξηg:μια oυγκινηoιακη θντααη πoυ δoνε[ τo νευρωνικ6 πεδιο και βγαζει τoν

αoθεν{ απ6 τo λl]Θαργ6τoυ, μπoρεi να πρoκαλ€ o ει την επιστρoφη τoυ λησμoνηΘ6ντοq.Ανακταται 6τoι, κατd κdπoιoν τρδπo, μια αναμνηoη πoυ δεν εi1ε oβηατε1. Πρoq 1dριν τoυ oπιριτoυαλιoμoυτoυ _εν6q oπιριτoυ]5 o Θεdδoυλog Ριμπ6 (Th6odule Ribot, ι839-1916) υπηρξε iναζ απ6 τoυq Θεμελιωτ6qτηζεπιστημoνικηζ ψυχoλoγiαq.Mελ6τηoε τo μη1ανιoμ6 απιbλειαqτη ζ μνημηζ. Συμφωνα με τιq παρατηρ{oειqτoυ oε πρoβλtiματα τiτoιoυ εiδoυg, ιo1lioυν τα παρακατω: α. η παλαι6' τερη ανdμνηση ειναι δυνατ6τερηαπ6τη νε6τερη,β. oιπρoσωπικiζ αναμνησειζ χ(iνoνται doo βαΘυτεραπηγαiνoυμε oτo παρελΘdγ γ. oι αναμνησειζ πoυ σχετιζoνται με τo oυναioΘημαoβηνoυν δυoκoλdτερα απ6aυτεξ πoυ σχετiζoνται με πνευματικιi γεγoνoτα, και δ. oι κι νητικoi αυτoματιoμoi διατηρoliνται για περιαooτερo 1ρ6νo. (o.τ.μ.)

Ι98

πoυ πρooπαθoυμε να ανακαλ6oουμε (κινητικ6 o1ημα). ,oμωg 6ταν καπoιoζ πει τη λ*ξη, τδτε o ασΘενηζ λ6ει <αυτ6ειναι). o Mπερξ6ν συμπεραινει απ6 αυτ6 6τι o ασθενiξ, για να μπoρθσεινα ταυτoπoιl,1oειτ6oo ευκοκαι εν συγχ13σεL Πoι1βριοκ6ταν λoιπoν αυτη η λεξη αν 6χι στo κ6ντρo τoυ MπρoκΦ Δεν χρειαζεται παντωζ να χαν6μαστε σε πρoβληματισμoυζ και εμμoν6q σχετικα με την τoπoδικαστη γραφια τoυ εγκεφ&λoυ.Kανεiq δεν ρωτα € ν αν πoυ κατoικει η δικαιoσυνη. H ν6ηoη υπερβαινει τιξ

τoυεγκεφaλου. χαρτoγραφησειξ o Mπερξ6νδιtκρινεκαι € δ ειξε τη διαφoραανdμεσα στη μνημη-συνηθεια απ6 τη μνt]μη-ανdμνηoη,τιg oπoiεq πρooπαθεi να μην oυγ1θει. To παρελΘ6ν επιβιιbνει με δυo αντ[θετεg μεταξυ τoυq μoρφθζ:&λλoτε

με τη μορφη του μαθηματoξ πoυ θχoυμε απoστηθισει, τη μια αυτoματoπoιημενηκινητικδτητα, και αλλοτε με 6ταν συμβαινει μoρφι,1μιαq ειδικljg αναμνηοnξ, δπωξ θνα oημεio τoυ βιβλioυ πoυ διαβαζω { τηs απαγγελiαg

πoυ ακoυω,μoυ ανακαλoυν την αφιξη εν6ξ φiλoυ.xρησιμoπoιoιiμε τιζ iδιεq εκφραoειgκαι στιζ δυo περι7ττ6σειζ. Πρoκειται, oμωc, για τo iδιo πραγμα; Πρoφανιbq o1ι, απαντ& o Mπερξ6v 199

oι μεy6ιλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoαoφEατoυq

oι oiy1ρoνoι

Αυτη η επiδειξη μιαζ πνευματικηξ μνημηζ θρχετα| να επιβεβαι6σει με τoν τρδπo τηc την κεντρικη Θειιl

φιλ6ooφog τηζ δημιoυργικηζ χρoνικ6τηταζ γινεται o [διoqπαριiδειγμα για την απoΨη τoυ: ανανεd)νεταικαι εφευρισκειμ6σωτων διαφoρετικων σταδιων τoυ εργoυ

ρια τoυ μπερξoνισμoυ,τη θεωρια τηg διαρκειαg,και να απoκρo$σει τη σημασια τoυ χ6ρoυ, πoυ υπoΘετικd.χι| θναν εξηγητικ6 ρ6λo.

Tiπoτε δεν μπoρεi να εξηγηΘεi,αν υπoΘθooυμεoτι oι αναμνηoειq εγκλε[oνται oτα κι)τταρα τoυ εγκε ,oλα εξηγoυνται,αντιθ€ τ ωq, αν απoδε1τoυμε φιiλoυ. oτι o εγκ6φαλogε[ναιαπλιilqτo 6ργανo τηq μνημηs, Eτoι, 6ταν o εγκ6φαλoqυπoστεi βλdβη, καταλαβαi νoυμε πωζ, επειδη η ικανδτητα τηq μνημηg μειιilνε. ται, oι αναμντ]oειqτων εικ6νωv πoυ θ1oυντη μεγα. λυτερηδυoκoλΙανα ανακληΘoυHαυτ6ξπoυ, για να εvεργoπoιηθο$γ απαιτo0v τη μεγαλtτερη κινητικη

πρoαπιiθεια(δηλαδr]τα κtρια oν6ματα),εξαφανiζo' νται πριi.lτα,τα υπ6λoιπαεξαφανiζoνταιoτη oυνθ1εια πρooδευτικα,ατoν βαΘμ6πoυ o εγκ6φαλoqαπoδυ-

ναμιbνεταικαι η δυναμη τoυ κ6μτττεται,τα ρηματα εξαφανiζoνταιτελευταiαγιατi εκφριiζoυν μια πραξη πoυ μπoρεiαμεoα να γiνει απo τo oιirμα. 'Υλη και μνημη (κεφ.ΙΙ,(Για την αναγνιbριoητων εικ6νωv tl μνημηκαι o εγκ€ φ αλog) Ωg τα τιilρα εoκεμμθνα δεν αναφ6ρΘηκαoτo € ρ γo τoυ oι διio πηyig τηc ηθικtiqκαι τηq θρηoκεlαq.To θκανα για δto λ6γoυq κυρiωq:πριbτoγ μελ€ τ εq θ1oυν δεiξει πωg εδιb o Mπερξ6ν δεν 1ρηoιμoπoιεi την 6ννoια τηq διιiρ. κειαg πoυ εiναι κυριαρχη παντo$ στη φιλoooφiα τoυ. o

τoυ. Δεν περιoριζεται στη μηχανικη επανdληψη' Eπiηq, ol διio πηytζ' γιιc,επιτρεπoυν να υπoστηPiξoυμε για αλλη μια φoρd τη βαoικη μαc Θθoη:τo πρ6βλημα βρioκεται oτoν πυρηνα τoυ στoχασμo$ και o φιλ6σoφoq δεν μπoρεi πια να τo απoφυγει. Στιc Δdo πηyic' 6τωζ το δειχνει και o τιτλoξ, o Mπερξ6ν αναγνωρiζει δto πηγ€ g τηq ηΘικηc.Aπ6 τη μια με.

ριd' υπαρ1ει η κoινωνικη καταπiεoη, o κoμφoρμισμ6ζ, δηλαδη η κλειoτη ηΘικη, και απ6 την αλλη η δ$ναμη τηζ υπεPβασηζ, η oυγκiνηoη πoυ ακoρπoυν οι ηρωεq,

αερη(nFετηναλληλεγγυη πoυερ1εται η αδελφoσυνη τηξ oμdδαζ, δηλαδη η ανοιμη ηΘικη. Αυτdq oι δυo δυναμειq διειοδυoυν η μια μ€ o α ατην ιiλλη εiτε πρoβdλλoνται και oι δυo πανω σε μια ενδιαμ6σωζ παρεμβαλλ6μενη oΘ6νη, αυτην τηq ν6ηoηc,

χωριζ να μπoρεi 6μωg η ηΘικη να διεκδικηοει θνα λoγικ6 1αρακτf1ρα.oFΙ ηΘικη δεν θα βρει τα θεμ6λιd τηc στoν καΘαρ6 λ6γ0Σ. o Mπερξ6ν μdλιoτα εδιil βρ1oκει την ευκαιρια να ασκiσει κριτικη oτoν Kαντ αεo θθμα τoυ καθηκoντoζ πoυ τo πραγματ6νoυμε επειδη ε[ναι καΘηκoν.tΙ υπo1ρθωαηη τo καΘηκoν ανακιjπτει, συμφωνα με τoν Kαντ, απ6 τη λoγικη τηc μη.αντlφαoηc. o Mπερξδν δεν δυακoλευεται καΘ6λoυ να δειξει την ανεπdρκεια τηξ επιχειρηματoλoγιαξγια τη θεση αυτη. H θρηακεiα ειναι πρo.ι6ν μιαζ τ6τoιαξ Θεμελιακηc δυαδικ6τηταq. Aφενδq, τo ταμπoυ πoυ συντηρει τoν κoινωνικ6 δεσμ6,o φ6βoζ των νεκρωι η πιστη στη με. 201

oι μεyαλoι φιλlooφoι και η φιλoαoφlατoυq' ταΘανdτια ζω{, η μαγε[α,και, αφετ6ρoυ,η πνευματικη 6νωoη με τoν Θε6, η μυστΦ ζωη, η επi τoυ 6ρoυ9 oμι λiα, υπoγραμ-

μιζει πωζ, αφoυ αρμκd αφεΘoυμεoτην πρ6oδo, oτην εκμηχaνιη' στην τεχνικη! oτην ευζω[α, πρ6πει να γυρlooυμε oτην απλτi ζωli, oην αoκητικη, ακ6μα και oτoν μυoτικιαμ6.
τo βdρog τηq iδιαζ τηζ πρo6δoυ τηg>.H κoινων[α 61ει αφεΘειστιζ αφρoδιααιακ69 ηδoν69,o πληθυαμ69 61ει

αυξηθε[,και επειδ{ δεν oεβαoτηκε τιq αρ16gτoυ πλη-

Θυoμιακo$ ελθγ1oυ,Θα βρει μιiλλoν oτoν πdλεμo tνα τρlπo για τη μειωση τoυ. Αυτ6 Θα μαq oδηγfoει oτη βαρβαρ6τητα. Φα[νεται 6τι o φιλ6ooφoq,6πω9 μαq τoν περιγραφει o Mπερξ6ι δμ μ6νo πρdπει να πρooδoκ6 μια oλ6κλη.

oι otyηρoνoι Kαμιd Θεωρητικf γνιi;η δεν Θα δημιoυργliαει μια υπο1ρ6ωoη { κtτι πoυ να μoι&ζει μ, αυτ6, Πoλυ λ1γo με νoιdζει η oμoρφιιi τηq θεωρiαg,μπoριbπdντα να πω 6τι δεν την δd1oμαι6μωgκι αν ακ6μα τη δε1τΦ Θα υπoκριΘιil6τι μ€ ν ω ελεtΘερogνα oδηγηθιil εκεi 6πoυ με πηγαiνειη θ6ληoι]μoυ.Αλλ& αν η ατμ6oφαι. ρα τηg αυγκiνηoηqεtναιεδιb,αv την θ1ωαναπνευoει, αν η oυγκlνηoη με διαπερνd,θα δραoω αvαλoγα με αυτr]ι παρααυρμdνog απ6 αυτηv. Oμ με κ6πo οι}τε απ6 αναγκη αλλιi oπρωγμθvogαπ6 μια ρoπη oτην oπoiα δεv μπoριil να αvrιoταΘιil. oι Δio Πηytq τηqHθικηζ και τηζ ΘPησκειαζ Mπαoελdρ (r884-r96z) O Γκαoτ6ν Mπαoελιiρ πoυ απoτελε[ μια ιδιαiτερη oτιγμli για τη α$γ1ρoνη φιλoαoφiα και τoυ oποlου τα θργα 61oυν μεταφραoτεi oε πoλλig *πανω απ6 εκατ6-

ρη αιΦρηση τoυ εκκρεμo$g (μετα τη φρενiτιδα και 6,τι αυτη Θα διboει,Θα 6ρΘειμια $παρξη πoυ Θα o6βεται τιg

γλιiooεq' πρoβληματ[ζειτoν o1oλιαoτli για δ$o τoυλd. μoτoν λ6γoυg:πριilτov πρ6τεινε μια εξελικτικη εικδνα τηg επιoτημηq. Θα μπoρoιiαε κανεig να απoδεμεi μια

να απoφευγει τα oλoκαυτιbματα. o φιλ6ooφog υπo. oτηρiζει τo π6ρααμααπ6 τη μη1ανικηoτoν μυατικιoμδ:

φυoικη τηq φανταolαg, απ6 την αλλη. Απoδε16μαατε αυτι,1την παρdξενη δυαδικ6τητα; Θα μπoρoυoαμε να

ιαoρρoπiεq),αλλdoφε[λει να δoυλε$ειδη μιoυργικιi για την παιδεiα των λαιbν και να βoηθd την ανΘρωπ6τητα

πληθυντικη επιoτημoλoγiα; Δευτερoν:τo dργo τoυ oυγκεριiζει την επιοτliμη, απ6 τη μια μεριd, και τη μετα-

μια ζω{ λιτ{ και oλιγαρκηq, θνα oιilμα πoυ δεν Θα καταπoνεiται και δεν θα oυνΘλ[βεται και θτoι θα ανoι1τεi πια oε μια αρμoνικli και απελευΘερωτικηλειτoυργiα.

πρo1ωρ{ooυμεακ6μα περιαo6τερo την πρoβληματικ{ μαq o, αυτ6 τo oημεlo, δεδoμ6νoυπωq αναμεαα oτoυg πδλoυζ τηζ πρoαναφερθεioαg αντiΘεαηc, παρεμβιiλλoνται θργα πoυ βρiΘoυν ιiλλων αναλrjoεων,δπωq η Δ ιαλεκτικti τηq'δι&ρκειαq'

1 oι μεyd,λoι και η φιλoooφiα τoυq φιλ6αoφoι

oι σ\iyχPoνoι

δεναντιoτoι1εiπιασε μια επιστημησε μεταλλαξημθοιι στη διαλεκτικηκινηση.

o l)οτερoqMπαoελαρ εiναι εντυπωσιακ6τερoζ, αλλα δεν θα αo1oληθιil με 6ναν τετoιo δια1ωριoμ6 του 6ρ. γoυ τoυ. To παPαδοξο πρo6ρ1εταιαπ6 τo γεγoν6ξ 6τι προσωπικα βρiακω μια καΘετη τoμη στην επιστημoλoγiα εκεi 6που oι ερμηνευτεζδεν διακρινoυν κaτι τ6-

Θα πρooπαθηαoυμε να δωσoυμε παρα πoλ0 απλα πα

Pαδεiγματαγια να δεiξoυμετην αoυνεxειατηc ανα μενoμενηqαναπτυ€ η c και τηs εξθλιξηζτηζ μoντePναζ τεxνoλoγ(αqπoυ oτηρiζεταιoε επιoτημoνικηβιioη.

