Djamel Hamri_anadi Di Tmedyazt

  • Uploaded by: Samir ARKAM
  • 0
  • 0
  • May 2020
  • PDF

This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA


Overview

Download & View Djamel Hamri_anadi Di Tmedyazt as PDF for free.

More details

  • Words: 12,077
  • Pages: 77
Djamel HAMRI

Anadi di tmedyazt Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Asqamu Unnig n Timmuz$a 2007

« En donnant ces chants berbéres au public, j’ai le sentiment de livrer un trésor privé, de me dessaisir d’un bien de famille ». Chants berbéres de kabylie, Jean Amrouche 1939.

AGBUR - Tazwart - Asefru deg unamek - Asefru di timawit - Ta$essa n usefru 1)- Tama$rut a)- Tal$a tamezwarut 10 b)- Tal$a tis nat c)- Tal$a tis krav 2)- A$anib a)- Udem amezwaru $ef sin iferdisen b)- Udem wis sin $ef krav iferdisen c)- Deg wawalen ifessasen - Asebrur afelsafi 1)- Tal$a n srid d urusrid 2)- Di tal$a n yenzi 3)- Di tal$a n tfelsafit 17 4)- Di tal$a n timawit (ansay) a)- Amedya amezwaru (Tamacahut ) b)- Amedya wis sin (Anéar) c)- Amedya wis krav ( Azenzi n lêenni ) 5)- Di tal$a n umezruy - Asefru n Tayri 1)- Asefru n tayri n yivelli 2)- Asefru n tayri n wass-a 3)- Asefru n tayri n tyemmat - Asefru amêaddi 1)- Asefru n usiwel 2)- Asefru n umennu$ $ef izerfan 3)- Asefru di îîrav - Tamedyazt deg ucewwiq 1)- Tamedyazt deg ucewwiq n uzuzen 2)- Tamedyazt deg ucewwiq n twizi 38

7 9 9 9 9 10 11 12 12 13 14 15 15 16 18 18 21 23 25 26 26 27 29 31 31 32 33 36 37

- Tamedyazt di lemdeê 1)- Tamedyazt n lemdeê di tmettaniyin lemqamat d temâemmrin 2)- Tamedyazt n lemdeê di ssuq - Tamedyazt di Ccnawi n llufanat - Tamedyazt war ameskar 1)- Udem amezwaru 2)- Udem wis sin - Tamedyazt yettmeslayen $ef yimal - Isefra

39 39 40 42 47 48 49 50 53

Anadi di tmedyazt

TAZWART Aîas ara k-yinin imazi$en ur ksiben ara tiqit n yidlesnsen, tikti-agi ur telli ara $ef ûûwab, imi d tamu$li taqdimt $ef unamek n yidles, d akken tamu$li-s ad truê srid $er yidles yuran. Mi ara nu$al $er umezruy imazi$en ad naf s tidet ur urin ara idles-nsen, maca tella tmu$li nniven $ur wiyav, d akken idles ur yeqqin ara $er tira, yettwali $er tmu$li n wayen icudden $er wansayen, tigemmi, tasekla timawit atg. i d-tettaooa tsuta i tayev, si tmedyazt, timucuha, inzan, tidyanin, tineqqisin atg. Nettwali annect-agi akk d idles. Tin nniven, ayen icudden $er tutlayt s yiman-is, ideg $ef tekka di tjerrumt, amawal atg. Imazi$en kesben idles, i d-werten s$ur imezwura-nsen di leqrun yezrin, lemmer ad nger tamu$li $er unagmay ad asyiwâir unadi di tin yecban tikli n tutlayt $ef te$zi n iseggasen, maca ayen nniven ad yaf tefses. Ma yella asteqsi, ayen idles amazi$ yeqqim kan $er yiman-is ? Nezmer ad d-nini llant snat n tmental : 1)- Tudert-nsen yeqqimen kan d ireêêalen ne$ Bédouinité, ssexdamen-tt kan i taywalt. 2)- Tutlayt-nsen ur d-yusi ara, ne$ ur d-yenzil ara kra n tesreî yes-s, akken llant tutlayin-nniven, am tâebrit, taârabt tin yernan tayunanit, talatinit. Di$en idles amazi$ yebva $ef sin yeêricen : 1)- Ayen i sen-d-ooan imezwura, ne$ ayen i d-werten, llant kra n temsal qqiment akken i d-bdant, $ef te$zi n umezruy, am ideqqi ne$ afexxar, taéerbit deg unu$en-is, ticrav, d tsegda n lebni atg. £as ad naf yella ubeddel ne$ asnerni di kra, maca yeîîef udem-nni-ines aêeqqi, ideg yemgarad d yidlisen nniven, am tutlayt, tasekla timawit, ccveê, ccna, ansayen, tasertit. 2)- Udem wis sin, d ayen i d-uowen seg yidelsan nniven, ama d ifniqen, iyunanen, ilatiniyen, aâraben (lislam), ifransisen, isbenyuliyen atg.

­9­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

£ef waya i nezmer ad d-nini, ur tesâiv i yettbeddilen di tutlayt, êala ayen yellan $ef yiclem, maca agbur n tutlayt yett$imi akken i d-yebna. Ma nebder-d tutlayt tamazi$t, teffe$-d seg yiman-is, ur dteffi$ ara, ne$ ur tcudd ara $er tutlayin nniven, d akken nniven, d nettat i ikesben tintaliyin i d-yeff$en seg-s, mi ara tent-id-nesddukel ad tent-naf kesbent yiwen wudem. Yura yiwen unagmay (André Basset) deg yenna : "Yezmer ad yeddu unagmay ne$ ad yettbeddil si tantala $er

tayev deg unadi-ines, fiêel ma iêulfa i kra ibedlen ne$ yemgaraden, $ef wakken yenna di$en: ma yella tessnev yiwet tantala di kra n wussan, tzemrev ad tissiniv akk tiyav ". Ma nezzi-d awal $er tmedyazt, di tmetti tamazi$t ad naf di taddart llan krav terkizin ; amenne$, amrabev d umedyaz, akken akk wigi ttna$en $ef tudert-nsen, d tudert n wid i sen-d-yezzin, win yettna$en yessexdam i$allen-is d loehd yekseb, yekseb da$en tiêêerci, di yal mi ara teêreû taluft izeggir $er zdat. Amrabev, lamin ne$ amussnaw, nettaf-iten di ferru n temsal, ne$ tifin n tifrat i yal taluft iâellqen, ttu$alen d imêaddiyen. Amedyaz d yiwen wemdan yessexdamen alla$-is d yiles-is, i wakken ad yeldi allen i yemdanen, yemmal-asen anida llan ahat sani teddun atg. Nettaf-it d ane$mas, yessawav i yal amdan isalan, maca netta yessen amek ara yemmeslay d wid i s-d yezzin, degmi t-nettaf yessexdam asefru, yessexdam azenzen n tme$rut ijebbden tameééu$t, asexdem n wawal fessusen, i ssexdamen yal ass, izen yettawev srid, lemmer ad d-nebder îîrav n 1871 n ccix Aêeddad d Lmuqrani, deg-s ad naf widak i d-nebder, imi di îîrav nettaf ula d amedyaz yeîîef amviq s yisefra i d-yettawi i usefhem n widak yettna$en, $ef wacu ara mmten, ad teniqenneâ, ad sen-yernu afud , $ef waya amedyaz yella di yal tallit.1 Tubiret ass n 16/03/2007 Imerna : * Mohammed Chafik, Apercu sur trente trois siécles de l’histoire des imazighen. * Youcef Nacib, Anthologie poésie kabyle. 1

­ 10 ­

Anadi di tmedyazt

ASEFRU DEG UNAMEK Asefru s lebni inumak-is lqayen, yettdewwiê, yezzuzun, yesduqqus, yessakay amseflid, yettak loehd i wawal $ur uêeddad-is, deg yisefra nettaf tilufa i d-yessufu$ umedyaz si daxel-is, fiêel ma yella ucuddu deg-sent, seg waya nettaf deg usefru amgirred ized$en gar usefru d wayev, yettili gar umedyaz d wayev, deg umgired n tudert d tmu$li tasugnant gar imedyazen. Ahat ccbaêa n usefru d uzerzer n tme$rut deg umeééu$ n umsisli tleddi iberdan n tmussni, akken tettak tazmert i walla$ di tmu$li zeddigen, bêal tafelsafit yettawi, ne$ i s-tebna tfekka n usefru, tettara-t ad yefk udem seg yigerrujen yeffren daxel n wawal. ASEFRU DI TIMAWIT Tasekla n tmazi$t d tamarkantit di tmeslayt d yidles, di te$zi n yiseggasen yezrin, tebna $ef timawit yellan d lsas i dtettak tsuta i tayev, Ahat ma nudder-d timawit ad nadder tameîîut yellan d tigejdit i$ef tbedd, deg yikufan tettawi deg walla$-is, s ccfawat i tettzerrib, i tettêader $ef yal tamsalt ara d-telmed deg webrid n tudert-is, tessawav-it seg yimi $er yimi, akken i tettzerrib seg yigefran n tatut. Tiêbibert yetta$en tameîîut i wakken ad tesim$er mmi-s s tmu$li talqayant, yettara-tt wakud ad teémi ayen ized$en alla$-is, si tmedyazt $er ucewwiq d ccnawi yes-sen tezzuzen mmi-s, yes-sen tessebgan tudert-is i wid i s-d-yezzin. TA£ESSA N USEFRU 1)- Tama$rut Awal $ef tme$rut, ccbaêa usefru d uzerzer n tme$rut deg umeééu$ n imsisli, yemmalen di t$uri, anida ara ibedd, ­ 11 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

ara yesgunfu win t-id-yeqqaren, maca tazrewt $ef umawal n tmedyazt yettban di tal$a n twines d wunu$ n tektiwin d wawal n tme$rut, acku ur kif-kif ara mi ara tili tme$rut tettekki deg ufeggag n wawal n tme$rut ne$ d awûil d tzel$iwin da$ d tihrayin n tesftit d usget. Akken i neéra tuget n isefra n teqbaylit bnan $ef snat n tal$iwin : a)- Tal$a tamezwarut : Tebna $ef «A.A» «B»di tesâa (9)n yifyar. Amedya2 : 1-

Ata wul-iw yesnehtit Yeggul ur yeênit Ur yezdi$ deg cerâiwen

2-

Asmi yella zzman d lâalit Mkul azniq nu$-it Lehvur-iw ttâeddayen

3-

Ma d-tura teîîef-iyi ddunit Lemêayen-iw ggtit Iâreq-a$ zzhu dayen

Nezmer a t-nebvu d tiseddarin $ef udem n tma$rut : - Taseddart tamezwarut : [XX]- « It », [XX] « It », [X]-« n » - Taseddart tis snat : [XX]- « It », [XX] « It », [X]-“n” - Taseddart tis krad : [XX]- « It », [XX] « It », [X]-“n” b)- Tal$a tis snat : D tin yebnan tama$rut $ef « A » « B » degmi $ur-s (6) n yifyar. Amedya3 : 12 3

Ëekku$ le$ben-iw ur yu$ Yerwa tavsa deg lxaîer-is

Ïawes Äemruc (Tas$unt Racines-Iéuran). Si Muêend U Mêend.

­ 12 ­

Anadi di tmedyazt

2-

Ëekku$ le$ben i win yu$ £er $ur-i ara d-ittêessis

3-

Iru-ten qbel ad ten-ru$ Netta d amejruê wul-is

Nezmer a t-nebvu d tiseddarin $ef udem n tma$rut : - Tama$rut tamenzut : [XX]-« U », [X]-“IS” - Tama$rut tis nat : [XX]-« U », [X]-« IS » - Tama$rut tis krav : [XX]-« U », [X]-« IS » c)- Tal$a tis krad : Akken i llant tal$iwin nniven, yebnan ugar n sin imedyaten-agi, ne$ ur yiwiv-ara. Llan yisefra yettarun war tama$rut i wumi qaren tamedyazt tilellit. Amedya4 : A wufan telliv S wur$u-inu yer$an Ad ssefsi$ adrar Ay anda i kem-tu$ Ad kem-in-awve$ A wufan telliv Ad êebse$ ussan I d-yetten$alen £ef leâmer Ifettin U ad kem-id-ssiwve$ A wufan telliv A n-$ze$ iéekwan £ef iâeddan leqrun A m-n-awi$ rruê U ad kem-id-ssekkre$ 4

Brahim Amel Tayeb, Ephéméride de kabylie, Youcef Merahi, 2005.

