Hhhhhkrstaški Ratovi Sujjjjj.docx

hhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhh hhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhKrstaški ratovi su niz

ratova od 1196.-1270.god. koje je organizovala katolička crkva za oslobođenje Hristovog groba u Jerusalimu iz ruku "nevernika", Turaka Seldžuka. Ratovi su nazvani krstaški zbog krsta koji su vojnici nosili na svom odelu. Katolička crkva je u ovim ratovima videla priliku da uspostavi duhovnu dominaciju nad zemljama Istočnog Rimskog Carstva, a riteri i feudalci bili su vođeni ekonomskim motivima (osvajanje novih poseda, ratni plen).   





 

Prvi krstaški rat 1196.-1199. poveli su normanski, flandrijski i holandski riteri.

Osvojili su Jerusalim i stvorili nekoliko grofovija i jerusalimsku kraljevinu. Drugi krstaški rat 1147.-1149. pod vođstvom francuskog kralja Luja VII i nemačkog kralja Konrada III završio se bez rezultata. Treći krstaški rat 1199.-1202. vode engleski kralj Ričard Lavljeg Srca, francuski kralj Filip II Avgust i nemački car Fridrih I Barbarosa. U ovom pohodu nemački car se udavio u jednoj rečici, Filip II Avgust se posle svađe sa engleskim kraljem vraća u Francusku. Ričard Lavljeg srca je uspeo ugovorom da obezbedi slobodan dolazak hodočasnika u Jerusalim. Četvrti krstaški rat 1202.-1204. vodili su francuski feudalci pod vođstvom Mletačke republike. U ovom pohodu krstaši su zauzeli Carigrad, stvoreno je Latinsko Krstaško carstvo i stvorene još neke manje države. Peti krstaški rat 1217.-1222. vođen je protiv egipatskog sultana koji je vladao Palestinom. Zbog unutrašnjih razdora, krstaška vojska je morala da napusti Egipat. U Šestom krstaškom ratu 1228.-1229., Fridrh II Hoenštaufovac osvaja Jerusalim. Francuski kralj Luj IX preduzeo je sedmi (1248.-1254.) i osmi (1270.) krstaški rat, ali bez većih uspeha.

Treba pomenuti i dva dečija krstaška rata (1212.). Po crkvenom uverenju Hristov grob mogli su da oslobode samo bezgrešni dečaci. Međutim, deo dece su trgovci prodali u Egiptu, a drugi deo je stradao od zime i gladi. Posledice krstaških ratova su opadanje ugleda rimskog pape, dominacija italijanskih gradova u sredozemlju, upoznavanje Evrope sa kulturom Istoka.

2. UZROCI KRSTAŠKIH RATOVA

1

Krstaški ratovi predstavljaju niz ratova koje su hrišćani zapadne i srednje Evrope pod uticajem papa vodili od kraja XI do druge polovine XIII veka protiv Seldžuka, Fatimida i drugih islamskih dinastija i država za oslobođenje svetih mesta u Palestini, posebno Hristovog groba u Jerusalimu, iz ruku muslimana. Ti su ratovi započeli u doba kada je Katolička crkva, s papom na čelu, nastojala ostvariti duhovnu i svetovnu prevlast u hrišćanskom svetu. Na crkvenim saborima u Pjačenci i Klermonu 1095. g. Papa Urban II pozvao je na rat protiv muslimana za oslobođenje Jerusalima, obećavši učesnicima opraštanje svih grehova, pri čemu će ubijanje, pljačka, osvajanje novih poseda biti u potpunosti prihvatljivi, jer će žrtve svega toga biti nevernici koji bolje ni ne zaslužuju. Papin poziv, kao i žarko propovedanje zanesenjaka, npr. francuskog monaha-avgustinca Petra Pustinjaka, bili su dočekani s velikim poletom i oduševljenjem, i to zbog više razloga. Premda je u XI veku u Evropi počelo razdoblje opšte demografske, državne i političke obnove, niži društveni slojevi su proživljavali teško ekonomsko stanje i glad, a 1095-1096 evropske zemlje je zahvatila nepoznata epidemija (verovatno kuga), pa je pokušaj bega iz takve stvarnosti bio sasvim razumljiv. Ekonomsko stanje je bilo dodatno otežano jer su turci Seldžuci i egipatski Fatimidi kočili trgovinu maloazijskog i severnoafričkog prostora s hrišćanskom Evropom. Značajnu ulogu u pokretanju ratova imala je i zamisao o zaštiti mnogobrojnih hodočasnika na putu u Svetu zemlju od nasilja i samovolje bliskoistočnih mesnih moćnika. Od rata protiv islamskog Istoka svi su očekivali koristi: verski gorljivi pojedinci - mesto u raju, velikaši - nove velike posede, seljaci - oslobođenje od lične zavisnosti, a svi učesnici plen od pljačke. U raznim delovima Francuske, Nemačke i Italije na hiljade vitezova i kmetova počinju da se okupljaju za ratni pohod, stavljaju na svoju odeću veliki crveni krst i odlaze u rat za oslobađanje navodnog Isusovog groba, krećući se ispred glavnine, ubijajući Jevreje, pljačkajući i izazivajući nemire kud god bi stigli.

3. HRONOLOGIJA RATOVA     

1096. - 1099. Prvi krstaški rat 1095. - 1096. Prosjački krstaški pohod , zvan i Seljački krstaški rat 1096. Nemački krstaški rat 1100. - 1101. Krstaški rat 1101. , zvan i Krstaški rat malodušnih 1147. - 1149. Drugi krstaški rat 2

           

 

1189. - 1192. Treći krstaški rat 1202. - 1204. Četvrti krstaški rat 1203. - 1204. Pad Carigrada (1204.) 1209. - 1229. Albigenški rat , zvan i Albižanski rat i Katarski krstaški rat 1212. Dečiji krstaški rat 1217. - 1221. Peti krstaški rat 1228. - 1229. Šesti krstaški rat 1248. - 1254. Sedmi krstaški rat 1270. Osmi krstaški rat 1271. Deveti krstaški rat Krstaški ratovi protiv Osmanlija Nikopoljski krstaški rat (1396) koji je organizovao kralj Žigmund Luksemburški na čijoj je strani srpsku vojsku predvodio Vuk Branković. Kulminirao je u Bitci kod Nikopolja. Varninski krstaški rat (1444) koji su predvodili Vladislav III Jagelo, Janoš Hunjadi i Đurađ Branković. Završen je u Bitci kod Varne Krstaški rat 1456. godine organizovan da bi se prekinula Opsada Beograda (1456). Predvodili su ga Janoš Hunjadi i Jovan Kapistran.

3.1. PRVI KRSTAŠKI RAT Prvi krstaški rat trajao je od 1096. do 1099. godine i pokrenuo ga je papa Urban II sa

ciljem oslobođenja Xristovog groba i oslobađanja svetog grada Jerusalima od vlasti nevernika (muslimana). Krstaši su tokom pohoda osvojili Jerusalim i još neke gradove (Edesa i Antiohija). Na temeljima vojnih uspeha stvorene su prve krstaške države, a u samom Jerusalimu su stvoreni prvi viteški redovi. Ovo je jedini krstaški rat (a bilo ih je posle još nekoliko) koji je ispunio zadati cilj, oslobađanje Jerusalima.

3

Vizantija je tokom 1071. godine zadobila dva teška udarca, Normani su zauzeli Bari (poslednji posed na Apeninskom poluostrvu), dok su Turci Seldžuci nakon bitke kod Mancikerta zauzeli teritorije na prostoru Male Azije, pa je vizantijski car Aleksije I Komnin (1081.-1118.) bio prinuđen da potraži pomoć u Evropi koju nije gledao blagonaklono. Na njegov poziv se odazvao papa Urban II koji je bio zabrinut za sveto mesto (Jerusalim). Saziva 1095. godine sabor u Klermonu kojem prisustvuje oko 200 biskupa, kneževa i plemića. Odlučeno je da se krene u oslobađanje svetog mesta. Prvi krstaški rat nije vodio nijedan kralj već vojvode. Najznačajnije vojvode i njihovi putevi prema Carigradu su: • Gotfrid Bujonski - sa vojskom se kretao duž Dunava, kroz Ugarsku i Srbiju • Rejmond Tuluški i Igo - preko Alpa, kroz severnu Italiju i Dalmaciju • Boemund Tarentski - preko Jadranskog mora od Apulije do Drača pa kopnenim putem do Carigrada U proleće 1097. stižu u Carigrad gde se trebaju izvršiti pripreme za dalje delovanje. Komnin je tražio da krstaši polože zakletvu da će Vizantiji predati sve oblasti koje joj u osnovi i pripadaju. Isprva su se nećkali da bi na kraju ipak položili tzv. Zakletvu vernosti i odanosti. Dugo su opsedali Nikeju a na kraju je garnizon predao ne njima nego Komninu. Uspeli su da osvoje Antiohiju (tu su se pokazale slabosti krstaša nespremni, većina kao da je pošla u avanturu). 7. juna 1099. počela je opsada Jerusalima koja je trajala 4 sedmice. U pomoć su stigli Đenovljani sa spravama za opsadu. Nakon pada, u Jerusalimu je tri dana vladao potpuni haos - pljačkanje i ubijanje na sve strane. Međutim, trebalo je organizovati osvojeni deo. Igo je postavljen za upravitelja tzv. Jerusalimske kraljevine dok je Bujonskom pripala titula čuvara groba Gospodnjeg, a njegovi naslednici su uzimali titulu kralja. Formirane su 4

kneževina Antiohija i 2 grofovije (Edesa i Tripoli) na feudalnoj osnovi. U ovom periodu veliki broj stanovništva se doseljava iz Evrope kako bi zaradio, a verski cilj se brzo gubi. Značajno je istaći i formiranje viteško-monaških redova čiji članovi imaju obavezu braniti krstaške države. 3.2. SELJAČKI KRSTAŠKI RAT

Seljački krstaški rat predstavlja deo Prvog krstaškog

rata. Trajao je šest meseci, od aprila do oktobra 1096. Poznat je i pod nazivom Narodni krstaški rat. Pod vođstvom harizmatičnog propovednika Petra Pustinjaka krenula je neobučena seljačka vojska u krstaški rat. Kretali su se pljačkajući, pa su se usput sukobili u Zemunu, Beogradu i Nišu sa lokalnim stanovništvom. U tim sukobima je stradalo oko 10.000 ljudi. U nestrpljivom pokušaju da pre dolaska glavne krstaške obučene vojske preotmu Nikeju od Turaka pretrpeli su izuzetno težak poraz. Od 20.000 seljačkih krstaša preživelo ih je samo 3.000. Papa Urban II planirao je da se krene u krstaški rat 15. avgusta 1096., ali mesecima pre toga skupile su se brojne neočekivane vojske seljaka i vitezova nižeg stepena. Te vojske se krenule prema Jerusalimu po svom vlastitom nahođenju. Seljaci su siromašili i trpeli godinama pre 1096. razne teškoće, kao što je suša, glad i razne bolesti. Oni su u krstaškom ratu videli izlaz iz teškoća, u kojima su se nalazili. Pored toga tokom 1095. pojavio se čitav niz meteoroloških pojava, kao što su meteorski rojevi, aurore, pomračenje meseca i pojava komete. Sve ih je to uveravalo u božanski blagoslov za njihov pohod. Pred koncil u Klermonu 1095. pojavio se jedan pokret, koji je verovao da je kraj sveta blizu. Dolazilo je do masivnih hodočašća. Na koncilu u Klermonu 1095. papa i biskupi pozivaju na krstaški rat za oslobođenje Jerusalima. Odziv na papin poziv da se krene u krstaški rat bio je neočekivano velik. Papa je očekivao nekoliko hiljada vitezova. Međutim odazvalo se oko 100.000 uglavnom neobučenih boraca, uključujući mnogo žena i dece. Duhovni vođa pokreta je bio harizmatični monah i nenadmašni orator Petar Pustinjak iz Amijena. Jahao je magarca i oblačio se prostom odećom. On je duž severne Francuske i Flandrije propovedao krstaški rat. Tvrdio je da ga je sam Hrist postavio da 5

