Habib-allah Mansouri Tamilla

  • Uploaded by: Samir ARKAM
  • 0
  • 0
  • May 2020
  • PDF

This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA


Overview

Download & View Habib-allah Mansouri Tamilla as PDF for free.

More details

  • Words: 13,062
  • Pages: 73
Ferdinand Duchène

TAMILLA Tasuqilt n

Habib­Allah Mansouri

Asqamu Unnig n Timmuz$a 2007

Tamilla

IXEF AMEZWARU

Tillemlekt Ddaw n taddart n Ti$ilt, deg îîerf mavi îîsen igerbiyen n ueervi Meéyan. D az$al, lesqaf n yigerbiyen berrikit, udren, ugaren s cwiî ééerb i sen-yezzin. Zzerb-agi d inijel, yeççur s yisennanen. Igerbiyen-agi ttwaxedmen s udellas d yilili i yeîîef ujdar arqaqen ixav s yinzizen n lêelfa. £ef win n tama tayeffust yefser yiwen ubernus akken ad yekkaw ; abernus-agi yevleq i yicuvav-is imellalen imeqqranen, yettwelwiv ddaw n yiéenéaren n yitij aêmayan. £ef tama tazelmavt yeqqim yiwen ubellireo ibedd $ef yiwen uvar, aeenqiq-is yu$ tal$a n usekkil « S » ; $ef wis krav, i d-yezgan $er deffir mavi, gar sin niven, tteff$en-d iraggen, s leeqel, srid $er tegnawt tazegzawt. Iîij qrib ad yekfu tazzla ines deg yigenni. D lawan n leaûer, lawan n téallit tis ukkuéet. Taqacuct n tqelmunt n tqeccabit tufrar-d nnig n tzeggart n ééerb, ha-t-an iban-d lmumen Meéyan, udem-is d uveif, tamart-is d tacibant, tamu$li ines lqayet. Yeffe$-d s leeqel, d a$ezzfan, d arqiqan, timeêremt n leêrir azegga$ teêmeé deg ufus aéelmav ; deg ufus ayeffus yeîîef ûûvel i yessexdam akken ad ya$ luvu.

­5­

Ferdinand Duchène

Ileêêu s leeqel kan, srid $er yiwet tzemmurt yevervren i d-yezgan semmuset n tmerwin n yisurifen $ef tewwurt. Yeêbes ddaw n tili n useklu ameqqran, yessers s leeqel ûûvel ines $ef lqaea, d$a yessers yiman-is. Yezzi-as i yiîij s uzagur, sdat-s, $er tama tayeffust yessers tirkasin ines tiwra$in n uglim ta sdat ta. Yessared s lemêadra levruf d wudem-is. Yekker, yerfed ifassen-is $er yigenni, yebda la yesdewnin : - « Ccekran i Rebbi, Mass imavalen, Aênin yettsemmiêen Agellid n wass iqeîîiyen S leeqel kan, ikemmel tasuret : - « D Keçç i ay neebbed, d Keçç ay netter d ameiwen Awi-a$ d ubrid iweqmen… Meéyan yettkemmil ta$uri n tsuret n « Teldayt », yeeenger, d a$ezzfan deg tqeccabit ines n taduî tamellalt yesean izirigen, êala tamart ines i yettembiwilen $ef yidmarenis, tamu$li ines truê akkin i yidurar n Usammer, $er yigli azegzaw ameqqran. Mi yessuli rrekea taneggarut, anyir $ef lqaea, yeqeed iman-is, yeqqim mebla ma yuli-t-id wawal. Yeqqim kra n lweqt la yettmeyyiz, alla$-is yufeg $er kra n tgemma tizegzawin, yessugun tili d tasmuvi. Leqbayel i yettûubbun $er yi$éer srusun i yiqerra nsen mi ara d-awven sdat n lmumen Meéyan netta ttafen-t-id yettargu, d$a ad eeddin msevfaren, wa deffir wa, ad kemmlen ameslay nsen s leeqel, leêêun da$en s leeqel $ef wakal aêercaw. * * *

­6­

Tamilla

Tabridt tettawi $er wasif, ad tebdu tserru gar tidekt. Leqbayel keccmen s leeqel daxel n tzegzewt n yim$an i asen-dyezzin ; tura la nettwali siwa iqerra nsen i d-yufraren , attmira, ticaciyin tizegzawin $ef yiqerra nsen ; la leêêun, dima msevfaren wa deffir wa, ttembiwilen s wanya n yiwet ta$uct,ta$uct-nni, d taéayant, êninet : - « Ddaw n tala n Sayn-Kerma Taqbaylit mm-leeyun tiberkanin Tessers tacmuxt-is Iéenéer n waman icennu Tacmuxt ad teççar S nncallah La Ilaha ila llah…» Maca ccna-nni yeêbes $ef tikkelt mi walan yiwen uemam yesean inzizen imsebriken d uqerru n yiwen wayis ff$en-d seg umada$. Agmar-nni ileêêu s yisurifen ééayit maççi d kra imi yeeya seg tsawent-nni i d-yettawin seg wasif. A-t-an banen-d yinzaren n wayis-nni d wudem n umnay i t-irekben. Leqbayel êebsen tikli nsen, rran iman nsen $er îîerf n yiwen ubrid d aqdim d uvyiq. Win i d-ileêêun d ileméi, yejhed yernu yemleê maççi d kra. Abernus-is d uqendur-is zeddigit am udfel. Arkassen-is d izegga$en, taberda ines tzewweq, txav s lxiv n wure$. Mi qrib ad d-yawev $er Leqbayel-nni, yesseêbes agmar ines, yessers afus-is ayeffus $ef yidmaren-is, anda yella wul-is : - « Azul fell-awen ay irgazen ! Usi$-d seg mbeeid, yernu yezmer lêal yeereq-iyi ubrid. Ttnadi$ lêara n Meéyan, mmi-s n Bakir Useddiq. Tzemrem ad iyi-temlem abrid gre$awen Rebbi?» Rran-as Leqbayel-nni : - « Azul fell-ak ay aberrani ! Lêara n ueervi Meéyan tezga-d deg taggara n ubrid-a, sdat-k kan, qbala.»

­7­

Ferdinand Duchène

Jebden iman nsen $ef ubrid, d$a kecmen deg umada$. Yiwen deg-sen kan i d-yeqqimen ibedd deg umkan-is, yettmuqqul mliê amnay-nni, yenna-asen, s leeqel : - « Anwa-t wagini i d-yusan seg mebeid, ur t-nessin ara, yernu xas akken yessawal s tmeslayt n taddart nne$ ? » Amnay yecmummeê, yekna ciîîuê : - « Ay am$ar, a lbaraka, a win iêedqen, tura ad k-inoawbe$ : Deg yidurar-agi i d-lule$ snat n tmerwin d semmus n yiseggasen aya. Ff$e$ sya mraw d semmus n yiseggasen aya. Aql-iyi tura u$ale$-d am ubellireo-nni i d-yu$alen $er ugurbi anda i d-ilul… deg lawan anda bennun leecuc nsen. * * * - « Azul fell-ak a baba !… Nekk d Akli, mmi-s n Si Menûur Amrabev.» - « Azul fell-ak a mmi !…» Meéyan yessuter deg Wakli ad yeqqim yid-s ddaw n useklu ameqqran : - « Tura ma d Rebbi i k-id-ceggeen $ur-i i lmend n t$awsa i teêwajev, ansuf yis-k, aql-iyi $ur-k akken ad ak-tt-idfke$ ma irad Wuzmir ! » Akli yessers irkassen-is deg îîerf, yerra taqendurt-is tamellalt $ef tgecrar-is, yessers ifassen-is $ef yimessaven-is, d$a yenna-as : - « Ay aeervi, a lmumen ! A win yesean leqder meqqren d ccan gar yimeqqranen, ilaq ad teêsuv deg tazwara, êala ma yella teériv yakan, segmi yemmut baba u$ale$, xas akken mazal-iyi meééiye$, d argaz awêid n uxxam. Lêemdulleh, tamayt i Yakuc, lec$al inu lêan akken iwata lêal, nnernan mliê, armi wwve$ ass-a ur êwaje$ la talaba la uççi. Yissetma zewjent deg snat yid-sent, yernu s ssdaq ameqqran, tura tewwev taswiet anda bdi$ la ttxemmime$ ad zewje$ ula d nekk…» ­8­

Tamilla

Yessusem kra n lweqt. Meéyan ulac acu i d-yenna, yeqqim kan la yettraju. Ileméi-nni ikemmel deg wawal-is : - « Ilaq ad teêsuv tura éure$ aveggal inek Mesîafa, d aêbib-iw... wala$ tameîîut-is... Ma yella yelli-k tis snat tettemcabi $er tmezwarut, ad tt-a$e$, ma teb$iv, ma irad Rebbi! » Meéyan imuqqel kra n lweqt Akli, yeseedda afus-is $ef tamart ines tacibant, d$a yezzi ciîîuê aqerruy-is $er tama n yigerbiyen, yessawel : - « A Tamilla ! » * * * Kra n lweqt umbaed, ha-t-an ibedd-d tama n ééerb, yiwen wudem d amelêan yettecmumuê, yu$al yerwel, yessevêa, maca yu$al iban-d i tikkelt niven. Yenna-as Meéyan: - « A yelli, neffud, awi-a$-d i$i ! » Teedda ddqiqa, ha-tt-an tu$al-d Tmilla, tikkelt-a tban-d irkelli… lqedd usaru, tikli ines d acrured… Tleêêu s leeqel $er tzemmurt, telsa taqendurt tazegzawt, deg yi$allen-is teddem ûûvel, $ef tweîziyin zzin-asent ixelxalen d iéayanen ttwaxedmen s nnêas, arkassen-is d irqaqanen. S leeqel, mebla ma slan i lheffa ines, ha-tt-an tewwev-d. Allen-is deg lqaea, tessers ûûvel s leeqel $ef tmurt, d$a tekker, allen-is mazal-iten deg lqaea, tu$al, mebla ma terfed-d allenis. Akli imuqqel-itt mi tleêêu. Ifaq ddaw n wargalen-is i$ezzfanen llant tiîîucin d tilqayanin, d tiêmayanin. Deg wudem-is açuran, iwala yiwet n tqemmuct d tazegga$t. Yeççatt s wallen-is, yettmuqqul i$allen-is ieeryanen, ammas-is ­9­

Ferdinand Duchène

yettembiwilen daxel n tqendurt, tiweîzay-is d tirqaqin, d tiqejjirin n teqcict tameéyant. * * * Meéyan yeqqim yettmuqqul deg Wakli. D$a Akli imuqel am$ar, yenna-as : - « Ini-yi-d a baba, d acu n ssdaq i teb$iv ad ak-t-idfke$ i Tmilla ? » Meéyan iêuk i tikkelt niven tamart-is : - « Mesîafa, mmi, yefka-yi-d tamivi d snat n tmerwin duru $ef yelli tamezwarut, Kamir…» Akli yerfed allen-is : - « £ile$ d tamivi d mraw kan ? » Meéyan yeskeêkeê s leeqel : - « Tamivi d snat n tmerwin a mmi ! Deg tilawt, tella yiwet n zzyada ur nettwabder ara deg leeqed… yezmer lêal Mesîafa truê-as temsalt-a… ne$ ur ak-yessefhem ara mliê.» Akli yecmummeê. - « Ulac deg-s, ruê a Sidi, tamivi d snat n tmerwin n duru… Ihi d tagi i d ssuma i teb$iv $ef yelli-k tis snat ? » Am$ar yecmummeê ula d netta, yebda la yetthuzzu deg uqerruy-is : - « Dagi d rregmat i treggmev deg yiman-k a mmi-s n Si Menûur amrabev ! Amek ? Keçç i iwalan tiêdayin inu deg snat yid-sent, ur tezmirev ara ad tefkev azal i thuski n yelli tis snat!… Gre$-ak Rebbi, maççi d asexlev gar tixsi d tzerzert i tesexlavev? » Akli yeqqim la yettmuqqul deg Meéyan s leqder ameqqran, d$a yenna-as :

­ 10 ­

Tamilla

- « Tura ma ad nu$al $er tidet a baba, d azlam kan i zelme$ udem n yelli-k tamezwarut, yernu iéri-w yejhed maççi d kra…» Meéyan yegzem-as awal : - « Ah ya Rebbi ! D tidet, d mmi-s n Si Manûur uêdiq… Maca awal tenniv-t-id s timmad-ik : udem !… Tzelmev-t !… udem !! D aya kan !!! Maca udem maççi d kulci. Ini-yi-d acêal ara tefkev i wudem n tin i yufraren gar têurtin ?... Lbaqi ula d netta yesea azal-is a mmi… teériv annect-a… acku tamu$li inek s wazal-is,… yernu, zgellin-a, mi truê yelli tis snat…» Ur yekfi ara awal-is, imuqqel mliê ileméi deg wallen, yeqqim la yettraju… Akli yessusem ula d netta kra n lweqt, d$a imal $er deffir, yeîîerveq d tavsa. - « Tamayt i Yakuc, Lêemdullah a Ccix Meéyan, ay aeervi ! Tamayt i Yakuc i k-id-yefkan gar wacêal n yimerkiden leêdaqa deg tnezzut ! Maççi $ur-k ara a$en timéin ddaw n ssuma n ssuq ! » Am$ar-nni yessers i wallen-is, ikerrec icenfiren-is, s leeqel kan, yenna-as : - « Yal yiwen iletha kan s lec$al-is. Am wakken i dyeqqar lemtel “Ëala iccer inek i izemren ad ak-yekmez akken ilaq ! ”» Te$li-d tsusmi gar sin yirgazen i tikkelt niven. Yenîeq Akli, yenna-as : - « Efk-iyi-d ssuma i teb$iv ! » Udem n Meéyan yeqqim akken yella, ulac acu i ibeddlen deg-s : - « Ur êemmle$ ara ad ssugte$ awal d wid yettsawamen.» - « D asawem i k-sawme$ ihi ? » - « D wagi i tettnaviv »

