Mediji I Prava Nacionalnih Manjina

MEDIJI I PRAVA NACIONALNIH MANJINA – 2 ( drugo predavanje )

Nacije i mit o nacijama Jedno od najuticajnijih učenja u istoriji je ono po kojem su ljudi podeljeni u grupe koje se nazivaju nacije. Termin nacija često se upotrebljava kao sinonim za etničku grupu. Pogrešno je staviti znak jednakosti između nacije i države. Ljudi zajedničkog etničkog porekla mogu da žive u različitim državama ( Nemci u Nemačkoj i Nemci u Švajcarskoj ili Austriji, na primer ) i da se zbog toga tretiraju kao ljudi različite nacionalnosti ( nemačke ili austrijske ). Zajedničke odlike koje određuju nacionalni identitet: - zajedničko etničko poreklo ( to nije uvek slučaj – DNK pokazuje da je samo 30 odso stanovnika Hrvatske slovenskog porekla ) - zajednički jezik ( Indija ima više od 20 službenih jezika, a ipak Indijci smatraju da imaju zajednički nacionalni identitet ) - zajednička kultura ( nacija je tradicionalno monokulturna, ali može da bude i multikulturna – Srbi na Kosovu i Srbi u Vojvodini ) - zajednička religija ( Irci su uglavnom katolici, ali ima i protestanata ) Nacionalne države Skoro sve nacije su vezane za određenu teritoriju – domovinu. Država koja se označava kao domovina određene nacije jeste nacionalna država. Većina modernih država spadaju u tu kategoriju. Ideja nacije s političkim značenjem u svojoj osnovi javlja se u Evropi s kraja 18. veka. Ranije je nije bilo. Prekretnicom se smatra Francuska buržoaska revolucija 1789. godine. Do kraja 19.veka u Evropi je nadvladala ideja da su njeni narodi podeljeni na nacije i u njoj danas dominiraju nacionalne države. Poimanje nacije u antici Evropska etnografska razmišljanja vode poreklo u Herodotovim “Istorijama“, pisanim sredinom petog veka pre nove ere. Prema Herodotu, ljudi o kojima on piše su se razlikovali geografski i kulturološki. U njegovim “Istorijama“ pojedini narodi su naseljavali određena geografska područja ( Egipćani naseljavaju Egipat, Asirci Asiriju i tako dalje ). Delovi Herodotovog sveta su narodi ( etne, sing. etnos ), koji su bili podeljeni u plemena i rodove ( gene, sing. genos ). Biblija daje dva modela naroda: jedan utemeljen u biološkom korenu (u “Knjizi o postanku“ ), a drugi u ideji Božjeg naroda ( Novi Zavet ). Novi Božji narod kida vezu sa tradicionalnim etnicitetom i socijalnim razlikama. Hristova poruka glasi: “Idite i učinite sve narode učenicima mojim“ ( Mateja, 28,16 ). Apostol Pavle u istom duhu poručuje: “Nema tu više ni Jevreja ni Grka; nema više ni roba ni slobodnjaka; nema više ni muškog ni ženskog, jer ste svi samo jedan u Isusu Hristu“ ( Galaćanima poslanica 3, 28 ).

Poimanje nacije u srednjem veku Stanovnici gradova razlikovali su se od lokalnog stanovništva. Žitelji grada bili su vladari, vojne starešine, činovnici i trgovci iz celog carstva. Na Balkanu, na primer, trgovci iz Sirije i Male Azije, Jevreji, Sasi ( eksploatisali rudnike na Novom Brdu ). Žena kralja Milutina – Jelena Anžujska... U srednjem veku političke elite su često govorile jezike koji su bili potpuno različiti od onog koji su govorili njihovi podanici ( latinski u Zapadnoj Evropi, grčki i latinski na dvoru kralja Stefana Prvovenčanog )

Mit o naciji Mitološko poreklo stvaranja grupnih i nacionalnih identiteta evropskih naroda po američkom istoričaru Petriku Geriju ( Patrick Gery ) Geri dokazuje da nacija ni kao pojam ni kao fenomen nije postojala do 18. veka. Po njemu, nacija u današnjem smislu reči, predstavlja, zapravo, veštačku konstrukciju koju su stvorili intelektualci i političari za mobilizaciju i homogenizaciju ljudi u ekonomske i političke svrhe. Geri pokazuje kako su plemenski mitovi iz prošlosti poslužili kao podloga za stvaranje ideje o naciji. Nacionalna ideologija je onda uputrebljena da se oformi kolektivna svest o nacionalnom zajedništvu, a to je onda omogućilo vladarima da lakše vladaju nad podanicima i vode ratove. Geri pokazuje da naši balkanski nacionalizmi i šovinizmi nisu nikakav izuzetak i da su često samo replike evropskih iskustava. Kosovski mit Kriza evropskog identiteta Menjanje etničke i kulturološke slike Evropske unije pod uticajem imigrantskih talasa sa Balkana, Bliskog Istoka, Azije i Afrike. Kriza evropskog identiteta kao generator oživljavanja nacionalizma, etnocentrizma i rasizma. Geri upozorava da ispod oblande nadnacionalne Evropske unije potmulo tutnje nacionalistički, rasistički i separatistički talasi. Literatura: Gery, Patrick ( 2007 ), Mit o nacijama – srednjovekovno poreklo Evrope, Novi Sad, Cenzura

MEDIJI I PRAVA NACIONALNIH MANJINA – uvodno predavanje Nacionalne manjine – definicija i pojam Nacionalne manjine u jednom društvu su etničke grupe koje se razlikuju od dominantne etničke grupe po nacionalnosti, jeziku, religiji i kulturi. Nacije i mit o nacijama Jedno od najuticajnijih učenja u istoriji je ono po kojem su ljudi podeljeni u grupe koje se nazivaju nacije. Ideja nacije s političkim značenjem u svojoj osnovi javlja se u Evropi s kraja 18. veka. Ranije je nije bilo. Prekretnicom se smatra Francuska buržoaska revolucija 1789. godine. Do kraja 19.veka u Evropi je nadvladala ideja da su njeni narodi podeljeni na nacije i u njoj danas dominiraju nacionalne države. Mitološko poreklo stvaranja grupnih i nacionalnih identiteta pojedinih evropskih naroda. Kriza evropskog identiteta kao generator oživljavanja nacionalizma, etnocentrizma i rasizma. Nacionalne manjine u Srbiji Broj i distribucija pripadnika nacionalnih manjina u Srbiji Nacionalne manjine u Vojvodini Odnos većine i manjine u Srbiji Multikulturalnost i interkulturalnost Stereotipi o prirodi odnosa većine i manjine: - stereotip o automatskom pravu većine da vlada nad manjinom - streotip zasnovan na verovanju o inferiornosti manjine - stereotip zasnovan na verovanju da su u političkoj borbi protiv manjina sva sredstva dozvoljena Prava nacionalnih manjina kao deo korpusa ljudskih prava Zaštita nacionalnih manjina u međunarodnom pravu Domaća zakonska regulativa u pogledu prava nacionalnih manjina Pravo nacionalnih manjina na obrazovanje i kulturu

