Kuliah-19-laut-dalam

Sedimentologi

STAG2003 Sedimentologi Sekitaran sedimen

Laut Dalam

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

PENDAHULUAN

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

PENDAHULUAN

Sedimentologi

Kajian secara sistematik berkenaan endapan di laut dalam telah bermula sejak tahun 1872 lagi, iaitu dengan menggunakan kapal HMS Challenger. Kajian awal ini telah mengenalpastikan morfologi am lembangan lautan dan jenisjenis sedimen yang terdapat, seperti endapan pelagit dan biogenik ooz. Pada tahun-tahun 50an, 60an dan 70an, pengentahuan tentang laut dalam makin bertambah. Arus turbidit, model kipas laut dalam, sifat-sifat aliran, tektonik dan sebagainya telah dikaji. Kamal roslan mohamed Geologi UKM

PENDAHULUAN Gambaran rupa bumi dasar laut dalam dapat dilihat dengan jelas.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

PENDAHULUAN

Sedimentologi

laut dalam dibahagi kepada tiga persekitaran yang utama iaitu; • cerun lembangan (basin slopes) • kipas laut dalam • dataran lembangan (basin plains)

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

PENDAHULUAN

Sedimentologi

Cerun lembangan (basin slopes) Cerun benua merupakan kawasan yang terletak di pinggir pelantar benua, yang mana, cerun benua ini merupakan kawasan yang curam kalau berbanding dengan pelantar benua dan lembangan benua. Cerun lembangan secara tempatan dipotong oleh satu alur bawah laut (submarine canyons) yang membawa sedimen dari kawasan laut cetek (seperti delta atau pantai) ke kawasan laut dalam, yang akhirnya membentuk kipas laut dalam (submarine fan). Sedimen yang sampai ke sini cuma sedimen ampaian yang halus. Disebabkan cerunnya agak curam, nendatan dan gelungsuran selalu berlaku.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

PENDAHULUAN

Sedimentologi

Kipas laut dalam (submarine fan) Kipas laut dalam terdiri dari kompleks atau kumpulan alur (channel) dan cupingan atau lembar pasir (lobe atau sheet sands) yang terbentuk dari sedimen aliran graviti di persekitaran laut dalam, biasanya jauh dari pelantar benua (continental shelf). Kipas delta yang terbentuk di persekitaran laut cetek tidak termasuk dalam difinasi kipas laut dalam. Kipas laut dalam ini terdiri dari sedimen silisiklastik kebiasaannya, walau bagai manapun, sedimen karbonat juga boleh membentuk kipas laut dalam ini. Secara teori, kipas laut dalam ini ialah endapan berbentuk kun, tetapi keadaan sebenarnya (untuk kipas modern dan kuno), ianya mempunyai bentuk yang berbagai-bagai. Kipas laut dalam yang ada sekarang ini mempunyai saiz yang berbeza-beza, misalnya, Navi Fan panjangnya cuma 15km dan Bengal Fan pula mencapai 3000km panjang. Tidak seperti cerun benua, kipas laut dalam menerima bekalan sedimen melalui satu alur utama, iaitu kanyon. Disebabkan adanya alur ini, maka sedimen yang terendap di sini adalah bersaiz kelikir hingga lumpur. Kebanyakkannya ialah pasir. Arus turbidit adalah proses utama yang bertindak di sini.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

PENDAHULUAN Kipas laut dalam (submarine fan) Kipas laut dalam boleh dibahagikan kepada tiga bahagian yang utama, iaitu; • kipas dalam (kipas atas) - Kipas atas dicirikan dengan adanya satu alur utama yang membawa dan membekalkan sedimen, iaitu kanyon. • kipas tengah - Kipas tengah dicirikan oleh adanya jaringan-jaringan alur pengedar (distributary channels) dan endapan lampau tebing (overbank deposits). • kipas bawah (kipas luar) - kipas

bawah pula dicirikan oleh cupingan atau lembar pasir. Di bahagian kipas bawah ini, kurang atau tiada alur-alur pengedar.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

