Nos #3 - 27/12/2009

TEATRO

ornal DE GALICIA

ARTE

S U PL E M E N TO D E C U LT U R A

2 7 D E D EC E M B R O D E 2 0 0 8 . N Ú M E R O 3

A FORZA DO BLOGMILLO Un percorrido polo mundo dos blogs en galego

Xebe d´Afrei

2 nós I cultura na rede

XORNAL DE GALICIA 27 de DECEMBRO de 2008

A inundación do blogomillo Máis de 5000 persoas escribe cunha periodicidade desigual novas entradas no seu blog, contesta comentarios e participa nos debates e tertulias propostos noutros blogs: un campo comunicativo e creativo que resulta dun extraordinario interese. por manuel ángel candelas colodrón

a lingua galega posúe no mundo dos blogs o seu máis fértil xacemento. Con periodicidade variada pero teimuda, centos de persoas, con moi diferentes gustos e vontades, publican na rede as súas anotacións sobre calquera cousa. Todas elas, máis de cinco mil segundo os últimos recontos (non todos agora operativos), constitúen o chamado Blogomillo, un fenómeno cultural de primeiro orde que pode resultar descoñecido para boa parte da sociedade, refractaria ou indiferente a esta indubidable mostra de enerxía creadora. A suma das anotacións e mesmo dos comentarios escritos en lingua galega nun só día supera a calquera medio de comunicación e pode equivaler á producción en papel de varias semáns. Ignorarmos esta fascinante industria cultural, xeradora motu proprio dunha riquísima literatura á marxe de calquera estímulo oficializador, resulta nestes tempos insólito e imperdoable. Non é doado establecer o primeiro alento dos blogs. Unha pulsión expresiva, que algúns tildan de hipertrofia do eu e os máis de onanismo verbal, parece ser a causa primeira. Pero tamén a dun certo recoñecemento social e, por qué negalo, o ambicioso prurito de crear opinión ou de apurar debates de alcance social. Non é estraño que unha das materias que máis se extenden polo blogomillo sexa a discusión política. Aínda que non exentos de inescusables efusións persoais, os blogs Dpaso (Manuel J. Barreiro), Calidonia, Zerovacas (Marcos S. Pérez), Sihomesí (Xosé Manuel Pereiro), Cousas de Imeneo, O demo me leve ou Croques (Perfecto Conde) comentan, desde unha perspectiva obrigadamente crítica e libérrima, a actualidade política. A súa

formación e nalgúns casos oficio (xornalistas, peritos en política) axudan a compoñer figuras de contrapoder en tempos revoltos (Prestige, a guerra de Irak), pero tamén a instalar vixiantes necesarios das eivas do presente. A reflexión política sempre xorde a carón dunha inevitable preocupación polo mundo da cultura. Os veteranos e seguidísimos blogs (máis de 500 persoas entran diariamente) de Brétemas (do editor Manuel Bragado) e de As uvas na solaina (do historiador ourensán Marcos Valcárcel) alternan as anotacións sobre política (retrucadas con numerosos comentarios polémicos) con informacións e aportacións acerca de eventos culturais. Constitúen un marco de referencia do debate político-cultural e exercen, sen dúbida, unha clara influencia no foro político galego: moitos xornalistas (de letra impresa) e intelectuais confesan a consulta diaria destes blogs, animados polo interese que provocan tales debates. PRIMA QUAE VITAM A presencia da cultura é moi notable noutros cadernos, coma Capítulo 0 (Manuel Gago: cun coidado exquisito na súa

presentación), Fragmentos da Galaxia (Juan Blanco Valdés: que comezou como plataforma dun editor) ou Lándoa (Arturo Casas: que a partir da literatura emprende especulacións máis amplas), que hoxe conforman lugares de visita obrigada. Outros blogs, cunha particular tendencia pola literatura, preséntanse como espazos críticos, de análise de libros ou como foros de animación poética: tales son os casos de Trasalba, O levantador de minas (coa incorporación novidosa de videos para amosar presentacións ou lecturas poéticas) ou Ferradura en tránsito (Xosé M. Eyré, que adianta as súas críticas, en interesante borrador nalgúns casos, para os lectores en rede), páxinas hoxe indispensables para a información e a crítica literarias. A creación non podía ficar allea a esta nova modalidade de expresión: nesta paisaxe virtual agroman interesantes propostas, que en xeral misturan texto, imaxes e bandas sonoras, coma a bitácora …mmm… de Estíbaliz Espinosa (un hiperespazo do eu), Casatlántica de María Lado (con podcasts poéticos), Ovnis e issoglosas

Un dos blogs máis chamativos visualmente é o da Pícara de Allegue

de Igor Lugrís (con reflexos do agit-pop), A pícara de Allegue (con olladas oblicuas do cotián), Haicu de Leo (con escatolóxico orientalismo), Selva de Esmelle (coa elegante sensualidade de X), Cartafol de silencio (co lirismo da imprescindible Sara Jess), Chantos na chaira (coa inteligencia espilida de Lourixe), Modesto Fraga (desde Fisterra), ou o recente Clubdacalceta, de María Reimóndez. O predominio dunha voz feminina visible mesmo en corpos que se exhiben en galería de imaxes engade un particular interese a este fenómeno concreto da literatura en rede. Noutros casos, escritores coñecidos polo seu éxito editorial en papel complementan a súa presenza con blogs, para prolongaren, obrigados pola enerxía do espazo virtual, a súa relación cos lectores posibles, pero, sobre todo, para crearen autónomamente novos textos: tal é o caso de Jaureguizar e

O levantador de minas incorppora videos de presentacións de libros e lecturas de poemas

algúns blogs exercen unha clara influencia no foro político galego

escritores coñecidos polo seu éxito editorial en papel complementan a súa presenza con blogs

XORNAL DE GALICIA 27 de DECEMBRO de 2008

CULTURA NA REDE I NóS 3

Vista exterior do mosteiro de Caaveira, nas Fragas do Eume

Captura do blog Fíos invisibles da xarxentino-galega Débora Campos

Cabaret Voltaire, Fran Alonso e Cabrafanada, Francisco Castro e Canción do Náufrago, Uxía Casal e Gradicela, Xabier Cid e As túas balas, Mario Regueira e O porto dos escravos, Séchu Sende e Made in Galiza, Marcos S. Calveiro e Alfaias, cun blog afluente para comentarios da súa Festina lente, ou Rubén Ruibal e Alicia crece. As principais editoriais, Xerais ou Galaxia, comezaron hai ben pouco (a segunda hai apenas un mes) este novidoso formato, pero semellan voces, polo de agora, estrañas á substancia individual e pouco transferible dos blogs, máis destinados á comunicación das persoas que carecen de canles canonizados ou das que prefiren a calor inmediata da resposta. Porque este é o mundo primixenio dos blogs: o da autobiografía entre intelectual e doméstica de quen pretende expresarse e remata por exhibirse ou de quen simplemente enuncia laios, desexos ou compromisos, pero son estimados e atendidos polos seus lectores por esa tenra impostura (de ser esta mentira) da veracidade. Trátase de blogs coma A raíña vermella, Apocalipse do porco

(un dos máis lidos na rede), Beliscos pequenos (co peculiar desenfado de Besbelliña), Fíos invisibles (no próximo lonxe de Bos Aires coa voz de Debora Campos), Bouzafría, Leoeoseus ou Verbas, nos que prolifera o comentario despreocupado, cheo de liberdade, sobre a realidade cotián, e que contribúen de forma decisiva á extensión imparable desta impúdica blogoleria. Con impronta desigual, o mundo educativo comeza a abrirse a este formato de visibles vantaxes interactivas, alomenos no seu emprego coma un servizo á comunidade. Desde unha biblioteca universitaria, coma Anabande, ata unha librería de barrio, coma Azeta Librería, ou desde un instituto coma o constante Trafegando ronseis, ata lugares de promoción lectora como Espazo Lectura, o modo do blog imponse pola súa inmediatez e pola súa capacidade case inmediata de desposta neste ámbito. As queixas sobre o pedestre e elemental do sistema de anotacións, sobre todo para quen esixe unha maior liberdade formal, son innecesarias neste terreo, xa que unha boa disposición dos enlaces e da

información que fornece resulta máis ca suficiente. as artes visuais As artes visuais non poden faltar no blogomillo. A banda deseñada ofrece un completísimo panorama, coa Revista retranca (creada por Kiko da Silva), que simultanea a impresión cunha vida virtual activa, e con blogs persoais como Paxarada ou As ovellas eléctricas como especial punto de referencia para os amantes do cómic. O cinema tamén constitúe tema principal do blogomillo, ben coma esporádico recurso nos blogs de carácter cultural, que permite dar voz aos espectadores ocasionais dos filmes, ben coma principal materia a través das anotacións fascinantes de Cinema Friki ou a través das críticas de Martin Pawley no imprescindible Días estranhos, unha fonte extraordinaria de información cinematográfica en Galicia. A música ocupa un lugar moi destacado no blogomillo. O blog da plataforma A Regueifa é arsenal de grupos e escaparate das novidades musicais galegas. Os cadernos musicais de Projecto Mourente