­ 13 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

La neoore$ udem-im £ef lka$ev d wes$ar La neoore$ udem-im £ef kra yellan d ablav Akken ur itekkes Uroi$ ccetwa u ad n-ali$ s agu Si tala n yiîij ad d-agme$ tafat Yes-s ara d-aru$ isem-im di tegnawt Tislit n wenéar deg-s ad d-tger afus Mi d-twalav isem-im Ad d-teéélev $ur-s A wufan telliv ad nafeg di sin Akin i yigenwan anida lewqat negren Ass ideg i d-telêiv D tame$ra n wenéar D lehwa d yiîij mi ara d-mlilen D tudert d lmut mi ara mûalaêen Ad nidir i lebda Lebda nekk yakk d kemm. 2)- A$anib Seg u$anib $er wayev, yettemgarad usefru di telqayt n wawal, irem, tama$rut, atg. Yettemgarad seg umedyaz $er wayev di tmu$li tasugnant di yal tallit d wayen i s-d-yezzin, s u$anib, amedyaz yettdewwiê, yezzuzun, yesduqqus, yessakay amseflid. Akken i yella deg uéawan u$anib i yella deg usefru, ad t-naf yekseb kra n téemmirin di ûûut ne$ deg iéew, maca llant kra n trekkizin i ten-yesdukulen… a)- Udem amezwaru $ef sin iferdisen : Amedya5 : Urga$ / Temmutev 5

Si Muê.

­ 14 ­

Anadi di tmedyazt

S aéekka / Tkecmev Skefle$-d / I$es-im D ajewwaq / Teqqlev Mi ûuve$ / Tneîqev Sseêya$-d / Üûut-im Deg usefru-agi amedyaz yebva asefru-ines $ef sin iferdisen, d akken di yal tafyirt yekseb sin leûwat : amezwaru d -Urga$-, wis sin d -Temmutev-. Fiêel ma yella-d kra n tmerna di ûûut, lemmer ad as-nernu yiwen wawal ne$ ûûut, deg-s lmizan ad ye$li, ad yu$al ééay $ef yiles i lmenîeq, ne$ d ababder di temsislit. b)- Udem wis-sin $ef krav iferdisen : Amedya 6 : A win /yellan /d lfahem Ssefhem-iyi-d /amek /akka D acu / n ssebba / ini$em Mi tezde$ / deg-s/ twekka Sufella /yecbeê /yerqem £er daxel / mi t-ldiv /yerka Deg usefru-agi ad naf amedyaz yebva tamedyazt-is $ef krav (3) iferdisen, ur nezmir ara ad as nernu ne$ ad as nekkes awal ne$ aweûûil, $as anamek ur yettbeddil ara, maca lmizan usefru ad ye$li, ad s-truê tal$a-ines. - ur nezmir ara ad nbeddel awal s wayev $as anamek yiwen : amedya seg usefru-agi : Mi tezde$ / deg-s / twekka Di tefyirt-agi nezmer ad nini: mi tezde$ (daxel-is) twekka, akken deg umkan uferdis n wawal (deg-s), ad nerret awal (daxel-is) anamek ur ibeddel ara, maca lmizan ad ye$li, ad nêulfu s taéeyt di lmenîeq. 6

Sliman Äazem.

­ 15 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

- Akken i llan wawalen yettemyezwaren $ef wiyav, amedya seg usefru-agi : £er d axel / mi t-ldiv / yerka Lemmer ad nezwer awal (mi t-ldiv) $ef wawal ($er daxel) anamek ur yettbeddil ara, maca lmizan a d-yas $ezzif $ef lmenîeq. - Yella anida amedyaz itekkes awalen, fiêel ma ye$li lmizan ne$ anamek i usefru, amedya seg usefru-agi : £er daxel mi t-ldiv yerka Di tefyirt-agi yettwakkes wawal (ad t-tafev) akken ara yu$al umedya : £er daxel mi t-ldiv (ad t-tafev) yerka Ad naf yerna-d wawal ne$ uferdis nniven, deg yimi, ara yu$al $ezzif lmenîeq-is, lmizan ad ye$li, imi asefru yebna $ef krav iferdisen. c)- Deg wawalen ifessasen : Yella anida, sin wawalen ifessasen ttu$alen d awal yemmden: Amedya7 : £as / ma yella / ad agade$ Mi d-tella / ssebba / ad tt-nekkes Si mkul / loiha / ttewte$ Ayen ufi$ / ad wte$ / yes-s Deg usefru-agi ad naf yebva $ef krav n yiferdisen maca yal aferdis yebva $ef kra n yebruyen, gar-asen, tizel$iwin, iwûilen, imqimen, imerna… atg. Maca ad nenîeq yes-sen s yiwen ûûut : 7

Lewnis At Mangellat.

­ 16 ­

Anadi di tmedyazt

Amedya : ma yella, mi d-tella… atg. Wigi d ibruyen ne$ d awalen ifessasen, mi ara dduklen sin yebruyen, ne$ sin wawalen ifessasen ad u$alen d awal yeççuren ne$ d ûûut ikemmlen i lmizan ad yemmed. * Tamawt : Deg usefru n teqbaylit, a$anib d lmizan usefru bvan $ef sin iferdisen ne$ krav iferdisen di tugget n yisefra, d akken ur nezmir ara ad nekkes ne$ ad nernu kra n wawalen d leûwat $as anamek ur yettbeddil ara, maca lmizan ad ye$li. Yella anida i nettaooa sin leûwat, maca ad ilin fessusit, imi zemren ad gen ûûut iweznen i usefru. ASEBRUR AFELSAFI Asebrur afelsafi di tmedyazt n teqbaylit, ad naf tuget n yisefra n teqbaylit bnan s tfelsafit, d tilqayt n wawal, acku taqbaylit d tamerkantit deg yinumak, degmi di yal lmenîeq nezmer ad t-nessefti $er waîas n yinumak, ma negga taz$ent i usefru ad t-naf yeççur d inzan i d-yewwin abrid n tfelsafit, segwa ad nessefti kra n yimedyaten ara d-yefken udmawen ideg tekcem tfelsafit. 1)- Tal$a n srid d urusrid Amedya8 : Ffe$ ay ajrad tamurt-iw Lxir i d-tufiv zik yemêa Ma d lqavi i k-yezzenzen Awi-d leâqed ma iûeêêa Deg udem n u$anib, yebna-t $ef krad n yiferdisen. Deg wudem afelsafi, amedyaz ihedder srid i ujrad akken ad yeffe$ si tmurt-is, imi i d-yekcem fiêel kra n ttriê ne$ s leb$i, di$en yeb$a ad d-ibeggen ajrad anida ara iâeddi ur yettaooa kra $er deffir-is. Ma deg unamek arusrid i$ef tekka umedyaz, ihedder i unekcam i d-ikecmen tamurt-is s tin loehd d ééur, 8

Sliman Äazem.

­ 17 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

$ef wannect-a yefka acbi $er wejrad itetten yessexûar di yal kra ara d-yaf zdat-s, yefka-d umedyaz tugna n urusrid akken ad yerwel si lxuf n unekcam, si tama nniven yettmeslay i umseflid, ayen ddren d wayen ara d-yeglu wavu n uzekka. 2)- Di tal$a n yenzi Lemmer ad nessiked $er usefru s tmu$li talqayant, ad t-naf d inzan i yemcudden wa $er wa, yettu$al d asefru, deg wawal n win yettmeslayen yeqqar akken yenna yenzi, ne$ umedyaz, deg umedya : akken yenna Si Muêend U Mêend, Maâtub, Sliman Äazem, Lewnis At Mangellat… Amedya9 : Ma te$liv medden akk inek Ma trebêev êedd ur k-yessin Akka i k-d-yettban lqum Ad ttbeddel ddunit yes-k Lukan am keçç i ttilin Ad nekkes nnuba i wemcum - Deg udem n u$anib : yebna-t $ef krav n iferdisen. - Deg udem afelsafi : amedyaz yegga inzi s unemgal-is imi di tsekla inzi yella akken nniven : “ Ma trebêev medden akk inek, ma te$liv êedd war k-yessin”. Anamek n yenzi, yeqqar win irebêen ikesben trika ne$ loehd n wedrim, medden akk ines, ma d win yenxeûûen, ur neksib, ad t-ttaooan d awêid ne$ yettu$al $er yidis, maca amedyaz deg usefru-agi yettmeslay s tmu$li nniven, yettmeslay i unaéur s umata ne$ imyura d imusnawen, mi ara yili yedder ur s-ttaken ara azal yemdanen, nettarra-t $er yidis, maca mi ara yemmet, ad u$alen yemdanen ad ttnadin fell-as degmi amedyaz yefka-d tisura n yinumak. Amedya :

9

Lewnis At Mangellat.

­ 18 ­

Anadi di tmedyazt

Lemmer am keçç i ttilin Ad nekkes nnuba i wemcum Seg waya i yessaram ad ilin yemdanen am netta, ur yettili ara wemcum gar-asen. 3)- Di tal$a n tfelsafit Amedya10 : Lekdeb yurew-d lbaîel Lbaîel d baba-s n lxuf Lxuf yurew-d tirrugza Tirrugza te$leb-iten yakk Tirrugza tesâa-d tidet Tidet mi ara tawev $er lêedd-is Ad tesâu lekdeb d mmi-s Lekdeb yurew-d lbaîel Tirrugza te$leb-iten yakk Akka i la tberren ddunit - Deg udem n u$anib, yebna asefru $ef krav n yiferdisen. - Deg udem n tal$a n tfelsafit, amedyaz deg usefru-agi yessexdem tafelsafit talqayant, yeûûawev yesskan-d amek i tettdewwir tudert n wemdan n yal ass, $ef semmus(5) n trekkizin, (Lekdeb, Lbaîel, Lxuf, Tirrugza, Tidet) u zemrent ad ddewwirent akken teddewwir ddunit, yal ta tcudd $er tayev akken ara d-tban deg unu$11 :

10 11

Lewnis At Mangellat. M’êemmed Oellawi,  ‫ﻣﻨﻘﻼﺕ‬ ‫ﺍﻳﺖ‬ ‫ﻟﻮﻧﻴﺲ‬ ‫ﻋﻨﺪ‬ ‫ﺍﻟﺸﻌﺮﻱ‬ ‫ﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ‬, P.162.

­ 19 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Lekdeb

Lbaîel Ixfawen i$ef ters tudert n wumdan Lxuf

Tidet Tirrugza

Ma nessefti asefru-agi, ad naf d akken yiwen mi ara yeskiddeb ne$ mi ara yeskerkes $ef wayev ad yegg ne$ ad yevru lbaîel seg-s i d-ilul lbaîel, lbaîel mi ara yevru ad ilal lxuf (lxuf n wid i$ef iâedda lbaîel) gar-asen a d-tlal tirrugza, neéra tirrugza te$leb-iten yakk, ihi bab n tirrugza, d bab n tidet maca tidet mi ara tawev $er lêedd-is ad d-ilal lekdeb, akka i tettvewwir tudert, si lekdeb $er lbaîel, si lbaîel $er lxuf, si lxuf $er tirrugza, si tirrugza $er tidet… akken ara tezzin akken i tetteddu tudert… 4)- Di tal$a n timawit (ansay) a)- Amedya amezwaru (tamacahut )12 : Am$ar yettel deg ubernus Di tesga la yeééiéin Mmi-s yettêebbir i lqut Ussan deg uqerru-s tezzin Tislit deffir n uéeîîa Tessalay tijebbadin Arrac zzin-d i tem$art La sen-tes$ar tiqdimin Adfel issud tibbura Tuggin kecment iêlulen 12

Muêemmed ben Ëamaduc, A baba yinuba, ccna n Yidir.

