ข้อความเสริมพลังใจที่คัดมาบางตอนจากการแสดงพระธรรมเทศนา

ŒŒŒŒŒ™ŒŒŒŒŒ ขอความเสริมพลังใจที่คัดมาบางตอนจาก การแสดงพระธรรมเทศนา เรื่อง “สูชวงชีวิตใหม เติมพลังใจดวยธรรมะ” โดย พระธรรมโกศาจารย (ศ.ดร.ประยูร ธมฺมจิตฺโต) อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เจาอาวาสวัดประยุรวงศาวาส ธนบุรี กรุงเทพมหานคร วันที่ 10 ตุลาคม 2552 ณ บานยุกตะเสวี ŒŒŒŒŒ™ŒŒŒŒŒ ...การที่ไดดํารงชีวิตตามรอบนักษัตรมาจนถึงวันนี้นั้น ตามพุทธคติทางพุทธศาสนาถือวา ไดบําเพ็ญ บุญบําเพ็ญกุศลเปนปุพเพ กะตะปุญญะตา บุญกุศลไดหลอเลี้ยงรักษาใหชีวิตยืนยาวประสบความสําเร็จใน หนาที่การงาน... ...วัน นี้ ไ ด ปลงภาระเริ่มศัก ราชใหม ชีวิตใหม ตามคติ ทางพระพุทธศาสนาถือวาการ ดํารงชีวิตราบรื่นปลอดภัยทั้งในสวนตัวครอบครัวการงานเปนดวยการบําเพ็ญบุญบําเพ็ญกุศลตอเนื่องบุญ รักษาใหชีวิตเจริญงอกงาม การที่มีชีวิตยืนยาวก็ไดบุญเชนเดียวกัน ไดยศไดศักดิ์ก็ไดบุญเชนกัน โบราณจึง กลาววา “บุญหนัก ศักดิ์ใหญ” บุญทําใหเราไดศักดิ์ใหญ แตบุญนั้นไดใชไปแลวบุญกุศลที่สั่งสมพาใหชีวิต ของเราเจริญงอกงามมียศมีศักดิ์ เพราะฉะนั้นตองทําบุญเพิ่ม เมื่ออายุมาถึงวันนี้ ขณะนี้ วัยนี้ ตองการใหมี ความเจริญงอกงามรุงเรืองตอไป จึงทําบุญเพิ่มเรียกวา ฉลองอายุ โบราณจึงกลาววา “ยามบุญมาวาสนาชวย ที่ปวยก็หายที่หนายก็รักบุญไมมาวาสนาไมชวย ที่ปวยก็หนักที่รักก็หนาย” เพราะฉะนั้นบัณฑิตในทาง พระพุทธศาสนา จึงจัดงานฉลองอายุเพื่อใหบุญใหมรักษาชีวิตใหเจริญงอกงามไพบูลยยิ่งๆ ขึ้นไป เพราะบุญ เกาเราไดใชไปมากแลว ฉะนั้นการทําบุญวันนี้จึงเปนไปตามคติทางพระพุทธศาสนา เมื่อมาถึงวาระเชนนี้ ทําบุญอยางนี้ก็เปนวาระที่จะไดทบทวนตรวจสอบชีวิตของเราวา ไดปฏิบัติบําเพ็ญสิ่งใดที่เปนประโยชนก็จะ ไดเกิดโสมนัสชื่นชมยินดี มีปติใจเปนกําลังใจใหขวนขวายทําความดีตอไปได... ...แตขณะเดียวกัน ก็เปนชวงเปลี่ยนแหงชีวิต เพราะวาไดวางภาระตางๆ ในชีวิต การทําบุญครั้งนี้ใน คติ ข องจี น เรี ย กว า การทํ า บุ ญ แซยิ ด ก็ จึ ง เป น ช ว งชี วิ ต ที่ สํ า คั ญ บุ ญ ก็ จ ะได รั ก ษาให เ จริ ญ ก า วหน า แต ขณะเดียวกันก็เปนชวงเวลาที่เปลี่ยนบทบาทแหงชีวิต เรียกวาหยุดภาระงานสําคัญในสวนราชการซึ่งเรียกวา เกษียณ เกษียณก็คือหยุดยุติบทบาทในสวนที่เกี่ยวกับงานประจําตามกฎหมายบานเมือง ในบางประเทศเชน สหรัฐอเมริกาเรียกผูเกษียณอายุราชการวาเปน “Senior Citizen ราษฎรอาวุโส” ชวงชีวิตนี้กําลังจะเปนกาว ไปสูความเปนราษฎรอาวุโส ภาษาพระเรียกวาความ “ปาปมุต” ทําอะไรไมคอยผิด วาใครก็ไดเพราะผาน รอนผานหนาวมาเยอะแลว เพราะฉะนั้นราษฎรอาวุโสนอกจากจะไดสิทธิที่สังคมตองตอบแทนในฐานะที่ ทําบุญคุณแกประเทศชาติ ยังมีบทบาทในฐานะเปนผูใหคําปรึกษาใหคําแนะนําแกรุนตอๆ ไป ในฐานะที่ 1

