Influenza Pandemics (in Thai)

การระบาดของไข้หวัดใหญ่ 2552

ผศ. สมชาย แสงอำานาจเดช

การระบาดของไวรัสไข้หวัดใหญ่ 2552 ผศ. สมชาย แสงอำานาจเดช

19 มิถุนายน 2552

การระบาดของไวรัสไข้หวัดใหญ่ ส่งผลกระทบหลายอย่าง เช่น ค่าใช้จ่ายท่ีจะต้องใช้ในการ

ป้ องกันและรักษา การขาดกำาลังทำางานเน่ ืองจากการลาการขาดงานและการไม่สามารถปฏิบัตง ิ าน ได้ตามปกติ การเพิ่มขึ้นของการพบแพทย์และการเข้าโรงพยาบาล โดยเฉพาะกรณีท่ีแพทย์ผู้รักษา พยาบาลและบุคลากรทางสาธารณสุขต้องดูแลผู้ป่วยปกติในปริมาณท่ีมากอยู่แล้ว

ในการควบคุมในการติดเช้ ือให้ได้ผลดี ควรจะมีความเข้าใจเก่ียวกับกลไกการเกิดโรค(พยาธิ

กำาเนิด) การแพร่ระหว่างสัตว์ชนิดต่างๆ และการมีและการใช้มาตรการท่ีมีประสิทธิภาพในการ ป้ องกันและรักษา

ไข้หวัดใหญ่ท่ีกำาลังแพร่ระบาดในหลายๆประเทศ รวมท้ังประเทศไทยในขณะน้ี เป็ นเช้ ือไวรัส

สายพันธุ์เอช 1 เอ็น 1 (H1N1) ท่ีแพร่หรือมีต้นกำาเนิดมาจากหมู ถ้าพิจารณาจากตัวเลขอัตราการ เสียชีวิตในขณะน้ียังไม่มากจึงเหมือนกับการระบาดไข้หวัดใหญ่ท่ีเกิดปกติตามฤดูกาล แต่ผลจาก การเฝ้ าระวังท่ีเข้มงวดขึ้นอาจได้ตัวเลขหรืออัตราท่ีสูงขึ้น

บทเรียนจากการระบาดของไข้หวัดใหญ่ทัว ่ โลกในอดีต

การระบาดของไวรัสไข้หวัดใหญ่คร้ง ั สำาคัญท่ัวโลกท่ีทำาให้มีผู้เสียชีวิตจำานวนมาก มีดังน้ี

การระบาดใหญ่ทัว ่ โลกครัง ้ แรก : ไข้หวัดใหญ่สเปน ไข้หวัดใหญ่สเปน (Spanish Influenza) ท่ีระบาดท่ัวโลกในปี พ.ศ. 2461-2462 ก็เป็ นสาย

พันธุ์เดียวกับไวรัสท่ีกำาลังระบาดในขณะน้ี แต่ต่างกันอันแรกคือไวรัสไข้หวัดใหญ่สเปนเป็ นไวรัสมี

ต้นกำาเนิดจากไวรัสท่ีติดนก การระบาดในคร้ง ั น้ันเกิดสามระลอก เริ่มคร้ังแรกเบาๆในช่วงฤดูใบไม้ ผลิปี พ.ศ. 2461 ตามมาด้วยระลอกท่ส ี อง (ก.ย.-พ.ย. 2461) ซึ่งมีอัตราตายมากกว่า 2.5 เปอร์เซ็นต์

(สูงกว่าอัตราตายของการระบาดปกติ ประมาณ 0.1 %) จากน้ันในต้นปี ถัดไปก็เกิดอีกคร้ังด้วยอัตรา การตายท่ีสง ู พอๆกัน รวมแล้วมีผู้เสียชีวต ิ ท่ัวโลกประมาณ 50 ล้านคน (กล่าวกันว่ามากกว่ายอดผู้ เสียชีวิตในสงครามคร้ง ั ท่ี 1 เสียอีก)

รูปแบบของการเสียชีวต ิ จากไข้หวัดใหญ่สเปนค่อนข้างแปลกเน่ ืองจากอัตราการเสียชีวต ิ สูง

ในกลุ่มผู้ใหญ่ท่ีอายุน้อย (ซึ่งน่าจะเป็ นกลุ่มประชากรท่ีแข็งแรง) และก็ยง ั ไม่สามารถหาคำาตอบว่า 1

