Etb: Irizpideak Aztergai

Euskal Herriko Unibertsitatea EHU. Ikusentzuneko Komunikazioa. 31 taldea 8.lantaldea.

Leire Aizpuru Ander Aranberri Mikel Garmilla Josu Mendicute

Sarrera 1974. urtean Euskal kazetaritzaren lehen bilkura gertatu zen Eibarren. Orduan, Antzerkia eta Bertsolaritza ziren gure gizartearen komunikazio tresna eraginkorrenak. Telebista ez zen aipatu ere egiten, beraz, pentsa dezagun une batez zenbat aldatu diren gauzak ordutik hona. Urte gutxi batzuk beranduago, 1982. urtean hain zuzen ere, ETBren sorrera gertatu zen, Euskal Telebistak argia ikusi zuen, eta inork ez zuen uste gaur egun daukan indarra izango zuenik, ez eta gaur egun euskal gizartearen barruan jorratzen duen rola jorratuko zuenik ere. Horregaitik hain justu, gaur egun inork ez du zalantzan jartzen normalkuntzarako lanean ari den gizarte batean telebista propio batek egin dezakeen lana. Beraz, esan daiteke inork ez duela zalantzan jartzen gurea bezalako herri txiki baten ETBk daukan beharra. Jende ugarik jartzen ditu ezbaian, ordea, ETBk telebista egiteko erabiltzen dituen irizpideak. Izan ere, egokiak al dira Euskal Telebistak gaur egun gure komunitatea asetzeko erabiltzen dituen metodoak? Lau aditu elkarrizketatu ditugu.

HIPOTESI SUSTANTIBOA Esan dugu ETBren irizpideak izango ditugula aztergai. Jarraitu beharreko irizpideak 1982ko sorrera-legeak ezartzen ditu. Amatiño kazetariaren blogetik honakoa hartu dugu abiapuntutzat: “Sorrera-legeak dioenez, bi helburu handiz jaio zen ETB. Hiritarren arteko informazioa eta eskuhartze politikoa erraztu, batetik, eta euskal hizkuntza, hezkuntza eta kultura sustatu, bestetik.” Hortaz, ETBren helburuak zeintzuk diren badakigu. Bi helburu horiek bi kateen (ETB1 eta ETB2) programazioetan islatzen diren aztertu nahi izan dugu. Hasteko, hainbat programa ikusiz eta edukiak eta protagonistak behatuz. Behaketa horretatik lurrundu da ikerketa-lanaren hipotesi sustantiboa: ETB2k ez du euskal kultura sustatzen. Hipotesi horri jarraiturik bi azpi-hipotesi ere batu ditugu: -ETB2k sustatzen duen gizarte eredua ez dator bat ETBren sorkuntzaren helburuekin. -ETB2k helburu politikoak jarraitzen ditu gizartea euskalduntzearen gainetik. Hortik abiatuta hiru helburu nagusi planteatu dizkiogu ikerketa-lanari: -Jakin nahi izan dugu, hasteko, ETB alde batera utziz, nolakoa behar lukeen euskal kultura bultzatzen duen euskal telebista ideala. -ETB2ren irizpideak eta sorrera legeak dakazkarrenak bat datozen ala ez frogatzea, eta bat ez badatoz, benetako irizpideak agerian uztea. -ETB eta euskal kultura bultzatuko lukeen euskal telebista berdinak ez badira, nola bideratu beharko litzateke aldaketa?