(Prosciutto Mourente), de Ataque Escampe ou de The Homens son complemento esencial das súas actuacións, sen darmos ao esquecemento as infinitas páxinas de myspace doutros moitos grupos que propagan así as súas músicas. Sen o concurso dos novos modos de comunicación interneteira, o aprezo e a singularidade deste aspecto da cultura ficaría arrumbado aos recunchos das miles de salas deste país: o soporte amplifica e constrúe un esceario complexo de afinidades e ambicións artísticas. Deste fenómeno a plataforma Blogaliza establece un ránking. No vértice desa lista de éxitos, atópase O blog de Andrés Milleiro, que ten nas propias tecnoloxías e nas novidades da rede o seu principal tema. Iso tamén explica que outros blogs coma Marcus.es, Berto ou Galpón de Breogán, que se nutren da propia materia redeira e nacen fundamentalmente do mundo xornalístico, sexan uns dos máis seguidos. E que deles xurdan (con Berto Yáñez como propulsor) algunhas iniciativas case de mancomún, en forma de redes sociais ou de promoción de noticias relativas

hoxe o que non está no blogomillo, como anotante ou participante, sinxelamente non está

ao ámbito galego como Chuza!, onde todas estas manifestacións atopan unha especie de feira multitudinaria das letras galegas. Facebook, Messenger, Tuenti, o citado Myspace e Foros de toda caste lindan con este mundo dos blogs e nalgúns casos parecen últimamente ultrapasalo. O tempo dirá, mais o que hai un par de anos –este recoñecido blogomillo, ao que deron por morto varias veces- semellaba un espazo alternativo á cultura máis tanxible (en termos de papel ou de presencia física) hoxe é, en moitos casos, a única e máis visible mostra da enerxía cultural dun país. Hoxe, o que non está no blogomillo (como anotante ou participante, que para o caso é o mesmo), sinxelamente non está. Ou non é. n

4 nós I cultura na rede

XORNAL DE GALICIA 27 de decembro de 2008

Voces no blog (case unha poética) Son os blogs un novo xénero de literatura? Son os blogueiros escritores como os demais ou debemos consideralos unha categoría á parte? Cuestións como estas empezan a poñelas enriba da mesa os teóricos da literatura, que cada día se ven obrigados a prestarlle máis atención ao fenómeno blog. por arturo casas. foto X.B. Arias

Viaduto da autopista AP-9 cruzando o río Eume

Isabel Hernán Casciari dixo hai unhas semanas no Evento Blog 2008 celebrado en Sevilla que existen dous grandes grupos de blogueiros. Os que xa escribían ou facían algo con signos e símbolos antes de que se inventase o formato blog e os que descubriron que tiñan algo que dicir ou que escribir xustamente cando souberon da existencia dos blogs. O razoamento de Casciari é que só serían blogueiros os segundos, porque os primeiros deberían seguir denominándose escritores. Escritores que aproveitan un novo formato, si, pero nada máis. Malia a distancia irónica activada polo experto, é claro que o termo blog queda rebaixado de categoría nesa polarización súa. Non me convence por completo Casciari. De entrada, pola relevancia que outorga ao autor efectivo do blog, en detrimento palmario das voces que neles se localicen, asociadas a suxeitos non necesariamente existentes no mundo real. Ademais é un pouco inxusto, por canto semella

o que quizais ocurra é que o blog se instaura de raíz, en tanto pacto, xusto como iso, como autoficción

priorizar os individuos que tiñan relación coa escritura pública antes da emerxencia dos blogs, non hai tanto tempo. E engade algo máis Casciari: os blogueiros da liña B e os seus subprodutos teñen os días contados. Debo reiteralo: tampouco me convence esa xerarquía, nin ese vaticinio. A cuestión é que existe bastante xente, cada día máis por motivos biolóxicos, que entra en relación coas literacidades electrónicas e cos actos comunicativos a distancia en simultaneidade co seu acceso aos formatos tradicionais e ás literacidades lineais. Digamos que todos os que aínda non alcanzaron a maioría de idade. Cabe adoptar, pois, unha perspectiva máis flexíbel. O relevante é o tipo de pacto que o blog establece entre quen o administra e quen sexan os destinatarios del. O pacto blóguico, podemos chamalo así, con pedantería suficiente, incorpora canda el unha serie de decisións que se ofrecen aos lectores e aos visitantes (distinción nada banal). E é máis:

ese pacto non se instaura con firmeza. En realidade, o pacto é cambiante, pode modificarse a vontade. O único que se precisa para iso é activar o cambio, sen previo aviso. As decisións dependentes do marco comunicativo que chamamos pacto blóguico son moi diversas. Unha das máis relevantes é a determinación do suxeito ou suxeitos con voz e a clase de vínculo que se afirme mediante a concorrencia desas voces-suxeitos. Atención: non se está a falar das voces que entren discrecionalmente a comentar un determinado post ou anotación. Esa é outra dimensión. Fálase, previamente a tal continxencia, do feito de que a voz-suxeito pode comparecer como unha entidade singular ou como unha entidade polimorfa, polifónica, polidiscursiva. Así que unha das iniciais acoutacións do pacto blóguico afecta á permisividade sobre a multiplicidade dos suxeitos. De aí depende outro parámetro fulcral: a autoridade blóguica.

Unha lei aparentemente válida sería esta: a maior monoloxismo nas vocessuxeitos maior posibilidade de exercitar a autoridade blóguica (que quedará en mans da voz eminente, case sempre nestes casos equiparábel en termos discursivos e de control á voz do administrador do blog). Outra cousa será a dirección que se dea a tal autoridade, tendente unhas veces a un discurso profesional/ pericial/testemuñal e outras a un discurso directamente autográfico e expositivo, ou como dirían algúns, onfalocéntrico. Observarase: pero esa delimitación é en realidade trasunto dunha chave distinta, a da ficcionalización (ou non) do blog. Pois non exactamente. Aquí anotarei unha peculiaridade que desde logo converxe coas prácticas escriturais que veñen recoñecéndose co rótulo “autoficción”. O que quizais ocurra é que o blog se instaura de raíz, en tanto pacto, xusto como iso, como autoficción; unha autoficción que renuncia mesmo á rebaixa do narrativo que é consubstancial a ese modo. Algo así como preasumir a disnarratividade da experiencia, aceptar que xa non é preciso romper ningún relato. De modo que, de non sinalarse de modo explícito o contrario, queda activada, por defecto, unha advertencia do estilo seguinte: “Canto aquí se diga pode ser certo e pode non selo; pode ser verídico e pode ser inventado; pode ser pensado ou asumido e pode non selo; pode adxudicarse ao emisor anónimo, anickado ou arriba asinante, ou non”. Pero ademais, segunda parte: “A suposta asunción por parte do autor das decisións que caiban respecto ás correlacións anteriores dista de ser un compromiso en firme, pois é susceptíbel de modificación sen previo aviso”. Estariamos, en consecuencia, perante unha autoficción pluscuamirónica capacitada para impugnarse como tal, post a post . n

XORNAL DE GALICIA 27 de decembro de 2008

cultura na rede I NóS 5

Imaxes na auga

Un mundo sen cancelas

A crecente importancia das redes sociais en internet abren novos horizontes para a creación e o intercambio cultural, como demostra a vizosidade do debate social, político e cultural no entramado de blogs escritos en galego. o blogomillo. por anxos garcía fonte Cando un se aventura polos vieiros dos blogs decátase da presencia dun importante caudal de creatividade e capacidade de análise do mundo íntimo e social contemporáneo. Decátase, ademais de que a maneira de presentar esta realidade, que moi poucas veces aparece noutros medios de comunicación é sincera, directa, lonxe dos convencionalismos. Na realidade non nos atreveriamos a interpelar, se cadra, a un político, a un escritor ou a un editor famosos, mais no seu blog si, e iso crea un novo xeito de relacionarse moito máis vivo. O blogueiro exponse ao mundo real e post a post, comentario a comentario, ten que defender a súa coherencia, do contrario a comunidade non terá reparo en facer del croquetas. As motivacións para abrir un blog son moi diferentes e na densa fraga do blogomillo reina a diversidade, por iso quixemos facer un tímido achegamento a algúns dos blogueiros máis coñecidos para preguntarlles pola súa experiencia, a consideración

as motivacións para abrir un blog son moi diferentes e na densa fraga do blogomillo reina a diversidade

“só a lentitude coa que avanza o cambio de mentalidades na cultura non sitúa os blogs na relevancia que teñen realmente”

que teñen deste medio de comunicación e a súa valoración sobre a influencia dos blogs na vida cultural e social de Galicia. Algúns como Marcos Valcárcel xa eran coñecidos polo seu labor xornalístico antes de abrir a súa ventá As uvas na solaina, e a creación deste novo espazo produciuse logo de afeccionarse á lectura doutros blogs e decatarse das posibiliades que ofrecía. Empezou editando as colaboracións que facía para os xornais, mais axiña a propia dinámica do blog cobrou vida propia: “ás veces os debates do blog suxírenme temas para os meus propios artigos ou para a

planificación doutras actividades culturais en Ourense. O meu blog ten a vantaxe de contar cun amplo equipo de conterturlios, máis de doce presoas, que participan a diario, con novos debates dun alto nivel cultural e sempre con respecto cara os demais”. Para Débora Campos, o blog Fíos invisibles supuxo un desexado encontro cultural e espiritual coa Galicia que sempre tivo como referente como neta de emigrantes galegos: “buscando xa non lembro qué din co blog O Cartafol de Silencios onde os comentarios dos visitantes eran chamados “Fíos Invisibles”.