อาบน้ํารอนมากอนผานรอนผานหนาวมาก มีประสบการณเยอะ เสียอยางเดียวลืมงาย เพราะฉะนั้นก็ตอง บันทึกตองพูดเอาไว ก็จะตองเขาใจวาตอไปนี้ จะเลาเรื่องอดีตกันมากขึ้น กันลืม… ...ฉะนั้นในวัยนี้เปนวัยที่มีประสบการณเปนบุคคลที่มีคุณคาของสังคม ในคติทางพระพุทธศาสนา และในทางอินเดียนั้น ถือเปนชวงที่ 3 ของชีวิต คือชวงชีวิตนั้นมี 4 ชวง เรียกวา “อาศรม 4” ชวงที่ 1 เรียกวา พรหมจารี ชวงที่ 2 เรียกวา คฤหัสถ ชวงที่ 3 เรียกวา วานปรัส ชวงที่ 4 เรียกวา สันยาสี ชวงที่ 1 พรหมจารี หมายถึง ศึกษาเลาเรียนหาความรู ชวงที่ 2 คฤหัสถ หมายถึง ครองเรือน เปนวัยมี ครอบครัวทํางานไดเงินประสบความสําเร็จกาวหนาในทางโลก บัดนี้ ทานทั้งหลายเขาชวงที่ 3 เรียกวา “วานปรัส” คําวา วานปรัส หมายถึง ในสมัยโบราณนั้น การเกษียณวางภาระงานแลวจะเขาปาปฏิบัติธรรม ในสมัยนี้ก็คือวัยเขาวัดปฏิบัติธรรม ฟงเทศนฟงธรรม เปนชวงของการศึกษาธรรมะได เมื่อศึกษาธรรมได ความรูก็จะไปถึงชวงที่ 4 คือชวงสุดทายเรียกวา “สันยาสี” คือ ถายทอดความรูประสบการณแกอนุชนคนรุน ตอไป มีหนาที่ในการสั่งสอน ในการสงเคราะหคนอื่น เพราะฉะนั้นจึงกลาววาในชวงที่ 3 นี้เปนวัยแหงการ ทําประโยชนตนและประโยชนทาน ทานทั้งหลายไดทําประโยชนทั้งแกตนเอง ทั้งแกผูอื่นดวย โดยเฉพาะแก ผูอื่นในฐานะทําหนาที่การงานมากแลว ตอไปนี้ใหทําประโยชนตนในสวนที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้นไป ปลอยวางภาระ ทั้งหลายที่ทําใหเกิด “ปลิโพธ” แปลวา เครื่องกังวลมีเวลาวางสําหรับพัฒนาจิตใจ ความสุขของชีวิตอยูที่ จิตใจ เราไมคอยไดดูแลจิตใจของตัวเองในชวงที่ผานมา หวงคนอื่นเสียมาก ความสุขความทุกขสัมพันธกับ คนอื่น คนหนุมสาวมองไปขางหนาดวยความหวัง คนแกเฒามองกลับขางหลังดวยความอาลัย บางคนพอ อายุมากเกษียณราชการกลับไปอาลัยหวงใยกับอดีตมาก ลืมมองวาในอนาคตยังมีความสําคัญกับชีวิต คือ การพัฒนาคุณภาพภายในจิตใจใหสูงยิ่งขึ้น ประโยชนนั้นมี 2 ประการสําหรับคฤหัสถ ดังพระบาลีที่อาตมา ภาพไดยกไวเปนนิกเขปบทเบื้องตนจากทีฆชาณุสูตรวา จัตตาโร เม พยัคฆปชชะ ธัมมา เปนตนซึ่งมาจาก พระสูตรนั้น โดยที่ ทีฆชาณุ ไดกราบทูลถามพระพุทธองควา ในฐานะที่เปนคฤหัสถจะดําเนินชีวิตอยางไร ใหไดประโยชนเต็มที่ในฐานะที่มีชีวิตอยูในโลกนี้ พระพุทธเจาก็ไดตรัสดังพระบาลีที่อาตมาภาพไดยกนั้น วา ประโยชนสําหรับคฤหัสถมี 2 ประการ ทิฏฐธัมมิกัตถประโยชน แปลวา ประโยชนปจจุบันเฉพาะหนา 2 สัมปรายิกัตถประโยชน ประโยชนในภายหนา หรือประโยชนชั้นสูง ประโยชนปจจุบันเฉพาะหนา เปนเรื่อง ของการแสวงหาทรัพยภายนอก มีลาภ มียศ มีสุข มีสรรเสริญ นี่เปนประโยชนที่คฤหัสถผูถือครองเรือนพึง แสวงหา แตยังมีประโยชนที่สูงไปกวานั้น นั่นคือประโยชนในภายหนาประโยชนระดับสูงดังพระบาลีนิกเข ปบทนั้นวา มี 4 ประการ 1. สัทธาสัมปทา มีสมบัติเปนศรัทธา 2. สมบัติคือศีล 3. สมบัติคือ จาคะ 4. สมบัติ คือ ปญญา ชีวิตไดแสวงหาสมบัติภายนอกมามากแลว บัดนี้เปนเวลาแหงการแสวงหาสมบัติภายใน เรียกวา 2