Pravo nacionalnih manjina na upotrebu svog jezika i pisma Pravo nacionalnih manjina na delotvornom učešću u javnom životu Mediji na jezicima nacionalnih manjina Primer Vojvodine Pristup nacionalnih manjina medijima u javnom vlasništvu na državnom, regionalnom i lokalnom nivou Primer TRS-a Međuredakcijska saradnja medija većinskog naroda i medija nacionalnih manjina Negovanje multikulturalnosti i interkulturalnosti u medijima Politički korektan jezik u medijima kada su u pitanju nacionalne manjine Literatura: Gery, Patrick ( 2007 ), Mit o nacijama – srednjovekovno poreklo Evrope, Novi Sad, Cenzura Димитријевић, Војин и Пауновић, Милан (1997) , Људска права – уџбеник, Београд, Београдски центар за људска права Димитријевић, Војин, Картаг-Одри, Агнеш и остали (1999), Културна права, Београд, Београдски центар за људска права International Journal on Minority and Group Rights, Volume 4, No. 2 (1996/97), Washington, The George Washington University Закон о заштити права и слобода националних мањина, Београд, Савезно министарство националних и етничких заједница

MEDIJI I PRAVA NACIONALNIH MANJINA – 2 ( drugo predavanje )

Nacije i mit o nacijama Jedno od najuticajnijih učenja u istoriji je ono po kojem su ljudi podeljeni u grupe koje se nazivaju nacije. Termin nacija često se upotrebljava kao sinonim za etničku grupu. Pogrešno je staviti znak jednakosti između nacije i države. Ljudi zajedničkog etničkog porekla mogu da žive u različitim državama ( Nemci u Nemačkoj i Nemci u Švajcarskoj ili Austriji, na primer ) i da se zbog toga tretiraju kao ljudi različite nacionalnosti ( nemačke ili austrijske ). Zajedničke odlike koje određuju nacionalni identitet: - zajedničko etničko poreklo ( to nije uvek slučaj – DNK pokazuje da je samo 30 odso stanovnika Hrvatske slovenskog porekla ) - zajednički jezik ( Indija ima više od 20 službenih jezika, a ipak Indijci smatraju da imaju zajednički nacionalni identitet ) - zajednička kultura ( nacija je tradicionalno monokulturna, ali može da bude i multikulturna – Srbi na Kosovu i Srbi u Vojvodini ) - zajednička religija ( Irci su uglavnom katolici, ali ima i protestanata ) Nacionalne države Skoro sve nacije su vezane za određenu teritoriju – domovinu. Država koja se označava kao domovina određene nacije jeste nacionalna država. Većina modernih država spadaju u tu kategoriju. Ideja nacije s političkim značenjem u svojoj osnovi javlja se u Evropi s kraja 18. veka. Ranije je nije bilo. Prekretnicom se smatra Francuska buržoaska revolucija 1789. godine. Do kraja 19.veka u Evropi je nadvladala ideja da su njeni narodi podeljeni na nacije i u njoj danas dominiraju nacionalne države. Poimanje nacije u antici Evropska etnografska razmišljanja vode poreklo u Herodotovim “Istorijama“, pisanim sredinom petog veka pre nove ere. Prema Herodotu, ljudi o kojima on piše su se razlikovali geografski i kulturološki. U njegovim “Istorijama“ pojedini narodi su naseljavali određena geografska područja ( Egipćani naseljavaju Egipat, Asirci Asiriju i tako dalje ). Delovi Herodotovog sveta su narodi ( etne, sing. etnos ), koji su bili podeljeni u plemena i rodove ( gene, sing. genos ). Biblija daje dva modela naroda: jedan utemeljen u biološkom korenu (u “Knjizi o postanku“ ), a drugi u ideji Božjeg naroda ( Novi Zavet ). Novi Božji narod kida vezu sa tradicionalnim etnicitetom i socijalnim razlikama. Hristova poruka glasi: “Idite i učinite sve narode učenicima mojim“ ( Mateja, 28,16 ). Apostol Pavle u istom duhu poručuje: “Nema tu više ni Jevreja ni Grka; nema više ni roba ni slobodnjaka; nema više ni muškog ni ženskog, jer ste svi samo jedan u Isusu Hristu“ ( Galaćanima poslanica 3, 28 ).

Poimanje nacije u srednjem veku Stanovnici gradova razlikovali su se od lokalnog stanovništva. Žitelji grada bili su vladari, vojne starešine, činovnici i trgovci iz celog carstva. Na Balkanu, na primer, trgovci iz Sirije i Male Azije, Jevreji, Sasi ( eksploatisali rudnike na Novom Brdu ). Žena kralja Milutina – Jelena Anžujska... U srednjem veku političke elite su često govorile jezike koji su bili potpuno različiti od onog koji su govorili njihovi podanici ( latinski u Zapadnoj Evropi, grčki i latinski na dvoru kralja Stefana Prvovenčanog )

Mit o naciji Mitološko poreklo stvaranja grupnih i nacionalnih identiteta evropskih naroda po američkom istoričaru Petriku Geriju ( Patrick Gery ) Geri dokazuje da nacija ni kao pojam ni kao fenomen nije postojala do 18. veka. Po njemu, nacija u današnjem smislu reči, predstavlja, zapravo, veštačku konstrukciju koju su stvorili intelektualci i političari za mobilizaciju i homogenizaciju ljudi u ekonomske i političke svrhe. Geri pokazuje kako su plemenski mitovi iz prošlosti poslužili kao podloga za stvaranje ideje o naciji. Nacionalna ideologija je onda uputrebljena da se oformi kolektivna svest o nacionalnom zajedništvu, a to je onda omogućilo vladarima da lakše vladaju nad podanicima i vode ratove. Geri pokazuje da naši balkanski nacionalizmi i šovinizmi nisu nikakav izuzetak i da su često samo replike evropskih iskustava. Kosovski mit Kriza evropskog identiteta Menjanje etničke i kulturološke slike Evropske unije pod uticajem imigrantskih talasa sa Balkana, Bliskog Istoka, Azije i Afrike. Kriza evropskog identiteta kao generator oživljavanja nacionalizma, etnocentrizma i rasizma. Geri upozorava da ispod oblande nadnacionalne Evropske unije potmulo tutnje nacionalistički, rasistički i separatistički talasi. Literatura: Gery, Patrick ( 2007 ), Mit o nacijama – srednjovekovno poreklo Evrope, Novi Sad, Cenzura

MEDIJI I PRAVA NACIONALNIH MANJINA – 4

Stare i nove manjine u žemljama u tranziciji Od “socijalističke“ do nacionalne države Klasni i nacionalni koncept “Socijalistička“ država – kakva je bila i bivša Jugoslavija – favorizovala je “radničku klasu“, pa, prema tome, klasnu, a ne nacionalnu pripadnost. S padom Berlinskog zida i nestankom socijalističkih zemalja težište se premešta ka nacionalnoj pripadnosti. Većina poskomunističkih država u Istočnoj i Srednjoj Evropi sada se zasniva na etnonacionalističkom konceptu “nacionalne države“ kao države koja prevashodno “pripada“ dominantnoj, najbrojnijoj, “istorijskoj“, “državotvornoj“ itd. naciji. Pripadnici ostalih etničkih grupa najčešće su formalno priznati, proglašeni ravnopravnim i zaštićenim, ali se u suštini smatraju anomalijom ili se trpe kao kao istorijski “gosti“. Čak i kada ne moraju da strahuju za gubitak državljanstva ili da će biti grubo diskriminisani, u ustavima ili zakonima im se otvoreno ili prećutno stavlja do znanja da nemogu da utiču na vitalne funkcije države budući da je ona dostignuće istorijskih težnji jedne ( etničke ) nacije i da predstavlja najvažnije sredstvo za zaštitu njenih osnovnih interesa. Raspad “socijalističkih“ federacija Dve od tri “socijalističke“ federacije – Jugoslavija i SSSR – raspale su se gotovo trenutno, a treća – Čehoslovačka – nije preživela čak ni rekonstruisanu, liberalnu verziju. Čini se da postkomunistički nacionalizam ne može da trpi ideju višenacionalne države, a kamoli “anacionalnu“ državu. Postfašističke države ( Španija, Nemačka i Italija ) su sačuvale svoj multietnički sastav, vrativši se federalizmu ( Nemačka ) i decentralizaciji ( Italija i Španija ). Jugoslavija Već sam naziv države – Jugoslavija – je ukazivao da glavne etničke grupe u državi pripadaju južnoslovenskoj grupi nacija. Svaka od njih vezala je svoje ime za federalnu jedinicu ( Srbija, Hrvatska, Slovenija, Crna Gora, Makedonija ), sa izuzetkom Bosne i Hercegovine. Nezavisno od etničkih razlika, većina stanovništva – bar oni koji su pripadali etničkim grupama koje su imale “svoje“ federalne jedinice – nije imala tretman manjina niti se takvim osećala bez obzira ne mesto prebivališta. To je ohrabrivalo kretanje i etničko mešanje stanovništva.