Gustoume a frase e abrín un blog porque pensei que nela sintetizábase a miña condición de galega ao lonxe: fios invisibles coa terra, cos meus dalá, coa vida dos que estamos aquí e alí, enlazados todos. Os blogueiros amigos, os visitantes, a lectura do que eles fan ben foron unha escola para min”. Suso Lista, percebeiro do Roncudo, un dos blogueiros máis admirados e cun público máis fiel, confesa que manter un blog, para el, foi un xeito de aclarar a ideas nun momento de transición vital: “a valoración é moi positiva, nunca pensei que albergara dentro de min tantas cousas que contar. Síntome completamente libre cando escribo e gústame escribir”. Mais non oculta o seu desexo de, algún día, dar o salto ao mundo do papel, “non se conta con nós como escritores ou parte da cultura deste país. Se non tes editorial, non es ninguén. Tamén creo que os periódicos, deberían ter un espazo dedicado ou con colaboracións dos blogueiros, xa que calquera blogueiro quere escribir en papel”. Besbelliña,

de Beliscos pequenos insiste no carácter de intimidade compartida que lle ofrece o formato blog: “sempre me gustou escribir e un blog ofrecía a oportunidade de facelo nun soporte novo e de xeito sinxelo, ademais xa había unha serie de blogs en galego que lía e nos que timidamente algunha vez fixera algún comentario. Todo foi probar a ver de que ía a cousa. O blog é un anaco de min”. Manolo Gago de Capítulo 0 resalta a facilidade que dan os blogs para contactar com xente afín culturalmente: “un círculo de persoas ás que estás próximo mais que non son exactamente amizades. Os blogs engadiron unha nova dimensión á tradicional distinción entre vida privada e pública, na liña do que Juan Varela chamou no seu momento “identidades de dominio público”.Subliña a importancia dos blogs no campo cultural. Só a lentitude na que avanza o cambio das mentalidades na cultura non os sitúa na relevancia que teñen realmente. n

6 nós I opinión

XORNAL DE GALICIA 27 de decembro de 2008

A pena da moura I Anxos García Fonte

O zapato de cristal evoco agora aquelas solitarias tardes de anxinas ou papeiras rodeada de

coleccións dos irmáns Grimm ou de Perrault mesturadas con adaptacións das Mil e unha noites, de perfume intenso. As nenas da miña infancia tiñan sobredose de príncipes, princesas, bruxas, madrastas e reis necios que non se decataban de nada. Teño vagas lembranzas dalgunha noite en que trataba de explicarlle á miña nai, que me velaba a febre, as manchas no teito de madeira caleada: como eran cabalos de príncipes guapos ou bruxas malvadas que me querían enganar e volta que non, que non había nada diso e que estaba delirando. A certas horas non é doado deslindar a realidade do delirio. Non saín monárquica de milagre, mais nada puido evitar que, chegado o momento, buscase un príncipe azul: atragóome cunha mazá e vén el facerme a manobra de Heimlich, ou pícome cunha agulla infectada e acódeme el con parafernalia antiséptica a fulminar o virus malo que me deixou en coma ou... Pero mellor vou a unha festa onde ninguén contaba comigo e as nosas mans encóntranse na mesma copa de ribeiro porque a ningún dos dous lle presta o champagne, é curioso, eu nunca crin no azar. Un príncipe parvo que me deixa ir porque total hai moitas mozas bonitas na festa e logo adoece por recuperarme a min, que posúo a forma máis estreitiña para ese zapato imposíbel que sostén nas mans, que son a súa medida e sei andar en zapato alto de cristal sen escachalo, aínda que o perda e vaia arrolando polas escaleiras abaixo, que importa, é un obxecto máxico de verdade, o único que non se vai devaluar en lorcho cando o feitizo toque ao seu fin, como a carroza en colondra, os cabalos tan feitos e ben adobiados en ratos e as sedas do meu vestido de fru-frú nun chándal vello e deformado con manchas de borralla. Vaiche boa, Cinsenta-Borrallenta, o príncipe non reparará en ti vestida de roupas groseiras, nin che mirará para os pés que semellan grandes e deformes neses lorchos gastados que xa foron da madrasta/madroca, imposíbeis de axustar nin con dous pares de medias grosas. E máis aínda, non reparará en ti porque non falas a lingua da corte, e por moito que o intentes váiseche notar o acento, burra, e nós si que sabemos, que somos instruídas e fomos criadas para ascendermos socialmente, en colexio de pago, malia termos os pés grandes. Ala, vaille quitar o esterco aos porcos! É certo, o príncipe, e quen di o príncipe quere dicir os funcionarios da corte, non atoparán a forma do zapatiño polos seus prexuízos sociais e lingüísticos. Cinsenta-Borrallenta ten que volverse aguda se quere triunfar e saír daquela cociña e daquel curral onde é infeliz. Por iso, despois de pelar as patacas, facer o caldo, fregar a louza, varrer a lareira e darlles de comer aos porcos e ás pitas, lava os pés na pía do curral e logo vai sentar á raxeira da tarde por fóra da cancela da aira, á beira do camiño real, descalciña de pé e perna a xogar co can. E claro, claro, a rapaza a brincar –canciño por aquí, canciño por acolá– os peíños pequerrechos e limpos facendo mil figuras, amosando as pernas moi feitas e de pel suave coma quen non quere a cousa, fan unha linda estampa! Non hai quen pase por alí que non quede marabillado mirando a escena. Cinsenta-Borrallenta decátase de que o cadeliño e o mundo enteiro viran arredor de si por un intre e detense, mareada. Os seus ollos encóntranse cos do príncipe cando os levanta do chan. Es ti – dille na súa lingua de corte, que ela, malia todo, entende– a que andaba buscando, Lelí, par Deus, Leliadoura, e estes inútiles non te daban atopado, o demo é quen non di Leliadoura! Eu teño o zapato e ti o pé que ha calzalo esvarando sen se mancar e sen forza ningunha. E axeónllase diante da rapaza esfarrapada, aínda que os cortesáns tratan de impedirllo, onde se viu tal? Mais o príncipe, agora xa Príncipe, é turrón e arrédaos de si, e colle cunha man o nocelo da moza e coa outra cálzalle o zapato e así quere el demostrar que aquela muller debe ser para el. Estraña lóxica a dos símbolos. Lévana á súa nova morada, mais non lle permiten escarrancharse enriba do cabalo: nun pé o zapatiño máxico desparellado e no outro as dedas núas peiteando o ar. l

Ilustración de Xebe d´Afrei

XORNAL DE GALICIA 27 de decembro de 2008

arte I NóS 7

Composición feita por X.L. Mosquera co libro de Anne Carson sobre unha reprodución d´O vidro de Duchamp

A pintura de Anne Carson A literatura pode ofrecer en casos excepcionais as ferramentas necesarias para pintar, como nos demostra a poeta canadiana Anne Carson. por Xosé luís mosquera camba

xa o dixeron os clásicos, coma tantas outras cousas, que escribir e pintar viña sendo o mesmo, non fai falta máis que lembrar a famosa sentencia latina ‘ut pictura poesis’. E esto vén a conto porque Anne Carson é precisamente especialista en clásicas, algo que resulta evidente ó enfrontarnos coa súa proposta artística (ía dicir literaria). Parte da obra pictórica desta canadense podémola atopar nos dous libros editados ata o momento no mercado español, o primeiro no ano 2003 por Lumen, ‘La belleza del marido’, e o segundo no pasado 2007 por Pre-Textos, ‘Hombres en sus horas libres’. Por fortuna ambos preséntansenos en edicións bilingües, ‘tontería’ esta particularmente interesante non só porque quen poida ten acceso a unha versión propia do texto orixinal, senón tamén porque nos permite ver de maneira precisa a disposición formal do mesmo tal e como foi xenerado pola autora, algo que non debemos despreciar