“อริยทรัพย” ทรัพยอันประเสริฐแหงชีวิต ชีวิตไดทรัพยภายนอกแสวงหาเกียรติลาภยศมาพอสมควรแตยัง ไมสมบูรณ เพราะชีวิตนั้นก็เปนไปตามกฎแหงอนิจจัง เมื่อถึงวัยหนึ่งก็ไมสามารถที่จะทํางานมีกิจกรรม มากมายได ตองผองงานเรียกวา “เกษียณ” เกษียณแลวยังทําอะไร เกษียณแลวยังปลิโพธ หวงใยตําแหนง หวงใยอํานาจ หวงใยลาภยศ ทานเรียกวาเปนเครื่องถวง ไมพัฒนา ภาษาพระเรียกวา “ปลิโพธ” เพราะฉะนั้น ทานๆ ทั้งหลายไดตัดปลิโพธไปทีละนอยๆ เพื่อที่จะทําการใหญ คือพัฒนาจิตใจ ในสมัยกอนพระพุทธเจา ตรัสชาดกชื่อวา “มฆเทวชาดก” เลาถึงพระเจาแผนดินพระองคหนึ่งสั่งชางกัลบกคือชางตัดผมทุกครั้งเมื่อใด พบผมหงอกบนศีรษะของเรา ใหบอกดวย ชางกัลบกก็ไดมาแตงผมตัดผมของพระราชาองคนี้เปนประจํา จนกระทั่งวันหนึ่งไดกราบทูลพระองควา “เห็นผมหงอกเกิดขึ้นแลวบนศีรษะ” เพราะฉะนั้นพระราชาก็บอก วา “ถอนมาใหดูหนอย” เมื่อถอนมาแลวไดประกาศวา “อุตะมังคะลุหามัยหัง ผมหงอกเกิดขึ้นบนศีรษะของ เราแลว วัยลวงเลยไปเทวทูตปรากฏแลว บัดนี้ถึงเวลาบรรพชา” ทานก็ไปลาออกจากตําแหนงที่เปนอยู คือกษัตริย แลวไปถือศีลปฏิบัติธรรมอยูในสวนมะมวง ตั้งทายาทเปนผูรับตําแหนงหนาที่กษัตริยตอไป คนก็ถามวา “ทําไมพระองคจึงทําอยางนี้” พระราชาก็ตอบวา “เพราะเทวทูตปรากฏ ผมหงอกนั้นบอกเราวา ชี วิ ต อยู อี ก ไม น าน แสวงหาสมบั ติ ภ ายนอกมามากแล ว แต ยั ง ขาดสมบั ติ ภ ายใน ยั ง ขาดอริ ย ทรั พ ย เพราะฉะนั้ น ชี วิ ต จะต