PENDAHULUAN

Sedimentologi

Dataran lembangan (basin plains) Dataran lembangan biasanya licin permukaannya (smooth), jauh dari daratan, tetapi arus turbiditi yang mengalir untuk jarak yang jauh boleh sampai ke kawasan ini. Dasar dataran lembangan selalu menunjukkan topografi yang berbagai, tetapi sedimen berkecenderongan untuk menutupi permukaan ini. Seperti dengan cerun benua, dataran lembangan jauh dari punca sedimen, jadi sedimen yang sampai di sini bersaiz halus. Endapan pelagit dan ooze tersebar dengan meluas di sini.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

FAKTOR PENGAWAL KIPAS LAUT DALAM

Sedimentologi

Proses pembesaran dan perkembangan kipas laut dalam boleh dikawal oleh beberapa faktor yang utama; • Kedudukan dan aktiviti tektonik Di kawasan pinggir aktif, pelantarnya sempit, curam dan basin selalunya kecil dan selari dengan pantai. Nisbah pasir/lumpur adalah tinggi dan asingan baik, hasil dari angkutan arus tepi pantai. Jumlah sedimen biasanya sedikit. Di pinggir pasif pula, biasanya mempunyai pelantar yang luas, dan kecerunan basin yang sederhana. Lembangan penerima bersaiz besar dan kipas yang terbentuk bergerak atau membesar menjauhi daratan dan bukannya selari dengan pantai. Isipadu sedimennya banyak tetapi nisbah pasir/lumpur adalah lebih kecil.

• Jumlah sedimen Jumlah dan kadar sedimen dibekalkan ke lembangan juga dapat mengawal perkembangan kipas laut dalam. Sistem sungai yang besar seperti Sungai Ganges, Indus dan Mississippi boleh membekalkan sedimen dengan banyak dan cepat ke kawasan pelantar, dan akan diendapkan semula ke laut dalam. Ini bergantung kepada paras laut dan kelebaran pelantar. Proses dan jarak pengangkutan akan memberi kesan terhadap nisbah pasir/lumpur. Sedimen juga boleh dibawa oleh hanyutan glasier dan partikelpartikel biogenik yang mati. Selain itu, jenis batuan punca di daratan, iklim dan luluhawa, "relief" dan aktiviti tektonik boleh mempengaruhi komposisi dan saiz bahan detritus.

• Perubahan paras laut Dari pemerhatian, didapati semasa paras laut rendah, terdapat banyak arus turbidit yang terbentuk, dan semasa paras laut rendah juga, proses tepi pantai dan pergerakan air dari sungai dan arus tepi pantai boleh terus bergerak hingga ke pinggir benua. Semasa ini juga hakisan pesat berlaku di kawasan yang baru terdedah. Jadi sedimen-sedimen yang boleh dibekalkan ke laut dalam akan bertambah. Pada masa paras laut tinggi, sedimen akan berkurangan.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

PROSES PENGANKUTAN DAN PEMENDAPAN

Sedimentologi

Sedimen-sedimen yang diangkut di dalam lembangan laut dalam adalah berasal daripada pelantar benua. Sedimen-sedimen halus boleh bergerak terus merentasi pelantar benua ke kawasan persekitaran laut dalam. Semasa ribut, sedimen-sedimen halus yang terendap di atas pelantar benua akan terampai kembali dan sedimen yang terampai ini boleh mengalir ke laut dalam, samada oleh arus graviti atau secara ampaian. Angin juga boleh mengangkut sedimen halus ke laut dalam.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

PROSES PENGANKUTAN DAN PEMENDAPAN

Sedimentologi

Kalau mengikut kedudukan sekitaran laut dalam yang jauh daripada punca (daratan), sedimen-sedimen halus sahaja yang berupaya sampai dan terendap di sini. Tetapi, kenyataannya ialah sedimen bersaiz kasar sangat banyak di sekitaran laut dalam, terutamanya di kipas laut dalam. Jika tiada kanyon, agak sukar untuk sedimen kasar memasuki laut dalam. Semasa ributpun, sedimen kasar mungkin cuma boleh sampai ke bahagian pelantar dalam sahaja (inner shelf). Semasa paras laut tinggi, kebanyakkan sedimen akan terendap dekat dengan pantai, tetapi semasa paras laut rendah, sungai akan mengalir di kawasan pelantar yang terdedah dan boleh membekalkan sedimen ke bahagian dekat dengan cerun benua. Jadi semasa paras laut rendah, banyak pasir dan sedimen kasar yang dibekalkan ke persekitaran laut dalam.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

