UVOD Interakcija čovjeka i računara (engl. Human-Computer Interaction, HCI) bavi se razumijevanjem, oblikovanjem, vrednovanjem i implementiranjem interaktivnih računarskih sistema namijenjenih čovjekovoj upotrebi (Preece i drugi, 1994), a sve radi osiguravanja upotrebljivih i funkcionalnih računarskih sistema. Osnovni problem nastaje prilikom oblikovanja i tehničkog realiziranja korisničkog interfejsa, koji će komunikaciju između čovjeka i računara učiniti jednostavnijom i učinkovitom, usmjerenom obavljanju željenog zadatka, a koja će ujedno istodobno posjedovati transparentnost nužno za razvijanje korisnikove neopterećenosti samim interfejsom. Ispravno dizajniranje web portala je presudan element za uspješnost web portala. Osnova za to je plansko analiziranje problema. Na osnovu te analize slijedi dizajn programa. Detaljan dogovor između web programera i korisnika neophodan je i posebno je važan za sve oblasti programiranja.
1.1. Kriterijumi za vednovanje sličnog interfejsa
1. 2. 3. 4.
Funkcionalnost Upotrebljivost Navigacija Dizaj stranice
Funkcionalnost - Osnovna funkcija korisničkog interfejsa (engl. user interface) jeste olakšavanje dijaloga, komunikacije čovjeka i računara. Naime, za razliku od pisane riječi, korisnički interfejs nije namijenjeno neprekidnom, kontinuiranom čitanju, već prije predstavlja "okvir" predviđen neprestanim složenim kretanjima. Povećavanjem konzistentnosti i jasnoće korisničkog interfejsa povećava se i njegova djelotvornost, što je od presudne važnosti budući da korisnički interfejsotvara vrćata moći računarskog sistema” (Marcus i Van Dam, 1991). Najnovija istraživanja pokazuju da je korisnički interfejs, odnosno interakcija čovjeka i računara, i dalje visoko na listi područja s velikim “raskorakom znanja” kojim se izražava u kojoj mjeri važnost područja nadmašuje trenutno znanje. Funkcionalnost je karakteristika kojom se utvrđuje ispravnos rada pojedinih funkcija korisničkog interfejsa. Funkcionalnost propisuje šta virtuelni proizvod treba da čini da bi ispunio postavljene zahtjeve. Funkcionalnos obuhvata analizu pet podkarakteristika: ✔ Prikladnost ✔ Tačnost ✔ Povezanost ✔ Usaglašenost ✔ Sigurnos / zaštita Upotrebljivost - osnovni je koncept interakcije čovjeka i računara, zaokupljen načinom realizovanja sistema lakših i jednostavnijih za učenje, ali i za korištenje (Preece i drugi, 1994; Nielsen, 1993; Shackel, 1991). Istraživanja pokazuju da pridavanje značaja upotrebljivosti dramatično snižava cijenu, a povećava produktivnost (primjerice Nielsen i Landauer, 1993; Nielsen i Phillips, 1993). Čak i minimalna primjena vrednovanja upotrebljivosti zajedno s poboljšanjem od 20 pogrešaka za ispravak najlakših pogrešaka, povećava učinkovitost korisnika s 19% na čak 80% (Shneiderman, 1998). Evidentno je zašto je inženjerstvo upotrebljivosti (engl. usability engineering), odnosno proces u kojem se kvantitativno specificira upotrebljivost proizvoda, u širokim razmjerama postalo organizovanom disciplinom s postavljenim principima i određenim standardima. Očigledno je da je za svakog pojedinca komunikacija s računarom postala barem toliko važna koliko i sama obrada na njemu. Međutim, mnogi siromašno dizajnirani računarski sistemi ukazuju na poteškoće prilikom dizajniranja upotrebljivog načina interakcije čovjeka i računara. Upotrebljivost je karakteristika kojom se procjenjuje lakoća korišćenja i rukovanja interaktivnim sistemom. Ovu ocjenu daju interaktivni korisnici (krajnji korisnici). Analiza upotrebljivosti se vrši u svim fazama životnog ciklusa softvera. Ukoliko se predviđa da krajnji korisnik vrši adaptacije i dorade softvera treba navesti uslove, načine i metode za sprovođenje dorade. Upotrebljivos obuhvata analizu četiri podkarakteristike: ✔ Razumljivost ✔ Preglednost ✔ Savladivost ✔ Izvršivost 2
Navigacija - Navigacija je posebno važna u dizajnu interfejsa.Trenutnim stanjem webtehnologije, veza korisnik-web strana je omogućena putem navigacije hyperteksta izmedju dokumenata. Bez lokalne organizacije informacija, glavni problem na web-strani je nedostatak informacija o tome gdje se trenutno nalazimo. Jasne, konzistentne ikone, grafičke šeme i grafički, odnosno tekst prikaz i kratak sažetak na ekranu može uliti korisniku povjerenje, da pronadje ono što traži bez gubitka vremena.
