Futurizam - Seminarski

Pocetak 20.-og veka obelezen je naglim razvitkom industrije i revolucionarnim naucnim otkricima. Uporedo, izdvojile su se velike sile, razvijene kapitalisticke zemlje izmedju kojih se javila netrpeljivost zbog zelje za moci posredstvom kolonija. Ovakvo stanje u svetu dovodi i umetnost do naglih promena. Javlja se citav niz – izama, umetnickih pravaca (obuhvacenih imenom avangarda) koji imaju zajednicke uzroke:      

nezadovoljstvo tradicionalnim stvaralastvom opsta kriza gradjanskog drustva osecanje opsteg haosa osecanje nemoci strah covek koji je ugrozen tehnickim razvojem

Futurizam je jedan od tih pravaca. Sam naziv potice od latinske reci futurum, sto znaci budocnost i objasnjava teznje predstavnika ovog pravca. Nastao je u Italiji, razvio se i u Rusiji, a imao je i odjeka u Ukrajni (panfuturisti), Poljskoj (krakova i varsavska skola), Madjarskoj, Francuskoj, Engleskoj ( Ezra Paund ), Srbiji (zenitizam). Iako se razlikuju u mnogim pojedinostima, zajednicko ruskom i italijanskom futurizmu je: okrenutost buducnosti, odbacivanje kulturnog nasledja, optimizam, nacin nastupanja (drskost, skandali, prkos, samouverenost). Sustinska razlika je u tome sto je italijanski futurizam rusilacki, militaristicki i nacionalisticki, dok je ruski futurizam revolucionaran, naklonjen narodnim masama i demokratizaciji umetnosti. Razlike su se pre svega javile zbog jake veze ovog pravca sa tada postojecim politickim idelogijama i dok je u Italiji futurizam bio usko povezan sa fasizmom, u Rusiji su futuristi bili oslonjeni na sve vise rastuci komunisticki pokret. Za datum nastanka futurizma uzima se 20. Februar 1909. godine kada je Filipo Tomazo Marineti, italijanski pesnik u pariskom listu “Figaro” objavio “Futuristicki manifest”. Marineti u “Manifestu futurizma” proklamuje svoja nacela: gnusanje naspram tradicije i proslosti (biblioteke i muzeje, tj. groblja, treba unistiti), velicanje ljubavi prema brzini (“trkacki automobil je divniji od skulpture Nike Samotracke”), tehnologiji, nasilju (slavljenje rata kao jedine higijene sveta), a simboli pokreta postaju automobili, avioni, industrijske gradske zone predstavljajuci trijumf tehnologije nad prirodom.

Pobornici futurizma bili su svestrani. Bavili su se politikom, knjizevnoscu, slikarstvom, skupturom, fotografijom, arhitekturom, muzikom, plesom, filmom, pa cak i gastronomijom ( hteli su da sprovedu i revoluciju nacina ishrane i izdali manifest futuristicke kuhinje ). Izmisljali su i nove umetnosi, kao taktilizam – umetnost buke.

FUTURIZAM U KNJIZEVNOSTI Futuristi su pesnici energije i glavni elementi njihove poezije su: • antitradicionalizam, • teznja za originalnoscu,

• oslobadjanje stiha metrickih stega, • inovacije u pesnickom jeziku, • stil istupanja – drskost, samouverenost, prkos.

