διαδικασιες ραδιολογικης απόκρισης Rad

Εκπαιδευτικό Υλικό ΡΑΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΚΡΙΣΗ

Πάρις Μαυροκέφαλος Φυσικός Ιατρικής-Ακτινοφυσικός Τμήμα Ιατρικής Φυσικής ΓΝΑ Ευαγγελισμός

13 Απριλίου 2004 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΡΑΔΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΠΟΚΡΙΣΗΣ Εδώ περιγράφονται οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν από τον εκτιμητή ακτινοβολιών για να αποκτηθεί μια καλή εκτίμηση της κατάστασης από πλευράς ακτινοβολιών. Ανάμεσα στις ενέργειες που πρέπει να προτείνει είναι και η διατύπωση των κατάλληλων ενεργειών προστασίας εργαζομένων και πολιτών, η επίβλεψη της διαδικασίας ανάκτησης της πηγής και η διαβεβαίωση της καλής αρχικής λειτουργίας των διαδικασιών καθαρισμού. Όταν ενεργοποιηθεί και ζητηθεί η συνεισφορά του στις διαδικασίες απόκρισης, ο εκτιμητής ακτινοβολιών αναμένεται να προχωρήσει στην εκτίμηση των κινδύνων που προέρχονται από την ακτινοβολία ή στην ανάκτηση μιας πηγής η στον έλεγχο της μόλυνσης από ραδιενεργά υλικά. Μπορεί να ζητηθεί από τον εκτιμητή ακτινοβολιών να προτείνει τις κατάλληλες προστατευτικές ενέργειες, όπως τα κατάλληλα βήματα ελάττωσης του κινδύνου, συμπεριλαμβανομένων της ανάκτησης και της απόρριψης ραδιενεργού υλικού. Η έκταση της αποτελεσματικής συνεισφοράς του εκτιμητή ακτινοβολιών στον υπεύθυνο διαχείρισης της επείγουσας κατάστασης, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις διάθεσιμες πληροφοριες. Αυτή η διαδικασία δίνει τα βασικά βήματα που θα πρέπει να ακολουθηθούν από τη στιγμή που αναφερθεί η εκδήλωση μιας τρομοκρατικής επίθεσης, και με τα οποία ο εκτιμητής ακτινοβολιών θα μπορεί να εκτιμήσει την πραγματική κατάσταση από πλευράς ακτινοβολιών, να προτείνει τις κατάλληλες προστατευτικές ενέργειες, και να πάρει τα κατάλληλα βήματα ανάκτησης της πηγής. Είναι πολύ σημαντικό να διατηρεί κανείς ένα αρχείο δεδομένων. Ένα αρχείο ενεργειών κατά τη διάρκεια της απόκρισης θα αποδειχθεί πολύ χρήσιμη ενέργεια. Οι ενέργειες που ακολουθούν θα πρέπει να καταγράφονται καταλλήλως και να αποθηκεύονται. Αυτές οι πληροφορίες μπορεί να χρειαστούν αργότερα για εκπαίδευση και επανεκτίμηση της ακολουθούμενης στρατηγικής και των διορθωτικών ενεργειών που θα χρειαστούν. Αφού γνωστοποιηθεί η επίθεση στον χώρο, ενημερωθεί από εκείνον που έκανε έναρξη των ενεργειών απόκρισης, από τον υπεύθυνο διαχείρισης επείγουσας κατάστασης και από τον υπεύθυνο ελέγχου, αφού επίσης πληροφορηθεί πανω στην επικρατούσα κατάσταση στον χώρο που εκδηλώθηκε η επίθεση και τέλος αφού πιστοποιηθεί ο πραγματικός κίνδυνος από τις ακτινοβολίες τότε προχωρά σε ανάλυση των κινδύνων, προτείνει προστατευτικές δράσεις τόσο για το κοινό όσο και για τους εργαζόμενους στα συνεργεία επειγόντων, δίνει συμβουλές πάνω στην διαχείριση της κατάστασης και τέλος ασχολείται με την ανάκτηση και των αρχικών ενεργειών καθαρισμού. Συγκεκριμένα Με τη γνωστοποίηση 1). Να ενημερωθεί από τον υπεύθυνο απόκρισης πάνω στην επικρατούσα κατάσταση από πλευράς ακτινοβολιών του χώρου όπως και να ζητήσει πληροφορίες από τον διαχειριστή επείγουσας καταστάσης και από τον υπεύθυνο ελέγχου. 2) Με τη χρησιμοποίηση της φόρμας καταγραφής συμβάντων και του πίνακα δεδομένων κινδύνου να προχωρήσει σε μια αρχική εκτίμηση της κατάστασης από πλευράς ακτινοβολιών στον χώρο.

Ραδιολογική Απόκριση 3) Να δημιουργήσει ένα κανάλι μόνιμης επικοινωνίας με τον υπεύθυνο διαχείρισης όπως και με τον υπεύθυνο ελέγχου. Να προτείνει στον υπεύθυνο διαχείρισης της επείγουσας κατάστασης ή στον υπεύθυνο ελέγχου στον χώρο (εάν είναι αδύνατο να επικοινωνήσει με τον υπεύθυνο διαχείρισης της επείγουσας κατάστασης) τις αρχικές προστατευτικές ενέργειες και τα βήματα για να αντιμετωπισθεί η εξάπλωση της μόλυνσης. 4) Να προετοιμάσει τα αναγκαία όργανα μέτρησης και τον αναγκαίο προστατευτικό εξοπλισμό, σύμφωνα με τι εκτιμήσεις που έχει πάνω στους υπάρχοντες κινδύνους. 5) Βασιζόμενος στις εκτιμήσεις της κατάστασης από πλευράς ακτινοβολιών να αποφασίσει τις αναγκαίες προστατευτικές ενέργειες με τη χρησιμοποίηση των κατάλληλων πινάκων. 6) Να δώσει οδηγίες ατομικής προστασίας στις ομάδες απόκρισης. Να προετοιμάσει, εάν είναι αναγκαίο, τις επόμενες ενημερωτικές συναντήσεις. 7) Να δημιουργήσει τις διαδικασίες ελέγχου έκθεσης του προσωπικού επείγουσας επέμβασης. Να χρησιμοποιήσει το Αρχείο Ελέγχου Έκθεσης για τον κάθε εργαζόμενο στα επείγοντα ( συμπεριλαμβανόμενου του ίδιου). 8) Εάν είναι αναγκαίο να προχωρήσει στην ενεργοποίηση της ομάδας αποτίμησης της κατάστασης από άποψη ακτινοβολιών. Να ενημερώσει εν συντομία την ομάδα πάνω στην κατάσταση από πλευρά ακτινοβολιών και τις οδηγίες επιστροφής. Να εξηγήσει τα καθήκοντα με τη χρησιμοποίηση του πίνακα. Να στείλει πίσω τις ομάδες στο χώρο επεμβάσεως. Να διοργανώσει ενημερωτικές συναντήσεις με θέμα τις προτεραιότητες αποτίμησης. Στον χώρο επίθεσης 9) Με την άφιξη στον χώρο της επίθεσης να αναφερθεί στον υπεύθυνο ελέγχου. Εάν είναι ο πρώτος που θα φτάσει στον χώρο του συμβάντος να αναλάβει τα καθήκοντα του υπεύθυνου ελέγχου, έως ότου αντικατασταθεί. Να ακολουθήσει τις διαδικασίες για τον υπεύθυνο ελέγχου. 10) Να προσεγγίσει τον χώρο του συμβάντος προσεκτικά με τα όργανα ανοιχτά. Εκτός από την περίπτωση πουη πηγή ή το πακέτο είναι άθικτα, να υποθέσει ότι είναι πιθανό να υπάρχει μόλυνση και να αρχίσει τον έλεγχο για μόλυνση με τη χρησιμοποίηση των κατάλληλων μετρητών. Να επιθεωρήσει ολόκληρη την περίμετρο. Εάν ανιχνευτεί μόλυνση ή εάν ο εξωτερικός ρυθμός δόσεως είναι μεγαλύτερος από 10 µSv/h εκτός της περιμέτρου ασφαλείας, να προταθεί στον υπεύθυνο ελέγχου να προσαρμόσει την περίμετρο ασφαλείας αναλόγως. 11) Να αποτιμήσει τους κινδύνους από τις ακτινοβολίες βασιζόμενος στις μετρήσεις. Να εκτιμήσει την ανάγκη για άμεσες προστατευτικές ενέργειες, όπως εκκένωση του κόσμου που ευρίσκεται στο χώρο με τη χρησιμοποίηση του κατάλληλου πίνακα. Πίνακας 1. Επίπεδα Λειτουργικής Παρέμβασης (ΕΛΠ) Επίπεδα λειτουργικής παρέμβασης (ΕΛΠ) σε επείγουσες καταστάσεις βασισμένα σε ρυθμούς δόσης του περιβάλλοντος από μετρητές ραδιονουκλιδίων εκπομπής ακτινοβολίας γάμα. Κατάσταση μέγιστης έκθεσης ΕΛΠ Κυρίες ενέργειες Εξωτερική ακτινοβολία από μια σημειακή πηγή.

100 µSv/h

Εξωτερική ακτινοβολία από μόλυνση του εδάφους μικρής περιοχής.