τoιo, ενω την απορριπτω εκει 6πoυ πoλλoι πιστευoυν 6τι πρθπει να υπαρχει.Eννο6 μια τομη αναμεσα στoυξ

Θα δεiξoυμεπριbτ,απ,6λαπδq η τε1νoλoγiαπoυ κα

επιοτημoλογικουqπρoβληματιoμoυgκαι τη μελdτητoυ

ταoκευαζειτη λυ1νiαπυρακτωoηgθρ1εταισε ρηξημε oλεgτιq τε1νικεqφωτισμoυπoυχρησιμoπoιoυσεη αν

θρωπ6τηταωgτoν r9ο αι. Συμφωναμε 6λεqτιg αρ1αl

φανταoιακoυ. Εlναι ευκoλo να καταλαβoυμε πιbq και γιατι o Mπαoελαρ ααpληθηκε με αυτ6 τo νdo φιλooοφικ6 πεδio,

εξ τεχνικeζ'για να φωτlooυμεθα dπρεπεαπαραiτητα να καΨoυμε6να υλικ6. FΙ λαμπα τoυ,Eντισoι αντι Θdτωq,oτηρiζεταιακριβιbqoτην αρ1ητoυ να εμπoδi.

μoλoν6τι Θα 6πρεπε να μετριαοoυμε τoν 1αρακτηρα τoυ νεωτερικου πoυ τoυ απoδ[δεται,6μ τ6αo ατα θθματα επιστημoνικιi,lνκαταoκευιbν 6oo οε θ6ματα πoι.

ooυμετην καυoη εν6qυλικoυ.H αρ1αiατε1νικη{ταν τελικα μια τε1νικη απoτ6φρωσηζ.H νεα τε1νoλoγiα αντιθ6τω9εiναι μια τε1νoλoγiατηc μη-απoτ6φρωoηc.

ητικων κειμθνων εiτε oυμβoλικιi:ν θργων ζωγραφικηc. o Mπαοελαρ αρχικα απαριΘμει τιq οτερε6τυπεqεικ6νεg r] τιg επιμονεζ oνειρoπoλησειξ πoυ ζωντανευουν oι κoσμoλoγιεζ τηζ πρoεπιστημηζ η τα εγ1ειρ1διατηc αλ1ημεiαq.Πρ6πει να τιζ γνωρισoυμε για να απελευΘε-

Πα να παiξoυμε6μωζ με αυτην τη διαλεκτικη, π6oη

γνΦση επιστημoνικηπρdπεινα θ1εικανεiqπανω oτην κα0oη! H εμπειρικηγνΦoη τηq καυoηgεiναι ανεπαρ

ρωΘoυμεαπ6 αυτθζ. Δειλα, o Mπαoελαρ, πoυ μπαiνει α, αυτη την ηπειρο, εγκαταλειπει μια αρνητικη πρ6θεoη _ να εκδιιbξει τιg πρoληψειζ και τα φαντaσματα.Σε μια δεδoμdνηατιγμη

κηζ πια, oταν αρκεiταιoε γνδoειq πανω στην κατη γoριoπoιησητων κα0oιμωνυλικιbγ oτην αξιoλ6γηoη των καυoιμωναγαθιbνoε αυταπoυ μπoρoυνκαι αυτα πoυ δεν μπoρoυννα μπoυν oτη διαδικασια τηζ καυ

πρoσεγγιζει την κυματικ{ φυoικη και τη ρυθμικ6τητα καπoιων τoνικιbν εικδνωv.AργοτεPα, στoν Λωτρεαμbν'

σηζ. Πρ.πει να εχoυμεκατανoηoειπωζη απoτεφρωτι-

η εικ6να εκλεπτυνεται: 6πωq η επιστημη εγκαταλεiπει τoν ρεαλισμ6, 6τσι και o πoιητηq εφευρισκει η παραδινεται (στην oμαδα των εκδo1ιi,lν,.Στo oημεlo αυτ6, o

κη διαδικαoiαεiναι iναq oυνδυαoμδqκαι 6μ η εξελιξη ναεμπoδiooυμεαυμιαgυπoοταoιακηgδυναμηq,ι,i,:oτε την την καυση.rΙ χημικη θρευνατoυ oξυγoνoυαλλαξε oε βαθogκαι πλd'τoqτη γνιiloη μαgγια την κα0αη. o εφαρμooμiι oq oρ θoλoyιoμ6q

παραλληλιoμ6q 6χει ενδιαφθρoν'Eνιi-lη oυλληψη υφiσταται μεταμoρφιboειq,η πoιητικη εικ6να ζει απ6 τιζ

206

Λ

oι μεyαλoιφιλ6ooφoικαι η φιΙoooφiατoυc, παραμoρφιiloειq.nXρειαζεται πραγματικ6 θαρρoq γι.ι να Θεμελιιboεικανειξ μια πρoβoλικη πoiηοη, 6πωg1ρει αζ6ταν πνευματικη ιδιoφυtαγια να ανακαλυψει κανιi.' κατω απ6 την κλασικη γεωμετρια, την πρoβoλικη, ( ) παραλληλισμ6ζ ειναι πληρηξΣ,πρoσΘ6τειο Mπαoελαρ, Λiγo αργ6τερα,η εικ6να (6να εiδοζ iννoιαg που βλθπιι τoν εαυτ6 τηζ στoν καΘρθφτη,θνα κατotπρικδ εiδω λo) Θα διευκoλυνει την εiooδ6 μαq αε μια πολυπλoκη

υλικ6τητα. Mi1ρι εκεiνη τη oτιγμη, η επιοτημολoγiα 1ρηoιμoπoιεiτo για να βρ1ακoυμετα υπoατρΦματα, τoυg φoρεiqτηg μoντερνικ6τηταq'Για μια ακoμα φoρα επιβαλλεται o παραλληλιoμ6q η τoυλα1ιoτον η αντα π6κριoη αναμεoα oτιq δυo κατευΘυνoειg. Aυτic εδιi oτην αρxη απομακρ0νoνται η μiα απo την αλλη, αλλα καταληγoυν να oυναντηΘoυv Θα oυμβεi, oτη oυν61εια,απo καιρoυ ειq καιρoι να απoμακρυνoνται και να 6ρ1oνταιoε αντlθεoη. Kαι το iδιo τo κεiμενo τoυ Mπαoελdρ επιμ6νει oτην απoμακρυνoη, αν o1ι oτην αντιoτρoφη τηq μιαg ωq πρoq την αλλη' Kαταληγουν ωoτ6oo να oυνυπαρξoυν και παλι αρμoνικα και αλληλεγγυα. Kαι παλι o Mπαoελαρ 1α1ρεταινα μιλα _ για τα δυo την oμoι6τητακαι τoν αvταγωνιoμo. Πληoιαζoνταq μεμιαg τη διαλεκτικη Φανταοtα και Θ6ληoη πρoετoιμαζoυμετιg δυνατ6τητεqμιαq oυνθεoηqγια τη φανταoiα των υλικιbν και τη φανταofα των δυναμεων.E(μαoτε απoφααιoμiνoι, λoιπ6ν, να ξεκινηooυμεαπ6 τιq εικoνεqτηg oκληρ6τηταC. Aλλωoτε, αν θπρεπενα τα πoυμε6λα για μια επιλoγη πoυ εoτιαζεται oτιg εικ6νε9τoυ μαλακol και oτιξ ει-

,

oι oiyηρoνoι κ6νεqτoνoκληρod,θα δεtxναμεμεγαληεμπιστoσυνη oτην εoωτερικημαgζωη. Aναμεoαοτoυgδυo π6λoυqτηq φανταοiαqτων οκληριbνυλικιbν και αυτηqτων μαλακιbι μαζ πρoσφερεται μια ο0νθεoη γε την εiπλαoτη lλη. Eβμε την ευκαιρiα να δεiξoυμετιq δυναμικ6qαξ[εqενδξ oλoκληρωμθνoυεπαγγ6λματoqαπ6 την πλευρα τηg υλικηs φανταoiαq,αφoυ αυτ0 χρησιμoποιειτα τεσσερα oτoι1εtα,εν6qεπαγγθλματoqηρωικoυπoυ δiνει ατoν ανθρωπoτιq δυναμειqεν6qθεoυ δημιoυργoυ. τηc θtληoηc ιoι8 H yη και oι oνειρoπoληoειq, Xαιντεγκερ ( 1889- 1976) o Mαρτιν Χαιντεγκερ δεν θα μπορoυoε, και δικαiωζ, να λεiπει απ6 τo οεμν6 oτερθωματων φιλoooφων πoυ επι1ειρουμενα δημιoυργηοoυμε εδιb,εξαιτiαg των γo6αα γνωρiζoυμε ητευτικιbναναλυοειbντoυ και παρα τα δηλαδη με τo για τo πoλιτικδ τoυ πoιδγ για τιg o16οειg ,Εγινε πρυτανηc τoυ πανεπιατημioυ ναζιοτικ6 κ6μμα, τoυ Φραιμπoυργκ και υπηρξε oπαδ6q του 1ιτλερικου καΘεoτιilτoζ.Aυτo εiναι κατι πoυ δεν μπoρoυμε να τo

ξε1ααoυμεo0τε επιτρ€ π εται να πρooπαΘηooυμενα τo κανoυμενα φανεiλιγ6τερooοβαρδ απ6 δοo εiναι. Elναι oημαντικ6 να θυμ6μαoτε πριbτ' απ, 6λα πωq o Χαιντεγκερ φιλoooφικα ξεκιναει μια oταυρoφορiα αναπτυoαoνταq μια θεωρtα πoυ διαφoρoπoιεi τo <E,iναι,, (Sein, Etre) απ6 τo l(seiende,dtant).To "oν> oημα1νει,δεi1νει αυτo πoυ υπαρ1ει η αυτ6 που εiναι. Πρ6πoν εiναι πριν απ, 6λα να διαφορoποιηooυμεαυ-

oι μεy&'λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoαoφiατoυq'

Oι oty1ρoνoι

τ6ξ τιζ dννoιεξ απ6 τoν τρ6πo πoυ τιζ αντιλαμβανι ται η επιστημη, η oπotα αo1oλεiται μ6νo με Θετικο(l.' oριoμoυg και φτανει να κατασκευd,σειγθνη f να δια τυπιbαει ν6μoυq οτo πεδio τηg ooντ6τηταζΣ (dtantite), ,Eτoι, δεν υπερβα[νoυμε τo πεδio τoυ oυγκεκριμ6νου (αυτoυD (εκεινoυΣ' Πρθπει επiοηg να αρνηΘoυμε η τιq

σoυμεενανoρισμ6στo (ΕιναιΣ,κdτι πoυΘατoυπoχρ6ωνε να ενταχθει στo πλαισιo εν6ξ ευP$τερoυγθνoυζ. Eπειδli 6μωqδεν γνωρ[ζoυμεγθνoqμεγαλ$τερoαπ6 αυτ6, τo Θεωρo$με(t)ξανεπιδεκτo oριoμo$, κιiτι πoυ δεν μαqεκπλι,1αoει αφo$δεν ειναι 6να (oνΣ' H oντoλoγlα -η [δια η επι

oυατηματικ6g dρευνεgτων ψυ1ολ6γωγ εγκλωβιoμενεg μ€ o α oτoυg lδιoυq περιoριoμoυq, με τιξ υπαρξια. κig αναλ$oειg τoυg πoυ αναφdρoνται oτo dτoμo μioα αε oυγκεκριμdνεgαυνΘηκεq.FΙ φιλοooφiα, oε 6,τι την αφoριi, οφεiλει να αφoσι6νεται oε dνα <υπαρκτικ6,, πoυ βεβαιιilνει την oντoλoγικη δoμη τoυ ανΘρ6πoυ. Πρcπει επioηc να απoμακρυνΘo$μεαπ6 τoυq μεταφυαικoυg γιατ[ αυτoi δεν oκ6φτoνται τo oν παρd' ωq τo <ε[ναιτoυ 6ντog>(Ι, θtre de lEtant) και, αρα, oυμμετ6. 1ουν ατη <ληΘητoυ Eiναol. Δεν διαφ€ ρ oυv δηλαδli απo την επιoτημη και τoν αντικειμενoπoιητικ6 πρoσανατoλιoμ6 τηc. o Xαιντεγκερ απoστασιoπoιεlται ιδιαiτερα απ6 τη 1εγκελιανη oντoλoγiα, την τ6σo λoγικη και υπoστασιακη. Πα τoν Xdιντεγκερ πρ6πει, παoη Θυαiα, να απα. ξιιbooυμε τo υπαρ1oν,τo δεδoμtνo, να τo φθρoυμεoε αντιπαρdΘεαημε τo <εiναυ τoυ oπoioυ εiναι απoτdλε. σμα, και τo oπoιo περιβιiλλει. To <E[ναυ καταΘ6τειτo (oνll και o Χαιντεγκερ oνoμdζει oρωγμη) αυτttν την κινηση. To <Eiναυ δεν Θα μπoρor1oεπαντωg να λιiβει μια μoρφη,να κατ6χει6ναν τ6πo, διαφoρετικα θα εκπlτπαμε εκ νεoυ στo (oν, με τo oπoio βρioκεται αε αντlΘεoη (και τo oπoio Θ6τει).Εiναι αδιiνατoν dλλωoτε να διil-

χαραtCτηριστικα:

Λ. Eiναι τo πιo κoιν6 αλλd και εντελιilq μoναδικδ. B. E[ναι 6,τι <πιoκατανoητ6 δταν απoαιiρεται,,. Γ. To <εiναι>dλλoτε ε[ναι κεν6τητα και dλλoτε πλη-

ρdητα η ξε1εiλιoμα,o Xdιντεγκερφτdνεινα ζηπ]αει εγγυητικr]ριiτρααπ6 τηνπυρηνικηη την κβαντικljφυαικtj oτo μθτρoπoυ αυτii η επιστημηαναγνωρiζειτo Αυτ6πoυπρoηγεiταιδενoδηγειαναγκαια απρ6βλεπτo. σε αυτ6 πoυ παρaγεται,εξ oυ και η αδυναμiα εφαρμoγηζ τηζ αρχηξτηζ αιτι6τηταζ.Υπdρχει6ναανιiβλυoμα, αυτ6 πoυ ελλεiπει απ6 την εξηγηoηξεκινιi:νταgαπ6 ξτι πρoηγε[ταιαπ6 αυτd. Mπoρo$με να φτιiooυμεοταδιακα ατο <E[ναυlμε αφετηρiατo (oν),πoυ εiμαoτε(τo Daseinπoυ βκbνει την αγωνlα,η oκθψητoυ θανατoυη τηqμη-ι1παρξηq, η ενo1η,η 6γνoια):τo βλ6πoυμεωcτo μηδεν- ενα μηδθν πoυ δεν εiναι θνα (oν, αλλα τo oν αυτot τoυ <δντoq>. To nE[ναυ,δεν διαΘ6τειτoν εαυτ6τoυ oε o16oημε αυτ6 τo noν,. Δεν βρ[oκεταιo$τε oτo πλιiι o$τε μπρooτιi.

oι μεy6ιλoιφιλ6αoφoικαι η φιλoooφiατoυq

oι oilyxρoνoι

Διαρρηγνιiεται μ6σαστο (oν)Σ,απoσυρ6μενo στoν εαυ τ6 τoυ. Eiναι dνα a priori πoυ διαγρd,φειτην αυταρ1iα