การระบาดของไข้หวัดใหญ่ 2552

ผศ. สมชาย แสงอำานาจเดช

อะไรเป็ นสาเหตุในกลุ่มประชากรน้ี แต่รูปแบบการติดเช้ ือเกิดโรคเหมือนๆกับการระบาดท่ัวโลก คร้ังอ่ ืนๆ คือ กลุม ่ อายุท่ีป่วยมากท่ส ี ุดคือเด็กอายุน้อยกว่า 15 ปี

จากการทดลองในลิงท่ีทำาให้ติดเช้ ือด้วยไวรัสไข้หวัดใหญ่ปี 2461 ได้ผลว่าไวรัสไม่ทำาให้ติด

เช้ ือทุกระบบร่างกายแต่จำากัดอยู่ท่ีทางเดินหายใจ ผู้ป่วยท่ีเสียชีวต ิ ส่วนมากเกิดจากโรคปอดบวม

จากการติดเช้ ือแบคทีเรีย (ส่วนหนึ่งอาจเป็ นผลจากในระหว่างน้น ั ยังไม่มียาปฏิชีวนะ) และมีผู้ป่วย จำานวนมากท่ีเสียชีวิตจากโรคปอดบวมจากไวรัส

การหาลำาดับพันธุกรรมของไวรัส พบว่าเป็ นสายพันธุ์ท่ีคล้ายไวรัสของนกแต่กย ็ ังมีกรดอะมิ

โนในโปรตีนหลายชนิดของไวรัสท่ีคล้ายกับไวรัสของคน แม้ว่าไวรัสน้ีทำาให้เกิดการติดเช้ ือท่ีมีอัตรา การเสียชีวต ิ สูงแต่จากการวิเคราะห์สารพันธุกรรมพบว่าไวรัสน้ีไม่จัดเป็ นไวรัสท่ีก่อพยาธิสภาพ

รุนแรง (คือไม่มีกรดอะมิโนชนิดเบสิคหลายเรสิดว ิ ซ์ในบริเวณตำาแหน่งท่ีโมเลกุลของโปรตีนฮีแมกกู ตินน ิ ถูกตัดแยกเป็ นสองส่วน ) 2

หลังจากการใช้เทคนิคระดับโมเลกุล ไวรัสไข้หวัดใหญ่สเปนก็ถก ู ทำาให้มีชีวต ิ อีกคร้ังเพ่ ือการ

ศึกษา ทำาให้พบว่าไวรัสน้ีทำาให้ระบบภูมิคุ้มกันแต่กำาเนิดในหนูเมาส์และลิงผิดปกติไป ลักษณะน้ีไป

เหมือนกับไวรัสสายพันธุ์เดียวกันท่ีเป็ นกลุ่มท่ีก่อพยาธิสภาพรุนแรง (highly pathogenic) ดังน้ันสิ่ง ท่ีน้ีอาจเป็ นเหตุทำาให้ไวรัสก่อพยาธิสภาพและทำาให้เกิดการเสียชีวต ิ ในคน การศึกษาต่อๆมาก็พบ

ว่าโปรตีนของไวรัสน้ีหลายชนิดมีส่วนช่วยให้ไวรัสมีความรุนแรงและโปรตีนบางชนิดสำาคัญในการ แพร่ติดต่อของไวรัสน้ี

การระบาดใหญ่ทัว ่ โลกครัง ้ ทีส ่ อง : ไข้หวัดใหญ่เอเชีย ไข้หวัดใหญ่เอเชีย เกิดจากไวรัสสายพันธุ์ เอช 2 เอ็น 2 เริ่มระบาดจากตอนใต้ของจีน ในเดือน

กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2500 (ห่างจากคร้ังแรกประมาณ 39 ปี ) จากน้ันในปี เดียวกัน ไปสู่สง ิ คโปร์ (มี.ค.), ฮ่องกง (เม.ย. ), ญ่ีปุ่น (พ.ค.), อเมริกาและอังกฤษ (ต.ค.) จากน้ันมาเริ่มระลอกสองในเดือน

มกราคมปี ต่อมา ตัวเลขยอดผู้เสียชีวต ิ เฉพาะในอเมริกาประมาณ 7 หม่ ืนคน จัดเป็ นไวรัสท่ีเกิดจาก การผสมรวมชิ้นพันธุกรรมของไวรัสของนกและไวรัสของคน (ยีน PB1 เป็ นของไวรัสของนก) การระบาดใหญ่ทัว ่ โลกครัง ้ ทีส ่ าม : ไข้หวัดใหญ่ฮ่องกง ไข้หวัดใหญ่ฮ่องกง เกิดจากไวรัสสายพันธุ์ เอช 3 เอ็น 2 ระบาดและแยกได้ในฮ่องกงในเดือน