PROSES PENGANKUTAN DAN PEMENDAPAN

Sedimentologi

Arus turbidit Arus turbidit yang terbentuk di pelantar atau atas cerun semasa katastropi mempunyai halaju yang tinggi dan berkeupayaan mengangkut pasir dan kelikir ke laut dalam. Arus turbidit juga boleh terbentuk di dalam kanyon dan kipas laut dalam, dan arus ini memainkan peranan yang penting dalam pembentukkan kipas laut dalam. Selain arus turbidit, aliran debris dan lain-lain aliran graviti juga penting, termasuk nendatan.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

PROSES PENGANKUTAN DAN PEMENDAPAN

Sedimentologi

Ampaian Di dalam persekitaran laut dalam, proses angkutan dan pemendapan melalui ampaian juga penting, terutamanya untuk sedimen-sedimen halus. Melalui ampaian, sedimen halus boleh diangkut ke tempat yang sangat jauh kalau berbanding dengan angkutan sedimen kasar oleh arus turbidit.

Arus kontor

Di dasar laut, terdapat arus yang dipanggil arus kontor (contour current). Arus ini terbentuk di sebabkan adanya perbezaan ketumpatan air permukaan laut, disebabkan suhu dan kemasinan yang berbeza. Arus kontor ini mengalir selari dengan kontor kedalaman. Halaju arus ini mencapai 15-20 sm/s dan boleh lebih lagi (Reineck dan Singh, 1980). Arus ini menghasilkan fitur riak arus di dasar laut dan lapisan silang (berskala kecil) juga boleh ditemui.

Hujan pelagit Organisma planton bersilika dan berkalka yang hidup di permukaan laut akan jatuh ke dasar apabila ia mati, dan proses ini dipanggil hujan pelagit (pelagic rain). Jadi selepas organisma ini mati, ia akan terendap di dasar laut dan boleh diangkut oleh arus kontor dan arus turbidit.

Aktivit volkanit dan glasier Aktiviti volkanik di dasar laut boleh memainkan peranan yang penting dalam sumbangan sedimen ke laut dalam, terutama di kawasan arka volkanik. Glasier yang hanyut juga boleh membekalkan sedimen ke laut dalam.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

FASIES DI PERSEKITARAN LAUT DALAM

Sedimentologi

Mutti & Ricci Licci (1972) dan Pickering et al. (1986) telah mengelaskan fasies endapan laut dalam kepada tujuh fasies yang utama; Fasies A: Konglomerat-arenit Fasies B: Arenit Fasies C: Arenit-pelagit Fasies D: Pelitit-arenit Fasies E: Pelitit-arenit Fasies F: Kiotik (chaotic) Fasies G: Hemipelagit dan pelagit Tiap-tiap fasies dipecahkan lagi kepada fasies yang lebih kecil, bergantung kepada samada endapan tersebut tersusun (organized) atau tidak tersusun (disorganized). Fasies yang tidak tersusun tidak mempunyai perlapisan atau susunan graded, manakala fasies yang tersusun pula menunjukkan struktur perlapisan, laminasi, lapisan berperingkat (graded bedding), lapisan silang dan sebagainya. Fasies A, B, C, D dan E merupakan hasil daripada endapan turbidit. Fasies F keseluruhannya terdiri dari fasies yang tidak organized, dan dibahagikan kepada dua kumpulan; satunya terdiri dari klas eksotik (exotic) yang bersaiz sangat besar hinggalah kecil; dan satu lagi ialah fasies atau kumpulan nendatan atau lapisan berkontor. Fasies G pula terdiri dari endapan biogenik pelagit (pelagic biogenic sedimens).