­ 11 ­

Ferdinand Duchène

- « Efk-iyi-d ssuma-inek, ay am$ar ueqil. Ad twaliv umbaed » Meéyan imuqqel mliê ileméi-nni, yenna-as : - « Snat timmav n duru ! » Udem n Wakli yenbeddal. - « A baba imi ur têemmlev ara asuget n wawal d wid yettsawamen, ooi$-k deg lehna d talwit, am wakken ssarame$ ad yeemer uxxam-ik.» Yekker… Meéyan yeddem seg loib n uqendur-is yiwen yiccew yettureqqmen, yerfed azal n rrefea n cemma. S tigawtagi ur yeb$i ara ad ya$ afus n yileméi-nni. D$a yenna-as s leeqel kan : - « Snat n timmav n duru… yirbeê ! kkes yiwen seg snat n tmerwin am wakken i teqqar leada n tnezzut… anamek n waya… Timmav d téat n tmerwin n duru.» - «Nekkini am keççini i lli$ a baba, ur êemmle$ ara ad sawme$… ad ak-d-fke$ timivi d ukkuéet n tmerwin n duru $ef Tmilla.» Teedda ddqiqa… yerra-as : - « Nni$-ak : timivi d tameî n tmerwin » - « Nenna-d timivi d ukkuéet n tmerwin d semmus… yernu bezzaf ! » - « Ala, awal aneggaru : timivi d sat n tmerwin d semmus ! » Akli ihuzz aqerruy-is, yu$al $er umkan anda yeqqen agmar ines deg tidekt. Yenna-as Meéyan : ­ 12 ­

Tamilla

- « Ah ya Rebbi ! ruê a Sidi, d timivi d sat n tmerwin… duru ur yettxassa ara… yernu wagi $ef ljal n lmerêum n um$ar n baba-k.» Ileméi-nni yu$al s amkan-is yeqqim… Mebla ma yulit-id wawal, yefka-as i um$ar-nni agarru... Qqimen la tessen dduxan, wa iqubel wa, la ttemyexéaren deg tsusmi. D$a u$alen $er umeslay, s leêdaqa d lîafa… Azgen n ssaea umbaed, ssawven ad mtafaqen : Tamilla tenza s tmivi d semmuset n tmerwin duru. * * * Tamilla ulac acu i teéra. Ulac acu ara téer tameddit-nni, acku baba-s ad yawi Akli $er uxxam n yiwen umeddakkel nsen. Ulac acu ara téer azekka-nni da$en, acku baba-s akked uxvib-is ilaq-asen ad sgarwen tajmaet, asqamu n taddart, iwakken ad arun leeqed n zzwao. Yernu ma yettu baba-s, ur as-yeqqar acemmak, dayen izemren ad yevrun, ulac acu ara téer da$en deg wussan i d-ileêêun. Zrin wussan. Meéyan itett, itess, yettqeggil, yeqqar Leqran, yettali $er taddart ne$ yetûubbu $er wasif,… Teedda ddurt, yiwet n tmeddit, yenna-as i tmeîîut-is : - « Senze$ yelli-m. Heggi-as-d lqecc n tissulya.» Tamilla teqqim deg yiwet te$mert, tesla i lehdur n babas. Terfed aqerruy-is. Meéyan, s leeqel kan, yerfed yiwet n rrefea seg yiccew ines yettureqqmen … Aqerru n teqrurt yunez. Baba-s yefka-tt i zzwao, d netta i d amvedder n uxxam. Asmi ara as-yehwu, ad as-imel isem n urgaz-is …

­ 13 ­

Tamilla

IXEF WIS SIN

Tissulya Yewwev-d lawan n uheggi n lqecc n tissulya. Slaêsab n leewayed n taddart, Meéyan yeqbel ad yeoo ciîîuê, ciîîuê mavi, seg ssdaq akken ad d-a$ent talaba ilaqen, ayen i d-yeggran (lkettan yelhan, is$unen, zzigat n uzref ne$ n wure$) d isli ara tent-id-yawin. Yemma-s n Tmilla tesea tura yiwen usmad n îam duru $er Laêrac azuran, aqehwaoi aerab n Ti$ilt. Laêrac-agi maççi ala ifenoalen i yesnuz, ad d-tafev $ur-s lfina, tibratin, dduxan d cemma, tisfifin, lmaeun, lemrawi, tirûasin akked leeîer. Ahat i tikkelt tis kravet ne$ tis ukkuéet deg yiwet n ddurt, Lakri tabaêant akked yelli-s qelbent taêanut i d-yezgan tama n lqehwa n uârab, s ueeggev n lfeôê mi ara walint kra n yilzazen yelhan, ne$ s ueeggev $ef umzenzu mi ara sent-d-imel azal n sselea-nni. Yewwev-d wass anda i yekfa usmad-nni. Taêanut n Laêrac tu$al-as-d talwit segmi sebrurin igerbiyen n Meéyan. Deg yal ddqiqa la fessint, fessrent, ad jemeent, ad sekmummsent tifularin d tqendyar, am wakken qqiment la ttqellibent $ef lemri ameéyan i ufant $ef tgertilt anda tqeyyel Tamilla, acêal n tikkal deg wass ttwalint ma mazal taqereet n leeîer d twemmust n ljawi deg umkan nsen daxel n tsenduqt n

­ 15 ­

Ferdinand Duchène

us$ar yesean ini adal d uwra$, tasenduqt isekkren s tsarut yettueellqen deg tbagust n Tmilla. Teedda ddurt. Ass n warim i d-iteddun, Mesîafa, aveggal amezwaru n twacult, yewwi-d $ef userdun lqecc n tisullya i d-iceyyee win ara yu$alen d aslif ines. Deg tilawt, aslif-agi yexdem lec$al akken iwata : tiqmejtin, tiqendyar n leêrir yulmen s uéref, tibagusin n wure$, tiserwalin tihrawanin, iûebbaven yettureqqmen, tizebgatin, ixelxalen, tizurar n lmerjan, tixelxalin..., d tidet, yefka-d udem n usaxi. Amdan-a yetturebba, d aêninan, yelha, yernu Mesîafa d mmi-s n udrum-is, yessen-it, d netta i t-idyuznen. Mesîafa yecmumeê, maca Tamilla tessen-it da$en ! Twala-t yettmeslay akked Meéyan ddaw n tzemmurt. Tewwias-d i$i. Deg tidet, Akli yeêka-as-d kulci. Mesîafa yennecraê aîas. Tamilla, tbedd deg umkan-is mebla aêerrek, tessers i uqerruy-is, tessusem. £as akken deg tlemmast n lxir i tbedd, teqqim tbedd kan, aqerruy-is deg lqaea. Akli ! Deg tazwara t$il d anawur i d-yusan $er taddart nsen ! Tura tecfa fell-as, tecfa d ileméi, yesea lhiba, am wakken yesea ccla$em; tu$mas-is d timellalin, ifassen-is d ifassen n lqavi. Ih, twala kulci mebla ma tessebgen-d i walbaev tettmuqul, s usmen$er n tiî, ddaw n wargalen-is i$erzzfanen. D Akli-agi, uzyin, asaxi, i yeb$an ad tt-ya$. Terfed aqerruy-is, tesuffe$-d iles-is akken ad tettmesxer $ef Mesîafa ur yeêbisen ara aqejjem deg-s. S yifassen-is irqaqanen tebda aqelleb deg lkettan-nni, tenna-as i wul-is hatt-an tewjed akken ad tu$al d tameîîut n Wakli. ­ 16 ­

Tamilla

Ass amerbuê qrib ad d-yawev. Seldazekka ssbeê, Tamilla ad d-taf iman-is teîîes ddaw n ssqef n bab-is amaynut, axxam n Wakli ad yu$al d axxam-is. Maca Akli yezde$ deg Delles, d tamdint i d-yezgan agemmav-inna, tama ugafa. Ilaq ad ff$en zik seg taddart, acku Meéyan yenna-asen amecwaô $ezzif maççi d kra. Lakri teawen yelli-s akken ad tali $ef tegmart tacebêant i yeîîef Mesîafa. Taberda yellan $ef u$ersiw tettemcabi $er yiwet n t$er$ert taleqqaqt, asenned ines d imdewwer, wagi irkelli yettwaffer ddaw n yiwen ubeênuq azegga$. Tamilla teqqim $ef tberda-nni yettemcabin $er leecc, tejmee ivarren-is, tessider tabagut ines, teqeed inefvas n tqendurt-is. Ddaw n yiéenéaren n tafrara tvegger tamu$li taneggarut $ef yigerbiyen ara teoo i lebda. Ibellireo i yebnan leecc ines $ef ssqef n yiwen seg yigerbiyen yesse$zef aeenqiq ines, aqjun yeqqim la ttyettmuqul, yetthuzzu tazeekukt-is, amcic $as akken yesseesaqit Mesîafa yettu$al-d dima akken ad yelêu gar yivarren n tegmart. Tamilla tserreê i yiwet nnehta, s leeqel kan, maca imirnni kan tesfev imeîîawen-is. Neooa-awen lehna, ar tufat, ar tufat! Delles tebeed maççi d kra, ilaq ad nruê. * * * D Meéyan i d-yefkan tanbadî akken ad bdun tikli. Tekker-d yiwet n zzedwa tameqqrant tama n yigerbiyen. Amkan yu$al yeççur d leeyav, tavsa, ti$ratin d tiyita n lbarud, ha-tt-a tban-d yiwet n terkeft n kravet ne$ ukkuéet n tmerwin n yimdanen. Azerbabue n yieudiwen d yiserdyan u$en abrid n tkessart i yetteeddayen tama n tzemmurt, sin akin ad idewwer tama n wasif. ­ 17 ­

Ferdinand Duchène

Ass yebda yettali, d aêmayan. Daxel n tmada$t yeççuren s nnda, Tamilla tettecmummuê. Tettecmumuê i nnda, i tmada$t, i umaval irkelli. Tettecmumuê ula i t$awsa tameéyant. £ur-s nettat ula d ti$awsiwin timeéyanin seant azal. Ayen yeenan iqeffafen yeddan yid-s ad naf Mesîafa… Ah ya Rebbi Mesîafa ! Mesîafa yelhan, Mesîafa azuran $ef ugmar n lqayed, deg ufus-is abeckiv, $er tama-s d aqehwaji n Ti$ilt, Laêrac, d amufay maççi d kra yerkeb $ef yiwen ugmar d amecîuê, nnefû d aberkan, nnefû niven d amellal ! Umbaed ad d-yas userdun n « lqecc n tssulya », d yiwen u$ersiw d ameqqran, yerked yernu yejhed, tasenduqt n us$ar yettuseb$en s wadal d uwra$ $ef yal idis, irkeb-it yiwen uqrur yennecôaê. Ayen yeenan tilawin, ta tessawal i ta seg mbeeeid. Kamir tessuîîuv mmi-s, d aberkan am usinigali. A-ten-id wwven $er wasif, ilaq ad zegren. Asif-nni yeççur s yijdi azegga$ llan ara izmezyen imdewren, deg wasifnni tettazzal yiwet n téenéert tuvyiqt n waman îîirriqen ddaw n yicerriqen n yiîij. Tamilla terfed allen-is. Ti$ilt tettbin-d tjerjer mliê. Tettbin-d tama taéelmavt, amzun teckunîev $er tgemmunt, seg usawen-nni tettbin-d elayet maççi d kra. Deg ukessar-nni yettbin-d yiwen umkan d adal, d tizemrin ! Wayev meqqer fell-as cwiî, d imsebrek, d igerbiyen ! Neooa-awen lehna ! Ar timlilit ! £er tama niven n wasif yella yiwen udrar, d ad$a$ yernu ijerjer, yebva $ef sin, ad as-tiniv s tkuba i yettwawet. Tabrivt tennev, tikwal d alluy, tikwal d akessar, armi wwven $er talat tasemmavt. Aîas i lêan deg yiwen ubrid uedil yeççur s yim$an, deg yal tama llant leonanat n ççina d wurtan n tneqlin. La leêêun tama n yiêerqan n tzemrin d tebêirin n yibawen. Deg tebrivtagi, irgazen ttsellimen fell-asen, ma yella d tiqcicin timelêanin, ­ 18 ­

Tamilla

timeqqranin ttecmumuêent i Tmilla. Mazal-a$ deg tmurt n Leqbayel tilawin ur ttneêjabent ara. Mi yeêma lêal, deg lawan n trurit n uzal, teêbes terkeft-nni deg tili sdat yiwet n tala i wumi zzint kravet n tzemrin. Tiêbulin n yilni wwant, ttenîagent seg ufus $er wayev. Mi d-yekker uqehwaji amufay ad iheggi lkanun, yekkes-d seg ucwari mraw n yifenoalen, yekker yiwen umennu$ gar lxuoa d Mesîafa acku asebsi a$ezzfan n umezwaru i ieerqen ufan-t yettwaffer daxel n ubeckiv n wis sin. Mi d-ters telwit, yeqqim Meéyan $ef tmurt, isenned $er tzemmurt, yebda la asen-d-iêekku yiwet n teqsivt yevran. D taqsivt n yiwet n taddart i d-yezgan $ef tqacuct n udrar yejrejren maççi d kra. Imdanen ized$en aza$ar uroin ulin $urs, wid i t-ized$en leemer ûubben seg wass-nni, s lqevra n Rebbi,yettwarfed uéekka n umôabev imevlen din, taddart ula d netta tettwarfed $er yigenni. Umbaed taéallit n leaûer, tarkeft tebda tikli. Bdan alluy, ur êbisen ara seg walluy, tasawent teîîafar tayev. Uqbel lme$reb, êebsen deg taddart taneggarut n tmurt n Leqbayel. Azekka-nni mi ara d-yenqer yiîij, ad eeddin i ti$ilt, yernu syin zemren ad walin ddaw-atsen tamurt n Waeraben akked Delles. * * * Iéenéaren iwra$en n yiîij i d-icerqen u$en akk ti$ilt. Delles tban-d ddaw n udrar. D taddart tameqqrant, meqqret mliê, nezmer ad nini meqqret snat n tmerwin n tikkal $ef Ti$ilt, yernu d tamellalt am udfel. Tamilla tewhem, la tettmuqqul s tsusmi, tbedd deg umkan-is, allen-is ttwalint kra