S raspadom federacije i njenim preobražajem u tipičnu postkomunističku nacionalnu državu, pojavio se veliki broj novih manjina koje čine ljudi potpuno nenaviknuti na manjinski status. Kada su, posle raspada federacije, slabe demarkacione linije podele između federalnih jedinica postale međunarodne granice, to je predstavljalo potres, čije su posledice u velikoj meri pojačane nacionalističkim insistiranjem na čistim etničkim granicama. Različita tumačenja prava na samoopredeljenje - kao pravo koje pripada “narodu“ u smislu stanovništva ranije federalne jedinice - kao pravo “naroda“ u etničkom smislu. U takvim okolnostima mirno razdvajanje je bilo malo verovatno. Rat za teritorije Zašto se nije raspala Švajcarska konfederacija, Velika Britanija, Španija...? ( Jovan Bajford ) Vrste etničkih manjina Radnici migranti “Gastarbajteri“ ili “radnici na privremenom radu u inostranstvu“ Radnici migranti u mnogim delovima sveta, anaročito u Evropi, smatraju se glavnim kandidatima za priznanje statusa punopravne manjine. Srednja i Istočna Evropa daleko su od toga. Strani radnici migranti tamo su prvi iskusili postkomunističku ksenofobiju. U Srbiji su to osetili Kinezi. U Sloveniji “južnjaci“... U Sloveniji se priznaju samo “autohtone“ i “istorijske“ manjine, italijanska i mađarska, a ne i brojni Hrvati, Srbi i Muslimani koji su se tamo stalno naselili u doba Jugoslavije. “Nacionalni ateisti“ Ljudi koji odbijaju nacionalnu identifikaciju Pojava u Evropi i van Evrope “Etnički“ Jugosloveni Stare većine kao nove manjine Najbolji primer su Rusi van Rusije i Srbi van Srbije Svođenje na manjinu se doživljava kao ponižavajuća degradacija

“Veštačke nacije“ Muslimani u bivšoj Jugoslaviji Postojanje Makedonaca ne prihvataju grčki, srpski i bugarski nacionalisti Mnogi Ukrajinci odbacuju postojanje Rusina Ranije nepriznate etničke grupe Romi Nesigurnost i osujećenost starih i novih manjina Rusi i Srbi kao primer Srbi su svođenje na nacionalnu manjinu u novim državama bivše Jugoslavije ( naročito u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini ) doživeli kao ponižavajuću degradaciju. Pravno i faktičko pogoršanje položaja Pojedinim etničkim identititetima se uskraćuje priznanje “Konsititutivna“ nacija dobija status manjine Pripadnici “konsititutivnog“ naroda postaju stranci ( na primer, Hrvati, Srbi i Muslimani u Sloveniji ) i gube prava koja u skladu sa državnim i međunarodnim pravom pripadaju samo državljanima. Moguća rešenja Višenacionalna nacionalna država Građanski karakter države u kojoj demos ( građani ) preovlađuje nad etnosom ( nacionalnim identitetom ) Teritorijalna ili personalna autonomija? Nove nacionalne tržave nasjveći otpor pružaju zaštiti prava manjina koja bi se ostvarivala putem teritorijalne autonomije. Strah od secesije Problem teritorijalne autonomije je i u tome što one proizvode manjine unutar manjine.

Pravo na opciju Prilika na izbor državljanstva Međunarodni standardi prilagođeni lokalnim uslovima Nesigurnost međunarodnih standarda. Međunarodno pravo, takvo kakvo je sada, ne daje naročito čvrste garancije manjinskim grupama. Član 27. Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima predmet je različitih tumačenja: svaka vlada može da negira postojanje manjina na svojoj teritoriji. S druge strane, obećanje da će položaj svakog građanina biti obezbeđen poštovanjem njegovih individualnih prava – ne deluje dovoljno ubedljivo u državi koja je ustrojena na nacionalističkom konceptu. Položaj manjine se u svakom datom društvu meri prema razumnom prilagođavanju zahtevima društvenog mira i čuvanja dobrih tradicija. Literatura: Vojin Dimitrijević i ostali, Kulturna prava, Beogradski centar za ljudska prava, Beograd, 1999. ( strana 138-154 )

MEDIJI I PRAVA NACIONALNIH MANJINA-6

Nacionalne manjine i nacionalno zakonodavstvo U Srbiji zasad ne postoji poseban zakon o pravima i slobodama nacionalnih manjina. Prava i slobode pripadnika nacionalnih manjina uređena su u našem zakonodavstvu u Ustavu Republike Srbije i u više posebnih zakona. U Ustavu Srbije sadržane su opšte odredbe o pravima i slobodama nacionalnih manjina. Te odredbe su saglasne s međunarodnim standardima manjinskih prava.

U posebnim zakonima uređuju se pojedina prava. Tako, na primer: - Zakon o obrazovanju i Zakon o univerzitetu uređuju pravo nacionalnih manjina na obrazovanje na maternjem jeziku - Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisma, a isto tako i drugi pravni akti kao što su Statut AP Vojvodine, statuti opština, poslovnici... uređuju pravo na upotrebu maternjeg jezika - Zakon o informisanju uređuje Pravo na informisanje na maternjem jeziku Pored ovih zakona slobode i prava nacionalnih manjina uređuju još: Zakon o utvrđivanju nadležnosti autonomnih pokrajina, koji bliže uređuje nadležnosti autonomnih pokrajina u vezi sa ostvarivanjem prava i sloboda pripadnika nacionalnih manjina, Zakon o lokalnoj samoupravi predviđa da se u opštinama sa nacionalno mešovitim sastavom stanovništva formiraju saveti za međunacionalne odnose. Ti saveti razmatraju ostvarivanje zaštite prava nacionalnih manjina i unapređenje nacionalne ravnopravnosti u lokalnoj zajednici. Saveti mogu da pokrenu postupak pred Ustavnim sudom za ocenu ustavnosti i zakonitosti propisa koje donosi lokalna zajednica. ( Nacionalnim savetima koji još uvek deluju istekao mandat ) Zakoni o izborima bliže uređuju mere afirmativne akcije vezane za predstavljanje nacionalnih manjina u skupštinama – na primer, izborni cenzus za stranke nacionalnih manjina je na nivou prirodnog praga. U Dražavnoj zajednici Srbije i Crne Gore postojala je Povelja o ljudskim i manjinskim pravima i građanskim slobodama. Povelja je prestala da važi posle istupanja Crne Gore iz državne zajednice. U SCG je postojao i Zakon o zaštiti prava nacionalnih manjina koji je donet 2001. godine. On je sadržao najvažnije garancije sloboda i prava nacionalnih manjina, a federalne jedinice su svojim propisima trebale da konkretizuju rešenja. Međutim, već u momentu usvajanja tog zakona višepitanja je bilo sporno. Na primer, nejasni odnosi između državne zajednice i država članica otvorili su pitanje: ko primenjuje Zakon?