ITALIJANSKI FUTURIZAM Marineti i njegovi istomisljenici bili su vrlo aktivni, puni energije i novih ideja, tako da su u u razdoblju od 1909. do 1914. godine objavili sezdeset manifesta koji ce promovisati njihove ideje. Oni isticu snagu, agresivnost, temperament, pustolovinu naspram sentimentalizma, romanticarskog zanosa i sanjarskih junaka, ali i naspram pesimizma i pasivnosti aktuelne knjizevnosti. Njihove junake odlikuju, pre svega, snaga i muzevnost (gaje prezir prema zenama), to su ratnici, piloti i soferi. Knjizevni postupak italijanskih futurista odlikuje inovativnost na planu morfologije, sintakse i eufonije. Zalazu se za slobodu reci odbacujuci sintaksu, interpunkciju, veznike, prideve, glagolske nacine i vremena. Izrazavaju se slikama, imenicama i neodredjenim nacinom; matematicke znake i hemijske formule koriste umesto interpunkcije; neguju VERS LIBRE – “slobodni stih koji jedini moze izraziti, nesputan tradicijom, ritmove moderne duse”; takodje koriste i “topografske reljefe” – narocit raspored reci i slova. Pored ovoga telegrafski stil i nelogizmi doprinose hermeticnosti futuristicke poezije. Kod futurista su ucestali i onomatopejski oblici (sumovi, krici,skripa, huk motora, buka radionice). Iako je ostvario znacajne rezultate u likovnoj umetnosti, italijanski futurizam u knjizevnosti nije ostavio nista u nasledje osim uticaja na druge pisce van futuristickog kruga: Pirandelovo "groteskno pozoriste", "magicni realizam" Masima Bontempelija, Ungaretijev slobodni stih.

RUSKI FUTURIZAM “Gileja” je prva ruska futuristicka grupa pesnika ciji sastav su cinili: V. Hljebnjikov, D. i V. Burljuk, V. Kamenski, J. Guro, V. Majakovski, A. Kruconih i B. Livsic. Grupa je osnovana na jesen 1910. godine, a njen inicijator je bio David Burljuk. Iste godine objavljena je prva futuristicka

zbirka pesama ove grupe pod nazivom “Sudijsko utociste”. Zbirka je stampana na zidnim tapetama u 300 primeraka. 1912. godine objavljen je “Samar u lice javnom ukusu” – manifest ruskog futurizma koji su potpisali David Burljuk, Aleksej Kruconih, Vladimir Majakovski i Velimir Viktor Hlebnjikov. Oni sebe ne nazivaju futuristima, vec budetljanima od ruskog budet (будетляне), sto znaci bice. I samom Marinetiju su jednom prilikom ruski futuristi objasnili: "Nemamo nista zajednicko sa italijanskim futurizmom, osim naziva. Nasi putevi i putevi mlade ruske knjizevnosti diktirani su istorijski uslovljenim ustrojstvom ruskog jezika". Ruski futuristi su, za razliku od Italijana, ostali u sferi estetike. Ruski futurizam je, kao sto je vec pomenuto, naklonjen idejama Oktobarske revolucije i narodnim masama, a izrazava mrznju prema burzoaskom drustvu i kapitalistickom gradu. Svoj antitradicijski stav ruski futuristi ne izrazavaju zahtevom za rusenje i spaljivanje muzeja, galerija i biblioteka, vec samo traze da se vise ne slede klasici. Italijanski futuristi imaju negativan odnos prema osecajnosti i zeni, dok ruski futuristi neguju osecajnost (jer za njih bez nje nema poezije) i postuju zenu kao gradjansku licnost i pesnicku inspiraciju.

Svoju centralnu ideju “reci na slobodi”, Majakovski (kao vodeci predstavnik ruskog futurizma) izlozio je u tri manifesta. U prvom od njih “Tehnickom manifestu futuristicke knjizevnosti” iz 1912. on nalaze kako treba srusiti kanon forme, napustiti metricke norme, uneti aritmicnost, kao i promene u jeziku (unositi arhaizme, dijalektizme, psovke, nove reci koje treba “osloboditi uobicajene razumljivosti”). On uvodi stepenasti stih, kao i nove zanrove poeme : lirske reportaze, lirsko-epske poeme , lirsko-fantasticne poeme. Svoje zahteve iznosi i

u svojoj poeziji (“Oblak u pantalonama”, “Flauta – kicma”, “Rat i mir”, “Covek Majakovski”...) . Vladimir Majakovski se nije bavio samo pesnistvom, vec je pisao drame, filmske scenarije, bio je reditelj, glumac i slikar. Svoj zivot je u potpunosti posvetio radu i prenosenju ideja futurizma (recitovao je svoje stihove u skolama, fabrickim halama, na trgovima i na taj nacin se povezivao sa slusaocima, rado objasnjavao svoju poeziju, polemisao i diskutovao). Samoubistvom,1930. godine naznacio je i nagli kraj ruske avangarde.