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Fasies A

Sedimentologi

Fasies A terdiri daripada sedimen yang bersaiz kasar, iaitu lebih dari 5% pebel atau butiran yang lebih kasar. Fasies ini termasuklah konglomerat sokongan butiran, konglomerat sokongan matrik (matrik pasir atau lumpur) dan lumpur berpebel. Ketebalan fasies ini biasanya melebihi 1 meter dan cungkitan (scour) dan "channeling" adalah biasa dijumpai, terutamanya di bahagian proksimal. Klas-klas atau pebel-pebel dalam konglomerat ini dipercayai terlebih dahulu diendapkan di kawasan laut cetek, kemudian diangkut dan diendapkan kembali di sekitaran laut dalam. Fasies A ini boleh dibahagikan kepada konglomerat teratur dan fasies konglomerat tak teratur. Fasies tak teratur terletak di bahagian proksimal dan kemudiannya diikuti oleh konglomerat bergred normal hingga songsang, konglomerat greded dan akhirnya konglomerat graded-berstrata. Pemendapan konglomerat fasies A yang tak tersusun ini berlaku dengan cara aliran lumpur dan turbidit berketumpatan tinggi, yang mana pemendapan akhir berlaku dengan cepat dan tiada pengasingan butiran berlaku. Ini kerana aliran debris terhenti atau membeku dengan tiba-tiba. Jika lumpur dan pebel terdapat di kawasan punca bercampur semasa aliran debris, konglomerat sokongan lumpur atau lumpur berpebel akan terbentuk. Fasies A yang teratur, seperti konglomerat berstrata akan terbentuk bila adanya tarikan beban dasar (traction bedload) semasa proses pemendapan berlaku. Jika terdapat pemendapan ampaian cepat (rapid suspension sedimentation) dari arus turbidit berketumpatan tinggi, konglomerat bergred normal akan terbentuk.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Fasies B

Sedimentologi

Fasies B mengandungi pasir, dengan matrik lodak atau lumpur kurang dari 20%, dan pebel kurang daripada 5%. Ketebalan fasies ini berbagai dan bentuknya juga berbagai. Lapisan biasanya masif dan bertekstur pasir kasar. Struktur cungkilan (scour) dan alur juga terdapat, tetapi keterusannya lapisan secara mendatar (lateral bed continuity) lebih besar berbanding dengan fasies A. Di permukaan cungkilan (scour surface) boleh terdapat serpihan lumpur (mud chips). Fasies B yang tak teratur atau lapisan pasir yang masif tidak mempunyai struktur sedimen di dalamnya, iaitu tiada pengstrataan dan greded. Butiran di dalamnya tersusun secara rawak. Pemendapannya adalah dengan cara aliran butiran, arus turbidit berketumpatan tinggi yang terhenti dengan tiba-tiba. Fasies B yang teratur mempunyai struktur sedimen yang jelas, yang mana struktur ini merupakan sebahagian dari jujukan Bouma. Lapisan pasir dalam faies teratur ini boleh menunjukkan pemngstrataan dan juga bergred nornal serta pengstrataan silang. Bahagian atas mungkin berubah kepada lodak dan mempunyai laminasi riak. Fasies B teratur ini diendapkan oleh arus turbidit berketumpatan tinggi, yang mana ada proses tarikan butiran (traction proses) di bahagian dasarnya.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Fasies C Fasies C mengandungi gandingan pasirlumpur (sand-mud couplets), dan pasir berlumpur. Nisbah pasir:lumpur melebihi 1. Fasies ini terdiri daripada pasir kasar hingga halus, dan selalunya berselang lapis dengan lapisan nipis batu lumpur. Kebanyakkan fasies C merupakan jujukan Bouma T. Bentuk lapisan berbagai dan biasanya lapisan akan berterusan untuk jarak yang jauh. Lapisan yang tidak mempunyai struktur sedimen dikelaskan fasies C tak teratur, dan ini termasuklah pasir berlumpur asingan buruk, yang mana ianya diendapkan dengan cepat oleh arus turbidit berlumpur yang berketumpatan tinggi, atau aliran debris pasir-lumpur. Dalam fasies yang teratur, biasanya asingan adalah sederhana hingga baik dan selalunya terdapat gandingan pasir-lumpur yang menunjukkan jujukan Bouma. Lapisan juga berkecenderungan untuk bergred normal, terdapat dasar hakisan, struktur beban, laminasi selari serta laminasi riak. Fasies C teratur ini terendap dari arus turbidit, yang berketumpatan rendah hingga tinggi.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