Stereotipi o odnosu većine i manjine U odnosu većine prema manjinama može se nabolje videti stepen razvoja političkih institucija jednog društva. U društvima koja pretenduju da budu demokratska i liberalna poštovanje prava manjina rešeno je čitavim nizom zakonskih propisa – od onih koji zabranjuju svaki oblik diskriminacije, do onih koji primenjuju pozitivnu diskriminaciju. Neki stereotipi o odnosu većine i manjine u Srbiji

Stereotip da većina ima automatsko pravo da vlada i da će joj ovo pravo automatski biti ukinuto ukoliko manjinama budu data prava. Stereotip o davanju ili poklanjanju parava manjinama. Osnovna ljudska prava se ne daju ili poklanjaju, ona pripadaju svakom čoveku ( Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima ) Stereotip da su manjine kulturno, intelektualno i emocionalno inferiorne u odnosu na većinu. Ovaj stereotip posebno dolazi do izražaja kada se radi o rodnoj ravnopravnosti, ali šest je i kada se radi o odnosu prema nekim nacionalnim manjinama ( Romima, na primer ) Stereotip da su u borbi protiv manjinskog mišljenja sva sredstav dopuštena ( ovde se politička borba često doživljava kao borba na život i smrt ) pogađa i pripadnike etničkih i verskih manjina. Rasistički stereotipi o Romima, muslimanima i Jevrejima ponekad se ohrabruju iz političkih centara moći. Pomenuti stereotipi se javljaju u javnim diskursima – a naročito u političkom životu i u medijima. Uvrede sa skupštinske govornice Politički nekorektan jezik u medijima Pozitivni primeri odnosa većine prema manjinama

MEDIJI I NACIONALNE MANJINE Istrazzivanja javnog mnenja Rezultati istraživanja javnog mnjenja u Vojvodini ukazuju na visok stepen razumevanja među građanima i potrebu razvijanja kulture svake nacije. Preko 89% punoletnih građana koji su učestvovali u istraživanju koje je sprovela novosadska Scan agencija, slažu se sa tvrdnjom da “razvitak kulture svake nacije u Vojvodini nije smetnja za razvoj kultura drugih nacija”. Međutim velika većina ispitanika je istovremeno vrlo kritična prema sopstvenom poznavanju kulture drugih nacionalnih zajednica u sopstvenom okruženju. Skoro dve trećine ispitanika je izjavilo da ne poznaje kulturu druge nacionalne zajednice.

Mediji Iz budžeta AP Vojvodine obezbeđuje se novac za izdavanje 20 novina, od kojih je 17 na jezicima nacionalnih manjina. Za ovaj izveštaj grupa stručnih saradnika je sprovela analizu sadržaja mađarskih, slovačkih, rumunskih, rusinskih, romskih i hrvatskih elektronskih i štampanih medija koji izlaze i emituju svoj program u Vojvodini, za period septembar 2001. – avgust 2002. godine. Mediji na jezicima nacionalnih manjina, ali i na većinskom jeziku (štampani ili elektronski) nisu se u posmatranom periodu ozbiljnije i analitički bavili problemima iz oblasti zaštite i povrede prava nacionalnih manjina niti su se bavili “drugima” (nacijama i etničkim grupama) Hrvati Sadržajno, hrvatski tekstovi, televizijske i radio emisije najveću pažnju posvećuju životu, običajima i statusu hrvatske zajednice u Vojvodini. U “TV divanima” ređe (zbog malog medijskog prostora na TV NS), a u radijskim programima na hrvatskom češće, pažnja se poklanja i događajima iz života drugih manjiskih zajednica. Prvenstveno se to odnosi na mađarsku, nemačku i jevrejsku zajednicu, ali se ne zanemaruju ni teme od značaja za većinski narod, druge manjinske zajednice i događaji od opšteg značaja. Mađari Monitoring medija na mađarskom jeziku obavljen 2001. kada je reč o “Magyar Szo”, ukazao je da ova, jedina dnevna novina na jeziku manjina u Vojvodini, nije pokazao mržnju ali ni očekivanu prirodnu otvorenost prema drugim kulturama, pa ni na nivou elementarnih informacija. Da bi razbila getoizaciju i negovala multikulturalnost i interkulturalnost, nezavisna produkcija “UrbaNS” 2000. pokrenula je kulturni magazin “Multigrad”. Emisija je emitovana dvojezično (srpski/mađarski) što je bio jedan od prvih bilingvalnih prodora u TV prezentaciji. Produkcija je prestala da realizuje ovu emisiju 2001. zbog nedostatka finansijskih sredstava. Fond za otvoreno društvo koji je podržao projekat nije nastavio finansiranje, a druge fondacije nisu pokazale interesovanje. Tako je još jedan multikulturni projekat propao. Od januara 2002. na prvom programu TV Novi Sad svake četvrte nedelje u mesecu emituje se kulturni magazin na srpskom, mađarskom, slovačkom, rumunskom i rusinskom jeziku. Emisija se zove “Zajedno” i traje 60 minuta. TV Novi Sad emituje program na mađarskom jeziku već 30 godina. Nekada je ova redakcija bila najrazvijenija u celoj televiziji, što se danas ne može reći. Program na

mađarskom jeziku u informativnim emisijama prati zbivanja u manjinskim sredinama, a u poslednje vreme informiše i o nemačkoj manjini koja je donedavno bila gotovo nevidljiva. Radio 021 u okviru svog drugog programa “Multiradio” emituje mađarskom, slovačkom, rumunskom i rusinskom jeziku. Dnevno se emituju multijezičke vesti 3 x po 5 minuta koje u okviru iste emisije vesti čitaju novinari na više jeziku naizmenično. Cilj je senzibilizacija auditorijuma na jezik "drugoga". "Multiradio" neguje polilingvalizam u svim emisijama. Može se smatrati da mađarska nacionalna manjina u prethodnoj godini nije bila adekvatno informisana o problemima iz oblasti zaštite i povrede prava nacionalnih manjina, iako su postojali pojedinačni prodori u sferi manjinskog i multikulturnog promišljanja svakodnevice. Romi Romske televizijske emisije su u potpunosti bilingvalne romsko/srpske, što predstavlja iskorak u interkulturnom smislu. Rumuni U rumunskim medijima nedostaju prilozi o drugima. Vanmanifestaciono praćenje aktivnosti drugih manjina u Vojvodini svedeno je na minimum. Nekoliko reportaža o slovačkom naivnom slikarstvu i o pesnicima koji pišu na rusinskom jeziku su nedovoljni. Kako se u ovom periodu nisu prevodila literarna dela pisaca drugih manjina na rumunski jezik pravi iskorak je usamljeni pokušaj urednika emisije “Kulturni brojčanik” i časopisa “Lumina” koji povremeno objavljuju prevode sa mađarskog i slovačkog jezika. Rusini Radio 021 u okviru svog drugog programa “Multiradio” emituje i na rusinskom jeziku. Slovaci Temama iz oblasti multikulturalizma mediji na slovačkom jeziku bave se sporadično, jer nema kadrova koji bi ih realizovali. Npr. najtiražniji, najčitaniji, pa time i najuticajniji medij na slovačkom jeziku “Hlas ljudu” u proteklih godinu dana objavio je svega 7 tekstova o ZZPSNM i 4 teksta o Okvirnoj konvenciji o zaštiti manjinskih prava, ali na nivou informacije bez ozbiljnijeg analitičkog pristupa. Mnogo bolje je problematizovao pitanje obrazovanja na maternjem jeziku, ali ostalih tema iz domena prava nacionalnih manjina nije bilo. U Vojvodini ne postoje formirane multikulturne institucije ni na istraživačkom ni na pragmatičkom planu. Prožimanjem kultura na ovom prostoru bave se samo pojedinci i

neke nevladine organizacije sa svog usko stručnog spekta. Ono čime se institucije u Vojvodini tradicionalno bave je folkloristika. Najmanje zastupljeno je prevodilaštvo.