อ งก า วต อ ไปสู ง ขึ้ น ” ซึ่ ง คติ นี้ เ อง แม ใ นประเทศไทยก็ ถื อ กั น ดั ง โคลงโลกนิ ติ ไดประพันธไววา “ปางนอยสําเหนียกรู เรียนคุณ ครั้นใหญยอมหาทุน ทรัพยไว เมื่อกลางแกแสวงบุญ ธรรมชอบ ยามหงอมทําใดได แตลวนอนิจจัง” ทานทั้งหลายไดผานในชวงปางนอยสําหนียกรูเรียนคุณ ครั้นใหญแสวงทุนทรัพยไว สองชวงชีวิตนี้ดําเนิน อยางประสบความสําเร็จมาแลว มาถึงชวงตอไปที่จะเอาใจใส เมื่อกลางแกแสวงบุญธรรมชอบ พัฒนาจิตใจ ดูแลชีวิตปลอยวางภาระไมตองหวงกังวลมากนักกับเรื่องอื่น เพราะเหตุที่วา “วัฒนธรรม อารยธรรมทั้งหลาย เกิดจากจิตใจที่มีเวลาวาง” เวลาวางตางหากที่สรางอารยธรรมของโลก วัฒนธรรมบริโภคนั้นทําใหคน หมกมุนหมดเวลา และไมไดสรางสิ่งที่เปนสาระแกโลกเทาใด อารยธรรมของกรีกเปนตัวอยาง อารยธรรม ของกรีกนั้นฝากเปนมรดกของโลกเพราะคนที่อยูในยุคของกรีกนั้น ถูกแบงเบาภาระในการทํางานโดยมี ระบบทาส และไมไปหมกมุนกับการบริโภคหรือลัทธิยุคบริโภคนิยม กลับแสวงหาสติปญญาอยางยิ่ง... ...คนที่ไดรับอิทธิพลจากโลกตะวันตกสมัยใหมมักจะไมเขาใจ เมื่อเห็นทานผูสูงวัยไปวัดไปสวด มนต นั่งกรรมฐาน ก็บอกวาไปเสียเวลาทํางานทําการ หาไดรูไมวาสิ่งเหลานั้นแหละที่ทําใหเกิดคนอยาง “เลาจื๊อ” อยาง “พระพุทธเจา” ที่สรางสันติภาพ ที่สรางความสุขใหมนุษย เพราะมนุษยเอาแตแกงแยงแขงขัน วัดกันดวยอํานาจวาสนาไมใชหรือ? โลกจึงเรารอนแบงเปนพรรคเปนพวกเปนสี เขาวัดกันใหมากขึ้นและไม 3