propoveda krstaški rat. Veruje se da se vojska Petra Pustinjaka uglavnom sastojala od nepismenih seljaka, koji nisu znali kuda idu i gde je Jerusalim. Iako se većina vojske sastojala od seljaka neobučenih za borbu, bilo je i dobro treniranih vitezova nižeg ranga, koji su ih vodili. Petar je skupio svoju vojsku u Kelnu 12. aprila 1096. Tu je nameravao da se zaustavi, da propoveda Nemcima i da skupi još krstaša. Francuzi su bili nestrpljivi i nisu želeli čekati Petra i Nemce, pa je nekoliko hiljada francuskih krstaša krenulo pod vođstvom Valtera San Avoara. Ta grupa je stigla u Mađarsku 8. maja, prošla kroz Mađarsku i došla do Beograda, gde je bila granica Vizantije. Beogradski komadant nije znao što da čini s njima. Nije imao zapovest kako da postupa, pa im zabranjuje da prođu. Krstaši su harali i pljačkali okolo tražeći hranu. Pri tome je bilo okršaja sa beogradskim garnizonom, a 16 Valterovih ljudi je pokušalo da pokrade pijacu u Zemunu. Sa njih je skinut oklop i odeća, pa su to obesili na zemunskoj tvrđavi. Konačno su bili pušteni da prođu do Niša, gde su snabdeveni i gde su čekali dalja uputstva o dozvoljenom prolazu. Pri kraju jula su stigli u Konstantinopolj. Petar i ostali krstaši krenuli su oko 20. aprila. Oko 20.000 je odmah krenulo, dok će druga grupa krenuti kasnije. Kad su došli do Dunava, jedan deo vojske odlučuje da krene brodom niz Dunav, a veći deo nastavlja kopnom do Mađarske, pa kroz Mađarsku do Beograda. U Zemunu krstašima postaje sumnjivo jer su videli obešene krstaške oklope od Valterovih ljudi. Posle svađe o ceni nekih cipela izbija pobuna i sveopšti napad na Zemun u kome krstaši ubijaju 4.000 Mađara. Prelaze Savu posle borbi sa beogradskom vojskom. Građani su napustili Beograd, a krstaši su ga popljačkali i zapalili. Posle sedam dana 3. jula dolaze do Niša, gde im komadant Niša obećava pratnju do Konstantinopolja i hranu, ali ako odmah krenu. Petar je obećao da će krenuti i sledeće jutro je krenuo. Međutim nekoliko Nemaca se posvađalo usput sa lokalnim stanovništvom i zapalili su jedan mlin, što se pretvorilo u sukob, koji Petar nije mogao kontrolisati. Celi niški garnizon je krenuo u okršaj sa krstašima i potpuno ih dotukao. Krstaši su izgubili četvrtinu ljudi. Preostali su se pregrupirali tek kod Bele Palanke. U Sofiji se 12. jula sreću sa vizantijskom pratnjom, koja ih vodi do Konstantinopolja. U Konstantinopolj stižu 1. avgusta. Vizantijski car Aleksije I Komnin nije znao što da radi sa takvom neobičnom i neočekivanom vojskom. Prevezao ih je preko Bosfora do 6. avgusta. Aleksije Komnin je upozorio Petra da se ne upušta u borbu sa Turcima, dok ne stigne glavnina krstaša, koji su još bili na putu. Petru se pridružuju Francuzi pod vođstvom Valtera San Avoara i brojni italijanski krstaši. Kad su se našli u Aziji pljačkali su gradove, dok nisu došli do Nikomedije. Tu je izbio sukob Nemaca i Italijana na jednoj strani sa Francuzima na drugoj. Nemci i Italijani biraju vođu Rajnalda, dok kod Francuza Žofri Burel preuzima komandu. 6

Petar Pustinjak je time izgubio kontrolu nad krstaškim pohodom. Aleksije Komnin je molio Petra Pustinjaka da čeka glavnu vojsku sa prinčevima, ali Petrov autoritet je bio izgubljen. Krstaši su se dalje kretali dok Francuzi nisu došli do Nikeje, jakog i važnog turskog uporišta. Francuzi su pljačkali po okolici. Nemci sa 6.000 krstaša zauzimaju Herigordon i koriste ga kao bazu. Turci šalju veliku vojsku protiv Herigordona i nemačkih krstaša u njemu. Turci zauzimaju 29. septembra jedini izvor vode za napajanje grada Herigordona. Posle osam dana iznureni žeđu krstaši su se predali. Ko nije hteo od zarobljenih da pređe na islam ubijen je, a oni koji su prešli prodani su kao roblje. Turski špijuni su širili priče po krstaškom logoru, da su Nemci ne samo zauzeli Herigordon, nego i Nikeju. To je izazvalo oduševljenje i požurili su da učestvuju u grabežu i pljački. Naravno Turci su postavili zasedu kraj puta za Nikeju. Kada je stigla prava vest što se desilo u Herigordonu, zavladala je panika. Petar Pustnjak je tada bio na putu za Konstantinopolj da dobije snabdevanje. Većina vođa se zalagala da pričekaju Petra. Ali Žofri Burel je zapalio mase govorom da je kukavički čekati i da trebaju udariti na Turke. Njegova volja je nadvladala ostale. Cela vojska od 20.000 krstaša krenula je 21. oktobra prema Nikeji. Žene, decu i starije su ostavili u logoru. Pet kilometara od logora na mestu gde put ulazi u usku šumovitu dolinu Turci su postavili zasedu. Kad su Turci napali nastupila je panika i dali su se u beg. Oni koji su se borili su pobijeni. Samo 3.000 sa Žofri Barelom sklonilo se u jedan stari napušten zamak. Vizantijska vojska ih je spasila opsade. Te 3.000 su bili jedini preživeli od 20.000 krstaša. 3.3. NEMAČKI KRSTAŠKI RAT

Nemački krstaški rat iz 1096. je deo Prvog krstaškog rata, u kome su krstaši napadali Jevreje u Nemačkoj. Delomično su napadali da bi dobili novac za krstaški rat, a delomično zbog mržnje. Antisemitizam je bio prisutan vekovima u Evropi, ali to je bio prvi organizovani pogrom. U ponekim slučajevima vlasti su pokušale da zaštite Jevreje. Propovedanje Prvog krstaškog rata potaklo je porast antisemitizma. Verovalo se da hrišćansko osvajanje Jerusalima i postavljanje hrišćanskog cara u Jerusalimu označava priližavanje kraja sveta, a na kraju sveta pretpostavljalo se da će Jevreji biti pokršteni u hrišćane. U delovima Francuske i Nemačke Jevreji su smatrani 7

neprijateljima kao i Muslimani. Smatrali su ih odgovornim za raspeće Hrista. Osim toga tu su živeli i bili su vidljivi, za razliku od udaljenih muslimana. Mnogi su smatrali da nije potrebno putovati hiljadama kilometara da bi se sukobili sa nevernicima, kad već imaju nevernike kod kuće. Osim toga krstaši su bili motivisani i pohlepom i potrebama za novcem, a Jevreji oko Rajne su bili dosta bogati. Dok je hrišćšanima bilo verski zabranjeno da se bave pozajmljivanjem novca uz kamatu, jedino Jevrejima je bilo dozvoljeno da pozajmljuju uz kamatu. Na taj način su Jevreji postali mnogo bogatiji od svojih sugrađana. Prvo nasilje prema Jevrejima izbija u Francuskoj. Francuski Jevreji su poslali pismo Jevrejima oko Rajne upozoravajuću ih na opasnost prolaska krstaša. Rajnski Jevreji su smatrali da nema potrebe da se plaše. Inspirirani propovedanjem krstaškog rata, u proleće 1096. stvaraju se brojne male grupe vitezova i seljaka u raznim delovima Francuske i Nemačke. Krstaški rat sveštenika Folkmara protiv Jevreja počeo je u Saksoniji, napali su Jevreje u Magdenburgu, a kasnije u Pragu. Folkmarovi krstaši su se rascepili pre nego što su došli do Mađarske. Drugi sveštenik Gotšalk poveo je krstaše iz Rajnske oblasti i Lorene prema Mađarskoj, usput napadajući Jevreje. Gotšalkovi uglavnom pijani krstaši su pljačkali po Mađarskoj, pa ih je Mađarska vojska napala i dotukla. Najveću vojsku krstaša protiv Jevreja predvodio je grof Emih. Krenuo je u rano leto 1096. sa vojskom od 10.000 muškaraca, žena i dece. Prošli su kroz Rajnsku oblast prema Majni i onda do Dunava. Pridružuju mu se i druge grupe iz Rajnske oblasti, Lorene, Flandrije i čak Engleske. Car Svetog rimskog carstva je bio odsutan u severnoj Italiji, ali saznavši Emihove namere, naređuje da se zaštite Jevreji. Nakon ubistva Jevreja u Mecu u maju, biskup Spejera daje Jevrejima utočište. Biskup iz Vormsa je isto tako pokušao da zaštiti Jevreje, ali krstaši upadaju u biskupsku rezidenciju i ubijaju Jevreje 18. maja 1096.. Jevreji koji ne bi pristali da budu pokatoličeni bili bi ubijeni. Brzo su se širile vesti o Emihovim krstašima, tako da im biskup Rutard ne dozvoljava da uđu u Majnc 25. maja. Biskup Rutard je pokušao da zaštiti Jevreje sakrivajući ih u svojoj slabo utvrđenoj palati, ali Emihovi krstaši ulaze u palatu 27. maja i ubijaju Jevreje. Moguće je da je i Rutard bio umešan, jer je uzeo novac od Jevreja da bi ih zaštitio, pa je pobegao. Majnc je bio mesto najvećeg nasilja nad Jevrejima. Hiljade Jevreja je ubijeno u Majncu. Emih je stigao do Kelna 29. maja, gde je većina Jevreja već pobegla ili su se sakrivali po hrišćanskim kućama. U Kelnu su izvukli mnogo novca od Jevreja. Posle toga je nastavio put prema Mađarskoj. Na putu im se pridružuju Bavarci. U Mađarskoj su imali problema sa mađarskim kraljem Kolomanom. Kod Niša su započeli svađe sa lokalnim stanovništvom, pa su bili potpuno poraženi od strane niškog garnizona vizantijske vojske. Deo se uspeo pridružiti glavnoj krstaškoj vojsci. Kasnije te iste godine Gotfrid Bujonski prisiljava Jevreje u Majncu i Kelnu da isplate 8

dosta veliku svotu novca za njegov krstaški pohod. Ovaj put nije bilo krvoprolića. Posle uspeha Prvog krstaškog rata Jevreji u Svetoj Zemlji su uglavnom bili proterani i zabranjeno im da se vrate u Jerusalim. U Jerusalimu su Jevreji bili i ubijani, ali to nije bilo sistematskog karaktera. Prvi krstaški rat inicirao je dugu tradiciju organizovanog nasilja protiv Jevreja u Evropi. Jevrejski novac je korišćen u Francuskoj za finansiranje Drugog krstaškog rata. Jevreji su napadani mnogo puta, ali mnogo manje su stradali nego te 1096. godine. U Engleskoj Treći krstaški rat je bio povod za isterivanje Jevreja i zaplenu njihova novca. Tokom dva krstaška rata pastira tokom 1251. i 1320. bilo je napada na Jevreje u Francuskoj. Tokom 1320. Jevreji su ubijani u Aragonu. Vesti o napadima su se raširile brzo i došle su do Jevreja u Jerusalimu mnogo pre dolaska krstaša. Iako su Jevreji ubijani u Jerusalimu, nije bilo sistematskog ubijanja, nego se više radilo o opštem neselektivnom nasilju krstaša. Jevrejske hronike prikazuju Jevreje iz Majnca i Kelna kao mučenike, koji su se svesno žrtvovali bogu. Bili bi suočeni sa izborom ili da pređu na katoličanstvo ili da budu ubijeni. Oni su birali smrt. 3.4. KRSTAŠKI RAT 1101. Krstaški rat 1101. je bio manji sukob sastavljen od tri pohoda, koji su se dešavali