τoυ πoυ 6χει 6ρια, 6oo ειναι αφιερωμθνοζ στην υπη αρχιτεκτονικ|i ρεσια τoυ (6ντoξΣ και στην συντακτικη τoυ (τη γPαμματικη των λoγικιilν δεoμιbν). Συνηθωq εκλαμβdνουμε τo
τoυ ενω uαζ δινει τo
Xαιντεγκερ πρoυπoΘdτει φραζoμαι,,,κ6τι πoυ για τoν την ιδεα ενoζ εσωτερικo$ πoυ επιζητει να συγκεκριμε,oμωq αν δημιoυργηοoυμε μια <εξωτερικd). νoπoιηΘεi. τηταΣ απ6 την oμιλ[α, σημαινει ακριβιbq 6τι παραμ6

oη, oε τι oυviαrαται η διακριοη ανdμεoα oτo oν και τo εlναι τoυ, ol)τε απ6 πo$ πρoθρ1εταιoυτε με πoια δ0ναμηπαραμ6νειτδαo πρoφανηg,οι)τεαπδ πoυ κα-

νoυμε στo εξωτερικo.Δεν σταματαμε στoν επικoινωνιακ6 ρ6λo, εν6 τoν Θεωρotμε ωξ 6ργανo πληρoφdρησηζ και παρ&στασηζ_ τη γλ6σσα τoυ "oντoζ>. Δεν πρ6κειται για την εφευρεση εν6ζ ν6oυ λ6γoυ. Kαλoυμαατε να κατανoησoυμε καλυτερα τoν δικιl

φoρα τo oν απ6 τo εiναι τoυ 1ωρ(qνα πρoo61oυμεoτδηπoτε απo αυτην τη διακριoη.Δεν ρωταμεεπισηζ, πρdγμα πoυ oυνεπιiγεται απ6 τηv πρoηγoυμενηπαρατηρη-

τα1ραταιτο δικαtωμαγια μια τ6τoιαπρoφανεια,Δεν βρioκoυμεεπiηq τo παραμικρ6 κiνητρo για να μαq απαo1oληαειoτιδηπoτεαπ6 αυτην τη διακριoη τoυ oντogαπ6 τo εiναι τoυ. Kαθoαoν oτo1αζ6μαατε τo oγ στην oλ6τητα τoυ η πρooπαθoυμεαπλιbg vα τo oκεφτoιiμεακ6μα και κατα πρoαιiγγιoη,δ,τι αναπαριoτoυμεμε αυτ6 μ€ ν ει oλ6τελα α.6ριoτo και δ1ι oριoΘετημ6νo,6πoιo κι αν εiναι τo oν η τo εiναι η αυτd τα δυo παiρνoυν τo 6να τη θθη τoυ dλλoυ και uλιιbνoυν, τo 6να μ6oα oτo

αλλo η ακ6μα διακρtνovται μεν αλλα μθoα oε μiα α1€ o η μιiλλoν θoλη.Αυτ6 πρoκ0πτειαπ6 την θκφραoη μιαq o0γpoηg πoυ δεν εiναι αημερινη.Λθμε <τo εivαυl και εvνooυμε τo
oι βααικtqtννoιεq Δεν προκαλεl θκπληξη oε καν6ναν πoυ η χατντεγκεριανη φιλoooφiα ανανειbνει τo ζητημα τoυ λ6γoυ (langage):τον απελευΘεριi,lνειαπδ τη λειτoυργικ6τητd

στo Γραμμα yια μαξ. <Η σκεψηΣ γραφει o xαιντεγκeP τoν ανθρωπιoμo, oΘα εκπ6oει ξανδ oτην πενiα τηc εφημερηζ oυoiαq τηg. Θα μoιιiζει απλιbζ στo λ6γo με σκoπ6 τo λθγειν (dire)..Eτoι o λ6γoξ Θα ειναι o λ6γοξ

τoυ nEiναι,, 6πωq τα oιiννεφα ειναι τα συννεφα τoυ oυPανoυ).

Πριbτo 1αiντεγκεριανδ Θθμα:το <ακoυoτικ6>πρδπει να απομακρυνΘεiαπ6 τo (oμιλητικ6Σ (αυτo τo τελευτα[ο μαλιoτα κινδυνευει να ξεπ6σει στη φλυαPια): 6κφραση:(δεν η απ6δειξη δiνεται ατην πoλυ γνωστη καταλαβαiνoυμε 6,τι δεν ακoιioαμεΣ, H πραγματικη oμιλια ειναι αλλωoτε πετρωμ6νηoτη oιωπη, αφo0 ανα-

και aλλoτε aλλoτεμεσαστηνπαρoυσια πτυσσ6μαστε στην απoυσια. Παντωq θα πρ€ π ει να αναφερoυμε oτι πρoτιμoυμεαπ6 τo να oνoματoδoτoδμε(πρ6ξη που δi νει σε καΘεπρ&γμα θνα 6νoμα-ετικ6τακαι το oπoio δεν εγκαταλεiπει τo πρdγμα), να απoκαλουμε απλ6ζ τα 2L3

oι μεγ&λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφΙα τoυg

oι olyηρoνoι

πρaγματα.o πραγματικ6qλ6γogyαυτ6ζ πoυ πρoθρχεται απ6 τo υπαρκτικ6,oυλλαμβ6νεται(,ζ τo Eιναι πoυ εξ6ρ1εταιαπ6 τη φραγη για να μαg διboει τo <ον>.o λ6γo9,λoιπ6ν,μαρτυρεiτη ρωγμιi,αλλιi την iδια oτιγ. μη,6πωqτo δεiξαμεπρoηγoυμθνωg,τo <Eiναμαπoα$ρεται και διακρiνεται απ6 τo πoυ τρoκαλεσε. lνα δε$τερoΘ6μαεiναι τo εξιig:o ανΘρωπoqδεν εiναι ri δεν ε[ναιπlα o κυρ[αρ1og τηg oμιλiαg:αυτιtτoν ρυΘμ1ζειμ&λλoν.FΙ oμιλiα μιλd μ6αατoυ και αυτ6qπoυ ακorjει,παραιτεiταιαπ6 την ψευδαtoΘηαη τηc κυριαρ. χιαξ τoυ. TρiτoΘlμα:η μεταφoρdπρ€ π ει να αναπτυ1Θε[ και να απελευΘεριilοει απ6 τo εννoιακξ ιooαιiτωq πρtπει μαg να εlναι επιφυλακτικfl με τα κατηγoριακd παι1ν[δια. ΑντιΘθτωg,o Xdιντεγκερ επιμ€ ν ει oτην , τoν πρωταρμκ6αoτεριoμ6τoυ ανΘριbπoυκαι τoυ εiναι. o Γερμαν6qφιλ6ooφoqτo παρoυoιιiζειωgτo <κατoικεiν>(τoκαταφ$γιoεπiαηg,τo δiπλωμα,o φtλακαg και κυρiωgo δρ6μogπoυ δεν πρθπεινα oυγ1θoυμεμε την oδ6,αλλιi να δo$μεπ6αo πληoιd,ζειτo μoνoπdτι, πoυ κι αυτδεπioηgενιi;νειτη γη με τoν oυραν6). FΙ πoiηoηεπιβεβαι,ιi,tνει τα oρdματατoυ Xαιντεγκερ: (dire)καλεi και φdρνει αυτtjν και αε αυτfι τo λθγειν με κoντd 6,τι καλεt.Αλλd αν λ6ει αrα πραγματανα 6ρΘoυι δεν τoυζ λθει να 6ρΘoυνπαρ6ντα μ6νo,αναμεoα oε ξτι εiναι παρ6ν.O τ6πoqπoυ 61ειφυλqΘεi γl αυτd κε[ταικι αυτ6qαrην απουoiα. o Xdιvτεγκερ Θριαμβειiειoτην ανdλυoη πoιημιiτων, 6τωc,τo Mια νd7τατoυ1ειμιbνα τoυ Γκ6oργκTρακλ,o πoητ{q κατ6φυγεσε απλoιiστατεξλ€ ξ ειg, πoυ ωατ6.

oo εντυπωoιαζoυν πoλυ (τo επιφΦνημα τoυ 6ρ1εαΘαι, εκδiπλωοη η συναντηση τoυ oυρανot και τηζ γηξ, η εν6g κ6oμoυ). }Ι oμιλ[α πρ6πει να εγκαταλεiψει την παραδoαιακτ| απ6 τo .Eπiμεταφυoικ], πoυ εiναι αξqιbριoτη oηq δεν πρθπει να 1ρηoιμoπoιεi την ανΘρωπιoτικη ανΘρωπoλoγiα πoυ επιμ6νει να υμνεl τo υπoκεiμενo ενιb ληoμoνεi τo oE[ναι>και 1dνεται αιην πληθυντικ6τητα των (δντωνΣ. Tι ε[γαι αυτ6 τo noνoμdζω>;Kανει τlπoτε αλλo απδ τo να μεταμφιθζειμε γελoιδτητατιg λ€ ξ ειξ των αντι-

κειμθνωνκαι τα γνωστα και παPαστασιμαγεγονoτα; Χι6νι, καμπαναριξ παρdΘυρo... π€ φ τω, μυπιb τo ,Oμ; Oνoμdζω δεν Θα πει κατανdμωιδι κουδo$νι... 6τητεg,1ρηoιμoπoιιi λθξειc.oνoμ&ζω θα πει καλι,il με το 6νoμα. oνoμtζω εiναι η κληη. }Ι κληoη κανει αυτ6 πoυ καλιb να 6ρΘειπιo κoντα. Aυτ6 τo πληolα. oμα ioωq κανει να dρΘειαυτ6 πoυ εκληΘηγια να τo

τoπoθετηooυμεπιo κoντd,μθoαoτoν κυκλo τoυ t'1δη παρ6ντoq και να τoυ διi,looυμεαoφ&λεια. tI κλlioη καλεl με oκoπ6 αυτ6 να θρΘει.,Eτoιoδη1εioε μια εγκληθεi. γυτητα την παρoυοlα αυτoι) πoυ πριν δεν εi1ε ,Oμωq καλιbνταgνα 6ρΘει,η κληoη € 1 ει πρoηγoυμ6νωg κανει κλf1oηo αυτ6νπoυ καλεi, Σε πoια κατευΘυνoη; Mακρια, εκεi 6πoυ διαμθνει, ακδμη απιbν,o καλΦν. H πoρεiα πρoqτην oμιλiα

oι' μεyαλoι φιΙ6ooφoι και η φιλoooφiατoυq Σαρτρ (l9o5-r98o) Aφησαμε τoν Σαρτρ τελευταio ατην πανoραμικη εnι oκ6πηoη τηξ συγχρoνηζ φιλoαoφiαg, 1ωρlg αυτδ ν.ι αημαiνει 6τι δεν εiναι dναq oημαντικ6g διανoητηg. l I αναφoρ& α, αυτδν -σχηματικη και αυντoμη εtναι αλl1 Θεια_ ε[ναι απαραiτητη, επειδη

η ααρτρικ{ φιλoαοφiιι αναoτατιbνει τιg τoμθqπoυ θdααμε,Θα μπoρo$oε μα λιoτα και να τιg διαψευoει. Θα παραΘiooυμε απ6 τr1 φιλoαoφικη θεωρiα τoυ εκεiνo τo μiρog πoυ μαq επι τρεπει να τoν τoπoΘετηooυμε μ6σα στo α1εδξραμ. μα μαg, μoλoν6τι και αυτ6 τo εγ1εiρημα παρoυoιιiζει δυακολiεg. o Σαρτρ εξυμνεi την ελευθερiα, αo1oλεiται επιoταμ€ ν α με τo ουνειδηoιακ6 παιχνιδι (τo uδι, εαυτδν,), 6να εiδoq επιoτρoφηs oε 6να απoλυτoπoιημtνo cogito. Ωατ6αo, αυτ6 τo (δι, εαυτ6ν) δεν υπιiρ1ει πoτd για τoν εαυτ6 τoυ, και καν€ ν αg, δoo o Σαρτρ, δεν πoλ6μησε τ6σo ενα εγιb-υπ6αταoη, 6να εγιil ιooδυναμo με θνα <εlναιlt,περiπτωoη κατα την oπoiα θα αναγδταν oε πριiγμα. Αλλα αποκαλυτrτεταιαπ6 την πλευρd τoυ <αφ,εαυτoιi>(τo θξω).Αυτ{ oυνεiδηoη η με την ανεπαρκεια να ε[ναι (τo μηδθνπoυ τη λoι)ζεQπρoβdλλεται μ6oα oτα πρdγματα, ,Eνα παρdδειγμα πoυ ανελυσε o ιδιoζ o Σαρτρ, θα μαg βoηΘηoει να τo κατανοηooυμε καλtτερα. Αg υπoθ€ ooυμε 6τι βρioκoμαι μπρooτιi αε μια μoνιoμθνη 6κτααη η απλη αντiληψη τηq αταθερ6τητdgτηg, € κ ταo{ η τηζ, η ακινητη ατερε6τητα τηζ, απ6λυτη η γ$μνια, η λευκ6τητα τηs μαg αγνooυν oαν να μαζ περιφρoνoυν. 2L6

oι oiyxρoνo' .oμωq γρηγoρα τo υπoκειμενo γινεται κυPιoξ τηξ κατα. αταoηg.nKανει κ&τι,αζ ειναι απλωζ και χιoν6μπαλεζΣ. o oκιdρ oλoκληρι,ilνειαυτην την πρ6τη νικη: η oλισθηση στην oπoια αφηνεται € ρ 1εται oε αντiΘεση με τo ριζωμα (oτην τελευταια περιπτωση,υπoτασσ6μαστε,χανoυμε την ελευΘερiα τηg ταβτητdξ μαξ). Eπιβεβαιιi,lνει την κυριαρ1i'ατoυ: κανει σκι, Bdβαια, νιιbΘoυμεμια ψυμκη στ€ ρ ηση' η oπoια cPχεται απ6 τα αντικειμενικd i1νη πoυ αφηνoυμε πioω μαg.Αυτα τα ipη δηλιbνoυν την αντiαταoη αυτoυ τo oπoιo μαζ κρατιi' μαq φ€ρει, και φανερωνουντα 6ρια τoυ σφετερισμoυ.Aυτ6ζ ειναι μιiλιατα o λ6γo9 πoυ η μετακινηη πανω στo νερ6 (η