ó tratarse xustamente de literatura pintada ou, supoñendo a pertinente aplicación da propiedade conmutativa, de pintura escrita. No fermoso obxecto-libro de Pre-Textos inclúese, non sei por que razóns, un epílogo no que se recollen respostas da autora seleccionadas de tres entrevistas distintas. E é aí onde se confirma o que xa sospeitamos incluso os máis torpes lectores, é nunha desas respostas onde Carson asegura que o seu traballo é pintar, para precisar logo que, tal e como mostrara Mallarmé, as palabras interactúan entre elas igual ca brochazos de cor sobre un lenzo. Non sei se realmente facía falta mostrarnos a opinión explícita da pintora. Eu teño nese sentido a miña particular manía en torno ó tema da relación da obra co receptor, e penso que o primeiro encontro debería ser sempre o máis inocente posible, xa chegará logo o momento de encherse de teoría, de buscar entón

tal como o mostrara mallarmé, as palabras interactúan entre elas igual que brochazos de cor sobre un lenzo

novos encontros. Mais o certo é que grazas ás confesións súas cárganse aínda máis de sentido as referencias a Duchamp, tomado como impulso inicial sobre o que se expande ‘La belleza del marido’, a Hopper, que inspira con varias pinturas unha parte de ‘Hombres en sus horas libres’, ou, de maneira similar, a Hokusai e a Giotto. Claro que a cousa non é tampouco tan sumamente simple, nunca o é. Anne Carson búscalles parellas de baile a estes artistas, e así fai danzar a Duchamp con John Keats (curiosamente o subtítulo da obra é ‘Un ensayo narrativo en 29 tangos’), a Hopper con San Agustín, etc. Pero sobre todo adquire un peso moito máis grande a presencia constante de trazos cromáticos verquidos cada poucas palabras, realmente palabras verquidas sobre fondos de cor sen os que non terían sentido, sen os que quedarían baleiras, ocas, sen vida. A pintura de Anne Carson medra con absoluta libertade a modo de palimpsesto que nos deixa recoñecer paisaxes, que nos propón fragmentos perfectamente identificables ou identificados sobre os que recrea, rebusca, retoca... Hai veces que o resultado é un enorme

fresco mostrando a enésima resurrección de Lázaro, outras nas que unha enorme tela sen bastidor repousa no chan para recoller os corpos-pincel (case podería ser un xesto Klein) de Safo, de Sócrates, de Artaud, de Akhmatova, de... Body art? Pero non é exactamente eso. Detéñome por un momento e penso que todo o que estou dicindo non pode dicir nada, é por sí mesmo outro palimpsesto, un irrecoñecible retrato de Anne Carson ó xeito dos retratos de Ray, un dos personaxes co que vai construíndo ‘La belleza del marido’, o pintor que insiste: ‘casi cuatro años de retratos sobre el mismo lienzo, / ahora es ya un cuadro espeso.’ As formas desfeitas, que poderían remitirnos por eso a un Bacon, non queren outra cousa que lembrarnos que o que permanece é a dor, que a beleza non, pero Anne non cita ó pintor, nomea ó escritor, a Beckett, que escribía pintando ‘bacons’. Por suposto, na pintura desta creadora hai moito máis, porque sempre é así, sempre hai moito máis, pero a min paréceme xa dabondo para recomendar que non deixen pasar a oportunidade desta fabulosa exposición. l

8 NÓS I LIBROS

XORNAL DE GALICIA 27 DE DECEMBRO DE 2008

As flores do mal en galego Ter en galego unha obra como As flores do mal de Baudelaire é un reto persoal para quen o afrontouo traballo da tradución e un logro colectivo para todos os que gozan lendo en galego . Falamos con Gonzalo Navaza, o valente tradutor. POR ANXOS GARCÍA FONTE. FOTO MARGA VÁZQUEZ ZEGRÍ

Traducir As flores do mal foi idea túa ou foi un encargo editorial? Hai dous anos e medio, máis ou menos, empecei a preparar unha antoloxía con intención de publicala en 2007, coincidindo co sesquicentenario da aparición do libro en 1857. Pensei que entraría ben na colección de Clásicos Universais de Galaxia e envieille uns exemplos a Carlos Lema. A el gustáronlle e acabou persuadíndome para que acometese a tradución de toda a obra en verso de Baudelaire. E aceptaches encantado o reto. Pois non, aínda me resistín bastante. Como eu prentendía que todos os textos fosen respectuosos cos aspectos musicais dos orixinais franceses, na métrica, nos ritmos, nas rimas…, e había poemas que non se deixaban traducir doadamente, eu insistín durante un tempo na idea da antoloxía. Realmente sería unha antoloxía algo tramposa, dado o criterio de selección. En fin, que Lema acabou convencéndome e púxenme coa obra completa, polo que a cousa demorou moitos meses máis. Agora temos en galego toda a poesía de Baudelaire. Si, neste libro recóllese toda a obra en verso. Complétase cos Pequenos poemas en prosa, que traduciu Xela Arias en 2003. Non son comúns as traducións rimadas… Eu creo que a tradución de poesía debe atender a tódalas cuestións formais do orixinal. E se orixinal é un texto de mediados do século XIX que emprega determinados recursos fónicos, o tradutor debe intentar reproducilos. O problema é que someterse á métrica e á rima sempre é arriscado nas traducións, pois o resultado pode acabar parecendo demasiado forzado ou mesmo ridículo…, para que resulte fluído hai que traballalo moito. En galego temos moi bos modelos de tradutores de poesía rimada: Añón, Curros, Cabanillas… E máis recentemente, as admirables traducións dos clásicos italianos

feitas por Darío Xohán Cabana. É certo que hai excelentes traducións de Baudelaire a outras linguas románicas en verso libre ou en verso branco, pero eu prefiro as que procuran gardar fidelidade ás músicas do orixinal. E en Baudelaire a música ten moita importancia. Ten. As flores do mal foron no seu tempo absolutamente revolucionarias por razón dos seus contidos, pero na concepción do verso e do poema non diferían moito da poesía que daquela se facía en Francia. Os historiadores da literatura xa teñen salientado a importancia desa “música de Francia” na orixe do modernismo poético hispanoamericano nas últimas décadas do XIX, precisamente a partir de traducións rimadas dos poetas parnasianos e simbolistas franceses. Esa música entrou na literatura galega con Cabanillas. Naturalmente, en galego non soa igual ca en francés. Os versos alexandrinos, de catorce sílabas, e especialmente cando van agrupados en dísticos, que é un esquema de rima bastante usado por Baudelaire, postos en galego soan inevitablemente a Cabanillas, o Cabanillas de Samos ou de Na noite estrelecida. Polo menos a min así mo parece. No paso do francés ó galego teñen máis dificultades os versos curtos, entre outras cousas pola propia estrutura das linguas, que fai que o francés sexa máis sintético ca o galego; así, hai cousas que nós dicimos con cinco sílabas (o meu corazón) que o francés resolve en dúas (mon coeur), de maneira que na tradución hai casos en que tiven que optar por poñer alma ou peito cando o orixinal realmente falaba do corazón. En fin, que tal como di o texto de presentación da Editorial, que creo que debe de ser obra de Carlos Lema, pretendín “transmitir o ritmo e a musicalidade do orixinal”. E iso como se fai? Pois con moito traballiño. Porque tamén hai moito traballiño nos versos do orixinal francés, detrás das súas sonoridades hai moito labor de ourive na selección do

O escritor e tradutor Gonzalo Navaza

ALGÚNS DOS FRASCOS QUE DESTAPOU BAUDELAIRE SEGUIRON PEFUMANDO A POESÍA POSTERIOR

RETRATO DE PERFIL

Un longo camiño na tradución

AS FLORES DO MAL AUTOR: BAUDELAIRE TRADUTOR: GONZALO NAVAZA EDITA: GALAXIA A Coruña, 2008

léxico por razóns eufónicas, na distribución dos acentos, nas escollas das rimas… E iso tamén fai a tradución laboriosa. Laboriosa e gozosa. Ás veces levoume un par de semanas resolver un só soneto. Dalgúns textos teño varias versións, aínda que para publicalas tiven que escoller unha, claro. Segue sendo actual Baudelaire? Son actuais As flores do mal? Si porque son un clásico, e no espazo intemporal da literatura seguen dialogando con outros textos, de hoxe, de onte e de mañá. Tamén cos lectores de hoxe, naturalmente. Se cadra moitos detalles do libro son percibidos na actualidade como cousas “de época”. Os poemas

considerados escandalosos no seu tempo hoxe xa non escandalizan a ninguén: a exaltación do pracer e da sensualidade, a parodia de formas litúrxicas, o satanismo, o malditismo, o dandismo, a vontade de épater les bourgeois… Tamén porque algúns dos frascos que destapou Baudelaire seguiron perfumando a poesía posterior e fixéronsenos tan comúns que pode resultarnos difícil entender canto tiñan de transgresor no seu tempo. Pero en xeral os temas que tratan As flores do mal seguen sendo moi actuais: a vida, a morte, o tempo, o amor, a dor e o pracer, a dialéctica entre a ética e a estética, entre o eu e o outro, entre o eu e a multitude, o lugar da poesía, o lugar do poeta… Temas de sempre. Claro que é actual. 