Štampani mediji Hrvati Mediji na hrvatskom jeziku su novina u informativnom prostoru Vojvodine. Još su nerešene mnoge “nasleđene” dileme i sporovi oko ove nacionalne zajednice, što se ogleda i u medijskoj prezentaciji. Postoje tri štampana medija (katolički mesečnik i periodični časopisi za kulturu). Evidentni su kadrovski problemi. Mađari Prema mišljenjima pripadnika dela mađarske novinarske zajednice koja ima najrazvijeniju medijsku strukturu, karakteristika medija na njihovom maternjem jeziku je izrazito agresivna i javno izražena težnja jedne nacionalne partije (Saveza vojvođanskih Mađara) da dominira svim sferama života ove nacionalne manjine. Savez vojvođanskih Mađara je izdejstvovao u pokrajinskom parlamentu da većina predstavnika u novoimenovanom Upravnom odboru Holdinga Forum budu članovi ove partije, iako postoji još nekoliko partija sa prefiksom “vojvođanski Mađari”. Otpor novinara koji traže nezavisnost od političkih centara moći i dalje traje. Redakcije pisanih medija na mađarskom jeziku imaju kadrovske probleme. Nema pisanih medija na romskom jeziku u kontinuitetu. Rumuni Prema izveštaju dela pripadnika rumunske medijske zajednice, štampa na rumunskom jeziku prema obimu i strukturi procentualno zadovoljava potrebe ove manjine. Osim štampe koja je regionalnog značaja (izdavačko-novinska kuća “Libertatea”) novine izdaju i pojedine lokalne zajednice. “Libertatea” je protekle godine uvela multikulturnu stranicu (prvi takav potez u medijima na jezicima nacionalnih manjina) na kojoj su objavljivani tekstovi autora i novinara drugih etničkih zajednica koje žive u Vojvodini, a tiču se manjinskih pitanja i problema. Kako dodatna sredstva potrebna za realizaciju ove stranice nisu bila dalje obezbeđena, nakon gotovo pola godine dobrovoljne saradnje mnogih publicista, novinara i javnih ličnosti iz drugih manjinskih sredina, ideja je vremenom sama od sebe “nestala”. Pojedini lokalni mediji zbog nedostatka kadra ukinuli su podlistke (stranice) na rumunskom jeziku, iako i dalje izveštavaju o događajima u ovoj zajednici. Štampani mediji u posmatranom periodu nisu poklonili odgovarajuću pažnju ni Okvirnoj konvenciji niti ZZPSNM-u. Rusini Mediji na rusinskom jeziku namenjeni različitim uzrasnim i interesnim grupama, su uglavnom neusklađeni sa modernim medijskim trendovima. Kadrovski problemi su izrazito veliki. “Ruske slovo” kao vodeća novinsko-izdavačka kuća na rusinskom

jeziku u istoimenom sedmičnom listu, bavila se pitanjima ZZPSNM-a ali više kao događajem, nego kao analitičkom temom. Gotovo su u potpunosti izostali problemski tekstovi o položaju manjina. Slovaci Na slovačkom jeziku u Vojvodini izlazi 7 listova, ni jedan dnevni. Najčitaniji je nedeljnik “Hlas ljudu” koji ima i najdužu tradiciju izlaženja. Ostali listovi su predviđeni za usmerenu čitalačku publiku, npr. verski mediji. Finansiranje svih štampanih medija osim “Hlas ljudu” (finansiran je iz budžeta Pokrajine, jer je osnivač ovog magazina Skupština Vojvodine), je neredovno i nestabilno. Redakcije su fluktuirajuće, malo je stalno zaposlenih novinara. Njihov uticaj na javno mnjenje je nedovoljan. Okvirnoj konvenciji i ZZPSNM-u je posvećeno malo prostora. Štampani mediji na srpskom jeziku U Vojvodini na srpskom jeziku izlaze samo dva dnevna lista na regionalnom nivou i lokalna štampa čiji su osnivači skupštine opština. Lokalne novine deluju u okviru “gradskih informativnih centara” za koje je uobičajeno da osim novina imaju i radio stanicu. Dnevne novine regiona na srpskom jeziku (Dnevnik, Građanski list) su u posmatranom periodu pratile na nivou izveštavanja događaje vezane za javnu raspravu i donošenje Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih i etničkih zajednica. Ozbiljnije se ovom temom bavio samo “Dnevnik” u okviru ciklusa “Živeti zajedno” Jednom sedmično cela strana u “Dnevniku” posvećena je interetičkoj komunikaciji, pitanjima nacionalnih manjina, toleranciji, a prosečno se u jednom mesecu objavi 12 tekstova informativno-edukativnog karaktera. Ova je tema istraživački sasvim sporadično problematizovana, ali predstavlja prvi kontinuiraniji pokušaj da se manjinska pitanja redovno nađu u dnevnim novinama. Zabeleženo je da su lokalne novine samo sporadično markirale pojave poput grafita sa govorom mržnje ili skrnavljenje verskih objekata, za koje se ne može sa sigurnošću tvrditi da li predstavljaju nacionalnu ili samo versku netoleranciju. MEDIJI I NACIONALNE MANJINE – 8

Uloga medija u multikulturnom društvu Preporuke iz Osla o pravu nacionalnih manina na upotrebu sopstvenog jezika Sporazum o međuetničkoj toleranciji i saradnji u Evroregiji DKMT Informisanje u izbornom programu SVM

Uvod U Vojvodini ne postoje formirane multikulturne institucije ni na istraživačkom ni na

pragmatičkom planu. Prožimanjem kultura na ovom prostoru bave se samo pojedinci i neke nevladine organizacije sa svog usko stručnog spekta. Na primer, Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji bavi se pravima nacionalnih manjina uopšte, a povredom tih prava posebno. Centar za multikulturalnost u Novom Sadu je specijalizovan da se bavi fenomenima multikulturalnosti i interkulturalnosti. Druge NVO se takođe bave pojedinim oblastima delovanja u multikulturnom društvu. Ono čime se institucije u Vojvodini tradicionalno bave je formalno-pravno ostvarivanje prava nacionalnih manjina i folkloristika. Malo ili nimalo se bave drugim oblicima multikulturalnosti i interkulturalnosti. Mediji – na jeziku većinskog naroda, a isto tako i na jezicima manjina – uglavnom se bave radom institucija. Od tog pravila odstupaju povremeno, u ekscesnim situacijama u kojima došlo do sukoba pripadnika različitih etničkih grupa ili je grubo povređeno pravo neke manjine.