Ikerketaren arazoen formulazioa Euskal Telebistak jarraitzen dituen irizpideetan euskal kultura era egokian islatzen da? Hori da aukeratu dugun gaia gure ikerketaren nondik eta norakoak zehazteko. ETB Euskal Herrian daukagun telebista komunitario bakarra da, eta gainera publikoa. Beraz, Euskal Herriarentzako telebista egokia dela suposatu daiteke. Hau da, euskal kulturaren edukiak nagusituz, euskal hizkuntza eta heziketa kulturala bultzatzen dituela aurreikusi genezake. Hala ere, gure kriterioz, telebista kate honek aipatutako irizpide horiek baino, beste batzuk hartzen ditu kontuan. Audientziak agintzen duela argi dago, egonkortasuna lortzeko ezin dela komertzialtasuna guztiz baztertu. Baina beste kateen arrakastari jarraituz, bere irizpideak (politikoki ikusita gure kulturarekin bat ez datozenak) gero eta gehiago agertzen direla sumatu dugu. Honi buruz informazioa eskuratzeko eta gure susmoei nolabaiteko argitasuna eman nahian, gaiarekin erlazionaturiko hainbat testu batu ditugu eta ETBko programak ikusi ditugu gure hipotesiaren gaia baieztatu ahal izateko eta oinarrizko abiapuntua finkatzeko. Hasteko, ETBren programazioaren parrilla aztertu genuen hainbat egunetan. Bertan ikus daiteke nola ETBn, astean zehar emititzen dituen serie zein pelikula gehienak atzerrikoak diren (ETB1en kasuan euskarara itzulita daudenak), eta euskal kulturari dedikatutako programa, serie edota filmen kopurua oso eskasa dela (existitzen ez dela ez esateagatik), eta hauetako askotan ia ez da Euskal Herriarekin erlazionaturiko gairik jorratzen. “Pasalo” programa arratsaldetan emititzen den euskal “magazine” bat da; baina gehien jorratzen diren gaiak Espainia mailako eta maila internazionaleko prentsa arrosakoak dira, Euskal herriaren nortasun, errealitate eta arazoei denbora oso urria eskainiz. Horrez gain hainbat testu landu ditugu. Besteak beste, "Euskal nerabeak eta Telebista" (Beatriz Zabalondo) eta "ETB: 25. urteurrenaren bidean" (Luis Alberto Aranbarri "Amatiño"). ETBren edukiak maila globalean aztertzen dira, hau da hizkuntza, ikusleen adina, produkzioa... Materian adituak diren hainbat pertsona elkarrizketatu ditugu, gure hipotesia baieztatu edo ezeztatu dezaten, elkarrizketetatik lurruntzen denetik konklusioak ateratzeko.

Ikerketa arazoaren operazionalizazioa Elkarrizketak garatu ahala ordena aldatu eta galdera berriak suertatu zaizkigun arren, hasiera batean gidoian sartutako galderen arrazoiak azalduko ditugu. 1. Euskal telebista batek (kontzeptu modura, ez dauka zertan izan ETB katea) zein irizpide jarraitu behar ditu? ETBren "euskaltelebistasuna" aztertu behar dugunez, ezinbestekotzat jotzen dugu "euskaltelebistasun" hori zein parametrotan aztertu behar den jakitea, alegia, zeintzuk diren euskal telebista baten oinarrian egon behar duten zutabeak, gero irizpide horiek Euskal Telebistako kateekin alderatzeko. "ETB ideala" sortzea da asmoa, gero benetako ETBrekin alderatzeko. 2. Irizpide horiek jarraituta, zenbateraino da ETB 2 euskal telebista bat? Irizpideen artean hainbat planteatu daitezke: linguistikoa, politikoa (zer da Euskal Herria?), kulturala... kontua da argi jakitzea ETB2k zenbateraino betetzen dituen aurretiaz planteatutako irizpideak ala zenbateraino den telebista kobentzionala. Elkarrizketatuak kontsideratzne badu euskal telebista batek behar dituen oinarriak ez dituela betetzen, sinisten du ETB2k beste irizpide batzuk jarraitzen dituela. Irizpide horiek zeintzuk izan daitezkeen jakin nahi dugu. Legeen atzetik egon daitezkeen kriterioak azaleratzea, hain zuzen. Euskal telebistarentzat ezarritako irizpideekin bat ez datorrena, zein helburu duen ikertu nahi dugu. 3. ETBren sorrera-legeak dioenez, bi helburu handiz jaio zen ETB. Hiritarren arteko informazioa eta eskuhartzeko politikoa erraztu, batetik, eta hizkuntza, hezkuntza eta kultura sustatu, bestetik. Bata euskaraz eta bestea gazteleraz izan behar dira? Bi helburuak bi hizkuntzeta jorratu behar diren ala ez jakin nahi dugu. Bakoitza hizkuntza batetik jarraitzen bada, euskarari mugak itxiko lizkioke hainbat alorretan, eta erdaldunak ez lituzke euskal kulturara hurbilduko. Askok diote euskarazko hedabideak denbora asko pasa dutela euskarari berari buruz hitz egiten. Horrek hizkuntzaren normalizazioarengan eta telebistaren lehiakortasunean daukan eragina aztertu nahi dugu. 4. Programak, partehartzaileek (aktoreek, aurkezleek...) laguntzen dute ETB 2 euskal kulturaren bultzatzaile izaten? Aurreko galderek zukua eman ez badute zuzenean harira doan galdera hau prestatu dugu. Argi ikusi nahi dugu zertan egiten duten topo (nonbaiten egiten badute) benetako ETB2k eta "euskal telebistaren irizpideak". 5. Nola ikusten duzu etorkizuna? Demagun ETBren nondik norakoak zure esku jarri dituztela. Zer egingo duzu... eta zergatik? Hasieran euskal telebista izan beharko litzakeenaren irizpideak azalduko ditu elkarrizketatuak,