­ 19 ­

Ferdinand Duchène

n t$awsiwin uroin twala-tent. Tettwali seg mebeid tamdint tafôansist akked yilel. Sin akin tezzi $er Lankri i ileêêun tama-s. Twala yiwen n us$um, d$a teîîerveq s tavsa. Ah ! D lêayek. Deg tmurt n waeraben akked temdinin, tilawin ur zmirent ara ad ff$ent mebla ma êejbent. Qqaren-d dakken ur tteff$ent ara aîas. Tamilla teqqen anyir-is. Imir-n kan teedda sdat n wallen-is yiwet n tugna, maca ur teeîîel ara. Tella tessugun ifassen n Wakli yettemcabin $er tidak n lqavi, akked ccla$em ines tirqaqanin. A-tt-an tura la tekkat deg userdun s u$anim akken ad i$iwel tikli. * * * Acêal i temxalaf taddart-agi n Yirumiyen $ef tuddar niven ! Taddart-agi yezzi-as-d yiwen u$rab d ameqqran i yesean iîiîucen $ezzifit yernu d uvyiqen. Abrid i tesea hraw mraw n tikkal $ef yiberdan n Tmurt n Leqbayel. Ugar n waya, a$rab-agi zeggrent snat n tewwura timeqqranin. Meqqrit snat n tikkal $ef sin n lesquf n yigerbiyen. Ttu$aven yigerbiyen-nni yesean lesquf yettwabnan s udellas d yilili. Ur ttbinin ara mavi sdat n yixxamen-agi imeqqranen yebnan s yiéra ! Mi ara nu$al $er tilawt ad naf ixxamen-agi la rennun deg te$zef. Ha-t-a yiwen i ten-i$elben irkelli, elay mliê, taqacuct-is tebna amzun d ûûemea anda yella yiwen leecc d imdewwer. Lakri teeggev $ef Tmilla, tessuter deg-s ad tessusem, d$a tessefhem-as s leeqel belli lêara-nni tameqqrant d ljamee n Yirumiyen. Tamilla teneetbar, tewhem kan. Tezzi-d $er deffir anyir yekres, deg lawan-nni tekker yiwet n zzedwa : ti$ratin d tiyita n lbarud ççurent abrid ideg llan leêêun iqeffafen. Tettwaêres ­ 20 ­

Tamilla

gar l$aci yettneggizen, tiyita n lbarud seeégen-tt, temlel n yi$raben sder$len-tt, ur teéri ara anda tella, testeqsay sani i tleêêu, teqmec allen-is, teckunîev $er tberda. Aserdun yeêbes. Tamilla tufa-d iman-is deg tlemmast n yiwen umraê iwumi zzint texxamin seg yal tama. Tilawin ttîilint seg yal tama lsant tiqendyar n leêrir, qqnent is$unen, ttezmumugent, ttselliment fell-as, Mesîafa d Meéyan seg tama nsen tteawanen-tt akken ad d-ters seg zzayla-nni. * * * Tilawin-nni d tiyessetmatin ne$ d tivulatin n Wakli. Zzu$rent tislit s tem$awla $er yiwet n texxamt d tasemmavt, i$raben-is seb$en s uzegzaw. Ssudnent-tt irkelli, streêben yis-s mliê. Sakin qqiment $ef yiwet n téerbit, zzint-as irkelli. Seôwant-as tiéivanin akked ifenoalen n lqehwa yeêman. D$a bdant isteqsiyen $ef taddart-is, lec$al-is akked wayen têemmel. Teêka-asent inig ines, am wakken i asent-temmeslay $ef uqjun, amcic d yibellireo. Ïîrevqent d tavsa, nnant-as ur ye$liv ara win i am-isemman « Tamilla », bdant la tt-ssudunent, seg teswiet $er tayev ad mmeslayent gar-asent s yiwet n tutlayt ur tefhim ula yiwen n wawal. Isendyaq-nni n us$ar yettuseb$en s uwra$ d wadal skecmen-ten $er texxamt-nni tazegzawt. Tilawin bdant ttekksent s leêder ameqqran ti$awsiwin tuzyinin yeddan deg lqecc n tissulya i as-d-yefka Wakli. Tilawin ur êbisent ara ameslay, rrant $er îîerf ti$awsiwin i walant zadent deg ccbaêa, imir bdant azeyyen n Tmilla. Cwiî kan uqbel n lme$reb, kfan aselsi i tislit, sin akin wwint Tamilla $er texxamt niven s nnecraêa d tavsa. Yuli yiwen liéar, tekcem… imir-n kan tu$al $er deffir acku twala

­ 21 ­

Ferdinand Duchène

deg yiwen ukatar aceelal i tt-iqublen yiwet n teslit i tleêêu-d $ur-s ! Imdanen yellan dinna îîervqen d tavsa. « A taqcict, a tamecîuêt, a taderwict ! Tin i tettwaliv d tislit niven, d kemmini.» Deggrent-tt s leeqel armi d taxzant yesean lemri ddaw n tafat tawerdit i d-yekkan deg kravet n teftilin yellan deg texxamt. * * * Tamilla tennul lemri s ufus-is. D nettat i tettwali s lekmal-is. Anna$ a lemri amecîuê anda ur tezmir ad twali êala yiwet n tama n wudem-is ! Teeqel iman-is : d tidet, d nettat, tislit tamecîuêt, d$a tezmumeg mi twala tislit-nni tecbeê maççi d kra. Maca sani ruêent tilawin-nni ? Ha-tt-a tura teqqim weêd-s deg texxamt tameqqrant, tnewweô tafat, teççuô s yiruken $layit mliê : tazerbit tazurant, ikersiyen iwra$en am wure$, yiwen n waruk d ahrawan i$umm s yiwen uêayek n leêrir… ahat ilaq i yives ? Tiftilin ttwaxedmen ahat s zzoao, ttakkent aîas n tafat yernu ur d-suffu$ent ara abbu. Deg yiwet n te$mert yella da$en yiwen ucbali yettwaxdem s wuzzal anda treqq yiwet n t$awsa yettakken yiwet n rriêa ack-itt. D tidet d leeîer yelhan ! wagi irkelli irennu i uz$al yellan yakan. Leênak-is u$alen d izegga$en, tuzzel $er lemri akken ad twali iman-is amek i tu$al. Ala, leênak-is u$alen d iweôdiyen, d aya kan. Tu$al $er lemri akken ad twali iman-is i tikkelt niven. Imi weêd-s i tella deg texxamt, tebda la tettmuqqul iman-is. Tebda tettezzi $ef yiman-is akken ad tefk azal i tlaba n teslit i telsa. Tebda tettcuffu deg yidmaren-is am wakken twala xedment tceîîaêin i d-yettruêun $er taddart. Teennen idmaren-is deg tmelêeft taweôdit yettuxaven s wure$. Tebda la tettêerrik deg waggus-is

­ 22 ­

Tamilla

iwakken ad twali mliê tibacmaqin ines tiwra$in, taé avar-is ayeffus $er sdat. Deg tilawt, talaba ines tecbeê maççi d kra, yernu ula d nettat temleê mile ! Ula d nettat tebda têemmel ad tmuqqel iman-is, ad twali iman-is tecbeê. S leeqel kan, terfed i$allen-is tieeryanin, tessers ifassen $ef yimi n teqcict yellan sdat-s, tceyyee yiwen n usuden $er tugna ines. Icebbeh-as-d Rebbi teedda-d yiwet n ticci deffir-s. Tezzi $er deffir, tenneêcam maççi d kra, telle$wi. Zi$ d argaz-is, d amnay-nni ileméi, ahuskay-nni i tt-yeîîfen gar yi$allen-is, iêewwi-tt, yesmal udem-is $er win n Tmilla. Taqcict tu$al d tawra$t, aqerruy-is yu$al $er deffir, tserreê i yiman-is, tessusem, imi-s yeldi, ma d allen-is qemcent…

­ 23 ­

Tamilla

IXEF WIS KRAV

TAYRI Zrin sin wagguren $ef tme$ra n Tmilla. Ivelli kan ulac acu i teéra. D tinuvin ines i as-nnant taûebêit-a. Tinuvin-nni ufant iman nsent ilaq ad as-mlent kulci. Smektant-as-id tigawin i texdem kra tekka, yiwet-yiwet, sxedment ula ivuvannsent akken ad as-sfehment. Deg taggara mavi, imi tettuqennee Tmilla s lehdur n tnuvin ines, eeggnent-as d leib $ef tmeîîut ad d-tmel leêmala i têemmel argaz-is am wakken i xeddmen… d$a imi tt-walant teneêcam irkelli, serrêent-as i tavsa, bdant la tt-sudunen, akkagi i seeddant ass s lekmal-is, êala ti$imit d uqeûûer, ur xdiment iqiê. * * * Taseedit d Yamina d tinuvin-ines, ula d nitenti zed$ent deg uxxam-nni. Krav n yixxamen, yal axxam yeîîef yiwet n tama n umraê i tent-icerken, tama tis ukkuéet d addaynin, nnig-s tella teerict. Argaz n Tseedit ssawalen-as Saeid, d netta i d lxuoa n t$iwant. Win n Yamina qqaren-as Mexluf ameqran, zik yella d asbayêi, tura rran-t d amnay n t$iwant. Akli ula d netta yesea axeddim, sin i yesea : axeddim amezwaru deg uxxam n ccree, wis sin d îîerjman deg ûûbitar aserdasi. ­ 25 ­

Ferdinand Duchène

Imdanen-agi irkelli ttemsefhamen gar-asen mliê. Tilawin deg kravet yid-sent d tilmeéyin, zgant nnecraêent. Yamina d Tseedit ddant-d d tislatin deg yiwen wass, lqecc n ssdaq nsent ur yemgarad ara aîas. Am wakken ilindi seant deg snat yid-sent aqcic. Ihi ulac ula d yiwet n ssebba akken ad nna$ent. Yernu segwasmi d-tusa Tmilla seg taddart tu$al-asent d cc$el, lethant kan yid-s, b$ant ad tt-beddlent akken ad ttrrent d taêevrit. Ula d irgazen ttemsefhamen gar-asen : lhiba i yesea uxeddim nsen yerra-ten d imdanen yettuqadaren deg lêara n waeraben, d tagi da$en i d ssebba i ten-yerran ttmuqulen s yir tamu$li timsal timecîaê i d-igellun s umennu$ d beîîu gar yimdanen. Yernu tisebêiyin mi ara ff$en ur ttemlilin ara. Timeddiyin ttemlilin deg lqahwa, maca ur ttilin ara weêd-sen. Mi ara kecmen lwaêid s axxam ur tteeîîilen ara akken yal yiwen deg-sen ad yekcem s axxam-is. Ugar waya deg krav yidsen cerken akal, d axxam aqdim iwumi yezzi ugeîîar d uzgen n wakal i d-yezgan sin yikilumitren $ef temdint, gar ubrid n «Rebéval » d yilel. Yernu imi d-wwint awal $ef uxxam-agi aqdim, Yamina d Tseedit smektant Tamilla belli a-tt-an tura tekcem deg waggur wis sin segwasmi tedda tislit. Am yiseggasen yezrin, ilaq ad ruêen $er uxxam-agi akken ad seeddin lwaêid kra n ledwaô mi ara yeêmu mliê lêal. Maca a-t-a yewwev-d lweqt n tmegra. Ihi yewwev-d lawan n uxemmem $ef uheggi n rrêil. * * * Rrêil-agi maççi d aqeûûer. Tilawin ur êebbsent ara leqdic, ad as-tiniv $er lqern n ddunit i leêêunt. Krav n wussan aya, Taseedit d Yamina tteqliliêent, ad alint, ad ûubbent, ad êazent ikersiyen ad ldint tixzanin, ad suff$ent akk ayen yellan ­ 26 ­

Tamilla

deg yisendyaq yeççuren, ad ççarent isendyaq ilmawen, ad vebbqent, ad fesrent lqecc, ad eiwdent i uvebbeq, seg teswiet $er tayev ad êebsent akken ad ccektint belli mmutent seg eeggu, ad bdunt asbuêru, sin akin ad u$alent $er leqdic nsent. Tamilla tebda tetteanad tinuvin ines, ula d nettat la tettvebbiq, la tfesser, sin akin ad tebdu asbuêru, ad tekker ur tett$imi ara deg umkan-is, tettawi tettara am Tseedit d Yamina. Ula d nettat tezga tennecraê. Tallit n leqdic d ddêis daxel n uxxam qrib ad tekfu. Mraw ne$ mraw d sin n yisendyaq n us$ar sersen-ten wa sdat n wa deg umraê. Ass-agi d ass aneggaru, leqdic ad yili deg berra, yernu maççi d yiwet, $ef waya yessefk fell-asent ad bdunt axeddim seg tnezzayt. Tamilla ar tura teffe$ sin yiberdan kan, mazal ur tennum ara leewayed n têevriyin n Delles, yernu s tavsa i tettlus aserwal amellal « S yisebbaven-agi izegga$en ad $ilen d aslif-iw Mexluf amnay ! » Tettavsa da$en mi ara d-terr aevaf ines ddaw n wallen mi ara teffer iman-is ddaw n uêayek. Imir-n kan ad truê akken ad tmuqel iman-is deg lemri, tikkelt-a tserreê-as i yiwet n nnehta. Ay Aênin ! Yakuc Mass n yimavalen ! D acu-t ujenniw-agi, amazan n Cciîan yesean allen izellafen n tmeîîut, i$umm s lkettan amellal swayes ddalen Leqbayel lmeyytin nsen mi ad ten-awin $ef yiserdyan ! Yernu d tidet, allen n ujenniw-agi ack-itent, allen-agi ttbinent am wakken ifent tidak n Tmilla deg ccbaêa, acku ur neéri ara ma yella allen-agi i tettmuqqul ines ne$ xaîi. Yernu ayen yesevsayen deg temsalt-a imi ur neéri ara tiririt. D wagi i d lêijab yessewêacen ? Maççi d ayen iweeren !