100 µSv/h

Εξωτερική ακτινοβολία από μόλυνση του εδάφους μεγάλης περιοχής. Εξωτερική μόλυνση από τον αέρα με άγνωστο ραδιονουκλίδιο)

1 mSv/h

Ραδιολογική Απόκριση

1 µSv/h

Να απομονωθεί η περιοχή Να προταθεί η εκκένωση της περιχαρακωμένης περιοχής Να ελεγχθεί η πρόσβαση και οι δίοδοι Να απομονωθεί η περιοχή Να προταθεί η εκκένωση της περιχαρακωμένης περιοχής Να ελεγχθεί η πρόσβαση και οι δίοδοι Να προταθεί εκκένωση ή καταφύγιο. Να απομονωθεί η περιοχή (εάν είναι δυνατό) Να ελεγχθεί η πρόσβαση και οι δίοδοι η στην περίπτωση ίδιας ροής του ανέμου όταν έχουμε ανοιχτή περιοχή

2

Ραδιολογική Απόκριση 12) Να δημιουργήσει και να επιβλέψει το σημείο ελέγχου μόλυνσης όσο δυνατό πιο κοντά στην περίμετρο ασφάλειας, αντίθετα από τη ροή του ανέμου, μέσα στην περίμετρο ασφαλείας όταν οι τιμές της ambient dose rate είναι κοντά στο υπόβαθρο. Εάν για ένα οποιοδήποτε λόγο το επίπεδο ακτινοβολίας στο σημείο ελέγχου μόλυνσης αυξηθεί πάνω από 10 µSv/h, μετακινήστε το σημείο ελέγχου ακτινοβολίας σε μια άλλη θέση με φορά ανέμου αντίθετη μέσα στην περίμετρο ασφαλείας ή κάπου που το επίπεδο είναι κοντά στο υπόβαθρο ή τουλάχιστον χαμηλά ικανό να επιτρέψει την λειτουργία μέσα σε κατάλληλα όρια ανίχνευσης. Να ζητήσει από τον υπεύθυνο ελέγχου να αυξήσει την περίμετρο ασφάλειας. 13) Εάν χρειάζεται, να δημιουργήσει μια περιοχή μέσα στην περίμετρο ασφάλειας για τις διαδικασίες απομόλυνσης και απόρριψης μολυσμένων αντικείμενων κεα ρουχισμού. Μολυσμένα αντικείμενα θα χρειαστεί να ετικεταριστούν και καταγραφούν. 14) Εάν υποπτευθεί μόλυνση στον αέρα να πάρει δείγματα του αέρα και να τα εξετάσει χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες διαδικασίες. 15) Να βεβαιωθεί ότι ο αναπνευστικός εξοπλισμός είναι ο κατάλληλος. Στην περίπτωση αερομεταφερόμενου ραδιενεργού ιωδίου να πάρει αποφάσεις που αφορούν το μπλοκάρισμα του θυρεοειδούς με χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Η προστασία από εισπνεόμενο ραδιενεργό ιώδιο θα είναι αποτελεσματική όταν χορηγηθεί μια δόση κανονικού ιωδίου, η οποία θα το προστατεύσει για μια μέρα. Οι κίνδυνοι που συσχετίζονται με τη χορήγηση μιας δόσης κανονικού ιωδίου (100 mg) είναι πολύ μακρινοί. Στην περίπτωση παρατεταμένης απελευθέρωσης ραδιενεργού ιωδίου ενδείκνυται η επαναλαμβανόμενη χορήγηση δόσεων. Για να είναι αποτελεσματική η προφύλαξη η δόση θα πρέπει να χορηγηθεί μερικές ώρες πριν την έκθεση (γύρω στις τέσσερις). Η χρήση κανονικού ιωδίου από το προσωπικό επειγόντων δεν κάνει περιττή τη χρήση του μηχανισμού αναπνευστικής προστασίας κατά την είσοδο σε περιοχές με υψηλές συγκεντρώσεις στον αέρα ραδιενεργού ιωδίου. 16) Να επιβλέψει την εφαρμογή των προστατευτικών ενεργειών και τον έλεγχο των λαμβανομένων εκθέσεων. Με τη χρησιμοποίηση του κατάλληλου να αναλάβει τη διαχείριση του ελέγχου των ακτινοβολιών. Να επανεκτιμήσει τις προστατευτικές ενέργειες και να προχωρήσει στις κατάλληλες ενέργειες. 17) Να προσφέρει συνεχώς βοήθεια ακτινοπροστασίας στο προσωπικό επειγόντων που πρέπει να μπει στην περίμετρο ασφαλείας όπως: i. Οδηγίες ασφαλούς επιστροφής για το προσωπικό επεμβάσεως. ii. Συμβουλές πάνω στον απαιτούμενο προστατευτικό εξοπλισμό. iii. Υποστήριξη στο προσωπικό ιατρικής απόκρισης πάνω στη κατάλληλη μεταφορά των τραυματισμένων. iv. Έλεγχος μόλυνσης και απορρύπανσης. 18) Όταν η κύρια αιτία της επείγουσας κατάστασης ευρίσκεται υπό έλεγχο, ΚΑΙ αφου απομονωθεί η πηγή, ΚΑΙ περιοριστεί η μόλυνση τότε να εξετάσει τις ανάγκες για: • Ανάκτηση του χώρου η απομάκρυνση του ραδιενεργού υλικού. • Απομόλυνση των ανθρώπων και του εξοπλισμού. • Αρχικό καθαρισμό του χώρου και απόρριψη των ραδιενεργών αποβλήτων.

Ενέργειες μετά το τέλος της επείγουσας κατάστασης 19) Να εκτιμήσει τις δόσεις που έλαβαν τα θύματα, εάν υπάρχουν, το προσωπικό των επειγόντων και το κοινό με την χρησιμοποίηση των κατάλληλων διαδικασιών . 20) Να εκτιμήσει την ανάγκη για μακροχρόνιες προστατευτικές ενέργειες. 21) Να προετοιμάσει την αναφορά που θα παραδώσει στον υπεύθυνο διαχείρισης της επείγουσας κατάστασης. Να δώσει έμφαση σε ότι καινούργιο έμαθε και να προτείνει τις κατάλληλες διορθώσεις στο σχέδιο επείγουσας απόκρισης και όποιες άλλες τροποποιήσεις εκείνος θεωρήσει σωστές.

Ραδιολογική Απόκριση

3

Ραδιολογική Απόκριση Πίνακας 2. Οδηγός ελέγχου Τύπος επίθεσης

Έλεγχος και παρακολούθηση

Αντικειμενικός στόχος

Πληροφορίες για ρίψη ραδιενεργού πηγής Βεβαιωμένη η ύπαρξη πηγής ή μόλυνσης

1. Έλεγχος της πηγής με τα πόδια, με όχημα ή αεροπορικώς.

i. Ο εντοπισμός της πηγής .

1.Έλεγχος της πηγής. 2.Ερευνα για μόλυνση. 3.Φασματοσκοπία γάμα in-situ. 4.Δειγματοληψία και εργαστηριακή ανάλυση. 5. Ατομικός έλεγχος.

Βεβαιωμένη η ύπαρξη πηγής ανοικτής και σφραγισμένης

1. Έλεγχος της πηγής. 2. Έλεγχος μόλυνσης. 3. Ατομική παρακολούθηση.

Βεβαιωμένη η ύπαρξη πηγής κατεστραμμένης και σφραγισμένης

1. Έλεγχος της πηγής 2. Έλεγχος μόλυνσης 3. Ατομική παρακολούθηση

Πηγή ασφράγιστη

1.Δειγματοληψία αέρα. 2. Πρώτες μετρήσεις άλφα και βήτα στον αέρα. 3. Έλεγχος της πηγής. 4.Έλεγχος μόλυνσης. 5.Μετρήσεις απόθεσης στο έδαφος. 6.Δειγματοληψια και εργαστηριακή ανάλυση. 7. Ατομική παρακολούθηση.

i. Να τεθεί η περίμετρος ασφαλείας. ii. Να εφαρμοστούν άμεσες προστατευτικές ενέργειες. iii. Να πιστοποιηθεί η πηγή ή η μόλυνση. iv. Να προσδιορισθούν μολυσμένες περιοχές και αντικείμενα. v. Να ελιχθούν οι ατομικές εκθέσεις και μολύνσεις. vi. Να σχεδιαστούν οι διαδικασίες ανάκτησης και καθαρισμού. i. Να τεθεί η περίμετρος ασφαλείας. ii. Να εφαρμοστούν αμέσως προστατευτικές ενέργειες. iii. Να γίνει έλεγχος πιθανά μολυσμένων επιφανειών και αντικειμένων. iv. Ο έλεγχος ατομικής έκθεσης. v. Να σχεδιαστεί η ανάκτηση της πηγής. i. Να τεθεί η περίμετρος ασφαλείας. ii. Να εφαρμοστούν αμέσως προστατευτικές ενέργειες. iii. Να προσδιορισθούν μολυσμένες περιοχές και αντικείμενα. iv. Ο έλεγχος ατομικής έκθεσης και μόλυνσης. v. Να σχεδιαστούν η ανάκτηση της πηγής και η διαδικασία καθαρισμού. i. Να τεθεί η περίμετρος ασφαλείας. ii. Να εφαρμοστούν αμέσως προστατευτικές ενέργειες. iii. Να προσδιορισθεί η μόλυνση του αέρα. iv. Να προσδιορισθούν μολυσμένες περιοχές και αντικείμενα. v. Ο έλεγχος ατομικής έκθεσης και μόλυνσης. vi. Να σχεδιαστούν η ανάκτηση της πηγής και η διαδικασία καθαρισμού.