Fasies D

Sedimentologi

Fasies D mengandungi sedimen yang lebih halus daripada fasies C, iaitu lodak dan lumpur. Fasies D ini boleh merupakan lapisan yang tebal melebihi 1 meter hinggalah laminasi yang kurang dari 1mm. Lapisan lodak dan lodak berlumpur yang tidak mempunyai struktur sedimen di dalamnya dikelaskan dalam fasies D tak teratur. Di dalam lapisan boleh jumpa klas lumpur yang tertabur secara rawak. Ia terbentuk hasil daripada arus turbidit lodak yang berketumpatan tinggi atau aliran debris berlodak atau berlumpur. Dalam fasies D yang teratur, boleh terdapat lodak berstrata dan bergred serta gandingan lodak-lumpur berlaminasi. Pemendapan dari arus turbidit berketumpatan rendah boleh menghasilkan fasies ini. Fasies D juga boleh terbentuk di bahagian belakang atau ekor arus turbidit yang berketumpatan tinggi, yang mana semua partikel-partikel kasar telah diendapkan dan yang tinggal cuma yang halus dan berketumpatan rendah.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Fasies E Fasies E terdiri daripada sedimen yang halus iaitu lumpur dan liat. Fasies in boleh mencapai ketebalan beberapa meter dan juga boleh merupakan laminasi nipis. Fasies E banyak terdapat di dasar laut dalam dan menutupi cerun benua dan jendul benua (continental rise). Fasies E tak teratur boleh terbentuk hasil pemendapan cepat arus turbidit yang cair (dilute), dan boleh terbentuk oleh tindakan arus dasar laut (arus kontor). Fasies E yang teratur terdiri daripada lumpur bergred dan laminasi lumpur-liat. Pemendapan daripada arus turbidit boleh membentuk fasies ini.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

Fasies F

Sedimentologi

Fasie F terdiri daripada percampuran sedimen kiotik (chaotic mixtures of sedimen). Kesemua fasies F adalah jenis tak teratur dan tiada jenis teratur yang ditemui. Fasies F yang mengandungi klas-klas atau bongkah-bongkah yang mempunyai asalan yang berlainan didalam longgokan sedimen (matrik) di kenali sebagai fasies F1. Klas-Klas ini boleh berbagai saiz dan bentuk, serta tersusun secara rawak. Fasies ini terbentuk dengan cara jatuhan batuan di cerun benua dan juga oleh aliran debris. Hanyutan glasier juga boleh menghasilkan fasies ini. Satu lagi fasies yang terdapat dalam fasies F ialah lapisan yang terganggu atau berkontor, seperti lipatan dan sebagainya. Ia terbentuk dengan cara nendatan atau gelungsuran sedimen.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Fasies G

Sedimentologi

Fasies G tidak mempunyai bahan-bahan terrigeneous, dan merupakan endapan ampaian dengan kadar yang perlahan. Ia banyak terdapat di laut dalam dan fasies ini termasuklah endapan pelagit dan ooze.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

TABURAN SEDIMEN / FASIES SEDIMEN

Sedimentologi

Sedimen laut dalam boleh dibahagikan kepada dua kumpulan yang utama iaitu; • Pelagit Sedimen pelagit telah ditakrifkan sebagai sedimen berbutir halus, yang terendap jauh dari daratan di bawah pengaruh pemendapan (settling) partikel-partikel ampaian secara perlahan-lahan dan tiada pengaruh arus turbidit. Sedimen pelagit boleh terdiri dari partikel terrigeneous dan volkanik yang kebanyakkannya bersaiz liat atau boleh mengandungi sejumlah besar tinggalan biogenik planton bersilika. Biasanya liat pelagit ini menutupi bahagian laut yang dalam (lebih 4500m). Pelagit yang banyak komponen biogenik dipanggil "ooze". Ooze yang banyak cangkang CaCO2 dipanggil ooze berkalka (calcareous oozes) dan yang banyak cangkang bersilika dipanggil ooze bersilika (siliceous oozes). Ooze berkalka dibina oleh cangkang foraminifera dan nannofossil seperti "coccolith". Biasanya ooze berkalka ini terdapat di lautan yang kedalamannya kurang dari 4500-5000m iaitu di atas zon pemupusan karbonat (calcuim carbonate compensation depth). Ooze bersilika boleh dijumpai di kedalaman lebih dari 4500m dan sekarang ini banyak dijumpai di kawasan latitud tinggi, seperti ooze diaton. Di kawasan khatulistiwa boleh terdapat ooze radiolaria. Terdapat juga ooze yang terdiri daripada "sponge spicul" dan "silicoflagellates".