tokom 1100. i 1101. godine posle uspešnog završetka Prvog krstaškog rata. Dobio je naziv Krstaški rat malodušnih zbog značajnog učešća povratnika iz prvog krstaškog pohoda. Uspešnost Prvog krstaškog rata je zahtevala hitna pojačanja novoformiranoj Kraljevini Jerusalimu, i papa Paskal II, naslednik pape Urbana II (koji je umro pre nego što je saznao rezultate rata u koji je pozivao), je zahtevao novi pohod. Posebno je pozivao one koji su se odazvali na prethodni poziv ali nisu nikad krenuli kao i one koji su krenuli ali su se predomislili tokom puta i vratili. Neki od ovih ljudi su kući bili podvrgnuti velikom pritisku da se vrate na istok. Adela od Bloa, žena Stefana, grofa od Bloa, koji je pobegao iz opsade Antiohije tokom 1098. je bila toliko posramljena svojim mužem da mu nije dozvolila da ostane kod kuće. Septembra 1100. velika grupa Lombarda napušta Milano. Ovo su bili većinom za rat nespremni seljaci predvođeni milanskim nadbiskupom Anselmom IV. Kada su stigli na teritoriju Vizantijskog carstva krenuli su u bahato pljačkanje, pa ih vizantijski car Aleksije I pod pratnjom smešta u logor van Konstantinopolja. Ovo ih ne zadovoljava, pronalaze način da uđu u grad i pljačkaju carsku palatu, čak su ubili carevog lava ljubimca. Lombardi prelaze preko Bosfora i dižu logor kod Nikomedije, gde čekaju pojačanje. U Nikomediji u maju dočekuju manji ali jači kontigent Francuza, Burgundinaca i Nemaca, pod komandom Stefana od Bloa, potom Stefana I, grofa Burgundije kao i Konrada, krunskog zapovednika Svetog rimskog cara Henrija IV. U Nikomediji im se 9

pridružuje Rejmond IV od Tuluza, jedan od vođa Prvog krstaškog rata koji je sada bio u službi cara. On je bio postavljen za glavnokomandujućeg svom vojskom, i vizantijske snage plaćenika Pečenjega su bile pridružene njemu pod komandom generala Citasa. Ove snage krajem maja kreću u pravcu Dorileuma, istom stazom kojom su Rejmond i Stefan išli 1097. godine tokom Prvog krstaškog rata. Planirano je da nastave ka Koniji, ali Lombardi, koji su bili mnogobrojniji od ostalih saveznika, su bili odlučni u nameri da napreduju na sever ka Niksaru gde je Bohemund I Antiohijski bio zarobljen od Danišmenidida. Po zauzeću Ankire 23. juna, i vraćanju pod vlast cara Aleksija, krstaši nastavljaju ka severu gde su ubrzo napadnuti od Turaka Seldžuka. Turci su krstaše uznemiravali i napadali nedeljama dok nisu uništeni blizu Kastamonua ali tek u julu. Lombardi shvataju grešku i celokupna armija se okreće ka istoku, ulazeći u teritoriju Danišmendida. Turci Seldžuci, sa druge strane, shvatajući da je nejedinstvo bilo razlog nemoći zaustavljanja Prvog krstaškog pohoda se ujedinjuju sa Danišmendidima i sa Ridvanom od Alepa. Početkom avgusta krstai se sreću prvi put sa ujedinjenom muslimanskom vojskom kod Mersivana. Krstaši su bili organizovani u 5 odvojenih grupa: Burgundi, Rejmond i Vizantinci, Nemci, Francuzi i Lombardi. Lombardi, predvodnica u pohodu, su bili žestoko poraženi, Pečenjezi su pobegli, a Nemci i Francuzi su bili primorani na povlačenje. Rejmond je bio opkoljen i zamalo uhvaćen ali ga spašavaju Stefan i Konrad. Bitka se nastavila i sledeći dan kada je logor krstaša zauzet, dok su se vitezovi razbežali ostavljajući iza sebe sveštenike, žene i decu da budu ubijeni ili odvedeni u ropstvo. Većina Lombarda, koji su uglavnom bili pešadinci, su Turci lovili, hvatali i pobili. Rejmond, Stefan od Bloa i Stefan od Burgundije beže na sever u Sinop, a u Konstantinopolj se vraćaju brodom. Ubrzo pošto su Lombardi napustili Nikomediju, dodatne snage pod komandom Vilijema II od Nevera pristižu u Konstantinopolj. On nastupa na Vizantinsku teritoriju morskim putem preko Jadranskog mora iz Barija i marširaju ka Konstantinopolju bez incidenata, što je neuobičajeno za krstaške armije. Bez puno zadržavanja kreće dalje u susret drugim armijama, ali nikad ne dolazi do susreta sa njima. Iako su armije bile blizu jedne drugima njihove putanje se ne približavaju. Vilijem ubrzo ide u opsadu Ikonijuma, ali ne uspeva da ga zauzme i ubrzo ga napada Kilidž Arslan u zasedi kod Herakleje, koji je upravo pobedio Lombarde kod Mersivana i bio je veoma raspoložen da se u što kraćem roku obračuna sa svim armijama koje se kreću njegovom zemljom. Kod Herakleje je cela armija iz Nevera bila zbrisana, sem samog grofa i par najbližih prijatelja. Ubrzo pošto Vilijem II napušta Konstantinopolj stiže i treća vojska koju vodi Vilijem IX od Akvitanije i Hugo od Vermandoa, sin Filipa I kralja Francuske i jedna od onih koji je ispunio svoj zavet dat pri prvompohodu na Svetu zemlju. Pored njih tu je i Velf I, vojvoda od Bavarske, i sa njim Ida od Austrije, majka Leopolda III od Austrije. Ova vojska je popljačkala vizantijska mesta usput do Konstantinopolja i skoro su ušli u 10

otvoren sukob sa plaćeničkom vojskom Pečenjega koja je poslata da ih zaustavi da nisu intervenisali Vilijem i Velf. Od Konstantinopolja se ova vojska deli na dve grupe. Jedna ide direktno u Palestinu brodovima i među njima istoričar Ekard od Aura. Ostatak putuje drumovima i stiže do Herakleje u septembru i, kao i prethodne armije, biva sačekana u zasedi i masakrirana od vojske Kilidž Arslana. Vilijem i Velf beže nepovređeni ali Hugo biva smrtno ranjen. Preživeli uspevaju da se domognu Tarsusa gde Hugo umire 18. oktobra. Ida nestaje u zabuni oko zasede i smatraju je stradalom, mada legenda tvrdi da je oteta i da je postala majka Zenge, koji je kasnije poznat kao veliki protivnik krstaša 1140-ih godina. Vilijem od Nevera takođe beži u Tarsus i pridružuje se drugim preživelima. Rejmond od Tuluza im se takođe pridružuje ubrzo. Rejmond komanduje zauzimanjem grada Tortoze uz pomoć Đenovljanske flote. Do ovog trenutka je krstaški pohod više ličio na hodočašće. Preživeli pristižu u Antiohiju krajem 1101., a na Uskrs 1102. godine dolaze u Jerusalim. Posle ovoga se mnogi jednostavno vraćaju kući, jer su ispunili date zavete, mada neki ostaju da pomognu kralju Boldvinu I od Jerusalima da se brani od egipatskog napada u Ramli. Stefan od Bloa je poginuo u ovoj bici, kao i Hugo VI od Luzinjana, predak buduće dinastije Luzinjana od Jerusalima i kraljevine Kipra. Žoselin od Kortineja takođe ostaje u Svetoj zemlji da bi kasnije postao grof od Edesa 1118. godine. Veličanstvena pobeda Kilidža Arslana je omogućila da svoju prestonicu premesti u Koniju, a takođe je pokazala ostalom muslimanskom svetu da krstaši nisu nepobedivi, kao što se činilo tokom Prvog krstaškog rata. Krstaši i Vizantija su jedni druge krivili za poraz i niko nije bio u stanju da obezbedi siguran put kroz Anadoliju, pogotovo kad je Kilidž Arslan učvrstio svoje položaje. Jedini siguran put u Svetu zemlju je bio morski. Ovo je pogotovo odgovaralo italijanskim gradovima. Nepostojanje sigurnog kopnenog puta iz Konstantinopolja je takođe pogodovalo kneževini Antiohiji, gde je Tankred, koji je tu vladao u ime svog strica Bohemunda, bio u stanju da konsoliduje svoju vlast bez vizantijskog upliva. I Drugi krstaški pohod i Treći krstaški pohod su imali iste probleme pri prolasku kroz Anadoliju. 3.5. DRUGI KRSTAŠKI RAT Drugi krstaški rat trajao je od 1147. do 1149. godine i pokrenulo ga je tursko osvajanje Edese i cele istoimene grofovije. Krstaši su pokušali da osvoje Damask, ali u tome nisu uspeli i ceo pohod se završio potpunim neuspehom. Krstaške države nastale u I krstaškom ratu postojale su do 1144. kada je pod tursku vlast pala grofovija Edesa. Taj pad je dosta uzdrmao Evropu a tadašnji papa Evgenije 11

II je smatrao da treba organizovati krstašku vojsku i vratiti izgubljene teritorije. U vojsci koja je oformljena su pored vojnika krstaša učestvovali i pripadnici monaškog reda Cistericiti. Vladari koji su prihvatili ideju o ratu su bili nemačko-rimski car Konrad III i francuski kralj Luj VII. Međutim, odnosi između njih dvojice su bili dosta zategnuti (nisu se mogli dogovoriti o dejstvovanju niti o podeli teritorija kojih u osnovi nije bilo), tako da su se vratli kući. U međuvremenu, u Egiptu jača Saladin koji je na sebe preuzeo ulogu da vrati krstaške države u okvire islamskih. 1187. osvaja Jerusalim i bio je manje okrutan u odnosu na hrišćane. Dao im je mogućnost da otkupe svoju slobodu a ostale je ponižavao tako što su morali da vuku crkveno zvono blatnjavim ulicama Jerusalima. 3.6. TREĆI KRSTAŠKI RAT Treći krstaški rat trajao je od 1189. do 1192. godine i pokrenulo ga je Saladinovo osvajanje Jerusalima 1187.godine. Krstaši nisu uspeli da osvoje Jerusalim i pohod se okončao dogovorom da Jerusalimskoj kraljevini ostane obala od Tira do Jope i da hrišćani imaju slobodan pristup Jerusalimu. Pad Jerusalima je izazavao burne reakcije u Evropi. Papa Grgur VIII izdaje bulu kojom poziva na krstaški pohod. Odazivaju se vladari: nemački car Fridrih Barbarosa, francuski kralj Filip Avgust i engleski kralj Henri II. Barbarosa je sazvao sabor u Majncu gde su se dogovarali oko pohoda. Međutim, sam Fridrih nije dočekao sukobe jer se utopio u rečici Salefu u koji je pao verovatno zbog srčanog udara. I engleski kralj umire a nasleđuje ga njegov sin Ričard (Lavlje srce). Odnosi između Filipa i Ričarda su bili dosta zategnuti zbog težnje Engleza da budu vladari u Francuskoj (pitanje Normandije). Krstaši uspevaju zauzeti Antiohiju, a Saladin se povlači sa vojskom u Jerusalim. Pri opsadi su se pokazale suprotnosti između dvojice vladara jer su obojica hteli da budu glavnokomandujući. Dok je Ričard osvajao, Filip je igrao šah. Dok Filip osvaja, Ričarda boli glava. Filip odlučuje da napusti pohod i vrati se u Francusku tako da na istorijskoj pozornici ostaju dva vrlo sposobna vladara koja su se međusobno izuzetno poštovali i koji su cenili viteške tradicije (kada je Ričardov konj slomio nogu, Saladin mu je poslao novog). Njih dvojica su se sastali i postigli su sporazum 1192. po kojem krstaši mogu posećivati Sveto mesto ali bez oružja. Ričard se vraća u Englesku jer su se odnosi sa Francuskom znatno pogoršali. Kada se vratio 1193. godine, Saladin umire ali to nije kraj premoći islama. 3.7. ČETVRTI KRSTAŠKI RAT Četvrti krstaški rat trajao je od 1202. do 1204. godine i pokrenut je da bi se osvojio Egipat. Krstaši su zbog nedostatka novca pristali da prvo za Mletačku republiku 12