Ademais da súa obra como poeta e narrador, Gonzalo Navaza publicou unha ducia de traducións. Ente elas, obras de Jack London (A chamada da Selva, Xerais 1982), Robert Graves (Mitos da antiga Grecia, Xerais 1989), Georges Perec (As cousas, Edicións do Cumio 1991), A. Conan Doyle, etc. Como profesor da Facultade de Filoloxía e Tradución de Vigo, dirixiu numerosos proxectos de fin de carreira consistentes en traducións literarias realizadas por alumnos, moitas delas publicadas posteriormente en editoriais comerciais: obras de Scott-Fitzgerald, Isaac Asimov, R. Bradbury, R. Kipling, W. Irving, Fernando Sabino, Henrik Norbandt… En 1989 recibiu o Premio Ramón Cabanillas de Tradución.En 2003 foi galardoada en Budapest a súa versión galega en colaboración con Lajos Asztalos de A traxedia do home, do húngaro Imre Madách.

XORNAL DE GALICIA 27 DE DECEMBRO DE 2008

LIBROS I NÓS 9

A conxura dos necios: preámbulo a unha relectura

De escritor maldito e marxinado polo sistema, cunha obra que tende a identificarse coa súa propia experiencia vital, Kennedy Toole cenverteuse en autor de culto para un público amplo, un valor seguro para as grandes editoriais e con moitas posibiliades de adaptación cinematográfica . POR NOEL BALNCO I R identifícase co libro do que é protagonista, A conxura dos necios (Factoría K de Libros, 2008), como se identifica a traxedia do seu autor, John Kennedy Toole (1937-1969), coa súa lenda, coa súa imaxe de autor maldito rexeitado polo sistema editorial norteamericano e finalmente suicida. A novela, que retrata os traballos dun apóstolo gordo, tolo, admirador de Boecio e de Tomé de Aquino nunha Nova Orleáns exuberante e infernal, as miserias da súa vida académica, das relacións coa súa nai e cunha moza novaiorquina e liberada chamada Myrna Minkoff é tamén e antes ca outra cousa espello de vida. Unha parte do mito do autor favorecido pola modernidade en Occidente constitúese deste xeito: desde Flaubert triste e provinciano ata Rimbaud traficante perdido no corazón das tebras e que xa non escribe (para que escribir chegados a un certo punto?). E se o mesmo Leopoldo María Panero establecía en passant a división entre unha poesía americana perfecta e tendente á abstracción e unha poesía discursiva e verbosa concretándoa como unha brecha insalvable entre Poe e Whitman, respectivamente e sempre segundo Panero, tratábase tamén da identificación positiva dunha certa imaxe de traxectoria vital en detrimento de certa outra. Se autobiografía é límite de lectura e posibilidade de fundación de todo relato (Nadja c’est moi, que di atinado aínda hoxe o poeta), reler A conxura dos necios no mes de nadal de 2008 pode ser un xeito de enfrontarse á idea mesma de construcción do relato nun tempo no que esta novela en concreto pasou a ser irreivindicable por un intelectual que se prece en tanto clásico dun certo hype literario que xa pasou de moda. Kennedy Toole será xa por toda a eternidade pasto da colección Anagrama, ou peor aínda, do Círculo de Lectores e ler A

conxura dos necios será como, dentro de vinte anos, escoitar de novo os discos de Fleet Foxes e Vampire Weekend ou ver un filme de Darren Aronofsky. Diremos que non era para tanto, daranos unha imaxe de nos mesmos just the way we were, que cantaba Barbara Streisand. (O único que lle faltaría é a versión cinematográfica que unha coñecida maldición hollywoodiense leva anos impedindo e que na súa última concreción estaba previsto que protagonizase o xenial Will Ferrell no rol, claro, de Ignatius Reilly. Se cadra a falta de decisión ten tamén que ver co aínda non esquecido desastre que supuxo a adaptación ó cinema da máis famosa novela de Tom Wolfe.) Os que amamos a literatura e somos snobs abondo e limos tamén Le Lys dans la valée ou tivemos curiosidade pola edición dos dramas chineses da editorial Gredos leremos A conxura dos necios cun pracer culpable que non ven de nós mesmos e da nosa apreciación da lectura, dado que nós accedemos ó máis alto estrato que a lectura pode ofrecer a un non-anglófono, da apreciación do referente cervantino á ironía implícita na cita ó modelo histórico idealista de Boecio. Sen embargo este libro é tamén patrimonio desa tía que se chupou todas as novelas de Antonio Gala e que atopa o libro un dos máis graciosos que nunca leu (con esa de Tom Sharpe, a do cadáver), ou dese amigo que nos recomenda de xeito denodado a obra de Alessandro Baricco cada vez que o atopamos no autobús. A excelente versión de Eva Almazán para o volume en galego que ven de editar Factoría K de Libros resalta, entre outras cousas, por un galego axustado e á vez flexible. Estamos, sen embargo, ante un caso especialmente duro: perder a lingua do orixinal de partida é aquí perder non xa un uso particular calquera

KENNEDY TOOLE SERÁ XA POR TODA A ETERNIDADE PASTO DA COLECCIÓN ANAGRAMA

(unha elaboración sutilísima do inglés de Nova Orleáns), senón un uso particular que constitúe o lugar. Nova Orleáns constitúese das falas dos personaxes e dos nomes das cousas. E entón compréndese que o libro poida ser todo un logro literario e á vez perfectamente imputable do defecto que lle atopaban en Simon & Schuster, isto é, que non trata de nada (razón aducida finalmente para rexeitalo). Pero, é este un defecto? Resulta indesexable

que unha lingua barroca e colorida constrúa un corpo que devora literalmente unha trama baseada nun simple esquema de itinerancia e repetición? Ata que punto é factible traducir un relato que non é máis a excusa dun exercicio de autenticidade (unión de lingua e lugar) e de ironía con respecto á posibilidade de escritura da mesma como a novela que nos ocupa ou, por exemplo, O mesón dos ermos de Otero Pedrayo? 

XORNAL DE GALICIA 27 de decembro de 2008

10 NóS I cinema

Por riba de todo, a música

A música é unha parte esencial dunha película, onde cada minuto ten que estar intensamente ocupado en transmitir da maneira máis convincente unha historia, por iso son moitos os directores que se ocuparon persoalmente de compoñer a música dos seus filmes. por pepe coira

“la musique avant tout chose”. Esta frase é a que o cineasta José Luis Guerín escribiu sobre o retrato fotográfico que deixa constancia do seu paso pola Escola de Imaxe e Son d’A Coruña e que colga nun dos seus corredores. Nos anos en que dei clase alí, mirei a foto ben de veces, preguntándome o que levara a Guerín a escoller coma emblema aquela frase de Verlaine que semella apelar á milagrosa capacidade da música para transmitir emocións. Lembreino unha vez máis hai poucos días, ao ver nos créditos finais de El intercambio que Clint Eastwood, a máis de dirixila, compuxera a música desta película. Trabuqueime ao pensar que era a primeira vez que Eastwood facía a música toda dunha película. Sabía do seu gusto por compoñer, que para min quedara fixado naquel marabilloso traballo de Un mundo perfecto, no que soaba unha canción da súa autoría, coa tristura e levidade que tingue a película toda. Pero, mirando en google, souben que xa é a sexta ou sétima ocasión en que Eastwood fai a música de películas que dirixe; mesmo compuxo o ano pasado para outro director. Debe de haber un número apreciable de directores que compoñen a música das súas películas. Sempre sentín especial curiosidade por eles, aínda que non tanto como para pararme a identificar a cantos máis mellor. Doume conta dalgúns, xente tan dispar coma John Carpenter, Amenábar ou, sen ir máis lonxe, Héctor Carré. Hai unha segunda categoría, en termos de mérito creador pero igualmente admirable, de directores tan estreitamente vinculados á música do seu cine: xente coma Jim McBride, Tarantino, Almodóvar ou, sen ir máis lonxe, Mario Iglesias, que escolman cancións de aquí e de alá para ilas distribuíndo no decurso das súas películas, coma fitos no camiño que todo relato é. Entre uns e outros debe de haber algo en común, algo que os move. Non sabería dicir precisamente o qué. Nunca preguntei. Como é natural, terá que ver coa ansia por exercer o maior control posible sobre a obra que dirixen, algo semellante ao que leve a certos arquitectos a deseñar os mobles