Ραδιολογική Απόκριση

4

Ραδιολογική Απόκριση Διασπορά υλικών που εκπέμπουν σωματίδια άλφα

1. Έλεγχος της πηγής. 2. Έλεγχος μόλυνσης. 3. Μετρήσεις απόθεσης στο έδαφος. 4. Δειγματοληψία και ραδιοχημική ανάλυση. 5. Ατομική παρακολούθηση.

Επίθεση με όχημα

1. Εξέταση ραδιενεργού σύννεφου. 2. Μετρήσεις απόθεσης στο έδαφος 3. Φασματοσκοπία γάμα in-situ 4 Δειγματοληψία και εργαστηριακή ανάλυση 5. Περιβαλλοντολογική δοσιμετρία 6. Αέριος έλεγχος της μόλυνσης 7. Ατομική παρακολούθηση

i. Να εφαρμοστούν αμέσως προστατευτικές ενέργειες. ii. Να προσδιορισθεί η μόλυνση του αέρα. iii. Να προσδιορισθούν μολυσμένες περιοχές και αντικείμενα. iv. Ο έλεγχος ατομικής μόλυνσης. v. Να σχεδιαστούν η ανάκτηση της πηγής και η διαδικασία καθαρισμού. vi. Να σχεδιαστούν οι ενέργειες αμέσως μετά το γεγονός (παρακολούθηση), όπως και οι μακροχρόνιες. i. Να εφαρμοστούν προστατευτικές ενέργειες. ii. Να προσδιορισθεί η μόλυνση του εδάφους iii. Να πιστοποιηθεί το ισοτοπικό μείγμα iv. Να εκτιμηθούν οι δόσεις στο κοινό.

Πίνακας 3. IAEA Οδηγίες ολικής Effective Dose για το προσωπικό επεμβάσεων Καθήκον Τύπος 1: Διασωστικές ενέργειες Τύπος 2: Πρόληψη σοβαρών τραυματισμών Αποφυγή αθροιστικά μεγάλης δόσης Πρόληψη της ανάπτυξης καταστροφικών συνθηκών Τύπος 3: Βραχυπρόθεσμες ενέργειες ανάκτησης Χρησιμοποίηση επειγόντων προστατευτικών ενεργειών Έλεγχος και δειγματοληψία Τύπος 4: Μακροχρόνιες ενέργειες ανάκτησης Να μην απασχολείται απευθείας με το ατύχημα

Total effective guidance [mSv] <500a

dose

<100 <50

Οδηγίες για επαγγελματική έκθεση

Είναι δυνατό να υπερβεί αυτή τη δόση αν υπάρχουν ικανοποιητικές δικαιολογίες ΑΛΛΑ πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για να κρατηθεί η τιμή της κάτω από αυτό το επίπεδο και σίγουρα κάτω από τα όρια εμφάνισης ντετερμινιστικών φαινόμενων. Εάν κάποιος είναι εκπαιδευμένος στην ακτινοπροστασία καταλαβαίνει το κίνδυνο που αντιμετωπίζει και σαν εθελοντής θα γνωρίζει τις πιθανές συνέπειες από την έκθεση σε ακτινοβολία. Πίνακας 4. Οδηγίες κανονικής Δόσης επιστροφής (Ewg) (Κίνδυνος εισπνοής Ραδιοιωδίου) — Integrated External Gamma Dose Καθήκοντα EWGa [mSv] Τύπος 1: 250 Διασωστικές ενέργειες.

Ραδιολογική Απόκριση

5

Ραδιολογική Απόκριση Τύπος 2: Πρόληψη σοβαρών τραυματισμών. Αποφυγή μεγάλης αθροιστικά δόσης. Πρόληψη της ανάπτυξης καταστροφικών συνθηκών. Παρακολούθηση της ambient dose rate εκτός της περιοχής (ρυθμός δόσης ακτινοβολίας γάμα). Τύπος 3: Βραχυπρόθεσμες λειτουργίες ανάκτησης. Εφαρμογή επειγόντων προστατευτικών δράσεων. Περιβαλλοντολογική δειγματοληψία.

50

25

Υποτίθεται ότι το μπλοκάρισμα του θυρεοειδούς έλαβε χώρα πριν την έκθεση. Εάν δεν έχει χορηγηθεί να διαιρεθεί το EWG με την τιμή 5. Εάν του έχει παραχωρηθεί αναπνευστική προστασία να πολλαπλασιαστεί το EWG με την τιμή 2. Οι οδηγίες επιστροφής που έχουν πάρει οι εργαζόμενοι δίνονται υπό τη μορφή μιας αθροιστικής εσωτερικής δόσης που θα διαβάζεται επιτόπου πάνω σε ένα δοσίμετρο. Οι τιμές που έχουν υπολογισθεί λαμβάνουν υπόψη τη δόση λόγω εισπνοής με την υπόθεση ότι έχει μπλοκαριστεί με κανονικό ιώδιο ο θυρεοειδής. Εργαζόμενοι στα επείγοντα θα πρέπει να βάζουν τα δυνατά τους να μην ξεπεράσουν αυτή τη τιμή. Ας σημειώσουμε ότι η μόλυνση του δέρματος μπορεί να είναι μια μεγάλη πηγή δόσης και μπορεί να οδηγήσει σε ντετερμινιστικά αποτελέσματα για τους εργαζόμενους σε περίπτωση που παρατηρηθεί εκτεταμένη μόλυνση και δεν τους χορηγηθεί κατάλληλος προστατευτικός ρουχισμός. Οι δόσεις ασφαλούς επιστροφής του προσωπικού των επειγόντων χρησιμεύουν σαν βοήθημα και όχι σαν όριο. Η χρησιμοποίησή τους πρέπει να γίνεται τόσο κατά την ανάλυση των δειγμάτων του αέρα, όσο και κατά τη σύγκριση υπολοίπων συνθηκών έχει δε σαν αποτέλεσμα τη χρησιμοποίηση δόσεων επιστροφής σημαντικά διαφορετικές από αυτές του πίνακα 4, οπότε θα πρέπει να αναζητείται βοήθεια. Από την στιγμή που η αρχική φάση των ενεργειών αντιμετώπισης του συμβάντος τελειώσει, η συνολική δόση που ελήφθη κατά την αρχική αυτή φάση πρέπει να επιβεβαιωθεί προτού επιτραπεί στον εργαζόμενο στα επείγοντα να συνεχίσει τις ενέργειες, οι οποίες θα έχουν αποτέλεσμα πιθανό την λήψη επιπρόσθετης δόσης. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΠΗΓΗΣ Η ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Σκοπός είναι να δώσει βοήθεια πάνω στα βασικά βήματα ανάκτησης της πηγής ή της απομάκρυνσης του ραδιενεργού υλικού. Υπάρχουν πολλές μεταβλητές που πρέπει να λάβουμε υπόψη στις προσπάθειες ανάκτησης της πηγής ή πάνω στις καταπραϋντικές ενέργειες του συμβάντος. Μια σφραγισμένη πηγή μπορεί να απαιτεί μόνο έναν σωστό χειρισμό για να περιοριστεί η έκθεση και επιπλέον ένα σωστό πακετάρισμα, ώστε να επιτύχουμε μια αποτελεσματική ανάκτηση. Ελεύθερο ή αθωράκιστο ραδιενεργό υλικό μπορεί να απαιτεί πολλούς πόρους και ένα μακροχρόνιο πλαίσιο για να βεβαιώσουμε ότι δεν υπάρχει άχρηστη και περιττή έκθεση. Τα ραδιενεργά υλικά που ευρίσκονται σε χημική μορφή π.χ. σε υγρή ή σε σκόνη μπορεί να μην είναι εύκολα η γρήγορα ανακτήσιμα αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα την πιθανότητα μόλυνσης. Σε τέτοιες περιπτώσεις που το υλικό μπορεί να έχει ανακατευτεί με χώμα, νερό η σκόνη αποτέλεσμα αυτών που διαδραματίσθηκαν κατά την επίθεση, προτείνεται να αναβληθούν οι ενέργειες ανακτήσης, απομόλυνσης και καθαρισμού μέχρι να ολοκληρωθεί η ανάλυση της κατάστασης. Η φύση της επίθεσης το φυσικό μέγεθος και η ενεργότητα της πηγής και η καταλληλότητα των διαθέσιμων πόρων είναι μεταξύ των σπουδαιότερων παραγόντων που θα καθορίσουν το σκοπό και πραγματοποίηση της ανάκτησης της πηγής. Η τελική απόρριψη των ραδιενεργών υλικών μπορεί να περιμένει το συμπέρασμα οποιασδήποτε δικαστικής διαδικασίας ή εγκληματικής δίωξης και μπορεί να απαιτεί δικαστική εντολή πριν την τελική απόρριψη.