βαρκα, επi παραδειγματυ πραγματιbνει καλtτερα την oικειωση πoυ αρνειται τo βdρoξ τoυ αφ, εαυτoι), ,Eναq αλλoζ τρ6πo9,ακ6μη περιαo6τερoκυριαρχικδξ, συνισταται δμ oτo να περιτρθχoυμε τo αντικεiμενo, αλλd να τo κα1μεη να τo πρoαφθρoυμε.Σ, αυτην την περiτπωoη τo αντικεiμενo εξαφανiζεται επισηζ. To δi εαυτ6ν (η εκμηδενiζoυoα αυνειδηση) κυριαPχει σε τ6. τoιoν βαθμδ πoυ μπoρε[να κανει 6,τι θdλει τo αφ' εαυτo0 (αυτη η απoτ6φρωαηιοoυται με μια ανεοτραμμdνη δημιoυργiα). Mε την καταατρoφη δεν απoρρoφoυμε λιγ6τερo κ6αμo εντ69 μαq, Eνα αλλo θ6μαπoυ απαo1oλεi τoν Σαρτρ, Θεωρητικα oυναφ69με τo πρoηγoυμενo, εlναι τo εξηq:o φιλδαoφoc'aτo Ε,iναι και τo MηEtν νπερασπιζεται αυτ6 πoυ oνoμαζει υπαρξιακη ψυ1ανdλυoηκαι η oπoiα oυγκρo$εται με τη φρotδικη' Mπoρofμε να καταλαβoυμε γιατ[ o υπαρξιoτηqφιλ6ooφog εiναι ε1Θρικoqαπ6ναντι ατην ι)παρξη μιαg ψυ1ικηq περιo1ηq δπωq τo αoυνεlδητo (η 217

oι μεy&λoιφιλδooφoι και η φιλoαoφiα τoυq αντικειμενoπoητικfμυΘoλoγiα)πoυ oρiζειτη αυμπε ρφoρd μαq(τoαυτ6).o Φρ6υντiκoψε τo νoητικ6στα δ$o,αλλd δεν μπ6ρεαενα εξηγr]oεικαλ&την επιλογη τoυ αυτ{.Πιilqνα μηνoκεφτεiκανεig6τι η λoγoκριoiα (μετη φρoδδιη τηζ ημασια) για να βιiλει τoν μη1ανι oμ6 απιbΘηοηcοε λειτoυργlαμε την απαιτoυμενηεπιμoνt]και τηναντioτoι1ηευoτρoφiαπρθπειoπωoδ{πoτε να γνωρiζειαυτ6τo oπoiο απιoθεi(τo γνωρiζειγια να μηντο γνωρiζει).o ΣαρτραπoκαΘιoτdλoιπ6ντην εν6τητατoυ υπoκειμθνoυ, αφot η πρoσπoιηη υπoθθτει 6τι θ1oυμεoημdδιααναγνιbριoηq γl αυτ6πoυ πρ6. πει να κρυφτεi(ταδυo αξqιbριoτα). o Σαρτρ βλθπειεδιb_o, αυτ6 πoυ περιγραφηκεωq oνα τo γνωρiζειγια να μη τo γνωρiζευ,-τo απoτθλε. oμα αυτoυπoυ oνoμ&ζει<κακηπιστηΣ:τη γν6ση που περικλεiειτη γνιbη πoυ δεν γνωρiζειαυτ6πoυ γνωρiζει και τo γνωρtζειτ6oo καλd πoυ παiζει τo παι1νiδι τηgαπoμdκρυνof1g τoυ. Aλλd αν,τελικα, τo εiναι μ6oαoτoν κ6oμo,τo δραν, εκφρdζειτo δi εαυτ6νπoυδoυλε$εικαταoτρoφικdκαι κατdoταoηπoυ δεν oδηγεi oφετεριoτικd,δεν υπd,ρ1ει oε tνα δl εαυτ6νπoυ η iδια 61ειεπιλcξει,και απ6 ,διb προκtτrrειτo ζευγdρωματων δι}oαντiθετωναξ6νων (τo δι, εαυτ6νκαι τo αφ, εαυτot) ενωμθνωνωoτ6oo 1dρηoτην uεκμηδθνιoη,την oπoiα υπηρετo$νπιoτα και η oπoiατα 1αρακηρ[ζει, Nα, για παριiδειγμα, μιαγυvαiκαπoυπηγαiνειoε μια ερωτικηoυναντηη. Γνωρ(ζειπoλυκαλιi τιg πρoθdoειqπoυ d1ειγi αυτliνο dντραgπoυτηc μιλιi,Ξdρει 218

Oι oly1ρoνoι επloηq 6τι Θα πρ€ π ει αργ& { γρf1γoρανα πdρει μια απ6φαη.,oμωq δεν Θ6λεινα νιιi:Θειπ6oo επεlγoνεiναι:απ6 τη αυμπερφoρdτoυoυντρδφoυτηζσυγκρατεl μ6νo εκεlνα τα oημεiα πoυ δε11νoυντo oεβαoμ6 τoυ και τη διακριτικδτητ& τoυ απ€vαντι ηζ. Mα, να, πoυ τηq πιανει τo 1θρι.Aυτη η πρ&ξη του oυνoμιλητη τηq εν61ειτoν κiνδυνo μιαqαλλαγηs τηζ κατ6σταηξ καλιbνταg την oε μια dμεoη απdφαoη: να αφησει τo

oτo 1dριτηg oημαiνει6τι oυναινε1oτoφλερτ,μπαiνει αυτt1 παι1νiδι.Αν τo τραβηξειoημαiνει6τι διακ6τπει και ααταθηαρμoνlα,πoυ δημιoυρτην πρoβληματικl,1 γεi, δμωq,τη γoητεtατηq στιγμtis.Θα καΘυoτερηoει 6οo γiνεται περιoo6τερo τη σrιγμη τηζ απlφαηξ. Kαταλαβα[νoυμετι θα γ[νειλoιπ6ν:η νεαρη γυναiκα αφliνει τo 1iρι τηs, αλλα δεν αντιλαμβdνεται oτι τo

αφηνει.Δεν τo αντιλαμβtνεται γιατ[oυμβαiνει,κατ6 τυ1η, αυτli να εtναι αυτ{ν τη ατιγμli, 6λη πνευμα. Kαι κατιi τη διαρκεια αυτι]cτηc 1ρoνικηc περι6δoυ, τo διαζυγιo τoυ oιbματoζ και τηζ ψυχηgoλoκληριilνεται.τo 1€ ρ ι τηGαναπα$εταιαδραν6qμθoαoτα ζεατd oΦτεαν16ριατoυ αυντρ6φoυτηs:oυτε ουναινoΦoα θιoταμενη- dναπρdγμα, Θα πo$με 6τι αυτ{ η γυνα[καεiναι uκακηqπiοτηQ>. To εΙναικαι το μηδtν

o Σαρτρ αντιμετωπιζει αρκετ6ξ δυσκoλιεξ: πdJξ Θα την ατo. μπoρ6oει να oυμφιλκboει τη Θεωρiα τoυ για τoυ στον μικη ελευθερiα με την πρoσωπικιj εμπλoκη πoλιτικ6 αγιbνα (τo αυλλoγικ6); Aπ6 εδιb πρoερ1εται τo στοιχημα πoυ βιiζει με την Kρlπ κi1τoυ Διαλεκτικoι) 279

oι μεy&λoιφιλ6αoφoικαι η φιλoooφiατoυg

Λ6yoυ'pιp)ιLομειζoνoξσημασιαζ6πoυo ΣαρτPκατα πιιiνεταιμετηνπρoσπαΘεια να φερεισεσυμφωνια την πρdξη πoυ λειτoυργεi μεταμoρφωτικα (o16διo) με τιl 1ωριαμ6 (τον πρωταρ1ικ6 αγιilνα των ατ6μων ωξ αλ.

λων και αντιπαλων). Θα καταφθρειαραγε να συνενd) σει αυτa πoυ αδιακoπα φεtγoυν μακρια τo θνα απ6 το αλλo; o Σαρτρ δεν παρακdμπτει τo ερ6τημα: (Tι ειναι, λoιπ6ι αυτ6 πoυ με κανει να μην εiμαι απλιbg μαρξι στηζpΣ..oμωζπρdπει να λr}σωμερικθqαπoρiεq:απ6 τη μια μερια, 6πωq υπooτηρlζει o Mαρξ, oι ιiνΘρωπoι δημιoυργoliν την ιoτoρια τoυξ, ωστ6σo τo συγκεκριμ6νo περιβaλλoν μ6σα στo oπoιo ζoυu τoυq καΘoρiζει.Ποι og δεν βλθπειτην αμφιoημiα;o ανθρωπoξ φτιαχγει την ιστoρια τoυ αλλα και αυτη φτιαχνει τoν ανΘρωπo με τη σειρα τηζΣ (Κριτικιi). Για τoν Σαρτρ εiναι πρoφανiq 6τι o ιoτoρικ69παριiγoνταq δεν μπoρεi να καΘoρiζεται απ6 τιg υλικ6qπρoκεiμενεg. Kατα oυνθπεια, o γdλλog φιλδooφog αναζητd και υπεραoπlζεται τιg πoλυδιαμεooλαβηoειq (η μ6θoδoq oνoμιiζεται oπιoΘoδρoμικo.πρooδευτικf1) ανdμεαα ατην αλλoτρiωoη και την ιoτoρικη απελευΘ€ ρ ωoη (τη oημαοiα των πoλιτιoτικιbγ oικoγενειακιbν και κoινωνικιbν ενδιαμθoων). Eκε[νo πoυ αρνε[ται με 6λεg τoυ τιg δυνιiμειg εiναι η ιδ6α μιαg πιΘανηgδιαλεκτικτig τηs φιioηs (μια ψευδoεπιστημη). o υλιoμ69 τoυ εξωτερικoυ επιβαλλει την διαλεκτικη ωg εξωτερικ6τητα. H φ$οη τoυ ανθριbπoυ μθνει, λoιπ6ν, θξω απ6 τoν iδιo τoν ανΘρωπo, μθαα oε θνα καν6να a priori, oε μια εξωανΘριbπινηφ$oη. FΙ δι αλεκτικη δεν Θα μπoρoυoε να αναδυθεi μθαα απ6 μια

Oι oι1y11ρoνoι αναγκαιδτητα:δεν μπoρε[να πρo€ ρ 1εται παρα απ6 τα υποκεiμεvα,6μ απ6 κατι υπερ-ατoμικo. o ΣαρτρεπαντiλΘεαε εκεiνοτo μερoqτηc φιλoοo'Επρεπενα επιμεlνει φiαqτoυ πoυ γνωρiζoυμεκαλα. oε αντιτoυ να μεταβληθε[ σχ6διδ,} ιbατετo oελευΘερo κειμενικηπραγματικ6τητα,πρ&γμαπoυ oδηγεi oτoν ,Eται, xωριoμδτων υπoκειμ6νωvoτην lδια τη μα1η. τo oυμφ6ρoνoπριb1νειτoν αoτ6 ιδιoκτητηνα σηκΦoει τοi1oυgπoυ κρδβoυντo oπiτι τoυ.Bαζει επloηcτιc αναμνl]oειgτoυ μθoα oε γραπτα κειμενα και επειτα τα ,δdJ και π6ρα τoπoΘετεl oε oυρταρια και 6λα ε1ναιαπ6 θξω απ6 αυτ6ι σαν νησια, παρ6λo πoυ αυτι] η ιδιoκτηoiα θ1ει ωq oυν€ π εια την κoινων1α,τoυg Θεαμolig και τoυξ τρ6πoυζ παραγωγηξ. }Ι πραγμoποiηoη και η απoμ6νωoη περιγρdφoυν τo nπρακτικο-αδρανθqυ.Kαι πoιoq δεν γνωριζει τιq ζθoυοεq αναλυoειg τoυ Σαρτρ

τ1πoτα για πρdγματα 6πωg να βυΘiζεααιoτo γλoιιilδεg r]να oτ6κει9oε μια oειρα1ωρlq επαφτjμε τoν πρoηγου(καΘεναqαγνοε[ τoν dλλoν μενo η τον επ6μεν6 αoυ πoυ τoν βλ6πει ωq αντ[παλo, καν€ ν αq δεoμ6q δεν τoυξ ενιbνει): Aυτfν την πληΘυντικ6τητα των μoναχικoτητων ωστ6σo Θα καταργηαει η μαγματιbδηξoμαδα πoυ γεννι€ τ αι εξαιτiαq μιαg κρlοιμηs κατd,oταoηqη ενδq κιν-

δυνoυ:τo ελεδθερo o1θδιo καΘενδqoυμπiπτει με αυτ6 των αλλων, Δημιoυργεiται μια αλληλεγγυη διαμ€ o ου τηq αρνηηg αυτo$ πoυ μ61ριεκεlνη τη στιγμη μπoPoυoαμε να ανε1το0με.Aλλα αυτη η ανταγωνιoτικη oμαδα δεν ξεπηδα απ6 την αναγκαι6τητα:η σπανιoτητα και oι υπαρ1oυοεq δoμ6q εξηγoυν μερικδc την κoινη πραξη 22t

oι μεylιλoι φιλ6aoφoικαι η φιλoooφiατoυq (praxis). H μαγματ6δηζ κατdσταση καταατρθφει τr1 μαζoπoiηαη,αν και δεν αγνoεiτην ευΘραυoτ6τητατηs, και βαo[ζεται oτo κl]ρυγμα με οκoπ6 να βεβαιιilαει τη

διατηρηα] τηq και να εμπoδloει το oκδρπιoμα'
oι αι1y1ρoνoι απευθυνoυντo λ6γo τo ενα στo dλλo, δεν παρατηρεl τo 6να τo dλλο. Υπιiρ1oυν δiπλα-δiπλα γυρω απ6 θνα σημειoπoυ φερειμια εδικη oημανoη, Κριτικti τoυ διαλεκτικot λ6yoυ

oτo μ6λλoν τη διαoπoριi τηq oμdδαζ ωξ αδρανη αδυναμiα, ωg oυνεμ] ιiρνηαη κdπoιων δυνατoτητων μ6αα oτην καρδκΙ τoυ πεδioυ των δυνατιbν rel="nofollow">(o.π.). Αλλα αυτιi η oμαδα, 6πωq και 6λα αυτα πoυ αναδυoνται απδ την ελευθερiα, Θα απειληΘotiναπ6 την επιoτρoφ{ τoυ nπρακτικo-αδρανotq,: Θα πρoαπαΘf oει' λoιπ6ν, να Θεoμoπoιηθεi.Επιoτρ6φoυμεoτην εξατoμiκευση των υπoκειμενων. Ιδo$ μια oμιiδα πρooιδπων οτηv πλατεlα Σεν.Zερμαlι Περιμ€ ν oυν τo λεωφoρεlo..' Αυτ6 τα πρ6oωπα _πoλli διαφoρετικηq ηλικiαq, φJλoυ, κoινωνικt1qτdξηg, κoινωνικoι) περιβαλλoντoξ...- πραγματιbνoυνμ€ o α oτη ρoυτ1νατηg κα. Θημεριν6τηταgτη qθη

τηq μoναξιaq,τηg αμoιβαι δηταq και τηg ενoπoiηoηgδια τoυ εξωτερικot (και τηξ μαζoπoιησηξδια τoυ εξωτερικoυ),πoυ χαρακτηρiζoυνγια παραδειγμα,τoυgκατolκουgμιαq μεγdληc π6ληqεν6αω βρiοκoνται συγκεντρωμ6νoι,1ωρlqvα θ1oυνενoωματωΘεi,απ6 τη δoυλεια, τoν αγιbνα η κd-

πoια dλλη δραoτηρι6τηταoε μια oργανωμ6νηoμιiδα πoυ Θα riταν κoιν{ για 6λoυg.Πρ6πει να παρατηρfooυμε πριν απ, 6λα πωζ, στην πραγματικ6τητα,πρδ. κειται για μια πληθυvτικ6τητα μoνα1ικoτητων: αυτα τα πρ6oωπα δεν νoιαζoνται τo 6να για τo ιiλλo, δεν 223