egungo egoera kontuan izan gabe. Gaur egungo telebistaz ere mintzatu da hona iristerako. Orain, elkarrizketatuaren iritzi eta proposamenak errealitatearerkin txertotu nahi ditugu, ikusteko elkarrizketatuak berak norarte ikusten duen egungo telebista egokia dela, nola hobetuko lukeen eta zenbateraino den posible bere kriterioak egungo ETBn ezartzea.

Ikerketaren diseinua Gure ikerkuntzan metodo kualitatiboa erabiltzea erabaki dugu. Izan ere, teoriari garrantzia gutxiago ematen zaio honelako ikerketetan, pista batzuetatik hastea nahikoa izaten da, eginean eginean, datu bilketarekin batera teoria bat osatzeko. Eta hori zen gure kasua. Guk ez genuen hasteko teoria zehatzik, pista edo ideia batzuk baino ez genituen, testu ezberdinak eta gure iritziekin sortuak zirenak. Hau da, hipotesiak baino ez genituen. Hipotesi horietan oinarrituz, elkarrizketa sakona erabili dugu teknika kualitatibo gisa, aditu eta gaiaren ezagule direnei eginiko elkarrizketa sakona. Lau izan dira aukeratu ditugun adituak hauek dira: Joxerra Garzia. ETBren lehen urteetan bertsolaritza bultzatu zuen besteek aukera horretan sinisten ez zutenean. ETBrekiko bere izaera kritikoa ezaguna da. Komunikazio arloko irakaslea unibertsitatean. Jose Inazio Basterretxea. "ETB-1 ispiluan" txostenaren ko-autorea. Komunikazio arloan hainbat lan egin ditu. Komunikazio arloko irakaslea unibertsitatean. Luis Aranberri “Amatiño”. ETBren sorrera garaian euskal kazetaritzaren artzaitzat hartu zuten askok. Inor gutxik ezagutu ditu berak baino hobeto Euskal Telebistaren lehen pausuak. Bingen Zupiria. ETBren bizitza oso barrutik ezagutu du eta gaur egun katearen zuzendaria da. Elkarrizketa profesional baten bidez informazioa lortzeko teknika da. Elkarrizketa sakonaren (ez egituratuaren) ezaugarriak haue dira: -Elkarrizketa: Azaltzea baino ulertzea du helburu. Esanahiari ematen zaio garrantzia gehien. Elkarrizketak pizgarri/erantzuna itxura hartzen du. Sarritan hunkiberazko erantzunak jasotzen ditu arrazionaltasuna zokoratuz. -Elkarrizketatzailea: Galderak egiten ditu aukera-erantzun kategoriarik gabe. Erantzunen arabera elkarrizketaren erritmoa kontrolatzen du. Ikerketaren helburua eta arrazoia azaltzen ditu. Askotan galderen itxura eta ordena aldatu ditzake, eta galdera berriak gehitu ditzake elkarrizketan, momentuan bertan. Eskatzen badiote ez du bere sentimenduak ez balore iritzia eskutatzen. Galderen zentzua azaltzen du beharrezkoa bada. Familiartasun eta profesionaltasunaren artean erlazio orekatsu bat mantentzen du. Entzule interesatuaren jarrera hartzen du baina ez zitu eranztunak epaitzen. - Elkarrizketatua: Elkarrizketatu bakoitzak bere galdera multzoa jasotzen du. Batetik bestera galderen ordena eta itxura desberdina izan daitzeke. - Erantzunak: Definizioz irekiak dira, aldez aurretiko erantzun-kategoriarik gabe. Grabatuak kodifikazio sistema malgu baten arabera, edozien momentutan aldaketarako irekia.

