Milieu Opdracht Maatschappijleer Elektronica

12-‘08 Milieu opdracht Maatschappijleer Thema Milieu en samenleving Vervuiling door Elektronica

Tialda de Vries, 6 atheneum

Inhoud

Enquête Elektronica

Inleiding Laptops, playstations, mobieltjes en ga zo maar door. Iedereen vervangt ze wel eens voor een nieuw, mooier of functioneler exemplaar. Terwijl je bij de kassa staat denk je echt niet aan het verdere verloop van je oude mp3 die je bij het grofvuil hebt gelegd. En toch wordt het keer op keer in de kranten of het nieuws verteld. Luistert niemand daar dan naar? Of kan de gewone man er helemaal niets aan doen? Zijn het de bedrijven of is het de overheid die de zaakjes niet goed geregeld heeft? Al die vragen. In dit verslag ga ik op zoek naar de antwoorden. Mijn grootste hulpbron is Greenpeace. Zij proberen als milieuorganisatie zoveel mogelijk vervuiling op elke manier te voorkomen. De milieustraat, ooit van gehoord? Op dit moment is er een reclame op tv, maar wat weten wij daarover? Bewezen is dat er met het verbranden van elektronica stoffen vrij komen. Zijn die schadelijk en op wat voor manier? Welke oplossingen zijn er al bedacht en welke werken er? En uiteindelijk, hoe kan ik hier zelf aan meedragen? “Verbeter de wereld en begin met jezelf!” Vragen, vragen, vragen, vragen, vragen, vragen, vragen, vragen, vragen, vragen, en ga zo door. vragen,

Overheid en milieuorganisaties kunnen niet met elkaar door één deur. Hier een bericht uit het tabloid Dag: 'Nederland dumpt vuile elektronica in Ghana' 04-08-2008 | Door: Mees van der Made

Vervuilende apparaten zijn gevaar voor de volksgezondheid, zegt Greenpeace. Europese landen, waaronder Nederland, voeren hun afgedankte elektrische apparaten uit naar Ghana. De elektronica bevatten gevaarlijke stoffen als lood en dioxines – slecht voor het milieu en gevaarlijk voor de kinderen die de oude apparaten verwerken. Dat blijkt uit een onderzoek waarmee milieuorganisatie Greenpeace vandaag naar buiten komt. Van al het elektronica-afval dat Ghana binnenkomt, is 79 procent afkomstig uit West-Europa, meldt Greenpeace. ‘En een groot deel daarvan komt uit Nederland’, zegt woordvoerder Loes Visser. Europese afdankertjes Volgens het onderzoek gooien Nederlanders jaarlijks 300.000 ton aan elektronische apparatuur weg. Visser: ‘Van slechts 15 procent daarvan kunnen we aantonen dat het echt gerecycled wordt.’ De export van bruingoedafval is verboden, maar volgens Greenpeace verdwijnt toch veel van het afval naar Afrika – geregeld onder het mom van ‘export van tweedehands goederen’. Visser: ‘Maar dat is onzin. Het leeuwendeel van de spullen is kapot als het in Ghana de container uitkomt.’ De Europese elektronische afdankertjes belanden volgens Greenpeace vervolgens op Ghanese schrootmarkten waar de grond vervuild raakt en waar kinderen die er werken in aanraking komen mer giftige stoffen. Philips Het onderzoek wijst elektronicaconcern Philips aan als een van de verantwoordelijke partijen in deze elektronicadumping. Greenpeace trof tussen het afval in Ghana veel Philipsapparaten. Visser: ‘Wij willen dat Philips meer verantwoordelijkheid neemt voor zijn producten, van de wieg tot het graf.’ Volgens Greenpeace doet het bedrijf vooral buiten Nederland te weinig aan inzameling en recycling. Philips zegt niet op de hoogte te zijn van deze dumppraktijken. ‘We zijn gechoqueerd dat dit voorkomt’, reageert woordvoerder Nanda Huizinga. ‘We zijn niet betrokken bij enig transport van afval naar Afrika.’

En een persbericht door het NVMP.