Korisnici bi uvijek trebali biti u mogućnosti da se vrate na home-page, a takodjer i na ostale važne navigacijske tačke unutar lokalne stranice. Glavni linkovi, koji bi trebali biti prisutni na svakoj strani sajta su najčešće grafička dugmad koja omogućavaju osnovne navigacijske linkove i pomažu pri kreiranju grafičkog identiteta koji obavještava korisnika da je još uvijek unutar sajta.
Dizajn stranice - Grafički dizajn kreira vizuelnu logiku, optimalni balans između vizuelnog doživljaja i grafike ili tekstualne informacije. Bez vizuelnog uticaja oblika, boje i kontrasta, stranice su obično dosadne i neće motivirati posjetioca da ispita njihov sadržaj. Dokumenti sa gustim tekstom, bez kontrasta i vizuelnog olakšanja koje nudi grafika i pažljivi prelom strane i tipografija, su teži za čitanje, naročito na ekranima sa niskom rezolucijom. Kakogod, bez dubine i kompleksnosti teksta, visoko grafičke stranice rizikuju razočarenje kod korisnika, jer nude slab balans vizuelnog doživljaja, tekstualne informacije, i interaktivnih hypermedia linkova. Kada smo uspostavili kompromis između količine grafike i teksta koji ćemo upotrijebiti u dizajnu stranice, potrebno je pažljivo uspostaviti vizuelnu hijerarhiju. Naglasićemo važne elemente i organizovati sadržaj logično i predvidljivo. Posjetilac stranicu vidi prvo kao veliku količinu oblika i boja (slika ispod), sa elementima iz prednjeg plana koji su u kontrastu sa pozadinom. Tek kasnije počinje da izdvaja određene informacije, i to prvo iz slika, ukoliko su prisutne, a tek onda počinje raščlanjivati ˝teži˝ sadržaj teksta i počinje čitati pojedine riječi i fraze.
3
Web portali čiji interfej vrednujemo su sledeći: www.rtrs.tv www.rts.tv www.rtvBiH.tv Grafički prikaz početne strane ovih web portala je prestavljen na sledećim slikama.
4
5
Slika 1. RTRS
6
7
Slika 2. RTS
8
9
Slika 3. FTV
10
Analiza rezultata vrednovanja Maksimaln broj bodova, koje jedan web portal moze osvojiti je 10, a minimalan broj bodova je 1. Znači, ocjene su u responu od 1 do 10. Funkcionalnost www.rtrs.tv
6
Upotrebljivos t 7
Navigacij a 9
Dizajn stranice
www.rts.tv
8
8
9
9
www.rtvBiH.tv
4
4
7
3
5
Zapisivanje vrednovanja, koje pokazuje šta je bilo dobro, a šta loše u procjeni interfejsa: ✔ Možemo zapaziti, da sve tri Web portala u svom dizajnu su postavili vertikalni linijar na lijevoj strani, što se danas često koristi, ali se izbjegava bar na početnoj strani. ✔ Što se tiče menija, možemo uočiti da na Web portalu “RTRS“ je postavljen na lijevoj strani i to vertikalno, što omogućuje Web programerima, da mogu dodavati još menija koji budu potrebni, a da ne moraju mjenjati širinu web prezentacije.Dok na Web portalu “RTS“ i “RTVBiH“ meni je postavljen da vrhu prezentacije horizontalno. Prednost je da je meni na vrhu uočljiviji, a nedostatak je taj da se problem javlja prilikom postavljanja dodatnih menija i u tom slučaju web programer mora da smanji font slova kojima su napisani meniji, da ne bi morao mjenjati širinu Web prezentacije. U tom slučaju meni korisniku postaje nedovoljno vizuelno uočljiv. ✔ Navigacija na Web portalu “RTRS“ i “RTS“ je na zadovoljavajućem nivou, jer hyperlink omogućuje povratak na početnu stranu. Dok kod Web portala “RTVBiH“ ima nepravilnosti kod izrade hyperlinka.
11
ZAKLJUČAK Web programeri ne bi smjeli, da pišu programe prije nego što ih dizajniraju. Često Web programeri žure prema tastaturi, prije nego što dovoljno razmisle o logici programa. Loše dizajniran program rezultira brojnim greškama, koje se u drugom periodu moraju otklanjati i mogu dovesti i do napuštanja programa od strane korisnika. Uprko velikom napretku u razvoju komunikacije čovjeka i računara, ograničenja transparentnosti i upotrebljivosti još uvijek oslabljuju rezultate svakog interfejsa interaktivnog sistema, a samim tim i cjelokupnog sistema, budući da većina korisnika sistem upoređuje s njegovim korisničkim interfejsom. Osnovni razlog siromašne upotrebljivosti današnjih interaktivnih računarskih sistema, pa tako i inteligentnih sistema, jeste nedostatak razumijevanja procesa kojim se razvija upotrebljiva interakcija između čovjeka i računara.
12