PORTRET VLADIMIRA MAJAKOVSKOG

Egofuturizam je futuristicki pravac u ruskoj knjizevnosti nastao izmedju 1910. i 1911. godine. Sam pojam egofuturizam doslovno znaci “ja u buducnosti”. Inicijator pokreta je Igor Severjanjin, koji okuplja grupu mladih pesnika pod nazivom “Ego”. Cinili su je K. Fofanov, G. Ivanov, Gral-Areljski, I. Oredez, P. Kokorin i P. Sirokov. U novembru 1911. godine izlazi knjiga I. Severjanjina “Prolog ego-futurizma”.1912. godine egofuturisti menjaju ime u “Akademija Ego-poezije”. Iste godine izdali su casopis “Petrogradski glasnik”. Nakon raspada grupe, po ugledu na “Akademiju Ego-poezije” Ignjatev osniva grupu “Intuitivna asocijacija Ego-futurizma” (I. Ignjatev, P. Širookov, V. Gnedov).

Tek 1912. godine Igor Severjanjin izdaje osnovne stavke egofuturističkog manifesta. Prvi deo potpisalo je udruženje “Akademija Ego-poezije”, a drugi Igor Severjanjin. “Egofuturizam” je programski određen po stavkama: 1) Celina – Egoizam 2) Bozanstvo – Celina 3) Covek – deo Boga 4) Rodjenje – izdvajanje iz Vecnosti 5) Zivot – deo izvan Vecnosti 6) Smrt – povratak dela u celinu 7) Covek – Egoista Ubzo posle toga, iste godine, ova grupa se raspala. “Centrifuga” je knjizevna grupa umerenog futurizma. Postojala je od 1914. do 1920. godine. “Centrifuga” je predstavljala naziv za zamisljenu futuristicku masinu koja ce omoguciti da se dosegne svemir. Predmet teorijskih istrazivanja grupe predstavljalo je ispitivanje lirske poezije, odnosno pitanje odnosa statickog centra ovozemaljskih normi i eksperimentalno-futuristickih dinamickih pokusaja odvajanja delova od celine: “celina – kretanje – sastavni delovi”. Predstavnici ove grupe uporedjivali su poeziju sa masinom baziranom na centrifugalnom kretanju i izvodili analizu poezije preko matematickih proračuna. B. Pasternak je napisao manifest ove grupe pod nazivom “Centrifuga – Pismenost” u kome je obrazložio osnovne ideje. S. Bobrov je formulisao pojam “lirskog prostora”, strukturirao je i prostranstvo stiha, a to cini razbijanjem ritma, doziranjem rime i uvodjenjem matematickih termina u stihove. N. Asejev i B. Pasternak se zalažu za ideju da je poezija bazirana na intonaciji, ritmici i sintaksi.