zauzmu Zadar, da bi kasnije prvo za Aleksija Anđela, a potom za sebe osvojili Carigrad i srušili Vizantiju. Na temeljima ovog pohoda nastale su nove države, a Mletačka republika je postala najveća pomorska sila u Sredozemlju. Pozivu pape Inoćentije III nije se odazvao niko od evropskih monarha, već samo franački, flandrijski i italijanski velikaši, tako da je na čelo pohoda postavljen Bonifacije Monferatski kao jedan od najvećih vlastelina. Vizantijski dužd i tast Stefana Nemanjića, Enriko Dandolo, je prvo skrenuo krstaše da osvoje Zadar, a potom su pristali da za novčanu naknadu povrate presto Isaku i Aleksiju Anđelu, što im je pošlo za rukom u julu 1203. godine. Kada nisu dobili obećani novac, krstaši su se na Dandolov nagovor okrenuli protiv Vizantije i 1204. je došlo do osvajanja i pljačkanja Carigrada, što predstavlja najveće pljačkanje u srednjem veku, kao i masakriranje domaćeg stanovništva. Osnovana je krstaška država na tlu Vizantije, tzv. Latinsko carstvo. Ono je obuhvatalo današnju Grčku i evropsku Tursku, kao mali deo Male Azije preko puta Carigrada. Vizantiji je preostala Albanija i zapadna Turska, ali je došlo do podele: Albanija i deo zapadne Grčke (Epir) postao je takozvana Epirska despotovina, dok je zapadna Mala Azija (Turska) skoro do Ankare postala Nikejsko carstvo. Treći deo je bio mali primorski deo na severu današnje Turske, sa gradom Trapezuntom (današnji Trabzon) - tzv. Trapezuntsko carstvo. 3.8. PAD CARIGRADA (1204) Prvi pad Carigrada obuhvata dva zauzimanja Carigrada koja su izveli krstaši IV krstaškog pohoda: jula 1203.godine za račun princa Aleksija (1203-1204) i njegovog oca Isaka II (11851195,1203-1204) koji su vraćeni na presto umesto Aleksija III (1195-1203), i 13.04.1204.godine kada su za sebe zauzeli grad i srušili Vizantijsko carstvo. I to predstavlja prvi put da je jedna strana vojska uspela da probije Carigradske bedeme. Iako je početni cilj ovog pohoda bio napad na islamski Egipat, krstaši su po nagovoru Mlečana napali hrišćansku Vizantiju i na kraju je srušili. Posle oba zauzeća, grad je pretrpeo strahovito pljačkanje i razaranje u požarima koje su izazvali krstaši. Direktna posledica krstaškog zauzeća Carigrada bila je zamena pravoslavnog Vizantijskog carstva, katoličkim Latinskim carstvom, a na širokom vizantijskom prostoru su nastale nove države na zapadnim: - Latinsko carstvo - Solunska kraljevina - Ahajska kneževina - Atinsko vojvodstvo 13

i vizantijskim tradicijama: - Nikejsko carstvo - Epirska despotovina - Trapezuntsko carstvo U Vizantiji je 1185. godine na presto seo Isak II Anđel (Anđeo), nesposobni vladar koji je za svoje vladavine uspeo da poništi sve pozitivne tekovine vladavine Komnina u čije je vreme Vizantija po poslednji put postala najjača svetska sila. Njegovu vladavinu, koju je pretežno proveo u lovu, okončao je njegov brat Aleksije III Anđel (Anđeo), koji ga je oslepeo i sa njegovim sinom bacio u tamnicu u aprilu 1195. godine. Isakov sin Aleksije uspeo je da pobegne iz zatvora tokom pobune Manojla Kamice i da otplovi u Ankonu. Nakon toga Aleksije se uputio kod svoje sestre Irene koja je bila udata za Filipa Bavarkog, svetog rimskog cara. Prilike na Zapadu bile su zrele za novi krstaški pohodi nakon što je Saladin 03. oktobra1187. godine zauzeo Jerusalim, a krstaši predvođeni Filipom II, Barbarosom i Ričardom Lavljim Srcem nisu uspeli da ga povrate. Dolazak Inoćentija III na čelo Svete Stolice 1198. godine, samo je ubrzalo pripreme. On je još iste godine poslao svoje legate i pisma širom Evrope najavljujući novi pohod, a čuveni orator Falko od Nulija počeo je propovedi o neophodnosti novog krstaškog pohoda. Naredne godine uveden je poseban porez na crkvena primanja, koji je bio preteča stalnog izvora finansija za Papstvo kasnije. Kao rezultat svega ovoga na viteškom turniru koji je priredio Tibo III od Šampanje, nekoliko franačkih vitezova borilo se pod znakom krsta umesto pod svojim grbovima, a među njima bio je i Žofroa de Vilerden, pisac čuvene istorije četvrtog krstaškog pohoda. Na čelo četvrtog krstaškog pohoda postavljen je Bonifacije Montferatski(markiz Monferata), a za cilj je proglašeno osvajanje Egipta. Krstaši su se dogovorili sa Mlečanima da ih oni za 85.000 srebrnih maraka prevezu do Egipta tako da je mesto okupljanja za većinu bila Venecija, dok je samo mali broj krstaša krenuo direktno iz Francuske. Dogovor koji je postignug sa mletačkim duždom bio je da se Mlečanima plati da prebace do Egipta 30.000 vojnika i 4.500 konja sa ratnom opremom i zalihama, kao i njihovo učešće u podeli osvojenih teritorija. Kada su se krstaši skupili u Veneciji ispostavilo se da im nedostaje novca da plate prevoz do Egipta. To je iskoristio Enriko Dandolo „da od krstaške gluposti načini trgovački posao“(Karl Marks). Mletačkoj republici koja je nadavno uspostavila trgovačke veze sa islamskim Egiptom, nikako nije odgovaralo da se tamo zarati, zato je krstašima predloženo da kao kompenzaciju zauzmu za Mlečane utvrđeni Zadar koji je tada bio u sastavu Mađarske, koja je podržavala i učestvovala u pohodu. Ovom predlogu se usprotivio jedan deo krstaša i sam Inoćentije zbog toga što se skretalo sa

14

puta i zato što se napadao hrišćanski grad, ali je pohod krenuo ka Zadru bez obzira na protivljenja jednog dela krstaša i zabrane koju je stavio Inoćentije. Žofroa de Vilerden u svojim memoarima, ovako je opisao polazak krstaša iz Venecije i njihov dolazak do Zadra: „Tamo bejaše mnoštvo galija i lađa teretnih koje bejahu raspodeljeni međ` vlastelinima(baronima). Oh, Gospode kakvi divni konji bojni behu tu ukrcani. I kada se brodovi popuniše oružjem i namernicama, i vitezovima i štitonošama, štitovi behu istaknuti po ogradama i kabinama galija i barjaci istaknuti behu, mnogi i krasni. I neka bude znano da lađe nosahu više od tri stotine petrarija i mangonela, i svih drugih naprava takvih koje su za osvajanje gradova potrebne, u broju velikom. Nikada krasnija flota ne isplovi iz neke luke. I ovo beše u oktavi gozbe svetog Revija(u oktobru) leta gospodnjeg 1202. godine. Tako oni ploviše iz luke Venecijske, kao što već rečeno vam bi. Na veče pre svetog Martina(10. novembra) dođoše oni do Zadra u Sloveniji(Sklavoniji), i posmatraše grad opasan visokim bedemima i visokim kulama i uzalud biste tražili krasniji ili snažniji grad, ili bogatiji. I kada ga hodočasnici spaziše, diviše se i rekoše jedan drugome: ,,Kako može ovakav grad biti zauzet silom, ako ne uz samu Božiju pomoć?" Prve lađe koje do grada stigoše ukotviše se i sačekaše ostale i ujutru dan beše krasan i veoma vedar i sve galije pristigoše sa lađama tovarnim i ostalim lađama koje pozadi behu, i zauzeše luku silom i probiše lanac koji ju je branio iako beše jak i dobro iskovan i iskrcaše se tako da luka beše između njih i grada. Onda ste mogli videti mnoge vitezove i mnoge štitonoše koji pokuljaše iz brodova i koji izvedoše sa lađa tovarnih mnogog dobrog konja bojnog i mnogi bogati čador i mnogi paviljoni behu podignuti. Tako se mnoštvo ulogori. I opsada Zadra poče na svetog Martina dne(11. novembra 1202.)“ Kada su se krstaši pojavili pred Zadrom stanovništvo i posada je na bedeme i kule istakla barjake sa krstovima kao znak da podržavaju njihov pohod, ali su krstaši bez obzira na to zauzeli gradsku luku i otpočeli opsadu. Zadar se predao krstašima pod uslovom da životi stanovnika budu pošteđeni. Nakon toga grad beše podeljen među osvajačima. Mlečani su preuzeli deo grada uz luku, dok su krstaši preuzeli ostatak grada. Početkom decembra u Zadar je prispelo poslanstvo koje je poslao Filip II Bavarski u svoje ime i u ime Aleksija Anđela sa ponudom krstašima da mu povrate presto. Žofroa de Vilerden u svojim memoarima,ovako opisuje poruku koju je donelo to poslanstvo: „Vitezovi i Dužd Mletački skupiše se u dvoru u kom je Dužd obitavao. I poslanstvo im se obrati i reče: „Gospodari, kralj Filip, šalje nas k` vama, kao i brat žene njegove, sin cara Konstantinopoljskog“. „Gospodari, kaže kralj, šaljem vam brata žene svoje i 15

ja ga predajem u ruke Gospodnje - neka ga čuva od smrti - i u ruke vaše. I zato što se za Boga okupiste i za istinu i za pravdu, zato ste u obavezi, koliko je to u moći vašoj, da povratite pravo onima kojima to nepravdom bi oduzeto. I brat žene moje će ponuditi vam najbolje uslove koji behu nekim ljudima ponuđeni i daće vam najmoćniju pomoć da povratite zemlje prekomorske. I prvo, ako Bog dozvoli da mu vratite njegovo pravo, on će celo carstvo Romeja(Vizantiju) podložiti Rimu, od kog beše dugo razdvojen. Dalje, on zna da vi potrošiste imovinu svoju i da siromašni ste i on daće vam 200.000 srebrnih marki i hranu za sve mnoštvo, bilo da su niskog ili visokog porekla. I on lično će krenuti sa vama u zemlju Vavilonsku ili ako vam to odgovara više, poslaće tamo 10.000 ljudi pod svojom komandom. I njima će vas pomagati godinu dana. I za vreme života njegova, pod komandom njegovom, pet stotina vitezova u zemljama prekomorskim biće da čuva ih“. „Gospodari, mi imamo ovlašćenja, rekoše poslanici, da zaključimo pogodbu ovu, ako ste vi radi prihvatiti se svog dela pogodbe. I neka bude znano da ovako dobra pogodba nikad nikome ne bi ponuđena i da onaj koji bi odbio je ima malu želju za slavom i osvajanjima. “Vlastelini(baroni) i Dužd rekoše da porazgovaraće o ovome još se i sabor bi za sutra zakazan. Kada se svi skupiše predlog bi iznet pred njih.“ Jedan deo krstaša oštro se usprotivio daljim skretanjima sa puta i zahtevao je da se odmah krene ka Siriji. Drugi deo se zalagao za osvajanje Carigrada čime bi se došlo do sredstava i vojne podrške koju je vizantijski princ obećao koja bi bila od velike pomoći u nastavku pohoda. Inoćentije je poslao je pismo u kome je objavljivao ekskomunikaciju Mlečana, ali je Bonifacije odbio da ga objavi krstašima. Drugo pismo u kome se Inoćentije oštro usprotivio bilo kakvoj akciji u Carigradu, stiglo je u Zadar, nakon što su krstaši prihvatili Aleksijevu ponudu i otisnuli se ka Zlatnom rogu. Krstaška flota uništila je Zadar 7. aprila 1203. godine i uputila se na jug. Na svom pohodu zastali su u Draču koji im je otvorio kapije i priznao Isaka i Aleksija za zakonite careve. Sledeća stanica na njihovom putu bio je utvrđeni grad Krf. Posada grada odbila je da im otvori kapije, nakon čega su krstaši opljačkali i spalili sva naselja i letinu na Krfu, da bi se 24. maja 1203. godine otisnuli sa Krfa ka ostvru Andros u Egejskom moru koje su takođe opljačkali i spalili. Krstaška flota prošla je Helespont(Dardanele) i stigla u Abidos, grad na obali Mramornog mora. Tu su u okolini grada opljačkali svu letinu i 23. juna 1203. godine uputili su se ka manastiru svetog Stefana, nadomak Carigrada. Žofroa de Vilerden u svojim memoarima, ovako opisuje utisak koji je Carigrad ostavio na krstaše: „Tu su oni na lađama i galijama i teretnim lađama imali potpun pogled na Carigrad i tu uploviše u luku i ukotviše se. Sada, neka vam bude znano, oni koji nikad ranije ne videše Carigrad posmatraše ga sa krajnjom zbiljom, jer nikad oni ne mišljaše da može 16