Preporuke iz Osla o pravu nacionalnih manina na upotrebu sopstvenog jezika Uvod U Srbiji je pravo nacionalnih manjina na upotrebu sopstvenog jezika ragulisano Ustavom i odgovarajucim zakonima ( kao što je Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisma ) i podzakonskim aktima ( kao što je Statut AP Vojvodine i statuti opština... ) U međunarodnom pravu je ova materija regulisana nizom međunarodnih sporazuma ( kao što su Univerzalna deklaracija i ljudskim pravima, Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima, Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina... ) Preporuke iz korpusa »mekih prava« Preporuke iz Osla o pravu nacionalnih manina na upotrebu sopstvenog jezika U svojim Helsinškim odlukama iz jula 1992. godine, Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju ( OEBS ), ustanovima je Visokog komesara za nacionalne manjine kao »instrument za sprečavanje sukoba u najranijoj mogućoj fazi«. Ovakav mandat je u velikoj meri nastao kao odgovor na zbivanja u bivšoj Jugoslaviji za koja su mnogi strahovali da bi mogla da se ponove u drugim delovima Evrope, a naročito u državama u procesu tranzicije ka demokratiji i tržišnoj ekonomiji. Preporuke iz Osla su sačinjene u februaru 1998. godine. U njima se govori o jezičkim pravima nacionalnih manjina. Posebnopoglavlje je posvećeno medijima.

Mediji 8 ) Pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo da osnivaju i održavaju medije na svom jeziku... ( str. 6 ) .... Objašnjena ( str. 16 ) 9 ) Pripadnivci nacionalnih manjina bi trebalo da raspolažu određenim vremenom za emitovanje na sopstvenom jeziku na elektronskim medijima... ( Objašnjena str 17. ) 10 ) Mora se obezbediti nezavisnost ( Objašnjenja str. 17. i 18. ) 11 ) Pristup inostranim medijima...( objašnjenja str. 18. )

Sporazum o međuetničkoj toleranciji i saradnji u Evroregiji DKMT Evroregiju Dunav-Kriš-Moriš-Tisa ( DKMT ) sačinjavaju Vojvodina i po četiri županije iz Rumunije i Mađarske. Vojvodina se priključila evroregiji DKMT 1997. godine. DKMT je osnovana s ciljem da se razvija saradnja između lokalnih zajednica i lokalnih vlasti u oblasti privrede, zaštite čovekove okoline, nauke, kulture, obrazovanja, zdravstva, civilnog sektora i sporta. Sporazum o međuetničkoj toleranciji i saradnji u članu 7. govori o javnim komunikacijama i programskoj politici medija Potpisnici sporazuma će: - uticati da lokalni i regionalni mediji informišu građane i na odgovarajućim jezicima nacionalnih manjina - nastojati da ohrabre ili olakšaju osnivanje listova, radio stanica i televizijskih kanala na manjinskimjezicima - podsticati promovisanje multikulturnih vrednosti, međuetničke tolerancije i manjinskih prava, a posebno afirmisati pregnuća pojedinaca, istaknutih stvaralaca i osvedočenih boraca za ljudska prava - suprotstavljati se svim oblicima diskriminacije, javnom iskazivanju ili prenošenju govora mržnje, međunacionalne i verske netrpeljivosti.

Informisanje u izbornom programu SVM Savez vojvođanskih Mađara ( SVM ) u svom izbornom programu za 2007-2011. godinu kaže da će nastojati:

- da vreme trajanja programa na manjinskim jezicima na talasima pokrajinskog javnog servisa odgovara brojčanosti pojedinih nacionalnih zajednica, kao i da se obezbede uslovi za unapređenje kvaliteta ovih programa, - da se Zakon o radiodifuziji izmeni u smislu da elektronski mediji koji emituju programe i na jezicima manjina umesto za jednu mogu konkurisati za više frekvencija, kao i da se programi na jezicima manjina ne privatizuju, već da osnivačka prava nad njima preuzmu nacionalni saveti – kao i u slučaju štampanih medija, - da se u severnoj Bačkoj i dalje emituje celodnevni radio program na mađarskom jeziku i da se pokrene jedan kvalitetan televizijski program na mađarskom jeziku, - da se stvori institucionalni sistem koji će zadovoljiti potrebe informisanja ostalih manjinskih zajednica, - da se za medije na manjinskim jezicima izgradi sistem državne podrške putem konkursa, - da se reše finansijski problemi omladinskih i dečjih listova na manjinskim jezicima, - da se imenovanje upravnih tela i funkcionera RUV Vojvodine ubuduće vrši uz saglasnost nacionalnih saveta.

MEDIJI I NACIONALNE MANJINE – 9

Mediji u multikulturnom društvu – slučaj Vojvodine Međunarodni normativni okvir 1. Okvirna konvencija Saveta Evrope za zaštitu nacionalnih manjina obavezuje zemlje ugovornice da priznaju pravo svakog pripadnika nacionalne manjine na slobodu izražavanja koje obuhvata slobodu uverenja i primanja i davanja informacija i ideja, na manjinskom jeziku, bez ometanja od strane vlasti i bez obzira na granice. Ugovornice će obezbediti, u okviru svojih pravnih sistema, da pripadnici nacionalnih manjina imaju pristup sredstvima javnog informisanja bez diskriminacije. 2. St. 1 ne sprečava ugovornice da zatraže odobrenje, bez diskriminacije i na osnovu objektivnih kriterija za emitovanje radio i TV emisija... 3. Ugovornice neće ometati stvaranje i korišćenje štampanih sredstava javnog

informisanja od strane pripadnika nacionalnih manjina. U zakonskim okvirima za zvučni radio i televizijske emisije, obezbediće koliko je god moguće, a uzimajući u obzir odredbe st.1, da pripadnici nacionalnih manjina dobijaju mogućnost stvaranja i korišćenja sopstvenih sredstava javnog informisanja. 4. U okviru svojih pravnih sistema, ugovornice će usvojiti adekvatne mere da se pripadnicima nacionalnih manjina olakša pristup sredstvima javnog informisanja i u cilju unapređenja tolerancije i omogućavanja kulturnog pluralizma.

Mediji u Vojvodini Generalo posmatrano, informisanje na jezicima manjina u našoj zemlji nije ispod evropskih standarda u ovoj oblasti. U Vojvodini štampa izlazi na sedam jezika: na srpskom, mađarskom, hrvatskom, slovačkom, rumunskom, rusinskom i romskom jeziku. Dnevni listovi izlaze na srpskom (Dnevnik) i mađarskom jeziku (Mađar so). Nedeljni informativno-politički listovi izlaze na hrvatskom, (Hrvatska riječ), slovačkom (Hlas ljudu), na rumunskom (Libertatea), rusinskom (Ruske slovo) i romskom jeziku (Them). Ovi listovi se dotiraju iz budžeta AP Vojvodine, kao i nedeljnik za poljoprivrednike i selo Poljoprivrednik i veći broj dečjih i omladinskih listova na jezicima nacionalnih manjina. U Vojvodini na jezicima nacionalnih manjina izlazi ukupno150 listova. U okviru Radio-televizije Srbije, Radio Novi Sad u Vojvodini emituje programe na srpskom, mađarskom, slovačkom, rumunskom, rusinskom, ukrajinskom i romskom jeziku na posebnim talasnim dužinama. U radio-difuznom sistemu, 27 lokalnih radio stanica emituju svoju produkciju na srpskom i jezicima nacionalnih manjina. Programe Televizije Novi Sad takođe karakteriše višejezičnost. Oni se emituju na šest jezika. Elektronski mediji AP Vojvodina nema zakonodavnu vlast. Rad elektronskih medija reguliše Zakon o radiodifuziji koji je donela Narodna skupština Republike Srbije. Prema ovom Zakonu, pored Radiodifuzne ustanove Srbije, osnovana je i Radiodifuzna ustanova Vojvodine. U članu 94. pomenutog zakona se kaže: “Javni radiodifuzni servisi u ostvarivanju opšteg interesa između ostalog dužni su da: proizvode i emituju programe namenjene svim segmentima društva, bez diskriminacije, vodeći pri tom računa naročito o specifičnim društvenim grupama kao što su manjinske i etničke grupe“. Prema ovom Zakonu, javnoj radiodifuznoj ustanovi Vojvodine pripadaju za radio 3 UKT mreže i 2 srednjetalasne mreže. Za sada ST ne funkcioniše jer je jedini predajnik preko kojega se ostvaruje prenos ST signala dat u vreme NATO intervencije na korišćenje Radio Beogradu, pošto je većina predajnika u Srbiji bila srušena. Angažovanjem Skupštine APV kupljen je multiplekser kojim je znatno poboljšana čujnost programa na jezicima nacionalnih manjina, iako to ne zadovoljava potrebe i standarde koji su bili postavljeni još krajem 80-ih dvadesetog veka. Nakon ozbiljnih i žučnih rasprava, za TV su dodeljena 2 kanala: jedan za program na srpskom, a drugi za programe na jezicima nacionalnih manjina.

