Dia Ly Kinh Te Viet Nam

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F7G

GIAÙO TRÌNH

ĐỊA LÝ KINH TẾ VIỆT NAM

TS. TRẦN DUY LIÊN

1998

-1-

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

MUÏC LUÏC MUÏC LUÏC ............................................................................................................- 1 MỞ ĐẦU : ĐOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU, NHIEÄM VUÏ VAØ NOÄI DUNG CUÛA ÑÒA LYÙ KINH TEÁ HOÏC ...............................................................................................- 5 A - Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa moân hoïc : ..........................................................- 5 B - Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñòa lyù kinh teá hoïc : ............................................- 6 C - Moái quan heä giöõa ñòa lyù kinh teá vaø caùc moân khoa hoïc khaùc:......................- 6 Chöông I. LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ...............................- 7 I.I KHAÙI NIEÄM VAØ NGUYEÂN TAÉC ...............................................................- 7 1.1.1 Caùc nguyeân taéc phaân boá saûn xuaát........................................................- 7 I.1.2 Caùc vuøng kinh teá ..................................................................................- 7 I.1.3 Caùc TEC - toång theå saûn xuaát laõnh thoå. ...............................................- 10 I.1.4 Phaân vuøng kinh teá ..............................................................................- 11 I.1.5 Toång sô ñoà phaân boá löïc löôïng saûn xuaát cuûa ñaát nöôùc ........................- 12 I.1.6 Qui hoaïch vuøng..................................................................................- 12 I.2 HEÄ THOÁNG LAÕNH THOÅ KINH TEÁ - XAÕ HOÄI VIEÄT NAM....................- 14 I.2.1 Söï hình thaønh caùc vuøng kinh teá - haønh chính .....................................- 14 I.2.2 Söï hình thaønh caùc vuøng chuyeân moân hoùa lôùn ....................................- 17 Chöông II . PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ ..............- 19 II.1 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP COÅ TRUYEÀN VAØ HIEÄN ÑAÏI ............................- 19 II.2. PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN BOÁ TOÁI ÖU NGAØNH VAØ XÍ NGHIEÄP ...........- 22 II.2.1 Phöông phaùp lôïi theá so saùnh..............................................................- 22 II.2.2 Tính toaùn chi phí qui ñoiå....................................................................- 23 II.2.3 Xaùc ñònh vuøng tieâu thuï ......................................................................- 24 II.3. PHAÂN TÍCH VAØ LUAÄN CHÖÙNG VEÀ CÔ CAÁU CUÛA TOÅNG THEÅ SAÛN XUAÁT VUØNG.................................................................................................- 25 II.3.1 Ñaùnh giaù hieäu quaû chuyeân moân hoùa vuøng .........................................- 25 II.3.2 Caùc chæ tieâu phaùt trieån toång hôïp vuøng vuøng......................................- 26 Chöông III . MOÂI TRÖÔØNG TÖÏ NHIEÂN VAØ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM.........................................................................................................- 28 III.1 MOÂI TRÖÔØNG VAØ PHAÙT TRIEÅN ........................................................- 28 III.1.1 Khaùi nieäm veà moâi tröôøng .................................................................- 28 III.1.2 Khaùi nieäm veà taøi nguyeân.................................................................- 29 III.1.3 Quan heä giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån ...........................................- 30 III.1.4 Chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng.........................................................- 31 III.2 ÑAÙNH GIAÙ GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM...............................................................................................................- 32 III.2.1 Giaù trò kinh teá cuûa vò trí ñòa lyù Vieät Nam .........................................- 32 III.2.2 Giaù trò kinh teá cuûa ñòa hình nöôùc ta ..................................................- 33 III.2.3 Giaù trò kinh teá cuûa khí haäu Vieät Nam ..............................................- 35 III.3 GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC NGUOÀN TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN......- 36 III.3.1 Giaù trò kinh teá cuûa quaëng moû khoaùng saûn........................................- 37 -

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

-2-

III.3.2 Giaù trò kinh teá cuûa taøi nguyeân nöôùc ngoït .........................................- 41 III.3.3 Giaù trò kinh teá cuûa bieån ...................................................................- 43 III.3.4 Giaù trò kinh teá cuûa ñaát ñai nöôùc ta ...................................................- 44 III.3.5 Giaù trò kinh teá taøi nguyeân röøng ôû nöôùc ta ........................................- 45 Chöông IV . DAÂN CÖ VAØ CAÙC NGUOÀN LAO ÑOÄNG CUÛA VIEÄT NAM........- 48 IV.1 DAÂN CÖ VAØ CAÙC NGUOÀN LAO ÑOÄNG ÑOÁI VÔÙI SAÛN XUAÁT ........- 48 IV.2 CAÙC NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI SÖÏ PHAÂN BOÁ DAÂN SOÁ .............- 49 IV.2.1 Phöông thöùc saûn xuaát xaõ hoäi ...........................................................- 49 IV.2.2 Nhaân toá töï nhieân .............................................................................- 49 IV.3 QUI MOÂ DAÂN SOÁ VAØ VAÁN ÑEÀ TAÊNG DAÂN SOÁ ÔÛ VIEÄT NAM. .......- 50 IV.3.1 Qui moâ daân soá..................................................................................- 50 IV.3.2 Vaán ñeà taêng daân soá ôû Vieät Nam......................................................- 51 IV.4 CÔ CAÁU DAÂN CÖ, NGUOÀN LAO ÑOÄNG CUÛA VIEÄT NAM. .............- 52 IV.4.1 Cô caáu sinh hoïc cuûa daân cö.............................................................- 52 IV.4.2 Cô caáu veà maët lao ñoäng vaø ngheà nghieäp..........................................- 53 IV.4. 3 Cô caáu xaõ hoäi cuûa daân cö Vieät Nam ..............................................- 53 IV.5 TÌNH HÌNH PHAÂN BOÁ DAÂN CÖ ÔÛ VIEÄT NAM .................................- 54 IV.5.1 Maät ñoä daân soá cuûa nöôùc ta ...............................................................- 54 IV.5.2 Nhöõng höôùng di daân, phaân boá laïi nguoàn lao ñoäng ..........................- 54 Chöông V . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ COÂNG NGHIEÄP ÔÛ VIEÄT NAM..............- 56 V.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH COÂNG NGHIEÄP ................................- 56 V.1.1 Vai troø cuûa coâng nghieäp ...................................................................- 56 V.1.2 Cô caáu ngaønh coâng nghieäp ...............................................................- 56 V.2 NHÖÕNG YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ COÂNG NGHIEÄP..........................................................................................................- 57 V.2.1 Yeáu toá khoa hoïc - kyõ thuaät ...............................................................- 57 V.2.2 Caùc nhaân toá nguoàn nguyeân lieäu - nhieân lieäu, nguoàn lao ñoäng vaø khu vöïc tieâu thuï. ................................................................................................- 57 V.3 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT COÂNG NGHIEÄP ............- 60 V.3.1 Tính chaát taäp trung hoùa .....................................................................- 60 V.3.2 Tính chaát lieân hôïp hoùa .....................................................................- 61 V.3.3 Tính chaát chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc hoùa ......................................- 61 V.3.4 Saûn xuaát coâng nghieäp coù thôøi gian lao ñoäng thoáng nhaát vôùi thôøi gian saûn xuaát.......................................................................................................- 62 V.4 TÌNH HÌNH CHUNG VEÀ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ COÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM.....................................................................................................- 62 V.4.1 Thôøi Phaùp thuoäc (tröôùc 1954)............................................................- 62 V.4.2 Trong giai ñoaïn töø 1955 ñeán 1975 ....................................................- 63 V.4.3 Giai ñoaïn 1975 ñeán nay ...................................................................- 64 V.5 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN TÔÙI TÖØNG NGAØNH COÂNG NGHIEÄP . - 65 V.5.1 Ngaønh coâng nghieäp ñieän löïc ............................................................- 65 V.5.2 Coâng nghieäp luyeän kim:...................................................................- 68 V.5.3 Coâng nghieäp cô khí ..........................................................................- 70 -