Συμπερ&αματα

Σ ΥM Π Ε ΡA Σ M A TΑ

τoν Mπερξ6v <θναgφιλ6ooφog αξιoξ τoυ oν6ματ6q τoυ, δεν εiπε ποτε θνα μ6νo πρdγμα, ακ6μα περισσ6τερo, 6oo πρooπαΘο$oε να πει αυτδ τo μ6νo πριiγμα, πoτε δεν το ειπε πραγματικω (H or iψη και τo κινoiν) . Και πιbqνα ε1μαoτεοiγoυρoι 6τι κατανooυμεαυτην την εν6ραoη; <Ε1oυμεδυo μ6oα θκφραoηs>,πρooΘθτει o Mπερξ6ι <την θννoια και την εικ6να. Mε τιξ θννoιεζ

Θα μπoρoιioα να κατηγoρηθιb πωq oι αναλ$oειg μoυ πωg εlναι ουνoτπικ6q θ1oυνμια πλευρα <επιφανειακr]>, και απλoυοτευτικ€q, αφoι1, κατα καπoιoν τρ6πo, 61ω αυρρικνιboει και παρoυoιdoει oε λiγεq γραμμεq αημαντικα φιλoooφικα oυoπ|ματα. Αντιθ6τω9, o πραγματικδq ερευνητηqδεν βιαζεται: ζυγiζει τιq λθξειq,κdνει ευαlαΘητεgαναζητ{oειg του νoιjματδq τoυq, παρακoλoυΘεi την αργf εξ€ λ ιξl] τoυq, αναρωτι6ται γi αυτδ η εκεiνo τo απδαπαoμα, μελετα πρooεκτικα τo θργo παλαι6τερων ερευνητι,bνιbοτε να αξιoλoγηoει καλυτερα την επψιρηματoλoγiα η τoν τρ6πo παρoυolαoηg τηs. Ωoτ6oo μια τθτοια κριτικη γι, αυτ6 τo ζr]τημα δεν με ενo1λεi: θεωρoυoα παντα πωg η επιφανεια εi1ε μια πρoτεραι6τητα.αντiΘετα,oε 6,τι αφoριi τo βιiθog, εκεi 6βλεπα 6να μαυρo φdνταoμα πoυ πρooριζ6ταν να απoδυναμιboειτην περιφ6ρεια.Tι Θα απαντo$oαν αραγε oι αντiπαλol μoυ oε 6ναν θξo1oδιανoηττi,6πω9 o Mπερξ6ι o oπoioξ υποατηρlζει δτι μπoρo$με να παρoυoιασoυμε την πιo φιλ6δoξη μεταφυoικli με μια απλt,1Θεωρητικη εικ6να, θνα εiδog γραφtiματoqπoυ γεννιθται απ6 τoν εαυτ6 τoυ;,Eδωoεμdλιoτα παραδεiγματα πoυ ενιο1toυν τη Θ6oηπωg αυτ6 απ6 μ6νo τoυ επιφθπει την καταν6ηαη τoυ oυν6λoυ, Aλλωατε, ol)μφωνα με

τo o$ατημα εξελtσσεται,συμπυKν(bνεταιoμωg oε μια εικδγcι, 6ταν κανειζ τo σπρΦχνει πισω, πρoζ την ενoραση, απ6 6πoυ πPo6ρχεται,Σ(6'π.).

Δεν θα αo1oληθιb επισηξ με τιζ κατηγορiεq περi βιαo$νηg και oυνoτπικ6τηταq, }Ι μελ6τη, η ερμηνεια ακ6μη, εν6q κειβνoυ δεν σημαινoυν oυτε την κoνιoρ. τoπoiηoιj τoυ oι}τε 6ναν καταιγιoμ6 o1oλiων. Θα υπενΘυμioωτη oυμβoυλη:less is more (το λiγo εiναι πoλι}). Bεβαiωg o ιoτoρικ6q τηζ φιλoσoφιαζ Θα θ1ει αωρεiα αντιρρr]οεων (και Θα απαντηoω oε 6λεq). Παντωζ oι αντιρρηoειq αυτθqκαΘ6λoυ δεν με εκπλησσoυι αφoυ πηγιiζoυν απ6 τιq αμoιβαlεq διαφωνiεg μαq o1ετικα με τoν τρ6πo πoυ αυτδq oυλλαμβιiνει τη δoυλεια τoυ. Δεν Θα 1ρoνoτριβηoω περαιτθρω. Πριν διboω τιg πρ6πoυoεqαπαντlioειg, απ6 κατηγoρoΦμενogΘα γiνω κατliγoρog,γιατlo ιoτoρικ6qτηg φιλoooφiαgπoυ κλεiνεται στoν π$ργo τoυ λoγιoτατιoμoli τoυ δεν αξiζει να oνoμdζεται oυτε ιoτoρικ69 oυτε φιλ6ooφo9' Γιατi τoυ αρνo$μαoτε 6μωg 6ναν τiτλo πoυ υπoτιθε-

ται 6τι τoυ ανηκει; Mα γιατi, για να εtναι κανεiq ιoτo. ρικ69, πρεπει να μπoρει να συνδεει τo παρελΘ6ν με τo παρ6γ να βγαiνει απ6 τoν κλειoτ6 κjκλo ηc λoγιoo$-

νηg: εiναι λ6θοq να μελετα τoν Nτεκdρτ με και δια τoυ 225

Συμπερaσματα

oι μεy&λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq Nτεκαρτ, να oτηρiζεται δηλαδr] oτη δoμli τoυ θργoυ, να μην μετατoπlζει και αλλor}την 6ρευνατoυ _ ατη μελdτη 6αων γνιilριζε ο Nτεκιiρτ η 6oων δανεioτηκε απ6 τo 6ργo αλλων φιλoα6φωv

Mεγαλυτερεq ακ6μη αντιρρfoειq Θα ειχα για να τoυ διiloω τo 1αρακτηριoμ6τoυ φιλoo6φoυ.Kι αυτ6 επειδη η μθΘoδogπoυ 1ρησιμoπoιει, πληoιιiζει τηv κειμενικη ανdλυη η μια απoκλειστικα ερμηνευτικημdθoδo (μελ€ τ η τoυ λεξιλoγioυ, των απoχρ6σεων τηζ μετdφρασηξ, τηζ καταγραφtjcτων μελετιbμενωναντικειμ€ ν ων, τηζ πoικιλιαξ αλλιi και τηq αoριατiαq των επι1ειρηματων). Θεωριb μια τ6τoια ιoτoρiα τηq φιλoooφιαζ, πoυ 6μω9 εiναι διαδεδoμ6νη και αγαπητη, ωq μια μη.ιoτορια τηξ φιλoσoφιαq.Αυτδg o τυπoq ιoτoρiαg υπακo$ει oε θναν κανδνα τoν oπolo πoooωπικα αντιπαλεrJω. Πρooπαθεi να αναπαραγdγει oλ6κληpo τo περιεβμε. νo των φιλoαoφιιbγ ενιb πιoτευω πωq δεν πρtπει να επιζητo$με μια εξαντλητικri αναφoρα, αλλα την ανα,oταν δειξη τoυ πυρfνα μιαq θεωρiαq. πρooπαθo$με να παρoυoιαooυμε, χωριξ εξαιρεση, ooo μεγαλιiτερo μερoζ των φιλοooφικιbν κειμcνων μπoρotμε, τελικα τα ιooπεδιbνoυμε.Mια τcτoια δoυλεια δεν εlναι ιατo. ρια τηζ φιλoσoφiαq αλλα θνα μνημoνικ6 βor]θημα, κατι oαν εγκυκλoπαiδεια, 6πoυ o αναγν6στηξ μπoPει να βρει μια πληρoφoρiα η την περiληψη μιαg θεωρiαq. ,Eνα τθτoιo λεξικ6, μdλιoτα, δεν Θα μπoρoυαε να εiναι τελικιbq τiποτε ιiλλo εκτ69 απ6 μια απλη απαριΘμηη των oτoψlων απ6 τα oπoiα o1ηματioτηκε. Πα να oυμπληριbooυμετoν καταλoγo αυτων πoυ Θε. ωρo$με ωζ ημι-απoκλloειq,πρ6πει να αναφdρoυμεεπl-

σηξ κατι πoυ απoτελει φαιν6μενo αξιoαημεiωτo αλλα και ικαν6 να πρoκαλ6σει (,υζητηoειqκαι διαφων1εg:o ιατoρικ6g <υπερλoγικoπoιεb,τo oυoτημα πoυ αναλι)ει, Ωααιiτωq, παραγνωρiζει τo γεγoν6q 6τι τα oυoτηματα αυτα δεν ε[ναι oυμπαγη αλλιi πoριbδη:κανεig δεν μπoρε[ να αμφιβdλει για καπoια κενd τoυg -καπoιεq τρυ.

πεq_ δπωq εiναι τα δανεια πoυ δεν t1oυν ενoωματωθεi οργανικαoτo θργo.o ιατoρικ6qφρoντiζεινα παρoυoιαoει μ6νo τα φωτεινιi αημεiα των θεωριιbν και αφliνει

κατιi μ6ρo9τιq ακιερα αημε[α τoυg, 6,τι Θα oνoμιiαει oτη oυν€ 1 εια αναoκευ6q και αμφιoβητηoειg.oφεiλει, λoιπ6ν, να αo1οληθεi με 6λα αυτα, αφου τακτoπoιεi τα δι1φoρα ζητηματα,αλλα και πυρoδoτε1τιg oυζηττioειq τoυ μθλλοντog'

Πρθπει κυρiωq να <επιoτημολoγικoπo(ooυμε> την ιoτoρiα τηc φιλooοφiαq και να την πρoστατεψoυμε απ6 μια μεγαλη απειλη: να γiνει δηλαδη μια απλli επανιiληψη η μια αναπαραγωγη θεωριιbν.ΑντιΘθτωq,oφεl. λoυμε να ξαναβρo$με τη γενεoιoυργ6 αφgi απ6 την oπolα πρoθρ1oνται 6λα τα υπ6λoιπα, να διακρινoυμε

την παραγωγικη αιτiα των θεωρητικιilν απoτελεαμdτων και να αξιoλoγηooυμε την απ6oταη των θεωριιbν oε o1θη με δ,τι πρoηγηθηκε (τη διαφoρα, τη ρωγμη). o ικαν6τερoq ιoτoρικ6g πρoτιμα αλλωoτε να αφη. νεται σε μια απατηλri εργασiα: νoμιζει πωq διαβλθπει oτoι1ε[α μoντθρνων Θεωρκbν oτoυq αρ1αioυq φιλοo6φουq αλλα και, αντιθ6τωξ, υπoλεiμματα τoυ πα.

μθσαστo εργoτων νε6τερων(π.x,ιxνη ρελΘ6ντoq

μεσαιωνικoιi σχoλαoτικιαμoυ oτo 6ργo τoυ Nτεκαρτ). Mε αυτ6 τoν τρ6πo, o ιoτoρικ6q καταφθρνει 6λα να τα

oι μεyαλoιφιλ6αoφoικαι η φιλoooφiατoυc,

Συμπερ&αματα

αναμειξει. Απoκαθιστα τη συνεχεια που f1ω απορρtψει με 6σo μεγαλυτερη προσoχη μπoρoυσα. Αρνε1ται την

ρiξει 6τι o Πλατωναq και o Aριοτoτiληs εiναι εντελιbc ξεπεραoμ6νoι εiτε πωζ εiναι ματαια η μελθτη τoυg και αρα o φιλ6ooφoq δεν 1ρειαζεται να αα1oληθεl ποτ6 μ,

πιΘαν6τητα μιαq κοπερνiκειαq επαναoταoη τηζ μεταφυσικηζ,τ0σo τηξ καρτεοιανηg6oo και τηζ καντιανηζ. Δεν γυρiζει τo cogiιo πλεoν γυρω απo τoν κοoμο για να τoν γνωρισει, αλλα o κ6ομoq απ6 ,διb και πθρα γυ

ριζει γυρω απ6 τo cοgito. Πα να απoφυγoυμε τθτοιoυq σκoπ.λoυζ, τoλμιb να πρoτεινω μια dλλη ιοτoρiα τηq φιλoαοφiαq,μια ιoτoρια πoυ αρχικα συνενωνει την πλειoν6τητα των φι λoooφιιbν,γιατi δεν μπoρoυμε vα καταλαβoυμε παρα μ6νo τo συνoλo, μια ιστoρια που διακρiνει, αφoυ εξεταoει πρooεκτικα, κυρiωg μ6oαατα [διατα φιλoooφικα συστηματα, τιξ πραγματικ6qδoγματικiq διαμα1εqπoυ δεν καταφiρνoυν να επιλυΘο{lν.

Aυτog o τρ6πo9εξθταoηci1ει παντωc μια ενo1λητικη

oυν6πεια:δεν εtμαι αραγε υπo1ρεωμθνogνα απoδε1Θιil δτι υπαρ1ειπρ6oδoqoτην € ρ ευνα αλλα και ατη φιλoαoφικη καταoκευη; Αν 6μωg oυμβαiνει κατι τ6τoιo, τ6τε κανεiq δεν Θα ξαναδιαβαoει Πλατωνα η Αριoτo-

τ6λη, για παραδειγμα,αφoυ Θα εiναι ξεπερααμενoι. Eντoυτoιg (και πoιog Θα τo αρνηΘει;),o Kαντ 6λυοε τo πρ6βλημα τηq γν6οηc καλ0τερα απ6 τoυq φιλoo6φoυg πρoγ6νoυg πoυ, αν και τo θεμελiωoαν, κατdληξαν να τo ακρωτηριασoυν.o Χ6γκελ απ,την πλευρα τoυ, επανηλθε oτoν καντιανιoμ6, πoυ εi1ε καΘιζανει,τoν μελθτηoε και καταφερε τελικα να τoν βγαλει απ6 τα 6ρια πoυ o iδιoqεixεΘioει για τoν εαυτoτoυ. o 6ρoq .πρδoδoq>μπoρε(να εκπληooειη ακ6μη και

να οoκαρει, γιατi κανεiq δεν Θα μπoρουoε να υπoοτη-

αυτoυq. Παρενθετικα,ο Θεωρητικ6gκερδiζειαπ6 τη μελετη τηζ φυσικηζ τoυ Γαλιλαtoυ η τηq 1ημεlαq τoυ Λαβoυ' αζι€ , γιατi, αν και τα oυμπερααματα και το πνευμα τηc επιoτημηc ε1oυν αλλαξει, η μεθoδoc παραμiνει και αξiζει να την βγαλoυμε απ6 τη σκια, αξiζει δηλαδη να την fαναοκεφτoιiμε.o τρoπoqμε τον oπoiο φτασαμεστα απoτελ6oματα μετρα πoλυ περιαooτερo απ6 τα ιδια τα

απoτελεσματα. o Πλατωναq και o Aριoτoτ€ λ ηc ε(α' κολουΘoυννα εtναι πoλυ αημαντικo[φιλ6αoφoι.Aρκεi να μην τoυq (ηταμε αυτ6 πoυ δεν μπoρουν να μαq

διbooυν. Θα κρατηooυμε τo πνευμα τoυq, τoν τρoπo πoυ κατασκευασαν τo φιλοοoφικΔ τoυξ oικoδ6μημα (oπωg με τoν Tiμαιo του Πλατωνα, για παραδειγμα,

πoυ συμφιλι6νει τη μαΘηματικηιδεα με την εξ6λιξη τoυ κ6oμου). Kανεiqδεν μπoρεινα αμφισβητηoειτην υπαρξηαλ' λαγιilν oτην κουλτουρα:μεοα ο'αυτη την πρooπτικη' οι φιλ6ooφoιoημεραoπωσδηπoτεσκθφτoνταιδιαφo-