Zakonom je predviđena samo Republička radiodifuzna agencija (čl. 6) čiji Savet ima devet članova (svega dva iz Vojvodine). Nije usvojen predlog Odbora za informisanje Skupštine Vojvodine koji je bio prisutan u javnoj raspravi o predlogu ovog Zakona da i Vojvodina ima radiodifuznu agenciju u čijem bi Savetu bili predstavnici nacionalnih manjina. Smanjene mogućnosti manjinskih elektronskih medija Svim medijima na jezicima nacionalnih manjina smanjene su mogućnosti delovanja, ali u posebno nezavidnom položaju su mediji na slovačkom, rumunskom, rusinskom, ukrajinskom i romskom jeziku, koji emituju svoj program u okviru Radio Novog Sada (javnog servisa Vojvodine). Svima je smanjen dnevni broj sati emitovanja (npr. na slovačkom jeziku program je trajao 7,5 sati a danas traje 5,5 sati) i razbijen je dnevni program na dva ili tri bloka koji se emituju u različito doba dana (npr. na slovačkom jeziku je razbijen u 3 segmenta, na rumunskom u 4 segmenta, uglavnom od po 60 ili 90 minuta u kontinuitetu), jer su kao posledica NATO kampanje gubeći predajnike, izgubili većinu frekvencija na kojima su pojedinačno do 1999. emitovali svoje programe. Do jula 2002, čujnost pomenutih programa, na teritorijama gde žive pripadnici određenih manjina, je bila veoma slaba, promenljiva i neujednačena. Montiranjem multipleksera je znatno poboljšana. Početkom septembra 2002. stvorene su ponovo tehničke mogućnosti da se ovi programi emituju u stereo tehnici (ta mogućnost je izgubljena još 1999. kao posledica NATO kampanje). Kompromisno rešenje da programi Radio Novog Sada na slovačkom, rumunskom, rusinskom i romskom budu smešteni na jednu frekvenciju, nikog ne zadovoljava. Time su prava nacionalnih manjina na informisanje na sopstvenom jeziku, doduše iz objektivnih okolnosti, znatno sužena.

Privatizacija elektronskih medija čiji su osnivači lokalne samouprave Zakon o radiodifuziji, koji je donet 2002. godine, ima dosta manjkavosti – ali je, ipak, manje-više uspešno rešio probleme na nacionalnom i pokrajinskom nivou. Ne i na nivou lokalnih samouprava. Naročite ne u Vojvodini. Činjenica je da u najvećem broju vojvođanskih opština postoje javni mediji koji emituju programe na dva ili više jezika. Privatizacija ovih stanica i njihovo dalje funkcionisanje kao komercijalnih preduzeća bez stalnog finansiranja iz opštinskih budžeta, otvorila je prostor za prilično crne slutnje u vezi opstanka ovih multijezičnih programa. Privatizacija lokalnih elektronskih medija, čiji je vlasnik ili osnivač država, mora biti završena u zakonom predviđenom roku, do kraja 2007.godine. Privatizaciju radiodifuznih organizacija čiji su osnivači organi lokalne samouprave ( opština, grad ) – regulišu čl. 96. i 126. Zakona o radiodifuziji. Zaključci javne rasprave u Vojvodini ( pre usvajanja ovog Zakona ) su bili da je to pogubno rešenje za lokalne medije na jezicima manjina jer postoji rizik da će oni vremenom nestati na nivou lokalnih emitera gde su i najpotrebniji, s obzirom će ih tržišna logika privatnih emitera “ukinuti” kao “nerentabilne”. Taj scenario

je već na delu. Na primer, privatizacijom Radio Vršca ukinut je program na rumunskom jeziku. Osnovni problem je u niskom komercijalnom potencijalu programa na manjinskim jezicima (izuzetak je mađarska nacionalna zajednica, zbog svoje brojnosti i visoke koncentracije u severnobačkim opštinama). Dakle, glavno pitanje je – hoće li budući privatni vlasnici imati ekonomskog interesa da održavaju skupe višejezične programe ukoliko im oni ne donose odgovarajuću zaradu. Ukoliko je odgovor – ne (što treba i očekivati u najvećem broju slučajeva) - imaćemo jezički mnogo siromašniju medijsku scenu (što, sa stanovišta zakona, neće biti nelegalno), a pripadnici nacionalnih zajednica neće moći da prate lokalne programe na svojim jezicima (što će, sa stanovišta već postojećih standarda, biti nelegitimno). Što se tiče problema očuvanja multijezičnih programa, najčešće se predlaže da te lokalne radio-televizijske stanice ostanu u statusu opštinskih javnih preduzeća. Time bi se, prema mišljenju predlagača ovog rešenja, obezbedila upravljačka i finansijska stabilnost ovih medija. Međutim, eventualna promena Zakona o radiodifuziji u tom pravcu, vratila bi proces deetatizacije unazad i učinila medijski sistem nekonzistentnim. S druge strane, u cilju očuvanja javnog informisanja na lokalnom nivou, pojavili su se predlozi za osnivanje lokalnih javnih servisa. Iako u pojedinim zemljama postoje lokalni javni servisi, u našem slučaju bi to podrazumevalo, pored promene Zakona o radiodifuziji, kreiranje drugačijeg sistema prikupljanja i raspodele radio-televizijske pretplate. Imajući u vidu preostalo vreme za okončanje privatizacije (kraj 2007. godine), to u ovom trenutku predstavlja gotovo nerešiv problem. Šta da se radi? Kratkoročno, prema jednom predlogu, treba kreirati posebne državne (republičke, pokrajinske i opšptinske) fondove ili posebne budžetske pozicije iz kojih bi se, putem konkursa, finansirali oni aspekti programa komercijalnih stanica koji se odnose na javno informisanje. U multietničkim opštinama bi bilo obavezno da jezička struktura tih programa bude adekvatna strukturi koja postoji u lokalnoj zajednici. Slična rešenja postoje i u drugim državama. Pored toga, iskustva sa štampanim glasilima na jezicima nacionalnih manjina u Vojvodini takođe mogu biti vrlo korisna. Skupština AP Vojvodine je već 2004. godine pokrenula proces deetatizacije pokrajinskih medija i donela odluku o prenošenju osnivačkih prava na nacionalne savete. Istovremeno, doneta je odluka o daljem finansiranju tih glasila. Na taj način je omogućeno izlaženje sada već 18 listova na jezicima nacionalnih manjina, bez uplitanja državnih institucija u probleme upravljanja, imenovanja direktora, urednika... Ova iskustva bi jednim delom mogla da se primene i u slučaju lokalnih elektronskih medija, uz male izmene Zakona o radiodifuziji, Zakona o javnom informisanju i Zakona o lokalnoj samoupravi kojim bi se preciznije definisale obaveze lokalnih samouprava u vezi javnog informisanja. Dugoročno, moguće je kreirati model u kojem bi postojeći javni servisi (nacionalni i pokrajinski) imali regionalne, pa čak i lokalne, studije koji bi u određenim vremenskim

intervalima emitovali sopstvene lokalne programe. Ovo rešenje podrazumeva izvesno vreme i razvijenije javne servise (posebno važi za pokrajinski javni servis), tako da u ovom trenutku nije aktuelno.