PERSBERICHT n.a.v. de berichtgeving van Greenpeace over afvalverwerking van apparatuur in Ghana Stichting Bruingoed / André Habets (voorzitter) 5 augustus 2008

Nederlands elektronica-afval blijft in Nederland ’s Hertogenbosch - Uit onderzoek blijkt dat het Nederlandse afval-inzamelsysteem goed functioneert. Dit in tegenstelling tot wat Greenpeace in diverse media stelt. De Nederlandse producenten en importeurs van elektronica hebben onderzoek laten doen naar de inzameling van afgedankte elektronica in ons land. Het onderzoek concludeert dat het allergrootste deel van dit afval in Nederland wordt verwerkt en dat slechts een kleine fractie mogelijk in het buitenland terecht komt. 80% wordt gerecycled, 11% komt in het restafval terecht en van 9% is niet bekend waar het wordt verwerkt. Het rapport getiteld “Onderzoek naar Complementaire Afvalstromen van E­Waste in Nederland” is uitgevoerd door Witteveen+Bos (14 april 2008) en is via Internet beschikbaar

http://www.nvmp.nl/index.php?option=news&id=281 Koplopers Het onderzoek stelt dat er in Nederland zo’n 18,5 kilo per hoofd van de bevolking aan apparatuur wordt afgedankt. Hiervan  wordt 5,7 kilo ingezameld en verwerkt in opdracht van Nederlandse Verwijdering Metalektro Producten (NVMP) en  ICT~Milieu. “Wat we echter zien is dat er daarnaast nog verschillende zogenaamde complementaire e­waste stromen zijn”, zegt onderzoeker Rene Eijsbouts. “Via de milieustraten bijvoorbeeld wordt 2,5 kilo rechtstreeks afgevoerd  naar de schroothandel en nog eens 3,6 kilo via installatiebedrijven, in hoofdzaak CV­ketels en boilers die vaak rechtstreeks  aan de oud ijzerhandel worden aangeboden. In totaal wordt dus bijna twaalf kilo op een verantwoorde manier gerecycled en  daarmee behoren we tot de Europese top, met landen als Zweden en Zwitserland.” Gemiddeld twee kilo belandt in het  huishoudelijk restafval. De NVMP voert momenteel een mediacampagne om afgedankte elektronica consumentenproducten  bij de milieustraat in te leveren. Van bijna 5 kilo is nog niet goed vastgesteld waar die worden verwerkt. Volgens onderzoeker  Eijsbouts is het echter zeer waarschijnlijk dat een groot deel van die kilo’s hoofdzakelijk bestaan uit metalen en zal dat net  als ander metaalhoudend e­waste worden verwerkt binnen Nederland. Collectief systeem De Nederlandse inzamelsystemen hebben een collectief karakter omdat dit zo het meest effectief werkt. De  verantwoordelijke merken zamelen samen in en geven samen opdracht voor verwerking bij gecertificeerde bedrijven. Er  wordt dus niet op merkniveau gescheiden. André Habets, namens de producenten van audio en televisieapparatuur, zegt: “De merken die vandaag op de markt zijn nemen ook de afgedankte apparatuur in van reeds lang verdwenen merken,  zoals Erres en Metz. Het is een individuele verantwoordelijkheid die gezamenlijk wordt opgepakt en dat blijkt erg effectief.  Het is dan ook onjuist dat Greenpeace er één merk uitpikt, terwijl dat merk het net zo goed doet als alle andere.” Onlangs organiseerden de verschillende productstichtingen, die verantwoordelijk zijn voor de inzameling en recycling van  producten op de Nederlandse markt, een bijeenkomst waar het onderzoek van Witteveen+Bos werd gepresenteerd.  “Mevrouw Schoppink van Greenpeace was daarbij aanwezig maar wilde zich niet mengen in een discussie”, aldus Habets.  “Veel verder dan de opmerking dat Nederlands afval in Nederland verwerkt moet worden werd er niet gezegd”. Het rapport  toont juist aan dat dit voor een heel groot deel inderdaad al gebeurt.” Meer onderzoek De verantwoordelijkheid voor een optimale inzameling en verwerking ligt primair bij de producenten. Om dat te bereiken  dienen ook detailhandel, gemeente en consumenten hun verantwoordelijkheid te nemen door op de juiste manier om te  gaan met het afval. Producenten zullen vervolgonderzoek doen naar de complementaire stromen en naar de rol van diverse  partijen in dat proces. Noot voor de redactie: Beknopte achtergrondinformatie De producenten en importeurs van elektrische en elektronische apparatuur zijn verantwoordelijk voor de inzameling en  recycling van de producten die zij op de Nederlandse markt brengen. Hiervoor hebben producenten zich verenigd in een  aantal producentenstichtingen: ­ Stichting ICT~Milieu ­ Stichting Witgoed ­ Stichting Bruingoed ­ Stichting Metalektro Recycling (SMR) ­ Stichting LightRec Nederland ­ Stichting Verwerking Centrale Ventilatoren (SVCV) ­ Stichting Verwijdering Elektrische Gereedschappen (SVEG) De stichtingen Witgoed, Bruingoed, SMR, LightRec, SVCV en SVEG hebben de operationele uitvoering ondergebracht bij  de NVMP (Nederlandse Verwijdering Metalektro Producten). ICT~Milieu heeft een eigen ICT­inzamelsysteem. Via de detailhandel en de gemeenten zamelen NVMP en ICT~Milieu gebruikte apparaten in, die vervolgens door  recyclebedrijven worden verwerkt tot nieuwe grondstoffen en brandstoffen. Voor meer informatie A.L.M. Habets, voorzitter Stichting Bruingoed 073 5116207 en [email protected] E.W. Canneman, voorzitter Vereniging NVMP, 070 3460967 en [email protected]