ρετικα. ιΙ επιστημη, τo δικαιο, η τθ1νη ε1ουν εξελι1Θεi παρα πολ0.οι φιλoooφtεqoφεiλoυννα εγγραψουνστo οκεπτικ6 τoυζ αυτiq τιg oημαντικθqαλλαγθq, Θα παμε πιo μακρια: τι εlναι 6ναζ φιλ6σoφoζ, αν 6χι καπoιog πoυ αφι6ρωoετη ζωη και την παιδεiα τoυ για να διαο1iαει την ιoτoρiα τηc φιλoooφlαq απ6 τoν Σωκρατη μ6xριτιq μθρεqμαq;H φιλοooφtαδεν υπαρ1ειεξω απ6 την ιστοριατηζ, αν Και η tδιαδεν εiναι oτ,αληΘεια ι29

I

oι μεydλoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoνq

Συμπερ&oματα

μια ιστoρια,στo βαΘμδπoυ κιiΘε φιλoooφiα προoπαθεi να διαχωρισειτoν εαυτ6 τηζ απδ 6σεζ πρoηγηΘηκαν.o

καρτεσιαν6 cogito, τη 1εγκελιανoμαρ(ικi διαλεκτικη και, ανdμεσd τoυζ, τη νιτσεiκη αναζητηση) και τιξ επoχεζ τηζ σχετΦζ ακινησιαζ, εκει 6πoυ η φι\66ρφiα

φιλ6σoφoζ ενδιαφ6ρεταινα εμπλακε[ o, αυτ69τιg διαμαχεζ. Mια μη ιoτoρικη ιoτoρiα μαΘαiνειoτoν φιλ6ooφo η φιλoooφiα. Eiναι, λoιπ6ι αυτ6 μια πρ6oδo9;Σε κιiΘε περiπτωοη, ειναι μια διαρκ{q ανακαταταξη, Tο υπ6βαΘρo αυτoυ τoυ γνωστικoι1 πεδ(oυ εiναι oε διαρκη αμφισβητηση. Ωατ6oo, πρ6πει την tδια ατιγμη να αναγνωρiooυμε 6τι αυτη τ]εκεiνη η φιλoooφiα μπορoυν να επιλtooυν

θνα πρ6βλημα πoυ oι πρoηγoυμενεqδεν καταφεραν να

τoυ βρoυν μια ικανoπoιητικη λυoη. Eδιb, loωg να διαβλ6πoυμεdνα εiδog nπρo6δoυ,: καταλαβαiνoυμε γιατi φιλoooφικα oυoτliματα,6πωq αυτα τoυ Kαντ και κυρiωg τoυ Χθγκελ και τoυ Mαρξ πoυ εiναι επενδυμ€ ν α με τ6τoια αiγλη, τoυc απoδ(δoυμεμεγιiλη ημαoiα: θ1oυν

τιξ Θεωριεζ συμπληρ6νει ανασκευaζει, πoυ ραφιναρει, πρoηγηΘηκαν,,oμωξμια τετoια ανdγνωoη αφξγ916aην &κρη μια αoκηoη πoυ πρoερχεται με τoν τρ6πo τηζ' απ6 μια επιστημoλoγικη πρoοτπικη: την αναKεφαλαι-

ωση 6λων των ερμηνειων μιαξ Θεωριαζ,ενδζ βιβλιoυ η εν6q επψιρηματog (τηgiδιαgπερι6δoυ η διαφoρ9τικ6ν επoχdν), Aυτη η ιστoρια τηζ ιστoριαζ τηξ φιλoσoφιαζ απoμακρυνεται απ6 την ιoτoρiα και βoηΘακαι gμdqνα απoμακρυνΘoυμεαπ6 τoν δογματισμd 6μωq 69γ μ6q απoκαλυπτει παντα αυτδ πoυ πρεπει να συγκρατnσoυμε απ6 6λη την πoικιλiα, απ6 6λη αυτη τΙ]ναφΘoνiα, πoυ περιβaλλεται απ6 μιαν ατμ6σφαιpα σκε1τι111gμρf, 6πωq 6δειξακαι oτην εισαγωγη.

επιτιi1ει βηματα πρog τα εμπρ69.

o Niτoε, για την ακριβ{ θ€ α η τoυ oπoloυ oτo dργo μoυ πρoβληματioτηκα πoλυ, διαρρηγνtει τιq o1€ o ειq τoυ με τo φιλoοoφικ6 παρελθ6ν. Ανo[γει θνα ν6o πε. δio, απoδlδoνταq oτη φιλoooφiα τo ρ6λo πoυ ε11εo Φρ6υντ oε o1θοη με την κλαoικη φιλoooφ[α. Αντi να

δημιoυργηoει θνα oυoτημα, o Niτoε καταoτρθφει δλα τα αλλα, αφoυ καταπιd,νεταιμε τα Θεμ6λιατoυg και κυ-

ριωξ με τιζ αιτιεζ πoυ τα δημιoυργηoαν.Πdντωξ, αυτη η φιλoσoφια εν6q oυoτηματog αντιoυoτηματων δεν συγκρινεται με τη φιλoooφlα εν69 oυατηματog δλων των oυoτη μιiτων. Αρ1iζoυμε να ξεδιαλυνουμε την πoλl)πλoκη κατασταση, διακρινoνταξ τιζ επαναστατικθg oτιγμ69 (τo 230

Πρ6πει επiηC να απαντησω στιζ κριτικεξ πoυ τo παν6ραμα μoυ 6χει πρoκαλεσει: πρ6τα πρ6τα κανειζ δεν μπoρει να ιεραρχει τιζ φιλoooφiεg, 6ταν η tαΘε μια τoυξ ειναι για τoν εαυτ6 τηξ ασι1γκριτηκαι δενενδιαφερεταιπoλυ για 6,τι θα την ακoλoυΘι\oειoυτεγ1α 6,τι 61ειπρoηγηΘεi. Mηπωq αυτη η διακριoη των φιλoσoφιων σε αυτθξ πoυ διαβλiπoυν τo ν€ o και oε αυτ69πoυ επωφελo$νται _oι majores(με[ζoνεq)και oι minores (ελασσoνεξ)_δεν εiναι αυΘαiρετη και κυρiωq πρoibν πνευματικηζ ρα,oμωζ oι iδιεζ oι φιλoσoφιεζ μαζ πρoκαλoυν oτιbνηζ;

Η ΚριτικfiτoυΚαθαρoδ Λ6για μιατθτoιαιεραρ1ηαη. θναντινακαμε παραΘ€ τ oνταζ yoυτoι)Kανττελειιbνει

oι μεy&λoιφιλ6αoφoικαι η φιλoαoφiατoυq

Συμπερaσματα

τιξ κυρι6τερεξ φιλoσoφικθξ επαναστασειξ (Υπερβατoλoyικη Mεθoλoylα' Ιoτoρiα τoυ Καθαρoi Λ6yoυ): o

αυτtq:περναμε απ6 την ιδ6α oτην ιδθα τηq ιδ6αsη ακ6μη, απ6 τη φιλoooφiα ατη φιλoooφiα τηC φιλoooφiαg. Mια δευτερη μoμφη πoυ Θα μπορoυoαν να μoυ κα. ταλoγ[αoυν: oτo δoκ[μι6 μoυ oι φιλοοoφiεζ παρελαυνoυν με μια μoρφ{ οκελετικη (αν και o μ6νoq oκελετδq

Kαντ πoυ τιζ Θυμιζει, τoπoΘετειται oτην κoρυφη τoυ κριτικoυ δρ6μoυ πoυ ανoιξε o iδιog και πoυ τoν oρ[ζει nωqτη βαoιλικr]oδo,. Στo παν6ραμd μου,Θα απoνεiμω στoν Καντ τo oτεφdνι τηq νικηζ, επειδη Θειbρηαε6τι 6λυoετην πανιiρ1αια διαμα1η αναμεαα oτoν oρΘoλoγισμ6 και τoν εμπειρισμ6,αναμεσα στoν δoγματισμ6 και τoν oκεπτικιαμ6, αναμεαα oτoν Boλφ και τoν Χιoυμ, πoυ απoτελoυν τo τελευταιo επεισ6διo (6ταν oι πριilτoι πρoβληματιoμoι παρoυσιαζoνται στoν Πλατωνα και τoν Aριστ0τ6λη). o Mπερξ6ι πdλι, μαq προτεiνει μια ιστoρια τηξ φι,Eλληνεζ λoooφlαq απ6 τoυg μεχρι τιζ μ6ρεq μαq: τα oυoτηματα κλιμακιbνoνται αε oυν&ρτηαη με την απ6οταoη απ6 τo κ6ντρo, την 6ννoια τηζ διαρκειαξ, πoυ oυνηΘωgΘυαιαζεταιγια 1ιΙρητηg εννoιαg τoυ 1ιbρoυ. H επιoτημoλογlα πρoτεiνει παντoυ και παντα να ουγκεντριbνoνται 6λα τα δεiγματα, 6λεq oι Θεωρiεg, 6πoια κι αν ε1ναιη περιo1η,τα επιoτημoνικ6 πεδ[α η η φ$oη τηq καΘε μιαζ, και κατ6πιν να μπαiνoυν oε ταξη και oειρα. E1ναι,λoιπ6γ oωoτ6 6να φιλoooφικ6 olioτη μα πoυ μπδρεoε να δε1τε[ oτoυq κ6λπουg τoυ 6λα τα υπ6λoιπα, πoυ τα νoμιμoποlηoε και τα εγκολπιilθηκε, να βρiοκεται oτην κoρυφτi τoυ γενικoυ πiνακα. Δεν πρ6κειται εδιi,lγια πρακτικι] ταξιν6μηαη, αλλιΙ για την αναγνιbριoη εκεiνoυ τoυ oυoττiματοq πoυ καταφερε να ενoποιηαει την πολλαπλ6τητα.,Eτoι,μια φιλoooφ[α πoυ βρiακει τιg ερμηνeυτικθqαιτtεqπoυ oδηγηoαν oτη δημιoυργiα των πρoηγoυμ6νων τηs, πα[ρνει κατι απ6

εiναι αυτδζ πoυ απoδεικνυει τη μακαβρια πλευρα του εγ1ειρηματoq),6μωq αν κατι εiναι καταoτροφικα ελλιπ6qoτη δoυλεια πoυ παρoυoιαoαμε,εiναι oι φιλ6αοφoι

πoυ -αoυγ1ιi.lρητακαι αδικα_ δεν αυμπεριεληφΘηoαν' Για νατo πω διαφορετικα,υπαρ1oυνπαρα πολλα κενα6πωg o Mαλεμπρανζ, o Mαιν ντε Mπιραν, o Σoπενdoυ_ ερ, η o1oλη τoυ εμπειρικo$ λoγιαμoυ κ.τ.λ. ατηι αc την ονoμαοω 6τoι' τoι1oγραφiαπoυ παρoυσιασα. ,E1ω Aρνoυμαι ηδη απαντηoει, εν μθρειτoυλαμoτoν. την πληρ6τητα πoυ δημιoυργεi αοφυξ1α.Eπιθυμιb να παρoυoιαoω τo oυoιαoτικo και μ6νο, τιq oημαντικ6τερεg Θθoειqμιαg φιλoooφiαq (και εδιil ακoνταφτoυμε

παλι οτo πρ6βλημα τηs απαξiωαηq καπoιων θεωριιbν oε o1θαη με αλλεq πoυ πρoβαλλoνται περιoαoτερo). To εριbτημα αλλαζει γρηγoρα μoρφη και τιθεται ωξ

εξηq:ΑληΘειjει πωζ τo συστημα πoυ απoυοιdζει, μειιb. νει την αξiα τηq κατανoμηζ μαξ, την τελικη εικ6να τηs; Aν δεν oυμβαiνει κατι τθτoιo, η κατηγoρiα δεν ευoταΘεi.o αoφδq λ6γιοq Θα καταληξει αε 6να oυνονΘιiλευoτιγμθq μα 1ωρig ν6ημα, αν ανακατειJει τιq μεγdλεg τηζ φιλoσoφιαζ με τιg λιγ6τερo αημαντικθg,αν αυζητd 6λεg τιg απo1ρΦoειg,τιg παραλλαγ6q,τιq ελαματεg δι αφoρθqπoυ βρ1oκoυμεοτα 1ειρ6γραφα η oτιq διαφοκατεβαlνει ρεg εκδ6oειg. o ιoτορικ6q τηg φιλoooφ1αg oτιg μια πλαγια oτo τθλog τηg oπoiαg θα διbοει βαρog 233

Oι μεy&'λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφiατoυq πιo αχν6ζ λεTττoμερειεξ, 6πωξ ειναι oι απoχρ6σειξ

μιαζ μεταφρασηζ'η συχν6τητα με την oπoiα παρoυσιαζεται μια λεξη, τα σβησιματαπανω στα χειρδγραφα.Δεν πρdπει να απoκλινoυμε απo τo σημαντικ6, τo oυαιαoτικ6. Oμωg, αg βαλoυμε oτo παηνιδι και τo αντιΘετo,αν αυτo πoυ παραληφΘηκε, πoυ απooιωπι]Θηκε θoτω, oυνιoτoυαε μια κoρυφωoη, δεν Θα ηταν διαφoρετικη και η εικ6να τoυ γενικo$ χdρτη; Fl απdντηoη μoυ δεν Θα εκπληξει: θ1oνταgπd,νωoτo 1αρτi δυo oημεiα, δια-

φορετικa μεταξυ τoυζ, μπoρ6 να ζωγραφioω μiα και μoνo μiα ευθεiα πoυ να περνιiει και απδ τα δυo. To να προoθθooυμε 6να oημεiο oυμπληρωματικ6 αναμεαα

oτα δυo πρoηγo$μενα, η στην πρodκταση τηζ ευΘειαζ πoυ o1εδιαoαμε, δεν αλλαζει τiπoτε ατo o16δι6 μαg. Αν 6μωζ τo νθo οημε[o δεν υπακoυει ατιq δ0o πρoηγoιjμενεζ oυνΘηκεq,η γραμμη Θα παρει στα σiγoυρα τη μoρφη τηζ τεΘλασμ6νηξ.Ωoτ6oo, η αναλoγiα τηc πριbτηq ευθε[αs δεν θα υπoατεi καμια oυν6πεια. ,o,τι Θα πρooτεΘεl δεν Θα την αλλoιιbαει, δεν Θα τη μετα.