Novinarski kadar Zajednički problem za sve medije nacionalnih manjina je da im nedostaje novinarski kadar i da su u najvećem broju slučajeva zatvoreni za teme iz drugih etničkih zajednica. Pokazalo se da mediji na jezicima nacionalnih manjina ne mogu da opstanu i da se razvijaju bez stabilne materijalne podrške iz budžeta pokrajinske ili republičke administracije, posebno kada je reč o javnom servisu koji treba da obezbedi održanje i unapređenje manjinskih kultura, posebno očuvanje manjinskih jezika. Nedostatak kadrova je opšti problem koji pogađa sve etničke zajednice. Uprkos tome, od strane odgovarajućih ministara se mogu čuti izjave koje naglašavaju nužnost kadrovske racionalizacije u manjinskim medijima. To je potpuno neadekvatno, jer bi to srozalo kvalitet informisanja. Prema tome, potrebno je podržati alternativno i državno obrazovanje na jezicima nacionalnih manjina koje bi omogućilo obnovu novinarskog kadra koji radi u medijima na jezicima nacionalnih manjina. Bilo bi, isto tako, korisno da se organizuju seminari koji bi održavali visok nivo jezičke kompetentnosti osoba koje rade u medijima na jezicima nacionalnih manjina (gostovanje lektora iz matičnih zemalja).

Literatura 1. Centar za multikulturalnost i Vojvođanski centar za ljudska prava, “Alternativni izveštaj o primeni Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina u Vojvodini” www.vojvodina-hrc.org traži: izveštaj 2. Pokrajinski sekretarijat za informacije www.vojvodina.sr.gov.yu traži: sekretarijati MEDIJI I NACIONALNE MENJINE-10

Javni servis Vojvodine Po definiciji, javni servisi imaju najveći uticaj na javnost i imaju ovbavezu da posreduju poruke od javnog interesa za sve građane. Dužnost javnog servisa je da neguje najviše profesionalne standarde, da izveštava nediskriminatorski i tolerantno i da svojom informativnom delatnošću smiruje potencijalne konflikte i utiče na formiranje pozitivnog javnog mnenja.

Radiodifuzna ustanova Vojvodine “Radio-televizija Vojvodine” ( član 76. ) je nosilac javnog radiodifuznog servija u Pokrajini. Programski standardi RTV Vojvodine Posebni programski standardi obuhvataju zaštitu programa ( posebno informativnog ) od uticaja vlasti, političkih organizacija ili cenrara ekonomske moći i obezbeđuju proizvodnju programa namenjenog svim segmentima društva, a posebno specifičnim društvenim grupama: deca i omladina manjinske etničke grupe hendikepirani socijalno i zdravstveno ugroženi Manjinske etničke grupe Emitovanje na maternjem jeziku većinskog stanovništva i manjinskih etničkih grupa u interesu je izražavanja njihovog kulturnog identiteta

Monitoring informativnog programa Radio-televizije Vojvodine Monitoring obavljen od 18. do 24. septembra 2006. godine Televizija Posmatrana je glavna informativna emisija u toku dana na sledećim jezicima: na srpskom ( Dnevnik 1 od 17-17,20 ) mađarskom ( TV Hirado od 19-19,20 ) slovačkom ( Dnevnik 18-18,10 ) rumunskom ( TV jurnal 18,30-18,40 ) rusinskom ( Dnevnik 18,15-18,25 i romskom jeziku ( Nevgimata 18,45-18,55 ) TV monitoring obuhvatio ukupno 38 emisija. Posmatrane TV emisije na srpskom i mađarskom jeziku emitovane su svakog dana tokom izabrane sedmice ( 14 emisija ), informatrivne emisije na slovačkom, rumunskom, rusinskom i romskom jeziku emituju se nedeljom pasu u uzorku predstavljene sa po šest emisija ( 24 ). Radio Emisije u popodnevnim i ranim večernjim satima: na srpskom ( Na dlanu Vojvodina od 16,30-17,00 ) mađarskom ( Delutani hirado od 15-15,30 )

slovačkom ( emisija vesti Spravy 16-16,10 ) rumunskom ( Radio jurnal 18-18,20 ) rusinskom ( Radio novine 15-15,15 Na romskom jeziku zasad ne postoji informativna emisija Radio monitoring informativnog radio programa obuhvatio je ukupno 35 emisija, odnosno po sedam emisija objavljenih tokom posmatrane sedmice na pet jezika. Produkcioni standardi RTV Vojvodine Tehnološka zaostalost Mali udeo sopstvene informativne produkcije Više od 80 odsto TV priloga su neautorski prilozi ( najčešće agencijske vesti ) U radio emisijama taj postotak još veći Zastupljenost informacija o događajima u Vojvodini Samo 22 odsto priloga u svim informativnim TV emisijama o Vojvodini U radio emisijama 17 odsto priloga o Vojvodini Vrednosti koje se afirmišu u programu Dominantan okvir izveštavanja u informativnim programima RTV Vojvodina je neutralan.

Multikulturalnost u programima Javnog servisa Vojvodine Monitoring u periodu septembar 2006 – januar 2007. godine Osnovni nalaz je da multikulturnih sadržaja nema dovoljno u programima na većinskom jeziku, a isto tako i na jezizicima nacionalnih manjina. U posmatranom periodu u programima RTV registrovano je veoma malo priloga u kojima se pojavljuju teme vezane za multikulturalnost, bilo kao jedina ili sporedna tema.

U ukupno 775 registrovanih tema u svim TV emisijama – multikulturalnost je registrovana 9 puta U ukupno 738 tema u svim radio vestima multikulturalnost je registrovana 6 puta. Subjekti iz manjinskih etničkih zajednica U TV vestima na srpskom jeziku subjekti nesrpske nacionalnosti su zastupljeni u 3 odsto slučajeva ( na TV samo 7 od 203 ukupno spomenuta subjekta, a u radio programima 6 ) Subjekti srpske nacionalnosti izrazito dominiraju i u programima na jezicima nacionalnih manjina. U njima se pripadnici manjina pominju samo u 20 slučajeva ili u 1 odsto slučajeva. Odsustvo afirmacije etničke tolerancije Međuetnička tolerancija je u posmatranom periodu izuzetno retko bila predmet TV i radijskih emisija na sprskom i jezicima nacionalnih manjina. Samo 2 puta u TV i radijskim proramima na srpskom i mađarskom jeziku Tri puta u programima na slovačkom jeziku Nijednom na programima na rumunskom, rusinskom i romskom jeziku.