­ 20 ­

Anadi di tmedyazt

Tajmat tettargu tafsut Aggur d yitran êeoben Ma d aqejmur n tasaft Yezger akkin i yinyen Mlalen-d akk at wexxam I tmacahut ad s-slen - Deg udem n u$anib, yebna usefru $ef krad n iferdisen. - Deg udem n wunsay, amedyaz deg usefru-agi yeb$a ad yefk tugniwin ideg ttidirent tsutwin iâeddan s wudem n tmacahut, amzun d tafelwit n ssbi$a i d -yeûûawev s uzuzen n wawalenis, yessawev-$ ad nidir gar-asen, $as yebda awal s tmacahut, ideg tezde$ tfelsafit n tsekla tamazi$t, tamacahut mi ara tekcem asefru, ad tawi amseflid ad yeddu di tmu$li tasugnant, amzun d asaru i yettwali. Ma nessefti asefru-agi, deg-s ad naf yeldi-a$ allen $er wansayen d tgemmi s umata, degmi yenna. Am$ar yettel deg ubernus Di tesga la yeééizin Di tazwara ad $-yawi $er wussan n tegrest, imi llan sin wawalen (abernus d uéiéen) : - Abernus : D azamul n tirrugza, n tezdeg akken itekkes aûemmiv… atg. - Aéiéen : Ad a$-yerr $er yiwet tallit di yal axxam $ur-s ( lkanun n yes$aren) i bennun $er te$mert n wexxam, akken d yal tameddit tezzin $ur-s, imi yettu$al d a$erbaz i yigurdan, d tagnit n wawal gar iâeggalen di temsal icudden $er tudertnsen n yal ass. Mmi-s yettêebbir i lqut Ussan deg uqerru-s tezzin Amzun d akken am$ar yeffe$-it uêebber imi yettkel yella mmi-s $er yidis, taluft teffe$-it, $as yettak-as-d afus n tallelt, maca akk ussan $ef uqerru-s i tezzin, ifreq-iten di yal yiwen yefka-yas azal-is.

­ 21 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Tislit deffir uéeîîa Tessalay tijebbadin Tislit (tameîîut n mmi-s n wem$ar) mi ara tessali abraz n wexxam, yettraou-tt uéeîîa, ama d taéeîîawt n ubernus ne$ aêayek, tettaf-d iman-is, tettak-d afus i wergazis, deg wayen ttehwioin deg wallalen ssexdamen di yal ass. Tessalay tijebbadin, d akken azeîîa yettali mi ara ttalint tjebbadin. Arrac zzin-d i tem$art A sen-tes$ar tiqdimin Tam$art di tallit-nni d a$erbaz tesselmad tarwa-ines mi ara s d-zzin d ameqyas, a sen-d-tettawi timucuha, timsefra, inzan... atg. Ansayen imerkantiyen i kesben di tallitnni, imi s waya, i teldin tiwwura n walla$ n tarwa-nsen, ulac kra n tawilat n uselhu am wid yecban ass-a, agrud yettêar ad tawev tmeddit, i wakken ad isel tamacahut. Adfel yessud tibbura Tuggin kecment iêlulen Dagi amedyaz yeb$a ad yefk tugna $er berra n wexxam imi adfel yergel tibbura, yal tamsalt tegres am wegris yernan $ef wedfel, ur yezmir yiwen ad yeffe$, yesbeggen-d d akken tuggin kecment iêlulen seg wakken izad usemmiv, ilaq êala ayen yeêman i tetten, yessebgen-d $ef leêrara d ifadden ioehden i kesben di tallit-nni i wakken ad ddren di talwit, qqaren acewwiq yezzuzun laé. Tajmaât tettargu tafsut Aggur d yitran êeoben Imi d akud n tegrest imdanen di tejmaât êekkun $ef wayen ara xedmen deg wakud mi ara teffe$ tegrest ad ten-idtemmager tefsut, d asirem d tirga uzekka. Ma d aggur d yitran

­ 22 ­

Anadi di tmedyazt

yellan deffir n usigna d nutni i d azamul ara d yefken tafat i usirem-nsen. Aqejmur n tasaft Yezger akkin i yinyen Mlalen-d akk at wexxam I tmacahut ad s-slen. Tella îîeyya n tafat i d-yulin $ef wudmawen n at wexxam, i d-yecrurqen seg uqejmur n tasaft, degmi irij-is yettak-d yiwet tafat d tazegga$t, allen reûûant di tmess, maca imeééa$ smeêsisen i tmacahut, i ten-yettarran $er tirga ur neksib tilas.

- Tamawt : Amedyaz yefka-d tudert n tsuta iâeddan, d akken $as ttidiren di tallit n wulac, (Lexûaû isufar n wuççi, lexûas n ttawilat… atg.) maca ttidiren deg yiwen wakud anida senttezzi talwit d tudert igerrzen, akka i $-t-id-yessawev umedyaz tugniwin-nsen s usefru… -Si tama n yidles yefka-d azal d tmu$li iss ttwalin idles d wansayen, d usiwev-nsen si tsuta $er tayev. -Yefka-d amezruy i d-yessawev $ef wamek igga wul n t$erma n tallit yezrin. -Yefka-d azal n tmeîîut d wemkan-is di twacult… b)- Amedya wis sin (anéar)13 : Anéar, anéar A Rebbi ssew-itt-id ar aéar Ad netter lalla Xdioa Ad tt-id-tessew s u$enoa Ad netter sidi èerruq Ad tt-id-issew s uzaâluq Anéar yettwasen aîas di tmetti n yimazi$en si tallitin yezrin, yettaooa-tt-id wemdan d azamul n uêiwet i u$elluy n Asefru n wenéar, sawalen ak tamurt n leqbayel, maca yettbedil kra n wawal deg-s, maca tal$a-s tett$imi d nettat. 13

­ 23 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

waman (lehwa) imi deffir-s i d-iteddu yal lxir, d akken agellid n lehwa i wumi qqaren Anéar. Si tallit $er tallit ooan-d tamacahut fell-as imi agellid n wenéar iêemmel yiwet tleméit (taqcict) tfaz di zzin (agur deg yigenni nettat di tmurt), yal ass yetwali-tt teccucuf deg wasif ala weêd-s, maca yal ass ne$ yal tikkelt ara yeârev ad yaé $ur-s, nettat ad terwel si lxuf, akken alarmi d yiwen wass, yeqsed ad as-yini $ef wayen yeb$a, ne$ d acu-t, ma tugi ad as-d-terr s wawal ad as-yes$er asif-nni seg waman yué-d $ur-s yenna-yas : Aql-i gezme$-d igenwan14 A yiwen n yitran Efk-iyi aqejjuv i m-fkan Ne$ ad m-kkse$ aman Tileméit tebded tewhem $ef sin iberdan. Amezwaru d akken ad teqbel ayen yeb$a wenéar maca tugad imennan, si tama nniven tugad ma ur teqbil ara ad yess$er asif-nni iseg tessent tebêirin i d-yettaken yal lxir iseg tettidir taddart-is. Tileméit si lxuf, tenîeq tenna-yas : Ttxil-k ay agellid n waman Abu tâeûûabt n lmerjan Nekk i keçç i wumi yi-d-fkan Meâna ugade$ imennan Tiririt n tleméit terna-yas tem$er i wenéar. Agellid n wenéar yendeh i waman n wasif êebsen, tileméit têulfa i leêfa n ivarren-is a regglen waman seg-sen, tekker tekkes taqendurt-nni n leêrir i telsa, teqqim-d akken i d-tlul, teddayas leb$i i ugellid akken a s-d-iserreê i waman imi tugad ad tili d tamentilt i ta$ert n lxir yellan. Tebda tettêawat deg-s teqqar-as : Ay anéar, ay anéar 14

M’êemmed Oellawi, ‫ﻣﻨﻘﻼﺕ‬ ‫ﻟﻮﻧﻴﺲ ﺍﻳﺖ‬ ‫ﻋﻨﺪ‬ ‫ﺍﻟﺸﻌﺮﻱ‬ ‫ﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ‬ .

­ 24 ­

Anadi di tmedyazt

Ay ajeooig uéa$ar Asif err-as-d lâinûer Zri$ seg-i ad terrev ttar Din din akken i yesla i usefru-agi, remceî n tiî iceqqeq igenni s yiwet tafat am lebraq, d agellid n wenéar i d-yu$alen akken ad yawi tileméit-nni, $ef tuyat-is, irfed-itt yuli yes-s deg yigenwan, aman u$alen-d $er yimukan-nsen, asif yettazzal, tibêirin ad tessent, tizegzewt tu$al-d $er yim$i. Amedya $eb$a ad $-d-yessiwev tidet n tmacahut n wenéar i d-yeqqimen d azamul n lehwa, tizegzewt si tallitin yezrin ar ass-a, akken icudd $ef tayri d zzin ifazen, d wayen ara d yesseglu lxuf u$urar $ef tmurt. c)- Amedya wis krav ( azenzi n lêenni )15 : Ad ken-necde$ a yilmeéyen A d widak ara izewoen Zzwao d ta$zalt n tala Ur nesâi lmeâna Am uûefûaf i$eérawen Ma tesâa-yak-d am ufervas Amud amud ay tetten Ma tewwi-ten $er ssuq Loib-ik ad t-fersen Ma sawlen-ak-d a baba Aqerru-k ad t-ççen Zzwao tettêubu niyya Tetteççar d ccbaêa Ad tevêu deg ilemmasen Ma tesâa-yak-d aqcic Äamayen a k-yettqabal iâdawen Ma tesâa-yak-d taqcict Di tutlin ara tt-id-xevben Ttlaliw d ayla-m 15

Muêend Akli.

­ 25 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Am dheb a$layen Ad zenze$ lêenni A yimuraren Lêenni yenza Yedda gar-awen Tewwi-t tlafsa M sebâa yimawen Truê deg yigenni Ur tt-yeqviâ yiwen Iqveâ-itt wavu Ur nesâi afriwen Yufa-tt tkerrez s yilfan Maççi s yezgaren Yufa-tt tettru idammen Maççi d imeîîawen Yufa-tt têetteb id$a$en Maççi d idrimen Ur tteqne$ lêenni Ad iyi-temlem I ttejra daxel n lebêer S wadda teqqur Sufella tger-d afriwen Ttlaliw d ayla-m A m timmi iseb$en Ad zzenze$ lêenni Lketra n lehvur berka Nekk dâi$ $er ûûellaê-i D nutni i d imezwura Ccix n taddart-nne$ Ad $-yemneâ si le$rama Ad cekkre$ taddart-nne$ S nnif d lêerma A$anim jemâen-t £ef taûmuvi Nekk $er téallit Ula d abrid iâerq-i Llêenni-agi ara d-yersen Ad ya$ abrid s lefraêi ­ 26 ­

Anadi di tmedyazt

A t-yeqqen ssbeâ bu tissas I d-rebba m-cclaêi Ddem-it a bu sebâa iqlemyan Nekk aqelmun-iw iqqerû-iyi Ooet abrid ay at tebburt Ad iâeddi lberrani Slilwemt a lxalat £ef udem n Rebbi Tamedyazt n uznuzu n lêenni, d ansay s wazal-is di tmetti-nne$, yeîîef amviq deg yiwen wass, i yettraoun yemdanen s ccuq, wagi d ass n zzwao, mi ara yezweo yiwen di tallit-nni, ass n lêenni n yisli ad ttawin amedyaz ara d icebbêen tagnit, ad yebdu azenzi n lêenni ad yili wayev ara sd-yettaran ûûut si tama nniven, nitni akken ad ttna$en s yisefra alamma ye$li yiwen deg-sen. Isental d-ttawin, tezzin $er liêalat i tettidir tmetti di tallit-nsen, ahat tikwal d abeggen n wucuven d wayen ara d-teglu tudert-nsen, nettaf-it yettak azal i wayen zeddigen d wayen ara d-yeglun tudert yersen i kesben lsas ioehden, $ef waya ibennu imeslayen-is $ef wudem n weswir n tudert, akken yessedhuy amseflid, di lexyalat n tmucuha yeff$en i tilawt. 5)- Di tal$a n umezruy Amedya16 : Wiyak a sâid êess-iyi Muqel deg at Qasi Ur yelli êedd akken llan Si tizi alarmi d tizi Ëedd ur ten-ittuâaûi S lbaruv i tt-id-êellan Asmi i sen-irad s-trusi Cwiî d i$isi 16

Inna-yas Ccix Muêend, Mouloud Mammeri, P. 54.