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

-3-

V.5.4 Coâng nghieäp hoùa chaát ......................................................................- 71 V.5.5 Coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng ........................................................- 74 V.5.6 Caùc ngaønh coâng nghieäp nheï ............................................................- 76 Chöông VI . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM .................- 79 VI.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH NOÂNG NGHIEÄP...............................- 79 VI.1.1 Vai troø cuûa noâng nghieäp..................................................................- 79 VI.1.2 Cô caáu ngaønh noâng nghieäp .............................................................- 79 VI.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ NOÂNG NGHIEÄP..........................................................................................................- 80 VI.2.1 Caùc yeáu toá töï nhieân .........................................................................- 80 VI.2.2 Caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi ..............................................................- 81 VI.3 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP...........- 81 VI.3.1 Ñaát ñai laø tö lieäu saûn xuaát chính cuûa noâng nghieäp ...........................- 81 VI.3.2 Saûn xuaát noâng nghieäp coù tính thôøi vuï..............................................- 82 VI.3.3 Saûn xuaát noâng nghieäp gaén lieàn vôùi coâng nghieäp cheá bieán ...............- 82 VI.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM.....................................................................................................- 82 VI.4.1 Quyõ ñaát cho saûn xuaát noâng nghieäp ngaøy caøng taêng .........................- 82 VI.4.2 Cô caáu ngaønh coù söï chuyeån höôùng...................................................- 83 VI.4.3 Caùc vuøng noâng nghieäp chuû yeáu .......................................................- 83 VI.5 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CUÛA CAÙC NGAØNH SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP - 84 VI.5.1 Ngaønh troàng caây löông thöïc:............................................................- 84 VI.5.2 Ngaønh troàng caây coâng nghieäp .........................................................- 87 VI.5.3 Chaên nuoâi gia suùc vaø gia caàm .........................................................- 92 Chöông VII . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ LAÂM - NGÖ NGHIEÄP VIEÄT NAM........- 94 VII.1 NGAØNH LAÂM NGHIEÄP.......................................................................- 94 VII.1.1 Vai troø cuûa laâm nghieäp trong vieäc phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát - 94 VII.1.2 Tình hình phaùt trieån laâm nghieäp ôû nöôùc ta.....................................- 94 VII.1.3 Phöông höôùng phaùt trieån vaø khai thaùc laâm nghieäp nöôùc ta.............- 97 VII.2 NGAØNH NGÖ NGHIEÄP .......................................................................- 99 VII.2.1 Vai troø cuûa ngö nghieäp ñoái vôùi vieäc phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát - 99 VII.2.2 Tình hình phaùt trieån, phaân boá ngö nghieäp ôû nöôùc ta .......................- 99 Chöông VIII . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIEÄT NAM. - 103 VIII.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI ........... - 103 VIII.1.2 Vai troø cuûa ngaønh giao thoâng vaän taûi ......................................... - 103 VIII.1.2 Cô caáu cuûa ngaønh giao thoâng vaän taûi ......................................... - 103 VIII.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI ...................................................................................... - 103 VIII.2.1 Caùc yeáu toá töï nhieân .................................................................... - 103 VIII.2.4 Caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi ......................................................... - 104 VIII.3 ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI ........... - 104 VIII.3.1 Giao thoâng vaän taûi khoâng taïo ra nhöõng saûn phaåm vaät chaát môùi . - 104 -

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

-4-

VIII.3.2 Giao thoâng vaän taûi caàn nhieàu nhieân lieäu, nguyeân lieäu ................ - 105 VIII.3.3 Giao thoâng vaän taûi laø giai ñoaïn tieáp tuïc cuûa caùc quaù trình saûn xuaát kinh teá ....................................................................................................... - 105 VIII.3.4 Giao thoâng vaän taûi coù phaïm vi hoaït ñoäng roäng .......................... - 105 VIII.3.5 Caùc chæ tieâu ñaùnh giaù hieäu quaû giao thoâng vaän taûi ...................... - 105 VIII.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIEÄT NAM ........................................................................................... - 106 VIII.5 ÑAËC ÑIEÅM PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ CUÛA TÖØNG NGAØNH... - 107 VIII.5.1 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét....................................................... - 107 VIII.5.2 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng oâ toâ .................................................... - 109 VI.5.3 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy ...................................................... - 112 VI.5.4 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng oáng vaø haøng khoâng ............................... - 114 Chöông IX . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ NGAØNH THÖÔNG MAÏI VAØ DÒCH VUÏ VIEÄT NAM................................................................................................................. - 117 IX.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH THÖÔNG MAÏI DÒCH VUÏ ............. - 117 IX.1.1 Vai troø cuûa thöông maïi vaø dòch vuï ................................................ - 117 IX.1.2 Cô caáu ngaønh thöông maïi vaø dòch vuï............................................ - 118 IX.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ ..... - 118 IX.2.1 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ngaønh thöông maïi ............................... - 119 IX.2.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi dòch vuï ................................................. - 119 IX.3 ÑAËC ÑIEÅM CUÛA NGAØNH THÖÔNG MAÏI VAØ DÒCH VUÏ ................ - 119 IX.3.1 Ñaëc ñieåm chung ............................................................................ - 120 IX.3.2 Ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng ngaønh .................................................... - 120 IX.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN,PHAÂN BOÁ CUÛA NGAØNH ÔÛ VIEÄT NAM- 122 IX.4.1 Tình hình ngaønh noäi thöông .......................................................... - 122 IX.4.2 Tình hình ngaønh ngoaïi thöông ...................................................... - 123 IX.4.3 Caùc ngaønh dòch vuï ........................................................................ - 124 Chöông X . CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ÔÛ VIEÄT NAM ................................. - 125 X.1 KHAÙI QUAÙT VEÀ LÒCH SÖÛ PHAÂN VUØNG KINH TEÁ ÔÛ NÖÔÙC TA .... - 125 X.2 ÑAËC ÑIEÅM CHUNG VEÀ CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ôû vieät nam ..... - 126 X.3 Ñaëc ñieåm töøng vuøng kinh teá lôùn ôû vieät nam .......................................... - 127 X.3.1 Vuøng I ............................................................................................ - 127 X.3.2 Vuøng II ........................................................................................... - 128 X.3.3 Vuøng III.......................................................................................... - 130 X.3.4 Vuøng IV.......................................................................................... - 131 X.3.5 Vuøng V........................................................................................... - 133 -

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

-5-

MỞ ĐẦU : ĐOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU, NHIEÄM VUÏ VAØ NOÄI DUNG CUÛA ÑÒA LYÙ KINH TEÁ HOÏC

Ñòa lyù kinh teá cuõng nhö moïi khoa hoïc khaùc, ra ñôøi vaø phaùt trieån do nhöõng nhu caàu cuûa saûn xuaát vaø ñôøi soáng con ngöôøi. Khoa hoïc ñòa lyù noùi chung ñaõ coù töø laâu ñôøi, nhöng ñòa lyù kinh teá laø moät boä moân khoa hoïc môùi thöïc söï hình thaønh vaø phaùt trieån töø ñaàu theá kyû thöù XVIII, khi coù cuoäc ñaïi caùch maïng coâng nghieäp ôû chaâu AÂu vôùi söï phaùt trieån maïnh meõ vaø phong phuù cuûa caùc ngaønh saûn xuaát ôû nhieàu ñòa khu treân theá giôùi vaøo naêm 1760. Thuaät ngöõ " ñòa lyù kinh teá " theo tieáng Hy Laïp coù nghóa laø "söï moâ taû traùi ñaát veà maët kinh teá - xaõ hoäi ". Ngay töø ra ñôøi, ñòa lyù kinh teá ñaõ coù moät yù nghóa thöïc tieãn to lôùn. Noù laø moân khoa hoïc mang tính ñoäc laäp. Noù laø moân khoa hoïc kinh teá - xaõ hoäi, nghieân cöùu söï phaân boá ñòa lyù cuûa saûn xuaát (saûn xuaát ñöôïc hieåu nhö moät söï thoáng nhaát cuûa löïc löôïng saûn xuaát vaø caùc quan heä saûn xuaát),, nghieân cöùu nhöõng ñieàu kieän vaø ñaëc ñieåm phaùt trieån saûn xuaát ôû caùc nöôùc vaø ôû caùc vuøng khaùc nhau.

A - Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa moân hoïc : † Phaân boá saûn xuaát: Phaân boá saûn xuaát laø ñoái töôïng nghieân cöùu chính cuûa ñòa lyù kinh teá. Phaân boá saûn xuaát (noùi moät caùch ñaày ñuû laø phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát theo laõnh thoå) laø moät traïng thaùi ñoäng bieåu thò söï phaân boá, saép xeáp caùc löïc löôïng saûn xuaát theo laõnh thoå phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi cuûa caùc vuøng rieâng bieät vaø ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhöõng ñaëc ñieåm phaân coâng lao ñoäng theo laõnh thoå hieän coù trong heä thoáng kinh teá - xaõ hoäi aáy. † Toå chöùc xaõ hoäi theo laõnh thoå: Ñòa lyù kinh teá khoâng döøng laïi trong vieäc nghieân cöùu toå chöùc laõnh thoå cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát. Trong nhöõng ñieàu kieän tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät hieän nay, nhieàu laõnh vöïc phuïc vuï ñang xaâm nhaäp maïnh meõ vaøo caùc ñòa baøn saûn xuaát vaø ngaøy caøng giöõ moät vai troø to lôùn ôû trong ñoù. Ñòa lyù kinh teá khoâng theå khoâng nghieân cöùu caùc hoaït ñoäng thuoäc laõnh vöïc naøy: löu thoâng, phaân phoái, thoâng tin, lieân laïc, nghæ ngôi giaûi trí, du lòch, chöõa beänh, vaên hoùa giaùo duïc, nghieân cöùu khoa hoïc, chính trò vaø cö daân. † Nhöõng ñieàu kieän vaø ñaëc ñieåm phaùt trieån saûn xuaát: y Nhöõng ñieàu kieän phaùt trieån saûn xuaát cuûa moät nöôùc hay moät vuøng bao goàm nhöõng nhaân toá khaùch quan taùc ñoäng tôùi caùc hoaït ñoäng saûn xuaát ôû ñoù, chuû yeáu laø caùc ñieàu kieän vaø caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, daân cö vaø caùc nguoàn lao ñoäng, caùc nhaân toá kinh teá, lòch söû, xaõ hoäi, chính trò vaø quaân söï... y Nhöõng ñaëc ñieåm phaùt trieån saûn xuaát cuûa moät nöôùc hay moät vuøng laø nhöõng ñieåm khaùc bieät theå hieän ra trong quaù trình phaùt trieån saûn xuaát cuûa moãi nöôùc, moãi vuøng qua töøng giai ñoïan phaùt trieån lôùn. Nhöõng ñaëc ñieåm naøy coù lieân quan tôùi moïi

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

-6-

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

hoaït ñoäng saûn xuaát xaõ hoäi trong nöôùc, trong vuøng vaø vì vaäy aûnh höôûng tôùi phaân boá saûn xuaát toå chöùc saûn xuaát laõnh thoå.

B - Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñòa lyù kinh teá hoïc : Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñòa lyù kinh teá hieän nay laø toå chöùc neàn kinh teá - xaõ hoäi theo laõnh thoå. Vì vaäy, vieäc phaân vuøng kinh teá (ñaëc bieät laø phaân vuøng caùc vuøng kinh teá toång hôïp), qui hoaïch vuøng (ñaëc bieät laø qui hoaïch vuøng toång theå vuøng), quy hoaïch caùc heä thoáng cö daân, caùc vuøng thaønh phoá, caùc trung taâm, ñaàu moái coâng nghieäp, caùc lieân keát (toå hôïp) noâng coâng nghieäp, maøng löôùi dòch vuï... Nhö vaäy noäi dung chuû yeáu cuûa ñòa lyù kinh teá Vieät Nam laø nghieân cöùu nhöõng lyù luaän cô baûn vaø thöïc tieãn phaân boá saûn xuaát, toå chöùc laõnh thoå kinh teá - xaõ hoäi Vieät Nam vaø caùc vuøng kinh teá cuûa Vieät Nam.

C - Moái quan heä giöõa ñòa lyù kinh teá vaø caùc moân khoa hoïc khaùc: Ñòa lyù kinh teá laø moät khoa hoïc mang nhieàu tính chaát toång hôïp, ñoái töôïng nghieân cöùu khaù roäng lôùn vaø phöùc taïp coù lieân quan tôùi nhieàu laõnh vöïc khoa hoïc khaùc nhau. y Ñòa lyù kinh teá vaø caùc khoa hoïc veà traùi ñaát: Ñòa lyù kinh teá laø moät khoa hoïc xaõ hoäi ñoäc laäp, ñaëc bieät laø caùc boä moân ñòa lyù töï nhieân, khí haäu hoïc, thoå nhöôõng hoïc, thuûy vaên hoïc, ñòa chaát hoïc, ñòa maïo hoïc, ñòa ñoà hoïc... y Ñòa lyù kinh teá vaø caùc khoa hoïc veà quaûn lyù kinh teá - xaõ hoäi: Haøng loaït caùc boä moân kinh teá ngaønh (keå caû caùc ngaønh dòch vuï) ñeàu coù lieân quan vôùi ñòa lyù kinh teá ôû choã caùc hoaït ñoäng kinh teá ngaønh ñeàu gaén lieàn vaøo moät khoâng gian, moät laõnh thoå nhaát ñònh vôùi nhöõng moái lieân heä phöùc taïp trong cô caáu toå chöùc laõnh thoå. y Ñòa lyù kinh teá vaø caùc boä moân khoa hoïc khaùc: Kyõ thuaät saûn xuaát, caùc quy trình coâng ngheä, trình ñoä vaø tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät coù aûnh höôûng tôùi phaân boá saûn xuaát vaø toå chöùc xaõ hoäi theo laõnh thoå. Ñoù chính laø ñieåm tieáp xuùc giöõa ñòa lyù kinh teá vaø caùc moân khoa hoïc kyõ thuaät. Toùm laïi, ñòa lyù kinh teá laø moät khoa hoïc ñoäc laäp, coù ñoái töôïng nghieân cöùu rieâng, ñoàng thôøi coù vò trí, giôùi haïn vaø nhöõng phaïm vi lieân heä nhaát ñònh vôùi nhieàu boä moân khoa hoïc khaùc, vì vaäy, khi nghieân cöùu ñòa lyù kinh teá, caàn naém vöõng ñoái töôïng vaø xaùc ñònh roõ phaïm vi nghieân cöùu ñeå taäp trung giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï cô baûn cuûa moân hoïc vaø traùnh ñöôïc söï taûn maïn, traøn lan khoâng caàn thieát. HK HK

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

-7-

CHÖÔNG I. LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ

I.I KHAÙI NIEÄM VAØ NGUYEÂN TAÉC 1.1.1 Caùc nguyeân taéc phaân boá saûn xuaát. Laø nhöõng qui ñònh cô baûn nhaèm phaân boá hôïp lyù, caân ñoái, coù keá hoaïch caùc löïc löôïng saûn xuaát cuûa ñaát nöôùc. Caùc nguyeân taéc ñoù laø: - Phaân boá saûn xuaát phaûi gaàn töông öùng vôùi caùc nguoàn nguyeân lieäu, nguoàn nhieân lieäu ñoäng löïc, lao ñoäng vaø caùc khu vöïc thò tröôøng. - Phaân boá saûn xuaát phaûi keát hôïp coâng nghieäp vôùi noâng nghieäp, thaønh thò vôùi noâng thoân. - Phaân boá saûn xuaát phaûi ñaûm baûo chuyeân moân hoùa vaø phaùt trieån toång hôïp vuøng treân cô sôû phaân coâng lao ñoäng hôïp lyù. - Phaân boá saûn xuaát phaûi chuù yù tôùi söï phaân coâng lao ñoäng giöõa caùc nöôùc, môû roäng caùc quan heä kinh teá quoác teá. - Löïa choïn theo ñòa lyù nhöõng nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân vôùi chi phí lao ñoäng vaø caùc phöông tieän khai thaùc ít nhaát, ñem laïi hieäu quaû kinh teá lôùn nhaát. - Söû duïng tieát kieäm vaø ñuùng ñaén, ñaày ñuû vaø toång hôïp nhaát caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, baûo veä vaø caûi taïo thieân nhieân.

I.1.2 Caùc vuøng kinh teá a) Khaùi nieäm vuøng kinh teá : Caùc vuøng kinh teá - ñoù laø nhöõng boä phaän cuûa neàn kinh teá quoác daân cuûa ñaát nöôùc ñaõ ñöôïc chuyeân moân hoùa theo laõnh thoå, coù nhöõng quan heä qua laïi vôùi nhau bôûi khoái löôïng haøng hoùa thöôøng xuyeân ñöôïc saûn xuaát ra ôû ñoù vaø bôûi nhöõng quan heä kinh teá khaùc. Nhö vaäy ñaëc tröng cuûa vuøng kinh teá laø söï chuyeân moân hoùa saûn xuaát cuûa vuøng. b) Chuyeân moân hoùa saûn xuaát cuûa vuøng kinh teá laø döïa treân nhöõng nhaân toá ñaëc bieät thuaän lôïi cuûa vung ñeå phaùt trieån thích ñaùng moät hay nhieàu ngaønh saûn xuaát lôùn vôùi giaù thaønh reû, khoâng chæ ñaùp öùng nhu caàu thoaû maõn trong vuøng maø coøn phuïc vuï cho nhu caàu ngoaøi vuøng, keå caû xuaát khaåu. Ñoù laø nhöõng ngaønh ñöôïc öu tieân voán ñaàu tö. c) Ñaùnh giaù möùc ñoä chuyeân moân hoùa cuûa vuøng; Ñeå phaùt hieän vaø ñaùnh giaù trình ñoä chuyeân moân hoùa cuûa vuøng, caàn phaûi phaân tích toaøn dieän kinh teá cuûa vuøng. So saùnh moät soá chæ tieâu sau : 1. Tyû troïng saûn phaåm haøng hoùa xuaát ra ngoaøi vuøng cuûa moät ngaønh naøo ñoù chieám trong toaøn boä saûn phaåm cuûa ngaønh ñoù ôû trong vuøng.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