­ 27 ­

Ferdinand Duchène

Sin n yijenniwen niven kecmen $ef yiwen ubrid. «£iwel! £iwel ! T$ilev nesea lweqt akken ad nwali iman-nte$ deg lemri? » Imi neîqent tnuvin ines $ef yiwen n ubrid, Tamilla teîîerveq d tavsa, sin akin tebda la tettqellib anta i d-ineîqen d tamezwarut, d Yamina ne$ Taseedit. * * * Wwvent tura $er ubrid yesean îîruj. Leêêunt ta deffir ta, msevfarent, ttemcabint mliê, ur tezmirev ara ad txedmev lferq gar-asent. Tûubbunt deg tsusmi, iqerra nsent $er lqaea akken ad walint anda i srusuyent ivarren nsent, ixelxalen nsent îîerviqen. £ef yidmaren nsent, ttbinen-d ivuvan nsent d izegga$en seg lêenni. Tura la leêêunt deg u$lad ahrawan afranûi i yettawin seg tewwurt n temdint $er tayev. A$lad-agi yezga-d rrif n yilel. Leêêunt tama n lêara n Yirumiyen. Deg ubrid bdant la heddrent s leeqel kan, sin akin ssusment kra n lweqt uqbel ad îîervqent d tavsa. Sdat n tnariyin n t$iwant yella yiwen ukersi ahrawan yettwaxdem s us$ar. £ef ukersi-agi yeqqim yiwen urgaz, agarru deg yimi, aqerru isenned $ef lêiv, yettnuddum. Argaz-nni d Mexluf ! Mexluf ur igir ara lbal-is i kravet n tlawin i ieeddan sdat-s. Mebla ma iêerrek seg umkan-is, s tmara i yerfed i$il-is akken ad yawi agarru-nni $er yimi-s. Iwemmusen-nni deg krav yid-sen u$en abrid nsen, heddren s leeqel kan. Mi wwvent tama n usensu « La Colonie », ufant iman nsent yessefk fell-asent ad êebsent, acku mmugrent-d iserdasen tturaren aéawan, a$ella nsen yerkeb $ef ugmar la ileêêu deffir-sen. Rewlent s tem$awla, îîfent tasawent, abrid yettawin $er loamee n Yirumiyen. Syin teqqim Tmilla la tettmuqqul amek i tteeddayen yiserdasen-nni wa ­ 28 ­

Tamilla

deffir wa. D llebsa tazegzawt i lsan, $ef yiqerra nsen rran ticaciyin tizegga$in yettemcabin $er ujiêbuv, $ef tuyat nsen refden timekêal. Mi yekkes u$ebbar i d-snekren yiserdasen-nni, udrentd seg tsawent anda llant, d$a u$alent $er ubrid anda llant tikkelt tamezwarut, srid $er têanut n Bacir Améabi. Ufant améabi-nni yeqqim $ef ukersiw am Mexluf, yernu ula d netta yeîîef agarru deg yimi-s, afenoal n lqahwa sdat-s. Imi êala netta ay ufant deg têanut deg lawan-nni, tilawin-nni, deg kravet yid-sent, sutrent-as s tem$awla ti$awsiwin i êwajent. Sutrent-as snat n tmerwin n t$awsiwin yemgaraden. Améabi-nni ula d yiwen ubrid ur yessuter ara deg-sent ad eiwdent i tuttra nsent, yecfa $ef kulci. Yettawi yettarra deg tsusmi, ivarren êafi, yettali yettûubbu $ef yiwen usellum, ad iruê, ad d-yu$al. Udun n semmus n ddqayeq kulci yewjed. Aeemmur n t$awsiwin yettulebben, tisfifin, tirkasin, leeîer, dduzan n nnjara, iqraben, ifenoalen, ticemmaâin… ulac ta$awsa i ixuûûen ! Nnig n ueemmur-agi tban-d yiwet n tamart tasiryanit n umzenzi yerran $ef uqerruy-is taemamt. * * * - A Tamilla tamecîuêt ! waqila tettuv iman-im ? D tidet, qrib i texdem yiwen uxeûûar ! Ha-t-an acu i yevran : axxam n ccree yezga-d tama n têanut n uméabi, yernu seddaw n leqwas n uxxam-nni n ccree anda yella Wakli yettawi, yettarra. Teeggev Tamilla ddaw n lêayek ines : « Akli ! ». Taseedit d Yamina yeffe$-itent leeqel, yeereq-asent cced i uyeddid, s tem$awla, rrant Tamilla gar-asent akken ur tneîîeq ara.

­ 29 ­

Ferdinand Duchène

- D acu-tt lxedma-agi i txedmev ? Ay$er, ur teéri ara d leib ad temmeslay d urgaz deg ubrid ? Ay$er i teb$a ad tekkes sser $ef urgaz-is ? Zzu$rent-tt, deg ubrid bdant la as-sefhament : « A tinnat! amer ad walin imdanen yiwet n tmeîîut i$ummen s uêayek tettmeslay akked urgaz deg ubrid, ulac win yeéran d tameîîut-is… Teériv ? Zemren ad ruêen beid, ad as-inin d tameîîut n urgaz niven, ne$ d yiwet seg tlawin nsen. Irgazen ttasmen maççi d kra ! Nnig n waya, tikwal axemmem nsen yettawin beid-beid, ad bdun ad sugunen kra n temsal !!! Uuuuuh !!! » Akli ur d-yewwi ara s lexber belli sdat-s kan ul n Tmilla iêebbek s ééur. Netta mazal-it yettawi yettarra s uqendur ines ddaw n leqwas n uxxam n ccree. * * * Tijenniwin deg kravet yid-sent u$ent abrid yettawin $er lkazirna n yiserdasen. Kra n lweqt umbaed ff$ent-d seg têanut n « Bernasconi », sakin kecment $er têanut n leêlawat «Légée», sin $er-s $er têanut n leeîer « Valenza ». Taûebêit-nni seeddant irkelli deg lqevyan, ma d tameddit-nni rrant i lec$al niven : ruêent ad éurent timeqbert. Ayagi irkelli $ef yiwen n yinig n sin yikilumitren ara lêunt $ef yiwen ubrid d luva akken ad qqiment kra n ledwar deg yiwen umkan i ibeeden mraw n ddqayeq $ef uxxam nsen ! Maca deg tilawt, tamsalt-agi tesea azal meqqren. Krav n yineffuten wwven $er ti$ilt n tegzirt. Ti$ilt-nni d ta$ezfant, d tarqaqant d-tezga nnig n yilel. Deg umkan-nni i dtezga tmeqbert n yinselmen. S tsurifin tiéayanin, ta deffir ta, $umment s temlel deg tlemmast n tzegzewt n yim$an. Ddaw n yiéekwan yettwabnan s rrxam, rran-asen sufella-nsen ccahed, ­ 30 ­

Tamilla

steefuyen wid yewwven leefu n Rebbi deg tsusmi n umkan-nni i d-yezgan gar yigenni d yilel. Tamilla am tnuvin ines, teqqim rrif n yiwen uéekka. D win n Si Menûur amrabev, baba-s n urgaz-is. Teqqim la tsell kan i tnuvin-is meddêent deg lmerêum. - I iéekwan niven, anwa imevlen deg-sen? - Dagi ? - Ih !… d iéekwan n tlawin… Dagi i temvel yemma-s n Tseedit… Yalleh ! Yessefk fell-ante$ ad nekker ad nruê, ur ilaq ara ad neeîîel. Kkrent-d s tem$awla, u$alent-d srid $er temdint. Tamilla tennecraê mliê, acku tettbin-as-d am wakken d tamdint-nni tessawal-asent s uzmumeg. * * * Ay Uzmir ! Ay Agellid Ameqqran ! Acêal n yixxamen yellan gar tezniqin-agi yeîîfen seg u$lad afransi armi d ti$ilt i d-yettakken $er yilel. Yernu acêal i ssewhamen yiberdan-agi ! Veyqit maççi d kra, yernu simmal ad tettaliv, simmal ad rennun deg tevyeq, lad$a deg yimukan anda mlilen îîwiqan yellan deg wannag unnig. Iberdan-agi keccmen tikwal ddaw n tgennarit anda tella tasmuvi. Ha-t-a uxxam n um$ar aeervi, Si Sebdellah. Taseedit tuli $ef yiwet n teîrujet n rrxam, tesîebîeb krav n yiberdan $ef tewwurt. Kra n lweqt umbaed, teldi-d tawwurt tameqqraêant mebla ma texdem kra n lêess. Tamilla tevfer tinuvin-is, mi tekcem $er ugnir tserreê-as i yiwen ueeggev imi twala yiwen n wakli ibedd tama n lêiv la tt-id-yettmuqqul, allen-is brarêent.

­ 31 ­

Ferdinand Duchène

Tamilla teûevêa, tleêêu deffir n tnuvin-is ulint s leeqel îîruj, mi d-tewwev $er teîrujet taneggarut tekkes aêayek ines, têulfa i leênak-is u$alen d izegga$en mi twala kravet n tlawin yelsan kan talaba n daxel, tasebbuêrut gar yifassen. Tamenzut deg tlawin-nni tettbin-d d yemma-s n tis snat, d setti-s n tis kravet. Deg kravet yid-sent d tilawin n Si Sebdellah. Tin i imeqqren deg leemer umbaed mi tsellem fellasent, tenna-asent tameîîut tis ukkuéet n bab n uxxam ur tezmir ara ad d-tass ad tsellem fell-asent, acku ula d netta tesea inebgawen. Tilawin-nni ttbinent-d am wakken ttemsefhament mliê. Deg texxamt d tameqqrant, nnejmaeent irkelli, yal yiwet tettaerav amek ara texdem kter n tiyav akken ad tesserêeb s tnebgawin nsent. Tamilla abaeda tettwassen mliê, ttmeslayen fell-as irkelli : i$allen-is am widak n têuret ; allen-is ttemcabin $er tid n tzerzert ; taqemmuct-is ad as-tiniv d taremmant yewwan ; idmarren-is ad as-tiniv d tayuga n yitbiren imellalen yellan deg yiwen n leecc. Armi d tura i fehmen ay$er i tt-yettêadar urgaz-is ( tamdint s lekmal-is tesla s waya), yernu armi walan agerruj i yesea urgaz-is i gzan ay$er uroin ixemmem ad ieiwed zzwao xas akken ulac acu i t-ixuûûen. Ula d Tamilla tefhem aya. Tilawin-nni qqiment la tcekkirent deg-s, Tamilla tessers i wallen-is, tebda la tessuggun kra n temsal yessekcamen tuggdi, teîîef-itt tergagayt imi txemmem Akli yezmer ad d-yawi tameîîut niven $er uxxam-is.

­ 32 ­

Tamilla

IXEF WIS UKKUè

Arval Ugar n sin wagguren aya segmi llan deg leonan ideg zed$en tura. Aîas n t$awsiwin i as-ieeoben i Tmilla, dinna. Teeoeb-itt tebridt i yettsubbun $er u$lad « Rebéval » gar yisekla imeqqranen yesean ticiîwin tihrawanin, tifurkatin nsen ttembiwilent ilmend n nnesma n wavu $as d tamecîuêt. Seobent-tt t$unam d tremmanin i ibedden d afrag yeooujgen, yeeoeb-itt uxxam amellal bu-ssqef azegga$ ibedd deg tlemmast n yigli azegzaw. Seoben-tt krav n yiseddaren imeqqranen yettawin ami d ti$ilt i d-yezgan nnig n lemwaji, eeoben-tt yisekla n lfakya d yijeooigen anda tt$amayen ddaw n tili. Kra yellan deg leonan-nni d wayen akk i as-id-yezzin yeeoeb-as. Tevfer tinuvin ines leêêunt deg tberdatin tiwra$in gar yifergan adalen, truê $er lmerûa taqdimt, teqqim tama n yiéra, ivarren-is deg yijdi arqiqan tqubel lemwaji yettruéun $ef teftist n yilel. Tewwev ddaw n lberj ameqqran yettveggir-d timeddiyin izenéaren n tafat deg tlemmast n îîlam. Truê ad twali tamacint mi ara d-teeddi, ad tt-twali amek tettseffir, amek tnehhet, amek i d-tessufu$ abbu. Ass-agi teb$a ad teqqim deg leonan, weêd-s, ddaw n tiçinatin, mnid n yilel. Aîas i teqqim la tettmuqul agelmim ameqqraêan n waman i tt-id-iqublen. Iîij qrib ad ye$li, yezzu$ur $ef waman ­ 33 ­

Ferdinand Duchène

izenéaren-is yeççuruqen. Tiflukin nejrent abrid nsent $ef waman. Abbu seg mebeid yettali $er yigenni. Tameddit n unebdu tettnejbad, tameddit n lehna d talwit. Tamilla tettmuqul ti$awsiwin-agi irkelli, maca deg tilawt ulac d acu i tettwali. Argalen-is sya $er da tettaqmaciten, yiwen ucmumeê aêmayan ires-d $ef yicenfiren-nni izegga$en yedlen tu$mas timellalin. Ulac acu yennernan deg tecbikt i tebda yakan, akken i tella i teqqim gar yifassen-is ileqqaqen. Ifassen-nni bdan-ten tergagayt. Ha-tt-a tbedd, tafekka ines t$um-itt yiwet n tqendurt tacebêant n leêrir, telêa armi d afrag n wadda anda teêbes, tamu$li ines truê mebeid, teqqim tettmuqul tabrivt ara dyawin Akli. Akli iruê $er temdint n Lezzayet krav n wussan aya. D tikkelt tamezwarut ara msefraqen acêal n wuvan segwasmi zewoen. £as akken iôeggem-as ad d-yu$al, $as akken yeîîef-itt gar yi$allen-is, têulfa am wakken yeooa-tt. Iban-as-d am wakken ur tezmir ara ad terr nnefs am zik. Teerev acêal d abrid ad tessedhu iman-is, maca imir-n kan ad tmal. Allen-is, ttaççarent-d d yimeîîawen, acku asmi tekcem iv amezwaru $er texxamt-is tufa-tt d tilemt, twala ires $ef lesrir aquran ubernus i yettlusu yal ass yeooa-t tasebêit-nni mi yeffe$. Te$li $ef tgecrar, ifassen-is $er yigenni, aqerruy-is $er deffir, tebda la tdeeeu Yakuc n yinselmen : « Mass n ume$rad, timsal $ur-k frant irkelli, yernu ulac win i izemren ad ibedd deg ubrid-ik. Ha-tt-a taklit inek tunez sdat-k, terra tudert-is gar yifassen-ik, d Keçç i d Amussnaw, d Keçç i ttmuddu$.» Targagayt tu$ tafekka ines irkelli. Tbedd. Idisan gar yifassen-is. Sakin yeooujeg uqadum-is gar yimeîîawen-is.