­ 27 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Negren ggran-d akk d aklan. - Deg wudem n u$anib, yebna usefru $ef krav n iferdisen. - Deg wudem n umezruy : amedyaz yeb$a ad a$-d-yefk amezruy, imi iêekku-d $ef yiwet tallit ideg yettidir loil n at Qasi, amedyaz ur d yuddir ara loil n at Qasi d ayen imi ikemmel i wawal-is, ideg yenna âuûan iûuvaf n leâruc, imi neéra di tallit-nni yal lâerc $ur-s amvebber ne$ aqerru, di yal mi ara dduklen leârac ssebdaden-d kra iûuvaf i$ef ara telêu tudert-nsen, akken ur d yettili ara umennu$ gar-asen, $ursen tasertit iss sselêuyen lec$al-nsen, di tin icudden $er te$demt, ticemliyin, timecreî... atg. Deg usefru-agi iêekku-d umedyaz $ef yiwen n loil iâuûan yeff$en lufaq leâruc nniven, êekmen s tin udebbuz ma yella kra n lâerc yeccven $ur-sen ad isellek, dayen imi i s-yenna : Si tizi alarmi d tizi Ëedd ur ten-ittuâaûi S lbaruv i tt-id-êellan Di taggara yeb$a ad d-yini umedyaz, wid ara yawven $er tqacuct s tin lbaîel, s yibwas ayen ixedmen ad t-$elten degmi i sen-yenna : Asmi i sen-irad s trusi Cwiî d i$isi Negren ggran-d akk d aklan

- Tamawt : Amedyaz yeb$a ad yefk yiwet n tugna $ef leêkum di tallitin yezrin tayev, lbaîel akken yeb$u ivul s yiwen wass ad yefsi am wedfel mi ara d ivil fell-as yiîij, d wakken yeb$a ad yeûûiwev amezruy $ef taluft, d amedya i tsuta ara ifehmen deg yizen i d-yenna umedyaz, degmi amezruy d takatut n yigduden. ASEFRU N TAYRI

­ 28 ­

Anadi di tmedyazt

Asefru n tayri yebva $ef waîas n wudmawen, yella usefru n tayri n tyemmat ,n tmurt , n tegmat... atg. maca win i$ef yessed wawal umedyaz d tayri icudden gar wergaz d tmeîîut ne$ gar tleméit d yileméi. Ma nebder-d asefru n tayri ad nebder amedyaz (Si Muêend U Mêend) imi d netta i d amenzu yeréan asalu ne$ yeréan ibubdar ideg tettidir di tallitnni. Ahat ar ass-a mazal asefru n tayri yeqqim akken yella ulac deg-s amaynut, imi tawacult tazzayrit tettwaéerreb s tin n teûret maca Si Muêend U Mêend yekkes akk uguren ara d immager deg webrid maca ur yessuref ara izerreb n nnif d lêerma. 1)- Asefru n tayri n yivelli Asefru n tayri n yivelli, d win ikemmlen deg yiman-is, yeffer ddaw tili-s, $ef wayen i neéra di tallitin-nni tileméit ur syettunefk ara wezref $er wayen i s-d-yezzin di tudert n tayri, degmi awal yettu$al $er uqerru n wexxam, $as akken asefru n yimiren d zzux deg udmawen i tettawi tleméit ne$ tmeîîut, ama di ccbaêa-s ne$ di tikli-s d wayen i s-d-yezzin. Amedya17 : Tasedda ireâden tu$was Zdat n at-Äebbas Mi s-nnan medden yerêel D m timmi iâekfen am leqwas Tamzurt ar wammas Tibbucin-is d ifelfel Melt-iyi anida lêara-s Ar d rzu$ fell-as Ma âerqe$-as ad iyi-teâqel Amedyaz yefka-d tugna $ef zzin n tleméit, d akken iwehha tamu$li-s $er wayen i wallant wallen-is si berra, imi i d-yessebgen di kra n tmu$liwin yeéra. A m timmi iâekfen am leqwas 17

Si Muêend U Mêend.

­ 29 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Tamzurt ar wammas Yefka-ya$-d tugna i telha tleméit-agi imi d-yebder udmawen i wumi ttaken azal di tallit-nni, yerna-d $ef tleméit-agi d tin i d-yeff$en i teméi, imi d-yudder idmaren-is i d-yef$en, u d ccbaêa n ûûura n tleméit i s-d-irennun aîas n zzin. i tmu$li nniven $ef lefraq i n-yeooa taddart-nni, mi dyu$al tbeddel aîas, imi ula d tin yeooa meééiyet teqqel d tileméit. 2)- Asefru n tayri n wass-a Fiêel ma nettu, asefru n tayri n wass-a , amedyaz yettadder-d timsal s wudem nniven, yekcem deg webrid afelsafi, d iêulfan ized$en tafekka n wul, deg wayen yettidir wemdan $er daxelis, di tama nniven yettak lewhi $er ulummu d wesêissef d tuzzma... atg. Amedya 18 : Ayen akk tezzazdagev Yettawev-iyi-d leffar-is Qqaren-iyi tendemmev Qqaren ad tezzem iman-is Deg ugris mi yi-d-velqev Mi d-nnan tewwev $er lêedd-is Widen i wumi tesmeêsev D nutni ara m-d-ioaben ixef-is Tu$ev abrid ur d-t-u$alev Loerê-iw yessebbed aqdim Ad d-yas wass ideg ara termimzev Ad m-d-tessiwel tmurt-im Taddart amek ara tt-tqablev ? Amek ara tneqlev timi ? Nekk cukke$ ur iyi-d -tettafev Akken ad am-ûefve$ le$bayen-im

18

Lwennas Maâtub, Lmeêna.

­ 30 ­

Anadi di tmedyazt

Sêesbe$ qasse$ ktale$ Imal lmizan $ur-m Fki$ lâahed mi kem-u$e$ Siwa ma tekka-d seg-m Ula d kemm akken i $ile$ Ad nemyeksab akken yelzem £er wecruf mi neqlebbe$ Yeddegdeg yid-i usirem Win ara kem-ya$en azekka Udem-iw am d-yettban deg-s Mi d-tedduqsev si tnafa Ad tafev lxiq d amwanes Steqsi win i wumi tevra Ma d-taowev ûûber $ur-s Nekk ad kem-jerbe$ ass-a Cukke$ ad kem-id-yessayes I yellan deg yiéri-m ad t-truv Ïîlam n nndama ad ye$li Tabburt mi d-teldiv tettuv Ma $er lber ne$ $er lxali Itemra-nni iss tettzuxxuv Ad m-ttiqeccem webruri Ad tjeflev ad tetthummuv Abrid ur m-d-yettban sani Amedyaz deg usefru-agi, yebna-t s telqay n tektiwin ized$en loedra n tayri, akken yessevlam tama nniven, $ef ccwami i d-yuoew seg webrid-is, $as tikwal nettaf-it yessevlam ayen i s-d-yezzin, nettaf-it yeççetki si tiyita yu$en am tmess daxel-is, di taggara yettak-as-d udmawen i$er ara teffe$ tayri-s, deg wakken i neéra amedyaz yettmeyyiz di temsal ara yevrun, degmi i s-yeqqar yal kra yesâa taggara, maca ayen iweâren di tudert n wemdan d alummu d tuzzma, mi ara itezzem yiwen deg yiman-is, deg wudem nniven, amedyaz icebbeê-d asefru-s s kra n wawalen yernan ccbaêa

­ 31 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

tma$rut i d-yeslalayen ûûut yecciriwen aksum n win ara syeslen... atg. 3)- Asefru n tayri n tyemmat Amedya19 : Yemma tedda êafi Tekna $ef uzemmur Tgezzem tiégi Ye$li-yas umzur Talwit ur tt-tufi Tidi tettcercur Tefferfer-as teméi Tessaram amur Tifexsa deg yivarren Ïîerviqent i uûemmiv Iéri-s di lemêan Uroin ur t-teûfiv Mi d-teldi allen Am waggur deg yiv Yemma xas tertem Yiwen ur tt-yerkiv Yemma am tfi$ert Yeddarayen uruz Mi s-te$li tezmert A s-âelqen leêruz Ad d-teffe$ di taddart Ur d-teskan tellué Yemma am tzerzert Mmi-s mi t-tetthuzz Ssakde$ di yemma Tergagi-d tasa-w 19

Ämer Mezdad, Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

­ 32 ­

Anadi di tmedyazt

Lqedd-is yekna Tetêennec-d $er tama-w Ass-a nemwala Tules-iyi-d araw Semde$ tanafa Tdel-iyi-d aâlaw Deg usefru-agi amedyaz, yeb$a ad $-d- yessebgen, ayen yeb$u yini-t-id, ur iteqqed ara ul-is, ne$ ur yessawav ara ad yerr lxir i yemma-s, ibeggen-d tayri d wazal i tekseb tyemmat, d tasa-s yettqudduren fell-as, degmi i t-id-iwehha deg wayen tettidir, ne$ di tudert-is yessan d isennanen, maca nettat ur d-teqqar aê!, akken di$en ur t-id-tessebgan ara $er berra, tezga tetteffer-it $er daxel, deg udem nniven yessebgan-d amviq-is di tmetti n yal ass, yeûûawev-d umedyaz tudert n tmeîîut d wezref i s-yettunefken di tallitin-nni yezrin $ef akken yenna : Yemma $as tertem Yiwen ur tt-yerkiv ASEFRU AMËADDI Asefru amêaddi d win i d-yebnan di tallitin n tmanyin, mi d-tevra tegrawla n tefsut n tmanyin, yella-d seg udemmer n kra n tlufa qessêen, yal mi ara tili tteâebga ééayet rruê ad yewwet ad yeg ifadden i tgecrar, di tallit-nni yella-d weqmav deg yimawen, tasusmi yu$alen $er daxel ur tufi ara abrid a dteffe$, maca tamedyaz d tabburt n yidurar ihajen $er daxel, $ef waya teff$en-d yisefra s wudem lqayen deg wawal , d tikci n wudem arusrid i trewla n tama i teéâen, $ef waya nettaf amedyaz yessefray $ef kra yellan yettcabi $er udmawen n yi$ersiwen, im$an, imukan... atg. 1)- Asefru n usiwel

­ 33 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Amedya20 : Kker a mmi-s umazi$ Iîij-nne$ yuli-d Aîas aya ur t-teériv Nnuba-nne$ a gma tezzi-d Azzel ini-as i Masinisa Tamurt-ik tuki-d ass-a Arraw-ik mlalen dduklen Deg iéekwan lejdud ferêen Ini-as, ini-as i Yuggurten Araw-is s annar ff$en Ttar-ines ad t-id-rren Isem-is ad t-id-skeflen Seg idurar i d-tekka te$ri S amennu$ nebda tikli Tura ulac ulac akukru Ad nerreé wala ad neknu S umeslay-nne$ ad nili Azekka ad yif ivelli Tamazi$t ad tgemm ad ternu D tigejdit i$ef ad neddu Lezzayer tamurt âzizen Igenni-m yeffe$-it usigna Tafat-im d lêuriya Igider n tiggurigt yufgen Siwev azul i watmaten Si Terga zegga$en $er Siwa D asif idammen a tarwa Asiwel yessawel umedyaz i tnekra, ur teshil ara, iwala ala yiwen webrid ara yessuf$en $er tifrat, iîij d awal n tafrara, d azamul n tlelli n timmunent, yeéra umedyaz iîij akken ad 20

