Grcka-knjizevnost-1.docx

***ISPITNA PITANJA IZ GRCKE KNJIZEVNOSTI 1*** 1. TERMIN “KNJIZEVNOST”Ovaj termin je stupio u opticaj tek sredinom 19. veka. Iz narodnih pesama je znano da se “knjigom” nazivalo i obicno pismo na listu hartije. Dakle, knjizevnost je nastala od reci “knjiga” i predstavlja prevod strane reci “literatura” i njen je najblizi sinonim. Upotrebljava se za oznacavanje jezicke umetnosti, estetskog vida jezicke tvorevine. 2. TERMIN “LITERATURA”Ovaj termin potice iz latinskog jezika, or reci “littera”, sto znaci slovo; nastao je prevodjenjem grcke reci sa istim znacenjem – ΓΡAMMA. Ono sto je oznacavano kao literature, vekovima e znacilo duhovno stanje pismenog, obrazovanog coveka, odredjenu nacitanost. 3. TERMIN “GRAMATIKA”Ovaj termin je nastao od grcke reci ΓPAMMATIKH, ciji je koren reci ΓΡAMMA – slovo. Na helenskom jezika gramatika je isprva oznacavala azbuku, a zatim i pismenost. 4. TERMIN “BELETRISTIKA”Ovaj termin se koristi za oznacavanje sve sto je u knjizevnosti ima umetnicki karakter. U bukvalnom prevodu sa francuskog (poreklo), ova rec znaci “lepa knjizevnost”, umetnicka literatura. Kada se naglasi da je nesto knjizevno, podrazumeva se da ima umetnicka svojstva. 5. FILOLOGIJA Ime je nastalo od helenskih reci ΦΙΛΕΩ – volim i ΛΟΓΟΣ – rec, govor, nauka, sto zajedno znaci : ljubav prema reci, knjizevnosti. Zadatak filologije prvenstveno je utvrdjivanje tacnog teksta i onih osnovnih podataka koji su predpostavka za njegovo izucavanje. 6. FILOLOSKA KRITIKA To je primarni posao filoloske obrade koja ima ulogu da rascisti tlo i pripremi uslove za uspostavljanje neposrednijeg dodira sa piscevom tvorevinom. 7. KNJIZEVNA KRITIKA Ona je okrenuta pojedinacnom knjizevnom delu, nastojeci da ustanovi pravu vrednost pesnicke tvorevine. Kritika nastoji i da pruzi obrazlozenje svoje ocene putem tumacenja dela. 8. TEORIJA KNJIZEVNOSTI Naucna disciplina o opstim osobinama i zakonitostima knjizevnog stvaralastva; nastoji da utvrdi opsta nacela knjizevnog oblikovanja. 9. BIBLIOGRAFIJA Ovaj pojam je prvi elementarni vid istorije knjizevnosti, odnosno njen sam zacetak. To je spisak knjiga iz odredjene oblasti, od izvesnog pisca ili iz jednog razdoblja, zabelezenih hronoloskim, azbucnim ili nekim drugim tematskim redosledom. 10. BIOGRAFIJA Drugi element vid istorije knjizevnosti; to je knjizevni zanr koji opisuje zivot neke istaknute licnosti, stvarne ili izmisljene. Ona ne navodi samo zivotna desavanja, vec zadire dublje, pise o ljudskim motivima, vrlinama, Manama, problemima i osecanjima. 11. ISTORIJA KNJIZEVNOSTI Deo nauke o knjizevnosti koji se bavi proucavanjem knjizevnog dela u njihovom istorijskom redosledu. Ona, za razliku od knji. kritike, vise obraca paznju na medjusobne odnose odredjenog niza knji. dela. Ona pre svega tezi davanju sintetickih pregleda. 1

12. PERIODIZACIJA To je kategorizacija nekog istorijskog vremena u tacno odredjene celine. Tako se, recimo, u knjizevnosti odvaja epoha romantizma, humanizma i renesanse ili epoha realizma. Takodje se za obelezavanje epoha uzimaju veliki pisci uz koje su vezane mnoge knjizevne pojave. 13. POETIKA Ona proucava pesnicku vestinu, odnosno umetnost. Tada su njeni predmeti bili dela u stihu i tadasnje pesnistvo. Ona ne tezi obuhvatanju celokupne knjizevnosti, vec samo jednog pravca ili pesnika. 14. RETORIKA Predstavlja teoriju, odnosno skup pravila o lepom govoru. Njeni predmeti su dela u prozi i tadasnje besednistvo (praksu u kojoj se ta pravila primenjuju).