FUTURIZAM U LIKOVNOJ UMETNOSTI Futurizam, kao i kubizam, ostao je jedan od potpokreta u okviru apstraktne umetnosti. Futurizam je zapravo forma kubizma koju su stvorili italijanski slikari koji su se našli u Parizu u vrijeme kada su Brak i Pikaso izazvali uzbuđenje svojim novim likovnim poduhvatom. 8. marta 1910. godine slikari koji su sledili Marinetijev futurizam okupili su se u torinskom pozoristu kako bi izdali “Manifest futuristickih slikara” (“Il manifesto dei pittori futuristi”), i tu se “izmenilo isto toliko pesnica, koliko i misli”. Znacajniji predstavnici futurizma u slikarstvu su: Djakomo Bala, Umberto Boconi, Djino Severini, Karlo Kara, Luidji Rusolo, Depero Fortunato, Primo Konti. Futuristicki slikari su svoj likovni izraz formulisali na bazi modernih masina, brzini i uzurbanosti svakodnevnog zivota (pas u setnji s vlasnicom, djevojcica koja trci balkonom, plesacice). Oni prikazuju senzaciju pokreta i bave se dinamizmom kao odnosom izmedju objekta u pokretu i njegovog okruzenja. Pojavu kretanja docaravaju u celini, a ne u trenutku (zbog toga, na primer, konj nema cetiri, vec dvadesetak nogu). Poseban izazov za njih predstavlja prikazivanje zvukova gradjevinskog podrucja, sto ih dovodi do apstrakcije. U tehnickom smislu futuristicki slikari ne donose nista novo. Koriste vec poznate tehnike i usresredjuju se pre svega na ideju. Ugledajuci se na kubiste, futuristi stvarnosti pristupaju analiticki, njihovi oblici su geometrizovani i koriste tehniku lomljenja slikarske povrsine na delice od kojih svaki ima drugaciju prostorno-vremensku perspektivu (poput slomljenog stakla). Nakon sto su kubisti skoro izgubili kolorit i presli u monohromiju, futuristi donose svez i intenzivni kolorit, koriste komplementarne boje i snazne poteze cetke kako bi docarali dinamizam. Kubofuturizam (ruski futurizam), nosi ovakvo ime jer su njegovi predstavnici stil preuzeli od Pikasa, a svoju teoriju zasnovali na futuristickim raspravama. Najznacajniji predstavnici kubofuturizma (ruskog futurizma): K.Maljevic, M.Larionov, A. Sevcenko, A. Lentulov, Lj. Popova, N. Goncarova, braca Burljuk (Vladimir i David). Kubofuturisti povezuju svoje slikarstvo sa zaumom. Ovu rec su koristili ruski pesnici za govor koji je s one strane smisla. Prevedeno na likovni jezik, zaum ne podrazumeva puko negiranje postojecih oblika, vec racionalan i smisljen novi poredak.

Apstraktna brzina (automobil je prosao) Djakomo Bala

Bitka za galeriju Umberto Boconi

Sahrana Anarhiste Karlo Kara

1912. godine Boconi izdaje drugi manifest koji se bavi skulpturom. Pored dva osnovna cilja futurista koja vaze za sliku, pokret i brzina, za skulpturu vazi jos i snaga. Futuristi pokusavaju da sistematizuju uzajamno prodiranje povrsina kod oblika u pokretu. Boconi kaze: ”Mi razlazemo figuru i ukljucujemo je u okolinu.” Pravi primer futuristicke skulpture je Boconijeva figura koja trci, pod nazivom “Jedinstveni oblik kontinuiteta u prostoru”1. On nije pokusavao da predstavi oblik ljudskog tela, vec otisak njegovog pokreta u prostoru u kome se krece (sto cini skulpturu zapanjujuce slozenom).

JEDINSTVENI OBLIK KONTINUITETA U PROSTORU Umberto Boconi

U sredistu zanimanja futuristickih arhitekata je grad, vidjen kao simbol dinamike i modernosti. Klasicna 1

Ova Boconijeva skulptura nalazi se na kovanici Italijanskog eura

arhitektura se osudjuje kao staticna i monumentalna, dok su karakteristike futuristickog grada, grada buducnosti, pokret i promet. Antonio Sant’Elija, italijanski futuristicki arhitekta, izjavio je: ”Moramo zamisliti i rekonstruisati futuristicki grad kao ogromno, bucno dvoriste, a futuristicku kucu kao dzinovsku masinu.” Njegovi projekti, kao sto je Cita nuova (Novi grad), monolitni neboderi s terasama i mostovima, i uopste ideja grada kao trajnog gradilista u vecitom pokretu je utopisticka. Futurizam u arhitekturi imao je samo teorijsko – eksperimentalni znacaj, posto je nemoguce traziti izlaz iz sadasnjice u buducnost (makar i da je tehnicki ostvarivo) odvojeno od socijalno – bioloskih uslova drustva.