นําการเมืองเขาไปในวัดนั่นแหละ จะทําใหสังคมสงบสุข สวดมนตก็สวดมนตกันจริงๆ อยางปลอยวาง มี ความรัก มีเวลาใหกันมากขึ้น วันหนึ่งๆ นั้นไปนอกบาน ไดพบคุณแม คุณลูก สามี ภรรยา สักเทาไร คุณคา แหงความรักความอบอุนเกิดขึ้นเมื่อมีเวลาใหกัน มีเวลาที่จะทําในสิ่งที่ตัวชอบจริงๆ และจะฝากเปนมรดก โลกนี้เมื่อเราจากไป เพราะฉะนั้น คุณคาแบบนี้คนไมเขาใจวา ความสุข ที่เปนอิสระจากภาระทั้งปวงนั้นมีคา อยางไร คนที่แสวงหาทรัพยภายนอกจะไมเขาใจความสําคัญของทรัพยภายในที่ใหความสุขอยางแทจริง… ...ความคิดของคนมองทรัพยภายในกับทรัพยภายนอกตางกัน ในวัยใหมในชวงใหมนี้ อยางไรก็ แสวงหาความสุขในมิติทางจิตใจใหมากขึ้น มีทรัพยภายในมากขึ้น มีสติปญญามากขึ้น เรียกวา “สัมปรายิ กัตถประโยชน” ประโยชนที่สูงขึ้น เครียดนอยลง ผอนพัก มากขึ้น สุขภาพก็จะดีขึ้น อายุก็จะยืนยาว บางคน ไมอยากจะแก แตลืมไปวา “ความแกเปนทางผานแหงการมีอายุยืน” มีใครบางที่อายุยืนแลวไมแก ตองภูมิใจ วายิ่งแกอายุมาก นี่แสดงวาอายุยืน มีบุญ การมีอายุยืนก็สัมพันธกับสุขภาพจิต เมื่อมีอริยทรัพยภายในมี ความสุขไมเครียด สุขภาพกายก็จะดีขึ้น อดีตประธานองคมนตรีทานอาจารยสัญญา ธรรมศักดิ์ เคยแสดงปาฐกถาที่ตึกสันติไมตรี ทําเนียบ รัฐบาลเกี่ยวกับพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ หลายปมาแลว ทานอาจารยสัญญา ธรรมศักดิ์ ไดกลาวตอน หนึ่งในการปาฐกถาวามีคนเคยมาถามทานอาจารยสัญญาวา… “แลวทําไมอาจารยจึงดูไมเหมือนคนอายุ 80 มีเคล็ดลับอะไร” อาจารยสัญญาก็ตอบวา “ผมทําบริหาร 2 อยางทุกวัน 1 บริหารกาย 2 บริหารจิตบริหารกาย คือ การตองไมอยูนิ่ง ออกกําลังกายตามวัย บริหารจิตตรงกันขามจิตตองนิ่ง กายเรามักไมเคลื่อนไหว แตจิต เหมือนลิงบนยอดไม พระพุทธเจาตรัสวาอยางนั้น มันไมเคยหยุด ยิ่งวางงานมากมันยิ่งโดดมากจับมาฝกให นิ่งแลวมันจะสงบและมีพลัง มีความสุข เพราะฉะนั้น ผมทําบริหารจิตทุกวันตั้งแตทํางานพระพุทธศาสนา พุทธสมาคมเปนตนมา แตยังสูในหลวงไมได เพราะวาผมนั่งกรรมฐาน 20 นาทีเทานั้น แตพระเจาอยูหัวฯ ทรงนั่งกรรมฐานวันละ 40 นาทีตลอดมา ทรงพัฒนาจิตใจ พระราชหฤทัยของพระองคมาโดยตลอด แมจะมี พระราชภาระหนักกวาคนทั้งปวง แตทรงสามารถที่จะปฏิบัติรับพระราชภาระไดเปนอยางดีเพราะไดพัฒนา พระราชหฤทัย หรือจิตใจของพระองค” อาจารย สัญ ญา ธรรมศัก ดิ์ กลา วไวอยา งนี้ นี่ก็ห มายความวา ในขณะที่แ สวงหาทรั พ ยภ ายนอก พระเจาอยูหัวฯ ก็ทรงแสวงหาทรัพยภายใน “อริยทรัพย” หรือวาสมบัติภายในซึ่งในที่นี้มี 4 ขอ ดวยกัน 1. สัทธาสัมปทา