Gure elkarrizketa sakonaren gidoia honako hau da: 1. Euskal telebista batek (euskal, kontzeptu modura, ez dauka zertan izan ETB katea) zein irizpide jarraitu behar ditu? 2. Irizpide horiek jarraituta, zenbateraino da ETB 2 euskal telebista bat? (Erantzuna ezetz bada) a. Orduan, zeintzuk dira ETB 2k jarraitzen dituen irizpideak? b. Irizpide horiek jarraiturik, zein zentzu du, adibidez, gazteleratutako film amerikarrak emititzeak? 3. ETBren sorrera-legeak dioenez, bi helburu handiz jaio zen ETB. Hiritarren arteko informazioa eta eskuhartzeko politikoa erraztu, batetik, eta hizkuntza, hezkuntza eta kultura sustatu, bestetik. Bata euskaraz eta bestea gazteleraz izan behar dira? (Erantzuna baietz bada) a. Horrek zein egoeratan uzten du ETB1? (Alegia... euskarazko telebista= euskarari buruzkoa, bere zilborrari begira). 4. Programak, partehartzaileek (aktoreek, aurkezleek...) laguntzen dute ETB 2 euskal kulturaren bultzatzaile izaten? 5. Nola ikusten duzu etorkizuna? 6. Demagun ETBren nondik norakoak zure esku jarri dituztela. Zer egingo duzu... eta zergatik?

Datuen bilketa "Amatiño" eta Jose Inazio Basterretxea elkarrizketatzea erabaki genuen, gaiaren inguruan hainbat gai eginak dituztelako biek, eta gure kasuan eskuragarri zitzaigulako beraiekin biltzea. Joxerra Garziaren izaera kritikoa eta bere esperientzia kontuan izanik interesgarria iruditu zitzaigun bere ahotsa ere jasotzea, uste baikenuen gure hipotesitik hurbil egongo ziren azalpen egituratuago eta osatuagoak jasoko genituela. Laugarren bat behar genuen, ETBren ahots ofiziala beteko zuena. Hortik hurbil ikusten genuen "Amatiño", baina hasieratik esan zigun ETBren sorrera oso ongi ezagutzen bazuen ere, gaur egungo egoeraz jabetuegia ez zegoela. Gure hipotesiarekin kontrastatuko zuen ahotsa behar genuen. J.I. Basterretxeak esan zigun nola jarri harremanetan ETBko zuzendari Bingen Zupiriarekin. Zaila ikusten zuela ere esan zigun, baina ahalegina egin eta zita lortu genuen. Elkarrizketei dagokionez, oro har giro atseginean egin genituen. Joxerra Garziaren kasuan kritika asko jaso genituen, gero ETBko zuzendariaren iritziekin alderatuko genituenak. Amatiñoren elkarrizketa oso izan zen baliagarria sorrera garaiko kontestua ezagutzeko. Elkarrizketatu batek galderei buruzko bere ikuspegia azaldu nahi izan zigun, galderen atzean kritika bat ikusten zuela une-oro, eta kritika norabide bakarrean zihoala. Azaldu genion gure hipotesia zein zen, eta hipotesi hori abiapuntutzat hartuta egin genuela elkarrizketa. Basterretxea eta Joxerra Garziaren elkarrizketatik kritika lortzea erraza izan zen. Bingen Zupiriari bi hauen kritikak eraman nahi izan genizkion eta kritika guztiei erantzun ulergarri bat lortzen saiatu ginen.