Ραδιολογική Απόκριση

6

Ραδιολογική Απόκριση Αφού έχει ανιχνευθεί ο χώρος και έχει γίνει πιστοποίηση και ποσοτικοποίηση των ραδιενεργών που αναμιγνύονται τότε να οριστούν οι προφυλάξεις που πρέπει να ληφθούν για λόγους ασφαλείας, να δημιουργηθεί η λίστα και το στοκ των απαιτούμενων πόρων και να περιγραφούν τα βήματα ανάκτησης. 1) Προτού προσδιοριστούν τα βήματα που θα χρειαστούν να γίνουν για την ανάκτηση της πηγής ή τα βήματα για την απομάκρυνση των ραδιενεργών υλικών να βεβαιωθεί ότι όλες οι προστατευτικές ενέργειες έχουν εφαρμοστεί. Επίσης να βεβαιωθεί ότι η κατάσταση είναι σταθεροποιημένη και ασφαλής. 2) Να εξεταστούν όλες οι διαθέσιμες πληροφορίες πάνω στην ταυτότητα, ποσότητα και τις φυσικές ιδιότητες των ραδιενεργών υλικών που αναμιγνύονται. Να ελεγχθεί η φυσική κατάσταση των ραδιενεργών υλικών (σφραγισμένη πηγή, υγρά ;h στερεά σε υποδοχείς, υλικά σε κατεστραμμένους ;h παραβιασμένους υποδοχείς, υλικά σε κηλίδες και πιθανόν αναμεμιγμένα με άλλα επικίνδυνα υλικά). Για τις κλειστές (σφραγισμένες) πηγές να προσδιοριστεί, εάν είναι διαθέσιμοι κάπου κοντά πόροι για την ασφαλή ανάκτηση και πακετάρισμα της πηγής, πριν απομακρυνθούν από τον χώρο της επίθεσης. Για καταστάσεις στις οποίες το ραδιενεργό υλικό είναι στερεό, αλλά χαλαρό και αθωράκιστο πρέπει να προσδιοριστεί από την αρχή, εάν οι διαθέσιμοι πόροι είναι αρκετοί για να μετακινήσουν με ασφάλεια το υλικό. Το εφαρμόσιμο της περίπτωσης εξαρτάται από την ποσότητα του ραδιενεργού ή του μολυσμένου υλικού, από τον τύπο του εξοπλισμού που είναι αναγκαίος για να μετακινηθεί, τα μέσα πακεταρίσματος κα μεταφοράς και τέλος από την ειλημμένη απόφαση για τον προσωρινό χώρο αποθήκευσης Η αντιμετώπιση των κινδύνων από ακτινοβολία μπορεί να περιπλέκεται από την παρουσία άλλων επικίνδυνων υλικών, όπως χημικά ή βιολογικά υλικά που μπορεί να υπάρχουν επίσης στο φορτίο ή στις συσκευασίες που ρίχτηκαν ή επίσης να έχουμε να αντιμετωπίσουμε κινδύνους σαν αποτέλεσμα παρουσίας ντίζελ ή αερίων. Είναι σπουδαίο να θυμόμαστε ότι κατά τις ενέργειες μετακινήσης των χαλαρών ή αθωράκιστων ραδιενεργών μπορεί να έχουμε σαν αποτέλεσμα διαρροή και αυξανόμενο κίνδυνο έκθεσης του προσωπικού επειγόντων. 3) Να προσδιοριστεί, εάν η άμεση μετακίνηση της πηγής ή των ραδιενεργών υλικών είναι αναγκαία και συνεπώς συνιστάται. Οποιαδήποτε απόφαση να προχωρήσουμε σε καταπραϋντικές ενέργειες πρέπει να ζυγίζεται πάνω στη βάση της ύπαρξης και διαθεσιμότητας διαθεσίμων πόρων. Για καταστάσεις στις οποίες ο υποδοχέας της ραδιενεργούς πηγής παραμένει άθικτος να προσδιοριστεί το μέγεθος το σχήμα και το βάρος του υποδοχέα για να προσδιοριστεί ο αποτελεσματικότερος τρόπος απομάκρυνσης της πηγής από την περιοχή. Στις καταστάσεις οπού ο υποδοχέας έχει καταστραφεί ή σπάσει είναι αναγκαίο να εκτιμηθεί η ποσότητα του υλικού που πρέπει να μετακινηθεί συμπεριλαμβανόμενης τη σκόνης, για να διαβεβαιωθεί έτσι ότι αφενός μεν ο κίνδυνος από την ακτινοβολία έχει ελαττωθεί, όσο αυτό είναι δυνατό, αφετέρου δε ότι ο χώρος δεν αντιμετωπίζει κινδύνους από ακτινοβολία. Εάν ο χώρος που δέχθηκε την επίθεση έχει πολύ κόσμο και περιλαμβάνει πολυσύχναστα δρομάκια πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες να εξαλειφθεί ο κίνδυνος το συντομότερο δυνατό. Για τις απομακρυσμένες γωνιές του χώρου των οποίων η πρόσβαση μπορεί να ελεγχθεί εύκολα θα υπάρχει μικρότερη πίεση για καταπραϋντικές ενέργειες. 4) Να ευρεθεί ένας χώρος στον οποίο θα ανατεθεί η προσωρινή αποθήκευση της πηγής από τη στιγμή που αυτή θα απομακρυνθεί. Να βεβαιωθεί ότι αυτή η θέση έχει τη δυνατότητα ασφαλούς υποστήριξης του αποθηκευόμενου ραδιενεργού υλικού. 5) Εάν προταθεί προσπάθεια για μετακίνηση της πηγής να προσδιοριστεί ο τύπος εξοπλισμού και οι πόροι που απαιτούνται όπως φτυάρια, βαρέλια, εξαρτήματα κλπ. Να προσδιοριστούν οι επιτρεπόμενοι ρυθμοί δόσης για τους εργαζόμενους στα επείγοντα κατά τη διαδικασία μετακίνησης. Να βεβαιωθεί, εάν κατάλληλος ατομικός προστατευτικός εξοπλισμός είναι διαθέσιμος. Να βεβαιωθεί ότι είναι διαθέσιμοι οι κατάλληλοι υποδοχείς για το πακετάρισμα και τη μεταφορά των ραδιενεργών υλικών.