สมบัติ คือ ศรัทธา

2. สีลสัมปทา

สมบัติ คือ ศีล

3. จาคสัมปทา

สมบัติ คือ ความเสียสละ และ 4

4. ปญญาสัมปทา

สมบัติ คือ ปญญา

ในข อ แรกนั้ น สั ท ธาสั ม ปทา ศรั ท ธาในพระศาสนา ศึ ก ษาธรรมมี เ ป า หมายชี วิ ต ที่ สู ง ขึ้ น นอกเหนือไปจากทรัพยภายนอก มีคํากลาววาไมมีใครแกเกินเรียน ควรจะเพิ่มไปอีกวา บัดนี้ไมมีใครแกเกิน เรียนธรรมะ ปฏิบัติธรรมะ ยิ่งในวัยอยางนี้ยอมจะเห็นธรรมที่ลึกซึ้งกวาเด็กทั้งหลาย จึงเปนวัยแหงการเห็น สัจจะธรรม ศรัทธาตรงนี้ตองมั่นคง ขอที่ 2 สีลสัมปทา ศีลคือจรรยาเครื่องประดับชีวิต ปกตินั้นรางกายที่เคย งดงามก็เปลี่ยนแปลงแตสิ่งที่งดงามภายในตางหากเลาจะตองเพิ่มมากขึ้น ก็คือศีลหรือกริยามารยาท จรรยา ขอประพฤติปฏิบัติที่ทําใหชีวิตรูสึกไมคอยเศราหมองเสียใจ มีศีลมีขอปฏิบัติดีแลวชีวิตผองใส งดงามดังพระ บาลี ว า “สี ลั ง อาภะระนั ง เสดถั ง ” ศี ล เป น อาภรณ เ ครื่ อ งประดั บ ที่ ป ระเสริ ฐ ที่ สุ ด ใช ไ ด กั บ ทุ ก วั ย ดั ง คํ า ประพันธที่วา “คนจะงาม

งามน้ําใจ

ใชใบหนา

คนจะสวย

สวยจรรยา

ใชตาหวาน

คนจะแก

แกความรู

ใชอยูนาน

คนจะรวย

รวยศีลทาน

ใชบานโต”

รวยศีลทาน คือ สมบัติขอที่ 3 เรียกวา “จาคสัมปทา” ไดแสวงหาไดทําประโยชนตนมาพอสมควรแลว มีทรัพย ภายนอกมากแลว ตอจากนี้ตองเปนผูใหมากขึ้น เพราะมีเวลามาก สามารถที่จะทําประโยชนใหผูอื่นไดมาก เรียกวา “ปะระติตะปฏิบัติ” ชีวิตมีคุณคา เพราะการทําใหคนอื่นมีความสุข อยากจะเปน อมตะ นั้นไมยาก 1. เขียนหรือพูดอะไรเปนคําสอนเปนขอคิด ฝากไวในโลกนี้ ก็จะทําใหเราเปนอมตะ ก็จะทําใหคน ไดอานไดศึกษา ไดฟง หรือ 2. ทําอะไรใหเปนประโยชนใหคนเขาพูดถึง เขาเขียนถึง ก็โดยที่เราเปนผูเสียสละโดยที่เราเปนผูให เปนนักสังคมสงเคราะห... ...อํานาจก็เปลี่ยนแปลงได สิ่งตางๆ ก็หมดไปได ไมทุกข ไมยึดติด มีปญญาเครื่องสลัดออก ปลอย วาง คือ เกษียณ คือ ปลอยวางจริงๆ ในหัวใจ ก็จะมีความสุขเกษียณแลวเกษม เมื่อพระโมคคัลลานะปฏิบัติ ธรรม ไมสามารถบรรลุเปนอรหันตพระพุทธเจาไปเยี่ยม พระโมคคัลลานะไดทูลถามพระพุทธเจาวา “ขอใหแสดงธรรมยอๆ ใหปฏิบัติไดเวลาไมมากนักแลวบรรลุได” พระพุทธเจาไดตรัสวา 5