Natuurlijk moeten wij de overheden geloven, toch? Er komt hier naar voren, dat vooral de producenten hun verantwoordelijkheid moeten nemen, maar

doen zij dat wel? En de consument dan, doen zij wel wat er aan hen gevraagd wordt? Maar een leek als ik weet totaal niet alle mogelijkheden waar ik mijn oude elektronica heen moet brengen. Als ik dat al niet weet hoe moet dan al die 16,5 miljoen Nederlanders het weten. Gelukkig weten heel veel mensen wel dat ze bij een gemeentedepot en hun milieustraat terecht kunnen. Als consument betaal je dan ook altijd een verwijderingsbijdrage inclusief de prijs van de elektronica. Ook kan je bijvoorbeeld een oude koelkast inleveren bij elektronicawinkels en bedrijven, zij nemen ook elektronica in.

Waar naartoe? Toevallig heb ik een laptop op mijn bureau staan die, zodra ik een nieuwe heb gekocht, weg gaat. Waar moet ik mijn laptop dan heen brengen? Via een reclame op de televisie ben ik er achter gekomen: “de Milieustraat”. Eerst: Wat is wit- en bruingoed? Witgoed Koel- en vriestoestellen

    

koelkasten diepvriezers klimaatregelings -apparaten koel- en vriescombinatiet oestellen luchtontvochtige rs

Groot witgoed (bijvoorbeeld)     

    

Bruingoed

fornuizen wasmachines afwasmachines droogzwierders droogkasten waterverwarmers strijkmachine gecomb. wasautomaat en droogautomaat zonnehemel zonnebank

Klein witgoed (bijvoorbeeld huishoudelijk app.)

          

grill- en bakoven dampkappen ovens meervoudige kookplaten gecombineerde oven (magnetron, grill) waterkokers frituurpannen broodroosters mixers blenders stofzuigers

Tuingereedschap

Klein tuingereedschap:  boordsnijder (synthetisch chasis)  haagscharen  bladblazers (-zuigers)  kettingzagen Groot tuingereedschap:  grasmaaiers (metalen chassis)  grasmaaiers (synthetisch chassis)  tuinbreekmachines  grasperkverluchters

Documenten- en gegevensverwerkingsapparatuur : IT-materiaal:

         

televisies radio's versterkers tuners cassetedeck platenspeler cd-speler videorecorder videocamera luidsprekers

       

PC's (inclusief monitoren) laptop-computers note-book computers desktop- en draagbare printers personal kopiërs elektrische schrijfmachines zak- en tafelrekenmachines

Telecommunicatieapparatuur:

    

faxtoestellen telefoontoestellen draadloze telefoontoestellen GSM's antwoordapparaten

Nu ik weet waar ik het heen moet brengen ben ik wel nieuwsgierig wat er daarna met mijn laptop gaat gebeuren. Via VROM.nl: Wat gebeurt er met de apparatuur na inname? Gemeenten, detailhandel en reparatiebedrijven bieden de ingenomen apparaten gratis aan aan producenten of importeurs. Dat kan rechtstreeks of via een zogeheten regionaal overslagstation. Op deze stations wordt het door gemeenten ingenomen wit- en bruingoed gesorteerd en geregistreerd. Elke gemeente kan een contract sluiten met een regionaal overslagstation. Het station stelt containers en boxpallets ter beschikking om wit- en bruingoed in te zamelen. De producent of importeur zorgt vervolgens voor het transport naar de verwerkingsbedrijven. De verwerkingsbedrijven halen eerst de gevaarlijke materialen uit de apparaten. Daarna worden alle bruikbare materialen uit de apparaten gehaald, zoals ijzer, koper en andere metalen. Ook het glas uit de televisies en dergelijke wordt hergebruikt voor bijvoorbeeld nieuwe televisies. Overslagstation Verwerkingsbedrijf

Hoeveel elektronische apparaten koopt u per jaar?