NOVI GRAD, Antonio Sant’Elija

Edvard Majbridz smatra se ocem fotografije pokreta (motion photography), dok je Etjen-Zil Mare pretvorio fotografiju pokreta u umetnost. Njihove fotografije pokazuju specificno moderno osecanje za dinamiku koji odrazava novi tempo industrijskog doba. Medjutim, njihove ideje ostvaruju tek futuristi (i to prvenstveno kroz sliku, a ne kroz fotografiju), zbog naucnih otkrica koja se javljaju tek posle smrti ove dvojice preteca futurizma. Iako se nekim likovnim umetnicima cinilo da je fotografija savrsen izraz modernog doba, futuristi nikada nisu shvatili vaznost kamere za modernu umetnost, uprkos tome sto su futuristicki slikari nastavili da rade na Majbridzovim i Mareovim idejama o pokretu i dinamicnosti.

Kofa s vodom, Edvard Majbridz

Rvanje, Edvard Majbridz

U svom manifestu, koji je izdao 11. marta 1913. godine i koji nosi naziv “Umetnost buke” (“L'arte dei rumori”), Luidji Rusolo je postavio temeljne principe futuristicke muzike. Futuristicka muzika sumova grada, fabrika, vozova, znacila je u sustini umetnicki cin proizvodnje potpuno novog zvuka, izvan okvira klasicne tonske lestvice ("liberate dissonance"), ciji ce ekspresivni dinamizam prouzrokovati angazovanje cjelokupnih slusaocevih cula na jedan potpuno nov, agresivan i beskompromisan nacin. Rusolo se smatra prvim teoreticarem elektronske muzike, autor je i drugog manifesta futuristicke muzike – “Muzika futurista”. On je cak napravio instrumente da bi stvorio muziku o kojoj je teoretisao, ali nazalost nijedan od tih instrumenata nije preziveo Drugi svetski rat. Luidjijev brat, Antonio Rusolo, takodje se bavio komponovanjem futuristicke muzike, dok se Luidji, pored toga, bavio i slikarstvom. “Pobeda nad suncem” je prva futuristicka, multimedijalna opera (napisana u dva cina i sest slika). Prolog je napisao V. Hlebnjikov, libreto – A. Kruconih, muziku – M. Matjusin, a dekor je uradio K. Maljevic. Opera ja premijerno izvedena 3. i 4. decembra 1913. godine u “Luna parku” u Oficirskoj ulici u Petrogradu. Idejni koncept opere je osvajanje Sunca (pod cim se podrazumeva ne nebeska svetlost, vec simbol poretka drustva, umetnosti ili prirode) od strane futurista i demonstriranje ideje umetnosti “post – sunca”. Ova opera je simbolom, slikom, maskom i figurom istisnula iz pozorišta coveka i najavila opoziciju svim tradicionalnim teznjama gradjanskog pozorista i njegove dominantne forme - opere. Opera “Pobeda nad suncem” predstavlja “radikalan obrazac futuristicke opozicije dramaturgiji simbolista”.

Futurizam gubi uticaj kada 1915. godine mnogi njegovi predstavnici odlaze u rat. Smrcu Boconija i Sant'Elije, futurizam prelazi u drugu fazu koja traje do Marinetijeve smrti 1930. godine. Iz futurizma je proistekao ruski formalizam i konstruktivizam, kao i evropski pravci: dadaizam, nadrealizam, letrizam. Vizije buducnosti u sadasnjosti ne prestaju da postoje. Te vizije su znacajno doprinele razvoju SF-a (naucne fantastike). Futurizam je ostavio neizmeran uticaj na zapadnoevropsku, americku i japansku subkulturu. Tu treba spomenuti i Ridlija Skota i njegov “Bleyd Runner”, kao i japanski mange/anime. Iako je postavio korene elektronske muzike, futurizam danas prepoznajemo u cyberpunk-u.

LITERATURA:

• Miklos Sabolci – “Avangarda & Neoavangarda”, NARODNA KNJIGA, Beograd, 1997. • Slobodan Mijuskovic – “Umetnicke teorije (i prakse) ruske avangarde”, Geopoetika, Beograd, 1998. • Rose Lee Goldberg – “Performance Art. From Futurism to the Present”, Thames and Hudson, London, 2001. • H. W. Janson, Antony F. Janson – “Istorija umetnosti”, STANEK,Varazdin (suizdavac PROMETEJ, Novi Sad), 2006. • www.znanje.org • www.poezin.net