-8-

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam Coâng thöùc hoùa nhö sau :

svi T 1= S vi

Trong ñoù: siv - saûn phaåm haøng hoùa xuaát ra ngoaøi vuøng cuûa ngaønh saûn xuaát i trong vuøng. Siv - toaøn boä saûn phaåm ngaønh saûn xuaát i cuûa vuøng. 2. Tyû troïng saûn phaåm xuaát ra ngoaøi vuøng cuûa moät ngaønh naøo ñoù, chieám trong toaøn boä saûn phaåm trao ñoåi giöõa caùc vuøng cuûa ngaønh ñoù treân caû nöôùc. Coâng thöùc hoùa nhö sau:

svi T2 = S in

Trong ñoù: siv - saûn phaåm haøng hoùa xuaát ra ngoaøi vuøng cuûa ngaønh saûn xuaát i trong vuøng. n Si - toaøn boä saûn phaåm haøng hoùa trao ñoåi giöõa caùc vuøng cuûa ngaønh saûn xuaát i trong toaøn quoác. 3. Tyû troïng giaù trò saûn phaåm cuûa moät ngaønh saûn xuaát naøo ñoù cuûa vuøng chieám trong toaøn boä giaù trò saûn phaåm cuûa ngaønh ñoù trong caû nöôùc. Coâng thöùc hoùa nhö sau :

G(svi ) T3 = G(S vi )

G(Siv) - giaù trò saûn löôïng ngaønh saûn xuaát i cuûa vuøng. G(Sin) - giaù trò saûn löôïng ngaønh saûn xuaát i toaøn quoác † Hoaëc tyû troïng ñoù veà soá nhaân coâng :

Trong ñoù:

C vi T '3 = C in

Civ - soá coâng nhaân ngaønh saûn xuaát i cuûa vuøng. Cin - soá coâng nhaân ngaønh saûn xuaát i treân toaøn quoác. † Hoaëc tyû troïng ñoù veà soá voán saûn xuaát cô baûn :

trong ñoù:

V vi T ''3 = V in

Viv - soá voán saûn xuaát cô baûn cuûa ngaønh i trong vuøng. Vin - soá voán saûn xuaát cô baûn cuûa ngaønh i toaøn quoác. 4. Tyû troïng giaù trò saûn löôïng cuûa moät ngaønh naøo ñoù cuûa vuøng chieám trong toång giaù trò saûn löôïng cuûa vuøng. Coâng thöùc hoùa :

trong ñoù:

T4 = Trong ñoù:

v

G(svi )

∑ G(S v )

G(Si ) - giaù trò saûn löôïng ngaønh saûn xuaát i trong vuøng. ∑G(Sv) - toång giaù trò saûn löôïng cuûa vuøng.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

-9-

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam † Hoaëc tyû troïng ñoù veà soá nhaân coâng :

T '4 = v

C vi

∑ Cv

Ci - soá coâng nhaân cuûa ngaønh saûn xuaát i trong vuøng. ∑ Cv - toång soá coâng nhaân trong vuøng. † Hoaëc tyû troïng ñoù veà soá voán saûn xuaát cô baûn :

trong ñoù:

T ''4 = v

V vi

∑ Vv

Vi - soá voán saûn xuaát cô baûn cuûa ngaønh i trong vuøng. ∑Vv - toång soá voán saûn xuaát cô baûn cuûa vuøng. * Chæ tieâu 1 vaø 2 cho pheùp caùc ñònh vò trí cuûa moät ngaønh naøo ñoù trong söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi theo laõnh thoå cuûa vuøng vaø cuûa toaøn quoác. * Chæ tieâu 3 vaø 4 cho pheùp xaùc ñònh vò trí cuûa moät ngaønh naøo ñoù trong neàn kinh teá quoác daân cuûa vuøng vaø cuûa toaøn quoác. Qua caùc chæ tieâu so saùnh keå treân, chuùng ta coøn xaùc ñònh ñöôïc vuøng naøo maïnh, vuøng naøo yeáu: vuøng coù ñoùng goùp lôùn cho neàn kinh teá quoác daân vaø vuøng coøn phaûi nhaän söï taêng cöôøng chi vieän cuûa caùc vuøng khaùc trong nöôùc. d) Phaùt trieån toång hôïp vuøng kinh teá: Phaùt trieån toång hôïp vuøng kinh teá laø taän duïng hôïp lyù moïi nguoàn nhaân taøi vaät löïc lôùn hay nhoû cuûa vuøng ñeå phaùt trieån toaøn dieän, caân ñoái vaø coù phoái hôïp giöõa caùc ngaønh chuyeân moân hoùa, caùc ngaønh boå trôï vaø caùc ngaønh saûn xuaát phuï. Caùc ngaønh phaùt trieån toång hôïp trong vuøng kinh teá laø caùc ngaønh boå trôï vaø caùc ngaønh saûn xuaát phuï. 1) Caùc ngaønh boå trôï laø caùc ngaønh tröïc tieáp tieâu thuï saûn phaåm, nöûa thaønh phaåm hoaëc cung caáp nguyeân lieäu nhieân lieäu, naêng löôïng, vaät tö, thieát bò cô baûn cho ngaønh chuyeân moân hoùa hoaëc coù nhöõng lieân heä chaët cheõ trong quy trình coâng ngheä vôùi ngaønh chuyeân moân hoùa. Ñoù laø nhöõng ngaønh gaén boù vôùi söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa ngaønh chuyeân moân hoùa. 2) Caùc ngaønh saûn xuaát phuï laø nhöõng ngaønh söû duïng caùc pheá phaåm, phuï phaåm cuûa ngaønh chuyeân moân hoùa, söû duïng caùc nguoàn taøi nguyeân nhoû vaø phaân taùn cuûa ñòa phöông ñeå saûn xuaát phuïc vuï taïi choã, hoaëc caùc ngaønh cung caáp löông thöïc thöïc phaåm cho ñòa phöông, vaät lieäu thoâng thöôøng. Ñoù laø nhöõng ngaønh ít lieân quan tröïc tieáp vôùi ngaønh chuyeân moân hoùa nhöng raát caàn thieát cho ñôøi soáng vaø saûn xuaát cuûa ñòa phöông vaø coù theå söû duïng chung moät soá boä phaän caáu truùc haï taàng cuûa saûn xuaát trong vuøng. ñ) Phaân vò caùc vuønbg kinh teá : Caên cöù vaøo qui moâ, chöùc naêng, möùc ñoä chuyeân moân hoùa vaø phaùt trieån toång hôïp vuøng, heä thoáng caùc vuøng kinh teá trong moät nöôùc coù theå phaân vò nhö sau : 1) Caùc vuøng kinh teá lôùn laø caùc vuøng kinh teá toång hôïp, caáp cao nhaát. Moãi vuøng kinh teá lôùn coù quy moâ laõnh thoå bao truøm treân nhieàu tænh vaø thaønh phoá lieàn keà nhau, coù chung nhöõng ñònh höôùng cô baûn veà chuyeân moân hoùa vôùi nhöõng ngaønh chuyeân moân hoùa lôùn coù yù nghóa caû nöôùc hoaëc mieàn;

trong ñoù:

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 10 -

y Vuøng kinh teá lôùn khoâng coù caáp chính quyeàn töông öùng, vì vaäy, ñeå nghieân cöùu, giaûi quyeát, ñieàu haønh caùc vaán ñeà chung cuûa vuøng, ngöôøi ta thaønh laäp caùc Hoäi nghò keá hoaïch vuøng. Hoäi ñoàng kinh teá keá hoaïch vuøng do caùc cô quan Trung öông phoái hôïp vôùi caùc ñòa phöông trong vuøng toå chöùc, hoaït ñoäng theo ñònh kyø. y Caùc vuøng kinh teá lôùn khoâng coù chöùc naêng haønh chaùnh. 2) Caùc vuøng kinh teá haønh chính caáp 2 vôùi qui moâ laõnh thoå vöøa phaûi (caùc tænh vaø thaønh phoá lôùn), qui moâ vaø soá löôïng caùc chuyeân moân hoùa coù haïn, nhöng caùc moái lieân heä kinh teá beân trong thì chaët cheõ vaø beàn vöõng, gaén boù trong moät laõnh thoå thoáng nhaát caû veà quaûn lyù haønh chính vaø kinh teá . 3) Caùc vuøng kinh teá haønh chính caáp thaáp laø caùc vuøng kinh teá haønh chính caáp döôùi (quaän, huyeän, thò), laø ñôn vò laõnh thoå nhoû nhaát cuûa heä thoáng vuøng kinh teá, coù möùc ñoä chuyeân moân hoùa sô khôûi. Ñeå tieän vieäc nghieân cöùu vaø quaûn lyù, ñieàu tieát theo ngaønh (keát hôïp vôùi laõnh thoå), coù theå vaïch ra caùc vuøng ngaønh vaø vuøng chuyeân ngaønh. Caùc vuøng naøy khoâng coù noäi dung ñaày ñuû nhö caùc vuøng treân vaø khoâng naèm trong cuøng heä thoáng caùc vuøng kinh teá noùi treân.