ELEMENTI STIHA 15. EUFONIJA Predstavlja skladnost glasova; nju, u nacelu, stvaraju ponavljanja istih glasova, pogotovo vokala. Nastala je od helenskih reci EY – dobro i ΦΩΝΗ – zvuk, sto bi u bukvalnom prevodu znacilo da je eufonija milozvucnost ili blagoglasje. 16. ONOMATOPEJA Oznacava oponasanje zvucnih pojava pomocu glasova. Recimo, primeceno je da se grom i gmljavina u nizu jezika oznacavaju recima koje sadrze glas “r”, koji doprinosi docaravanju pojave slicnog zvuka. 17. ASONANCIJA Nastala od latinskog glagola ASSONARE – zazvucati; u najsirem smislu, oznacava svako ucestano javljanje istog samoglasnika. Izrazita je, na primer, u onoj poznatoj dodolskoj pesmi :” Oj dodo, oj doodle!” 18. ALITERACIJA Nastala od latinskih reci AD – blizu i LITTERA – slovo; prvobitno oznacava pojavu istog suglasnika na pocecima uzastopnih reci, a zatim i svako ucestano javljanje istog suglasnika.pr.: “Slava slavi Save splete Siluan.” 19. RIMA ILI SLIK Podrazumeva da se u recima podudaraju svi glasovi pocev od poslednjeg naglasenog samoglasnika. Pr. : “Ko hoce vece, Izgubi iz vrece!” 20. POJAM RITMA Ritam u govoru i pesnistvu oznacava periodicno ponavljanje glasovnih jedinica, a najizrazitije izbija na podrucju stiha. 21. FAKTORI RITMA/ 22. EURITMIJA Predstavlja pogodjeni (usaglaseni) ritam unutar jednog stiha, odnosno cele pesme. 23. POJAM METRA Metar predstavlja utvrdjenu kombinaciju stopa; tako je stih od 3 stope – TRIMETAR, od 4 – TETRAMETAR, od 5 – PENTAMETAR i od 6 – HEKSAMETAR. Metar moze biti trohejski, jampski ili neki treci, u zavisnosti od vrste stope koje su zastupljene. 24. METRIKA Nauka o metru; nastala prema helenskoj reci METPON – mera. Ona se jos vodi i kao teorija stiha, odnosno proucava ponavljanje glasovnih jedinica na podrucju stiha. 25. VERSIFIKACIJA Jedna od problemskih podrucja teorije knjizevnosti, pored stilistike; ona se vodi kao sama vestina pravljenja stihova ( lat. VERUS – stih) .

2

26. CEZURA Oznacava granicu izmedju reci koja se u svakom stihu javlja na istom mestu. Najcesce jedna cezura deli stih na 2 polustiha, koji mogu biti simetricni ili nesimetricni. 27. RASCLANJAVANJE STIHA : SLOG, STOPA + AKCENATSKA. CELINA 28. SISTEMI VERSIFIKACIJE .: KVANTITATIVNA Ovaj sistem versifikacije izgradjen je u skladu sa prirodom starih jezika (helenskog, latinskog, arapskog) i praksom izgovaranja stihova kroz pevanje. 29. SISTEMI V. : SILABICKA Ovaj sistem se javio sa novim jezicima, u stihotvorstvu koje za meru ritma uzima broj slogova u stihu, bez obzira na njihove duzine. 30. SISTEMI V. : SILABICKO – TONSKA Ovaj sistem versifi. uspostavlja ritam putem utvrdjenog rasporeda naglasenih I nenaglasenih slogova. Kao i u silabi. sistemu, broj slogova je ovde stalan, ali- kao u tonskom sistemu – prirodan naglasak reci dobija ritmicku ulogu. 31. SISTEM V. : TONSKA Ovaj sistem versi. iziskuje da u svakom stihu bude isti broj naglasenih slogova, dok broj nenagla. Slogova ne igra ulogu. 32. POJAM STOPE : TROHEJ(- U) : dvoslozna metricka jedinica koja se sastoji od prvog dugog i drugog kratkog sloga. 33.POJAM STOPE : JAMB(U-) : dvoslozna metricka jedinica u antickoj (kvantitativnoj) versify. koja se sastoji od prvog kratkog i drugog dugog sloga. 34. POJAM STOPE : DAKTIL(-UU) : u antickoj (kvantita.) versi. troslozna stopa koja se sastoji od jednog dugog i dva kratka sloga. 35. POJAM STOPE : ANAPEST(UU-) : metricka stopa iz kvantita. versi. koja se sastoji iz 2 kratka i jednog dugog sloga. 36. POJAM STOPE : SPONDEJ(--) : u antickoj metrici, stopa koja sadrzi 2 duga sloga. 37. OPKORACENJE (enjambement) Narusavanje uobicajene sitaksickosemanticke ili sintaksicko-intonalne strukture stiha, zahvaljujuci prenosenju jednog dela rednice iz prvog u drugi polustih, ili iz stiha u stih, ili iz strofe u strofu. 38. STROFA Metricka celina od vise stihova; prvobitno je u Heladi oznacavala poemu hora prilikom kruznog ophoda na sceni tokom dramskih izvodjenja. Kasnije ce oznacavati niz stihova koji cine misaonu celinu. 39. HEKSAMETAR – stih od 6 stopi 40. ELEGIJSKI DISTIH Kombinacija heksametra i pentametra koji se pojavljuje i u poeziji kasnijih vremena, upotrebljena u nizovima ili samostalno. 41. TERCET – strofa od 3 stiha 42. KATREN – strofa od 4 stiha 43. STANCA – u nekim jezicima sinonim za strofu, ujedno i najpoznatija oktava 44. SONET – jako popularan i stalan, izrazito slozen pesnicki oblik, koji se sastoji od 14 stihova u jedanaestercu, jampskom pentametru ili nekom drugom stihu, sa rasporedom rima koji je vremenom varirao. 45. SLOBODNI STIH Ostvaruje ritam mimo svih sistema versifi. ovde nema ni stalnog broja slogova, ni stalnog broa akcenata, ni simetricno rasporedjene rime.