Ραδιολογική Απόκριση

7

Ραδιολογική Απόκριση Να διαβεβαιωθεί ότι τα προς απομάκρυνση υλικά του χώρου επίθεσης κατευθύνονται σε μια καλύτερα προετοιμασμένη και ασφαλή για αποθήκευση περιοχή. 6) Να εκτιμηθεί εάν τα περιεχόμενα υλικά (σφραγισμένα ή απόβλητα σε απαραβίαστους υποδοχείς) μπορούν να ανακτηθούν με ασφάλεια με τη χρησιμοποίηση των διαθέσιμων πόρων. Να ρωτηθούν οι αρχές του χώρου που εκδηλώθηκε η επίθεση τι είδους εξοπλισμός είναι άμεσα διαθέσιμος για τις δραστηριότητες ανάκτησης δηλαδή εργαλεία, βαρύς εξοπλισμός, υλικό θωρακίσεως, καπάκια βαρελιών κλπ. Για τις περιπτώσεις που υπάρχουν επιπλέον κίνδυνοι (επιπλέον τοξικές ουσίες εκτός της ραδιενεργής πηγής), ή για τις περιπτώσεις που ραδιενεργά υλικά είναι πεταγμένα στο έδαφος και ανακατεμένα με σκόνη για την απομάκρυνση και το καθάρισμα μπορεί να απαιτηθεί μετακίνηση μεγάλων ποσών δυναμικά μολυσμένων υλικών. Προσεκτική χρήση και επίβλεψη του βαρέως οπλισμού μπορεί να απαιτηθεί για να ελαχιστοποιηθεί η επαναδιαρροή ή διάδοση της μόλυνσης. Οι καταπραϋντικές διαδικασίες που επελέγησαν θα εξαρτηθούν σε μεγάλο μέρος τόσο από τη φύση της θέσης και το υλικό της πηγής, όσο και από την περιβάλλουσα περιοχή όπως: i. να μετακινηθούν τα υλικά της πηγής και να γίνει προσπάθεια απορρύπανσης της περιοχής, ώστε η προσέγγιση να είναι εφικτή στην περίπτωση που χρησιμοποιήθηκε μικρή ποσότητα ραδιενεργού υλικού κατά την επίθεση και η θέση που πραγματοποιήθηκε είναι αρκετά προσβάσιμη στο κοινό. ii. να απομακρυνθεί η όσο δυνατόν μεγαλύτερη ποσότητα μολυσμένων υλικών και να ασφαλιστεί ο χώρος αφήνοντας το υπόλοιπο εκεί για να διασπαστεί. Αυτή η μέθοδος δουλεύει αρκετά καλά όταν ραδιονουκλίδια από μικρό μέχρι μεσαίο χρόνο ημιζωής είναι διασπαρμένα σε περιοχή όχι εύκολα προσβάσιμη στο κοινό. iii. να μετακινηθούν μεγάλα ποσά μολυσμένου υλικού μέχρις ότου τα επίπεδα ενεργότητας στην περιοχή βρεθούν κοντά στο υπόβαθρο. Αυτό απαιτείται στις περιπτώσεις που το ραδιενεργό υλικό είναι πετάμενο σε κρίσιμη για τη λειτουργία θέση. 7) Να αναπτυχθούν βήμα-βήμα οι διαδικασίες καθαρίσματος και να δοθούν κατευθύνσεις στους εργάτες στον χώρο της επίθεσης πάνω στα κατάλληλα πρωτόκολλα χειρισμού των ραδιενεργών υλικών και στις απαραίτητες διαδικασίες καθαρίσματος. Εδώ πρέπει να συμπεριλαμβάνονται οι κατευθύνσεις πάνω στην κατάλληλη χρησιμοποίηση προστατευτικού ρουχισμού, αναπνευστήρων δοσιμετρίας και ακόμη το χρονικό διάστημα παραμονής στο χώρο. 8) Να βεβαιωθεί πάνω στις δυνατότητες ελέγχου της ακτινοβολίας των υποδοχέων της πηγής ή των μολυσμένων υλικών καθώς μετακινούνται από τον χώρο πακετάρονται και φορτώνονται για αποστολή, προτού ακόμη αυτοί οι υποδοχείς αφήσουν την περιοχή. 9) Να βεβαιωθεί ότι όλα τα πακέτα που περιέχουν ραδιενεργά υλικά είναι καταλλήλως ετικεταρισμένα και πιστοποιημένα ως προς το περιεχόμενο και τα επίπεδα ενεργότητας και να αναπτυχθεί μια διαδικασία αποστολής, η οποία με σαφήνεια να πιστοποιεί αφενός μεν την αποστολή όλων των πακέτων συμπεριλαμβανομένων όλων των ενδείξεων στην επιφάνεια τους αφετέρου δε το σφράγισμα και τη φόρτωση όλων των υποδοχέων . 10) Από τη στιγμή που οι υποδοχείς των πηγών ή του χάλαρου μολυσμένου υλικού απομακρυνθούν να διεξαχθεί μια έρευνα της επιφανείας για να πιστοποιηθεί ότι κανένα τμήμα της περιοχής δεν παρουσιάζει ενδείξεις μολύνσης. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΠΟΡΡΥΠΑΝΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ Η διαδικασίες αυτές πρέπει να γίνουν από τον εκτιμητή ακτινοβολιών. Σκοπός των διαδικασιών αυτών είναι να δώσει τις κατάλληλες οδηγίες απορρύπανσης σε περιπτώσεις απλής μόλυνσης όπως και πληροφορίες πάνω στον βασικό εξοπλισμό που απαιτείται για να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα. Κατά την διάρκεια των ενεργειών απόκρισης σε κατάσταση η οποία περιλαμβάνει την απελευθέρωση ραδιενεργών υλικών στο περιβάλλον είναι πιθανό να μολυνθεί προσωπικό απόκρισης και άτομα από το παρευρισκόμενο κόσμο όπως επίσης να μολυνθούν οχήματα και εξοπλισμός. Σε τέτοιες περιπτώσεις θα πρέπει να προχωρήσουμε σε βασικές ενέργειες απορρύπανσης του προσωπικού και του ευρισκόμενου στο χώρο εξοπλισμό ιδιαίτερα για το πυροσβεστικό προσωπικό, αστυνομικό, προσωπικό ιατρικής περίθαλψης και το υπόλοιπο προσωπικό επείγουσας απόκρισης. Το προσωπικό αυτό πρέπει να είναι έτοιμο να αναλάβει αμέσως καθήκοντα στην επείγουσα κατάσταση. Στη περίπτωση στην οποία η

Ραδιολογική Απόκριση

8

Ραδιολογική Απόκριση ραδιενεργός πηγή είναι σφραγισμένη και στερεή η παραμένει ακόμα σφραγισμένη δεν δημιουργεί κίνδυνο μόλυνσης. Η απορρύπανση στον χώρο της επίθεσης, όταν είναι πρακτικό να πραγματοποιηθεί εξυπηρετεί ορισμένους σκοπούς. Μειώνει το δυναμικό συνεχούς έκθεσης σε ακτινοβολία των ατόμων εκείνων που ευρίσκονται στο χώρο εξαιτίας της μόλυνση. Περιορίζει το δυναμικό διάδοσης της μόλυνσης πέρα από τον καθαυτό χώρο και επιτρέπει την επαναληπτική χρήση του εξοπλισμού. Οι τεχνικές που εφαρμόζονται είναι παρόμοιες με αυτές για τους άλλους τύπους επικίνδυνων υλικών, όπως χημικών ή τοξικών υλικών. Εάν η προτεινόμενη προσέγγιση απορρύπανσης είναι γενική είναι σπουδαίο να σημειώσουμε τη διαφοροποίηση μεταξύ των τεχνικών απορρύπανσης ανθρώπων από εκείνες που ακολουθούνται για τον εξοπλισμό και τα όργανα. Είναι σπουδαίο για όλους τους εργαζόμενους στην αντιμετώπιση της επείγουσας κατάστασης και για οποιονδήποτε μπορεί να έχει έλθει σε επαφή με ελεύθερο ραδιενεργό υλικό στον χώρο της επίθεσης να γνωρίζουν ότι ΠΡΕΠΕΙ να παρακολουθούνται για μόλυνση. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να τους συμβουλεύουμε ότι και απουσία ενδείξεων μόλυνσης κατά την ανίχνευση ακτινοβολίας αυτοί θα πρέπει να μπανιαριστούν (να κάνουν ντους) το συντομότερο δυνατό από τη στιγμή που θα αντιληφθούν ότι έρθουν σε επαφή με ραδιενεργά υλικά και να πλύνουν πολύ καλά τα ρούχα τους. Οποιοσδήποτε μπήκε μέσα στην περίμετρο ασφαλείας που δημιουργήθηκε πρέπει να ελεγχθεί για μόλυνση. Παρομοίως οποιοδήποτε εργαλείο ή άλλο υλικό που μεταφέρθηκε στο εσωτερικό της περιμέτρου ασφαλείας και χρησιμοποιείται στην επείγουσα απόκριση θα πρέπει να ελεγχθεί επίσης για μόλυνση. Σαν γενικός κανόνας τα επίπεδα ανιχνεύσιμης ακτινοβολίας που είναι διπλάσια η και μεγαλύτερα του υπόβαθρου αποδεικνύουν την ύπαρξη μόλυνσης και συνεπώς πρέπει να προχωρήσουμε σε απλές ενέργειες απορρύπανσης. Με τον όρο απλή απορρύπανση εννοούμε τη χρησιμοποίηση νερού στις περιπτώσεις που ενδείκνυται όπως απορρύπανση στο δέρμα και σε μη πορώδη υλικά. Μολυσμένα αντικείμενα θα κατακρατηθούν. Ο όρος “κατακράτηση” αναφέρεται στη συλλογή και απομόνωση αντικειμένων των οποίων οι καταγραφόμενες ακτινοβολίας ξεπερνούν τα ενδεικνυόμενα επίπεδα (όριο μόλυνσης) και δημιουργούν έναν κίνδυνο δυναμικής έκθεσης, αλλά δεν είναι δυνατό εύκολα και πρακτικά να απορρυπανθούν στο χώρο του συμβάντος με τους εκεί διαθέσιμους πόρους. Αφού περισυλλεχθούν πληροφορίες που αφορούν τον τύπο και το επίπεδο ενεργότητας του αναμιγνυόμενου ραδιενεργού υλικού και έχουμε αποτελέσματα από την παρακολούθηση και τον έλεγχο ανθρώπων, καθώς και του βασικού εξοπλισμού και των οχημάτων τότε πρέπει να δοθούν οι κατάλληλες οδηγίες των διαδικασιών απορρύπανσης. Συγκεκριμένα : Γενικές οδηγίες Είναι δύσκολο για κάποιον να καταφέρει μόνος του όλες τις διαδικασίες παρακολούθησης και καταγραφής. Παρακάτω δίνονται αρκετές οδηγίες πάνω στην παρακολούθηση ομάδων και προτείνεται ένας ελάχιστος αριθμός τριών ατόμων ανά ομάδα για να αναλάβουν την επιτυχή διεκπεραίωση των λειτουργιών απομόλυνσης: Ένας για παρακολούθηση, ένας για καταγραφή των αποτελεσμάτων και ένας για τη μεταχείριση μολυσμένων αντικείμενων η ατόμων. 1) Να προσδιορισθεί εάν είναι διαθέσιμος ο κατάλληλος εξοπλισμός κοντά στον χώρο που εκδηλώθηκε η επίθεση για να φέρουμε σε πέρας τις διαδικασίες απομόλυνσης όπως είναι η παροχή καθαρού νερού, η ύπαρξη εγκαταστάσεων πλυσίματος, καη ι διάθεση βοηθητικού υλικού όπως αντλίες, βούρτσες, σπόγγοι κλπ. Το νερό που χρησιμοποιείται για απομόλυνση θα πρέπει να θεωρείται σαν ενεργό υγρό αποβλήτων και θα πρέπει να γίνουν κατάλληλες διευθετήσεις για το τρόπο απόρριψης αυτού του νερού κατά τη σχεδίαση της επείγουσας απόκρισης. Οι διευθετήσεις αυτές θα πρέπει να εγκριθούν από τις κατάλληλες αρχές διαχείρισης των υγρών πόρων. Εντούτοις εάν υπάρχει επείγουσα ανάγκη για κατάβρεγμα των μολυσμένων επιφανειών, η διατήρηση τους σε τιμές χαμηλότερες από τις παρακάτω αναγραφόμενες θα είναι μια αποδέκτη ενέργεια. Απόρριψη στους υπονόμους: 20 MBq ανα 5000 λίτρα Απόρριψη στα κοντινά φρεάτια: 2 MBq ανα 5000 λίτρα Πολλές πυροσβεστικές μονάδες μπορεί να παρέχουν το αναγκαίο υλικό και εφόδια. Η μεγάλη ανησυχία είναι ο καιρός. Αυτές οι διαδικασίες δεν προτείνονται απορρύπανσης τον χειμώνα εκτός εάν αυτές γίνονται σε ένα θερμαινόμενο περιβάλλον.