กรกฎาคม พ.ศ. 2511 ซึ่งไวรัสน้ีก็เป็ นไวรัสท่ีชิ้นของพันธุกรรมมีการผสมกันเป็ นไวรัสลูกผสม จาก

ไวรัสของคนและไวรัสของนก โดยเอช 3 และ PB1 เป็ นส่วนท่ีได้จากไวรัสของนก ไวรัสระบาดอยู่สอง ระลอกในช่วงฤดูหนาวของ พ.ศ. 2511-2512 และ พ.ศ. 2512-2513 จำานวนผู้เสียชีวต ิ เฉพาะใน 2

การระบาดของไข้หวัดใหญ่ 2552

ผศ. สมชาย แสงอำานาจเดช

อเมริกาประมาณ 33,800 คน การระบาดใหญ่ทัว ่ โลกครัง ้ ทีส ่ ี่ : ไข้หวัดใหญ่รัสเชีย ไข้หวัดใหญ่รัสเซีย เกิดจากไวรัสสายพันธุ์ เอช 1 เอ็น 1 โดยมีรายงานจากประเทศจีนคร้ง ั

แรกในเดือนพฤษภาคม 2520 โดยมีผู้ติดเช้ ือทางตอนเหนือของจีนระหว่างพ.ศ. 2520-2521 ไวรัสน้น ั มีพันธุกรรมใกล้เคียงกับไวรัสท่ีวนเวียนอยู่ในช่วงต้นทศวรรษ 1950 ท้ง ั สายพันธุ์ เอช 3 เอ็น 2 และ

สายพันธุ์ เอช 1 เอ็น 1 ยังคงวนเวียนอยู่จนทุกวันน้ีซึ่งการผสมชิ้นพันธุกรรมเกิดเป็ นไวรัสสายพันธุ์ ผสม เอช 1 เอ็น 2 ได้ระบาดแล้วหายไปใน พ.ศ. 2544

การระบาดทัว ่ โลกครัง ้ ทีห ่ ้า : ไข้หวัดใหญ่รัสฮ่องกง พ.ศ. 2540 ในพ.ศ. 2540 ไวรัสไข้หวัดใหญ่จากนกสายพันธุ์ เอช 5 เอ็น 1 ได้ตด ิ เช้ ือผู้ป่วยในฮ่องกงจำานวน

18 คน ไวรัสน้ีเป็ นไวรัสท่ีมีความรุนแรงสูง ทำาให้มีผู้เสียชีวต ิ จำานวน 6 ราย าระบาดสามารถควบคุม จากการทำาลายสัตว์ปีกจำานวนมากในฉ่องกง จากน้น ั ก็เป็ นการระบาดย่อยๆประปราย และมาเกิด

อีกคร้ังในปี พ.ศ. 2546 ไวรัสน้ีได้เกิดการผสมรวมชิ้นพันธุกรรมอยู่ตลอดและแพร่ไปสู่ยโุ รปและอัฟ ริกา วนเวียนอยูใ่ นสัตว์ปีกในหลายประเทศทางแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ไวรัสสายพันธุ์เอช 5 เอ็น 1 ซึ่งเป็ นสายพันธุ์รุนแรงน้ีมีลักษณะเด่นๆหลายประการคือ (1.)

การติดเช้ ือในไก่ทำาให้ไก่ตาย (2.) ไวรัสน้ีบางชนิดฆ่านกเป็ ดน้ำซึ่งเป็ นแหล่งอาศัยของไวรัสตาม ธรรมชาติ (3.) ติดเช้ ือสัตว์เล้ียงลูกด้วยนมหลายชนิดและทำาให้ตายได้ (4.) พยาธิสภาพในสัตว์

ทดลองเพิ่มขึ้นทุกปี แสดงว่าไวรัสได้กลายพันธุ์ในลักษณะท่ีเพิ่มพยาธิสภาพในสัตว์เล้ียงลูกด้วยนม (5.) การแพร่สู่คนทำาให้ตด ิ เช้ ือในทางเดินหายใจรุนแรงและมีอัตราการตายสูง

จำานวนผู้ติดเช้ ือไวรัสสายพันธุ์เอช 5 เอ็น 1 ณ วันท่ี 15 พฤษภาคม 2552 เป็ นจำานวน 424 คน

