Gaitasunak

Gaitasunak Orokorrak (savoir, savoir faire, savoir etre) Komunikatiboak (linguistikoak, soziolinguistikoak, diskurtsiboak eta estrategikoak)

Gaitasun linguistikoak •

Gaitasun lexikoa: hiztegiaren ezagutza, erabiltzeko ahalmena. 1) Elementu lexikalak 2) Elementu gramatikalak

•

• • • •

Gaitasun gramatikala: hizkuntza baten baliabideen ezagutza eta horiek erabiltzeko ahalmena. Esaldiak ekoizteko eta ezagutzeko ahalmena. Morfologia: hitzen barne antolaketa. Sintaxia. Hitzak esaldietan antolatzeko azterketa. Semantikoa: ikasleak esanahia antolatzeko moduaz duen kontzientzia eta kontrola. Fonologikoa: hizkuntzaren soinu-unitateak hutemateko eta ekoizteko gaitasuna. Ortografikoa: idatzizko testuen osagai diren sinboloak hautemateko eta ekoizteko gaitasuna. Ortoepikoa: ozen irakurtzeko edota hitz egiterakoan idaztizko forman ikasitako hitzak ahoskatzeko gaitasuna.

Gaitasun soziolinguistikoa • Hizkuntzaren erabileraren alderdi soziala menderatzeko behar diren ezagutzak eta trebetasunak hartzen ditu kontuan. • Gaitasun soziolinguistiko ona duenak gizartean egiten diren erabilera era askotakoetan trebea da. Testuinguruaren arabera jokatzen du, era batera edo bestera adieraziz, edo interpretatuz esaten zaiona, solaskidearen izaera, adina, eta estatus soziala. Forma arruntez gain, forma alternatiboak erabil ditzake. Gizartearen arau inplizituak nahiz esplizituak ezagutzen ditu eta bere hizkuntz jarduna moldatzen du horien kaiera. Egokitasuna da arlo honetan baliatzen den erizpidea.

Testua

Komunikazio ekintza

Ingurune fisikoan

Solaskideak,

Hizkuntz gertaera

Ingurune sozialean

Leku soziala

Asmo komunikatiboa

Tokia

Solaskideen harremanak

Unea

Testu mailako arauekin

Egokitasuna

Hizkuntz mailako arauekin

Kohesioa

Zuzentasuna

koherentzia

Estilistika

Aurkezpena

Nolako gizarte erabilerak egiten ditu euskaldunak euskaraz? • Lau aldaera mota bereiztuko ditugu. – Aldaera geografikoak. Dialektoa deitu izan zaio aldaera mota honi eta euskararen dialektoei, euskalki. – Aldaera estandarra. Jatorri geografiko bereko hiztunekin ez ezik gizarte esparru zabalagoetan ere behar du hizkuntza hiztunak. Horretarako eratzen da aldaera estandarra, guztion komunikazio ona ahalbideratzeko. Euskara batua da, euskararen aldaera estandarra. – Gizarte aldaera. Geografiko ez ezik, hiztuna gizartean ere kokatua dago. Botere ekonomikoak, lanbideak, adinak…, giza multzo baten partaide bilakatzen gaitu. Kidetasun horretan garatzen dugun aldaerari, gizarte aldaera dei dakioke. – Kontestu aldaerak. Erregistro edo estiloak. Helburuek, solaskideek eta egoerek behartuko gaituzte forma batera edo bestera hitz egitera.

Euskalkiak. • Aita Villasanteren esaldia. • Akitaniarrak, autrigoiak, baskoiak, barduliarrak eta karistiarrak. • Bonaparteren zortzi euskalkiak. Lau hegoaldean eta beste lau iparraldean. Bizkaiera, gipuzkera, hego goi nafarrera, ipar goi nafarrera eta Ekialdeko behenafarrera, mendebaldeko behe nafarrera, lapurtera eta zuberera. • Koldo Zuazo. Bost. Erdialdekoa, mendebaldekoa, nafar lapurtera, xuberera eta nafarrera. • Euskalki literariaok: lapurtera XVI, zuberera XVII eta XVII, gipuzkera XVIII eta bizkaiera XIX.

Batua • Beste hizkuntzek estandarizaziorako hartzen zituzten bideak, hiriburuak eta literatura ereduak ziren. Hauek, ordea, ez zuten balio izan euskararentzat. Ez zen Euskal Herrian osorik esukalduna zen hiribururik; alderantziz, bizitza ahula zuen euskarak hirietan. Euskalki literarioei begira, batzuk lapurteraren alde besteak gizpuzkeraren alde. Euskaltzaindiak faktore gehiago kontuan hartzea deliberatu zuen: literaturari begiratzeaz gainera, euskal gizartean hiztunak non zuten indarra ere begiratu zuten. Euskararen erabilera, hiztunen kopurua eta literatura izan ziren, hortaz, aukeraren eragile nagusiak.Ondorioa hauxe: batua gipuzkera nafarrera ereduen erdibide antzekoa izan beharko zuen, lapurteraren kutsuarekin.

Kontestu aldaerak • Isidor Marik izenpetzen dituen erregistroan eragina duten testuinguruaren faktoreak honakoak dira: – Gaia. Erregistro orokorra edo espezializatua. – Formaltasun maila. Jasoa, neutroa, kolokiala. – Komunikabide kanala. Ahozkoa, idatzia. – Komunikazio xedea. Objektiboa, subjektiboa.

Gaitasun diskurtsiboa • Gaitasun honi esker hiztunak badaki mezua eraikitzen, egituratzen, mezuaren parteak lotzen. • Esaldiak hizkuntz pasarte koherenteak sekuentzietan antolatzeko gaitasuna. Esaldien antolaketaren ezagutza. – Esaldien eta hauen osagaien ezagutza. – Alderdi hauen kontrola: galdegaia/mintzagaia; berezko kateatzea; aurretiko informazioa/infromazio berria; kausa/ondorioa. – Testua antolatzeko ahalmena. – Diskurtso gaitasunaren eskala argigarriak. • Malgutasuna, hitz egiteko txanda, gaiaren garapena, koherentzia eta kohesioa.

Diskurtsoa antolatzeko gaitasuna • Helburu batekin jarduten dugu eta helburu hori hobekien lortuko duen haria jarraitzen dugu. • Gaiaren antolaketa. • Koherentzia eta kohesioa. • Antolamendu lojikoa. • Estiloa eta erregistroa. • Eraginkortasun erretorikoa.

Gaitasun funtzionalak • Makrofuntzioak Deskribapena, narrazio testua, azalpen testua, elkarrizketa, instrukzio testuak, argudio testuak, testu poetikoak. • Mikrofuntzioak. Informatzea (noitizia), argibideak ematea (testuliburua), hartzailea persuaditzea (elkarrizketa), ekintza bat egitera bultzatzea (sukaldeko errezeta), hartzailea laketzea (ipuina, kondaira).

Gaitasun estrategikoak • Komunikazioa mantentzeko erabiltzen ditugun trikimaluak dira. Gaiastun linguistikoa zenbat eta eskasago orduan eta behartuagoak gaude estrategikoak erabiltzera. Perifrasiak, esplikazioak, gorputzaren kinesika guztia. • Hitzik gabeko lagungarri asko tartekatzen ditugu: keinuak, mugimenduak, imintzioak, ahotsaren gora-beherak,