3

ELEMENTI STILA 46. Narodni jezik – obuhvata reci I oblike zivoga govora ljudi odredjenih krajeva u odredjeno doba. Ako se I zapisuje, ako se I u knjige unosi, narodni govor ne postaje knjizevan. 47. Књижевни језик и језика књижевног дела – knjizevni jezik se uzdize nad posebnoscu pojedinih narecja I lokalnih govora, on tezi da udje u opstu upotrebu, sluzi se biranim recima I oblicima koje jezikoslovci odredjuju kao normu. Jezik knjizevnog dela zauzima posebno mesto izmedju narodnog I knjizevnog jezika. Knjizevno delomoze da bude pisano na dijalektu I da nosi mnoga obelezja ili primese lokalnih govora mimo standarda knjizevnog jezika. 48. Пуризам – njegovi predstavnici puristi (cistunci) izrazavaju netrepeljivost prema stranim recima I izrazima I oni po svaku cenu zele da sacuvaju jezik od stranog uticaja. Strogo govore pravilno. 49. Термин пуризам на грчком +и на српском – Na grckom to je καθαρεύουσα a na srpskom to je cistunstvo. 50. Архаизми – to su reci ili oblici koji bejahu u upotrebi, pa su vremenom zastareli ili napusteni. Istorizmi sa druge strane nisu potisnuti iz upotrebe novim recima vec su izasli iz upotrebe(topuz, toka) 51. Неологизми – to su reci kojih nije bilo u upotrebi vec ih pojedinci stvaraju kako bi oznacili neku novu pojavu ili preciznije opisali postojecu. Mogu biti potpuno nove ili pak kovanice. 52. Варваризми (нпр. грецизми, латинизми, турцизми, германизми, галицизми, англицизми итд.) – tudjica, su one reci ili izrazi preuzeti iz stranog jezika. Mogu biti strane reci ili kad se iskvarenoj stranoj reci prida znacaj neke domace reci slicnog glasovnog sastava – narodska etimologija 53. Дијалектизми - oznacava rec ili izraz iz jezika neke uze govorne zajednice. Cine ih: provincijalizmi, profesionalizmi,zargoni I familijarizmi. 54. Жаргон - recima se daju posebna znacenja, uloga sifre, radi sporazumevanja u potaji. Nisu dugog veka jer su deo pomodarstva. 55. Licentia poetica – jeste pesnicka sloboda koja ima ulogu da se suprotstavlja purizmu u jeziku I obogacuje izraz I recnik upotrebom gore navedenih izraza. 56. Појам стила – obuhvata osobenosti covekovog ponasanja I delanja u svim oblastima zivota. Stil (helenski ΣΤΥΛΟΣ) oznacava pre svega pisaljku pa zatim nacin pisanja , rukopis, I na kraju I karakter napisanog u duhovnom smislu. 57. Античка подела стила – stil se delio na prost srednji I uzvisen. Zahtevi su bili pre svega prikladnost, jasnost, cistota, zivahnost. 58. Стилске фигуре – (latinski FIGURA – lik, prilika) nastaje kao odstupanje od uobicajenog nacina govora, stvarajuci car otmenosti, ukrasa, slikovitosti, originalnosti ili stvaralstva. 59. Фигуре набрајања: полисиндетон – (helenski ΠΟΛΥΣΥΝΔΕΤΟΝ – visestruko vezano) je kada izmedju clanova nabrajanja dodje veznik, obicno veznik ’’i’’. Cilj je jace isticanje svakog nabrojanog clana.