Muêend U Yidir At Äemran, Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

­ 34 ­

Anadi di tmedyazt

yali, fell-asen ad fken tudert-nsen, d ayenni imi yessawel i kra n yismawen n yizamulen n umennu$ d laûel ideg i d-yefruri, yessebgan-d aéar iseg i yeffe$, maca asirem ur t-yeffi$-ara yenna : Lezzayer tamurt âzizen Igenni-m yeffe$-it usigna Tafat-im d lêuriya 2)- Asefru n umennu$ $ef izerfan Amedya21 : Tameslayet-nni £ef wayen nnuveê I$unza-tt yimi Ta$ect tebbeêbeê D leryuy i yeîîuqten D tamusni-nne$ ifazen Almi nteddu d widen Yeooan lâez yettwafveê Tameslayt-nni D-ifrurin di ûûeê £er $ur-sen nitni Telha kan i ccveê Amedyaz yefka-d udem swayes d-ttwalin wid teâna temsalt, segmi azref i s-ittunefken yettwakkes-as, ayen llan ifassen uffiren yekkaten ad beddlen timsal $er wudem b$an, ula d ayen i$ef inuveê, nuvêen watmaten-is, ssexdamen-tt s wudem ur neksib ara azal $er $ur-sen, yufa amennu$ tikwal ur iteffe$ ara $er leb$i n tafat, yettruê $er ifassen nniven. 3)- Asefru di îîrad Amedya22 : 21 22

Lwennas Maâtub, Tabrat i... Farid Äli (Khelifi Ali), Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

­ 35 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Lmeêna-k ar d-as-necfu Kul wa ad s-nerr di lqiûas A yemma ûber ur ttru Seg ul-im ur qeîîeâ layas Hder kan a yemma rnu Fell-am aql-i d aâessas Ah ! sber cfu Lezzayer ad tt-id-neêyu A yemma ûber ur ttru Ma d ttar ad m-t-id-rre$ Di lâezza-m hder rnu Deg udrar aql-i âusse$ D aoundi aql-i âusse$ Ur s-qqar mmi yenîerr Ur jerreê deg wul-inem I usemmiv aql-a$ neûber Wala afrensi bu lhemm Ma nedder lbahoa ar t-ére$ Ma nesteched llah yerêem Ma mmute$ yak d afeêli D loennet ar d a tt-kecme$ Lmalaykat ad tessi$rent fell-i D udem n Rrûul ar t-ére$ A leêbab ur ttrut fell-i £ef Lezzayer rruê-iw sebble$ Deg weâdaw la ttêarabe$ Am wass-a ar d-u$ale$ Xas freê zhu a lxaîer-iw Di lêara a kem-id-afe$ Ad qqime$ s idisan-im D ttarix ad am-t-mmle$ £ef wayen ff$en warraw-im £ef wayen immuten warraw-im ­ 36 ­

Anadi di tmedyazt

Tamedyazt n îîrad, d asiwel umennu$ $ef kra yella d azref, d wayen yettwakksen di tlelli n yal amdan, d acâal n tafat n tidet yeffren deg yicuvav n unekcam, $ef waya amedyaz yefka-d udem n iêulfan d wid yellan yid-s di tlemmast n umennu$, yebna tamedyazt-is s tmu$li tasugnant n tilawt, deg wayen i d-yettadder ayen âzizen fell-as, tagi d yemma-s i wumi yettmeslay s tutlayt n wafud d ted$est, seg wayen i s-yeqqar, ula ma yemmut ulac fell-as imeîîi, yettwali tudert nniven axir i deg yella. Amedya23 : Ay asirkli n tikkelt-a Ay asirkli iberkanen A yemma yeççur-d wedrar Yerna-d ula d aéa$ar Si lekka alarmi d âoiba Ff$en-d wid akk methumen Yeâreq webrid i trewla Yiwen d Ëemmic U Yeêya Izem $ef lbakura Wayev d Ärab Waêmadac D izem di lmadina Wayev d Ëemmic U Äabbez D lbaz ma itekka Wayev d Ëmed U Lêusin D lbaz i d-trebba tninna Anna$ awer neêdir Rruplan ad tettezzi Likuptir tebda asiwev Tim$ud tendeh tniri A yemma $elben aweîîuf Ne$ ééeréur deg u$azi Qublen-ten-id yemouhad S tepyast rrûaû ye$leb abruri 23

Nanna Tasaâdit Nat Brahem. Yessawev-itt-id Lêusin.

­ 37 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Arafal amezwaru Wwten lqebîan ye$li Si leînac $er lweêda Netta d îîrad wer yefri Segmi yessalin îîrad Kumasin d aâerri Kksen-asen lmiîrayet Rrnan llebsa lâali Yimedriken ay izmawen Lewêuc ized$en tiégi Tewwim-d ise$ d amuqqran Am sid Äli zik-nni Lâeslama s lmuoahidin I d-yekkan seg igawawen Leêqen-d $er yefri n temguî Din i mcawaren Knan-d sin legrupat Keîîren-asen iqervasen Arumi ilêeq-d $er txellalt Ïîfen-d akk imexruven Arumi yuli s adrar Ad yesgio igumiyen Fkan-asen-d ddêis yeqwa A bab n lqevra Ur d-yu$al ula d yiwen Üubben tesâa ikamyunen Idammen uzzlen d isaffen Umadrak a si Leêlu Akka ixeddmen yergazen Kunwi i d irgazen n tmeddit D wid yettraoun talwit Ula d Rebbi ad ken-iâiwen Amedyaz ad a$-yerr $er tallit n îîrav, ad $-yawi amzun d asaru i nettwali zdat-nne$, seg wakken i dyemmeslay $ef kra n tedyanin yevran, amzun yella gar-asen, imi yudder-d imukan, ismawen, d wamek teffe$ taluft, ­ 38 ­

Anadi di tmedyazt

nezmer ad ten-nerr d amazray n wakud, yettu$al d anagi n tedyanin, yekseb anzaten swayes ara d-yessiwev tadyant akken tella, yella anida d zzux s usenmer wid yekkaten si tama-s. Asexdem kra n wawalen wid yecban: Aruplan, tapyast, lmiîrayat... atg. d awehhi $er tutlay n unekcam, d ismawen n kra n wallalen ioehden n îîrav, yessexdem unekcam, maca amedyaz mi ten-id-yudder d zzux i s-yetzuxu $ef watmaten-is i uqabel n lêero yecban winna, nutni s kra n wallalen meééiyen, ayen yeb$a ad t-id-yessebgen umedyaz, d taflest yeééan deg wul-nsen, ulac awexxer $er deffir. TAMEDYAZT DEG UCEWWIQ Acewwiq yezzuzun, yettawi $er tirga, d tabburt iseg dtessufu$ tmeîîut ayen i tt-yerzan, d wayen yelhan ne$ dir-it. Acewwiq d ccna ara yedduklen gar usefru d iéew, seg-s i dtessufu$ tmeîîut leênana d tanent d us$erbez i tarwa-s $ef tlufa n ddunit, tameîîut tettarra tamawt $er telqayt n wawal, d wenoer deg-s akken ad tebnu axxam i yidles, ma neéra ayen i d-tessufu$ seg wayen i d-tmeggar di tudert-is n yal ass, acewwiq tameîîut tettawi-t-id mi ara tettel mmi-s, teîîef-it deg yirebbi-s, ne$ daxel n dduê akken, da$ mi ara txeddem lec$al-is ama deg ubraz, aéeîîa, abray n tsirt… atg. akken nnan imussnawen, yettili-d ucud gar wegrud d yemma-s, di téemmirin n ûûut, i t-yettarran ad yendekwi $er tudert. 1)- Tamedyazt deg ucewwiq n uzuzen Amedya24 : Zzuzen-it zzuzen-it ay ives Yuba-inu yeb$a ad-yeîîes Ur t-yetta$ ur t-ibellu Ala lxir deg wul-ines A lmalayek tiâzizin Awimt-iyi-id taciîa Ansi ad iyi-tt-id-tawimt 24

Revue “Izen Amazigh”.

­ 39 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Seg udrar n ccelya Ad tt-id-tawimt i memmi Ad yeîîes deg rreêma A lmalayek tiâzizin Awimt-iyi-d lkemmun Anida ad t-id-tawimt ? I yemma Guraya m lefnun Ad t-id-tawimt i Yuba Ad yeggan ad yessusum Ad yeg tabarda s weksum Deg ucewwiq-agi tameîîut mi ara tessali tuttla n mmis ad t-tger $er dduê ad s-tebdu acewwiq akken ad yeîîes, tis snat tessawal i lmalayek ad d-awint kra n yisufar ara iwexren ayen n diri $ef mmi-s, ama d aîan ne$ d tiî n wemcum, agrud $as ur ifehhem ara i wayen i d-teqqar yemma-s maca yettawi-t uzuzen n yiéew d leênana i tettawi, akken yetta$ tannumi. 2)- Tamedyazt deg ucewwiq n twizi25 Uroa$ ay yuroa ufellaê Negguni s uzzal neqqim Nessaram ad hubben leryaê Ad yefru lêebb $ef walim Ay avu hubb-d s leûlaê Ay aênin yezzuzufen l$im Bab n wayla ad as-nefreê Ulac afus wer nexdim S wayes akka i d-yefreê wul Yu$al am zik yettnecraê Yefreê s tezmert yellan S tegmat yebnan $ef ûûeê Nelha-d d lxedma n wakal 25

Ccna n Yidir, Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi, 2005.

­ 40 ­

Anadi di tmedyazt

Yeoouooeg wemgud n utteffaê Mi s-nerra targa n waman Yeqqim s lêebb yessefraê A Rebbi efk-a$-d ifassen Rnu-d imassen Igenni n Rebbi Ma d akal n bab-is Yyaw a yiwiziwen A yiwiziwen Rebbi ad ken-iâiwen Ma tqedmem d tirni Akin d asawen A bab n twizi £as serreê-a$ ad nruê Iênin-d a wlidi Iîij yen$a rruê Amedya ad-a$-yawi $er yiwet n tallit, ideg tedder twizi di tmetti, di yal taddart, mi ara d-yili kra n cc$el tezzinas, imi axir sin ifassen wala yiwen, si tmegra $er lebni, averri n yexxamen, takerza, anoar n yiberdan. atg. tiwizi d ansay ikesben aéar ioehden , $ef wazal yekseb amedyaz n yimiren, yettili gar-asen, ama s yifassen-is ne$ deg wayen i d-yettawi s isefra-s, ad yesselhu wa d yezreâ tamussni d tegmat, nettaf-it tikkelt yessutur leânaya si Rebbi, tikkelt ixeddem ifadden i yiwiziwen, akken yenna yinzi : tiwizi ma tezzi, ad s-nezlu izi, tiwizi ma tezger ad s-nezlu azger. TAMEDYAZT DI LEMDEË Akken i d-tettawi tmeîîut acewwiq, i d-yettawi wergaz aêiêa n lemdeê, ssawalen-as ameddaê, degmi lemdeê d awal ajenîav  ‫ ﺍﻟﻤﺪﺡ‬ne$  ‫ ﺍﻟﻤﺪﻳﺢ‬yefkan aéar $er wayen i d-yekkan si teûreî, ne$ win i d-yeqqaren kra, nettaf-iten s waîas di tmettaniyin imi ad ttvewwiren d agraw ad ttmeddiêen $ef win yemmuten, di leswaq ne$ ahat tikwal mi ara megren deg ­ 41 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

unebdu, di twizi n kra n cc$el di taddart, yettâawan-iten yettakkasen afud, tettun âeggu.