• Sedimen terrigeneous Sedimen terrigeneous yang terdapat di kawasan laut dalam merupakan sedimen yang berasal dari daratan, yang dibawa masuk ke laut dalam, termasuklah sedimen hasil turbidit dan lain-lain arus graviti, sedimen glasier lautan, lumpur hemipelagit dan sedimen volkanik. Sedimen terrigeneous adalah agak kasar berbanding dengan sedimen pelagit.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

SEDIMEN DI CERUN BENUA

Sedimentologi

Bahagian cerun benua kurang menerima sedimen kerana jauh dari punca dan kebanyakkan sedimen yang sampai ke sini adalah melalui proses ampaian. Ini bermakna sedimen yang mungkin terendap di sini ialah sedimen bersaiz halus, iaitu lumpur dan lodak. Lumpur dan lodak ini berlaminasi. Di kawasan cerun, kemungkinan untuk berlakunya nendatan dan gelungsuran adalah tinggi, kerana kecerunan yang besar. Jadi sedimen halus ini akan diendapkan semula oleh proses nendatan. Semasa gelungsuran berlaku, sedimen halus dan mungkin bongkah-bongkah dari atas/pelantar akan jatuh bersama dan bercampur membentuk endapan kiotik di bahagian bawah cerun benua. Jadi, sedimen di cerun benua ini boleh terdiri daripada endapan fasies F, samada jenis kiotik ataupun nendatan.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM

Sedimentologi

Kipas laut dalam boleh dibahagikan kepada Kipas Dalam, Kipas Tengah dan Kipas Luar tetapi belum ada persefahaman didalam pemakaian istilah-istilah ini. Ketiadaan alur (channel) adalah faktor utama untuk mengenali Kipas Luar, manakala Kipas Bahagian Tengah dan Kipas Dalam mengandungi alur. Mutti & Ricci Licchi (1972) menyatakan bahawa kehadiran "depositional lobe" dan kehadiran "suprafan lobe" menunjukkan bahagian Kipas tengah .

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM Kipas dalam Kebanyakkan endapan tubidit yang berlaku di laut dalam adalah terbentuk di kipas laut dalam. Di kawasan kipas atas atau kipas bahagian dalam dicirikan oleh adanya alur kanyon. Alur ini bersaiz besar serta dalam, dan merupakan tempat corong (funnals) untuk mengkaut sedimen ke bahagian bawah dan tengah kipas laut dalam. Di dalam kanyon ini berlaku arus turbidit yang berketumpatan tinggi dan menyebabkan kanyon ini diisi oleh konglomerat turbidit yang menunjukkan gredded normal ataupun songsang, endapan aliran debris dan nendatan. Endapan yang mengisi alur kanyon ini terdiri kebanyakkannya daripada pasir dengan sejumlah kelikir dan sedikit lumpur, iaitu terdari fasies A dan B. Pasir dijumpai dalam unit yang tebal dan mempunyai dasar hakisan. Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM

Sedimentologi

Kipas dalam Pasir dalam alur kanyon ini jarang bergredded, biasanya tiada struktur sedimen di dalamnya atau merupakan lapisan nendatan, dan klas serta blok nendatan tertabur secara rawak di dalamnya. Ini kerana pasir dalam alur kanyon ini terendap hasil dari proses aliran debris, dan nendatan berlaku di bahagian tepi atau dinding alur. Secara amnya, jujukan menegak dalam kanyon ini menunjukkan jujukan menipis dan menghalus ke atas. Alur kanyon ini biasanya dalam dan berbentuk "V". Arus biasanya tidak akan melimpahi tebing, dan akibatnya bahagian tetambak atau levee kanyon ini akan terendap sedimen turbidit halus dan nipis (fasies D dan E).