4

60. Фигуре набрајања: асиндетон – (helenski ΑΣΥΝΔΕΤΟΝ - nepovezano) nastaje prilikom nabrajanja ako se izostavi I ona jedna veza koja bi se upotrebila ispred poslednjeg clana. 61. Градација – (latinski GRADUS - stepen) predstavlja takvo dodavanje clanova nabrajanja da sledeci uvek nadmasuje prethodni. Moze voditi navise (ka klimaksu) ili nanize (ka antiklimaksu). 62. Инверзија – (latinski INVERSIO - obrtanje) oznacava svaku promenu reda reci uobicajenog za odredjeni jezik kako bi na neki nacin vrsio ulogu figure. 63. Елипса – (helenski ΕΛΛΕΙΨΙΣ - izostavljanje) izostavljanje svih reci iz recenice ciji se smisao podrazumeva I manje je bitan I ostavlja se samo sredisnja misao cime se postize sazetost izraza. 64. Реторско питање – u obliku je pitanja ali nije cilj odgovor jer je ocigledan nego da se govor besednika ucini uverljivijim. 65. EPITET-se koristi za dodatno objasnjavanje pojma,kao i raspolozenje onog ko ga upotrebljava.Otkriva njegov ugao gledanja i nacin dozivljavanja sveta 66.PERIFRAZA-nastaje kada se za iskazivanje necega sto se moze oznaciti jednom reci koristi veci broj reci 67.EUFEMIZAM-oznacava svaki iskaz koji izgleda bezbolnije od onog sto zapravo oznacava 68.POREDJENJE ili KOMPARACIJA-dovodi u vezu jednu pojavu sa drugom u kojoj je neka zajednicka osobina jace izrazena 69. PARADOKS – izrice misao za koju nam se cini da je protivrecna, a u stvari je istinita 70. TROPI-je rec koja se uzima u prenesenom znacenju.Umesto odgovarajuce,koristi se druga koja joj nije sinonim.Tropi se cesto nazivaju i SLIKE 71.METAFORA-predstavlja skraceni oblik poredjenja 72.METONIMIJA-jednu rec menjamo drugom na osnovu logicne povezanosti 73.HIPERBOLA- figura preterivanja u sluzbi iskazivanja stave prema nekoj pojavi ili radnji 74.PERSONIFIKACIJA-oznacava davanje ljudskih osobina zivotinjama,predmetima i sl 75. ALEGORIJA I SIMBOL-kazuje jedno recima,a drugo na smislu.Znacenje alegorije je jedno,odredjeno,iako je manje ili vise skriveno. Simbol – slican alegoriji, ali smisao je subjektivan I uvek se sluti, dok se smisao alegorije moze otkriti. 76.IRONIJA-treba razumeti obrnuto od onoga sto se govori.Prepoznaje se u govoru intonacijom,u pisanju kontekstom. Podvrste: 1.perifraza (duhovito I prikriveno ismevanje) 2.sarkazam (jaka I izrazito negativna ironija, ponizava) 3.parodija (ironicno preuzimanje nekih delova dela) 4.travestija (ismeva ozbiljan sadrzaj menjajuci ga u neprimeran)

5

77.SIMBOL - Reč ili skup reči koje označavaju konkretan predmet upućuje na odredjeni apstraktni pojam; davanje konkretnom predmetu šire značenje; hrast – dugovječnost, stijena – postojanost, golub sa maslinovom grančicom – mir; Smisao simbola se uvek sluti,a nikada se ne da jasno odrediti. 78.TEMA-oznacava krug stvarnosti o kojoj je rec 79. DIGRESIJA – usporava pripovedanje tako sto prekida tok radnje i prelazi na opis nekog predmeta, osobe ili dogadjaja koja ne cini direktno osnovnu fabulu. 80. ARHETIP-predstavlja iskonske predstave sacuvane u kolektivnom iskustvu 81.FABULA-naziv za sazeto prepricano knjizevno delo, prilikom prepricavanja u fabuli se koriste vazni detalji kako bi se sto bolje razumeli likovi. Fabula je za krace tekstove, a size je za duze. 82.PARAFRAZA-slicno perifrazi, prepricavanje koristeci druge reci tj. sinonime 83.SIZE-zanemarivanje, prividno sitnih I zanemarljivih delova price; drzanje fabule, koristi se za romane 84. MOTIV-oznacava pobudu,podsticaj pesnika za stvaranje pesme.Motivi se u pesmi javljaju uzrocno povezani,tako da jedan logicno proistice iz drugog...slede jedni zbog drugih. 85.IDEJA-osnovna misao I poruka stvaraoca u knj.delu, postoje glavne I sporedne 86.DESKRIPCIJA-utisak o osobi ili prizoru koji nam predstavlja pisac, ne samo na osnovu cula vida, vec se koriste I druga cula kako bi se bolje zamislila slika. 87.TOPOS-sabloni u retorici za predstavljanje odredjenih situacija KLASIFIKACIJE KNJIZEVNOSTI 88. Књижевни родови и врсте 1.LIRIKA (lirska poezije) 2.EPIKA (epska poezija) 3.DRAMA (dramska poezija) Lirika -Lirika je puna osjećanja i emocija, a djelimo je na: ljubavnu, rodoljubivu, opisnu, misaonu, satiričnu I elegiju. -Ljubavne pjesme govore o ljubavi prem osobi suprotnog pola ili prema nekom članu porodice. Poznati pjesnici ljubavnih pjesama su: Desanka Maksimović, Jovan Dučić, Aleksa Šantić, Jovan Jovanović Zmaj i dr. -Rodoljubive pjesme govore o ljubavi prema otadžbini ili domovini. Naročito se ističu pjesnici Đura Jakšić, Branko Radičević, Jovan Dučić i Desanka Maksimović. -U opisnim pjesmama se opisuje priroda koja je usko povezana sa pjesnikovim osjećanjima. U našoj književnosti posebno se ističu Vojislav Ilić i Jovan Dučić. 6

-U misaonim pjesmama pjesnici iskazuju svoja razmišljanja o životu i svemu onome što čini život. Posebno je značajan pisac Stevan Raičković. -Satirične pjesme osuđuju negativnost kod pojedinca ili cijelog društva. Naš poznati pisac satiričnih pjesama je Jovan Jovanović Zmaj. -Elegije su pjesme sa izrazito tužnim osećanjima. Naš poznati pisac elegija je Branko Radičević.