μoρφιboει.Nα τo υπoγραμμioω ξανd:η πληρ6τητα μoυ φαινεται ο)ξ 6ναg πραγματικ6g κiνδυνoq, Πρo6ρ1εται απ6 τo αδl)νατo:πoιog μπoρεi να εiναι oiγoυρoq 6τι δεν

αφηoε τiπoτε απ, 6ξω,δτι 6λα τα ΘυμηΘηκε;Πα να μη Θυoιdαoυμεdνα πραγμα, 1ιiνoυμε τo oυoιαατικ6, Tρiτη και τελευταια κριτικη: τo κεiμενo δθ1τηκε τη

Συμπερ&oματα oυργηΘειμια κλιμακωαη, και δεν εiναι αυτo μια υπoχωρηση στoν ιστoρικισμ6; Διακρlνω δυo τ$πουq oτoi1ιoηc oε oειρα: αυμφωνα με τoν πρωτo' oι φιλoσoφιεζ συναντoυν η μια την αλλη, απαντoυν η μια στην αλλη, και η μiα _η μεταγενεστερη_ προσ7ταΘεiνα αυμπληριboει η να διoρθιboει την πρoγενεστερητηξ, H διαδoχη δεν συνιστα εδω τoν λ6γo υπαρξηζ τηζ πρoγενδστεPηζ η τηζ μεταγενεστε. ρηg.δμωq,αφoυ η μια 61ειαναγκη την dλλη γιανα γ1νει κατανοητη,καΘθναξθα απoδεχτει αυτ6 τo ζευγαρωμα. o &λλog λδγoq πoυ δικαιoλoγει την εγγυτητα και την ψευδo.oυνθ1ειαεiναι πωq, αν oι φιλοooφiεg δεν € 1 oυν δεoμoliq μεταξ$ τoυg,πρooφ6ρoνται εν εiδει πακ6τoυ. Aρα oε πεioμα των αδιαμφιoβ{τητων διαφoριbν τoυq, δημιoυργoυι εκτ6ζ των αλλωι μια oμαδα. Eντd,oooνται oε θνα κoιν6 πεδio. Δεν ηταν δυνατ6ν να απoφυγω εντελιilq την απαα, ρiΘμηoη.H απ6δειξη 6τι αναγκαoτικα υπo1ιbρηoα _απ6 6που η μη-γραμαυτδν τoν τρ6πo παρoυσιασηξ τηc μικ6τητα_ 6ρ1εται απ6 τo γεγoν6q τηs διακριoηc φιλoαoφ[αgοε τρειgπερι6δoυqεντελιbqξqωριoτig μεταξυ τoυg:o Nτεκαρτ, αργ6τερα o Χθγκελ και o Mαρ( &νoιξαν ν6ε9επo1€ g oτη φιλoooφiα, Δεν ε[ναι δυνατ6ν να ανακατθψoυμε αυτ6ζ τιξ μεγαλεq oτιγμ6q:για πα.

φιλoαοφiεξ την πρωτoτυπια τoυq,γιατi η στoιχιση σε μια σειρd,

τηs ρdδειγμα δεν μπoρo$με να διαφωτιooυμετμτiματα δεtτερηq περι6δoυ με τη βoηθεια καπoιων τηξ πρωτηζ η τηξ τPιτηξ. Παρ, 6λ, αυτα αφηνω αυτη την απoδoκιμαστικη πα-

ρηoη εμφανiζεται ξανα: πιilg να μην ψ6ξει κανε[q την επιλoγη τηc 1ρoνoλoγικηc αειραq με οκoπ6 να δημι

ρατηρηoη μ6νo και μ6νo γιατi πρθπει να επιμε1νωoε τηs, μια αλλη, περιοooτερoδυoκoλη oτην απαντηoη

234

235

διαδo1η,τη αειρα, αυτ6 πoυ αφαιρεi απ6 τιq

,Ε1ω ειναιαπαξιωτικη. αλλα η αντiρ. ηδηαπαντησει,

oι μεydλoι φιλ6αoφoικαι η φιλoooφiατoυq

ΣυμπεPaσματα

πoυ αφoρd την τρiτη oμιiδα φιλoo6φων:πωζ να βdλει

να απoφυγει τα λαΘη τoυ κ6oμoυ πoυ γνωριζουμε. Για τoν Mαρξ, αρκε1 γi αυτ6 να καταλυσoυμε τoν καπιταλιoμ6 και να ελευΘεριbαoυμετoν υπoδoυλωμθνoπρο-

κανειξ μαζι, στην ιδια oμιiδα, τoν Mαρξ και τoν Xιiιντεγκερ; Δεν ε[ναι ααν να βoυλιαζoυμε μ6oα oε θνα εξωφρενικ6 oυνoνΘ$λευμα; Moυ δiνεται εδιil η ευκαιρiα να oρioω τα χαρακτηριστικd, των oυγ1ρoνων φιλoooφικιilν oυoτηματωv Eβαλα oε κoιν{ oμdδα θξι oυατηματα. Σε πεiαμα των διαφoριbν τoυg, μπηκαν 6λε9 αε μια oικoγ6νεια, τηq oπoiαg παρακιiτω Θα υπoδεlξω τρειgπλευρdgπoυ βoη-

Θoυνατην καταν6ηoη τηq σ$oταoηg τηg' ,Oλεq Α. πoλεμoυν θναν επιoτημoνιoμ6 με επεκτατι. κθq διαθθαειq,Συμβoυλευoυν να ε[μαoτε πρoαεκτικoi με την τε1νoλoγiα. Δεν φτανoυν μ€ 1 ρι τoυ αημεioυ

να υπoκαταoτliooυν τoν μυστικισμδ με τη μη1ανικη (Mπερξ6ν), αλλ& 6λεg τoυλαμoτoν επιΘυμoυντην εξdλιξη των μη1ανιbγ oτην επιρροη των oπolων ε[μαoτε

υπoταγμ€νoι.Δεixνουντηνανεπαρκεια τωνεπιστημoνικιi,lνoυμπερααματων,6ταν πρoαπαΘoυν να παρουν τη θdαη μιαq απoλυτηξ αληΘειαζ.o ΘετικιατηgAtγoυoτog Koντ δεν πρdπεινα 1αρακτηρtζεταιωg Θετικιoτηq, επειδη κανε[gδεν θδωoε τ6oη αημαoiα οτην κoιν6τητα και τιg oυμβoλικ6q τελετ6q τηg 6αo αυτ6ξ' Επισηξ, αζ μην δoliμε τ6oo εtκoλα oτoν Mαρξ 6ναν υπooτηρικτη τoυ υλιoμot, με τη oυνηΘηdννoια τηg λdξηq,γιατi αυτη

η φιλoooφiα, πoυ αναπτιi1θηκε τoν ι9o αι., υπηρετoυσε την μπoυρζoυαζlα και τα ιδεoλoγικd τηζ oρ&ματα' B.Eνα αλλo κoιν6 1αρακτηριoτικ6, αν και πoλ$ κoντα ατα 6αα πρoαναφdραμε:τα φιλoooφικιi αυτα oυ-

λεταριo. Aπ6 την πλευρd τoυ o xαιντεγκερ πoλεμd για θναν κ6ομo 6πoυ δεν θα oτερηΘoυμετα πιo ακριβα αγαΘa μαζ: τη γη, τo καταφυγιο, την πατριδα, τo μoνoπατι, την υπαιΘρo.ΠρoσπαΘεινα μαζ επαναφερεισε 6λα 6oα θ1oυμε1ασει. Aυτθζ oι δυo φιλoooφiεq βαδiζoυν εντελιbζ αντiΘετoυqδρ6μoυ9, αλλd εiναι επloηs αληΘεια 6τι και οι δυo oνειρευoνται 6να μ6λλoν πoυ Θα μπoρoυαε να μαg απελευθεριboει απ6 την αδικtα και

τo κiβδηλo (τo μη αυθεντικ6), o Mπερξ6ν κηρυττει τoν π6λεμo oε μια κoινων[α κλειoτη και υπερβoλικd τελετoυργικi1,ενιb o Σαρτρ αντιτiΘεται στo πPακτικoαδραν6qκαι πρooβλθπει oτην μαγματιbδη ενoωματωαη μdoα oε μια επαναoτατικη oμdδα. o Mπααελιiρ μdq υπ6σχεται μια επιoτημoνικη πoλιτεiα πoυ θα μαq απελευΘεριi.loειαπδ τα δεoμd πoυ μαc ακινητoπoιoυι ενιb

η φαντασια Θα μαg θεραπε$oει απ6 τιq εμμoνδqμαg oε πραγματα παλιd. Γ. Tελικα, 6λεζ αυτθζ oι φιλoαoφiεg ανακυτπoυν απ6 την <ααυoτηματικ6τηταΣ.oι επο1dqτων εξαioιων oυνΘ6oεων,των καΘεδρικιilν ναιilν τηG oκ6ψηc, θ1oυν παρθλΘειoριoτικd. Tθλειωααν με τoν Χ6γκελ και τoν Mαρξ. oι φιλoooφiεqτoυ καιρoυ μαq μoιαζoυν να εξει δικευoνται ατo να βdλoυν 6ρια στoν εαυτ6 τoυg. Παντωg καθε μια απ6 αυτ69d1ει επιλ6ξει μια περιo1η τoυ

oτηματα γυρνofν κατιi κιiποιo τρ6πo την πλιiτη ατo παρδν και εργαζoνται για θνα μdλλoν πoυ Θα πρ€ π ει

6ντoq,ενα 1ιbρo. o Mαρξ _ενδιιiμεooq κρ[κog μεταξυ των δυo περιoδων_ αq1oλεiται με την πoλιτικη oικoνoμiα, o Koντ με

236

237

oι μεy&λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoαοφiατoυq

Συμπερ&oματα

την κoιν6τητα και τη Θρηακεlα τηξ ανΘρωπδτηταξ,ο Mπααελαρ με την επιoτημoλoγια. o Mπερξδν μελετα

(oιτρειq φααειq,oιτρειζ στιγμθζ)βρισκεταιoτην καρδια τoυ 6ργoυ μoυ. H αρ1αiα φιλoαoφlα αo1oλεiται ιδιαι

τη διαρκεια και τιζ εξελιξειζ, o Xaιντεγκερ την tπαρξη και o Σαρτρ τη oυνειδηoιακη ζωr].ΑντιΘθτωq,oι μεταφυσικοι τoυ παρελθ6ντog αγκιiλιαζαν τoν κ6oμo oτo oυνoλ6 του. Noμiζω δτι πρiπει να πρooπαΘηoω να δικαιoλoγfoω περαιτdρωτιq επιλoγ69 μoυ:να πω δηλαδl] 6τι αλλoτε κατ6φυγα στη συνaΘρoιση και αλλoτε στη διαιρεση. Aν εi1α παρoυoιασει ωζ συνoλo τα 6ργα, θα εiμ ληoμoνηoει τη oημαoiα τηq διαφoρoπoιησηζ και των ρη. ξεων.Θα εt1α επioηξ κανει αυτ6 για τo oπoιο συνηΘωζ μιλιb απαξιωτικα _Θα εlμ υπoκυψει ατη 1ρoνoλoγικη αειρα_ ενιb η ιoτoρlα τηg φιλoαoφιαζ, αν την τoπoΘε-

τησoυμε μ€ σ α στην ιoτoρiα, δεν θα μπoρotoε να ε1ναι ιoτoρικη, Eκτ6g αυτoυ,η εκθεση τoυ εν69 oυoτηματog μαζi με τo αλλo η μετα απ6 τo αλλo Θα oδηγoυoε τελικα oε μια αδυναμiα διακριαηg των μεταξυ τoυg διαφοριbν.Θα βρlακoνταν 6λα μαζi φ0ρδην μιγδην, Mια επιλεκτικη ιoτoρiα αποτελεi μια ανεπιτρεTττηαιρεση! Mιλαμε για μια ιoτoρια πoυ στηριζεται oε <επιλεγμ6να κoμμιiτια> (αλλα με πoια κριτηρια θγινε η επιλoγη!),

πραγμα πoυ υπoνoεi 6να διαμελιoμ6. Αν oι διαιρ€ o ειq υπερνικoυν τo o$νoλo, τ6τε Θυoιαζεται το oυνoλo κατ6 περiπτωαη, ενω πρ6πει να ικανoπoιηαoυμε δυo

αντiΘετεgμεταξυ τoυq απαιτ]αειq: και τo 6λoν και τιg υπoδιαιρ6σειζ του.

τ6ρωgμε τη μελθτητηξ αρχιτεκτoνικηcτoυ Συμπαντoq θθλει να γνωρiαει τoυζ ν6μoυζ με βαση τουζ oπoιoυζ αυτ6 oργαν6νεται, ν6μουζ πoυ εξηγoυν την αρμoνια και την κανoνικ6τητα τoυ. H ιδανικη Πoλιτε[α αναπαραγει, με τoν τρ6πo τηc, τo μoντ6λo τoυ κ6σμoυ. E[ναι αυτoν6ητo6τι η φιλoooφiα θπρεπεαργd η γρηγoρα να απελευΘερωθεi,ναπαψει να εiναι υπoταγμ€ ν η μ6νo oε τ6τoιoυqπρoβληματιαμo0q.Aυτ6 εξηγε[ γιατ[ o καρτεαιανιoμ6g απoτελε[ μια τθτoια οτρoφη (μια επαναoταoη oαν την κoπερνiκεια): το cogito εγκλεiει εντ69 τoυ τo oυμπαν τo lδιo (τo εγιb' dπειτα τoν Θεo ,διb και πθρα, αρκεl να oκεφτ6μακαι τoν κ6oμo). Aπ6 oτε για να γνωρ[ζουμετo πραγματικ6.,Eδειξα6τι αυτη η ιδεαλιoτικι] μεταφυαικη δεν εμπ6διοε να 6ρθει αυτ6 πoυ την υπ€ σ καψε: 6ναq εμπειριoμ6g πoυ εξηρε και Θεωρητικoπo1ηoετo αυτ6νoμο πραγματικ6. O καντια.

νιομ6g απ6τυ1ενα oυμφιλιιboει τα δυo μεγαλα ρει1ματα, εν6 o 1εγκελιανιoμ6q _φιλoαoφiα των φιλoαoφιιbν_ oλoκληρωαε τo κ1νημα,αν και o MαρE ηρΘε λiγo αργ6τερα να διoρΘιiloει μερικα oημεiα τoυ. Kατ6πιν ειαερ1δμαoτε oε μια επo1η πληΘυντικηc κoυλτo$ραq και ερευνιbν αυ1να ανατρετττικιilvoε αντiΘεoη με τo κλαoικ6 oυoτημα πoυ ουνθνωνεκαι oμαδoπoιoυαε. }Ι oυγ1ρoνη φιλoooφiα -η τρiτη φαoη_ λιγδτερo φιλ6δo(n, καταφερε να μην αγνoεi τα γειτoνικα τηc

δικη διαiρεoη πoυ πρδτεινα,αφo$ αυτ6qo δια1ωριoμ6g

γνωoτικα πεδiα, τα oπoiα παντωq εiναι αυτoνoμημθνα απ6 την επικρατεια τηg:ψυ1oλoγlα, γλωoooλoγiα, εΘνoλoγiα,οικoνoμiα, αιoΘητικ{, πoλεoδoμiα κ.τ.λ. H

238

239

Θα πρoαπαΘξoω,λoιπ6ν, να υπεραoπιστω την τρια-

oι μεyd'λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφ!ατoυq επιρρoη τηζ φιλoooφiαq εiναι πια περιoριoμ6νη πανω o, αυτα τα γνωατικα πεδια, τα oπoια aλλoτε χdνoυν και dλλoτε κερδιζoυν απ6 αυτην την ανεξαρτησια, Η oδγ1ρoνη φιλoαoφiα δεν φoβdται πια τo επιατημoνικ6

μηρμυγκιασμα,αφo0 αυτ{ η iδια θ1ειεγκαταλεiφι την ιδ6α τηζ εν6τηταζ και περιoρiζεται αε € ν α καντ6νι τoυ oυμπαντ6g μαq για να εξελι1Θεi.