Ραδιολογική Απόκριση

9

Ραδιολογική Απόκριση 2) Να δημιουργηθεί μια περιοχή εκτός της περιμέτρου ασφαλείας στην οποία να διεξαχθούν οι διαδικασίες απομόλυνσης. Η περιοχή θα πρέπει να διαθέτει ελεγχόμενη είσοδο και έξοδο. Ίσως είναι καλό να απομονωθεί η περιοχή και να υπάρχουν τρόποι ανάλυσης του τρεχούμενου νερού αναλόγως του ποσού και του τύπου του ελεύθερου ραδιενεργού υλικού που αναμιγνύεται. 3) Οι άνθρωποι και τα αντικείμενα που εισάγονται ή μεταφέρονται στην περιοχή απορρύπανσης θα πρέπει να ελέγχονται εφαρμόζοντας τις κατάλληλες διαδικασίες. Τα δε επίπεδα ενεργότητας των μολυσμένων περιοχών πρέπει να καταγράφονται πριν από οποιαδήποτε προσπάθεια απορρύπανσης. Τα άτομα που βοηθούν στην απομόλυνση ανθρώπων και εξοπλισμού θα πρέπει να παρακολουθούνται και ελέγχονται περιοδικά για να βεβαιωθεί η απουσία μόλυνσης. 4) Να ξαναεπιθεωρηθούν οι περιοχές, οι οποίες προηγουμένως πιστοποιούνταν σαν μολυσμένες για να ελεγχθεί η πτώση της ενεργότητας σε κάτω των επεμβατικών τιμών επίπεδα. Εάν η ενεργότητα όντως έχει μειωθεί άλλα παρατηρούνται τιμές μεγαλύτερες από τα επίπεδα επέμβασης να καθαρίσετε την περιοχή με καθαρό χαρτί ή ρούχα να την ξαναελέγξετε με έναν ανιχνευτή. Ενεργότητα που μετριέται πάνω σε σκουπισμένο χαρτί υποδεικνύει ότι μένει ακόμα απομακρυνόμενη μόλυνση. Να επαναληφθεί η διαδικασία απομόλυνσης μέχρι να μη παραμείνει απομακρυνόμενη μόλυνση. 5) Πριν αποδεσμεύστε ένα άτομο ή αντικείμενο από την περιοχή απομόλυνσης ήπριν απομονώσετε με ασφάλεια ένα μολυσμένο εξάρτημα να διαβεβαιώσετε ότι όλες οι πληροφορίες που αφορούν τη διαδικασία απορρύπανσης, συμπεριλαμβανομένων των πριν και μετά τη διαδικασία μετρήσεων, να είναι πλήρεις και να κρατούνται από τον υπεύθυνο για τη διαχείριση της επείγουσας κατάστασης. Πρέπει να προσέρχονται τα παρακάτω: • Σαπούνι, βούρτσες και άλλα εξαρτήματα που χρησιμοποιούνται στην απορρύπανση μπορεί να είναι μολυσμένα κατά τη διάρκεια της χρησιμοποίησης και θα πρέπει να τα χειριζόμαστε κατάλληλα. • Σε όλες τις περιπτώσεις μη αναγκαία έκθεση σε ακτινοβολία θα πρέπει να αποφεύγεται. • Η χρησιμοποίηση κατάλληλου προστατευτικού ρουχισμού κατά τις διαδικασίες παρακολούθησης και απορρύπανσης. • Το προσωπικό που απασχολείται να είναι εξοπλισμένο με τον ελάχιστο αριθμό από απορριπτόμενα γάντια και μπότες. • Προσπάθειες πρέπει να καταβάλλονται για να εμποδιστεί η διασπορά της μόλυνσης σε άλλες περιοχές. • Να μην χρησιμοποιούνται μέθοδοι απορρύπανσης, οι οποίες θα διασπείρουν εντοπισμένα υλικά ή θα αυξάνουν τη διείσδυση στην επιφάνεια. • Θα πρέπει να χρησιμοποιείται το κατάλληλο προσωπικό παρακολούθησης και ελέγχου. • Το προσωπικό πρέπει να αποθαρρύνεται στο να τρώει, να πίνει η να καπνίζει σε οποιαδήποτε περιοχή υπάρχουν δραστηριότητες παρακολούθησης και ελέγχου. Απομόλυνση ατόμων 6) Οι άνθρωποι θα πρέπει να απομακρύνουν τα μολυσμένα αντικείμενα ή εξαρτήματα του εξωτερικού ρουχισμού και να ξαναελεχθουν πριν μπουν στην περιοχή απορρύπανσης. Να πιστοποιηθούν οι περιοχές του δέρματος που είναι μολυσμένες και να δώσετε οδηγίες στο άτομο αυτό πάνω στον τρόπο πλυσίματος των περιοχών με σαπούνι και τρεχούμενο νερό, σκουπίζοντας απαλά, ώστε να μην γδαρθεί το δέρμα, να ξεπλυθεί μετά και να επαναληφθεί η διαδικασία. Εάν μετά από ένα λεπτό πλυσίματος η ενεργότητα παραμένει η ίδια πάνω από τα επίπεδα επέμβασης η μόλυνση πρέπει να θεωρείται φιξαρισμένη. Τα άτομα αυτά πρέπει να αναφερθούν στις ιατρικές αρχές για παραπέρα εκτίμηση. 7) Εάν η μόλυνση περιοριστεί στο ρουχισμό, να προσδιοριστεί εάν είναι δυνατό να γίνει η απορρύπανση του ρουχισμού με τους διαθέσιμους πόρους.