Epika Epika govori o događajima i djelimo je na epsku poeziju u stihu i epsku poeziju u prozi. -Epsku poeziju u stihu dijelimo na epsku pjesmu i epopeju (ep). Epska pjesma govori o jednom istorijskom događaju, a epopeja o više istorijskih događaja. -Epsku poeziju u prozi dijelimo na roman, pripovjetku, novelu i crticu. -Roman govori o cijelom životu pojedinca ili cijelog društva, a pripovjetka, novela i crtica o isječku iz života pojedinca ili cijelog društva. Drama Drama se odlikuje radnjom i ulogama. Osnovna podjela drame je na komediju i tragediju. Komedija je djelo puno komičnih i smješnih situacija. Tragedija je djelo sa tragičnim završetkom. Ostali književni rodovi Prelazno epsko-lirske U prelazno epsko-lirske vrste ubrajamo poemu, baladu i romansu. Ove vrste su napisane u stihovima. -Poema govori o istinitim događajima sa puno osećajnosti i emocija. -Balade su pjesme sa tragičnim završetkom. -Romanse su ojesme sa vedrim osjećanjima.

Mješovite književne 7

Mješovite književne vrste najčešće opisuju stvarni život, a to su: putopisi, memoari, dnevnici, autobiografijei biografije. -U putopisima se opisuje neka država ili grad, te običaji, kultura i tradicija naroda na tim prostorima. -Memoari su prisjećanja na prošle događaje. Oni se uvijek pišu retrospektivno. -U dnevnicima se hronološki, tj. po redu zbivanja opisuju neki događaji ili doživljaji. -Autobiografija govori o ličnom životu, a biografija o životu neke ličnosti. Naučna proza Naučna proza govori o nekim naučnim oblastima i temama, a djelimo je na: belešku, članak i studij. 89. POEZIJA, PROZA I DRAMA Poezija Poezija je vrsta književnosti u kojoj se tekst piše u stihovima. Poezija obično sadrži niz stilskih figura uključujući rimu, metaforu, poređenje, gradaciju, hiperbolu, itd. Moguće je da je poezija najstarija vrsta književnost. Rani primjeri su Sumerski "Mit o Gilgamešu" (1700. pne), djelovi Biblije, i radovi Homera. U različitim nacijama nalazimo raličite vrste poezije. U grčkoj poeziji stihovi se rijetko rimuju, dok je u Italijanskoj i Francuskoj poeziji suprotan slučaj. Generalno gledajući, u britanskoj i njemačkoj poeziji rima je podjednako i prisutna i odsutna. Neke jezike karakteriše prirodan afinitet za duže stihove, dok je kod drugih izražena tendencija ka kraćim stihovima. Neke od ovih karakteristika su uvjetovane razlikama u leksici i gramatici samih jezika. Na primjer, neki jezici imaju veći fond riječi koje se rimuju, ili više sinonima od drugih.Poezija je također ukomponovana u neke vrste drame, poput opere. Proza Proza je vrsta književnosti koja nije u stihovima i bliska je govornom jeziku. Proza često koristi različite stilske figure i teži slojevitom izrazu, metaforičnom i opštijem značenju.Romani pripadaju prozi. Roman najčešće obuhvata više priča i književnih ličnosti povezanih u zajedničku fabulu. Jedan od prvih primera romana u Evropi je Apulejev "Zlatni magarac", zatim "Don Kihot" i srednjovekovni romani o Kralju Arturu, Aleksandru Velikom i drugi. Na Bliskom Istoku su poznate "Priče iz hiljadu i jedne noći", dok u Aziji nastaje priča "Tri Kraljevstva". Danas prozu nalazimo u različitim oblicima, od umetničke, akcione, fantastične, filozofske, istorijske... do publicistike, feljtona i novinarskih tekstova. 8

Drama Drama je vrsta književnosti koja je nastala za vrijeme antičke Grčke i razvija se do dan danas. Drama se u glavnom ne piše da bi bila čitana već da bi bila prikazana u pozorištu. Tokom osamnestog i devetnestog vijeka, Opera je nastala kao kombinacija drame, poezije, i muzike. Osnovne vrste drame su tragedija i komedija, koje se prvo pojavljuju nekoliko stoljeća prije naše ere. Staro-Grčka drama je, po legendi, nastala za vrijeme vjerskog festivala, kada se jedan pjevač odvojio od hora i počeo pjevati sam. Grčka tragedija se u glavnom bavila sa poznatim historijskim i mitološkim temama. Tragedije su (kao što su to i danas) tipično bile ozbiljne i ticale su se se ljudske prirode. Za razliku od njih, komedije su većomom bile satirične i uvijek su imale sretan završetak. Grčki festivali bi obično imali tri tragedije i jednu komediju. 90.USMENA KNJIZEVNOST Usmena književnost predstavlja najstariji oblik književnoumjetničkog rada. Na različitim prostorima razvijali su se različiti rodovi usmene književnosti. Osnovna podjela usmene književnosti na rodove i vrste može izgledati ovako: -Poezija: lirska pjesma - sevdalinke, obredne, dodolske, kraljičke...; epska pjesma: - epovi i krajišnice; epsko-lirska pjesma: - balade i romanse. -Proza: bajke, pripovijetke, priče, legende, predaje: - predaje o građevinama, grebljima, turbetima; predaje o evlijama i kerameti-sahibijama; predaje o značajnim historijskim događajima; predaje o značajnim historijskim ličnostima... -Dramski radovi(djela) NASTANAK NAŠE USMENE KNJIŽEVNOSTI: -KOLEKTIVISTIČKA-ta teorija zastupa mišljenje da je naša usmena književnost plod kolektivnog(zajedničkog) stvaranja našeg naroda. -INDIVIDUALISTIČKA-ta teorija zastupa stajalište po kojem je naša usmena književnost plod našeg(osobnog) stvaralačkog rada. -KOMBINIRANA-ta teorija stoji između prve dvije. Istraživanja su pokazala da je naša usmena književnost nastala po principu "Najprije je bio događaj,pa oko njega je stvoren sažetak." 91.LIRIKA (narodna I umetnicka) *Umetnicka- prvi pesnici VII I VI p.n.e. Negovane melika, jambe I elegije. Alhej I Sapfo su ostavili najstarije stihove ya pevanje uz liru, sa ljubavnom tematikom, Anakreont ostavlja pesme o vinu. *Narodna-kolektivni duh, autor je nepoznat 92.KLASIFIKACIJA PREMA MOTIVU I KARAKTERISTICI OSECANJA (ljubavna, rodoljubiva, vinska, religiozna itd): 1. ditiramb (u cast Dionisa) 2. jambsko pesnistvo (rugalice, agresivan ton) 9