Cint Eastwood falando con Angelina Jolie nun momento da rodaxe de El intercambio

que van estar no interior dos seus edificios. Terá, claro, todo que ver con acadar o maior grao posible de autoría nun medio tan intrinsecamente colectivo coma o cine, no que casos de extremo control coma o de Chaplin (por abarcalo todo: guión, dirección, produción, montaxe, interpretación protagonista... e música) ou o de McLaren (por reducir todo ao mínimo, ate prescindir da cámara e obter a imaxe raiando directamente no negativo cun punzón e definir a música que a acompaña polo mesmo sistema: raiando na banda sonora) son notorias excepcións. Pero sospeito que hai algo máis. Dáme que algúns directores fan a música das súas películas por unha simple razón: porque xa a teñen case feita. Unha película, normalmente, é unha historia que se ofrece ao espectador ao longo de hora e media. Todos e cada un dos minutos dese tempo

deben de estar intensamente ocupados por aquilo que nesa altura sexa o máis pertinente, o máis eficaz para espertar unha particular emoción en quen mira fronte á pantalla. Unha película é, desde este punto de vista, unha infinidade de detalles minuciosamente ordenados. ¿Como pode entrar na cabeza algo tan enorme? Se cadra a música vén na axuda de moitos directores para poder comprender unha película na súa totalidade, a película que van facer. Na fase de escribir un guión ou de ler un guión –traballo este último bastante menos doado do que poida semellar a primeira vista, en especial cando o que se procura é comprendelo-, na fase de rodar a película, na fase de montar as imaxes e sons que definitivamente se sirvan ao espectador, ao director tócalle a difícil tarefa de atender o detalle sen perder de vista o conxunto. E poida que a música, que flúe

se cadra a música vén na axuda de moitos directores para poder comprender unha película na súa totalidade

como flúe o cine, sexa útil entón. Poida que o director, pensando a súa película, escoite a música que a leva. Música de cancións que coñece, coma no caso de McBride, Tarantino ou Mario Iglesias. Música que non coñece, pero que recoñece cando o compositor co que traballou acada o que andaba buscando. Ou música que nace na súa cabeza, na de aquel de ancho talento, conforme vai comprendendo a película que ten entre mans. El intercambio –qué confusa tradución dun título- pareceume unha película magnífica, que segue firme o sinuoso trazado do drama da muller que perde o fillo nunha mesta paisaxe. Tentoume pensar en Eastwood concibindo, asumindo, traducindo a historia en melodías e movementos para abarcala e levala polo rego. Seica hai escritores que fan así coas súas novelas. Se cadra de algo disto falaba Guerín no seu autógrafo. omei. n

XORNAL DE GALICIA 27 de decembro de 2008

cinema I NóS 11

El cant dels ocells: auto de representación moderno O motivo dos Reis Magos centra a última película do director catalán Albert Serra, nunha especie de celebración relixiosa inusual que dialoga coa obra de grandes autores de cine un texto de josé manuel sande

Se Albert Serra (Banyoles, Girona, 1975) conxuraba en Honor de cavalleria (2006), aproximación ao vagar de Don Quijote e Sancho, os ecos do relato cervantino cunha sinxeleza -pola que se filtraba unha cotianidade que absorbía ás figuras humanas- que epatou a moitos, en El cant dels ocells (O canto dos páxaros, 2008) achéganos a terreos lindantes coa celebración relixiosa que parecían lonxanos. Descrición do periplo dos Reis Magos cara á adoración do neno Xesús, nela confluén os ecos dalgúns dos grandes mestres (Pasolini, Rossellini, Dreyer, Bresson, Scorsese, Godard) coa correlación con elementos derivados do cine primitivo, dos retablos elaborados na antigüidade e dos autos de representación teatrais, compoñentes da tradición cultural cristiá en boa medida vixentes, aínda que os usos modernos pagáns e a extrañeza do relixioso contribúen a manter en segundo plano. A película foi o único título español presente no Festival de Cannes 2008, participante na Quincena de Realizadores e acreditada pola excelente recepción que o título anterior obtivera en Francia, incluida unha especial dedicación desde as páxinas da prestixiosa revista “Cahiers du Cinéma” e a posterior distribución por salas con numerosas presentacións a cargo do director. Todo o contrario que a súa traxectoria peninsular. Erixíndose en figura insólita e apaixonante no noso cine, rebosante de autenticidade, Serra, preto de influencias e nomes foráneos pero con trazos inconfundibles do entorno cercano é partícipe das tentativas de renovación da linguaxe fílmica e, ao

tempo, absolutamente descoñecido non só para boa parte dos espectadores, senón tamén dentro da profesión. Especializado en Literatura Comparada, contrario ao Chaplin sentimental -sobre o que ven de firmar unha peza da longametraxe colectiva Reflejos de Chaplin (2008)-, Serra é un católico confeso, provocador, deslinguado con medida lucidez, que se nos ofrece emblemáticamente como autor capaz de traballar -con altas doses de azar, improvisación e manipulación- de maneira case exclusiva con actores non profesionais orixinarios do seu pobo nunha construcción comunitaria que parece recoller estruturas pasadas -unha metodoloxía que podería resumirse na máxima “Serra filma aos seus”- mentres se instala na procura de pureza do cine pioneiro. En El cant dels ocells percibimos unha progresión e afán de búsqueda que linda co etéreo, o abstracto e os piares da metafísica. Fronte á maior concreción de raíz cervantina de Honor de cavalleria, emerxe aquí unha liberdade gozosa. Unha liberdade pola que este estado de iluminación racional se transmite de diversas maneiras: concentración na esencialidade a través da posta en escea; intencionalidade simultáneamente realista e sacra nun relato que se propón como relixioso, exploratorio da fe e o misterio; explosivo e hilarante sentido do humor; destrución de toda estandarización narrativa e estilística a través duns presuntos tempos mortos entendidos como capturas do intanxible; mestura de técnicas nas que ficción e nonficción se atopan. O proveito do descoñecemento existente sobre

O director de cine Albert Serra

Fronte á maior concreción de raíz cervatina de Honor de cavalleria, emerxe aquí unha liberdade gozosa

os Reis Magos, a súa carencia de toda psicoloxización ou representación, conleva a aposta de realizar un filme baseado na paisaxe e as figuras insertadas, imaxe-tempo que amosa con lirismo e audacia unha terra mítica. A película rodouse cunha cámara de alta definición, con convincentes contrastes na imaxe en blanco e negro, en Islandia, Tenerife e Fuerteventura en localizacións que Serra viu 6 días antes do inicio da rodaxe por Google Earth. O papel de San José foi encargado a Mark Peranson, director da revista “Cinemascope”, que se encargou de constatar os particulares métodos de traballo de Serra no documental “Waiting for Sancho”. El cant dels ocells estreouse con catro copias (en Barcelona,

Cartel promocional do filme

Madrid, Girona) o 19 de decembro. Serra prepara agora varios proxectos, entre eles un filme biográfico sobre o cineasta alemán Rainer Werner Fassbinder e unha revisión fílmica do episodio bíblico das vodas de Canán. n

12 NóS I música

XORNAL DE GALICIA 27 de decembro de 2008

Peneirando a rede musical O momento musical en Galicia é especialmente prometedor e tanto os creadores como a administración e a industria atopan na rede un eficaz medio para difundirse e establecer contactos que están a ser moi produtivos texto de pepe cunha

Nos últimos anos estamos a vivir unha eclosión de artistas e propostas galegas dentro do que entendemos por música popular, en contraposición ao concepto de culta ou clásica. Consciente do risco de caer na simplificación, mencionarei algúns factores chave para entendermos este momento deesplendor. Os festivais agromaron coma cogumelos pola xeografía galega e neles foise incrementando a presenza de bandas locais. A isto hai que sumarlle desde hai case catro anos un cambio de actitude por parte da consellería correspondente, con outro xeito de apoio institucional, non só a eses festivais senón tamén a unha rede de locais de concertos. Cómpre dicir que moitas cousas poden e deben ser melloradas nestas políticas, mais para equivocarse hai que apostar. Mais a revolución que supera todas estas realidades é a das ferramentas dixitais, que fan máis accesibles a creación e gravación de música e a súa divulgación vía Internet. Hoxe navego pola Rede co fin de achegar unha visión introdutoria dos portais galegos máis musicais. Neste repaso, como adoitamos dicir, non están todos os que son, mais son todos os que están. Sirvan estas liñas tamén coma recoñecemento ao traballo e empeño dos que adican parte do seu tempo a apoiar e comunicar unha realidade emerxente, esa que se desfai de complexos e prexuízos, amosando unha actitude máis aberta e comunicativa. As webs institucionais constitúen un inventario de información Neste mesmo 2008, o IGAEM (Instituto Galego das Artes Escénicas e Música) deixou o seu lugar o pasado xuño á Asociación Galega das Industrias Culturais. Desde o portal de AGADIC temos acceso a outros sitios de orixe institucional como a axenda da Rede Galega de Música ao Vivo, un portal no que sabermos das citas coas bandas e das salas que os acollen. Ademais das seccións de axenda, ligazóns e listaxe daquelas, inclúe un buscador por localidade, sala e grupo. Mesmo é posible puntuar