1)- Tamedyazt n lemdeê di tmettaniyin lemqamat d temâemrin Amedya26 : Üûlaî fell-ak a bu tissas Isem-ik âziz, a lmuxîar A Muêemmed, xyar nnas A ccrif i$ef d-vehren lenwar Wanes-iyi di ddar layas La nekk la kra d aêeddar Amedya nniven*: A llah a llah, la ilah illa llah A llah a llah ûelli-t $ef nnbi a lmumnin A llah a llah, sin izerman deg fus-iw A llah a llah, win i teffe$ wayev a y-iqqes A llah a llah, tebâe$ abrid n ddunit A llah a llah, tameâfunt a y-tessimes A llah a llah, tebâe$ abrid n laxart A llah a llah, ad ye$ webrid $ur-s A llah a llah, cqan medden ma wten-i$i rnu usu d tduli A llah a llah win $eb$an loennet a tt-yekcem A llah a llah, isew qevran d ilili A llah a llah, aâwin n laxart yewâer A llah a llah, di ddunit ay g-t-heyyi A llah a llah, ad ûelli$ a nnbi fell-ak A llah a llah d keçç i d llsas n ddin A llah a llah, êemmle$ w' idekren Rebbi Des poèmes sur le combat au marché des Ouadhias en 1856, (Revue l’Hirondelle), P. 22. 26

­ 42 ­

Anadi di tmedyazt

A llah a llah, ma yerna iîuâ lwaldin A llah a llah, d lmumen yefka lêisab A llah a llah, d lâaûi ad yeqqim ar din A llah a llah, ur d-uki$ d yiman-iw A llah a llah, almi caben i$allen-iw A llah a llah, avar-iw yeâya si tikli A llah a llah, calwaw ye$li-d $ef wallen-iw A llah a llah, a llah lêed ya ddunit A llah a llah, zi$en maççi d wagi i d-axxam-iw. Ma nessaked tiî $er usefru-agi ad naf tuget n wawalen kkan-d si tutlayt n teûreî, am (xyar nnas, ccrif, lenwar. atg.) degmi ad t-naf yessawal $er lxir, d tegmat, d ucafeâ di laxert, a d-yesmektay imdanen $ef lwaoeb-nsen zdat n win iten-idixelqen, yessawal i umceyyeâ ad iêader fell-asen ass n taggara. 2)- Tamedyazt n lemdeê di ssuq Amedya27 : A wid i d-isewwqen Ëesset-iyi-d ad awen-cnu$ A wid d-ine$len Ma ur ssine$ ad ssefru$ Isefra-w ma zelgen Äfut-iyi d aya i ssne$ Ad ttu$un texla D wid i tt-yexlan i yettsu$un Lhemm yennerna D widak yekkaten zgan ttrun Ma d wid i tt-yezzenzen s rrxa I yeqqaren aâdaw yeffe$ Si twaf$a leâqel Nerra lhiba am tissas 27

Lounis Ait Menguellet.

­ 43 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Si lxuf n lbaîel Nerra-d amcic d a$ilas Yecbah ddel mi ibeddel Win ur nezmir yeqqar zemre$ Tqelleb ass-agi Avar yu$al s aqerru Yelha wer yelhi Win yelhan yebbi-d akukru Di tmusni yewwet i$isi Tekkes-as timmuhbelt ise$ Ad kkaten wa s wa Rran lâibad d alqafen Ula d leqraya Rran-tt d a$ebbar s allen Win yesâan kra n lefhama Yeqqar anda ad tt-rre$ Ula d amagraman Neore$-d seg-s asalas Nerra deg-s laman Yu$al deg-ne$ yettalas D uêdiqen ideg msawan Mi tt-rwin glan yes-ne$ Di lqaâa i ttneqqin Sxerben-a$-tt-id seg yigenni Nettwet $ef walim Nettu timéin dayenni Alarmi i yendem win ur neddim Yeqqar-as zi$ îîse$ Akka i d ddunit Tirrugza-nne$ di lehna Neêver i twa$it Wa ye$li wayev iruê yenfa ­ 44 ­

Anadi di tmedyazt

Tella cwiî n tfenîaéit Ula d tinna êseb-itt teffe$ S kra i d-yettnulfun Kul ass yebbi-d amur-is A wid iceffun Yenna ccix deg wawal-is Lmumnin ad ak-êlun Ma d imcumen ad mseglun Di tmetti-nne$, di yal tama $ur-s ssuq, deg-s i ttemlilin yemdanen, i yettaken azal i tlufa i ten-yu$en akter n yisufar ara d-a$en, $ef waya nettaf ameddaê iteîîef amkan ume$nas, d netta i yettraoun ad sen-d-yawi isalen, ad sen-d-yeldi tiwwura n tlufa i ten-ized$en, ikeççem di tnefsit, ad ttirtiêen mi ara slen, deg usefru-agi nettaf amedyaz, yemmal-asen, iteldi-yasen allen, tikwal nettaf-it d amussnaw di temsal i dyezzin timetti ideg yettidir, nettaf-it yettnebbih di tefyirt taneggarut : Lmumnin ad ak-êlun Ma d imcumen ad mseglun TAMEDYAZT DI CCNAWI N LLUFANAT Ma newwi-d abruy si tgemmi-nne$ ad t-naf s wazalis. Ihi gar-asen yella ccna n llufanat mi ara cteddunt tyemmatin ne$ tiyayatin, da$en mi ara ten-tezzuzun di dduê agrud simmal yettim$ur, seg tuttla $er tikli netta ilemmed seg u$erbaz n tyemmat. Ma negga tazrewt i yiwen n ccna ad dnessekfel tiêbibert yetta$en tayemmat $ef mmi-s, d ayen imi i tt-nettaf tcennu $ef yir tiî d waîanen, ne$ $ef tayri, tayemmat ne$ tayayat, mi ara tectedduy mmi-s teqqar-as : Amedya28 :

28

D ayen i d-jemâe$ $ur yemma (Faîma Äemrani).

­ 45 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Cteddu cteddu Ad nali $er bu $eddu Ad neééeg ad nessendu I weqcic ad yennerni Ad yim$ur ad yexdem fell-i Cteddu cteddu Teggev afilali Aleâver $ef tsulal Ay avil amceddal Yettban ad yennexcal Gar uberkan d umellal Cteddu cteddu Ad tifev izimer di lêedd Lemmer i ttafe$ ur k-iéer êedd Ula d yaya-k ma truê-d Imi neéra gar tyemmat d wegrud yeéva uéeîîa n tayri, degmi ara naf tayemmat tettzuxxu s mmi-s, trennu-yas deg wazal, teqqar-as : Amedya : Suh suh di leêmer Memmi d aâeroun n ttmar Ëerz-it abab lamer Ternuv-as te$zi laâmer Deg uzniq ad yali avar Anida nniven qqarent-as : Suh suh di leêmer Memmi d aâeroun n ttmer Yettban ad yennexcal Gar uberkan d umellal Suh suh ya ­ 46 ­

Anadi di tmedyazt

A tasemt a tafesda Ad tt-yeçç memmi ad yegluda Ad yif kra ilulen da Gar ilendi d useggas-a Suh suh anas A leêrir $ef yibernyas Teooev aqrur i yemma-s Ad yim$ur ad yexdem fell-as Suh suh ya Memmi d lkahna Ad yeçç udi ma yella Wama tament thegga Atayen atayen Atayen s nnig tebêirin Ad yawi tiqlalacin I yemma-s ad tesker timeqfulin Ad tesâu tiâuâucin Atayen atayen Atayen nnig letneyyen Memmi d azebbeg $layen D lfeîîa $ef yefzimen Gemmavin gar irumyen Atayen atayen Atayen ay asalas A Rebbi êareb fell-as Ad yim$ur ad yexdem $ef yemma-s Ad s-d-yawi lerbayaê aîas Agrud mi ara yili yuven, ama s yir tiî ne$ s waîîan nniven, tasa n tyemmat tettqudur fell-as, ad tt-naf tekcem-itt tergigit $ef mmi-s yuvnen, degmi i s-tcennu teqqar-as :

­ 47 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Amedya29 : Ya hnenna ya mnenna Kkes lebla yellan da Tiî a ttu$al $er bab-is Tiblist ad twexxer deg yidis-is Agrud yu$al $er leâqel-is S yisem n Rebbi d nnbi D lalla Faîma ult nnbi D nettat i yuran aya Amedya : Ay uccen tecvev Ay izem teémev Memmi d aâentezzan Uccen ad yawi i$essan Nekni d ikusman S lfevel-ik a bab leêsan Anida nniven qqaren-as : Ay uccen tecvev Ay izem teémev £er tasaft m uzlan Ur ttalin i$ewdan Memmi d aâentezzan Am taryalt deg lmizan Akken i neéra di yal tameddit n wass, ad mlilen at wexxam $er lkanun gar yem$aren d warraw-nsen, tin yesâan agrud ad tebdu ad tetzuxxu s mmi-s gar tnuvatin, ad stcennu a s-teqqar Amedya : Ad t-rebbi$ uzyin n lenvar 29

Revue “Izen amazigh”.

­ 48 ­

Anadi di tmedyazt

Ad yali deg uzqaq ivar Ad yekkes cc$eb i lxaîer Cc$el yeb$un yexûer Rkat rkat ûûabun Ay aberkan leâyun Rebbi ad wer k-yeg anezgum Ad wer k-id-yeoo $er leâmum Yella da$en ccna n wurar, agrud mi ara yebdu ad ifehhem i temsal, ttemlilin yigerdan ad cennun s tin n tubya d weskikev… a s-qqaren : Amedya30 : àiw çiw êiêa Tisekrin di îîerêa Ad d-awint aêiêa S axxam n baba Yeêya Ta teffer Ta tenna ffer Buc buc Waâli Tam$art i$id aêuli Yekker leâyav s igenni S axxam n Waâli Xerbec xerbec… TAMEDYAZT WAR AMESKAR Ma nebder-d tamedyazt war ameskar, ad truê tmu$linne$ srid $ef te$zi n tallitin, anida ulac ttawilat n tira, ne$ allalen ara yerren tamedyazt ne$ tasekla s umata ad a$-dtawev akken i tt-yenna umedyaz wa ad a$-d-ssiwven ula d isem, azemz d wemkan. Degmi d timawit i yeééan ixef-is di tallitin-nni, akken i neéra amdan ur yezmir ara ad yeîîef deg walla$-is asefru, $ef wakken i zadent tlufa n tudert fell-as, aya ad t-id-yessebgen, tmedyazt di tewzel-is i usishel n ulmad-is, d tiooit i tt-id-yettaooa wa i wayev, ad t-naf ad s30

D ayen nessawal mi nella d igerdan.

­ 49 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

yettruêu kra seg-s, ne$ ad tettbeddil tmeslayt seg wakken ara s-d-kecmen wawalen ijenîaven akken ara nger tamu$li nniven, $ef tmedyazt i d yewwven, ala tin i s-d-tegla taluft qessiêen $as akken akk tamedyazt, d tin yebnan $ef taluft i dyevran, ma nefka-d amedya di taluft yevran, u nezmer ad dnini dagi amedyaz yu$al d amazray : Amedya31 : Tessawel temguî yeâlan I uletma-s deg yiflisen A uletma err-iyi-d awal Ma llan yergazen xfifen Tiréi tekker-d $ef wasif I ye$lin deg iâessasen Rwan igudar aksum Kul yum d lâid fell-asen Ilu$ wasif aâebbas Xelven waman d idammen Teched tirect n weqbu D acu yevran d yirumyen Sebâa yyam qqimen i ccer Ay swan deg yibeccicen Taggara rebêen nutni Imi lexdeâ deg watmaten N$an ccix Lmeqrani Ttrun akk yezzayriyen Anebvu asefru-agi $ef sin wudmawen : 1)- Udem amezwaru Asefru-agi yewwi-t-id umedyaz $ef yiwet n tedyant yevran di tallit n ccix Lmeqrani, $ef wakken i d-yettwabder yisem-is deg umennu$ yevran yid-s akk d irumyen deg useggas n 1871 degimi i d-yessebgen usefru aqsaê n umennu$ mi d yudder : 31

Si timawit.