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM Kipas dalam Kanyon ini dan juga sambungannya di bahagian dalam submarine fan menghasilkan jasad batu pasir yang penting. Jasad batu pasir ini boleh berbentuk lembah sebesar puluhan hingga ratusan kilometer panjang dan beberapa kilometer lebar dan puluhan hingga ratusan meter tebal terbentuk. Jasad batuan ini biasanya mengandungi lapisan yang sangat tebal, turbidit masif dan biasa dijumpai "dish-and-pillar structure" yang menunjukkan pencairan peringkat akhir (late-stage liquefaction). Unit konglomerat yang tebal samaada sokongan matrik (aliran debris) atau sokongan butiran adalah penting di kanyon kuno dan fan valleys. Unit gelongsoran dan nendatan (Fasies F) juga biasa ditemui di dalam jujukan isian kanyon.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM

Sedimentologi

Kipas tengah Bahagian kipas tengah terdapat banyak jaringan alur-alur pengedar. Ulangan (cycle) menipis keatas dan menghalus keatas digunakan untuk mengenali endapan alur. Batu pasir berkonglomerat fasies A atau B yang berbutir kasar dan berlapisan tebal membentuk bahagian dasar ulangan dan batu pasir halus dan nipis terletak di bahagian atas. Selain dari batu pasir kasar dan konglomerat hasil dari aliran arus turbidit, alur boleh diisi atau dipenuhi oleh batu lumpur dan batu lodak berkontor (contorted mudstone) oleh proses nendatan (slump), batu lumpur berpebel oleh arus debris dan juga batu lumpur dari hemipelagit.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM Kipas tengah Kebanyakkan sedimen dalam alur ialah sedimen fasies B. Alur kipas laut dalam moden boleh sebagai tempat endapan, tempat hakisan dan atau camporan endapanhakisan. Dimensi alur dari kipas yang besar seperti Bengal Fan mencapai keluasan 18km lebar dan cukup untuk menempati keseluruhan sistem Kipas kuno (seperti Eocene Hecho Group di Spanyol). Alur kipas modern juga membentuk tetambak (levee) oleh endapan lampau tebing (overbank deposit) yang boleh mencapai 100km lebar dan lebih dari 1km tebal. Kompleks levee sebegini besar belum dilaporkan di jujukan kuno.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM

Sedimentologi

Kipas tengah Di bahagian antara alur pengedar, sedimen selalunya berbutir halus (lumpur) yang terendap hasil daripada pemendapan ampaian hemipelagit dan hasil dari proses endapan lampau tebing (overbank). Arus turbidit yang besar boleh melimpahi tebing dan pasir di kawasan antaran alur ini boleh serupa dengan endapan turbidit berlapisan nipis di dataran lembangan. Jika terdapat krevas splay, endapan turbidit yang tebal boleh terbentuk. Krevas splay biasanya terbentuk di kawasan peralihan dari kawasan bermofologi beralur ke kawasan tak beralur, yang mana alur di sini biasanya cetek. Alur yang cetek ini memudahkan sedimen melimpahi tebing. Jadi kawasan ini ada endapan yang mempunyai sifat beralur dan juga tak beralur (channelized and nonchannelized deposits). Kita boleh jumpa perulangan jujukan menghalus dan menipis ke atas serta jujukan mengkasar dan menebal ke atas. Fasies B dan C merupakan fasies yang banyak terbentuk di sini, serta terdapat juga fasies E. Kamal roslan mohamed Geologi UKM

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM

Sedimentologi

Kipas bawah Bahagian kipas bawah terdiri daripada banyak cupingan (lobe) dan pasir lembar (sheet sand) yang bertindang antara satu sama lain. Cuping selalunya membentuk jasad endapan tak beralur (nonchannelized depositional bodies), yang dicirikan oleh jujukan menebal dan mengkasar ke atas, tetapi sedikit jujukan menipis dan menghalus ke atas pernah juga direkodkan (Nilsen dan Nelson). Hampir keseluruhan cupingan ini dibina oleh sedimen endapan turbidit, yang kebanyakkannya fasies C (terutamanya bahagian proksimal) dan juga fasies D (bahagian distal). Lapisan pasir biasanya mempunyai keterusan mendatar (laterally continuous) untuk beberapa km. Mengikut Shanmugam dan Moiola (1988), bahagian kipas tengah ini tiada alur pengedar, dan cuping di kawasan kipas bawah terletak di hujung alur kipas tengah. Cuping kipas luar ini merupakan hasil endapan arus turbidit, yang keluar melalui hujung alur pengedar bahagian kipas tengah. Apabila arus ini keluar dari alur, ia akan tersebar meluas (spread out) dan memendapkan beban yang diangkutnya, iaitu pasir dan lumpur, membentuk lembar (sheet) yang berketerusan secara mendatar (laterally contineous sheets). Sedimen yang kasar akan terendap dahulu dan diikuti oleh butiran yang halus. Jadi, di bahagian distal, lapisan yang terbentuk adalah nipis dan berbutir halus. Kamal roslan mohamed Geologi UKM