Datuen analisia eta interpretazioa Elkarrizketatuko aditu guztien erantzunak alderatzeko, eta bertatik ondorioak atera ahal izateko, hauek emandako erantzun guztien sintesi edo laburpen bat agertuko dugu atal honetan, irakurketa errazteko, eta bakoitzak esaten duenaren esanguratsuena indartuz. Bakoitzaren iritzia jaso eta modu laburrean azaltzen dugu. Beraz, atal honetan galdera bakoitzeko, adituen artean jasotako erantzun guztien sintesia eta hauen arteko konparaketa eta konklusioa agertuko dugu. 1. Galdera: Euskal telebista batek (ez ETB, baizik eta kontzeptu moduan), zein irizpide jarraitu behar ditu benetako euskal telebista bat izateko? -Bingen Zupiria: ETBren Sorrera-legeak dioenak oinarri hartuta, beti ere gizarteak nahi duenari erantzun egin behar du euskal telebista batek. -Amatiño: ETBren Sorrera-legeak argi dio zer nolako irizpideak jarraitu behar dituen euskal telebista batek. Beti ere, gizartearen aniztasuna gogoan izan behar da. -Joxerra Garzia: Euskal Telebista batek, batez ere herrigintzarako erraminta bat izan behar du, euskal kultura, hizkuntza, nortasuna... ezagutzera emanez. -Josi basterretxea: Euskal Herrian komunitate kultural ezberdinak daude eta komunidade kultural horien guztien isla izan behar du. Galdera honetatik jasotako erantzun guztien sintesia egin ondoren, guztiak aztertu eta konparatu ondoren honako konklusioa atera dugu: Euskal telebista batek herrigintzarako erraminta bezala funtzionatu beharko luke, gizartearen aniztasuna aintzat hartuta. Erraminta kultural garrantzitsu izan behar da, eta Euskal gizartearen beharrak asetzeko eta euskalgintzarako jarduerak bultzatzeko funtzionatu behar du. 2. Galdera: Irizpide horiek jarraituta, zenbateraino da ETB2 euskal telebista? -Bingen Zupiria: Argi dago Euskal Herrian ez garela denok euskal hiztun, eta ETB2 dela ikuslego guztiari heldu ahal zaion euskal telebista. Herri guztiari eskeini behar diogu hemengo informazioa jasotzeko aukera. -Amatiño: Gizartearen errealitatea kontuan izan behar da, aniztasun handia dago. Linguistikoki ere, desberdin diren talde bien beharrak asetzen saiatu behar du. -Joxerra Garzia: ETB2 katea baliagarria izan daiteke euskal kultura erdaldunengana hurbiltzeko, baina ez da. ETB2 ez da euskaldunontzat egina. -Josi basterretxea: ETB2n eskaintza kulturala uste dut txikia dela oro har. ETB2n, Euskal Herriko programazioa iruditzen zait oso txikia dela, eta ETB2n Euskaldunontzat egiten den produkzio kulturala nik esango nuke ez dela existitzen. Beraz, euskaldunok asko kontsumitzen dugu baina ez dut uste guri begira egindako produktu telebisibo bat denik. Galdera honen erantzun guztiak aztertuz, argi dago adituen ustetan ETB2 ez dagoela bere osotasunean euskaldunei zuzendua. Euskaldun sentitzeko erraminta bat izan bada, baina ez ditu bere

edukiez ikusleak euskaldunago egiten. Errealitatea kontuan hartzen du aniztasun horren aurrean zerbitzua emango duen telebista egiteko, parametro komertzialetan errentagarria izango dena. 3. Galdera: ETBren sorrera legeak dioenez, bi helburu handiz jaio zen ETB: hiritarren arteko informazioa eta eskuhartze politikoa erraztu batetik, eta hizkuntza, hezkuntza eta kultura sustatu bestetik. Bata euskaraz eta bestea gazteleraz izan behar dira? -Bingen Zupiria: Bi helburu horiek jarraitzen dira bi hizkuntzetan, eta bete ere betetzen dira. -Amatiño: Sorrera legeak dio diena. 1982.an, inork ez zuen zalantzan jartzen bata gazteleraz eta bestea euskaraz izan behar zuela, baina orduan kate bakarra zegoen, elebiduna. Baina hori hasi aurretik eginiko teoria bat da, gero jendeak nahi duenarekin sustatu beharra dago. -Joxerra Garzia: hori ez da horrela izan behar, baina argi dago erdarazko katea propaganda politikoa egiteko erabili dela formazio jakin baten alde. -Josi Basterretxea: Ez, ez du zertan. Edozein kasutan gehien arduratzen nauena ez da hainbeste ETB2rentzako ze joko-zelai planteatu behar den, arduratzen nauena da eman zaion zelai hori ETB1i eman zaiona baino handiagoa dela. Adituen erantzunak argi uzten dute konklusio bat; bi helburuak bi hizkuntzetan jorratu behar direla. Hala ere, errentagarritasuna dela medio, joko-zelai handiagoa eman zaio ETB2ri. Hemen helburu sozialak edota kulturalak merkatuarekin nahasten dira, bai maila politikoan eta baita ekonomikoan.