os grupos entrando na súa minipáxina. www.agadic.info ; www. musicaaovivo.info. Destinada a programadores, compañías, grupos de música e outros axentes relacionados coas programacións vencelladas ás institucións, existe unha ferramenta en forma de completa e funcional intraweb. En Galescena.info xestiónanse as redes de programación, os trámites de inscrición de compañías e grupos; o proceso de contratación; a recollida de datos de asistencia; etc. Como o seu resultado visible poderiamos definir Culturavai.info. Neste portal atopamos unha axenda virtual de todas as funcións e concertos que se dean no marco das distintas programacións de artes escénicas e musicais da Consellaría de Cultura e Deporte. A opinión e a crítica habemos procuralas noutros portais Antes da mencionada ampliación e mellora da oferta divulgativa dos portais institucionais, existían na rede unhas iniciativas máis precarias en medios pero que, en certo modo, abriron un camiño ao que o tempo veu dar a razón. En Komunikando son claros desde a súa aparición, anterior ás mudanzas nas políticas institucionais: “un punto de encontro na música galega non subvencionada. Tenta ser foro de debate para cuestionar o panorama vixente, recoñecer carencias, crear unha base estructura…” O seu momento de máis recoñecemento chegou coa publicación de A Per Loca, compilatorio pioneiro á hora de ofrecer unha panorámica da escena galega actual. Na actualidade atoparedes neste portal de “música da Galiza” a relación de grupos “afiliados” a Komunikando, un chat onde opinar, ligazóns a vídeos dos nosos artistas e até a KomunikandoTV. www. komunikando.net A Regueifa Plataforma constitúe xa un referente salientable na súa iniciativa de promover e distribuír o traballo dos artistas galegos. O que comezou sendo un blog acadou maior relevancia en 2007 co nacemento de A Regueifa discos.

Tum iureros niam, susto consed exeriustrud magna adipis et.

Dúas das páxinas de referencia na rede musical galega

a revolución que supera todas estas realidades é a das ferramentas dixitais

Cunha oferta de descargas gratuítas baseada na licenza Creative Commons, a invitación desta plataforma é clara: “Non importa o que fagas (música, videocreación, fotografía, poesía, pintura, banda deseñada...) nen como o fagas, se é dixitalizábel

e queres difundilo na rede”. Centrándonos só no musical, atopamos propostas recentes, vellos discos recuperados e tamén un chisco de arqueoloxía. www. aregueifa.net Tamén baixo licenza Creative Commons existe na rede “a revista galega de música” SonoTone. Con especial atención á creación galega, podemos mergullar nunha ampla oferta de seccións: novas, entrevistas, comentarios de discos novos e clásicos, concertos, retrospectiva e outras artes como BD, libros e cinema non tan desenvolvidas. Non dubiden en visitala sen prexuízos, pois sempre atoparán algo do seu interese. www.sonotone.net

CRÍTICA MUSICAL

Unha proposta de gran sensibilidade Pepe Cunha. Crítico musical mantedor de abretedeorellas.com

Este fonsagradino cantautor, actor e músico residente en Compostela presenta a música resultante duns anos de vivencias, moitas delas rodeado de cantantes, poetas e outros artistas galegos cos que colabora. Nun disco do seu tempo, reflexiona sobre a inmigración (“O teu sangue”), amosa sensibilidade para coa natureza (“Orixe” ou “Fonte sagrada”), denuncia a falla de respecto que esta sofre (“Canción do ar”) e adica varias cancións á muller como “Nai”, “A chía” ou “Nacer” ou. No musical, “Nai” é un álbum de corte básicamente acústica, con coidados detalles a cargo dos compañeiros músicos e das voces femeninas, cun chisco de experimentación sobre ritmos afrobrasileiros, galegos, pop, subsaharianos ou árabes. Xoan Curiel expresa aprezo pola convivencia coa diversidade, unha enriquecedora naturalidade cara á mesma e sensibilidade para co máis cercano. Fagan por achegarse a “Nai”, unha proposta necesaria e merecedora de atención nestes momentos fructíferos da música feita no país, con momentos como “Bágoa de pataca”, onde musica un texto de Antía Otero con utensilios e sons da vida cotiá, o pop brasileiro de “Sos” a dúo con Uxía Senlle ou “Os mares de Marte” coa trompeta de Guille Lancelotti. l

nai Autor: xoán curiel DISCOGRÁFICA: Clack produccións

XORNAL DE GALICIA 27 de decembro de 2008

TEATRO I NóS 13

Dúas imaxes da posta en escena de Teatro do Atlántico de Unha primavera para Aldara

Premios e castigos O dramaturgo galego ten escasas oportunidades de ver as súas obras representadas, por iso hai que congratularse de que a obra de Teresa Moure Unha primavera para Aldara sexa posta en escena por unha das principais compañías do país. por rubén ruibal

que unha autora teatral do país, Teresa Moure, chegue ós escenarios cun texto de extenso elenco, “Unha primavera para Aldara”, montado en condicións de produción dignas por unha das compañías de máis longo historial do panorama galego, Teatro do Atlántico, non debera ser motivo para facer festa senón síntoma de normalidade ou de madureza, pero unha ollada ás programacións dos nosos teatros, das nosas salas, das casas de cultura espalladas por Galicia, tenta a un de gastar diñeiro en foguetes por un suceso tan extraordinario. E este parágrafo non ten que ver só coa cuestión de xénero, porque o mesmo ou peor podería dicirse se de vez de falar dunha muller falase de calquera dos moitos autores de teatro galegos que case nunca chegan á escena a pesar da súa calidade. Xa dicía aí atrás Alfonso Sastre nunha entrevista a un diario madrileño que “os autores non pintamos nada, non xogamos ningún papel na programación dos teatros”. Se queremos consolo de parvos, aí temos o mal de

moitos e pasamos a ler a columna da dereita, moitas gracias, ou a páxina seguinte. Pero é que, por ofrecer probas, non hai máis que comprobar o nome dos autores destacados no currículum de compañía que aparece no programa de man que che entregan coa entrada de “Unha Primavera para Aldara” para decatarte de que a presencia dun autor galego na nosa escena é unha relativa rareza. E, por cuestións de saúde, mirando os currículums de montaxes dos nosos directores máis prestixiados case sempre é mellor, se un é escritor de teatro, non poñerse a comparar a cifra de textos de autores galegos vivos e a de autores contemporáneos de fóra: sempre é mellor ser de fóra. Se ó xa dito ó principio pode engadirse que a autora, Teresa Moure, narradora e ensaísta de recoñecido currículum, é nova -porque por primeira vez se bota á escrita teatral ou por primeira vez publica e pode ver en escena un seu texto encarnado con toda a aprendizaxe que a oportunidade ofrece -os motivos

xa dicía aí atrás Alfonso Sastre “os autores non xogamos ningún papel na programación dos teatros”

para a celebración medran aínda máis. A clave do milagre é que “Unha Primavera para Aldara” mereceu o galardón outorgado na última edición do Premio “Rafael Dieste” para textos teatrais que convoca a Deputación da Coruña. Fóra do máis específico “Premio de Teatro Radiofónico do Diario Cultural da Radio Galega” que ten aberto agora mesmo o prazo de participación, o prestixioso “Rafael Dieste”, que vai xa pola súa decimoterceira edición, é o único que supón para un autor de teatro en galego, no caso de que o fallo acerte con el, o auténtico premio, a posta en escena da obra

gañadora: porque a dotación económica -6.500 euros -medrou bastante menos que o IPC dende os anos 90 en que foi creado, e a posibilidade de conseguir o libro limítase a, unha de tres: - pedirllo a Biblos ou a algunha outra librería online. - chorar de xeonllos diante dun libreiro de confianza para que cho consiga e agradecerllo coa compra de tres ou catro volumes máis que nunca imaxinaches que levarías á casa. - descubrir onde están almacenadas as caixas cos libros que edita a imprenta da Deputación e entrar alí a cometer o delito ou a falta que, lexitimamente, ven sendo un acto de xustiza cultural. Pero se, pese ós motivos para a festa, ó Dieste se lle poden poñer pegas -e esquecín falar de que non se convoca máis que cada dous anos -o que se pode dicir dos outros certames para textos teatrais en galego ten un airiño desolador: o premio Álvaro Cunqueiro, alén de manter a dotación coa que foi creado tamén nos noventa, similar á do

Dieste, xa non leva aparellado o verdadeiro premio de sacar a concurso a posta en escena, e a axencia organizadora, AGADIC, retirou das bases incluso a obriga de publicar o texto galardoado. Algo semellante pode dicirse dos Manuel María e Barriga Verde que, para teatro infantil e títeres, convoca esa mesma axencia pública, co mérito no seu favor de que estes certames foron creados nos últimos anos e as súas convocatorias seguen sendo anuais. Pola súa banda, o resucitado Premio Abrente do Concello de Ribadavia, que vai pola terceira convocatoria desta segunda etapa do seu longo historial, aínda non editou ningún dos tres textos gañadores e, ademais, ten unha dotación menor e, seica, tardona. Así é que están nalgún caixón do Ribeiro tres textos teatrais supostamente bos sen publicar, sen levar a escena, e, o último deles, sen máis premio outorgado que as notas de prensa do día despois; velaí algúns dos mellores xeitos converter premios en castigos. noso país. n