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM

Sedimentologi

Kipas bawah Cupingan boleh beranjak atau terbentuk cupingan yang baru bila alur di bahagian atasnya penuh dan leveenya pecah, yang menyebabkan arus turbidit keluar mengikut arah yang baru. Hasil dari maraan dan anjakan cuping ini, jujukan mengkasar dan menebal ke atas akan terbentuk untuk cuping ini. Cuping kipas luar biasanya mengandungi perulangan kecil batu pasir jujukan mengkasar ke atas di dalam keseluruhan jujukan besar mengkasar ke atas. Jujukan kecil ini hasil daripada maraan cuping. Di kawasan antara cuping atau "fan-fringe" termendap sedimen fasies D yang berlapisan nipis. Sedimen ini adalah hasil daripada endapan arus turbidit cair (dilute), yang sebelum ini memendapkan kebanyakkan pasir yang dibawanya di kawasan cuping. Jujukan untuk "fan-fringe" ini ialah mengkasar ke atas.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

SEDIMEN DI KIPAS LAUT DALAM

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

SEDIMEN DI DATARAN LEMBANGAN

Sedimentologi

Endapan daratan lembangan terletak di sekeliling endapan kipas laut dalam. Di lautan besar, endapan lembangan ini terbentuk di dataran abisal yang kedalamannya mencapai 4000-5000m dalam. Sedimen di dataran lembangan kebanyakkannya terdiri daripada lapisan nipis turbidit fasies D, berselang lapis dengan fasies hemipelagit dan pelagit (fasies G). Nisbah pasir:lumpur sangat rendah. Jujukan menegak untuk endapan dataran lembangan tak menentu, ada yang mengkasar, menghalus dan juga simetri ke atas. Ini kerana sedimen yang sampai ke sini adalah dari berbagai-bagai arah. Jika ada gelungsuran bawah laut yang masif dan besar di pinggir benua, arus turbidit yang terbentuk mungkin boleh sampai ke dataran lembangan, dan ini mungkin membentuk fasies C yang agak tebal. Endapan utama di sini adalah lodak dan lumpur serta sedikit pasir yang terbentuk oleh arus turbidit berlodak, turbidit lumpur berketumpatan rendah, oleh lumpur hemipelagit dan juga pelagit (Mutti dan Licci Ricchi, 1972). Endapan di kawasan dataran lembangan ini kebanyakkannya terdiri dari fasies G, iaitu endapan pelagit.

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

TABURAN SEDIMEN / FASIES SEDIMEN

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

TABURAN SEDIMEN / FASIES SEDIMEN

Sedimentologi

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

TABURAN SEDIMEN / FASIES SEDIMEN

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

JUJUKAN MENEGAK

Sedimentologi

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

JUJUKAN MENEGAK Secara amnya, untuk keseluruhan kipas laut dalam, jujukan menegak yang dapat diperhatikan ialah jujukan mengkasar ke atas. Hasil yang terbentuk ialah endapan dataran lenbangan (basin plain) ditindih oleh kipas bahagian luar, kemudian diikiti oleh kipas tengah dan seterusnya kipas bahagian dalam. Di dalam jujukan mengkasar ke atas ini terdapat lapisan turbidit yang mempunyai lapisan menghalus ke atas (greded bedding). Walaupun secara keseluruhannya merupakan jujukan mengkasar ke atas, terdapat beberapa bahagian (terutamanya di bahagian tengah) beberapa ulangan jujukan menghalus dan menipis ke atas, yang menggambarkan atau mewakili pemendapan di dalam alur di kipas tengah. Endapan nendatan dan kiotik banyak terdapat di bahagian atas jujukan. Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

JUJUKAN MENEGAK

Sedimentologi

Kamal roslan mohamed Geologi UKM

Sedimentologi

Sekian ….

Kamal roslan mohamed Geologi UKM