Aantal Percentage

0 tot 4 22 57,9

4 tot 8 4 10,5

8 tot 12 0 0

12 of meer 0 0

Geen idee 12 31,6

0 tot 4 4 tot 8 8 tot 12 12 ofmeer Geenidee

Hoeveel elektronische apparaten gooit u gemiddeld per jaar weg? Aantal Percentage

0 tot 4 24 63,2

4 tot 8 2 5,3

8 tot 12 0 0

12 of meer 0 0

Geen idee 12 31,6

0 tot 4 4 tot 8 8 tot 12 12 ofmeer Geenidee

Waar brengt u elektronische apparaten naartoe? Aantal Percentage

Milieustraat 20 52,6

Sita, Ganzewinkel etc. 0 0

Milieustraat Sitaetc. Nergens Anders

Anders, namelijk…

Nergens 12 31,6

Anders 8 21,1

-

Naar een rommelmarkt Naar de basisschool of kringloop brengen, bij de school wordt het opgehaald door de NVMP (Nederlandse Vereniging voor verwijdering Metalektro Producten). Terug naar de winkel, voor verwijderingsbijdrage.

Weet u wat er met uw weggegooide elektronische apparaten gebeurt? Aantal Percentage

Verbrand 1 2,6

Gedumpt in Afrika o.a. 0 0

Geen idee 18 47,4

Anders 19 50

Verbrand Gedumpt Geenidee Anders

Anders, namelijk… - De apparaten worden gedemonteerd, ontleed en schadelijke stoffen worden er uit gehaald daarna wordt het restproduct gerecycled. - “ “ “ gerecycled/hergebruikt. - “ “ “ gesloopt en de verschillende materialen worden gesorteerd hergebruik.

Je voetafdruk is berekend. Je score is 65. Dit correspondeert met circa 4.5 hectare. In de onderstaande tabel kun je je eigen score vergelijken met het landelijke gemiddelde en het eerlijk aarde-aandeel.

65

Vergelijkingstabel j o u w

71

23

s c o r e

l a n d e li j k g e m i d d e l d e ( c i r c a 4 . 7 h e c t a r e )

7 glazen/bakjes zuivel x 75 = 525 10koppen koffie/thee x 25 =250 3 glazen fris/bier x 25 = 75 blikjes x 150 = 0 21 boterhammen/broodjes x 25 = 525 ons x 100 = 0 100ons x 250 = 25000 1 porties x 125 = 125 porties x 75 = 0 5 porties x 25 = 125 6 porties x 50 = 300 2 porties x 50 = 100 3 porties x 75 = 225 stuks x 100 = 0 1 porties x 250 = 250 1 porties x 500 = 500 6 porties x 1000 = 6000 porties x 1500 = 0 porties x 250 = 0 1 borden x 150 = 150 kant & klaar maaltijden x 500 1 500 =

Jouw totale voedselafdruk is: 34650 : 10.000 = 3.465 hectare De voetafdruk van een gemiddelde Nederlander is 4,7 hectare. De voedselafdruk van een gemiddelde Nederlander is 1,67 hectare, dit is dus eenderde van de totale voetafdruk. Eén hectare is 100m x 100m = 10.000 meter, dit is een ongeveer gelijk aan twee voetbalvelden.

Uitvoeringsproject: Elektronica-afval Jaarlijks produceert iedere inwoner van de Europese Unie gemiddeld 15 kilogram elektronica-afval. Uit onderzoek van de VROM-Inspectie in 2004 is gebleken dat grote hoeveelheden afgedankte elektronische apparaten in strijd met nationale en internationale milieuwetgeving geëxporteerd worden. Daarom heeft de VROM-Inspectie de handhaving van de export van afgedankte elektrische en elektronische apparaten naar niet-OESO-landen als prioriteit benoemd en deze opgenomen in het meerjarenplan Handhaving EVOA 2005 - 2010. Dit meerjarenplan heeft als doel de naleving van de EVOA te verbeteren. Concreet betekent dit dat tien landelijke projecten en zestien afstemmingsproducten worden uitgevoerd. Als onderdeel hiervan worden de meest risicovolle afvalstromen aangepakt met als resultaat een betere naleving (meer dan 80 procent) te bewerkstelligen. Voor 2006 zijn de aan te pakken risicostromen gekozen op basis van de eerder uitgevoerde primo-analyse. Het gaat om afvalstromen die belangrijk zijn voor het milieu (zoals elektronica-afval) en waarvan het naleefgedrag laag is.