3. elegija (melanholija, tuzbalice) 4. Himna (o bogovima, predmetima, obozavanja) 5. epnirija (o pobedniku nekog takmicenja) 6. epigram (duhovita ili satiricna pesma) 7. epitaf (nadgrobni natpis) 8. idila (bezbrizan I srecan zivot seljaka) 9. ehloga (o zivotu pastira) 10.trubaduri (vernost I obozavanje lepe gospel, Bogorodice) 11.kancona (vitez voli dragu) 12.rondo/rondel (ljubavne pesme) 13.opisne (o prirodi) 14.socijalne (zivot ljudi, socijalna nepravda) 15.rodoljubive (ljubav prema otadzbini) 16.misaone (zivotno istinite + emotivnost I polet) 17.satiricne (kritikuju I ismevaju) 18.humoristicke (vesele, ali poucne) 93.MELIKA MONODIJSKA Razvija se uporedo sa elegijom i jambom, govori o zivotu naroda, folkloru. Poznati pisci Alhej (ljubavne, vinske, politicke i himne bogovima) i Sopfo (najslavnija pesnikinja, pisala ljubavne i svadbene pesme) 94.MELIKA HORSKA 95.HIMNA-posvecena nekome ili necemu sto predstavlja predmet obozavanja, uzvisen je ton, najcesce su o bogovima 96.ELEGIJA-potice od narodne tuzbalice i pracene su frulom, pesma sa poukom, kasnije o seti, melanholiji, u Antici pisana u elegijskom distihu 97.JAMB-rugalice sa licnim tonom i zestinom 98.HELENISTICKA POEZIJA: EPIGRAM-duhovita ili sarkasticna pesma sa poukom, kraj pesme=zaoka, istice satiricni karakter dela 99.SREDNJOVEKOVNA: TRUBADURSKA-poznata po negovanju virtuoznosti stihova novih metrickih oblika sa rimom I novom melodijom, pevali po plemickim dvorovima uz harfu, violinu…trubadur se obraca vlastelinki, zavetujuci se na podanicku vernost, vazan je kult dame, koji je povezan sa kultom Bogorodice 100. LIRSKO-EPSKE VRSTE (balada, +romansa I poema) 1.BALADA-dobila je ime od provansalskog glagola BALLAR-plesati.Isprva je oznacavala ljubavnu pesmu koja se pevala uz igru.U Francuskoj je dobila strogo utvrdjen oblik od 3 strofe sa rimama i refrenom.Kasnije,na severu Evrope,baladama se zovu pripovednepesme starinskog karaktera,nezavisno od vrste stiha i strofe u kojima se javljaju.U spanskom pesnistvu baladi odgovara narodna pesma-romansa. 2.ROMANSA- je vrsta pesme karakteristična za narodnu špansku književnost (Španska romansa) koja koristi istoimenu metričku formu. Romansa je karakteristična za usmenu tradiciju i postaje popularna u 15. veku kada se po prvi put sakupljaju i zapisuju. Romanse su uglavnom narativne poeme sa raznovrsnom tematikom, prema narodnom ukusu i prema momentu svakog 10