na svetu postojati grad toliko bogat i oni zapaziše visoke bedeme i jake kule koji ga opasivahu i bogate dvorove i moćne crkve kojih bejaše toliko da niko ko ih očima video nije ne mogaše poverovati u veličinu grada tog koji iznad svih drugih beše bezgraničan. I neka bude znano da ne beše čoveka takve hrabrosti koji zadrhtaše i to ne bi čudno jer nikada ne beše većeg poduhvata načinjenog od ljudi od postanka sveta.“ Krstaši su se 24. juna 1203. godine iskrcali u Halkedonu, malom mestu na azijskoj obali Bosfora. U Halkedonu se nalazio carski dvorac u koji su se uselili krstaški vlastelini. Car Aleksije je poslao je odred od 500 konjanika da protera krstaše iz palate, međutim krstaši su ih pobedili i Vizantinci su se u neredu povukli. Nakon toga su krstaši ušli u Hrisopolj i na taj način preuzeli kontrolu nad azijskom obalom Bosfora. U Hrisopolju su 2. jula dočekali Aleksijevo poslanstvo, na čijem je čelu bio Nikola Roa, sa pismom u kome on zahteva objašnjenje od njih šta rade na njegovoj zemlji pošto je on hrišćanin i oni su hrišćani, a njihov cilj je borba protiv nevernika. Aleksije je pored toga ponudio hranu i sredstva za njihovo napuštanje Vizantije, ali je i zapretio vojnom intervencijom. Iako su bedemi Carigrada bili jaki i njegovi branioci brojni, stanje u vizantijskoj vojsci je bilo katastrofalno, jer su se na ključnim mestima nalazili ljudi koji su do njih dospeli uz pomoć veza i novca, a ne vojnih zasluga. O tome najbolje svedoči primer Mihajla Strufnosa, admirala carske flote koji je prodao brodsku opremu da bi se obogatio, tako da vizantijska flota uoči krstaškog napada praktično i nije postojala. Narednog dana su na jednom brodu isplovili mletački dužd i markiz Monferata sa princem Aleksijem sa ciljem da stanovništvu grada pokažu zakonitog vladara, ne bi li to pokrenulo prevrat u gradu, ali narod nije bio oduševljen njegovom pojavom, tako da su se krstaši na kraju odlučili za napad na grad. Prvi krstaški udar bio je usmeren na luku, koja je vrlo lako zauzeta. Nakon toga krstaši su se okrenuli ka Peri. Venecijanci koji su živeli u Peri spaljuju Veliki Bastion i omogućuju krstašima da prodru u Peru i ovladaju njom. Teodor Laskaris je pokušao da odbije krstaške napade, ali je bio poražen i povukao se, nakon čega je sa Zlatnog roga sklonjen lanac koji je sprečavao krstaške brodove da uplove. Franački vojnici zauzeli su položaje prema carigradskom kopnenom bedemu, koncentrišući svoje napade na deo bedema oko kvarta Vlaherna(severozapadni deo grada) koji je bio najslabiji, dok su Mlečići napadali taj deo grada sa mora. Vizantinci na čelu sa Teodorom Laskarisom pokušavali su sve vreme da odbiju napade i poraze krstaše, ali bez uspeha. Tokom borbi zarobljen je i Teodorov brat Konstantin.

17

Krstaši su 17. jula krenuli u završni napad. Bonifacije, markiz Monferata je sa odredima iz Burgundije i Šampanje čuvao logor, dok su napad na kopnene bedeme predvodili: - Balduin(Boldvin), grof Flandrije - Luj, grof Bloa i Šartea (Balduinov brat) - Hju, grof Sent Paulija Sa morske strane napad su vršili Mlečani na čelu sa poluslepim duždom Dandolom. Tokom sukoba Mlečani su ovladali većim brojem kula na morskim bedemima. Nakon toga su podmetnuli požar koji je brzo zahvatio ceo grad i vrlo brzo progutao veći deo grada. Aleksije III odlučuje nakon tog požara i prodora krstaša u Vlahernu da izjaše sa velikom vojskom iz grada. Vizantijska vojska sa svojim carem na čelu izašla je iz grada kroz kapiju Harsijus koja je bila najbliža krstaškom logoru. Međutim i pored zahteva i insistiranja Teodora Laskarisa Aleksije nije krenuo niti naredio napad i predveče se sa vojskom povukao u grad. Te noći Aleksije III napušta Carigrad noseći sa sobom sve blago koje je mogao poneti, ostavljajući za sobom svoj narod i porodicu. Isak Anđel je sa njegovom ženom Margaritom Arpad oslobođen iz tamnice i vraćen na presto, dok je Aleksijeva žena Jevrosima utamničena, a njena imovina je konfiskovana. On je poslao poslanstvo krstašima izvestivši ih o njegovom preuzimanju vlasti. Isak je nakon toga na krstaški zahtev potvrdio ugovor koji je sa njima zaključio njegov sin i 1. avgusta je princ Aleksije zvanično krunisan za savladara pod imenom Aleksije IV Anđel. Aleksije IV je uveo nove namete, ispraznio državnu kasu i konfiskovao imovinu, ali je uspeo da prikupi 100.000 srebrnih maraka, odnosno polovinu obećane sume. Među krstašima je pokrenuto i pitanje šta dalje, ali je na insistiranje Enrika Dandola odlučeno da se sačeka cela suma. Zbog toga je Aleksije krenuo po zemlji u pratnji franačkih vitezova ne bi li prikupio obećana sredstva. Novi nameti i požar koji je zahvatio Carigrad tokom opsade, stvorili su u gradu veliko antikrstaško raspoloženje. Širom grada sve češće su izbijali sukobi između Vizantinaca i krstaša. Sukobi dostižu kulminaciju kada krstaši podmeću novi požar u kome je izgoreo veći deo grada oko crkve sveta Sofija. Nakon ovoga svi Latini koji su bili u gradu, napustili su ga plašeći se odmazde domaćeg stanovništva. Mladi car se vratio u prestonicu 11. novembra,ali bez sakupljenih sredstava da isplati krstaše. U carsku palatu Vlaherna krstaši su poslali Konona de Betuna i Žofroa de Vilerdena da objave da će upotrebiti silu, ako bude trebalo da bi namirili svoja potraživanja, što je predstavljalo objavu rata, nakon čega su otpočela ratna dejstva. 18

Žofroa de Vilerden u svojim memoarima, ovako opisuje to poslanstvo: „Oni sjahaše na kapiji i uđoše u dvor i zatekoše cara Aleksija i cara Isaka gde na dva prestola sede, jedan kraj drugog. I blizu njih sedela je carica, koja beše žena oca i maćeha sina i sestra kralja Ugarskog, gospa i divna i dobra. I tu sa njima beše velika pratnja sačinjena od ljudi od značaja i zvanja. Po želji poslanika ostalih Konon de Betun, koji vrlo mudar i rečit u govoru beše, istupi kao govornik: „Veličanstvo, mi dođosmo tebi u ime vlastele(barona) narodne i dužda Mletačkog. Oni žele da te podsete na uslugu veliku koju učiniše ti - uslugu znanu ljudima i objavljenu svekolikom ljudstvu. Ti zakletvu dao si, ti i otac tvoj, da obaveze ispunjene biće i one tvoj svojeručni potpis imaju. Ali ti dogovore ove nisi ispunio, kao što trebao si. Mnogo puta behu te pozvali oni na njihovo ispunjenje i sada ponovo pozivamo te, u prisustvu sve vlastele tvoje, da dogovore koji među vama behu ispuniš. Učiniš li tako, dobro biće. Ako ne, neka ti bude znano da od dana ovog pa na dalje oni te neće smatrati za plemića ili prijatelja, već će nastojati da te obaveze namire sami svim sredstvima koja u moći su njihovoj. I na to te oni upozoravaju sad, jer oni ne žele da povrede tebe ili koga drugog bez izazova prethodnog, jer nikad se oni kao izdajice ne poneše niti je običaj takav u zemljama njihovim. Čuo si, šta rekli smo ti. Na tebi je da na to odgovoriš prema volji svojoj. “Mnogo behu Grci zapanjeni i veoma razbešnjeni ovim izazovom otvorenim i oni rekoše da niko ne bi toliko smeo da se usudi prkositi caru Konstantinopoljskom i njegovom dvoru. Veoma zli behu pogledi koje sada na poslanstvo bacahu car Aleksije i svi Grci, koji do skora na njih gledahu sa naklonošću velikom. Metež veliki unutra beše i poslanici se okrenuše i do kapije odoše i uzjahaše konje. Kad prođoše kroz kapiju, ne beše nikog međ` njima kome ne bi drago kod srca i to ne beše za čuđenje nešto, jer oni iz velike opasnosti pobegoše i držahu da malo falilo je svi ubijeni ili utamničeni budu. Tako u logor vratiše oni se i rekoše vlastelinima(baronima) kako prošli su.“ Nakon izbijanja otvorenog ratnog sukoba sa krstašima, Vizantinci su pokušali da spale krstašku flotu i da na taj način spreče napad na morske bedeme. Na čelu flote bio je Aleksije Duka Murzulf,ali su Mlečani zarobili deo vizantinske flote koja je izvršila napad, a u napadu je stradao samo jedan pizanski trgovački brod. Komanda nad odbranom grada i Carstva ponovo je pala na pleća trojice ljudi kao i u prvom sukobu sa krstašima,pošto je novi car pokazao je istu hrabrost i inicijativu u borbi sa krstašima kao i njegov prethodnik. Svaki od njih trojice poneće igrom slučaja carski venac i na svoj pokazaće se sposobnijim i zaslužnijim od svojih prethodnika koje su služili. Odbranu grada vodili su: -Aleksije Duka Murzulf -Teodor Laskaris -Konstantin Laskaris 19

Razvoj situacije i kukavičko ponašanje vladara doveli su 25.01.1204.godine do prevrata kojim su Anđeli konačno zbačeni sa vlasti.Za novog cara je proglašen Aleksije Duka(Aleksije V Duka Murzulf), koji je 05.02. ovenčan za cara Vizantije. Aleksije IV je udavljen u tamnici 08.02., a nekoliko dana kasnije u tamnici umire i njegov otac Isak. Krstaši su se okrenuli ka okolini Carigrada pljačkajući i uništavajući.Na povratku iz pljačkanja Fileje Aleksije V sa vojskom ih je napao. Krstaši su potukli Vizantince, a sam car Aleksije je jedva izbegao zarobljavanje. U sukobu su krstaši zarobili ikonu Bogorodice za koju se smatralo da ju je napravio jevanđelist Luka i koja je imala veliki ugled u narodu. Krstaši su otpočeli sa pripremama za napad i pravljenjem opsadnih naprava. Tokom priprema zaključen je dogovor o raspodeli osvojenih teritorija i opljačkanih bogatstava.Prema dogovoru nakon osvajanja grada biće napravljeno veće koje će činiti 6 Franaka i 6 Mleačana, koje će izglasati među krstašima novog cara odnosno prvog cara Latinskog carstva.Njemu će pripasti četvrtina osvojenih teritorija i bogatstava. Preostale tri četvrtine biće podeljene na dva dela, od kojih će jedan pripasti Mlečanima,a drugi deo će krstaši podeliti među sobom. Novi patrijarh(prvi latinski vaseljenski patrijarh) će biti izabran iz one grupe iz koje nije car tj. ako se za cara izabere Mlečanin,patrijarh će postati neko od krstaša i obratno. Pripreme su okončane i 08.04. počeo je napad na grad sa morske strane. Nakon teških borbi Vizantinci su uspeli da odbiju napade i krstaši su bili primorani da se sa brodovima vrate na drugu stranu Zlatnog roga. Nakon ovog poraza, održano je veliko zasedanje da bi se dogovorili šta dalje.Bilo je predloga da se od svega dignu ruke, da se pokuša sa kopna, ali je na kraju prihvaćen predlog na kome su Mlečani insistirali. Njihov predlog bio je da se napad nastavi na istom mestu jer je taj deo carigradskih bedema najslabiji, ali da se ovog puta više brodova poveže zajedno i da se na taj način stvore veliki splavovi kojima bi se lakše napali morski bedemi. Povezivanje brodova je trajalo nekoliko dana, tako da je 13.04. otpočeo novi napad.Međutim,Vizantinci su i ovog puta uspeli da uspešno odbijaju krstaške napade. Tokom borbe,vetar je promenio smer i počeo da duva sa severa tj. sa Zlatnog roga ka gradu. Takav vetar je privukao brodove uz same morske bedeme. Dva broda Raj i Hodočasnik koja su bila povezana toliko su prišla bedemima da su se lestve sa brodova povezale sa jednom od kula. To su odmah iskoristili: - jedan Mlečanin - Andreja od Durbosa - Džon Čojsi