Ραδιολογική Απόκριση

10

Ραδιολογική Απόκριση Για παράδειγμα ένα παλτό πυροσβέστη μπορεί να μολυνθεί αλλά είναι εύκολο να πλυθεί. Μπορεί να μην είναι πρακτικό να απορρυπανθούν μερικά είδη ρουχισμού, όπως παπούτσια, εσωτερικό οχημάτων κλπ. 8) Όταν η μόλυνση τέτοιων αντικειμένων ξεπεράσει τις κατάλληλες τιμές επεμβάσης τότε η συνεχιζόμενη χρησιμοποίησή τους μπορεί να δημιουργήσει κίνδυνο έκθεσης σε ακτινοβολία. Προτείνεται τα αντικείμενα να κατάσχονται από κάποιον και να κρατούνται μέχρι να προσδιοριστούν οι παραπέρα ενέργειες ή να απορρίπτονται καταλλήλως. 9) Τα μολυσμένα αντικείμενα πρέπει να συγκρατούνται καταλλήλως να ετικετάρονται και να αποθηκεύονται κατά ένα τέτοιο τρόπο που δεν θα βάλει σε κίνδυνο το προσωπικό, αλλά θα επιτρέπει τον έλεγχο πάνω στην επέκταση της μόλυνσης. Να χρησιμοποιούν ετικέτες για μολυσμένα αντικείμενα. Να τοποθετηθούν σε μια τσάντα και να μπουν ετικέτες σε όλα τα μολυσμένα αντικείμενα που φυλάσσονται σε ασφαλή περιοχή αναμένοντας τη φόρτωση τους σε κατάλληλο όχημα. 10 ) Να μετρηθούν τα επίπεδα της φιξαρισμένης και παραμένουσας μόλυνσης στο δέρμα και να καταγραφούν για να βοηθηθεί η εκτίμηση της δόσης στο δέρμα. Ένα μόνιτορ θα πρέπει να χρησιμοποιείται, το οποίο θα έχει αρκετά μεγάλο εύρος, ώστε να είναι σε θέση να μετρήσει το πραγματικό επίπεδο (μετρήσεις από όργανα που δείχνουν αποτελέσματα «μεγαλύτερο από......» έχουν περιορισμένη χρήση). Απορρύπανση οχημάτων και εξοπλισμού Μολυσμένα υλικά εργαλεία και εξοπλισμός μπορεί να απορρυπανθούν με τη χρησιμοποίηση πυροσβεστικών κρουνών, βούρτσας και απορρυπαντικών. Εντούτοις πρέπει να προσέχουμε να περιορίσουμε την ένταση και την κατεύθυνση του νερού για να μην προκληθεί από το ίδιο μόλυνση. 11) Να απορρυπανθεί εξωτερικά το όχημα πλένοντάς το με σαπούνι και νερό. Πυροσβεστικοί κρουνοί μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να απορρυπανθούν τα οχήματα, εάν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν. Εξωτερική απορρύπανση μπορεί να γίνει και σε εμπορικό κέντρο πλυσίματος αυτοκινήτων εάν είναι εφικτή πρακτική. Το τρεχούμενο νερό θα πρέπει να συγκρατείται. Να μην γίνονται προσπάθειες πλυσίματος των οχημάτων, όταν οι εξωτερικές θερμοκρασίες είναι κάτω του σημείου πήξεως. Καταστάσεις επιφανειακού παγώματος θα μπορούσαν να βάλουν σε κίνδυνο προσωπικό και εξοπλισμό. 12) Εάν εξωτερική απομόλυνση δεν προτείνεται λόγω καιρού ή άλλων καταστάσεων να συμβουλεύεστε τον οδηγό του οχήματος ότι το όχημα που ευρέθη μολυσμένο θα πρέπει να παραμείνει σε μια ασφαλή περιοχή μέχρι τη στιγμή που θα βρεθεί κατάλληλο μέσο για απορρύπανση. Να δώσετε στον οδηγό του οχήματος την απόδειξη μολυσμένων αντικειμένων. Καταγράφετε όλες τις πληροφορίες που αφορούν το όχημα και την έκταση της μόλυνσης που βρέθηκε. 13) Μετά τις αρχικές προσπάθειες απορρύπανσης επανεξετάσετε τις περιοχές στις οποίες ανιχνεύτηκε η μόλυνση. Εάν τα επίπεδα της μόλυνσης μειώθηκαν αισθητά αλλά παραμένουν πάνω από τα επίπεδα αποδεκτής παρέμβασης, να επαναληφθεί η απορρύπανση και να επανεξεταστεί το όχημα. Εάν οι μετρήσεις ακόμη παραμένουν υψηλές συμβουλέψτε τον οδηγό του οχήματος ότι το όχημα θα πρέπει να απομονωθεί σε μια ασφαλή περιοχή για παραπέρα εκτίμηση. Να παραδώσετε στον οδηγό την απόδειξη μολυσμένων αντικειμένων. Καταγράψτε όλες τις πληροφορίες που αφορούν το όχημα και την έκταση της μόλυνσης . 14) Εάν ένα όχημα παρουσιάζει εσωτερική μόλυνση η οποία δεν μπορεί να απομακρυνθεί σκουπίζοντας το με τα διαθέσιμα υλικά καθαρισμού τότε να συμβουλευτεί ο οδηγός να κρατήσει το όχημα σε ένα ασφαλή χώρο έως ότου προσδιοριστεί το καταλληλότερο μέσο ελάττωσης της μόλυνσης. σε αποδεκτά επίπεδα. Να δώσετε στον οδηγό την Απόδειξη Μολυσμένων Αντικειμένων. Καταγράφετε όλες τις πληροφορίες που αφορούν το όχημα και την έκταση της μόλυνσης . 15) Εάν οι αρχικές προσπάθειες απορρύπανσης αποτύχουν να μειώσουν τα επίπεδα κάτω από τις τιμές για εξωτερική επέμβαση τότε η μόλυνση είναι φιξαρισμένη ή παραμένουσα. Αυτό να πιστοποιηθεί μέσα από τον έλεγχο ενός δείγματος από σκούπισμα. Για την περίπτωση φιξαρισμένης και παραμένουσας μόλυνσης με τιμές χαμηλότερες των επιπέδων επέμβασης

Ραδιολογική Απόκριση

11

Ραδιολογική Απόκριση προτείνεται να αφήνονται ελεύθερα. Στη περίπτωση που οι τιμές είναι μεγαλύτερες από αυτές για επεμβατικες ενέργειες να τοποθετηθεί το όχημα σε μια ασφαλή θέση και να αναμένει παραπέρα εκτίμηση. Να δώσετε στον οδηγό την απόδειξη μολυσμένων αντικειμένων. Να καταγράφουν όλες τις πληροφορίες που αφορούν το όχημα και την έκταση της μόλυνσης . 16) Όλα τα εργαλεία και ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται από το προσωπικό επειγόντων θα πρέπει να ελέγχεται με τη χρησιμοποίηση των κατάλληλων διαδικασιών. Οι προσπάθειες απορρύπανσης στην περίπτωση που αυτά βρεθούν μολυσμένα θα πρέπει να αρχίζουν μέσα στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα. Η απορρύπανση εάν απαιτείται και είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί να γίνεται με τη χρησιμοποίηση μερικών απλών μεθόδων, όπως σκούπισμα με ένα στεγνό ρούχο, σαπούνι και νερό. 17) Εάν η άμεση απορρύπανση είναι ανεπιτυχής ή δεν είναι πρακτική και ο εργάτης υποχρεωθεί να εγκαταλείψει τα αντικείμενα η τον εξοπλισμό να του δώσετε μια απόδειξη μολυσμένων αντικειμένων. Τα μολυσμένα αντικείμενα πρέπει να τυλιχτούν, ετικεταριστούν και αποθηκευθούν κατά ένα τέτοιο τρόπο, που αφενός μεν να μην αποτελεί κίνδυνο στο προσωπικό, αφετέρου δε να ελέγχεται η μόλυνση. Να χρησιμοποιούνται οι ετικέτες μολυσμένων αντικειμένων. 18) Να τοποθετούνται σε τσάντες και να ετικετάρονται όλα τα μολυσμένα αντικείμενα. Να αποθηκεύονται και να φυλάσσονται εκεί μέχρι να φορτωθούν. Εάν από την απελευθέρωση ραδιενεργών ουσιών έχει προκληθεί κατάποση ή εισπνοή ραδιενεργού υλικού θα πρέπει να εξεταστεί η περίπτωση απορρύπανσης μέσα από απεκκρίσεις. Αυτός ο τύπος απορρύπανσης θα γίνει μέσα από την αποβολή ούρων ή περιττωμάτων, αλλά υπάρχει επίσης δυνατότητα αποβολής της ραδιενέργειας μέσα από εφίδρωση. Εκτός των μέτρων ελέγχου της μόλυνσης θα υπάρχει ανάγκη εκτίμησης της προσλαμβανόμενης ποσότητας, είτε με ολόσωμο έλεγχο ή μέσα από τον έλεγχο in vitro των εκκρίσεων. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Αυτή η διαδικασία πραγματοποιείται από τον εκτιμητή ακτινοβολιών για να δώσει οδηγίες πάνω στα ερωτήματα που απασχολούν σχετικά με την απομάκρυνση των ραδιενεργών καταλοίπων, τα οποία είναι συνέπεια της επείγουσας κατάστασης. Αυτή η διαδικασία θα πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της επείγουσας φάσης. Εάν απαιτηθεί για την αντιμετώπιση του προβλήματος η εφαρμογή λεπτομερέστερων και μακροχρόνιων ενεργειών αυτές θα πρέπει να διεξάγονται ξεχωριστά. Δίνονται οδηγίες σύμφωνα με τις οποίες προτείνονται τα θέματα που πρέπει να μας απασχολήσουν κατά την αντιμετώπιση του προβλήματος των ραδιενεργών αποβλήτων, τα οποία θα έχουν δημιουργηθεί από την τρομοκρατική επίθεση. Τέτοια απόβλητα μπορεί να περιλαμβάνουν πηγές για τις οποίες τα στοιχεία του κατόχου της να μην είναι διαθέσιμα, ραδιενεργό υλικό όχι προσδιορισμένο όπως και μολυσμένο περιβαλλοντολογικό υλικό. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιείται στις διαδικασίες ανάκτησης και τα μέσα μεταφοράς πρέπει να προσδιοριστεί σε σχέση με την ποσότητα του ραδιενεργού υλικού που αναμιγνύεται, την πηγή προς απομάκρυνση και των επίπεδων ενεργότητας. Σπουδαίος παράγοντας είναι η διαθεσιμότητα μεταβατικών, προσωρινών ή μακροπρόθεσμων εγκαταστάσεων προς αποθήκευση των απόβλητων αυτών σε συνάρτηση με τη δικαιοδοσία στον χώρο δημιουργίας και επεμβάσεως. Σε μερικές περιπτώσεις, όπως χαμηλού επιπέδου κηλίδες, πιθανό να χρειαστεί να συλλέξουμε ολόκληρη ή τη μεγαλύτερη ποσότητα των μολυσμένων αποβλήτων σχετικά εύκολα. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να είναι αδύνατο να απομακρυνθεί το μολυσμένο υλικό λόγω του όγκου των υλικού ή λόγω των υψηλών επιπέδων ραδιενέργειας ή λόγω έλλειψης χώρου για τα υλικά αυτά. Όταν τα απόβλητα δεν μπορούν να απομακρυνθούν από το χώρο που ευρίσκονται μπορεί να αποτελούν κίνδυνο λόγω έκθεσης σε ακτινοβολία του πληθυσμού. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να δημιουργηθεί προσωρινή θωράκιση σε συνθήκες ασφάλειας.

Ραδιολογική Απόκριση

12

Ραδιολογική Απόκριση Πίνακας 5. Οδηγός ατομικής απορρύπανσης Μολυσμένες περιοχές Δέρμα, χέρια σώμα

Μάτια, αυτιά , στόμα

Μέθοδος *

Τεχνική

Παρατηρήσεις

Σαπούνι και νερό

Πλύσιμο 2-3 λεπτά και έλεγχος της ενεργότητας. Επανάληψη κάθε 2 λεπτά.