podneblja. Romase se interpretiraju recitovanjem, pevanjem ili mešanjem ova dva prethodna načina. 3.POEMA- Poema je lirsko-epska pesma ispevana u prvom licu, u kojoj se prepliću elementi lirske i epske poezije. Kompozicija poeme zasnovana je na razvijanju fabule. Poema je nastala u romantizmu. Odlikuje se čestim pesnikovim prekidanjem epskog izlaganja i umetanjem ličnih emocija i razmišljanja, koji nekada nisu imali neposredne veze sa ličnostima i događajima u delu, već su izražavali pesnikovo raspoloženje u tom trenutku. 101. EPIKA- Za razliku od lirike, epika pripoveda i opisuje. Pripoveda o podvizima i doživljajima, opisuje događaje, ljude i predele. Epska dela imaju bogatu i složenu fabulu: slede životne puteve junaka koji su često zamršeni i puni uspona i padova. Epiku čine dela u stihovima i prozi: ep (spev), poema, roman, pripovetka, novela, crtica, aforizam i ostale prozne vrste. 102. EPSKE VRSTE- EP, POEMA, ROMAN, PRIPOVETKA, NOVELA, CRTICA, AFORIZAM, PUTOPISI, BIOGRAFIJE (i autobiografije) , MEMOARI 103. POJAM MANIRIZMA- Pod pojmom manirizam podrazumevamo pravac u istoriji umetnosti koji se javlja na prelazu iz visoke renesanse u barok i koji se razvijao u evropskim zemljama.Reč manirizam potiče od italijanskog maniera i zanači stil, odnosno način i uveo ju je Đorđo Vazari u 16. veku koji je ovako obeležio kasnu umetnost u delu Mikelanđela Buonarotija koja je odudarala od klasičnih predstava o harmoniji u doba renesanse. 104. PRIPOVETKA- je posebna, moderna književna forma kratke proze, čija je glavna osobina u jakoj kompresiji sadržaja.Pripovetke datiraju još iz perioda tradicija usmenog prenošenja koje su proizvele važne priče kao što su Homerova Ilijada i Odiseja. 105. NOVELA- je kratko prozno delo sažete radnje čija fabula govori o isečku iz nečijega života, te najčešće sadrži samo jedan događaj i samo nekoliko likova. Njena radnja događa u relativno kratkom vremenskom periodu i na relativno ograničenom prostoru. Nastaje početkom renesanse paralelno sa romanom u vreme sekularizacije i desakralizacije književnosti. 106. ROMAN- Roman je najopširnija prozna književna vrsta, a u današnje vrijeme i najpopularnija. Prvotno se tako nazivao svaki spis koji je pisan pučkim (romanskim) jezikom (za razliku od latinskog). Nastao je još u staroj Grčkoj u 2. stoljeću i povezan je sa razvojem filozofije. 107. DRAMA- Prevedeno s grčkog jezika, drama znači radnja. Ona obuhvata sve književne vrste namijenjene izvođenju na pozornici, a koje svoj pravi smisao dobivaju u kazališnoj predstavi. Dramska su književna djela posebno oblikovana tako da sadrže opis likova s naznakom nekih njihovih osobina, dijelove teksta koje glumci izgovaraju na pozornici i dijelove koji služe samo kao uputa glumcima i redatelju, a nazivaju se didaskalijama. 108. DRAMSKE VRSTE- Su komedija, tragedija i drama u užem smislu. 109. POREKLO I OSNOVNE ODLIKE TRAGEDIJE- Tragedija (grč. τραγῳδία) je vrsta drame u kojoj glavni lik ili ideje za koje se on bori, nestaju ili propadaju ishod je tragičan. Nastala je u antičkoj Grčkoj. Sama reč dolazi od grčkih riječi τράγος jarac i ᾠδή pesma. Nije u potpunosti jasno zašto je taj oblik drame 11