14 nós I creación

XORNAL DE GALICIA 27 de DECEMBRO de 2008

Creación: Anxo Angueira

Kuntur Wasi Aparecérasenos san paulo coa súa carta ós corintios e co amor merda prá caridade ou era san pablo unha aldea aló en catamarca na cajamarca de dieste non nin na do condanado ramires non e non nosoutros non temos xeografía prá casa do cóndor ayacucho bagua e de chiclayo a arequipa que é un río de mouchos por mármore violáceo fósiles de ameixa que veñen coas irmás que son xa mortas pratos de espirais cuzco postais de picariños xerseis de la incaica de la de non me acorda pero sobre todo a liberación a nosa epistolar por que por que por que? vía pontevedra e sor lucía deica tui e o xardín en que xaces cantándolle ós muíños coma pura de la de llama deica lisboa falamos portugués

e voaches máis alá allur dos mosteiros ta bom toda liberación anda exclaustrada das cartas cheas de camiños poeirentos de mans cavando nas rúas para que houbese auga na casa do indio un día tamén chegou o kuntur wasi viña con mans facendo o lume e cociñas sen sombra comedor de perola con ferruxe escola á intemperie o noso pan de ttantta teño aquel fume gardado maría e mailas derradeiras palabras fe e joder que puxeches no xogo do sudario até sempre e rías mentres rías farei comunidade con esas mans e gardo tamén o fume do pitillo de papá aquel da batalla do ebro da conxelación e da metralla e tal e tal e os rojos por iso era antifascista que ti me entregaches cando me mirabas e me dicías estábache esperando estábache esperando por que maría por que? por que non quero ir xa ó kuntur wasi contigo e aquel fume de curral liberación e as citas de cardenal ernesto e máis aínda de pere casaldáliga?

XORNAL DE GALICIA 27 de DECEMBRO de 2008

escoita agora ti cona de monxa e boh total non é cona de monxa este poema e abaixa os ollos e as orellas quechuas da vergonza do pai taytay torradas ó rei sol da neve andina por que por que por que? por que maria por que? insensata non abanees máis a gamela da praia da torre de Chariño equilibrada que se derruba e nos afogas lercha mentres te rías de nosoutros rompe a perna na porta da adega escorrega outra vez e outra no curral cargada de toxiños secos para a cociña aimara túa nai non se acorda está acolá embaixo en bos aires por aquí todos ben presentemente a pícara non vai para lava no río vai apañar estábache esperando e rompe a perna e vai ó viño mentres matan de novo ellacuría cava na rúa co indíxena coa muller coas estampas do máis alá de kuntur wasi fe e joder aturuxa aturuxa aturuxade todos na corredoira da soutela na horta das cabanas nos seráns públicos do souto

creación I NóS 15

en calquera das vosas extintas cerimonias campesinas deica logo xa non me lembras son eu o espectro de camilo torres anda rompe a perna emboscado se xesús vivise e vive carallo pró sendero luminoso son eu que veño á cita con flores de azafrán que me dá todo o monte caldebarcas prós teus oficios co millo que vai e vén de laíño até mesmo o kuntur wasi entre camiñiños entre o millo de rega e de follaco e de resteba prás gloriosas alboradas que ti e mais eu sabemos que só se dan coas noites nh nos leitos de casulo de lestrove tralo meda e o miranda mazaroca velaí o teu íntimo rei sol unha frol de cabazo da albariña por que por que por que? por que, maría, por que? por que estámo-los dous sempre en todo todo da mesma banda? espérame no kuntur wasi non irei endexamais ó kuntur wasi.

Anxo Angueira (Manselle, 1961) Profesor e escritor, como poeta ten publicados catro libros de poemas. Kuntur Wasi é un poema inédito, unha sentida elexía pola morte da súa irmá. Ilustracións: Juan Manuel Rubio

NÓS

Xornal de Galicia

S U P L E M E N TO D E C U LT U R A

27 D E D EC E M B R O D E 2 0 0 8 . N Ú M E R O 3

Páxina de autoraI Ana Bande

De libros e de libres cando me decatei de que pasaran dez anos sen ler un só libro

decidín abandonar aquel traballo. Desprezar un bo salario e un contrato indefinido por unha razón aparentemente tan romántica pode parecer unha tolería nestes tempos de pensamento único nos que a felicidade só se relaciona coa crecemento exponencial da conta corrente, mais para os que amamos o libro, a rutina diaria só é levadeira se se lle cumpre o gusto aos sentidos. Temos que saciar a fame de lectura cunha boa enchenta de páxinas. Se poden ser cinco comidas diarias mellor que tres, e por suposto a dieta ten que ser variada en xéneros, rexistros e temas. A fuxida tiña un destino moi claro e malia ter as destrezas e a ferramenta para o traballo noutros oficios decidín que tiña que ir vivir e tolear nun depósito de libros. Imaxino que o ideal sería un antro como aquel no que Jindřich Haňta, o alter ego de Bohumil Hrabal na súa marabillosa Unha soidade demasiado ruidosa prensaba os libros que desbotaba un réxime dictatorial no que tanto amolaban as letras. Eu tamén debecía por chuchar no zume vertido polos desaugadoiros da cultura lixo na que vivía. Pero son outros tempos e hoxe as moreas de papel que sobran por falta de ganas e tempo para ler, hibernan acomodadas en anaqueis de deseño, clasificadas, catalogadas e protexidas por especialistas que gostan chamarse xestores da información. O de bibliotecario, quizais por cheirar demasiado a vello vai quedando para uso literario. Conseguín aterrar nese territorio amigo e o balbordo de voces de todos os séculos e lugares comezaba a ocupar todos os espazos baleiros que tiñan sido violados polos vermes daquel mundo corrupto que ameazaba cada día con deixarme derreada. Tíñalle gañado o pulso ao capital. As primeiras xornadas ateigueime con case todo o que pasaba Ilustración: Aser A. Fernández Rey polas miñas mans. Os libros devoltos non ían ser recolocados inmediatamente naqueles estreitos habitáculos. Os seus veciños respirarían un pouco máis desfogados durante un tempo extra e aquelas páxinas apertadas podían estomballarse a gusto nun espazo provisionalmente baleiro. A menos que se tratase de libros de marketing ou gramáticas de linguas remotas, todos quedaban canda min o tempo preciso para ollar polo seu fecho. Non hai nada de fetichismo nesta sensación. O libro só é un intermediario da voz e da palabra. Mais tampouco é cousa de devalualo en exceso relegándoo á mera acepción de soporte. O libro agocha e garda as voces de poetas, interminables horas de reflexión filósofica, escrupulosas análises científicas, minuciosas recopilacións de pescudas de historiadores, etc., nunha sucesión de signos/imaxes moito máis acaídas á asimilación e comprensión do que o fan outros medios aparentemente moito máis desenvolvidos. E por suposto, o libro leva á persoa. Por moitos camiños. Gústame construír a miña biblioteca ideal turrando deses autores que xenerosamente sementan os seus textos de referencias que van erguendo un paraíso no que quero perderme. Sergio Pitol foi por un tempo un destes meus cicerones. Dende a súa maxia cheguei ao Cosmos de Gombrowicz, que me ensinou a aprezar a linguaxe das manchas da humidade na parede. Seguindo as pegadas do seu Diario Arxentino entrei las Tendas de cor canela de Bruno Schulz para quedar prendida durante moito tempo dunha obra literaria e artística tan escasa como profunda. Sen mudar moito o rumbo crucei unha ponte entre a néboa liscando dunha ollada agochada por tras das Ventás cegadas de Alexandre Bona. Non sei se foi aí cando me namorei das pontes, pero hoxe, grazas a Rinoceronte, a xoia da coroa da nosa edición, sento moitas noites na kepia da Ponte do Drina de Ivo Andric e deixo pasar todas as pantasmas do horror que cospen as súas pedras. Sempre sentín que tiña que corresponder á xenerosidade destes heterodoxos que viviron para a literatura e a biblioteca pareceume o territorio ideal para espallar a paixón pola escrita. Mais nestes tempos de modernidade líquida, que tan ben describe Zygmunt Bauman, onde impera a velocidade e o novidoso, a biblioteca xa non é a ágora onde a xente se divirte disfrutando coa maxia da palabra e, de socato, coma no conto, mergúllaste no deserto do real cando ven un estudante e che di: ¿dásme o Madison? Supuxen que se trataba dun coñecido manual de Física mais quixen facer unha brincadeira respondéndolle ¿cal o Square Garden? Resposta: non sei, non lembro os apelidos. l