Σαπούνι, μαλακό βούρτσισμα και νερό στεγνό, αποξεστικά όπως cornflower

Χρησιμοποίηση μικρής πίεσης με μεγάλη σαπουνάδα. Πλύσιμο για 2 λεπτά, 3 φορές, ξέβγαλμα και επανέλεγχος. Προσοχή μη γδαρθεί το δέρμα. Δημιουργία πάστας. Χρησιμοποίηση επιπλέον νερού και απαλών κινήσεων βουρτσίσματος. Με προσοχή να μην γδαρθεί το δέρμα.

Πλύσιμο των χεριών και του πρόσωπου στο νιπτήρα. Χρησιμοποίηση του ντους για το υπόλοιπο σώμα ** Μετά την απομόλυνση να τοποθετηθεί λανολίνη η κρέμα χεριών για να προσληφθούν σκασίματα στην επιδερμίδα.***

Πούδρα σαπουνιού ή παρόμοιο απορρυπαντικό, συνηθισμένο βιομηχανικό καθαριστικό δέρματος Κατάβρεγμα

Μετά την απομόλυνση να τοποθετηθεί λανολίνη η κρέμα χεριών για προληφθούν σκασίματα στην επιδερμίδα.***

Μάτια: Σπρώξιμο πίσω των βλεφάρων και Προσέχετε μην καταστρέψετε το τύμπανο του απαλή ροή νερού. αυτιού. Το σπρώξιμο προς τα πίσω των βλέφαρων Αυτιά: Καθάρισμα του άνοιγμα του καναλιού θα πρέπει να γίνεται μονό από ιατρικο ή του αυτιού με βαμβακερά ταμπόν. κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό. Στόμα: Ξέπλυμα με νερό αποφεύγοντας κατάποση. Μαλλιά Σαπούνι και νερό Χρησιμοποίηση μικρής πίεσης με πλούσια Τα μαλλιά θα πρέπει να πλένονται προς τα πίσω σαπουνάδα. Πλύσιμο για 2 λεπτά, 3 φορές, για να ελαχιστοποιηθεί η κατάποση από το στόμα ξέπλυμα και έλεγχος. ή τη μύτη. Σαπούνι, μαλακό βούρτσισμα και Δημιουργία πάστας. Χρησιμοποίηση επιπλέον Τα μαλλιά θα πρέπει να πλένονται προς τα πίσω νερό νερού και απαλών κινήσεων βουρτσίσματος. για να ελαχιστοποιεί η κατάποση από το στόμα η Προσοχή μη φθαρεί το δέρμα. τη μύτη Κόψιμο μαλλιών/ξύρισμα Απομακρύνετε τα μαλλιά για να απομολυνετε Χρησιμοποίηση μόνο αφού οι υπόλοιπες μέθοδοι κεφαλής τα δέρμα του κεφαλιού. Χρησιμοποιήστε έχουν αποτύχει. μεθόδους απομόλυνσης δέρματος. * Αρχίστε με την πρώτη προτεινόμενη μέθοδο και προχωρήστε βήμα-βήμα σε περισσότερο σοβαρές μέθοδο εφόσον είναι αναγκαίο. Σε όλες τις ατομικές διαδικασίες απομόλυνσης κάθε προσπάθεια θα πρέπει να γίνεται για αποφυγή διάδοσης της μόλυνσης. Όλες οι ενέργειες καθαρισμού θα πρέπει να γίνονται από την περιφέρεια της μολυσμένης περιοχής προς το κέντρο. ** Θα πρέπει να γίνεται απλή έκπλυση ενός τραύματος, όπως για όλα τα κοψίματα η γδαρσίματα αλλά παραπέρα ενέργειες απορρύπανσης πάνω σε τραύματα θα πρέπει να γίνονται μόνο από γιατρό ή έμπειρο ιατρικό προσωπικό. *** Για αντιστεκόμενη μόλυνση να επικαλυφθεί απαλά με ένα στρώμα κρέμας και να καλυφθεί με ελαστικά γάντια. Η ενεργότητα το πιθανότερο είναι να διαπεράσει τη στρώση της κρέμας σε λίγες ώρες.

Ραδιολογική Απόκριση

13

Ραδιολογική Απόκριση Αφού γίνει ποσοτικοποίηση των υπαρχόντων αποβλήτων ανα κατηγορία και πάρουμε πληροφορίες πάνω στα διαθέσιμα μεταφορικά μέσα το κατάλληλο πακετάρισμα και τις επιλογές αποθήκευσης τότε προχωράμε σε προτάσεις απομάκρυνσης. 1 ) Από τη στιγμή που σταθεροποιεί η κατάσταση και έχουν τελειώσει οι διαδικασίες ελέγχου και έρευνας πρέπει να αποτιμηθεί η ανάγκη για απομάκρυνση των αποβλήτων. Να κατηγοριοποιηθούν τα απόβλητα ως προς τον τύπο, το επίπεδο ενεργότητας και τον όγκο. Για παράδειγμα ένα υγρό υλικό σε μορφή κηλίδας μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές ποσότητες μολυσμένων αποβλήτων απορροφητικών υλικών, ρουχισμού και χώματος το καθένα με διαφορετικό επίπεδο ενεργότητας (χαμηλού μέχρι υψηλού επιπέδου) ραδιοϊσοτόπων. 2) Σε συνεννόηση με τον υπεύθυνο διαχείρισης της κατάστασης να προσδιοριστεί η διαθεσιμότητα των κατάλληλων εγκαταστάσεων αποθήκευσης για κάθε κατηγορία απόβλητου υλικού. 3) Να πιστοποιηθούν οι απαιτήσεις πακεταρίσματος για κάθε κατηγορία ή τύπο απόβλητου που πρέπει να μεταφερθεί από την περιοχή που δέχθηκε τη επίθεση και να προσδιοριστεί, εάν τέτοιοι μηχανισμοί πακεταρίσματος είναι άμεσα διαθέσιμοι ή εάν είναι δυνατό να προμηθευτούν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι αρχές μπορεί να θέλουν να παραμερίσουν τις φυσιολογικές απαιτήσεις αποστολής για να επισπευσθεί η απομάκρυνση των αποβλήτων από τον χώρο. Σε μερικές περιπτώσεις το πακετάρισμα πρέπει να είναι προϊόν αυτοσχεδιασμού. 4 ) Να προσδιοριστούν τα κατάλληλα μέσα μεταφοράς των απόβλητων από τον χώρο σε ένα συγκεκριμένο χώρο αποθήκευσης η απόρριψης. Ο όγκος και το πακετάρισμα θα δείξουν το μέγεθος και το τύπο των απαιτούμενων οχημάτων. Η ανάγκη για ασφάλεια κατά την μεταφορά θα πρέπει επίσης να εξεταστεί. 5) Να κρατηθούν όλες οι πληροφορίες πάνω στην ποσότητα κάθε πακέτου αποβλήτων πριν την φόρτωση, συμπεριλαμβανόμενων των επιπέδων ενεργότητας των περιεχομένων υλικώ,ν όπως επίσης οι μετρήσεις στο εξωτερικό των υποδοχέων που φορτώνονται. Το κάθε φορτίο θα πρέπει να συνοδεύεται από ένα αντίγραφο. 6) Από τη στιγμή που όλα τα ραδιενεργά υλικά απομακρυνθούν από τον χώρο, στην έκταση που αυτό είναι πρακτικά δυνατό, η περιοχή θα πρέπει ξανά να εξεταστεί και μπει στον κατάλογο μαζί με τις άλλες περιοχές, οι οποίες έχουν ενεργότητα πάνω από το κανονικό επίπεδο. Εάν είναι αναγκαίες παραπέρα καταπραϋντικές προσπάθειες η περιοχή θα πρέπει να ασφαλιστεί για να αποτραπεί η μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση. Συγκεντρώσεις ενεργότητας των εμφανιζόμενων στη φύση ραδιονουκλιδίων φαίνονται παρακάτω: Ραδιονουκλίδιο K-40 U-238 or Ra-226 Th-232

Μέση συγκέντρωση [Bq/kg] 370 25 25

Τυπική εμβέλεια [Bq/kg] 100–700 10–50 7–50

Σκοπός στη φάση αυτή είναι η συγκέντρωση εκπαιδευτικού υλικού που θα αποτελέσει την αφορμή για μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του θέματος των ραδιενεργών πηγών. Για τον λόγο αυτό το περιεχόμενο αυτής της αναφοράς ή ανασκόπησης προτείνεται να χρησιμοποιηθεί από τον Τομέα Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας της ΕΣΔΥ σαν οδηγός δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού ενός μαθήματος διαχείρισης καταστροφών (Disaster Management) και επιτρέπεται να δημοσιευθεί μόνο μετά από επεξεργασία, εάν κριθεί αναγκαίο. Έλεγχος, πιστοποίηση και εξακρίβωση της ακρίβειας του περιεχομένου είναι μερικές από τις ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσουν. Πρέπει να αναζητηθούν συνεργασίες για την ανάπτυξη των επί μέρους μελετών και να ζητηθούν άδειες και εγκρίσεις όπου είναι αναγκαίο.

14