­ 50 ­

Anadi di tmedyazt

Ilu$ wassif aâebbas Xelven waman d yidammen Amezruy yebna $ef wemkan ideg tevra taluft, azemz , akken llan yismawen n win yeggan tigawt, $ef waya deg usefru yella yisem, akken yella wemkan i d-yudder umedyaz : Tessawel temguî yeâlan I uletma-s deg yiflissen Tamguî, d ti$ilt n lalla Xdioa, i yeâlayen deg yidurar n oeroer, tessawel i uletma-s deg yiflisen, d akken tella tayev s yiwen n yisem deg we$rib $er tama n yiflisen, netta yeb$a ad yini tella tegmat ioehden gar tamiwin-agi. Deg unamek alqayan iga umedyaz anagi mi d-yenna di$en : Teched tirect n uqbu Akken i d-yefka amkan, isem, anagi i d-yefka tamawt $ef wamek éemken imennu$en imi d yenna : Sebâa yyam qqimen i ccer Ay yeswan deg yibeccicen Yella anida i d-yenna di taluft-agi imdanen $ellin ad ttmettaten ulac win ara irefden wayev, ulac win ara imevlen wayev, deg wakken $ezzif umennu$ degmi yenna : Rwan yigudar aksum Kul yum d lâid fell-asen Maca di tagrayt yenna : Taggara rebêen nutni (irumyen) Mi lexdeâ deg watmaten N$an ccix Lmeqrani Ttrun akk yizzayriyen ­ 51 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Yeb$a ad d-yini tella-d lexûara (Dagi amek teffe$ taluft ) maca yefka-d timental n lexûara imi d yenna : Mi lexdeâ deg watmaten Yeb$a a d-yini di tmu$li nniven d akken tagmat mi ara tefk afus deg-s, d bab-is ara ixeûren, ne$ yefka-d tamsirt i tsuta. 2)- Udem wis sin Ma nerra lewhi-nne$ $er lebni imeslayen, deg yinumak-nsen d-tjerrumt yessexdem umedyaz, d win ara $-yawin $er wudem unti, d akken asefru-agi tessefra-t tmedyazt, tessexdem aîas n yismawen d yimyagen yeftin $er wunti; Imedyaten (tessawel temguî yeâlan) ? d akken win i dyettmeslayen s yiles n wunti… atg. Tella anida nniven teqqar : A uletma err-iyi-d awal Ma llan yergazen xfifen. Tettmeslay i uletma-s $ef wayen yevran, d usuter n leânaya i yergazen izemren ad qablen taluft. Yella anida ara nêulfu s uzerzer n leûwat yeênunfen $er wunti, mi ara t-idyessiwel umedyaz, di terqeq n wawalen, d leênana i s-yebna usefru, $as ur $-d-ûûawven ara isem ne$ udem n win yessefran tzemrev ad tebâev abrid ara k-yeûûiwven $er tala… TAMEDYAZT YETTMESLAYEN £EF YIMAL Amedyaz tikwal nettaf-it iéer timsal ara yevrun $er zdat (médium), seg wakken yessefti liêalat n tmetti ideg yettidir, yeéra zyada d lexûas, tisegmi d tiâewji, yesqerdec tudert n yal aterras i t-id-isuman $er yidis, mi ara néer ixef n taluft ansi i d-yebda, i yezmer ad ifek tifrat, nettaf-it d lsas n tirga, si tiêerci n walla$-is yesseftay timu$liwin $er tifin n tifrat, i kra n wayen icudden. Di yal akud s tallit-is, yal zzman s tafat-is, i d-yettaooa wemdan i gma-s, i useggem d usizdeg n ­ 52 ­

Anadi di tmedyazt

tudert-nsen $er zdat, $as tallit tenker ultma-s, tettlal-d tegrawla yessfaven leoruê n wuguren yettarran amdan ad dyettu$al $er deffir, di tegrawla yetteftutusen $er ifeîîiwjen yessa$ayen tiftilin akken yenna umedyaz : Amedya32 : Bdan-tt-id at nnif Kemmlen-as at lêif Teggra-d $er at bessif Di tmu$li ma nessaked di tmedyazt-agi, d ayen i $-dyessawev si tallitin ibeâden $ef wayen tedder d wamek ara tawev tegrawla. £ef wid i tt-id-yebdan di lebni, d wid i sikemmlen, d wid i$er d-teggra, ihi amedyaz d anagi $ef te$zi n tallit, d amêaddi n tlufa yettruéun tudert n wemdan, d amussnaw iteldin allen, yeûûfaven karuh, d win ineqcen tussna s wudem zeddigen i tsuta, yal yiwen s tmu$li-nsen seg wayen ijerreb, d wayen i s-tesselmed tudert-is n yal ass . Mi ara nessiked s tmu$li talqayant $er lebni d wawalen yessexdam umedyaz d wid immalen aîas $er tutlayt n teûreî, acku tuget n yimedyazen d wid ijewwiden Leqran, d wid i dyeff$en timâemrin ne$ zzawiyat, degmi i nettaf tamedyazt-nsen tebna $ef lebni n tmedyazt n tutlayt taârabt. Amedya33 : Deg yimi-w ur ttfakan lehdur Alarmi sru$ leârur Iqemven ûûut Ad ttleqqime$ lehdur Alarmi yessen weqrur D acu teswa lmut Ugade$ azekka Aneznaz n lmut 32

Inna-yas Ccix Muêend, Mouloud Mammeri.

33

Maâtub lwennas.

­ 53 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Ad $-iêaz merra Argaz tameîîut Ad ttweûûi$ $ef leêder yelha Deg wulawen ad t-neééut Tilelli maççi n wass-a Ur tt-cukke$ i uzekka Iban-a$-d ttbut. Amedyaz yessed awal-is $ef tedyant qessiêen, si tagut berriken i s-d-yezzin, ur yufi ara timsufe$, $ef wayen i t-nufa yugad azekka $ef wayen d-iverrun, imi yella d anagi ma ur yessawev ara izen, yeéra sani i tetteddu taluft qessiêen $ef wayen yenna : Ugade$ azekka Aneznaz n lmut Ad $-iêaz merra Argaz tameîîut Amedya34 : B$an ad a$-êerren s amviq I weryal heggan-a$-ten Mi newqaâ a nettijjiq Llazuq gar wafriwen Ajenwi a d-yas s aâenqiq A$ zellun yiwen yiwen £as êerren-iyi rebâa leêyuv £as lfinga ad tt-ttwali$ £as lêif ad issuv £as yeccev webrid ad wi$ Ma nnan-iyi-d sani i tleêêuv Ad sen-ini$ nekk d amazi$.

34

Maâtub Lwennas.

­ 54 ­

Anadi di tmedyazt

ISEFRA S£UR UMESKAR Tajmilt i Muêya Üûbaê zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s Nêemmel wid i $-izellun Ëemmlen wid i tettun Tasusmi tezde$ iéekwan Mazal iv a $-yettraoun Ma nettkel $ef wid yettargun Lexrif meb$ir lawan Ih a ttezrem i ixeddem lâefyun Lebêer yettara-t d amdun Yessenqas i tegmat ccan Üûbaê zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s Tezleqqe$ si ger ifassen Tegrareb gar isaffen Asmi i d-tusam d ass amcum Terram lmendad i yimessasen Tettum i yeswan imassanen ­ 55 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Kunwi tusam-d a $-tekfum Dda Muêya wa k-id yerren A teérev i d-ifurren Di tmess yessengaren lqum Üûbaê zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s A$rum iwzan kfan Ur tesâiv i d-yeggran Tisirt teééav ad$es Keçç amviq-ik atan iban Nekk d argaz duru yenzan S wacu ur yelli s wayes Deg ijufar yeslalwec zzman Deg imdanen yekfa laman Tiêerci tezwar s i$es Üûbaê zik i yebdi$ tikli Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan Irab-d irkuli Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s Si berwagiya i d-nezdem D iêerqan ttâebga neddem D keçç i $-yemlan iberdan n tafat Tamaz$a tebda la t-seggem £as tagmat a t-treddem Temmal-a$ abrid i tifrat Sinistri a $-yessefhem Lalla mjilat ma tewhem Ëedd ur inekker ccfawat Üûbaê zik i yebdi$ tikli ­ 56 ­

Anadi di tmedyazt

Ufi$ yiwen n lêiv d aâlayan Irab-d irkuli Ddunit yuli-tt u$ebbar Aten-aya kra n yemdanen Kul yiwen aqeddum-is zdat-s Üûbaê zik i yebdi$ tikli Tameddit ur iban sani Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Ma tecfam i wayen iâeddan £ef lqum yugi ad yecfu Krez serwet âebban Di lêeq n wid yurez uzaglu Segmi i d-necfa d imen$an Taooalt tesmendag asafu Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Ifeîîiwej yufeg-d si timess I$ed izgel-it wuru Wis ma tsumav-tt a k-teqqes Degmi ta$rast yeroa-tt beîîu Zzer anida i k-tzad i tenqes Di naddam-ik i k-heggan usu Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! A bab n wakal ini-d Amek i k-tezgel ccetwa Adfel n ccerq yefsi-d Irgel-a$ akk tiregwa Ma i keçç i heddre$ êess-iyi-d Berka tuééga di tmeqwa Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Amdan ibeddel ssira Yerra tagmat d ibuxen Loebba yerna ccira ­ 57 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Di tmurt i g-zzren Rruê yeffe$ i ûûura Yennejla gar iqeffafen Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Buferda yess$er-a$ tigecrar Di luva nesferkil di tikli Anida-tt tirrugza i d-yefka wedrar Asmi i tecâel tmess d amqenni Ne$ di îîiq nezga nufrar Mi yekfa ujajih nettefruri Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Tekker-d taééelt s asquccem Afvis si taéeyt yeâya Tiqeccet a $-d-treggem Asmi i netthuddu lawliya Ayen nekrez nesserwet nexdem ççan-t at syadi lâalya Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Sslilwec deg ijufar-ik A bu tedra deg ifassen Tisyar fezzent lêeqq-ik Tettamaâd waêrir gar isaffen Xemmel tetteklev $ef i$alen-ik Ad ttawvev wid i k-yifen Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! èri$ tfehmev i rreâda Asmi yesseqseq igenni Idim yeççur tamda Yemzel lgerz a yini Titbirt tettnus i nnda Agerfiw deg uruz yett$enni Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Yetewtew ûûeê ay izem Xas sqermec di tumas ­ 58 ­

Anadi di tmedyazt

Ameksa seg-k ad yezdem Si lhiba-k ad yegzem tissas Kra i d-tebniv ad yedrem A s-d-iâiwed lebni si lsas Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Tinifift mi ara tettezzi Ara teglu yid-s ala a$ebbar Ur s-qqar tebâed tizi S yiwen wass ad yerbeê uâeîîar Ma d wid i wumi texreb tu$zi Di tewzel ad yerr avar Hucc iman-ik ay aqbayli hucc ! Kker fell-ak tekfiv Lfuci-k iûedded yerka Tu$al-d am yinzev n lxiv Di tissegnit n tuccerka Xemmel tebnuv lêiv Ad tesêuremtev yes-s taferka Hucc iman-ik ay aqbayli hucc Tuggi £unzant wallen udem-im Teffe$-itent tafat n tmu$li Celle$ tebrek i yisem-im Lmenîeq fell-as ur d-yettali Seg ul nnfi$ lexyal-im £as yezga yettbari deg-i Ëennez ! têenzev di tsumta Argu tafsut meb$ir lawan Mi d-tedduqsev si tnafa I tzerâev yeffe$-d d asennan £as ma tugiv nndama ­ 59 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Tagut-is a m-tecreq imetman Asirem ! yid-m yeâreq yixef-iw Yal tamsalt tufiv-as tifrat £ef tili-m rehne$ teméi-w Beddle$-am isem s tafat Zi$ simmal tettquccuv tayri-w Deg ul-im teééiv-as lmertat Seg wallen-im sfev-iyi £as deg-sent ur zdi$ ara Tem$er-im tzad $ef tayri Teççebbibev anida ur tettawvev ara Steqsi Ferâun am yini Asmi yenger ur d-yegri-yara Tceggvev-iyi... ayen ? Ccyav-im izad $ef tmess Tmeêênev-iyi... ayen ? Lmeêna-m asemmiv-is iteqqes Tugiv-iyi... ayen ? Yella kra deg-i yenqqes Ccah deg-i uklale$ D ayen tkecmev-iyi i$san Teîîfev amviq deg wadif £ef lefraq a ttâeddin wussan Simmal yetzad u$ilif Gri$-d am uqejmur yerkan Win i d-yessaêeb wasif Wis ma d nekk i g-$elven Asmi i n-ênunfe$ $er yiri-m Ne$ d acaêuv n tayri-m i yi-ijebden Yeooelwiê-iyi $er gar ifassen-im T$av-iyi loessa-w yeççelfixen ­ 60 ­