prozvan „jarčevom pesmom“. Prema grčkom filozofu Aristotelu, temeljna uloga tragedije je katarza, odnosno osećaj sažaljenja kojeg tragedija mora izazvati kod gledaoca. Dakle, tragedija mora produbiti gledaočeve moralne osobine i u njemu podstaknuti osećanje, te na taj način pročistiti njegovu dušu (grč. κάθαρσις pročišćenje).Obeležja tragedije Tragični junak je centralni lik tregedije, koji umire ne zbog vlastite krivice, već sudbine koja mu je donela nesreću (bez krivice kriv). Tragični sukob je sukob tragičnog junaka s ostalim likovima koji imaju različita uverenja od njegovih. Tragična krivica je krivica zbog koje tragični junak trpi. Tragični kraj je krajnji rasplet tragedije u kojem junak teško strada: ubijaju ga ili se sam ubija, biva prognan i sl. Uzvišeni stil je ton kojim je pisana tragedija, specifičan po svojoj uzvišenosti, kojoj je uloga radnju tragedije učiniti još dramatičnijom. 110. SATIRSKA IGRA- Satirska igra ili satirska drama bila je vrsta starogrčke tragikomedije, koja je u biti nalikovala grubljim komičkim oblicima kakve su lakrdija, parodija i burleska. Hor su u satirskoj igri činili satiri, čvrsto povezani s njihovim ocem Silenom. Radnja se zasnivala na nekoj epizodi iz grčke mitologije i bila je ispunjena pijanstvom, seksualnim aluzijama i pokretima (uključujući rekvizite u obliku falusa), podvalama, gegovima i opštim veseljem. Satirska igra bila je uz tragediju i komediju, jedna od tri osnovne vrste atičke drame. Prema antičkoj tradiciji, prve satirske drame napisao je Pratina iz Flijunta u Argolidi oko 500. pne. 111. OSNOVNE ODLIKE I VRSTE KOMEDIJE- (grč. κωμῳδία — pohodna pesma) jedna je od osnovnih vrsta drame. Razvijala se još u antičkoj Grčkoj i Rimu. Postoji i istoimena vrsta filma. Kao suprutnost komediji izdvaja se tragedija, dok se jedinsko ovo dvoje naziva tragikomedija ili groteska.Osnovno sredstvo komedije jeste smeh, predstavljen kroz humor i komiku. S druge strane, široko se upotrebljavaju i druga dramska sredstva poput ironije, sarkazma, satire i groteske. Prema temi koju obrađuje komediju dijelimo na: • Komediju karaktera koja ismijava mane pojedinca (škrtost, lažljivost...), • Komediju intrige koja se zasniva na nesporazumima, • Društvenu komediju koja ismijava mane čitavog društva. 112. ARISTOTELOVA KATARZA-pobudjuje sazaljenje i strah 113. TEORIJA O TRI DRAMSKA JEDINSTVA- Strogo klasično pravilo prema kojem radnja mora teći unutar triju jedinstava: mjesta, vremena i radnje. Jedinstvo mjesta znači da se radnja odvija na jednom mjestu, jedinstvo vremena znači da se radnja morala dogoditi u jedinstvenom, neprekinutom vremenskom odsjeku, a jedinstvo radnje znači da nema isprepletanja dviju ili više usporednih radnji. 114. KNJIZEVNOST IZVAN PESNISTVA - Žanrovi književnosti izvan pesništva mogu se grupisati prema segmentima kulture kojima se približavaju – veri, nauci, politici, moralu, drugim umetnostima ili samo jezičkom prenošenju informacija. U književne žanrove verskog nadahnuća svrstavamo: basme, blagoslove, kletve, molitve i crkveni tekstovi hrišćanskog bogosluženja (tropar, kanon, akatist, zahvalna pesma Bogorodici ili svecu), proroštva i apokrifna književnost. 115. BIOGRAFIJA- (gr. bios - život, grafo - pisati) ili životopis je književni žanr koji opisuje život neke istaknute ličnosti, stvarne ili izmišljene. Kad bi biografija 12

samo navodila mesta i datume rođenja i smrti, školovanja, poslovne i porodične događaje, bio bi to životopis, ali biografije zadiru dublje, pišu o ljudskim motivima, vrlinama i manama, problemima i kako su se ljudi nosili sa njima, osećajima. Tako nečija biografija može biti drama, a može biti i komedija, može biti poučna, a ako je suvoparna i previše liči na životopis - dosadna.Iako poznata još od antike, biografija postaje popularna i široko rasprostranjena tek u 17. veku. 116. MEMOARI- (fr. memoire - sećanje, uspomena) su prozno delo u kojem autor pripoveda svoje uspomene o prošlim događajima. U memoarima se opisuju istorijska, društvena, politička i kulturna zbivanja u kojima je autor neposredno učestvovao ili je bio njihov svedok. Za razliku od autobiografije, s kojom ih često izjednačavaju, memoari zanemaruju prikazivanje privatnog života autora. Subjektivnost u memoarima se ogleda u tome što su svi događaji prelomljeni kroz autorovu svest i što je za opisane događaje važna autorova pozicija u tim dešavanjima. 117. ANALI – godisnjaci, letopisi, spadaju u istoriografsku prozu 118. SATIRA- je književni oblik u kojem se kritički ismejava pojedinac, grupa, država ili vlast. Često se koristi kao sredstvo političke borbe. "Satira razobličava društvene nedostatke, političke strasti, ljudske sebičnosti, nepromišljenosti, mane i gluposti, a svojim podsmijehom na podrugljiv i duhovit način kritikuje, opominje i kažnjava. 119. BESEDNICKA PROZA – 120. EPISTOLA- je javno pismo upućeno jednoj osobi ili grupi ljudi. Ovaj žanr je bio uobičajen u starom Egiptu. Poznate su i novozavetne poslanice apostola upućene kršćanima, na primer Pavlove poslanice.

LUTAJUCI MOTIV"-Poenta je da se jedan isti motiv moze naci u najrazlicitijim fabulama,delima ."

BAJKA-vlada ranim stupnjevima duhovnog razvitka kako pojedinca,tako i naroda.Kasnijim zivotom ona vise ne vlada;ostane samo zavodljiv simbol neceg idealnog,van svih okvira pesnistva i poezije.Ali pravo tlo klasicnih bajki pruza igra maste u usmenom pricanju.Za razliku od mitova i legendi,bajka se ne prenosi kao verodostojna povest.Ona biva kazivana kao izmisljena prica Lik u simbolickom kazivanju objedinjuje u sebi crte nekog tipa ljudi i crte pojedinca.Nesto TIPICNO i nesto INDIVIDUALNO u knjizevnom se liku skladno prozmu

Басма је краћа говорна форма у оквиру народне књижевности, врста молитвеног песништва против разних душевних и физичких болести U istoriografske proze spadaju: LETOPISI(ANALI),HRONIKA i RODOSLOV

.AMBLEM-u starijoj upoterbi oznacava crtez sa natpisom i dodatnim komentarom u stihu ili prozi.U savremenoj terminologiji je prikazani predmet ili bice ocrtano sa namerom da sluzi kao znamenje 13

14