Mια εριilτηαηπ&ντωζ ανακυπτει:πoιog ε[ναι o λ6γoq πoυ υπdρχoυν oι μεγαλειιbδειgτoμ€ q που α1oλιd,ααμε;

Nομlζω πωq πρ6πει να δητoυμε διdφoρoυq λ6γoυ9. Δεν εiναι iδιεq 6λεξ oι ρηξειζ. o καντιανισμ6ξ μαξ πρooφ6ρει μια πoλυ πρωτ6τυπη ρωγμη. o Kαντ βρiακεται oε μιαoτρoφη:ενιb κoιμιiται τoν uδoγματικ6ι)πνo>τoυ, o εμπειριoμ69ακαριαiα τoν απooταΘερoπoιεi.Πιilq να αυμφιλιιi.tαειqτη φωτια με το νερ6, πιbg να oιbαειqτoν oρθoλoγιoμ6 1ωρig να μειιilαειgτη αημασια τoυ πραγ-

ματικoι);o Kαντ πρoιbΘηoεμια εκπληκτικη λυoη, πoυ μεταμoρφωσε 6αo τiπoτε αλλo τo φιλoooφεiγ λιiαη πoυ την iδια oτιγμ{ πoυ επψιρo$oε μια υπ6ρβαoη,

αλλο τ6oo φανερων6ταναφ6ρητη. .oμωq αν πραγματι η φιλοooφiα εγκατdλειψετα γεvι κα συστηματα και περι6ριoε τιg φιλoδoξιεq τηq για να παρει τo δρ6μo μιαζ ανατρεπτικηζ κριτικ{g αναλυαηs, δεν φτιb1υνετελικd,; Δεν τo πιoτε$ω αυτ6 γιατi η φιλoooφiα απdκτηoε 6να δηκτικ6 1αρακτηρα πoυ τηζ cλειπε. ,Oπωg τo d1oυμε αημειιbαει,εργdζεται απ6 ,δω και π€ ρ α για τo κoινωνικoπoλιτικ6 μdλλoνκαι νoι&ζεταιγια την ανdδειξη νθων αξιιbν.o φιλ6ooφoqπoυ δεν ενδιαφ€ ρ εται γι' αυτd, δεν θ1ει o1εoη με τη oυγ1ρoνη επoμj, 61ει απoκoπεi απ6 τo

Συμπερ&oματα γνωoτικ6 τoυ πεδιo και ειναι απoδυναμωμθνoζ.Στην κoινωνiα μαξ 6ναζ ηΘικ6q φιλ6οoφoq d1ει μια αναμφισβητητη αξια για τιζ περισσ6τερεζ λειτoυργιεq. FΙ φιλοooφiα μαq βoηθd να ξεφυγoυμεαπ6 τη χειρ6τερη

αυτηντηs επιμoνηξ στησ0νθεηπoυαγκαλιaφυλακη, και κατατριbγει τα πdντα. ζει H ακαδημαiκη ιστoρια τηζ φιλoooφlαq μιiq oδηγεi σε μια ακ6μη παραλεψη, μια πρoδoσια Θα μπoρotσε να πει κανειζ: δεν θ1oυμελ6γo να αoχoληΘo$μεμε τoν Σπιν6ζα περιαα6τερo απ6 6,τι με τoν Δαιμπνιτζ παρd εκμoντερνiζoντιigτoυg,αλλd iτοι κατασκευaζoυμεφιλoαoφικιi υβρlδια εκφυλισμ€ ν α, η ακ6μη, αλλo ολ(oΘημα αυτ6,εγλωβιζδμαστεσε μια ασκηση καΘαρηζεπιδει(ηc γνιboεων.Για να απoφ$γoυμε τ6τoια πρoβληματα, πρoτεiνω μια λ$oη: αφoμoιιbνoυμεμια μακρια περ[oδo, με τρ6πο πoυ τα θεωρητικα διακυβευματα να παρoυαιαζoνται με oαφηνεια και να μπoρoυν να παραγoνται απαντηoειq απ6 τιq αντιτιΘ€ μ ενεg μεταξυ τoυg Θεωρiεg (ιiρνηoη αε δρααη). Υπ, αυτθgτιg oυνθηκεg,δεν μπoρofμε να 1ειριoτουμε την ιατoρiα τηq φιλoooφlαq με τoν τρ6πo πoυ τo εi1α κανει για τιq λiξε ιq aτo ιoo λtξειq yια να αρxiαoυμενα φιλoooφo0με-Στην περiπτωαη εκεiνη, η ακριβηc ε{6τααη {ταν καταλληλ6τερη, ενιb εδιb δεν θα τη oυνι oτουoα. Πρθπει να διilαoυμεαπδδειξη ανανcωοηc;FΙ φιλoαo. φiα των ημεριi.lνμαg βρtoκεταιαε μια θυελλα. oι παγιoι θεoμο[ μαq δεν μπoρoυν να αντιoταΘoυνπια: η βιoλoγiα (PMA, Pacs,IVG) oεiει τιq βαοειqτηq oικoγ6νειαq, η τε1νoλoγiα απαιτεi αλλεξ oχθoειqαναμεαα oτoν αν24L

oι μεy&'λoιφιλ6ooφoικαι η φιλoooφlατoυq θρωπo και τη μηχανη απ6 αuτ6ζ πoυ io1υαν ατo πρ6oφατo παρελθ6γ τo 6Θνoqπλαταiνει ωζ εννoια και δι. αλliεται μ6αα αε o$νoλα μεγαλιiτερα και περιoo6τερo ανταγωνιστικα. Eν κατακλε[δι, η Πoλιτεiα πρθπει να αναδιoργανω. Θεi. o φιλδαoφog εiναι αυτ6g πoυ Θα τη βoηθfoει να oκεφτεi την αλλαγη και να πρoσανατoλιστεi. Αφoυ κατdβηκε απ6 τo βιiΘρo τηξ, η φιλoσoφια πρdπει να αναλdβει την επαναστατικη τηq απooτoλ{, αυτrjνπoυ πρoδιθγραψε o Mαρ{, να πoλεμd δηλαδη την oικoνoμiα των ανιooτ]των πoυ αυνε1iζoυμε να υφιατdμεΘα,

τo BIBΛΙo

κlι π aaoεoΦIA ToτΣ oΙ MΕΙλΛoΙ ΦιΛoΣoΦoι ΝTΛΓKoNlε ΦPΛNΣoΥA

Σ,χjffi τH ,,,,τnotrε :,lΙ:l:Jl-,

:r##*:*:;ψμft:::iE: 'irι

oειΡoτrpIoτoγ ,-ε

ΓΙA MEΔANΙ ^otΛPΙAΣMo 1pN EKΔOΣEΩN κΑΙ.EnIM F,ΛHΘHKΕ ,n" .1o69H ΣxlEΔωΕ Η r,otΙH tκ^NΛ

Φ, .χδ. 1ι,

ΦPΑ NΣ oΥA N T Α Γ K o Ι \ Τ ΙE

oι μεyαλoι

φιλ6αoφ0ι

τoυζ και η φι^oσoφια 1r

ΠΛΑTΩ}'JAΣl ΑPΙΣTOTEΛFΙΣ|ΣTΩΙΚoΙ ΕΠΙKoYPEΙoΙ | Nl.ΕΙ(ΑΡT|ΣΠΙNOZA

,ηaΙιηπxtτΣ|ΛoK l KoNTΙΓΙΑK NTΙNΤTEPO lΧIoΥM IKΑNT IXEΓKEΛ MΑPΞ |πlτ:ε ιKo}.ΤT IMΠΕΡΞoΙ\Ι MΠΑΣEΛΑP | ΧΑΙNTEΓKEP | ΣΑPTP

Av;ιι

.

ι) τ ( ) τ ι) [ ] ι| ] λ ι( ) ι1iτ ιι) ( ) ι] \ ' ι

j.:

ιι1ι σ ε o λ ( ) ι] (

( ) ( ' 1lι] ζ

θ ιλ.lιr 'r ιr

ιιυη ( ) ιlιι ιr 1 1 1ιριλooιlφiα , lΙριl

, ι| \ , }ι l| ι

nι

]λ l\ | ]| \ | | r1 | . t' nι)), . cI l

j , ι]' |

λ ιloιiφι. , ι' , ι1 ]ι() Γ ()\ Ι ]λ ιiτ (r\ ' ι1 1 rq τ ιl Ζι. ιι' Ι Ι ιlλ Σ ιιρ ιρ ' π ε ρ r' ιilιτ cιq

ιιτ ιl

τ ιlι

Σ π ιrilζ α.

τ ()\ K ιι\ τ , τ ιli

τ ()\ ' λ 1 ι1 ρ ξ . τ ()\ ](()\ ' τ η τ ιlν λ Ι π ιlιτ ιλ ι1 ρ , ιτ ιιiζ ε ι τ ιlι, π ι)ι)Ι l\ , ι1 τ ηζ σ κ ε ι], llζ

\ iτ ιrι.

κ τ λ , Ι Ι ι1 1 lι)υ

1 1 )ι κ ιιθε φιλ ιlιrιiq lιlιl,

κ αι π ω( λ (iθι q )()1 )ιiη σ Ι (ε ι]/ η ι1 ιrτ Ι l σ ι)σ τ ll ιιατ () π ( )ιι i τ Ι l ι1 lιλ ιlooφiιr l' j \

. ι, ))l

π (rι) π | ()ll), ηθllι. ε \ ιι| | l. j

ll τ llζ

ι1 \ τ ιτ iθε τ . ιι'

l1 1 ι\ , ' o. , , . , , , . l . i, ι, ιlι, . rl . \ , ιιι

(rι}τ ε ](αν ε \ , ι1 ι]ιJ)]()Ι ιiξ ιo, ιrλ λ ιi ιν α

Ι ι. ι \ lι' j \

π ε ι\ iιl μα1 ηq ,

ι]|l|[l1 ]lIl|1|lΙ

oι μεy&'λoιφιλ6ooφoικαι η φιλι,οoφiα τoυq πρoδιαγεγραμμενo γi αυτην ηδη απ6 τιζ απαρχεζ τιl\. Πρθπει, λoιπ6γ να παρoυoιαooυμ oε γενικ6ζ γραι| μcζ αυτην τη μεταφιλoooφlα, αλλιi κυρ[ωqπρθπει νιι δεiξoυμεαυτ6 πoυ θα την ακoλoυΘιioει: μια φιλoooφ|α εντελιbgδιαφoρετικf απ6 6αε9εi1αν κυριαρμioει μ611ι την εμφανιoη τηc. Ε1ει παρ6λΘειoριoτικα επo1η των η μεγαλων καταoκευιbν και των τoλμηριilν μεταφυoικιilν συστηματωνπoυ, σαν καΘεδρικoiναo[ τηg Θεωρiαq,πε ριλdμβαναν στoυξ κ6λπoυq τoυq τ6oo τoν Θε6 δoo και oλ6κληρo τo oriμπαν. Mετιi την αρ1α[αφιλoooφlα αλλα και τη νε6τερη φι. λoαoφικl] oκ€ ψ η, εiμαατε πια6τoιμoι ναπερdσoυμε στα φιλoαoφικα oυατt]ματατηζ επoχηζ μαg,πoυ 6θεoανμε. ρικα νεα ερωτηματα και παρoυolαoαν Θ6oει9και ιδ6εq καινoτδμoυξ, πρoβληματιαμorigαγνωατoυg ωg τιbρα. Xdγκελ (r77o-r83ι) Μετην Φαινoμενoλoyiα τoυ Πνεiματoζ βγαινoυμε (επιτfλoυξ) απ6 την επικρ6τεια τoυ cogito (την υπoκειμε-

νικ0τητα) πoυ επικρατoιioε oτην κλαoικι] φιλoαoφiα. Ttbραβλiπoυμε μπρooτd μαg την iδια την ιoτoρiα τoυ πνευματogι] την εξθλιξη τηξ συνειδησηζ τηs, μια αληΘινli oδιiooεια. Eiναι αλ{θεια πωgτo πνεliμα δεv ξεκoυριiζεται πoτ6, πρo1ωρα ωθoιiμενo απo μια πρooδευτικη κινηση, μd1ρι την τελικη o$νΘεη πoυ Θα πιiρει τη

μoρφητηζ απ6λυτηξ γν6σηζ,Aυπi η δραατηρι6τητα

μετατoπ[ζεικαι αναιρεi τιg υπoαταoιακθgπλευρ6gτων παλαι6τερωνμεταφυoικιbναυατημιiτων.Ι1 Φαινoμενoλoyiα εξετ&ζειaτιyμ6gαυτιiqτηqανoδικιigπoρεlαgπoυ L6z

()ι συyχρoyoι

ωξ ενα ειδoζ τoμηζ (τιζ αντιφαoειξ)

σε συμφιλιωη των αντιΘθτων. υπoχρεωνoυν τετoιωνκρι. παραδεiγματα Θα διboωδto oτοι1εκbδη πoυ Θυμιζoυν τραγωδιεξ και τα oπoια δειχνoυν

αρνητικ6τητασε δραση. Σημεloεκκiνηoηcoτo πριbτoπαρdδειγμαε[ναιαυτ6 oνομaζεται <απλ6αιoθητ6>:τo αυτ6-εδιb,εδιil και πoυ αναδι)εται μ6oα απ6 μια ειλικρινη αoυoτα-

olα, γιατi η αμεσ6τηταδεν ανθioταται.Koιταζω,επ[ παραδεtγματι,6να δθντρα αρκεi η ελαμoτη oτιτικη To <αυτ6-εδιb, μετατ6πιoηγια να δω και θνα απ[τι. εξαφανiζεται.Mε αυτoντον τρ6πoφτανωvα αναιρ6oω και να υπερβιbτο uτιbρα,.Υπoδεικνι)ωαμ6σωζδτι τooo τo (τ(bρα,εiναι ι]δηπαρελΘ6ι αφoυπαρ6ρ1εται γρ{γoρακαι εμφανiζεταιdμεoαθναdλλo, αυτ6δηλατo oπoιo μετη σειρα δli πoυ αναiρεoετo πρoηγoιiμενo, τoυ τα1υταταΘα εξαφανιoτε[.Πρo1ωρoιiμεσυνεπΦξ α1νoθνα oταΘερ6τερo προζ την αντικειμενoπoiηoη, (6τoι τo αλdτι εiναι λo, φoρ6απoλλαπλιbν ιδιoτι,1των λευκ6, κρυαταλλικ6,με oυγκεκριμθνoειδικ6 β&ρog κ.τ.λ.).Moλον6τιαυτ6goι ιδι6ητε9 δενυπ&ρχoυνδιακριτd μ6oαατo oιilμα αυτ6,εντoιiτoιqδεν εξαρτdταικαι η μια απ6 την ιiλλη, Για παριiδειγμα τo λευκ6 1ριbμα του αλατιoυ δεν εξαρταταιαπ6 την κρυoταλλικf μoρφti τoυ. Ωoτ6oo, 6λε9 αυτ69oι ιδι6τητεζ συναντΦνται μεαα ατην εν6τητα, Αυτ6 πoυ περιγρdψαμεαπoτελει μια διαλεκτικoπoημ6νηφdoη,γιατi, μ6oωτηc αρνητικ6τηταξ, τo <αυτ6-εδ6ΣεναωματιbΘηκεκαι εκανε αιoΘητιiτην παρoυo1ατoυ.H μoναδικ6τηταtλαμψε μ6αα ατo πoλλαπλδ (μια αντικειμενικli κoιν6τητα),Επιπλ6. 163