­ 34 ­

Tamilla

Teqqim sin wussan weêd-s, teezel iman-is, deg wul-is yiwen n lferê d ameqqran. Tameddit-nni ad terou argaz i têemmel, bab n wallen-is akked wul-is akken ad tessers taqerruyt-is $ef tayet-is, akken ad as-id-tqirr s yiwen sser. Uffir ara isell d amezwaru, uffir ara yizew$en ciîîuê udem-is. * * * Kra n wussan umbaed, tameddit, teqqim Tmilla akked urgaz-is deg yiwet n te$mert n leonan, ttmeslayen s leeqel kan armi walan Meéyan lmumen la d-ileêêu $ur-sen s yiwet n tikli taéayant. Akli yekker s leejel akken ad t-imager, msalamen $ef tuyat. Tamilla ula d nettat tekker ad t-id-tmager, allen-is deg lqaea, i$allen-is $er sdat. Am$ar-nni yunez $ur-s, nettat terfed aqerruy-is, teîîef-it gar yi$allen-is, tessers allen-is d$a tejbed iman-is. Meéyan imuqel Akli d$a yerfed ifassen-is $er yigenni : - Tamayt i Yakuc i k-id-yuznen $er yigerbiyen inu! Tura zemre$ ad zuxxe$ s warraw-ik ara yefken anzi $ur-k ! Akli yettecmumuê kan. - Deg tidet, b$i$ ad seu$ dderya iûelêen, ihi ruêe$-d ad sîebîbe$ $ef tewwurt-ik, d Rebbi d-yemlan abrid. Qqimen deg sin yid-sen, Meéyan ikemmel ameslay, yemla-as tumert ines mi as-d-yewwi Mesîafa lexbar yelhan. Aîas i d-yemmeslay $ef lferê ines, $ef tumert ines tameqqrant i yettraou aîas aya, d tumert i yeççuren ul-is ! Ih, netta, Meéyan, am$ar-nni yesean yakan avar deg uéekka, tu$al-as terwiêt, yu$al d ileméi. Yernu tumert-agi tusa-d deg lawan-is. Ih, yeêwao ad isel i lexbar yelhan am wagi iwakken ad yettu i$eblan imeqqranen i yesea.

­ 35 ­

Ferdinand Duchène

Ihuzz aqerruy-is, d$a yebda yeslufuy i tamart-is. - Ya êeûra a mmi ! asmi tumert tekcem s axxam-ik, nekk d leêzen i d-ibedden $ef umnar n tewwurt inu. Akli yeqqim la t-yettmuqqul kan, yessusem, awal ur tid-yuli. Yenna-as Meéyan : - Deg wussan-agi ineggura lli$ la ttemsewaqqe$ akked Laêrac aqehwaji, b$i$ ad a$e$ akal ines i d-yezgan tama n yigerbiyen inu. S lfevl n umrabev Sid-Ëamida, amrabev n Tarbent (D Rebbi i t-id-yuznen akken ad yenêel fell-i) nemtafaq $ef lbie n wakal-nni, yernu d ayen ara d-yeglun s rrbeê ameqqran fell-i. Teériv a mmi azal i yesea Sid-Ëamida deg temnaî nne$, d netta i d ccix n îîariqa anda lli$ d axeznaji. Maca $as akken awal n umrabev yesea azal meqqer, win ara iyi-yesenz akal-nni yezmer ad yu$al deg wawal-is, $ef waya êare$ melmi ara ruêe$ $er Tizi-Uzzu akken ad suff$e$ leeqed n tunzin. Nemsefham akken ad yeîîef idrimen-is imir-n sdat n lqavi, $ef waya i jemee$ timivi d semmuset n tmerwin n duru n tissulya inek akked semmuset n tmerwin niven. Muqqel a mmi amek i zemren ad nneqlaben isenfaren n yimdanen ! Ivelli tanezzayt, mi d-kkre$ ad ruêe$, ur ufi$ later n yidrimennni ! Ruêe$ cekta$, maca imakaren iqbayliyen êercen maççi d kra, ur zmire$ ara ad d-ini$ anwa iyi-yeqqden. Akli yessusem kan, Meéyan ihuzz aqerruy-is i tikkelt niven, tamu$li ines truê beid. - Nnig n yidrimen, ilaq ad xesre$ da$en tu$in n wakal ? Mebla ccek, zemre$ ad d-afe$ idrimen iyi-laqen ad ten-idrevle$ s rrba ne$ ad ruêe$ $er lbanka. Maca ilaq ad as-fke$ ukkuéet n tmerwin ne$ semmuset n tmerwin seg tmivi i umezwaru, ne$ ad rehne$ ayla-w i urval seg lbanka. Am wakka tettwaliv d lexsara, êala lexsara. Yerfed allen-is $er Wakli yenna-as : ­ 36 ­

Tamilla

- Ur $live$ ara imi $ur-k i d-ruêe$ a mmi ezizen ? Snat n timmav n duru, ad ak-ten-id-rre$ deg seddis n wagguren… krav n wagguren, acku qrib ad iyi-d-kecmen yidrimen. Imuqqel Akli mliê, d$a yenna-as : - Yernu ur skiddibe$ ara fell-ak, qesve$-k-id acku islifen-ik i d-mmugre$zeglin-a deg temdint, nnan-iyi-d teseiv deg usenduq inek kravet n timmav n duru! Akli i yeqqnen anyir-is deg tazwara, yeîîerveq d tavsa . - Üebêan Lleh ! Tecfiv asmi k-d-nni$ d amzenzu ameqqran i telliv asmi d-usi$ ad xevbe$ yelli-k. Ass-agi ad ak—d-ini$ $as ad tbeddev deg ccree, ur tetteêwijiv ara abugaîu. Azekka-nni zik, Meéyan yu$ abrid-is, yettu ur isellem ara $ef yelli-s. Yeooa-as i Wakli, aveggal-is, lka$ev ideg yesteeref s umerwas i d-yewwi s-$ur-s. amerwas-nni, ilaq ad t-yerr deg krav n wagguren mebla ma yerna fell-as lfayda.

­ 37 ­

Tamilla

IXEF WIS SEMMUS

Aêaseb Krav n wagguren-nni eeddan s tazzla. Tamilla tu$al-d $er uxxam n Delles anda tettmagar inebgawen d zzeyyar i dyettassen ad tt-hennin. S tumert tameqqrant i ten-tettmagar acku qrib ad tu$al d tayemmat. Aîas i telmed seg tnuvin ines. Tura, xas ini tu$al d taêevrit, teeqqel ayen yelhan, tferren lehdur-is. Tbeddel maççi d kra. Maca $as akken tbeddel, i urgaz-is, i têemmel aîas, mazal-itt d Tamilla-nni tameéyant n taddart. Mi ad d-temmekti Ti$ilt, allen-is remmcent ad as-tiniv d iîij i tettmuqqul. Twala ula d i$ersiwen yettidiren deg uxxam nsen tettu-ten. Temmekta-d yemma-s, Lakri taêninant, tin yeddren tudert n leêzen. Temmekta-d udem yennu$nan i i$umm wabbu i dyettakk lmesbaê n tala$t. Temmekta-d yemma-s tawêidt daxel n utemmu. A-t-a iruê-d Mesîafa yewwi-d tabrat s$ur Meéyan. « Tamayt i Yakuc ! I keçç a mmi ezizen Akli, argaz n yelli-tne$ Tamilla, azul ! Ad ak-in-xebbre$ taveggalt-ik tuven. Azen-d Tamilla akked Mesîafa, ahat ma twala-tt yemma-s ad tejji, ma irad Yakuc. Suref-iyi ma yella ur k-in-ceggee$ ara ass-agi idrimen iyi-d-tessutrev. Aîîan n tem$art inu yeçça lweqt-iw irkelli, ur stufa$ ara i temsal n uêaseb.»

­ 39 ­

Ferdinand Duchène

Akli, d netta i d amezwaru i iwessan Tamilla akken ad truê. £as akken s tadist i tella, tezmer ad terkeb $ef zzayla, d yelli-s n yidurar n Leqbayel. Ul n tleméit-nni yenneqbav, terkeb $ef userdun ara tt-yawin $er Lakri. * * * Kra n wussan umbaed, yeîîef-d Wakli tabrat s$ur Meéyan ixebbeô-it-id deg-s belli « Tamilla tewwev bxir uela xir.» Krav n ledwar eeddant, imi ulac i t-id-yewwven, yuzen tabrat akken ad yesteqsi $ef liêala n tveggalt-is. Tluêeq-as-d tabrat n sin yijerriven anda i d-as-d-nnan : « Liêala n Lakri ur tbeddel ara. » D$a ulac, ulac d acu i d-ibanen. Ayen yeenan snat n timmav n duru-nni ttun-ten irkelli. Deg tazwara, Akli ur yeéri ara acu ara yexdem, yenna-d i yiman-is Meéyan iletha kan s waîîan n tem$art-is, d wagi i tyeooan ur yessawev ara ad d-yerr ula d ayen i yettalas i wiyav, maca ivulan-is ssawven ad beddlen rray-is, d$a yuzen tabrat akked yiwen umeqqran n Ti$ilt i d-yusan $er ssuq n Delles. Ha-t-a acu i yura : « Tamayt i Yakuc ! I keçç a Meéyan, ay aveggal nne$ ezizen, azul fell-ak agim n yiberdan ! Suref-as i mmi-k ma yella tuttra-agi ad k-teserfu ciîîuê. Ilaq ad teêsuv ttwaêettme$ ad xedme$ akka. Ccil n wayen ara k-iqerêen, ur ilaq ad tettuv tiwetlin $ef wacu nemsefham asmi k -revle$ snat n timmav n duru deg yinig inek aneggaru $er Delles. Teuhev-iyi ad iyi-dterrev idrimen-iw deg krav n wagguren. Ugar n wukkué n wagguren i yezrin tura, mazal-iyi ar-iv-a ttraju$ mebla ma wala$ ula yiwen uduru. Am wakken i k-d-nni$ yakan, êwaje$ idrimen-agi akken ad kemmle$ lexlaû n leonan i d-u$e$ akked yivulan-iw. Ilaq ad teêsuv da$en win i $-d-yessenzen leonannni yeréa aqerruy-iw akken ad as-fke$ idrimen-is. Saeid d ­ 40 ­

Tamilla

Mexluf xellûen yakan amur nsen, yernu tura ulac i sean akken ad iyi-revlen. Ilaq ad teérev da$en ma yella ur iyi-d-terriv ara idrimen-iw ad d-afe$ iman-iw ttwaêetme$ ad revle$ s lfayda tameqqrant ne$ ad afe$ iman-iw bedde$ sdat n unezzarfu. A baba ezizen, deg leena-ak xdem ayen iwumi tzemrev akken ad iyi-d-terrev idrimen-iw deg snat n ledwar i d-iteddun ma ur teb$iv ara ad tvurrev win i k-ieiwnen. » Seddant snat n ledwar, ulac tiririt, ulac ula yiwen ujerriv. Yenna-as Wakli ahat d taveggalt-is i ihelken mliê, yezmer lêal la tettmettat, am wakken i s-yenna yezmer lêal d tameîîut-is i ihelken s ssebba n eeggu d leêzen. Iserrej agmar ines deg yiv, yeîîef abrid-is. * * * Tafat mazal tella mi d-yewwev $er Ti$ilt, yernu amdan amezwaru i iwala deg umraê n uveggal-is d Lakri tessirid yiwen uqendur s tmara. Tbedd, teeqel Akli, tmuqqel-it s tsusmi. Deffir-s, $ef yiwet n tgertilt teqqim Tmilla i tesseêmuy deg yiîij n tergrest. Tamilla mi t-id-twala teeggev seg lferê, tekker, tecmumeê d$a teldi i$allen-is. Akli deg tazwara yecmumeê, sin akin yewhem, iruê srid $er tmeîîut-is, d$a yezzi-d $er deffir yufa-d aveggal-is i dyeffe$-d seg utemmu ines, ileêêu s leeqel. - Tamayt i Yakuc ! ansuf s mmi i d-yuzen Yakuc s axxam-iw. Ilaq ad teêsuv tura kan i b$i$ ad ak-in-aru$ tabrat anda ara k-in-fke$ isalan imaynuten n uxxam-iw. Mi yesla i lehdur-agi, eerqent-as deg tazwara, maca imir-n kan yu$al $er leeqel-is, imuqel Meéyan s yir tamu$li. Yenna-as Wakli : ­ 41 ­

Ferdinand Duchène

- Deg tidet d Yakuc iyi-d-yemlan abrid akken ad nase$ ad awi$ tabrat-inek imi… mebla cekk… d aîîan n tem$art inek i k-yeooan ur tezmirev ara ad tt-in-taznev. Meéyan ur iêerrek ara, êala lecfar-is i iremmcen. Ibedd, anyir-is $er yigenni, yenna-as : - Ëala im$aren i izemren ad surfen i yileméiyen lqella n leqder d wawalen mebla lmeena. Akli imuqqel-it d$a yejmee $ur-s i$allen-is, ieeggev : - Ah ya Rebbi, d baba-s n tmeîîut-iw i telliv, aql-iyi am mmi-k, yernu ttqadare$-k am baba. Maca yessefk fell-ak ad teêsuv d timira ticibanin ara yefken amedya i yileméiyen, lad$a ad asen-slemden ad rren amerwas nsen deg lweqt, ad dinin tidet ! Yenna-as akk waya s ueeggev. Kra n Leqbayel i dyu$alen seg yiêerqan nsen llan leêêun tama n uxxam n Meéyan, refden iqerra nsen, stewtwen kra n yimeslayen, sin akin $awlen tikli $er taddart. Meéyan yerra-as awal s rréina : - Sli$ ur nxeddem lefvayeê sdat n yiberraniyen d tlawin. Tura ad kecme$ $er utemmu inu, axxam d axxam-ik a mmi. Teériv amer d nekk ad u$ale$ $er lec$al-iw alamma terba-d tmeîîut inek, yernu ass-nni qrib ad d-yawev. Imir-n tzemrev ad d-tu$alev ad tt-tawiv yid-k, seg tama-w zemre$ ad rre$ amerwas-iw ma irad Yakuc. * * * Azekka-nni ssbeê Akli yu$ abrid ad yu$al $er uxxam-is. Deg tazwara yeççeê mliê $ef uveggal-is, maca aîas i ixemmem deg ubrid, deg taggara yezzem iman-is. Iv-nni i yeseedda akked tmeîîut-is yeseedda-t d aêebber, deg umkan ad as-yerr leênana d tayri i as-id-tettak ­ 42 ­