I.1.3 Caùc TEC - toång theå saûn xuaát laõnh thoå. Caùc TEC - laø moät taäp hôïp nhòp nhaøng, caân ñoái caùc ngaønh saûn xuaát coù lieân quan qua laïi veà kinh teá vaø qui trình coâng ngheä treân moät laõnh thoå nhaát ñònh, nhaèm naâng cao hieäu quaû saûn xuaát xaõ hoäi, hieäu quaû söû duïng taøi nguyeân vaø moâi tröôøng. a) Nhöõng ñaëc tröng chuû yeáu cuûa TEC laø: y Chuyeân moân hoùa neàn kinh teá cuûa vuøng phuø hôïp vôùi nhöõng nhu caàu ngoaøi vuøng;

y Phaùt trieån nhieàu maët neàn kinh teá vuøng gaén lieàn vôùi nhöõng nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, nhaân löïc, kyõ thuaät saün coù trong vuøng vaø vôùi nhöõng moái lieân heä kinh teá lieân vuøng coù hieäu quaû; y Coù nhöõng moái lieân heä saûn xuaát thöôøng xuyeân ôû beân trong; coù söï thoáng nhaát veà caùc cô sôû saûn xuaát, caáu truùc haï taàng vaø caùc laõnh vöïc phuïc vuï. b) Caùc toång theà saûn xuaát laõnh thoå : Caùc toång theå saûn xuaát laõnh thoå khi môùi hình thaønh coù 2 loaïi hình: toång theå ñôn giaûn vaø toång theå phöùc taïp. 1) Caùc toång theå ñôn giaûn môùi hình thaønh (sô khôûi) bieåu hieän : y Söï ñoàng nhaát veà chuyeân moân hoùa neàn kinh teá vuøng, nhöng nhöõng moái lieân heä saûn xuaát giöõa caùc cô sôû saûn xuaát rieâng bieät coøn yeáu, thaäm chí chöa coù. y Tính toaøn veïn cuûa TEC ñôn giaûn theå hieän ôû söï ñoàng nhaát veà caáu truùc haï taàng vaø caùc laõnh vöïc phuïc vuï. y Ñoù laø vuøng kinh teá haønh chính caáp nhoû, caáp thaáp, naèm xa caùc thaønh phoá lôùn vaø caùc truïc loä giao thoâng quan troïng, caùc vuøng môùi khai thaùc, thöa daân, saûn xuaát noâng laâm nghieäp vaø thuû coâng nghieäp laø chính. 2) Caùc toång theå phöùc taïp laø hình thöùc phaân boá hoaøn thieän hôn cuûa toå chöùc saûn xuaát theo laõnh thoå :

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 11 -

y Chuyeân moân hoùa raát roõ neùt, caùc ngaønh hoã trôï vaø phuïc vuï phong phuù, caùc moái lieân heä saûn xuaát giöõa caùc cô sôû saûn xuaát dieãn ra thöôøng xuyeân, nhieàu cô sôû saûn xuaát thoáng nhaát (nguyeân lieäu, naêng löôïng, thieát bò), caáu truùc haï taàng vaø caùc laõnh vöïc phuïc vuï ñaõ ñöôïc thieát laäp. y Ñoù laø caùc trung coâng nghieäp,caùc ñaàu moái coâng nghieäp vôùi caùc lieân keát coâng noâng nghieäp. y Coù nhöõng moái lieân heä saûn xuaát tröïc tieáp, theo chieàu doïc vaø theo chieàu ngang giöõa caùc ngaønh treân cô sôû lieân hôïp hoùa vaø hieäp taùc hoùa saûn xuaát .

I.1.4 Phaân vuøng kinh teá a) Khaùi nieäm : Phaân vuøng kinh teá - laø quaù trình nghieân cöùu phaân chia laõnh thoå ñaát nöôùc, ra thaønh moät heä thoáng caùc vuøng kinh teá, vaïch ra hoaëc tieáp tuïc ñieàu chænh ranh giôùi hôïp lyù cuûa toaøn boä heä thoáng vuøng, ñònh höông chuyeân moân hoùa cho moãi vuøng vaø xaùc ñònh cô caáu kinh teá (phaùt trieån toång hôïp vuøng) öùng vôùi caùc giai ñoaïn phaùt trieån daøi haïn neàn kinh teá quoác daân (15-20 naêm); ñoàng thôøi caàn : y Xaùc ñònh moái lieân heä noäi vuøng vaø lieân vuøng; y Phaùt hieän, caûi taïo vaø hoaøn thieän caùc TEC; y Tìm ra caùc keá hoaïch haøng ñaàu cho caùc döï aùn ñaàu tö öu tieân. b) Caùc nguyeân taéc : - Nguyeân taéc kinh teá ñoøi hoûi vieäc toå chöùc laõnh thoå ôû caùc vuøng ñaõ ñöôïc phaân chia taïo ñieàu kieän ñaït ñöôïc hieäu quaû kinh teá cao nhaát cho toaøn boä neàn kinh teá quoác daân cuûa caû nöôùc, cuõng nhö cuûa moãi vuøng: - Nguyeân taéc haønh chính ñoøi hoûi söï thoáng nhaát giöõa phaân vuøng kinh teá vôùi vieäc thieát laäp caùc ñôn vò haønh chính theo laõnh thoå, - Nguyeân taéc trung taâm : moãi vuøng kinh teá phaûi coù 1 trung taâm töông xöùng. - Nguyeân taéc vieãn caûnh, c) Xaùc ñònh ranh giôùi caùc vuøng kinh teá : Xaùc laäp ranh giôùi hôïp lyù cuûa heä thoáng caùc vuøng kinh teá laø khaâu phöùc taïp nhaát vaø khoù khaên nhaát trong phaân vuøng kinh teá. Ngöôøi ta döïa vaøo caùc nhaân toá sau ñaây : * Nhaân toá kinh teá : trình ñoä phaùt trieån kinh teá cuûa söï phaân coâng lao ñoäng theo laõnh thoå, naêng löïc vaø phöông tieän toå chöùc quaûn lyù; caùc moái lieân heä saûn xuaát noäi taïi, caùc trung taâm, ñaàu moái coâng nghieäp, caùc thaønh phoá lôùn coù söùc huùt maïnh; ñieàu kieän giao thoâng vaän taûi, caùc cô sôû noâng nghieäp, laâm ngieäp roäng lôùn, caùc quan heä kinh teá vôùi nöôùc ngoaøi. * Nhaân toá töï nhieân : vò trí ñòa lyù, söï phaân boá caùc nguoàn taøi nguyeân chuû yeáu vaø caùc ñieàu kieän töï nhieân khaùc, caùc ñöôøng ranh giôùi töï nhieân saün coù (nuùi cao, soâng roäng), söï khaùc bieät giöõa caùc mieàn töï nhieân... * Nhaân toá tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät : tieán boä trong ñieàu tra cô baûn, thaêm doø ñòa chaát, ñaàu tö thay theá thieát bò thay ñoåi qui trình coâng ngheä, phaùt minh môùi trong kyõ thuaät saûn xuaát, giao thoâng vaän taûi, kyõ thuaät bao bì, ñoùng goùi,... * Nhaân toá daân cö, lòch söû, chính trò, quaân söï : daân soá vaø söï phaân boá daân cö, ñòa baøn cö truù cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi, neàn vaên hoùa cuûa caùc daân toäc, caùc ñòa giôùi ñaõ

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 12 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

hình thaønh trong lòch söû, caùc cô sôû saûn xuaát cuõ, taäp quaùn saûn xuaát coå truyeàn, ñaëc ñieåm chính trò, quaân söï vaø caùc quan heä bieân giôùi vôùi caùc nöôùc... Trong khi phaân tích toång hôïp söï taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá treân, phaûi xaùc ñònh ñöôïc caùc nhaân toá troäi taùc ñoäng maïnh hôn tôùi söï hình thaønh ranh giôùi hôïp lyù cuûa vuøng tuøy theo caáp vuøng khaùc nhau, trong töøng giai ñoaïn laøm phöông aùn phaân vuøng.

I.1.5 Toång sô ñoà phaân boá löïc löôïng saûn xuaát cuûa ñaát nöôùc Toång sô ñoà phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát - laø luaän cöù khoa hoïc cuûa vieäc phaân boá hôïp lyù caùc löïc löôïng saûn xuaát trong töông lai vôùi nhöõng tính toaùn khoa hoïc kyõ thuaät khaùc nhau, ñeå taïo ñieàu kieän phaùt trieån ñaát nöôùc. Toång sô ñoà bao goàm : y Nhöõng vaán ñeà toång hôïp cô baûn cuûa söï phaùt trieån theo vuøng cuûa ñaát nöôùc. y Caùc sô ñoà phaùt trieån vaø phaân boá caùc ngaønh kinh teá quoác daân (coâng nghieäp, noâng nghieäp, giao thoâng vaän taûi). y Caùc sô ñoà phaùt trieån vaø phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát cuûa caùc vuøng kinh teá lôùn. y Caùc sô ñoà vaø caùc chöông trình rieâng veà caùc toång theå kinh teá quoác daân to lôùn. Nhö vaäy caùc sô ñoà chuû yeáu ñöôïc xaây döïng cho caùc ngaønh treân phaïm vi caû nöôùc vaø caùc vuøng coù qui moâ lôùn (vuøng kinh teá lôùn, tænh vaø caùc thaønh phoá lôùn coù neàn kinh teá vuøng töông ñoái phaùt trieån) vôùi nhöõng moác thôøi gian töông ñoái daøi, nhaèm ñieàu tieát vó moâ söï phaân boá saûn xuaát. Treân cô sôû caùc heä thoáng sô ñoà, ngöôøi ta xaây döïng toång sô ñoà phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát cuûa caû nöôùc.