1. 2.

Waarom het uitvoeringsproject elektronica-afval? Wat houdt het uitvoeringsproject elektronica-afval precies in?

1. Waarom het uitvoeringsproject elektronica-afval? In 2004 heeft de VROM-Inspectie Zuid een regionaal onderzoek uitgevoerd naar de export van afgedankte elektr(on)ische apparaten. Daaruit bleek dat veel afgedankte apparaten illegaal geëxporteerd werden naar niet-OESO-landen. In de hele keten bleken bedrijven afval af te geven aan niet-geregistreerde of vergunde inzamelaars. Deze inzamelaars verkochten de apparaten direct door aan exporteurs of zij exporteerden de apparaten zelf. Daarbij kwamen er diverse signalen binnen van de landen van bestemming en milieuorganisaties dat de afgedankte apparaten grote schade aan het milieu aanrichtten. De VROM-Inspectie heeft daarop besloten het probleem landelijk aan te pakken met het uitvoeringsproject Elektronica-afval. In 2005 is een landelijke vervolgactie uitgevoerd. Deze bestond uit een compliance assistance-traject ten behoeve van de elektrotechnische detailhandel en bevoegde gezagen. Daarnaast zijn controles in de hele keten uitgevoerd. Resultaat: een betere naleving. Het merendeel van de grote elektronicaconcerns voert de apparaten nu juist af. Bij de zelfstandige elektronicazaken is het naleefgedrag verbeterd. In 2006 wordt de handhavingsactie in de keten vervolgd, met speciale aandacht voor de tussenhandel. Met een aantal branches, zoals kringloopwinkels en ICT-refurbishment, zullen afspraken gemaakt worden om de goedwillende bedrijven te scheiden van de kwaadwillende.

2. Wat houdt het uitvoeringsproject elektronica-afval precies in? Met dit uitvoeringsproject wil de VROM-Inspectie ervoor zorgen dat Nederlandse afgedankte elektr(on)ische apparaten op milieuverantwoorde wijze worden verwerkt of gerepareerd. Daarnaast wil de VROM-Inspectie de illegale export van elektronica-afval naar niet-OESO-landen voorkomen en stopzetten. Het streven is om het naleefgedrag ten aanzien van de electr(on)ische apparaten te verhogen naar 90 procent. Er worden door de VROM-Inspectie echter regelmatig overtredingen geconstateerd. De belangrijkste zijn: 1. 2. 3.

4. 5.

Een deel van de detailhandel verkoopt nog afgedankte apparaten aan niet-geregistreerde en vergunde inzamelaars. Niet-geregistreerde en vergunde bedrijven handelen in afgedankte apparaten. In strijd met de EVOA exporteren deze bedrijven de apparaten naar niet-OESO-landen Garantiegoederen worden in strijd met de EVOA uitgevoerd. Dit zijn goederen die retour worden gezonden naar de producent voor reparatie, en dan gerepareerd terug zouden moeten komen. Een groot deel komt echter niet terug, maar blijft achter als afval en is dus illegaal geëxporteerd. Gebleken is dat ook bedrijven die zich kringloopwinkel noemen afgedankte apparaten verkopen aan niet-geregistreerde en vergunde bedrijven. Ict-refurbishment bedrijven exporteren ook defecte apparaten. Deze bedrijven knappen gebruikte bedrijfscomputers op om deze weer te verkopen. Een aantal van deze bedrijven blijkt ook afgedankte apparaten te exporteren.

De VROM-Inspectie gaat intensiever controleren op deze overtredingen. De controles richten zich op de keten van afgedankte apparaten, die op grote schaal vrijkomen en geëxporteerd worden, zoals computers, monitoren, televisies, koelkasten etc. Verder zullen betrokkenen voorlichting krijgen over de wetgeving en wordt geprobeerd met bepaalde branches afspraken te maken.