20

koji su prešli na kulu i otpočeli borbu sa njenom iznenađenom posadom. Za to vreme na nju su počeli da prelaze i drugi krstaši i ubrzo su ovladali celom kulom. Nakon toga su i drugi brodovi prišli kulama i na sličan način otpočeli njihovo zauzimanje, tako da su krstaši počeli da ovladavaju morskim bedemima. Aleksije V pokušao je rečima da ohrabri vojnike i da ih povede u protivnapad, ali je razbijenim redovima Vizantinaca potpuno pao moral i oni su se u neredu povukli ka gradu.On se nakon toga povukao do dvorca Bukeleon. Tamo je pokupio Aleksijevu ženu Jevrosimu i ćerku Evdokiju(bivšu ženu Stefana Prvovenčanog) i sa njima je napustio grad kroz Zlatnu kapiju. Nakon Aleksijevog napuštanja grada u crkvi sveta Sofija za cara je proglašen Konstantin Laskaris. On je sa svojim bratom pokušao da se na čelu Varjaške straže suprodstavi krstašima,ali je bitka već bila izgubljena, tako da su na kraju i braća napustila Carigrad. Obezglavljena i nemoćna prestonica Vizantijskog carstva suočila se sa krstaškim pljačkanjem i razaranjem,koje se smatra za jedno od najstrašnijih koje su zadesile neki grad.Tokom četiri dana koliko je trajalo,po nekima,divljanje krstaša gradom,tokom koga je veći deo naroda preživeo mučenja,masakriranja i silovanja kojima su bile izložene sve osobe bez obzira na godine ili pol.Krstaši su uništili veći broj crkava,dvorova,manastira i skulptura(među njima su bile i skulpture koje su izradili antički majstori Fidija i Praksitel) i opljačkali dobar deo ikona,relikvija i skulptura koje su se čuvale u gradu.Vođa krstaša Bonifacije Monferatski zauzeo je za sebe dvorac Bukeleon sa svim blagom,dok je Anri Flandrijski(brat Balduin Flandrijskog) to učinio sa dvorcem Vlaherna. Otkako je sveta,ni u jednom gradu ne bi zadobijen toliki plen. Čak i Saraceni su milosrdni i blagi u poređenju sa ovim ljudima koji nose na ramenima Hristov krst. Kada se pljačkanje Carigrada okončalo formiran je savet od 12 istaknutih vitezova koji je za cara novog Latinskog carstva izabrao Balduina, grofa Flandrije koji postaje Balduin I Flandrijski. Novi car se oženio udovicom Isaka Anđela i majkom Aleksija IV Anđela Margaritom Arpad,ćerkom mađarskog kralja.Za prvog latinskog vaseljenskog patrijarha izabran je mlečanin Toma Morosini. Već prilikom izbora novog cara i podela zemalja pokazala se dovitljivost Enrika Dandola,zbog načina na koji je on iz cele stvari izvukao najbolje za državu svetog Marka.Karakter tog „novog ugovora Mlečana sa krstaškim glupacima,kojima su bez milosti podvalili i koji su zajedno sa svojim neotesanim kneževima bili samo oruđe u rukama tih trgovaca“(Karl Marks) najbolje se ogleda u navodno pravednom glasanju za novog cara(6 Mlečana i 6 krstaša) i tome da onima drugima pripadne mesto novog patrijarha.Zahvaljujući tome Dandolo je bio u poziciji da za novog cara izabere za 21

Mlečane najpogodnijeg kandidata od krstaša,jer je na 6 istih mletačkih glasova išlo 6 podeljenih krstaških glasova,da bi potom novi patrijarh postao Mlečanin.Tako je praktično Dandolo izabrao i novog patrijarha i novog cara.Na taj način je Dandolo za cara postavio vremešnog Balduina Flandrijskog,umesto ambicioznog vođe četvrtog krstaškog pohoda Bonifacija Monferatskog koji je svojim rodbinskim vezama sa hrišćanskim državama na istoku(krstaškim zemljama,Gruzijom i Jermenijom) pretio da stvori novu jaku državu ili savez država u istočnom Sredozemlju,u trenu kada se Mletačka republika konačno rešila svog tvorca Vizantije i počela da postaje suvereni vladar Sredozemlja.Ugovorom je pored toga predviđeno da su sve krstaške države nastale na prostoru Vizantije vazali Latinskog carstva,dok su teritorije pripojene Mletačkoj republici nezavisne od njega.Dandolo je računao i na to da će međusobni antagonizmi među krstašima dodatno onesposobiti Latinsko carstvo čime bi Mlečani dobili odrešene ruke za vladavinu nad tim delom Sredozemlja.Da se nije prevario pokazalo se odmah,kada je Bonifacije umesto da zauzme posede koji su mu dodeljeni u Maloj Aziji sa vojskom krenuo na Solun zauzevši ga za sebe.Na taj način je omogućio vizantijskim izbeglicama da konsoliduju redove i stvore državu koje će kasnije doći glave krstaškim tvorevinama na Balkanu.Novi car je morao da prihvati takvo stanje i dozvolio mu je stvaranje nezavisne Solunske kraljevine. Unuci poslednjeg vladara iz dinastije Komnina Andronika I,David i Aleksije koji su se,posle njegovog nasilnog zbacivanja sa vlasti,sklonili na gruzijski dvor kod svoje rođake kraljice Tamare(1184-1212).Zahvaljujući potpunom rastrojstvu koje je zavladalo Carstvom tokom krstaške opsade Grada,oni su uz njenu pomoć početkom aprila(pre konačnog sloma Vizantije) zauzeli Trapezunt i u njemu osnovali novu državu znanu kao Trapezuntsko carstvo.Mlađi brat David,započeo je prodor na zapad duž crnomorske obale koji je nakon zauzimanja Sinope,Paflagonije i Herakleje zaustavio Teodor Laskaris. Aleksije Duka pobegao je u Mesinopolj,u Trakiji,gde je Aleksiju III vratio njegovu ženu i ćerku.Ovaj ga je lepo primio,obećavši mu ćerku za ženu,ali ga je prvom prilikom oslepeo.Latini su ga kasnije utamničili i pogubili bacivši ga sa vrha stuba u Carigradu,a njihove tamnice dopao se i nekadašnji car Aleksije III.Činjenicu da krstaši nisu zauzeli odmah zemlje u Maloj Aziji iskoristili su braća Laskarisi koji su u Nikeji osnovali Nikejsko carstvo. Brat od strica Isaka i Aleksija Mihajlo osnovao je posle pada Carigrada od vizantijskih teritorija na istočnom Balkanu Epirsku despotovinu koja je obuhvatala prostor od Drača do korintskog zaliva sa prestonicom u Arti. 3.9. KATARSKI KRSTAŠKI RAT

22

Katarski krstaški rat ili Albižanski pohod (1209. - 1229.) predstavljao je rat, koji je

započela Katolička crkva protiv katara ili patarena u Langdoku na jugu Francuske. Katarsko verovanje je smatrano za jeres. Stepen nasilja prema katarima je bio ekstremno velik, čak i prema srednjovekovnim standardima. Na početku rata krstaši su pobili celi jedan grad Bezijer od 10.000 stanovnika. Kasnije su spaljivali i žive i mrtve katare. Crkva je ponudila to područje severnofrancuskim plemićima i kralju Francuske, koji su delovali kao katolički plaćenici. Teritorija Francuske tim ratom postaje gotovo duplo veća. Francuska je dobila područja, koja su imala bliže kulturne i jezičke veze sa Katalonijom nego sa Francuskom. Katarski krstaški rat je imao veliki značaj u uspostavljanju srednjevekovne inkvizicije. Katolička crkva je imala problema sa jeretičkim učenjima, ali uglavnom se radilo o manjim grupama ili lokalizovanim sektama. Katari su postali veliki i popularan masovni pokret raširen po celom regionu. Većina južne Francuske postala je otvoreno katarska, a katarsko učenje se širilo u druga područja. Katarsko i druga jeretička učenja tog doba pojavljuju se u gradovima i mestima novih urbanizovanih područja. Nije bilo nimalo slučajno da katari potiču iz južne Francuske, koja je bila jedno od najgušće naseljenih područja Evrope u to vreme. Katari su bili najbrojniji u regionu Langdok, koje se nalazi na zapadnom mediteranskom delu Francuske. Tada je Langdok bio deo Katalonsko-Aragonske konfederacije Aragonskog kraljevstva. Zvali su se i Albižani, jer je pokret bio prisutan oko grada Albi. Politička kontrola u Langndoku je bila podeljena između lokalnih plemića i gradskih saveta. Pre krstaškog rata područje je bilo na visokom kulturnom nivou. Kada je došao na vlast 1198. papa Inoćentije III pokušao je da spreči širenje katara. Najpre je pokušao mirnim metodama da ih prisili da odbace jeretičko učenje. Poslao je sveštenike da prekrste katare, ali nije bilo gotovo nikakvog uspeha. Lokalno plemstvo je štitilo katare, kao i lokalni biskupi. Papa je 1204. suspendovao lokalne biskupe i postavio je papske legate. Papa traži 1206. podršku plemića, a plemiće koji štite katare papa ekskomunicira. Moćni grof i najvažniji plemić toga područja Rejmond VI Tuluški odbija da pruži podršku u iskorenivanju katara, pa je ekskomuniciran maja 1207. Papa je pozvao francuskog kralja Filipa II Avgusta da deluje protiv plemića, koji štite katare. Kralj je u to doba bio zauzet jednom drugom bitkom te nije reagovao. Grof Rejmond VI Tuluški sreće se januara 1208. sa papskim legatom Pjerom d Kastelnom i posle svađe papski legat je ubijen. Papa je odmah izdao proglas, kojim je pozvao u krstaški rat protiv Langdoka. Papa nudi jeretičku zemlju svakome ko se priključi krstaškom ratu, kao i opšti oprost grehova. Mnogo plemstva severne Francuske se pridružuje krstaškom ratu privučeni atraktivnom ponudom zemlje plemstva sa juga. Krstaški rat se može podeliti u nekoliko faza. Prva faza (1209. - 1215.) - serija velikih 23

uspeha krstaša u Langdoku. Druga faza (1215. - 1225.) - serijom pobuna krstaši su uglavnom izgubili ono što su osvojili. Treća faza (1225. - 1229.) - usledile su intervencije francuskih kraljeva i područje je osvojeno. Posle kraja krstaškog rata inkvizicija je imala mnogo posla, a bilo je još pobuna do 1255. Do sredine 1209. skupilo se oko 10.000 krstaša u Lionu i krenuli su prema jugu. Rejmond VI Tuluški je uvideo da postoji velika opasnost i obećava da će dejstvovati protiv katara, pa više nije ekskomuniciran. Krstaši su krenuli prema Montpeljeu i zemlji Rejmunda de Trenkavela. Krstaši su prvenstveno hteli da udare u centar katarstva oko Albija i Karkasona. Rejmond Trenkavela je isto pokušao da se dodvori krstašima, ali nije uspeo pa je pobegao u Karkason da pripremi obranu. U julu krstaši zauzimaju malo selo Servijan. Bezije su opkolili 21. jula 1209. i tražili su da grad preda katare. Kad su stanovnici Bezijea to odbili krstaši sledeći dan zauzimaju grad i ubijaju sve stanovništvo. Smatra se da je u Bezijeu bilo oko 500 katara, a krstaši su pobili 7.000 - 20.000 stanovnika. Krstaši su pitali papskog legata, glavnog sveštenika cistercitskog reda, kako da razlikuju katare od ostalih. Sledeća meta je bio grad Karkason. Karkason je bio dobro utvrđen grad, ali bio je prepun izbeglica. Krstaši su stigli pred grad 1. avgusta 1209. Stavili su grad pod opsadu, a 7. avgusta su odsekli dovod vode do grada. Rejmond Trenkavela je pokušao da pregovara , ali ga zarobljavaju. Karkason se predao 15. avgusta 1209. Stanovništvo grada nije ubijano, nego su proterani goli iz grada. Simon Monfor preuzima komandu nad krstašima i dobija kontrolu nad područjem oko Karkasona, Albija i Bezijera. Posle Karkasona predaju se mnogi gradovi bez borbe. Albi, Kastelnodar, Kastr, Fanžo, Limo, Lombr i Montreal su pali tokom jeseni. Neki gradovi su se ubrzo ponovo pobunili. Sledeće borbe odvijaju se oko Lastura i obližnjeg zamka Kabare. Pjer Kabare odbija krstaše u decembru 1209. Tokom zime borbe staju, pa se nastavljaju u proleće, kada krstaši u martu zauzimaju Bram. U junu 1210. dobro utvrđen gradić Minerv odoleva, dok im nije uništen glavni bunar, pa se predaju 22. jula 1210. Data je prilika katarima da se prekrste. Spaljeno je 140 katara, koji nisu hteli da odbace katarsko učenje. U avgustu krstaši napadaju grad Term, kojem dolazi u pomoć Pjer Kabare. Grad zauzimaju tek u decembru 1210. Rejmond VI Tuluški i još nekoliko plemića napuštaju savez sa krstašima, jer su užasnuti njihovim postupcima. Rejmond VI Tuluški je ponovo ekskomuniciran. Ponavljaju se borbe oko Lastura, a Pjer Kabare se predao. U maju 1211. krstaši zauzimaju jedan zamak kraj Montreala i tu vešaju vitezove i pale nekoliko stotina katara. Nakon zauzimanja Monferana tokom juna, krstaši su krenuli prema Tuluzu. Krstaši su opsedali grad, pa su ostali bez snabdevanja i povukli se. Rejmond VI Tuluški je time bio ohrabren, pa je krenuo na vođu krstaša Simona Monfora u septembru 1211. Monfor se izvukao iz opsade, ali Rejmond VI Tuluški posle toga oslobađa grad za gradom i oslobodio je tako 30 gradova. Tokom 1212. pobunjenici su oslobodili veliki deo provincije Tuluz. 24