Anadi di tmedyazt

Si tmess i tesmendagev s leb$i-m Ccah deg-i uklale$ I txevmev deg-i drus Imi s tidet i kem-êemmle$ Zgi$ zeggi$-am ammus Wellah ar ass-a ma umne$ A yi-tbedlev s u$errus Ih! acêal i yugade$ azekka Amek ara tevru yid-m Di nndama am $zen aéekka A tt-tett tiluqba seg-m Yak ûûber di lêed yettfaka Ula i m-d-yeg usirem Asmi i m-gi$ ccan I yeéri$ a yi-tbeddlev s wayev Asmi i gi$ deg-m laman I yeéri$ lexdeâ deg-m yenîev Asmi i m-zazedge$ aman Zi$ ul-iw $ur-m ye$lev Leênana Yezder wul-iw deg ussan-im Zedrent lehdur-im êninen £as akka ur ssine$ udem-im èerre$-t yettban-d gar wallen Di tira $ri$-d isem-im Nemsawa cbi $er yetbiren Tameslayt-im tûeggem tecbeê Terna îîya i wudem-im Deg yiles-im yezde$ ûûeê Lbaîel kerhen-t wallen-im Ah ! Tecbiv tiziri n ûûbeê ­ 61 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

A wi g-zed$en! Gar lecfar-im D taqbaylit nnif yevher D leêrir ur nettames Si ccbaêa-m ur yezmir ad yehver Terniv ur$u i tmess Ten$iv tismin s zzher Am usennan mi ara kem-id yeqqes èri$ isem-im leênana Tin ur tettnuz ur trehhen £as taâdawt-im d lmeêna Tettruéuv-as ifadden Kemm tkesbev-tt mebla cceêna Yes-s i tettdawiv imuvinen Siê a zzher-iw siê Melmi ara k-d-tezzi nnuba Ul-iw fell-am yeççelliê Te$li-d fell-as rrehba £as zzman-iw d aûfiê Ahat yid-m a tekfu l$erba Kemm Deg-i xdem i m-yehwan Imi d ul-iw i kem-yeb$an Zzentuter deg-i ur ççuê Tayri-w zeddiget am waman Seg-s i tessen wussan Rran-iyi am tejlalt n wecluê Teréiv i lwerd i$essan Ser$ent meqbel lawan Tesser$ev loetta-w am lluê Ma nni$-am s tidet êemmle$-kem Kemm, $as deg-i rgem ­ 62 ­

Anadi di tmedyazt

D smaê ara d-yef$en imi-w Di yal dqiqa tcedhi$-kem Lemmer ufi$ yal ass yid-m A tafat n ddunt-iw Kkes seg ul-im teqdem Ayen n dir a t-nessedrem A d-tegriv d nnûib-iw Ur m-yufi lbenna n tayri Deg ussan i nesâedda akkenni A tiéeî-nsen anida-tt Ncuba itran deg igenni Ncebbeê tudert s umenni Tefka-d leênana tigedre-tt Amek ara ûebre$ fell-am a m timmi A tazdayt deg ssêari Ul ! ddunit yid-m yebna-tt Ah lemmer ufi$ a tajeooigt-iw Yid-m ad zdi$ lqedd-iw Ddunit-iw ad tt-tcebbêev D kemm i d tasedda n tebêirt-iw Ara yesgurmuten $ef wemviq-iw Amviq-iw yeâmer ur yenqiv Fell-am ad sebble$ rruê-iw Ay iîij n teméi-w Ddunit-iw ala yid-m ara tiéiv Ami haf…! Yefhem lfahem ssefhem-it Yefhem tayri-m tmeêêen-it D kemm i d-ssebba n tlufa Ar d udem-im $ur-s muqel-it Iênin fell-as tiqit Aîas i tâebba ûûura Üûifa-m deg walla$-iw terwi-t ­ 63 ­

Tasleî n udiz di tmedyazt n teqbaylit

Tezde$ muêal teffe$-it Iêemmel-ikem d leb$i i ccetla Yefhem lfahem ssefhem-it Atan wul-iw en$-it Rruê gar ifassen-im yella Yetti$zif yiv $ef tûebêit Yettâeîîil waggur i tlalit Äawaz yid-m yezha Deg wallen-im tban tnifit Tzerâev tafat i tnaûlit Abrid-im zeddig yeûfa Yefhem lfahem ssefhem-it Atan rruê-iw awi-t Cuq di tegnawt truêev Deffir n yiîij fser-it Udem-im a d-yecrureq am zzit A d-yeççetki $ef wul i trehnev Ah ! lemmer d leb$i fhem-it Am haf ! êemmel-it Iles-iw si leêya yennev

­ 64 ­

Anadi di tmedyazt

­ 65 ­

AMWAL Ta$essa : structure Tam$rut : rime Tal$a : forme A$anib : style Aferdis : unité A$âedrar : analyse Amêaddi : engagé Anagnay : chercheur Taywalt : communication Taûreî : religion Tasegda : architecte Anamek : sens Tasugnant (suger) : imaginer Tasekla timawit : literature orale Srid : directement Unemgal : le contraire Takatut : mémoire Tagrayt : conclusion Timental : les causes

BIBLIOGRAPHIE 01)­ Anthologie Poésie Kabyle, Youcef Nacib, Ed. Andalouses. 02)­ Inna-Yas Ccix Muêend, Mouloud Mammeri, Edité à compte d’auteur. 03)­ ‫ﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ ﺍﻟﺸﻌﺮﻱ ﻋﻨﺪ ﻟﻮﻧﻴﺲ ﺍﻳﺖ ﻣﻨﻘﻼﺕ‬, M’hammed Djellaoui. 04)­ La mouvance et la Pause, Wadi Bouzar. 05)­ Ephéméride de Kabylie, Youcef Merahi. 06)­.‫ﰲ ﺳﺒﻴــﻞ ﺍﳌﻮﺳﻮﻋـﺔ ﺍﻟﻔﻠﺴﻔﻴـﺔ ﻻﺑﻦ ﺳـﻴﻨﺎ )ﺍﻟﺪﻛﺘـﻮﺭ ﻣﺼﻄﻔﻰ ﻏﺎﻟﺐ‬ 07)­Poésie kabyle d’antan, M’hammed Djellaoui, Edition Zyriab. 08)­ L’ahellil du gourara, Mouloud Mammeri, C.N.R.P.A.H, 2003 09)­ Si Lbachir Amellah (1861 1930), Kamal Bouamara, Editions Talantikit. 10)­ Cultures oasiennes, Youssef Nacib, ENAL alger. 11)­Aperçu sur trente trois sicles de l’histoire des imazighen, Mohamed Chafik, Ed. HCA. 12)­ Matoub Lounes, “Lettre ouverte aux...“, Mohand Loukad, Ed. SAEC LIBERTE. 13)­ Revue L’HIRONDELLE N°2. 14)­ Revue IZURAN. 15)­.‫ ( ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﻻﺩﺏ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﺣﺎﻣﺪ ﺣﻔﲏ ﺩﺍﻭﺩ‬office des publications universitaires. 16)­ Wedris, une totale plénitude, Mohand Akli Hadibi, Editions Zyriab. 17)­Poésie berbére et identité, Tassadit Yacine, Editions Bouchene­awal. 18)­ Cheikh Nourddine, (comdien, poéte, chanteur), Youssef Nacib, Edition El Ounes. 19)­ Le Hawfi (poésie féminine et tradition orale au maghreb, Yelles­chaouche Mourad, OPU. 20)­Les contes populaires algeriens d’expression arabe, Bourayou abdelhamid, Office des publications universitaires. 21)­Signes et rituels magique des femmes kabyles, Makilam,

Edisud.

Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité ­o­O­o­ Collection “Idlisen­nneɣ” 01­ Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003 (Tasuqelt Abdenour HADJ­SAID d Youcef MERAHI ) 02­ Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003. 03­ Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04­ Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05­ Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06­ Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07­ S. HACID et K. FARHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08­ Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004. 09­ Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004. 10­ Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ ) 11­ Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12­ Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13­ Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et augmentée, 2004. 14­ Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15­ Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ­d­nnan gar yetran, 2004. 16­ Moussa OULD TALEB, Mmi­s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI) 17­ Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004. 18­ Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004. 19­ Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20­ Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004. 21­ Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004. 22­ Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005. 23­ Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg­m, 2005. 24­ Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij ­ aḥric I, 2005. 25­ Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005. 26­ Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005. 27­ Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005. 28­ Yahia AIT YAHIATÈNE, Faḍma n Summer, 2006. 29­ Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij ­ aḥric II, 2006. 30­ Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31­ Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32­ Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33­ Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006. 34­ Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006. 35­ Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36­ O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006. 37­ Ali EL­HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38­ Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39­ Djamal BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007.

40­ Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007. 41­ Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007. 42­ Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007. 43­ Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2007. 44­ Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007. 45­ Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007. 46­ Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 47­ Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 48­ Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 49­ Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 50­ Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert­iw, 2007. 51­ Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 52­ Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE) 53­ Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI) 54­ Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.

Actes de colloques ­ Actes des journées d'étude sur « La connaissance de l'histoire de l'Algérie », mars 1998. ­ Actes des journées d'étude sur « L'enseignement de Tamazight », mai 1998. ­ Actes des journées d'étude sur « Tamazight dans le système de la communication», juin 1998. ­ Actes des journées d'étude sur « Approche et étude sur l'amazighité », 2001. ­ Actes du colloque sur « Le mouvement national et la revendication amazighe », 2002. ­ Actes du colloque international sur « Tamazight face aux défis de la modernité », 2002. ­ Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. ­ Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004. ­ Actes du colloque sur « Le patrimoine culturel immatériel amazigh », 2006. ­ Actes du colloque sur « Le libyco­berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à l'usage pratique », 2007.

Revue « Timmuzgha » Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 01, avril 1999, ­­­­­ N° 18, mai 2008.

Autres publications ­ Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes, 1997. ­ Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. ­ Idir El­Watani, L'Algérie libre vivra, 2001. ­ Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome1Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007. ­ Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007. ­ Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. ­ Catalogue des publications du HCA, 2008.

Consultings ­ Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998. ­ Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA) ­ Nora TIGZIRI ­ Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe : bilan et perspectives », 2004. ­ Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006. ­ Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande Kabylie, 2006. ­ Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes, 2006/2007. ­ Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite, 2006/2007. ­ Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007. ­ M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. ­ Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007. ­ Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007. ­ M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. ­ Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007. ­ Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007. ­ Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007.

Cet ouvrage est publié dans le cadre de la collection “Idlisen-nne$ ” Initiée par la Direction de la promotion culturelle du Haut Commissariat à l'Amazighité

© Tous droits réservés Conception et PAO :

Dépôt Légal : 271­2006 ISBN : 9961­789­41­5

Achevé d'imprimer sur les presses de

Les Oliviers Tizi­Ouzou Tel : 026­21­07­19 Fax : 026­21­95­40

Related Documents

Di
November 2019 64
Di
November 2019 58
Di
June 2020 30
Di
June 2020 27

More Documents from "PrimaDaNoi.it"