Tamilla

Tmilla. Iv-nni iruê d rregmat mgal Meéyan d turdiwin $ef lefeayel-is. Ur yeêbis ara aseqsi deg tmeîîut-is $ef waîîan n yemma-s, d abêat iwumiur d-tufi ula yiwet n tririt, deg taggara teîîerveq d imeîîawen. Lakri imi tesla i lêess tekcem s leeqel $er utemmu. S wallen êninen d yifassen yessuturen asuref, tessefhem-as i Wakli belli ran ad seun yelli-tsen sdat-sen asmi ara terbu d wagi i ten-yeooan ad d-snulfun aîîan-nni iwakken ad yeqbel ad d-tass. Akli yenna-as asnulfu n tkerkas-agi nezmer ad tneqbel, mi t-yeéra Meéyan d amerkanti, asmi yeêwao idrimen d netta i yeqsev. Deg tilawt axir netta wala d aberrani. Yennaas da$en ula d netta acêal d abrid ur d-yerri ara amerwas ines deg lweqt. Deg taggara yenna-as xas akken yesea leeyub, xas akken tihhugra ines texlev d teêraymit, yernu aîas yellan akka deg taddart, Meéyan, ad yeqqim d am$ar, d aveggal-is. Yernu yewwev armi i ilum iman-is imi as-yerra awal. Ihi iruê ad d-yervel $er yimeddukkal-is agim n lefrankat i yeêwao, sin akin iôeggem i yiman-is asmi ara iruê ad d-yerr tameîîut-is ad yernu tafada niven i uveggal-is. * * * Seddant snat n ledwar, ha-t-an iban-d Mesîafa yewwid yid-s tabrat tamaynut s$ur Meéyan, tagi $ezzifet $ef tmezwura-nni : « I mmi-tne$ Akli, azul ! Ad ak-in-xebbre$ belli krav n wussan umbaed n rrêil inek, tameîîut-ik terna-d $ur-s taqcict. Tura teêla, tezmer ad n-tu$al s axxam-is. Tzemrev ad d-tasev ad tt-tawiv, maca, iwakken ur nettu$al ara ad nemmeslay $ef temsalt-nni, b$i$ ad nemêasab seg tura. Tettalasev-iyi snat n timmav n duru i d-iyi-trevlev, seg tama-k ula d keçç teseiv $ur-i amerwas. Ih ! Ula d nekk ttalase$-ak : lmuna d wuççi n tmeîîut-ik i yeqqimen $ur-i sin n wagguren, ûûyana ines lawan ­ 43 ­

Ferdinand Duchène

n tinnufra, leêruz i temennifrit i nessuter s$ur umrabev n Tarbent, d t$awsiwin niven. Deg taggara, s lefviêa-nni iyitxedmev deg uxxam-iw sdat n yimezda$ n taddart tvurrev-iyi mliê. Medden bdan heddren fell-i, tura la iyi-ttmuqulen s yir tamu$li, ula d amkan n uxeznaji deg îîariqa qrib ad yafeg. Ihi ma teb$iv tura ad ttu$ d keççini i d ssebba n leerr d lefviêanni, ceyyee-iyi-d d Mesîafa tawerqet-nni i k-d-ooi$, akka nezmer ad d-nini d akken kulci yeûfa gar-ane$. Ihi qbel amtawa-agi u$dim, imir-n ad ak-in-rre$ tameîîut-ik. Ma ur teqbilev ara, qqim kan anda telliv, ur d-ttas ara s axxam-iw.»

­ 44 ­

Tamilla

IXEF WIS SEDDIS

Awekked Akli yeûûawev Mesîafa armi d tawwurt n temdint d$a yenna-as : - èri$ d akken d amdan yelhan d amêaddi i telliv, maca tura éri$ aveggal nne$ d bu txidas. Deg leenaya-k ssiwev-as imeslayen-agi : « Akli yettwali llan kra n yisumar êala ungif i izemren ad ten-yeqbel.» Yuli umbaed $er temdint, iruê $er uxxam n ccree, maca maççi $ef temsalt n umerwas i iruê, tikkelt-a yessuter-d deg te$demt ad teêkem s tu$alin n Tmilla. Yessuffe$-d lkerîa i uveggal-is akken ad yeoo Tamilla ad tu$al s axxam-is. Ass n ccree, Tamilla ulac-itt. Wagi d ayen ibanen : ur tezmir ara ad d-tas weêd-s. Meéyan, seg tama-s, ur d-yusi ara ula d netta. Ahat yeb$a ad yesseeyu Akli iwakken ad yeqbel deg taggara isumar ines. Maca Akli maççi d win ieeggun s sshala, ass-nni ccree yeêkem ad tu$al tameîîut-is $er uxxam n urgazis. Yeggra-as-d kan uselkem n leêkem, $ef waya iceggee i Meéyan leêkem n te$demt, maca tewwev-as-id tabrat anda i as-id-nnan Meéyan i yu$alen d nnayeb n Tmilla, a-t-an yeréa ccreâ. ­ 45 ­

Ferdinand Duchène

Nnayeb n Tmilla ! Amek ? Tamilla ur teqbil ara s leêkem n te$demt ara tt-yekksen seg yifassen n baba-s iwakken ad d-tu$al $er urgaz-is ! Tamilla tamencerêant, tin tteuzzun deg uxxam n Delles, teréa ccree akken ad teqqim deg yieecciwen n Ti$ilt ! Tamilla ara ibedden deg wudem n leêkem n te$demt ara tt-ieawnen akken ad tawi yelli-s i urgaz-is i ttêemmel, argaz-nni i tt-iêemmlen ! Ala ! Turda-agi ur tesei ara llsas, ur tt-iqebbel ara leeqel! Akli yuzzel $er uxxam n ccree. Mi yewwev, yeqqim deg umkan-is yeqqur mi as-id-fkan awekked-nni i d-yerran Meéyan d nnayeb $ef yelli-s. * * * Ussan zerrin s leeqel yernu messusit. Akli ileêêu weêds deg yiberdan. Tura ur yett$imi ara deg lqahwa. Timeddiyin mi ara d-yekcem $er texxamt-is, yett$imi gar ssrir ameqqran d texzant. Yiwet n tmeddit, mi d-yeffe$ seg uxeddim ines yu$ abrid n Tegzirt i d-yezgan rrif n yilel armi yewwev $er ucruf n Usammer. £er tama tayeffust iwala idurar n tmurt n Leqbayel wa nnig wa. Xas akken beedit, ttbinen-d qerben mliê. Kra n yidurar sean tal$a n tqubbtin, wiyav ad as-tiniv d tinaqusin, wiyav niven d uvriêen, wiyav ttbinen-d am yiméiwen. Yernu simmal i$elli yiîij, simmal ttu$alen d izegzawen. Akli yeqqim la yettmuqqul kan. Yettmuqqul igli n terga, tamurt n tkerkas. Ul-is yeççur s yir tikta, iles-is s wawalen imeréagen imi iwala tamurt n Meéyan… d Tmilla. * * * ­ 46 ­

Tamilla

Deg ubrid-is $er Delles immuger-d Mesîafa yusa-d $er ssuq ara yilin azekka-nni. Ieedda $er uxxam n ccree anda i asid-nnan aslif-is zeglin-a kan i yeffe$, yu$ abrid n Tegzirt, d$a yevfer-it. Ula d netta iban-d yennu$na. Tikwal ijebedd-d ccla$em-is, tikwal ikemmez inzaren-is, tikwal yeskeêkuê. Ibedd sdat n Wakli yenna-as : - Ëesses ay Akli, aql-ik am gma, yernu am wakken tezriv « Mesîafa d aqcic leali » iyi-ssawalen. Ma yella ruêe$-d $ur-k ass-agi iwakken ad ak-d-fke$ yiwet n nnhaya. Deg leenaya-k amen-iyi, qbel tiwetlin n Meéyan : err-as tawerqet ines, ttu idrimen i as-tettalaûev. D anesba$ur i telliv, ulac acu ara k-ya$en ma ruêen-ak ciîîuê n yidrimen, akka ad k-idtu$al tmeîîut-ik… Akli yegzem-as awal.  ­ Anwa i k-id-yuznen $ur-i ? Yenna-as Mesîafa : - Ulaêed ! Ulac win iyi-d-iceyyeen. Akli yecmumeê : - Amek i teériv ihi ma yella rri$ tawerqet-nni i Meéyan ad yeêbes ccree ? Mesîafa yeldi kan allen-is d yimi-s, yenna : - Ah ya Rebbi ! ma txellûev, ur yeclie ara deg ccree ! Tamilla ad d-tu$al s axxam-ik ! Akli yemme$ $ef yifassen n Mesîafa, yenna s leeqel kan : - I ma yella Tamilla tugi ad d-tu$al $ur-i ? Iban $ef wudem n Mesîafa ur yegzi ara asteqsi-agi : - Tamilla ? D acu i d-teqqarev ? Waqila tselbev ! ­ 47 ­

Ferdinand Duchène

Yenna-as Wakli : - La k-d-qqare$, belli tameîîut-iw tessuffe$-iyi-d lkarîa. Yernu maççi d tisselbi i selbe$ imi d nettat i d-yefkan awekked i baba-s. Mesîafa yeqqim kra n lweqt d usbiv, allen-is brarêent. Yu$al sin yisurifen $er deffir, yekmez aqerruy-is. Umbaed yekres anyir-is. Deg taggara imuqqel $er yal tama, yeîîef Akli seg ubernus, yewwi-t $er ucruf d$a yenna-as s leeqel : - Ëesses a gma ! Deg lfayda inek d tin n Tmilla, terra-yi tmara ad ak-d-mle$ yiwen n uffir êala Meéyan, tameîîut-iw d nekk i t-yessnen. Maca ad ak-d-ini$ seg tura ma yeffe$ wawal ad nekre$ kulci, ulac acu i k-d-nni$ ! Deg tazwara ggal s Yakuc d umazan ines ar ayen ara teslev tura ad yeqqim yeffer, ulac win ara yeslen yis-s. Akli imuqqel $er lqebla, yeggul. Yenna-as Mesîafa : - ... Ha-t-a, d tidet Meéyan akked yelli-s ruêen walan anezzarfu n Tizi-Uzzu. D tidet yelli-s tefka-d awekked i baba-s akken ad ibedd mgal-ik ass n ccree. Maca êesses-iyi mliê ! Anezzarfu-agi ur yessin la Meéyan, la Tamilla, yernu tameîîutnni telsa lêayek. Ëesses-iyi mliê ! Yelli-s n Meéyan i iruêen $er unezzarfu ass-nni maççi d tameîîut-ik, d tameîîut-iw ! Akli yu$al $er deffir. Mesîafa yeîîef-it seg tuyat, ikemmel deg wawal-is : - Rou, rou !… asmi tevra taluft-agi ulac-iyi deg uxxam. Meéyan imi yeéra, argaz-agi ulac acu i as-i$aben, yufa-tt d tagnit. Kamir segwasmi meééiyet (am Tmilla) tettergigi sdat-s, ur tezmir ara ad as-tini ala, teqbel ad texdem ayen i as-yenna. Ha-t-a tura teériv ay$er i ak-id-tesuffe$ tmeîîut-ik lkarîa ! Yeqqim kan la yekkat deg yifassen-is : - Tamilla tame$bunt, ur teéri ara baba-s yessuffe$-ak-d ­ 48 ­

Tamilla

lkarîa. Tikkelt yezrin teqqim la tsteqsay : « Anda-t urgaz-iw ? Ay$er ur d-yusi ara akken ad yefk isem i yelli-s?…» * * * Akli yu$al ur isell ara i lehdur n Mesîafa, amzun yeezeg. Yeqqim yettmuqqul $er beeid, aqadum-is yu$al d awra$. Sin akin yeîerîeq : - Akka ! Aveggal nne$ d aêraymi ihi ? Mesîafa yeîîef-it seg tuyat : - Susem! Susem! Tgullev-iyi ar d-teooev uffir-agi $ur-k ! S leeqel kan, ikemmel deg wawal-is : - D tidet aveggal-nne$ yexdem yiwen usemli ur nûeêêi ara, yernu ad t-yessexdem. Ula yiwen deg-ne$ ur yezmir ad yexdem kra, la nekk, la keçç - êala ma nxelleû-it acku deg tazwara ulac inagan, ugar waya, am wakken i teériv, tullas ur zmirent ara ad beddent deg wudem n baba-tsen, xas yevra leâjeb. Ur tettu ara Meéyan d axeznaoi n Öôeêmaniya, îîariqaa, tesâa azal meqqren deg yidurar nne$, yernu ad ak- ini$ tidet ula nekk ur zmire$ ara ad bedde$ deg wudem-is, ma ulac ad tt-xelûe$ $layet. Ha-t-an ay$er i d-ruêe$ $ur-k ass-a, akken ad ak-d-ini$ awalen-agi : « Ttu idrimen-ik, Meéyan ur yessutur ara lêaoa niven. Ne$ ma ulac ad yessexdem ccree akken ad ihudd axxam-ik, sin akin ad yessenz Tamilla i wayev.» Akli isell i Mesîafa mebla ma iêerrek, anyir-is yekres. Imuqqel mliê Mesîafa d$a yenna-as : - D aêevri i lli$, deg temdint i zed$e$. Ayen yeânan tixidas n Meéyan ur tent-uggade$ ara. Ihi imi maççi d tameîîut-iw i d-yessuff$en lkarîa, zemre$ ad t-xellse$ iwakken ad tt-id-rre$, maca ur tt-xeddme$ ara alamma wala$ tifrat niven. Ur zmire$ ara ad knu$ sdat n yiwen ukeddab xas ma yella d axeznaoi ne$ d ccix n Öôeêmaniya. Amdan-agi yellan d

­ 49 ­

Ferdinand Duchène

aveggal-iw tlaq-as temsirt, yernu ilaq d ta$dem ara as-ttyefken.