“สัพเพ ธัมมา นาลัง อภินิเวสายะ” แปลวา “สิ่งทั้งหลายทั้งปวงไมควรยึดมั่นถือมั่น” การเห็นวาสิ่งทั้งปวงไมควรยึดมั่นถือมั่นเพราะเปนอนิจจังไมเที่ยง ทุกขัง เปนทุกข อนัตตาไมมี แกนสาร นี่แหละ คือ “ปญญา” พระโมคคัลลานะนอมนําไปปฏิบัติก็ไดสําเร็จเปนพระอรหันต เพราะพระพุทธเจาทรงอธิบายวา เมื่อสิ่งตางๆ เกิดขึ้นถูกใจเราก็ไดความสุข ไมถูกใจเราก็ไดความทุกข หรือไมมีอะไรถูกใจ หรือถูกใจเราก็ เฉยๆ เรียกวาเวทนา สุข ทุกข เวทนา เกิดขึ้นเหมือนกับละครที่มาแสดงอยูในชีวิตของเรา บางวันสุข บางวัน ทุกข แลวเราจะไปยึดมั่นถือมั่นทําไม เพราะมันสุข สุขก็ไมยั่งยืน เวลาสุขแลวอยากจะใหสุขตอไป อยากมี หนามีตามีชื่อเสียงเกียรติยศแตมันเปนไปไมไดเราก็ทุกข ก็เครียด ปลอยวางเสียบาง มองสิ่งตางๆ ไมเที่ยง ต อ งเปลี่ ย นแปลงเราก็ ไ ม ยึด ติ ด แม แ ต สั ง ขารสุ ข ภาพของเรา ซึ่ง ก็ ต อ งมี วัน ทรุ ด โทรมเปลี่ ย นแปลงไป ภายนอกจะเปนอยางไร แตจิตใจตองผองใสมีความสุข กระสับกระสายที่กายเพราะโรคภัยไมเปนไร แต พระพุทธเจาบอกวา แตจิตใจอยาไดกระสับกระสายทุรนทุรายไปดวย รักษาจิตใจใหมีความสุขดวยปญญา อยางนี้ชีวิตก็เปนอิสระไมเปนทาส ชีวิตเปนทาสกัน 3 วัย วันตนคนหนุมสาวเปนทาสของความฝน วัยกลางคนเปนทาสของงานหนัก วัยเกษียณเปนทาสของความกังวลคนอาลัยในอดีต ไมอาลัยกับอดีตแตคิดถึงอนาคต ชีวิตสดใสมีสมบัติภายในที่เราจะตองพัฒนาตอไป ก็ชื่อวาชีวิตนั้น สดใส และมีความสุขไดตองมองวา การเกษียณนั้นเปนวาระที่ปฉลู คือ วัวงานนั้นไดปลดแอกแลว เพราะนั้น ปลดแอกยังไปหวงแอกอยูทําไมเลา ไปทําอยางอื่นที่มีความสุขดีกวา นั่นก็คือพัฒนาจิตใจ ใหมีศรัทธา มีความหวังที่ถูกตอง มีเปาหมายที่ดีงามตอไป และมีศีลคือความประพฤติปฏิบัติที่ทําใหชีวิตและสุขภาพ ดีงาม มีจาคะอยูเพื่อคนอื่นมากขึ้นเพราะเราก็ไดมามากแลว และมีปญญาไมยึดติด ไมยึดมั่นกับสิ่งตางๆ ที่ เปนอดีต มองเห็นสัจจะธรรมในความเปนจริง ชีวิตเปนละครก็เชนนี้เอง “ชีวิตคือโรงละคร ปวงนิกรเราทานเกิดมา ตางรายรําทําทีทา ตามลีลาของบทละคร บางครั้งก็เศรา บางคราวก็สุข บางครั้งก็ทุกขหัวอกสะทาน มีรางมีรัก มีจากมีจร พอจบละครชีวิตก็ลา” ละครฉากหนึ่งในชีวิตเปนละครแหงการทํางานแสวงหาสมบัติภายนอกผานไปตอนหนึ่งแลว ก็ตอง แสวงหาสมบั ติ ภ ายในให ชี วิ ต พั ฒ นาก า วหน า ในทางจิ ต ใจให ม ากขึ้ น ซึ่ ง รออยู ใ นช ว งชี วิ ต ต อ ไป 6

การดํารงชีวิตในชวงตอไปใหเปนดังที่เราคาดหวังบุญกุศลก็หนุนสงนําสง เพราะบางทานก็ไมสามารถมีเวลา วางไดมากนัก เพราะการแสวงหาทรัพยภายนอกยังฝดเคือง แตถาหากถึงเวลาที่มีบําเหน็จบํานาญปลอยวาง ภาระไดก็ใชประโยชนตรงนี้ ใหเจริญในทางจิตใจพัฒนาในชวงชีวิตใหมอยางมีความสุขมากขึ้น บุญกุศลจะ นําสุขสงใหทานทั้งหลายดําเนินชีวิตไปสูชวงชีวิตใหมดวยกําลังที่เปนสมบัติ 4 ประการดังพรรณนามา...”

ŒŒŒŒŒ™ŒŒŒŒŒ

7