I.1.6 Qui hoaïch vuøng a) Khaùi nieäm : Qui hoaïch vuøng - laø phöông phaùp phaân boá cuï theå caùc cô sôû kinh teá, caùc ñieåm daân cö vaø heä thoáng caáu truùc haï taàng saûn xuaát xaõ hoäi treân moät laõnh thoå töông ñoái lôùn. b) Noäi dung cuï theå cuûa qui hoaïch vuøng : y Phaân boá coâng nghieäp coù hieäu quaû ôû trong vuøng, y Boá trí daân cö hôïp lyù treân nhöõng ñòa khu toái öu, y Giaûi quyeát phoái hôïp toaøn boä heä thoáng caáu truùc haï taàng cuûa vuøng y Toå chöùc hôïp lyù caùc dòch vuï, sinh hoaït coâng coäng vaø nghæ ngôi, giaûi trí. y Söû duïng coù hieäu quaû, baûo veä vaø laøm ñeïp theâm moâi tröôøng. y Phaân chia hôïp lyù caùc ñòa khu theo chöùc naêng c) Caùc nguyeân taéc qui hoaïch vuøng : y Nguyeân taéc hieäu quaû toång hôïp y Nguyeân taéc toái öu töông ñoái y Nguyeân taéc taàm xa aûnh höôûng y Nguyeân taéc cuï theå y Nguyeân taéc tìm ñònh höôùng beàn vöõng y Nguyeân taéc phaùt trieån caùc khaâu cô baûn

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 13 -

y Nguyeân taéc nhieàu phöông aùn y Nguyeân taéc keá thöøa y Nguyeân taéc phaûn öùng döï tröõ y Nguyeân taéc hieän thöïc, d) Caùc kieåu qui hoaïch vuøng : Veà phaân chia caùc kieåu loaïi vuøng qui hoaïch, neân chia laøm 4 kieåu loaïi chính: 1. Caùc cuïm thaønh phoá ; 2. Caùc vuøng taäp trung taøi nguyeân coâng nghieäp ; 3. Caùc vuøng noâng nghieäp hay caùc ñòa khu, laõnh thoå noâng thoân ; 4. Caùc vuøng nghæ maùt, du lòch. Moät vaøi ví duï veà höôùng qui hoaïch caùc cuïm thaønh phoá : * Khoanh caùc vaønh ñai - taïo ra xung quanh thaønh phoá moät vaønh ñai xanh, haïn cheá vieäc môû roäng xaây döïng nhaø ôû vaø öôùc ñònh toå chöùc ôû phía ngoaøi phaïm vi thaønh phoá, treân nhöõng khoaûng caùch 50-100km xa thaønh phoá, nhöõng vaønh khuyeân caùc thaønh phoá veä tinh. Nhöõng thí duï öùng duïng höôùng naøy laø caùc keá hoaïch chung veà qui hoaïch Big London, Big Tokio,... * Phaùt trieån hình nan quaït - môû roäng thaønh phoá doïc theo caùc höôùng nan hoa quy tuï veà thaønh phoá. Trong ñoà aùn cuûa BigCopenhage ngöôøi ta döï ñònh phaùt trieån xaây döïng nhaø ôû theo caùc "ngoùn tay". Sô ñoà qui hoaïch vuøng Big Hamburg ngöôøi ta tính : y Ngöøng môû roäng thaønh phoá theo con ñöôøng vieàn xung quanh vaø taäp trung vieäc xaây döïng coâng nghieäp vaø daân duïng môùi vaøo caùc truïc xaây döïng doïc theo caùc tuyeán ñöôøng saét qui tuï veà Hamburg. y Trong khi ñoù coâng nghieäp phaùt trieån maïnh nhaát ôû caùc thaønh phoá veä tinh kheùp kín caùc truïc, ñieàu laøm giaûm bôùt höôùng chuyeån dòch moät chieàu cuûa nguoàn lao ñoäng töø caùc khu vöïc nhaø ôû phaùt trieån doïc caùc truïc xaây döïng vaøo Hamburg. y Caùc khu ñeäm caây xanh ôû caùc phaàn giöõa caùc truïc xaây döïng ñaõ ñöôïc döï kieán baûo veä vaø gìn giöõ khoâng cho xaây döïng. * Thaønh phoá ñoái xöùng - quan nieäm naøy xuaát phaùt töø yù ñònh taïo ra taïi thaønh phoá veä tinh caû nhöõng ñieàu kieän phuïc vuï sinh hoaït vaên hoùa vaø moâi tröôøng xaõ hoäi gioáng nhö ôû thaønh phoá chính. Ñieàu naøy laàn ñaàu tieân ñöôïc nghieân cöùu ôû moät trong nhöõng ñoà aùn phaùt trieån cuïm thaønh phoá Paris, trong ñoù ñeà aùn taïo ra moät Paris ñoái xöùng vôùi daân soá 2 trieäu ngöôøi. Ñeà aùn Paris ñoái xöùng ñaõ kích thích moät loaït caùc ñoà aùn Lion ñoái xöùng, Tokio ñoái xöùng... * Phaùt trieån coù ñònh höôùng theo moät truïc ñaëc bieät - quan nieäm naøy ñöôïc dieãn ñaït roõ raøng nhaát trong ñoà aùn, phaùt trieån vuøng Paris, trong ñoù ngöôøi ta döï kieán phaùt trieån cuïm thaønh phoá Paris doïc theo truïc soâng Xen. y Ngöôøi ta ñaõ thieát keá xaây döïng caùc thaønh phoá veä tinh lôùn, moãi caùi coù töø 0,3 ñeán 1 trieäu ngöôøi. y Trong ñoà aùn phaùt trieån Tokio, cuõng xuaát hieän höôùng phaùt trieån ra bieån treân nhöõng caàu beâ toâng. Vieäc xaây döïng nhöõng caàu naøy, theo moät soá yù kieán seõ coù giaù thaønh reû hôn laø caûi taïo söï xaây döïng phöùc taïp ôû ven bieån. Thöïc chaát cuûa quan nieäm

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 14 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

aáy laø phaùt trieån hôïp lyù caùc thaønh phoá veä tinh treân nhöõng höôùng toái öu theo caùc nhaân toá ñòa lyù kinh teá vaø quy hoaïch. e) Caùc böôùc tieán haønh qui hoaïch vuøng : 1) Chuaån bò : xaùc ñònh phaïm vi vuøng qui hoaïch, tìm hieåu thoâng tin ñaõ coù, tìm hieåu vai troø cuûa vuøng trong heä thoáng ôû caáp cao hôn; 2) Phaân tích : ñaùnh giaù tieàm naêng vuøng, hoaøn caûnh qui hoaïch vaø möùc phaùt trieån vuøng. Hình thaønh caùc phöông aùn, giôùi thieäu caùc phaùc thaûo, phaân chia heä thoáng caùc moái quan heä qua laïi, chuaån bò caùc baøi toaùn kinh teá qui ñònh caùc chöông trình nghieân cöùu theo ñeà taøi chuyeân moân vaø chöông trình nghieân cöùu chung. 3) Nghieân cöùu : môû roäng thoâng tin (ñieàu tra thöïc ñòa, thaêm doø yù kieán) toång hôïp thoâng tin môùi vaø laøm saùng toû caùc phöông aùn. Maõ hoùa caùc thoâng tin ban ñaàu cho maùy tính, giaûi baøi toaùn vaø sô boä ñaùnh giaù keát quaû, nghieân cöùu phöông aùn baèng caùc phöông phaùp coå truyeàn. 4) Toång hôïp : Toång hôïp caùc keát quaû, löïa choïn phöông aùn ñoái chieáu, so saùnh caùc quyeát ñònh, kieán nghò trong caùc phöông aùn. 5) Thuyeát minh : laøm saùng toû caùc taøi lieäu cuûa phöông aùn, laäp caùc taøi lieäu ñoà baûn, vaên baûn, caùc taøi lieäu toùm taét , caùc höôùng daãn rieâng cho töøng phaàn. 6) Xaùc nghieäm vaø duyeät y : xaùc nghieäm laïi laàn cuoái, boå sung caùc qui ñònh cuï theå. Trình duyeät vaø phaùp lyù hoùa caùc vaên baûn. 7) Thöïc hieän : Caùc taùc giaû theo doõi phaân tích, kieåm tra caùc thôøi kyø thöïc hieän, thoâng baùo ñònh kyø caùc keát quaû thöïc hieän. Phaân vuøng kinh teá, laäp toång sô doà vaø qui hoaïch vuøng laø nhöõng bieän phaùp khoa hoïc coù hieäu quaû ñeå toå chöùc saûn xuaát xaõ hoäi theo laõnh thoå nhòp nhaøng, caân ñoái, haøi hoøa, maø cô sôû lyù luaän cuûa caùc bieän phaùp ñoù ñaõ ñöôïc nghieân cöùu trong khoa hoïc ñòa lyù kinh teá.