­ 50 ­

Tamilla

­ 51 ­

Ferdinand Duchène

IXEF WIS ÜA

Akli mgal Tamilla Azekka-nni Mesîafa yu$al s axxam-is yerfa. Yeâya la as-yeqqar Meéyan d uzmir, uroin yu$al $er deffir. Yeâya la asyettales Kamir ur teéri ara anda ara terr udem-is, yernu iruê armi as-yenna a-t-an yewjed akken ad as-yerr kra seg snat n timmav n duru i yexûer iwakken ad yanef timûeêûal. Akli yerra-as-d s leeqel : - Keçç ulac acu txedmev ! Ayen yeânan timûeêûal kkes a$bel. Ayen iyi-d-tenniv ad iyi-ieiwen mliê deg tifin n tifrat. Ur tettu ara belli deg uxxam n ccree i xeddme$, ula d nekk ssne$ amek leêêunt temsal. Ma twalav Tamilla in-as tezmer ad tbedd mgal-iw, yernu ass n ccreâ ad tt-êudde$. Akkagi i yebda ccreâ deg uxxam n ccree n Tizi-Uzzu. Abugaîu i yesbedd Meéyan akken ad iêudd Tamilla yebda ameslay ines s ubdar n leqwanen n tmurt n Leqbayel, $er taggara yenna-d : - … D tidet, tameîîut deg tmurt n Leqbayel ur tezmir ara ad tessuter berru, maca tesea allal niven ara tt-iâiwnen akken ad terwel seg lbaîel d tmeêqranit n urgaz-is, d tu$alin s axxam n yimawlan-is, leâwayed n tmurt ur tsemmiêen ara i urgaz-is ad tt-id-yawev. Tameîîut ad tu$al, am wakken qqaren Leqbayel d tamnafeqt. D azref-agi i tessuter ass-a tameîîut-agi i ttêuddu$, azref ara tt-yeooen ad as-tini ala i urgaz-is, ad d-tini ala ur ttu$ale$ ara s axxam n urgaz-iw. S yisem n Tmilla ad ­ 52 ­

Tamilla

ssutre$ deg te$demt akken ad tt-teoo ad teqqim deg uxxam n yimawlan-is, ad tili d tamnafeqt. Yekker-d ubugaîu n Wakli yenna : - Ameddakel-iw yemmeslay-d $ef uzref n teqbaylit ad tu$al d tamnafeqt. Ulac acu ara d-rnu$ nnig wayen i d-yenna êala tamsalt-a : êala tin i teena temsalt i izemren ad tessuter azref-agi… « S yisem n Tmilla » i tenniv ay ameddakel ? D tidet! Ur yezmir ara ad yebder isem niven. Ur yezmir ara ad yessuter azref n temnafeqt deg Ti$ilt êala s yisem... s yiwen yisem kan, s yisem n Tmilla. Maca anda tella Tamilla ? Ttwali$ yiwen umdan deffir n ubugaîu ines, maca maççi d nettat, d baba-s. Abugaîu niven yeddem deg ufus-is yiwet n twerqet… Yenna ubugaîu n Wakli : - Ih, éri$, yella yiwen uwekked, maca nesea ccek maççi d Tamilla i t-id-yefkan. Abugaîu axûim yerfed afus-is, yeârev ad yiééif. Yenna ubugaîu n Wakli : - Tagi d turda kan. Maca ccek-agi yebna $ef tebrat i dyuzen Meéyan i Wakli anda i as-yeqqar ur ak-ttarra$ ara tameîîut-ik êala ma terriv-iyi-d tawerqet i ak-d-ooi$. Yenna ubugaîu : - Tabrat-nni, d Meéyan i tt-id-yuran s rrva n Tamilla. - D turda ay ameddakkel ! Yernu imi aîas n turdiwin i yellan deg temsalt-agi, yessefk fell-ane$ ad nwali tin i teâna temsalt akken ad néer anda tella tidet. Ad ssutre$ ihi tisin n Tmilla akken ad tqabel argaz-is, ad as-tini srid belli teb$a ad teqqim deg uxxam n yimawlan-is. Abugaîu yeqqim irekkem deg umkan-is, yeskaddeb akk lehdur i yesla. Yenna-asen da$en tisin n teqbaylit $er uxxam n ­ 53 ­

Ferdinand Duchène

ccreâ n yifranûisen d lâib ameqqran, d lefviêa i tmeîîut d twacult-is. Abugaîu n Wakli yeîîef deg rray-is. Ixef n temsalt d tisin n Tmilla. Umbaâd amcaweô, anezzarfu yeêkem s umqabel gar Wakli d Tmilla deg uxxam n ccreâ. * * * Amqabel-agi ad yevru deg waggur i d-iteddun. Abugaîu n Meéyan yessawev ad d-yawi tafada-agi imi senyenna belli Tamilla terba-d ledwaô yezrin kan, ur tezmir ara ad d-tinig seg Ti$ilt $er Tizi deg liêala anda tella. Azekka-nni, mi yewwev Meéyan s axxam yebda la yettheggi iman-is, yesâa sdat-s ukkué n ledwaô. Yeqqim $ef ugertil, yessawel i Tmilla, yenna-as, ta$ectis d tazurant : - A yelli, yezmer lêal twehmev, ahat yeqreê-ikem lêal imi argaz-im ur iqelleb ara fell-am aîas aya, xas akken xebbre$-t s tlalit n yelli-m. Tamilla teîîef yelli-s gar yi$allen-is, teqqim la tettmuqqul baba-s. Meéyan yeskeêkeê, afus-is $ef unyir-is, ikemmel awal-is : - Ihi ilaq ad teêsuv a yelli argaz-im ur yesteeref ara s teqcict-agi i teîîfev gar yi$allen-im. Tamilla tu$was… Meéyan yessuter deg-s ad tessusem. - Argaz-im, ivegger-iyi-d lehdur-agi deg wudem-iw yernu sdat n yinagan yesean ccan. Rregmat-agi d lefviêa tameqqrant, mi as-sli$ yenzef wul-iw yernu ad am-d-ini$ ur zmire$ ara ad as-surfe$.

­ 54 ­

Tamilla

Iêukk tamart-is acêal n yiberdan, $er Leqbayel d azamul n ttar. Mi twala Tmilla acu i ixeddem baba-s, udem-is yu$al d awra$. Yenna Meéyan : - Xas akken, zemre$ ad ttu$ tamsalt-agi, maca s yiwen n ccerî : ur tettu$alev ara s axxam n win i d-yekksen fell-ane$ sser, yesbehdel-a$, ur tettu$alev ara $er urgaz-im. Tamilla teîîerveq d imeîîawen, te$li $ef tgecrar : - A baba, ma yella d tidet d Akli i ak-d-yennan lehduragi ha ad yili yerfa ha yesleb. Suref-as. D amdan yelhan yernu d aêninan, serreê-iyi ad u$ale$ $ur-s. Meéyan imuqel yelli-s s yir tamu$li d$a yenna-as : - Am wakken ttwali$ lefviêa am tagini d rregmat ur kem-qqident ara, tettqellibev $ef lefviêa niven ? Teériv a yelli amek i yettqellib $ef usuref d ssmaê ? Ihi yeb$a ad kemyebbehdel, ad yekkes fell-am sser sdat n leamma. Yessuter ad kem-iqabel s timmad-im deg uxxam n ccree n Yiôumiyen, kemm deg tlemmast n yikafriwen ! * * * Yuzzel wawal deg taddart n Ti$ilt : Akli yesleb ne$ yezde$-it ujenniw. Qrib ad yeoo as$an-is n tineslemt akken ad yu$al d amasiêi. Yebda yakan la yettwali s yir tamu$li inselmen, la ireggem deg uxxam n uveggal-is. Yiwen n wass, yenna-d deg lqahwa n Yiôumiyen deg Delles belli mazal-it yessutur tu$alin n tmeîîut-is iwakken ad teçç aksum n uêelluf, ad tsew ccrab. Ma d yelli-s ad tt-yerr d tamasiêit. Lehdur ttazzalen, rennun seg wass $er wass. Kra n yimezda$ n taddart nnan-d slan i Wakli yekkat s leqseê deg uxxam n Meéyan, ihedder kra n lehdur sewhamen maççi d kra. D lefviêa i hudden Meéyan. Tioartin nsent ttasent-d ad ssebrent Tamilla d Lakri. Tineggura-agi u$alent ur tteff$ent ara seg uxxam nsent. ­ 55 ­

Ferdinand Duchène

Mi ara ilint weêd-sent, ta tettaerav ad tûebber tayev. Tamilla tetthuzzu aqerruy-is, teêzen maççi d kra : - Ala, ala, Akli ur yelli d lkafer am wakken i d-qqaren. Yeb$a ad d-yerr tameîîut-is d yelli-s acku iêemmel-itent. Acu yellan gar-as akked Meéyan ? Ay$er ur nettwali ara deg wussan-agi ineggura Kamir ? Tecfiv $ef wass-nni mi yeb$a Mesîafa ad a$-d-yini yiwet n lêaoa, maca mi iwala Meéyan yessusem ? Ur éri$ ara acu i yeb$a ad a$-d-yini. Yezmer lêal d Meéyan i as-yugin tu$alin $er uxxam, yernu seg wass-nni ur d-yu$al. Lakri teîîef yelli-s gar yi$allen-is : - Ih a yelli wagi irkelli d amxalef. Üûfev imeîîawen-im a yelli, ûûber, rou ass anda ara tqablev Akli deg uxxam n ccreâ n Tizi-Uzzu. Imir-n ad nwali d acu ara d-yini, ass-nni da$en ad néer d acu ara as-nwaoeb. Imir-n da$en ad nwali ma yella imdanen-agi deg taddart d tidet i ssawalen ne$ skerkisen. Ha-t-a ikcem-d Meéyan d asusam am tili. Imuqqel mliê snat n tlawin-nni, u$alent d tiwra$in. Yenna-as mebla ma iêerrek : - Sel a Lakri ! imdanen deg taddart la heddren fell-ane$, yernu imeslayen nsen qerriêit mliê armi u$ale$ ur zmire$ ara ad refde$ aqerruy-iw, acku d tidet i d-itteff$en seg yimawen nsen. Nitni ddan d Yakuc aêeqqani mgal n ukafriw. Aîas-aya segmi i kem-u$e$ a tameîîut ! Ma teb$iv ad tedduv d umîurni, tawwurt teldi, tzemrev ad truêev ! Meéyan ibder-d tawalt n berru krav n yiberdan, tifrat tura gar yifassen n Lakri i tella, tezmer ad teffe$ ne$ ad teqqim. Maca ma teqqim yessefk fell-as ad tbedd mgal n Tmilla ne$ ma ulac ad tessusem. * * * Tamilla tura tu$al teseedday ussan-is weêd-s, tett$imi deg yiwet n te$mert, yelli-s gar yi$allen-is. Deg yiv tezga tettneqlab deg wussu, tettara-tt kan i yimeîîi, d$a ad tekker ad ­ 56 ­

Tamilla

teqqim $ef tgecrar sdat n tgejdit ad tebdu ad tdeeeu $er YakucUzmir. Ad tettmeslay $ef Wakli, maca wid i as-id-yettaran awal d uccanen, d imqerqar ne$ d ifrax n yiv. Teveef mliê. Meéyan seg lweqt $er wayev ad ttimuqqel, d$a ad yekres anyir-is, ad iêukk tamart-is. Imi ass n twada $er Tizi-Uzzu qrib ad yawev, yenna-asen Sid-Ëamida, amrabev n Tarbent, ccix n îîariqa ines yerqaq wul-is mi yesla acu t-yu$en, $ef waya ad d-yas ad ten-iéur. Te$li-d tsusmi $ef Ti$ilt. Irgazen irkelli udren $er uza$ar akken ad mmagren amôabev i ttraoun. Tilawin qqiment d tirebbuyae daxel n taddart ne$ ulint $ef uqermud ttwalint $er beeeid deg tsusmi. Armi slan i ccna tama n tzemmurt. Ibernyas imellalen ttawin ttarran $ef utemmu n Meéyan. Ul n Tmilla yefrawes. Amôabev-nni ileêêu s leeqel, d arqiqan, d a$ezzfan, leênak-is kecmen daxel n wudem-is, tamart d ta$ezzfant, allen-is ttiriqqent, d ini n wuzzal i sâant, Sid-Ëamida yezger tawwurt n umraê i$allen-is $er sdat. Yeêbes, imuqqel mliê snat n tlawin knant sdat-s $ef umnaô, allen nsent deg lqaea. Yenna-as, ta$ect-is d tazurant : - Talwit $ef lêara-agi n lmumnin ! D Yakuc iyi-dyuznen $er dagi akken ad xedme$ lirad ines. Ha-t-a d acu i yessuter deg-i Uma$lal ad t-id-ini$ : « Amahav ur izemmer ara ad yekcem daxel uxxam-agi azedgan. Ur ilaq ara ad yeneetab ueervi Meéyan nnig n waya seg nnesba akked yiwen umeneul i yessamsen i tawacult-is, i d-yeskecmen leêzen $er wul n uxxam-is...» Allen n Tmilla ur êbisent ara seg uremmec, ifassen-is $ef yidmaren-is. - ... « Ur ilaq ara yir lefeayel n yikafriwen ad ssimsen i teqcict-agi tazeddgant, tamsarit. Am wakken ur ilaq ara da$en ­ 57 ­