4. Programak, partehartzaileek (aktoreek, aurkezleek...) laguntzen dute ETB 2 euskal kulturaren bultzatzaile izaten? -Bingen Zupiria: Ez da helburu hori mugaraino eraman behar. Zerbitzu publiko bezala, jendeak nahi duena da eskeini behar duguna. -Amatiño: ez, baina euskaldun sentitzeko erraminta moduan balio du. Gizartearen zati batek hori nahi du eta eskeiniz bere nortasuna euskalduntzat du. -Joxerra Garzia: kasu batzuetan erdaraz izateaz gain kultura espainola da sustatzen ari dena. ETB2k ez dio euskal kulturari ezer aportatzen. -Josi Basterretxea: batzuk ez dute gure errealitatea ezagutzen eta errealitatearen jabe izan gabe ezin da ezer aportatu. Beraz, argi dagoena zera da, denak daude ados ETB2ren partehartzaile batzuk ez dutela euskal kultura sustatzen. Gero bakoitzak era ezberdinean enfokatzen du baina galdera honen oinarrian denak ados daude. Erantzun guztiak aztertu eta gero hau ondorioztatu dugu: ETB2ko partehartzaileak ez daude euskaldunei zuzenduta. Euskaldun sentitzeko erraminta bat da, baina ez ditu ikusleak euskaldunago egiten. 5. Nola ikusten duzu etorkizuna? -Bingen Zupiria: Aldaketak bi arlotan datoz: teknologiaren ikuspegitik garai berrietara moldatu behar dugu, garrantzitsuena izango dira edukiak, eta ez euskarriak. Eta bi, nola bermatu etxearen

funtzionamendua, adibidez, nola parlamentuak aukeratuko duen zuzendaria, orain ez bezala. -Amatiño: ETBren etorkizunaren zailtasun nabariena digitalizazioak ekarriko du, ikusleen zenbateko zehatza jakiten denean. Horrek jarriko du bakoitza bere mailan. Eskatzen duenak kontsumitu beharko du benetan zerbait nahi badu. -Joxerra Garzia: erreflexio sakon bat behar da zer nahi den jakiteko. Nire esku balego, hasteko, karguak konpetentziagatik izendatuko nituzke, eta ez konfidantzagatik. -Josi Basterretxea: ETB berdiseinatu behar da. ETB1 eta ETB2 beharrezkoak diren erabaki baino lehenago, uste dut norbaitek arduratu behako lukeela pentsatzeko eta erabakitzeko zeintzuk diren herri honen beharrizanak. Lehenik eta behin, teknologia berrietara garaiz satuz gero, edukia dibertsifikatzeko aukera aprobetxatu behar da. Baina horrez gain, ETBrekin lortu nahi diren helburuen inguruan erreflexionatu egin behar dela argi ikusten da elkarrizketetan lortu ditugun erantzunen arabera. 6. Demagun ETBren nondik norakoak zure esku jarri dituztela. Zer egingo duzu... eta zergatik? Galdera honetan jasotako erantzunak aurreko galderan jasotakoekin batera aztertu ditugu.

Ondorioak Gure hasierako hipotesia baieztatu dugu, ETB 2k ez du euskal kultura uztartzen, eta hortaz, bi helburuetako bat ez du bere gain hartzen kate honek. Ondorioztatu dugu bi direla ETB 2ren irizpide nagusiak: Alde batetik, sorrera legean bertan jaso bezala, herritarrei informazioa eta partehartze politikoa erraztu. Bestetik, audientziari etengabeko begirada. Gizartearen benetako eskaerari erantzun (gehiengoa, demokrazia). Bi irizpide hauek errentagarritasun terminoetan sailka ditzakegu. Lehena, errentagarritasun politikoa, eta bigarrena, errentagarritasun ekonomikoa. Ildo horretatik erreflexio bat planteatzen dugu. Uste dugu errentagarritasun kulturala ere aintzat hartu beharko litzakeela, are gehiago digitalizazioak ekar dezakeen edukiaren dibertsifikazioa dela eta. Azken honek dakartzan aukerek erreflexio bat eta programen edukien plangintza bat eskatzen dute, eduki horiek izango dituzten helburuak gogoan izanik beti ere.

Bibliografia -Telebistaren programazio eskaintzaren bilakaera 1990eko hamarkadan (Amatiño). -1974-1986 Euskarazko informazioaren berebiziko aldaketa (Amatiño). -1974-1986 Euskarazko informazioaren berebiziko aldaketa -ETB: Txosten bati buruzko txostena (Ramón Zallo, Jakin). -ETB bi kateen programazioa. -ETB-1 Ispiluan: programazioa eta edukia (E. Arana, J. Amezaga, J. I. Basterretxea, A. Iturrioz. EHU) -Euskal nerabeak eta euskal telebista (Beatriz Zabalondo, Jakin) -EiTB: 2006ko txostena -Euskal irrati eta telebistetako kazetarien soslai soziologikoa (Rosa Martín eta Mila Amurrio, Uztaro) -KIO06 ("Gizarte Komunikazioa Euskaraz, Oraina eta Geroa" lana) -"Gizarte Komunikazioa Euskaraz, Oraina eta Geroa" (Jose Inazio Basterretxea)