I.2 HEÄ THOÁNG LAÕNH THOÅ KINH TEÁ - XAÕ HOÄI VIEÄT NAM I.2.1 Söï hình thaønh caùc vuøng kinh teá - haønh chính Phaân heä caùc vuøng kinh teá - haønh chính caáp tænh (hoaëc thaønh phoá ) vaø caáp huyeän (hoaëc quaän vaø thò xaõ) trong heä thoáng caùc vuøng kinh teá toång hôïp cuûa Vieät Nam ñöôïc nghieân cöùu toå chöùc laïi sôùm nhaát vì caùc caáp vuøng naøy coù lieân quan tröïc tieáp tôùi vieäc toå chöùc chính quyeàn, caûi taïo neàn haønh chính cho phuø hôïp vôùi cheá ñoä xaõ hoäi môùi. Sau khi thoáng nhaát ñaát nöôùc, ñòa giôùi haønh chính caùc tænh, huyeän ôû mieàn Nam cuõng ñöôïc kòp thôøi ñieàu chænh. Ñeán nay treân caû nöôùc, quy moâ, ranh giôùi cuûa caùc ñôn vò laõnh thoå caáp tænh (thaønh phoá) vaø huyeän (quaän) ñaõ oån ñònh töông ñoái vôùi 53 ñôn vò haønh chính caáp tænh (thaønh phoá ) vaø 484 huyeän. CAÙC ÑÔN VÒ HAØNH CHÍNH VIEÄT NAM

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 15 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

T T

Tænh

A 1

B Haø Giang

2 3

Tuyeân Quang Cao Baèng

4

Laïng Sôn

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Lai Chaâu Laøo Cai Yeân Baùi Baéc Thaùi Sôn La Hoaø Bình Vónh Phuù Haø Baéc Quaûng Ninh Haø Noäi

15

Dieän tích (Km2)

1

Daân soá trung bình (ngaøn ngöôøi)

2 520,4

Maät ñoä daân soá (Ng/ Km 2) 3 66

618,5

4 9

Thò xaõ,T P tröïc thuoä c tænh 5 1

108

5

1

7

139

624,7

74

12

1

8

216

Huyeä n, quaän

Thò traá n

Xaõ, phöôø ng

6 4

7 16 8

7 831,1 5 800,9 8 444,7 8 187,2 17 130,6 8 049,5 6 808,1 6 502,9 14 210,0 4 611,8 4 834,8 4 614,4 5 928,6 920,6

671,9

82

10

1

13

212

501,2 535,4 638,2 1 144,5 776,0 712,9 2 203,2 2 262,8 889,6 2 154,9

7 8 7 10 9 9 11 14 10 9

2 2 1 3 1 1 3 2 3 -

10 9 9 16 10 11 4 7 11 11

141 170 165 248 183 200 410 326 165 223

Haûi Phoøng

1 503,5

1 583,9

11

2

9

205

16

Haûi Höng

2 551,4

2 658,0

10

2

8

412

A 17

B Haø Taây

1 2 147,0

2 2 217,8

4 12

5 2

6 9

7 312

18

Thaùi Bình

1 508,7

1 768,4

7

1

7

27 8

19

Nam Haø

2 492,0

2 585,9

11

2

14

325

20 21

Ninh Bình Thanh Hoaù

839,9 3 311,9

5 20

2 3

4 26

128 597

22

Ngheä An

1 387,5 11 168,3 16

29 66 94 176 55 155 456 490 150 2 341 1 053 1 042 3 1 033 1 172 1 038 605 296

2 680,6

164

17

1

25

430

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 16 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

23 24 25 26 27

28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53

380,6 Haø Tónh 6 054,0 Quaûng Bình 7 983,5 Quaûng Trò 4 592,0 Thöøa Thieân- 5 009,2 Hueá 11 Quaûng 985,4 Nam-Ñaø Naüng Quaûng Ngaõi 5 856,3 Bình Ñònh 6 075,9 Phuù Yeân 5 278,0 Khaùnh Hoaø 5 258,0 Ninh Thuaän 3 430,4 Bình Thuaän 7 992,0 Gia Lai 15 661,9 Kon Tum 9 934,4 Ñaéc Laéc 19 800,0 Laâm Ñoàng 10 172,6 Tp Hoà Chí 2 090,3 Minh Soâng Beù 9 519,4 Taây Ninh 4 020,0 Ñoàng Nai 5 864,4 Baø Ròa1 956,6 Vuõng Taøu Long An 4 338,3 Ñoàng Thaùp 3 276,3 An Giang 3 423,5 Tieàn Giang 2 339,2 Beán Tre 2 247,0 Vónh Long 1 487,3 Traø Vinh 2 369,4 Caàn Thô 2 950,6 Soùc Traêng 3 191,0 Kieân Giang 6 243,1 Minh Haûi 7 689,4 Caû Nöôùc 331 113,6

TS.Traàn Duy Lieân

1 293,6 736,7 520,9 973,2

214 92 113 194

8 6 6 8

2 1 2 1

10 5 2 3

250 142 129 142

1 911,7

159

14

3

11

244

1 149,5 1 373,1 708,9 923,7 449,1 858,7 737,7

196 226 134 176 131 107 47

11 10 6 7 3 8 10

1 1 1 1 1 1 1

8 7 6 5 3 10

159 139 87 122 52 106 138

249,6 1 173,3

25 59

6 16

1 1

3 12

65 153

742,9

73

9

1

11

110

4 322,3

2 068 114 216 301 336

18

-

5

277

8 8 6 4

1 1 2 1

1 5 2 3

134 78 114 50

282 446 565 693 583 700 396 603 367 212 224 214

13 9 9 6 7 6 7 6 6 11 9 484

1 2 2 2 1 1 1 1 1 1 2 76

14 6 10 6 5 4 6 7 11 13 429

163 126 125 149 151 67 75 89 87 80 106 955

1 081,7 868,9 1 762,9 657,1 1 224,8 1 462,9 1 933,8 1 622,0 1 309,4 1 041,3 938,5 1 780,6 1 172,6 1 326,6 1 719,1 70 982,5

Khoa Du lòch

- 17 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

Coù nhöõng vuøng quy moâ dieän tích taêng leân nhieàu laàn nhö thuû ñoâ Haø Noäi, thaønh phoá Hoà Chí Minh, Haûi Phoøng, Nam Ñònh,... Tuy nhieân, do ñieàu kieän töï nhieân, daân cö, lòch söû - xaõ hoäi, ñaëc ñieåm phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát khaùc nhau, neân quy moâ dieän tích vaø daân soá cuûa töøng vuøng caáp tænh coù nhieàu cheânh leäch. Vieäc xaùc ñònh quy moâ, ranh giôùi cuûa caáp vuøng naøy chuû yeáu döïa treân caùc nhaân toá: - Caùc ñòa giôùi haønh chính cuõ : khi môû roäng, saùp nhaäp thaønh vuøng môùi, chuû yeáu ñöôïc gheùp nhaäp troïn veïn vôùi nhau theo ñòa giôùi haønh chính cuõ, hoaëc saùp nhaäp thaønh töøng huyeän vaøo caùc thaønh phoá môùi môû roäng; caùc ranh giôùi vaø ñòa danh lòch söû ñöôïc duy trì. - Daân soá : daân soá trung bình cho moãi ñôn vò vuøng treân döôùi 1,5 trieäu, vuøng ñoâng daân nhaát khoâng lôùn treân 3 laàn soá daân trung bình vaø vuøng ít daân khoâng thaáp döôùi 3 laàn. - Kinh teá : phaàn lôùn coù theå hình thaønh cô caáu coâng - noâng nghieäp vuøng. Ngoaøi ra, caùc nhaân toá töï nhieân, giao thoâng, trình ñoä quaûn lyù cuûa caùn boä, an ninh, quoác phoøng cuõng coù ñöôïc tính ñeán.

daân. daân.

Theo tieâu chuaån thì quy moâ trung bình cuûa moät huyeän laø : - Huyeän ñoàng baèng: töø 1 ñeán 2 vaïn ha vôùi 15-20 vaïn - Huyeän trung du: - Quaän (khu phoá): - Thaønh phoá thuoäc tænh: - Thò xaõ thuoäc tænh: - Thò traán (thuoäc huyeän):

töø 2 ñeán 5 vaïn ha vôùi 5-7 vaïn töø 100.000 ñeán 200.000 daân. töø 100.000 ñeán 200.000 daân. töø 50.000 ñeán 100.000 daân. töø 5.000 ñeán 20.000 daân.

Nhö vaäy, vieäc xaùc laäp quy moâ, ranh giôùi vuøng caáp huyeän (quaän), chuû yeáu döïa vaøo nhaân toá daân soá keå treân, keát hôïp vôùi caùc ranh giôùi haønh chính trong lòch söû, coù chuù yù tôùi caùc cô sôû vaät chaát kyõ thuaät vaø trình ñoä quaûn lyù. Ñeán cuoái naêm 1993, toaøn quoác ñaõ oån ñònh heä ranh giôùi caáp huyeän, goàm 429 quaän huyeän. Ñoù laø caùc vuøng kinh teá toång hôïp caáp thaáp nhaát cuûa nöôùc ta.