Ferdinand Duchène

ad d-yawev wass-nni amcum anda Yakuc n Yimasiêiyen ad yaker yelli-s n tleméit-agi ! » Tamilla simmal trennu tkennu $er lqaea, simmal udemis yettiwri$ am teeqqayt n lqares. - ... « Abeddel n us$an yeweer $ef tmettant ! » i d-yenna umôabev i d-ibedren yiwet n tsuret seg Leqran. « Yenna-iyi-d Yakuc amellay amnaha$, ruê $er uxxam-agi sizdeg-it, sellek wid i ilaq ad nsellek. Ruê suffe$ llufan d yemma-s seg ubrid uewij. Ayen yeenan akafriw-nni, amendus-nni…» Yerfed ifassen-is $er yigenni, maca uqbel ad d-yebder ddaewessu-nni, tuzzel Tamilla, tdegger iman-is $er yivarren-is la ten-tessudun, allen-is ççurent d imeîîawen. - Deg leenaya-k, deg leenaya-k, ur neeeel ara argaz-iw ! … Deg leânaya-k, a Sidi … Suref-as !… ur t-neeeel ara !… Daya kan, Sidi !… Ini-yi-d kan acu i ilaq ad xedme$ ! Te$li-d tsusmi $ef uxxam, amôabev-nni imuqqel Tamilla tettru, anyir-is $ef wakal, sin akin yerfed i$allen-is $er yigenni : - Tamayt i Yakuc n tmella d rreêma i d-yeslalen deg walla$-agi ader$al azenéar n tafat ! Yemla-yi-d Yakuc tu$alin inem $er leâqel-im a yelli. Kkes a$bel ur neââle$ ara argaz-im. Tikkelt-agi ad âellqe$ tamernut-agi. Iwakken ad teqqim tettwaâelleq, yessefk fell-am ur tettu$alev ara s axxam n ukafriw-nni amendus ! Ma yella tkecmev yiwen n wass, xas deg snat n tmerwin n yiseggasen, ad ken-tnal lleâna, akafriwnni, kemmini akked yelli-m ! Mi iruê umôabev-nni iwumi zzin yimdanen s ccna, Tamilla tella teééel $ef u$ebbar, truê Lakri ad tt-id-terfed. * * *

­ 58 ­

Tamilla

Ass n uqabel deg uxxam n ccree deg Tizi-Uzzu yewwev-d. Tamilla teffer ddaw n yiwen ucembir d azuran, tettraou deg yiwet n te$mert daxel n umôaê anda yettawi yettarra Meéyan. £as akken acembir-nni d azuran, tettaerav ad teeqel ta$ect ne$ lheffa n urgaz-is, maca ûûut i as-yettawven ur iban ara mliê. Acembir-nni xas ibedd, yeqeed maca d lêebs. D lêebs i tt-id-yewwin seg Ti$ilt armi d dagi, d lêebs i tt-id-iferqen $ef medden xas akken gar-asen i tella. D lêebs i d-iwekkden tameîîut deg tmurt n Leqbayel tezga tettwarkev, tezga ddaw n urgaz, d baba-s i tt-iêekkmen amek i as-yehwa, am ugellid iêekkmen a$ref ines. D lêebs n tneslemt anda i itezzi ugdal n umôabev ara yeglun s deâwessu ma tu$al $er urgaz-is. Meéyan, yessawel i Tmilla akken ad tekker. Iruê yiwen yeîîef-itt seg yi$il, yewwi-tt armi d yiwet n tzeqqa anda i teqqim $ef yiwet n tgertilt. Nnan-as-id s teqbaylit : - Kkes lêioab inem. Tu$-asen awal, twala sdat-s, bedden, ukkué n yimdanen krav deg-sen lsan am unezzarfu n Delles i twala yiwen n wass, wis ukkué yelsa abalîu. Teqqim la ten-tettmuqqul, yebda llufan asweewee, tefka-as ad yeîîev. Imir-n kan teldi yiwet n tewwurt i ttiqublen… Akli !… Akli ahuskay… leênak-is d iwra$en, maca $ef yimi yezga ucmumeê d ameqqran. Yuzzel $ur-s. Yiwen seg yinezzurfa yenna-d kra n wawalen d$a yeêbes Akli, yerra ifassen-is $ef wul-is. Yeqqim la yettêekkir s yiwet n tumert tameqqrant tameîîut-is akked yelli-s i teîîef gar yi$allen-is.

­ 59 ­

Ferdinand Duchène

Amdan yelsan abalîu d îîerjman, yenîeq $er Tmilla yenna-as : - A tameîîut, truêev-d $er da akken ad temmeslayev. Ha-t-a urgaz-im sdat-m, d acu i teb$iv ad txedmev ? Inezzurfa mseqraben. Tamu$li n Tmilla truê akkin, tenîeq, tesserqeq ta$ect-is : - Ur b$i$ ara ad u$ale$ s axxam n urgaz-iw… Akli ur yefhim, ne$ ahat ur yesli ara mliê. - Amek ? Tamilla tâawed-d : - Ur b$i$ ara ad u$ale$ s axxam n urgaz-iw. Akli yewhem, yeqqim yestewtiw weêd-s kan. - Ay$er ? Yules uîîerjman : - Ay$er ? Tamilla tessusem… - Ay$er ? Tessers allen-is $er lqaea, tessusem. Akli yué-d $ur-s (anezzarfu yeooa-t ad d-yaé $ur-s). Yehder-as s leeqel, yesmekta-as-id tudert nsen deg uxxamnsen deg Delles anda tella tefreê, tettuqader. Yesmeka-as-id ussan n tayri, asmi d-tusa ad t-id-txebber s tadist i tella, udemis d azegga$. Imir-n kan yekna $ef llufan i yettêerriken ifassen deg yal tama. S yisem n llufan i teddem gar yifassen-is, azamul n tayri nsen yessuter deg-s, iêawet-itt akken ad d-tu$al $ur-s.

­ 60 ­

Tamilla

Allen n Tmilla bôaôêent, d tiberkanin, lqayit ad as-tiniv maylellif, mmuqlent Akli. S leeqel kan bdant la ttaççarent d imeîîawen $lin $ef leênak-is, imuyag-nni werra$en seg îîeafa. Ul-is iêebbek ad as-tiniv d îîbel. I$allen-is $as îîfen llufan, tebda-ten tergagayt. Tessusem. Yenna-as uîîerjman : - Ruê a tameîîut, u$al $er urgaz-im ! Thuzz aqerruy-is akken ad as-tini ala. Yiwen seg yinezzurfa yenîeq $ur-s s teqbaylit : - Ur ttaggad ara, ulac win ara kem-innalen dagi ! Ruê, u$al $er urgaz-im, awi-as yelli-m. Tesâiv azref, lwajeb akked tlelli ! D nukni i m-t-id-yennan ! D nukni ay d ta$demt ! Aqla$ dagi akken ad kem-nêudd ! Tmuqqel argaz-nni bu-tlaba taberkant yesean aéref $ef tuyat, tenna-as deg wul-is amdan-agi d akafriw, d amîurni, ulac acu i yezmer mgal deewessu n umôabev. Thuzz i tikkelt niven aqerruy-is, d$a tenna : - Ala, ala… b$i$ ad u$ale$ $er Ti$ilt. D tagi i d lêaoa taneggarut i texdem, tu$al $er deffir, tsenned $ef lêiv, ifassen-is ttergigin, icenfiren-is u$alen d izegzawen. Tessusem, awal ur tt-id-yuli, teqqim la tetthuzzu kan aqerruy-is zelmev, yeffus, meêsub : ala !… ala !… ala ! Teqqim la tettmuqqul Akli, allen-is bôaôêent, ççuôent s leênana, ççuôent d imeîîawen.

­ 61 ­

Ferdinand Duchène

IXEF WIS ÏAM

Tarennawt n uâervi Meéyan Tazeqqa uxxam n ccree tezder deg tsusmi. Aselway, ta$ect-is d tazurant, yenîeq s leeqel kan : « Nesla-as i Tmilla, tbedd-d s timmad-is deg uxxam n ccree, tenna-d ur tettu$al ara $er urgaz-is, tessuter ad teqqim d tamnafeqt deg uxxam n baba-s ; « Xas akken ayen nesla yessewham maççi d kra…» Anezzarfu imuqqel mliê Meéyan d ubugaîu ines : «… deg taggara, yettuêettem fell-ane$… Tasusmi. «… ad nqader leb$i ines, ad nqader leqwanen n Tmurt n Leqbayel. « £ef ssebbat-agi irkelli, axxam n ccreâ yeréa leêkem amezwaru i d-yefka unezzarfu n Delles i iêekmen s tu$alin n Tmilla $er uxxam n urgaz-is. Ad yeêkem da$en, Tamilla tezmer ad teqqim d tamnafeqt deg uxxam n baba-s deg Ti$ilt. Ayen yeânan argaz-is, yettwagdel fell-as ad tt-inal ne$ ad ttiqerreb.» * * * Akli yuzzel $er uslif-is Mexluf, amnay ameqqran n t$iwant, yefka-as tabrat-agi : « S yisem n Yakuc amellay, amnaha$ ! Ma yerra-yi-d Meéyan yelli-s Tamilla, ad as-rre$ tawerqet ines anda i yesteeref s umerwas i yesea $ur-i.» ­ 62 ­

Tamilla

Mexluf mebla leâvil yerkeb ayis ines. Sin n wussan umbaed, yezzu$er Meéyan aserdun ines deg tlemmast n umraê n uxxam-is, d$a yessawel i Tmilla, yenna-as : - Rkeb kemm d yelli-m ! Tura ad kem-awi$ $er urgazim. Tamilla tjelleb seg tumert, maca sin akin teqqim $ef tmurt, aqerruy-is gar yifassen-is : « amôabev... deewessu... d imendusen, d imeneulen deg krav yid-ne$ ! » Meéyan iruê kra n lweqt, mi d-yu$al yerfa mliê : «Amek akka ! Mazal-itt ur terkib ara $ef userdun ? D acu i tettraou ? D acu i t$il, âni inig-agi d lêaoa isehlen ? Ah ya Rebbi, t$il d tidet d tameneult i tella ? Ma yella d ûûeê ihi ad twali ! » Yessuli-tt $ef userdun, idegger-as yelli-s gar yi$allen-is d$a yezwar. Ïîfen abrid nsen, Meéyan, agarru deg yimi-s. Tamilla teîîef yelli-s gar yi$allen-is. Tagrudt-nni yezga tettru kan acku yeqqur uyefki n yemma-s. Tebda la thedder i yiman-is : « d imeneulen, d imendusen.» * * * Mi wwven $er yiwet n tizi, muggren-d yiwet n terbeât n yikerrazen yettmuqqulen-itent-id leêêun. Deg terbaât-nni yella yiwen um$ar, d yiwen seg yimeqqranen n tejmaât, yeêkaasen amek Meéyan aâervi yessawev ad yessenz yelli-s berdayen. Yekfa awal-is s uhuzzu n uqerruy-is : - Rebbi yefka-as leêdaqa.

­ 63 ­

Ferdinand Duchène

Ikerrazen-nni qqimen kan ttweêidden deg Rebbi, ttezmumugen, kfan lehdur nsen s wanzi-agi aqerrêan n yidurar nsen : - Yeûûawev ad yeçç yelli-s berdayen $ef tgida n uveggal-is.

Taggara

­ 64 ­

Tamilla

­ 65 ­

Ferdinand Duchène

TAMAWALT C Ccil n = Malgré F Ta/ftist (tiftisin) = Plage G A/gafa = Nord A/gim (igiman) = Mille I/gli (iglan) = Horizon Ta/gida (tigidwin) = Table Ti/gawt (tigawin) = Action Tu/gna(tugniwin)= Photo, Image H A/huskay (ihuskayen) = Beau Ti/hhugra (tihhugriwin) = Noblesse J I/jdi = Sable K A/katar = Cadre A/kerraz (ikerrazzen) = Paysan, Fellah Ta/kuba = Epée L Ta/lat (tiluta) = Vallée Ti/llemlekt = Fiançailles M A/maval (imevlan) = Monde A/mahav (imahaven) = Diable A/mazan (imazanen) = Envoyé, Prophète. A/mtawa = Consensus A/mzenzi (imzenza) = Commerçant ­ 66 ­

Tamilla

A/méiw (iméiwen) = Monstre A/mellay (imellayen)= Bon A/merkiv (imerkiven) = Qualité A/mnaha$= Miséricordieux Ta/mernut (timernutin) = Châtiment Ta/msirt (timsirin) = Leçon Ti/mivi (timmav) = Cent Tu/mert = Joie Mgal = Contre Mraw = Dix N A/nawar = Fonctionnaire A/neffu (ineffuten) = Esprit, Fantôme A/nezzarfu (inezzurfa)= Juge A/nzi (inzan) = Proverbe I/ni (initen) = Couleur Ta/narit = Bureau Ta/nbavt (tanbavin) = Ordre Ta/nezzut (tinezzutin)= Commerce R A/ruk (iruken) = Fauteuil Ta/rkeft = Caravane Tu/rda (turdiwin) = Hypothèse U/re$ = Or £ A/$lad (i$laden) = Rue A/$rab (i$raben) = Mur A/$ref (i$erfan) = Peuple Ta/$demt (ti$edmin) = Justice Ta/$iwant (ti$iwanin) = Mairie U/$dim (u$dimen) = Juste S A/Sali (isalan) = Nouvelle, Information A/senfar (isenfaren) = Projet ­ 67 ­

Ferdinand Duchène

A/sensu (isensa) = Hôtel A/semli (ismilen) = Document A/serdasi (iserdasiyen) = Militaire (adj.) A/smad (ismaden) = Crédit A/s$an = Religion A/s$um (is$umen) = Masque A/sumer (isumar) = Proposition Ti/ssulya = Mariage W A/wekked = Procuration Y A/yis = Cheval Yakuc = Dieu Yilel = Mer Z A/zamul (izumal) = Symbole A/zref (izerfan) = Droit è A/éawan = Musique A/éref = Argent (Métal)

­ 68 ­

Cet ouvrage est publié dans le cadre de la Collection « Idlisen-nne$ » Initiée par la Direction de la Promotion Culturelle du

Haut Commissariat à l’Amazighité © Tous droits réservés

Dépôt Légal : 940­2008 ISBN : 978­9947­865­06­4

Achevé d’imprimer sur les presses de

Les Oliviers Tizi­ouzou Tel : 026­21­07­19 Fax : 026­21­95­40

Related Documents


More Documents from "Samir ARKAM"