มีผู้เสียชีวต ิ จำานวน 261 คน แม้จะมีกลุ่มครอบครัวท่ีติดเช้ ือแต่ยังไม่มีการติดเช้ ือระหว่างคนอย่างต่อ เน่ ือง ดังน้น ั ไวรัสสายพันธ์ุรุนแรงจากนกน้ีจึงเป็ นไวรัสท่ีทำาให้มีอัตราการเสียชีวิตสูงแต่การแพร่ ระหว่างคนน้ันยังไม่มีประสิทธิภาพ แต่ต่างกับไวรัสไข้หวัดใหญ่ท่ีแพร่มาจากหมูคร้ังน้ีแพร่ติดต่อ ระหว่างคนสูค ่ นได้ดีแต่มีจำานวนผูต ้ ิดเช้ ือท่ีเสียชีวิตไม่มาก

ไวรัสจากนกสายพันธุ์เอช 5 เอ็น 1 ท่ีก่อโรครุนแรงส่วนใหญ่เพิ่มจำานวนในทางเดินหายใจ

ตอนล่างของคน อาการจะขึ้นกับปริมาณไวรัส การติดเช้ ือทำาให้เกิดปอดบวมและปริมาณลิมโฟไซต์ ต่ำลง ระดับของไซโตไคน์และเคโมไคน์สง ู ซึ่งอาจสัมพันธ์กับการเพิ่มจำานวนของไวรัส

3

การระบาดของไข้หวัดใหญ่ 2552

ผศ. สมชาย แสงอำานาจเดช

การระบาดของไวรัสไข้หวัดใหญ่เม็กซิโก ไวรัสไข้หวัดใหญ่เป็ นไวรัสสายพันธุ์ เอช 1 เอ็น 1 จากหมู การระบาดเริ่มในเมืองลา โกเรีย เว

อราครูซ ประเทศเม็กซิโก ในกลางเดือนกุมภาพันธ์ 2552 ต่อมาตรวจพบเช้ ือในตัวอย่างท่ีแคลิฟอร์

เนียตอนใต้ จากน้ันแคนาดารายงานการตรวจพบไวรัสในตัวอย่างจากเม็กซิโก (23 เม.ย. 2552) วัน ท่ี 27 เมษายน 2552 องค์การอนามัยโลกให้ปรับการระวังการแพร่ติดต่อท่ัวโลกจากระยะสามเป็ น

ระยะท่ีส่ี (มีการแพร่ในหลายประเทศ และมีกลุ่มผูต ้ ิดเช้ ือท่ีแพร่จากคนสู่คน) ต่อมาเม่ ือพบการแพร่ ระหว่างคนอย่างน้อยสองประเทศในพ้ ืนท่ีเดียวกัน องค์การอนามัยโลกก็ปรับการเตือนระวังจาก ระยะ 4 เป็ น 5 จนมาเม่ ือวันท่ี 21 พฤษภาคม 2552 น้ี มีรายงานการติดเช้ ือจาก 41 ประเทศ รวม

11,034 รายและมีผู้เสียชีวิต 85 คน โดยผู้ติดเช้ ือท่ีอยู่นอกประเทศเม็กซิโกเป็ นบุคคลท่ีเดินทางจาก เม็กซิโก ในระหว่างช่วงเดือนต่อๆไป (ฤดูหนาว)จะต้องติดตามใกล้ชิดเพ่ ือเตรียมตัวสำาหรับโอกาส การเกิดไวรัสท่ีเปล่ียนแปลงเป็ นสายพันธุ์ท่ีมีความรุนแรงมากขึ้น

ไวรัสไข้หวัดใหญ่เม็กซิกน ั น้ีกำาลังอยู่ระหว่างศึกษาวิเคราะห์พันธกรรม ซึง ่ คิดว่าไวรัสอาจ

เกิดจากการผสมชิ้นพันธุกรรมระหว่าง ไวรัส เอช 3 เอ็น 2 และไวรัสจากหมูสายพันธุ์เอช 1 เอ็น 2 ทำาให้เป็ นไวรัสลูกผสมระหว่างไวรัสนก คน และหมู

ไวรัสน้ีไม่มีลักษณะพันธุกรรมท่ีจัดเป็ นสายพันธุ์ท่ีก่อโรครุนแรง และรูปร่างถ่ายจาก

กล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอน มีท้ังท่พ ี บเป็ นทรงกลม และท่ีพบเป็ นลักษณะเส้น (filament)

4