Petar II Aragonski dolazi iz Katalonije da pomogne Tuluzu protiv krstaša. Opsedao je jedan grad i septembra 1213. poginuo je pri opsadi, a vojska mu se posle toga razbežala. To je bio težak udarac za katare. Tokom 1214. postaje još gore za njih. Papa je ponudio francuskom kralju Filipu II Avgustu zemlju od Rejmonda VI Tuluškog i time ga zainteresirao za rat. Filip II Avgust je pobedio, a Rejmond VI Tuluški je pobegao u Englesku. Krstaši su napredovali tokom 1214, a 1215. zauzimaju Tuluz. Tuluz je poklonjen Simonu Monforu, ali on ga predaje francuskom kralju Filipu II u aprilu 1216. Rejmond VI Tuluški vratio se sa svojim sinom u aprilu 1216. i uspeva da podigne veliku vojsku nezadovoljnih gradova. Zauzimaju Boker posle tri meseca opsade. Simon Monfor nije uspeo da spreči pad Bokera. Simon Monfor guši pobunu u Tuluzu, pa kreće zapadno u nameri da zauzme Bigor, u čemu ne uspeva. U septembru 1217. Rejmond VI Tuluški oslobađa Tuluz, dok je Simon Monfor bio zauzet na drugim mestima. Monfor pokušava bezuspešno da povrati Tuluz, a ubijen je u junu 1218. Krstaška vojska je bila u neredu, pa predaju komandu francuskom kralju Filipu II Avgustu, kojega najviše brine Tuluz, mnogo više od jeresi. Papa Inoćentije III je umro jula 1216. Sukob je ušao u mirniji period do 1219, iako je bilo akcija. Krstaši su zauzeli Mermand 3. juna 1219. nakon duge opsade, ali nikako nisu uspevali da zauzmu Tuluz. Osim toga krstaši su gubili gradove. Rejmond VI Tuluški i njegov sin Rejmond VII Tuluški nastavili su sa pobedama i tokom 1221. Rejmond VI Tuluški je umro 1222, pa je njegov sin postao vođa otpora. Francuski kralj Filip II Avgust je umro 1223, a nasledio ga je Luj VIII. Amori Monfor je napustio Karkason i pobegao, a sin Rejmoda Trenkavele vratio se iz progonstva i to područje smatra svojim. Amori Monfor nudi područje Langdoka francuskom kralju Luju VIII, a ovaj prihvata ponudu. U novembru 1225. ekskomuniciran je Rejmond VII Tuluški kao i njegov otac pre toga. Francuski kralj Luj VIII predvodio je novi krstaški pohod u junu 1226, a gradovi i dvorci su se predavali bez otpora. Avinjon je bio nominalno pod vlašću nemačkog cara i tek nakon tri meseca opsade Luj VIII ga je zauzeo. Luj VIII je umro novembra 1226. i nasledio ga je dete kralj Luj IX. Kraljica je dozvolila nastavak krstaškog rata. Labeked je osvojen 1227, a Varej i Tuluz 1228. Kraljica je ponudila Rejmondu VII Tuluškom sporazum po kome bi on postao vladar Tuluza, ali bi morao da se bori protiv katara, vrati svu crkvenu imovinu, preda svoje zamkove I uništi odbrambene zidove Tuluza. Rejmond VII Tuluški se složio i potpisao je sporazum aprila 1229. Međutim kraljica je prekršila obećanje, pa je Rejmond VII Tuluški zarobljen, bičevan i zakratko utamničen. Langdok je došao čvrsto pod kontrolu kralja. U Tuluzu se osniva Inkvizicija u novembru 1229, pa počinje proces čišćenja područja od jeresi i preostalih katarskih uporišta. Pod papom Grgurom IX inkvizicija je dobila gotovo neograničena ovlašćenja za suzbijanje jeretika. 25

Nemilosrdna kampanja počinje 1233. palenjem živih ili mrtvih katara, gde god bi ih našli. Mnogi su se opirali, pobegli su u nekoliko tvrđava u Fenujedu ili Monseguru. Ili ponovo počinju pobunama. Katari uspevaju da 1235. isteraju inkviziciju iz Albija, Narbona i Tuluza. Rejmund Trenkavela je predvodio ustanike 1240, ali je poražen kod Karkasona, pa je pobegao u Montreal, u kome su ga kraljevske snage opsedale. Predaje se i dozvoljava mu se prolaz do Aragona. Rejmond VII Tuluški pokušava sa pobunom 1242. u isto vreme kad je bila invazija Engleza. Nakon engleskog povlačenja Rejmond dobija amnestiju od kralja. Katarska uporišta su padala. Pejrepertuz je pao 1240, a Monsegur je bio 9 meseci pod opsadom i konačno je pao marta 1244. Mala tvrđava Keribus je bila zanemarena sve do augusta 1255, kada je pala. Poslednje katare je inkvizicija spalila 1321. 3.10. DEČIJI KRSTAŠKI RAT Dečji krstaški rat bio je 1212. godine. "Budući da nas Bog vidi kao grešnike, kakvi

jesmo, neće nam pružiti svoju moćnu ruku i pomoći razbiti nevernike. Zato ćemo u rat poslati nevinu decu. Dobri Bog, uz Duha Svetoga, milostivog Isusa i njegovu bezgriješnu Majku, te ostale Svece, smilovaće se na tu decu i, kao u dobra stara biblijska vremena, napraviti čudo i poraziti mrske bezbožnike." Djeca su navodno ukrcana na 7 brodova i poslata u oslobađanje Svete zemlje. Većina ih nije ni došla do tamo, podavili su se, a ostatak je pao u ropstvo. 3.11. PETI KRSTAŠKI RAT Peti krstaški rat je 1217. godine poveo mađarski kralj Andrija II Arpad protiv egipatskog sultana. Krstaši su osvojili Damijetu, ali su se vrlo brzo nakon toga vratili natrag. 3.12. ŠESTI KRSTAŠKI RAT Šesti krstaški rat je trajao od 1228. do 1229.godine.Poveo ga je car Svetog rimskog carstva Fridrih II Hoenštaufen da bi oslobodio Jerusalim.On je zaključio ugovor i desetogodišnje primirije sa sultanom El Kamelom prema kome je Jerusalimska kraljevina dobila nazad Vitlejem,Nazaret,primorje od Sidona do Jope i ceo Jerusalim osim Kupole nad Stenom,sa tim da nije smeo da zida bedeme oko grada.Turci ponovo osvajaju Jerusalim 1244. godine. 3.13. SEDMI KRSTAŠKI RAT Sedmi krstaški rat trajao je od 1248. do 1254. godine i predvodio ga je francuski kralj Luj IX Sveti protiv Egipta. Krstaši su osvojili Damijetu, ali Luj biva zarobljen u bici 26

kod Mansure, blizu Kaira, čime je pohod okonačan, a on se oslobodio plaćanjem visokog otkupa. 3.14. OSMI KRSTAŠKI RAT Osmi krstaški rat pokrenuo je od 1270. godine protiv Tunisa francuski kralj Luj IX Sveti sa ciljem dobijanja podrške za krstaške pohode.Vrlo brzo po stupanju na afričko tle Luj umire od kuge sa rečju Jerusalim na usnama,a veći deo vojske poboljeva.Vođstvo preuzima njegov brat Karlo I Anžujski,koji nakon opsade grada Tunisa sklapa mirovni ugovor o slobodnoj trgovini i dozvolu naseljavanja i kretanja za monahe. 3.15. DEVETI KRSTAŠKI RAT Deveti krstaški rat tokom 1271. i 1272. godine je nastavak VIII pohoda i bio je uperen protiv egipatskog sultana Bajbara i njegovog pokušaja da uništi preostale krstaške zemlje.Na čelu pohoda je stajao engleski princ Edvard koji je uspeo da spreči i odloži za dve decenije konačni krah krstaških zemalja koji se desio 1291. godine padom Akre poslednjeg uporišta i prestonice Jerusalimskog kraljevstva. 3.16. KRSTAŠKI RATOVI PROTIV OSMANLIJA Nikopoljski krstaški rat (1396) koji je organizovao kralj Žigmund Luksemburški na čijoj je strani srpsku vojsku predvodio Vuk Branković. Kulminirao je u Bitka kod Nikopolja. Varninski krstaški rat (1444) koji su predvodili Vladislav III Jagelo, Janoš Hunjadi i Đurađ Branković. Završen je u Bitka kod Varne. Krstaški rat 1456. godine organizovan da bi se prekinula Opsada Beograda (1456). Predvodili su ga Janoš Hunjadi i Jovan Kapistran.

4. TEMPLARI

27

Prvi vojni red, Red siromašnih vitezova Hrista i Solomonovog hrama, poznatiji kao Vitezovi Templari, je osnovan 1118, kao posledica Prvog krstaškog pohoda, da pomogne novom Jerusalimskom kraljevstvu da se održi od napada muslimana koji su se nalazili u okolini, i da osigura bezbednost velikog broja hodočasnika iz Evrope koji su pohrlili ka Jerusalimu nakon njegovog osvajanja. Red je osnovao Hugo de Pejens. Templari su organizovani kao manastirski red, sledeći pravila koja je za njih stvorio Bernar od Klervoa, osnivač Cistercijanskog reda. Templari su bili dobro povezani i ubrzo su postali bitan faktor na međunarodnoj političkoj sceni tog vremena. U tom vremenu dobili su nekoliko povlastica od Pape, koje su im dozvolile, između ostalog, da ubiru poreze u područjima koja su bila pod njihovom kontrolom, proizvodeći njihov brzi uspon. Templari su bili podeljeni na nekoliko različitih bratstava: - vitezovi, opremljeni kao teška konjica; - oružnici, opremljeni kao laka konjica (pripadnici nižih klasa među vitezovima); - farmeri, koji su upravljali vlasništvom reda; - kapelani, koji su bili sveštenici i zadovoljavali duhovne potrebe pripadnika reda.

Pečat Vitezova — dva jahača su prikazana kao znak siromaštva ili dualnosti monah/vojnik. U svako doba, svaki vitez je imao deset ljudi kao podršku. Neki pripadnici reda su bili posvećeni bankarstvu, jer su Templarskom redu Krstaši često poveravali blago na čuvanje. Njihovo ime aludira na njihov istorijski štab u Omarova džamija ("Dome of the Rock") na Brdu hrama u Jerusalimu, koji su oni preimenovali u Templum Domini. 28

Predstavljen na jednom od njihovih pečata, struktura za koju se veruje da je ostatak Jerusalimskog hrama, i model po kome su napravljeni brojni templarski hramovi u Evropi, kao što je Crkva hrama u Londonu. Sem u Palestini, red se borio i u Španiji i u ponovnom osvajanju Portugala. Date su im dodatni posedi i zamkovi u graničnim područjima. U jednom trenutku su nasledili i Kraljevinu Aragon, zajedno sa drugim vojnim redovima. Njihov uticaj u Evropi je bio jako veliki tako da na primer, zahvaljujući kontaktu Templara sa muslimanskim istokom, Evropljani su se vratili starom rimskom običaju brijanja brade dok je preko hiljadu arapskih reči ušlo u evropske jezike. Po prestanku Krstaških ratova, red Templara je prerastao u Evropi u red bankara koji su bili oličenje zelenaštva. Pa ipak, blago doneto sa Istoka činilo ih je vrlo moćnim: neretko su se kod ovog reda zaduživali Jovan bez Zemlje, Huan iz Navare, Šarl Anžujski, engleski kralj Edvard I (založio čak i krunski nakit), Rober d Artoa dok je Luj VII za finansijskog savetnika imao Templara – blagajnika riznice. Pružali su i druge finansijske usluge, kao što su trgovina menicama, izdavanje vrednosnih pisama koja su se mogla unovčiti bilo gde u Evropi, izdavanje zajmova i drugo. Kamata na pozajmljenu sumu nije bila mala i kretala se od 11 do 15% što je izazvalo netrpeljivost dužnika. Tako već Filip Lepi počinje sa progonima ovog reda da bi zvanično poslednjeg majstora ovog reda Žaka de Molea spalio kao jeretika 1314. godine. Na taj način Filip je bio pošteđen vraćanja dugova onima od kojih je najviše zazirao, dok je svu templarsku nepokretnu imovinu poklonio redu Sv. Jovana (Hospitalci, Malteški vitezovi). Trinaestog oktobra, 1307. godine, manji broj Templara je bio istovremeno uhapšen od strane agenata Filipa IV (Philippe le Bel),(takođe treba znati da je prethodno Filip lepi, Papu praktično oteo i prebacio iz Italije u Francusku, da bi obezbedio njegovu podršku za svoj naum) da bi u zatvoru bili mučeni zbog jeresi Reda. (Postoji verovanje da je ovaj akt poreklo verovanja u nesreću koju donosi petak 13.) Po jednom gledištu, Filip koji je zaplenio trezor reda (po nekim istraživačima, uopšte nije uspeo da prisvoji njihovo bogatstvo, jer su par dana pre na 17 galija isto izneli u nepoznatom pravcu) i razbio njihov bankarski sistem jednostavno želeo da ga lično kontroliše. Videvši sudbinu Templara, Vitezovi reda sv. Jovana od Jerusalima i Rodosa i Malte su bili takođe primorani da napuste bavljenje bankarstvom. Mnogi kraljevi i plemstvo su podržavali Templare. Robert I kralj Škotske, (Robert the Bruce) je bio ekskomuniciran iz drugih razloga tako da se nije morao povinovati volji Pape. Iz tog razloga mnogi Templari su pobegli u Škotsku, kao i u Portugal, gde su ime reda promenili u Hristov red (veruje se da su imali učešća u prvim pomorskim 29

otkrićima Portugalaca.) Princ Henri Moreplovac je vodio portugalski red 20 godina sve do svoje smrti. Pod mukama, neki Templari su priznali homoseksualnost, i pripadnost zagonetnoj religiji pod imenom Bafomet. Njihove vođe su kasnije opovrgle ova priznanja, i zbog toga su pogubljeni. Neki naučnici smatraju da su priznanja lažna, što je tipično za nasilna priznanja koja je iznuđivala inkvizicija. Drugi smatraju da objašnjenje za ova priznanja leži u tajnim ritualima koji su se navodno odigravali iza zatvorenih vrata i koji imaju poreklo u njihovom učešću u krstaškim ratovima i borbama protiv Saracena. Ti rituali uključuju i odricanje od Hrista i pljuvanje na krst tri puta, kao i analingus. Prema nekim naučnicima, i nedavno objavljenim dokumentima iz Vatikana, namera ovih dela je bila simulacija raznih poniženja i mučenja kojima su Krstaši mogli biti podvrgnuti u slučaju zarobljavanja od strane Saracena. Prema ovom razmišljanju, Templari su bili uvežbavani kako da njihovo odricanje od hrišćanstva bude samo mislima, ali ne i srcem. Osnovni uzrok menjanja religijskih shvatanja je prodor islamskih i judaističkih učenja u doktrinu reda. Po nekim tvrdnjama verovali su u vrhovno biće koje se razlikuje od katoličke interpretacije Boga. Po nekim tvrdnjama Templari su obožavali Satanu odnosno njegovo oličenje Bafometa. Teorije zavere vezane za gašenje Templara često idu daleko preko najčešće prihvaćenih motiva, ogromnog bogatstva i političke moći. Pozicija katoličke crkve je često opisivana kao nepravedna prema Templarima, jer je papa u to vreme bio izmanipulisan da bi pomogao progon Templara. Dr Barbara Frejl je 2001. pronašla dokumente u tajnim Vatikanskim arhivima, koji pokazuju da se papa Klement V tajno izvinio Templarima 1314. godine. Goreći na lomači, Žak de Mole, Veliki Majstor, je prokleo kralja Filipa i papu Klementa da izađu pred božji sud u roku od godinu dana. Papa Klement je umro samo mesec dana kasnije, a Filip IV sedam meseci kasnije. Mnogi su bili oduševljeni takvim razvojem događaja i tu priču naglašavali u svojim hronikama. Templari imaju veliku ulogu u ritualima i osnivanju različitih grana modernih masona. Škotski red, koji je formiran u Francuskoj u osamnaestom veku, se oslanja na Templare u mnogim ritualima. Red De Molea je još jedna masonska organizacija koja je povezana sa Templarima. Druga grana masona, Jorkširski red, zahteva od svojih članova da budu hrišćani. I u tom redu mnogi rituali i obredi su preuzeti od Templara.

30

Iako neki istoričari nastoje da stave znak jednakosti između Templara i Slobodnih zidara (masona) takva veza nikada nije potvrđena. Ekumensko hrišćansko viteško društvo nazvano Suvereni vojni red Jerusalimskog Hrama je osnovano 1804. godine, sa podrškom Napoleona. Ovaj red je delovao na bazi tradicije srednjovekovnih Templara. To je najverovatnije moderna organizacija koja najefektivnije vraća duh starog reda, ali ne priznaje bilo kakvo direktno nasleđe. 2001. godine, Ujedinjene nacije su dale Redu Hrama specijalni kosultativni status. Templari su postali okruženi legendama koje sadrže tajne i misterije. Možda i najpoznatije su one koje govore o Svetom gralu, Zavetnom kovčegu, i tajnama građenja. Neki izvori kažu da je su Templari pronašli Sveti gral i odneli ga u Škotsku 1307. Drugi izvori tvrde da su pronašli Zavetni kovčeg, sanduk u kome su se nalazili sakralni predmeti starog Izraela, uključujući Aronov štap (Aron je Mojsijev naslednik) i kamene ploče na kojima je Mojsije dobio Deset Božjih zapovesti. Ovi mitovi su povezani sa dugom okupacijom Jerusalimskog hrama. Neki izvori su zabeležili da su Templari otkrili tajnu zidarskih majstora koji su napravili prvi i drugi Jerusalimski hram, kao i tajnu da je Zavetni kovčeg premešten u Etiopiju pre uništenja prvog hrama. Dalje veze prema Kovčegu i tajni starih graditelja idu ka monolitnoj Crkvi sv. Georgija u Lalibeli u Etiopiji, koja postoji i danas i čija je izgradnja neopravdano pripisana Templarima. Postoji i podzemna crkva iz istog perioda u Francuskoj. Postoje i špekulacije da su Templari preduzeli i putovanje u Ameriku pre Kolumba. Takođe postoje i priče da su Templari bili povezani sa Sionskim prioratom, organizacijom koja je imala za zadatak da čuva sarkofag u kojem je sahranjena Marija Magdalena, pa su im te tajne dale moć da manipulisu Katoličkom crkvom i da postanu jako moćni u Evropi. Mit o Templarima kao čuvarima i braniteljima Svetog grala je tema u filmu Indijana Džons i poslednji krstaš, noveli Umberta Eka "Fukoovo klatno" (1989), kao i u romanu Andreasa Vilhelma "Projekt Babilon"[1]. Najnovije interesovanje za Templare i mitologiju vezanu za njih je pobuđeno novelom Den Brauna, Da Vinčijev kod (2003) i sličnom pričom u filmu iz 2004, "Nacionalno blago (film)". Veliki Majstori (Grand Masters) od 1118. do 1314.: - Ig de Pejen (1118-1136) - Rober de Kraon (1136-1146) - Everar de Bare (1146-1149) - Bernar de Tremelej (1149-1153) - Andre de Monbar (1153-1156) - Bertran de Blanšfort (1156-1169) 31

- Filip de Mili (1169-1171) - Odo de San Aman (1171-1179) - Arno de Torož (1179-1184) - Žerar de Ridfor (1185-1189) - Rober de Sable (1191-1193) - Žilber Oral (1193-1200) - Filip de Plesi (1201-1208) - Žilom de Šartre (1209-1219) - Pjer (Pedro) de Montegi (1219-1230) - Arman de Perigor (???-1244) - Rišar de Bir (1245-1247) - Žilom de Sonak (1247-1250) - Reno de Višije (1250-1256) - Toma Berar (1256-1273) - Žilom de Bož (1273-1291) - Tibo Goden (1291-1292) - Žak de Mole (1292-1314) - Mesta koja se vezuju uz Templare: - Zamak Almurol u Portugalu - Zamak Kolosi na Kipru - Crkva hrama u Londonu - Hertford, Engleska u Gardijanu - Kapela Roslin u Škotskoj - Hram Mont, Palata stene (Dome of the Rock) i Izvor duša u Jerusalimu ZAKLJUČAK

Niz ratova od 1196.-1270.god. koje je organizovala katolička crkva za oslobođenje Hristovog groba u Jerusalimu iz ruku "nevernika", Turaka Seldžuka. Ratovi su nazvani krstaški zbog krsta koji su vojnici nosili na svom odelu. Katolička crkva je u ovim ratovima videla priliku da uspostavi duhovnu dominaciju nad zemljama Istočnog Rimskog Carstva, a riteri i feudalci bili su vođeni ekonomskim motivima (osvajanje novih poseda, ratni plen) Prvi krstaški rat 1196.-1199. poveli su normanski, flandrijski i holandski riteri. Osvojili su Jerusalim i stvorili nekoliko grofovija i jerusalimsku kraljevinu. Drugi krstaški rat 1147-1149 pod vođstvom francuskog kralja Luja VII i nemačkog kralja Konrada III završio se bez rezultata.

32

Treči krstaški rat 1199.-1202 vode engleski kralj Ričard Lavjeg Srca, francuski kralj Filip II Avgust i nemački car Fridrih I Barbarosa. U ovom pohodu nemački car se udavio u jednoj rečici, Filip II Avgust se posle svađe sa engleskim kraljem vraća u Francusku. Ričard Lavljeg srca je uspeo ugovorom da obezbedi slobodan dolazak hodočasnika u Jerusalim. Četvrti krstaški rat 1202.-1204. vodili su francuski feudalci pod vođstvom Mletačke republike. U ovom pohodu krstaši su zauzeli Carigrad, stvoreno je Latinsko Krstaško carstvo i stvorene još neke manje države. Peti krstaški rat 1217.-1222. vođen je protiv egipatskog sultana koji je vladao Palestinom. Zbog unutrašnjih razdora, krstaška vojska je morala da napusti Egipat. U Šestom krstaškom ratu 1228.-1229., Fridrh II Hoenštaufovac osvaja Jerusalim. Francuski kralj Luj IX preduzeo je sedmi (1248.-1254.) i osmi (1270.) kstaški rat, ali bez većih uspeha. Treba pomenuti i dva dečija krstaška rata (1212.) Po crkvenom uverenju Hristov grob mogli su da oslobode samo bezgrešni dečaci. Međutim, deo dece su trgovci prodali u Egiptu, a drugi deo je stradao od zime i gladi. Posledice krstaških ratova su opadanje ugleda rimskog pape, dominacija italijanskih gradova u sredozemlju, upoznavanje Evrope sa kulturom Istoka. LITERATURA    

Dailliez Laurent, „Templari“, Beograd, 1993. Dobronić Lelja, „Viteški redovi“, Zagreb, 1984. Fajfrić Željko, „Istorija krstaških ratova“, Sremska Mitrovica, 2006. Potemkin Petrović Vladimir, „Istorija diplomatije“, Sv. 1., Državni izdavački zavod Jugoslavije, Beograd.

33