I.2.2 Söï hình thaønh caùc vuøng chuyeân moân hoùa lôùn Saûn xuaát caøng phaùt trieån thì phaân coâng lao ñoäng theo ngaønh caøng tæ mæ vaø söï phaân coâng lao ñoäng theo vuøng caøng roõ reät, caùc vuøng chuyeân moân hoùa lôùn daàn hình thaønh. ôû nöôùc ta hieän nay, trình ñoä phaùt trieån söùc saûn xuaát chöa cao, nhöng sau giai ñoaïn phaùt trieån laâu daøi cuûa lòch söû, moät soá vuøng saûn xuaát chuyeân moân hoùa lôùn ñaëc thuø cuõng ñaõ ñöôïc hình thaønh nhö :

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 18 -

y Vuøng than - nhieät ñieän Quaûng Ninh y Vuøng laâm saûn - khai thaùc vaø cheá bieán kim loaïi Vieät Baéc. y Vuøng löông thöïc - caây coâng nghieäp ngaén ngaøy, caây thöïc phaåm phía ñoâng nam Ñoàng baèng Baéc Boä. y Vuøng goã giaáy vaø thuûy ñieän Taây baéc Baéc Boä. y Vuøng cô khí vaø cheá bieán haøng tieâu duøng ôû Haø Noäi vaø xung quanh Haø Noäi. y Vuøng khai thaùc goã, haûi saûn vaø caây coâng nghieäp laâu naêm doïc Trung Boä. y Vuøng cô khí - cheá bieán haøng tieâu duøng, haûi saûn, goã giaáy,thöïc phaåm, daàu löûa, du lòch... ôû Ñoâng Nam Boä. y Vuøng löông thöïc, thöïc phaåm Taây Nam Boä. Maëc duø möùc ñoä chuyeân moân hoùa chöa lôùn laém, khoái löôïng saûn phaåm chöa nhieàu, nhöng giöõa caùc vuøng lôùn treân caû nöôùc ñaõ baét ñaàu hình thaønh nhöõng doøng chaûy saûn phaåm (caùc moái lieân heä lieân vuøng) khaù beàn vöõng qua nhieàu naêm vaø nhieàu giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá: * Than Quaûng Ninh cung caáp cho Tp Hoà Chí Minh vaø moät soá tænh phía Nam, * Luùa, gaïo ñoàng baèng soâng Cöûu Long cung caáp cho thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø moät soá tænh phía Baéc. * Nhieàu saûn phaåm cô khí vaø haøng tieâu duøng cuûa thaønh phoá HCM, Haø Noäi,Nam Ñònh, Haûi Phoøng cung caáp cho nhieàu vuøng caû nöôùc. Nhöng quan troïng hôn laø nhöõng moái lieân heä thöôøng xuyeân, lieân tuïc, vôùi cöôøng ñoä cao vaø aûnh höôûng tröïc tieáp tôùi saûn xuaát vaø ñôøi soáng xaõ hoäi vuøng, ñoù laø nhöõng lieân heä noäi vuøng, maàm moáng cuûa nhöõng toång theå saûn xuaát laõnh thoå baét ñaàu hình thaønh ôû moät soá tænh vaø thaønh phoá coù trình ñoä phaùt trieån töông ñoái cao veà söùc saûn xuaát nhö Haø Noäi, thaønh phoá Hoà Chí Minh, Haûi Phoøng, Baéc Thaùi, Vónh Phuù, Nam Ñònh, Ñoàng Nai, Quaûng Nam - Ñaø Naüng... Ñoù laø nhöõng toång theå saûn xuaát laõnh thoå giaûn ñôn, quy moâ nhoû trong phaïm vi vuøng caáp tænh, chöa hoaøn thieän. Treân quan ñieåm phaùt trieån neàn kinh teá toaøn dieän, söû duïng hôïp lyù vaø baûo veä caùc nguoàn taøi nguyeân vaø taïo ra caùc nguoàn löïc môùi cho ñaát nöôùc, chuùng ta phaûi nhìn nhaän vuøng kinh teá laø moät thöïc theå khaùch quan naêng ñoäng vaø oån ñònh töông ñoái. Heä thoáng caùc vuøng kinh teá lôùn cuøng vôùi nhöõng phaân heä cuûa noù cuõng mang tính naêng ñoäng vaø oån ñònh töông ñoái. Vì vaäy vieäc phaân vuøng kinh teá vaø qui hoaïch vuøng khoâng phaûi chæ laøm moät laàn laø xong vaø khoâng neân ñoøi hoûi moät heä thoáng vuøng kinh teá hoaøn toaøn oån ñònh, beàn vöõng qua nhieàu giai ñoaïn phaùt trieån cuûa söùc saûn xuaát.

FHGIP FHGIP

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 19 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

CHÖÔNG II . PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ

II.1 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP COÅ TRUYEÀN VAØ HIEÄN ÑAÏI II.1.1 Phaân tích vaø toång hôïp caùc hieän töôïng vaø caùc quaù trình toå chöùc laõnh thoå cuûa neàn kinh teá quoác daân laø moät trong nhöõng phöông phaùp cô baûn vaø coå truyeàn cuûa ñòa lyù kinh teá. II.1.2 Laäp baûn ñoà kinh teá cuõng laø phöông phaùp chuû yeáu khaùc cuûa ñòa lyù kinh teá ñöôïc aùp duïng roäng raõi. Baûn ñoà ñòa lyù laø coâng cuï nghieân cöùu laõnh thoå roõ raøng vaø cuï theå, khoâng gì thay theá ñöôïc. II.1.3 Caân ñoái vaø phaân tích kinh teá - kyõ thuaät cuõng ñöôïc aùp duïng roäng raõi khi luaän chöùng veà phaân boá vaø phaùt trieån saûn xuaát theo laõnh thoå. Nhöõng tính toaùn naøy ñöôïc söû duïng trong caùc taøi lieäu tieàn keá hoaïch nhö caùc sô ñoà toång quaùt veà phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát, caùc keá hoaïch laõnh thoå vaø caùc taøi lieäu thieát keá, qui hoaïch vuøng. II.1.4 Phöông phaùp so saùnh caùc hieän töôïng töông töï, laø so saùnh veà ñòa lyù vaø lòch söû caùc ñoái töôïng laõnh thoå ñöôïc nghieân cöùu vôùi caùc laõnh thoå khaùc coù nhöõng neùt töông töï hoaëc so saùnh vôùi chính laõnh thoå aây vôùi nhöõng giai ñoaïn khaùc nhau trong lòch söû, töø ñoù ruùt ra nhöõng nhaän ñònh vaø keát luaän. II.1.5 Khaûo saùt thöïc ñòa laø phöông phaùp tröïc tieáp taäp hôïp tö lieäu töø caùc cô sôû thuoäc ñôùi töôïng laõnh thoå caàn nghieân cöùu, tröïc tieáp quan saùt, tieáp xuùc taän nôi vôùi caùc hieän töôïng caàn nghieân cöùu. II.1.6 Thaêm doø yù kieán caùc chuyeân gia laø moät phöông phaùp môùi, aùp duïng coù hieäu quaû trong nghieân cöùu toå chöùc laõnh thoå. Moãi hieän töôïng ñòa lyù kinh teá, moãi ñoái töôïng laõnh thoå nghieân cöùu ñeàu coù nhöõng vaán ñeà phöùc taïp, ña daïng coù lieân quan tôùi nhieàu chuyeân ngaønh khoa hoïc, nhieàu boä moân maø moät caù nhaân, moät nhoùm caùn boä khoâng theå naøo laõnh hoäi heát ñöôïc.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 20 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

II.1.7 Loaïi tröø löïa choïn laø phöông phaùp thöôøng duøng trong nghieân cöùu döï baùp phaùt trieån vuøng. Tröôùc khi ñi tôùi moät quyeát ñònh, moät kieán nghò veà toå chöùc laõnh thoå vuøng, ngöôøi ta thieát laäp nhieàu phöông aùn, xaây döïng haøng loaït moâ hình vaø laøm saùng toû moïi khía caïnh cuûa quyeát ñònh roài treân cô sôû ñoù löïa choïn phöông aùn toái öu trong caùc phöông aùn baèng caùch loaïi tröø daàn nhöõng phöông aùn ñeå loä roõ nhöôïc ñieåm cuûa mình, tuy nhieân ngöôøi ta vaãn giöõ laïi nhöõng phöông aùn döï phoøng vaø coù theå thöïc hieän trong töông lai. II.1.8 Phöông phaùp chu trình ñoäng löïc saûn xuaát coù taùc duïng toát trong vieäc nghieân cöùu, phaùt trieån vaø xaây döïng nhöõng maét khaâu chuû yeáu cuûa neàn saûn xuaát trong vuøng, ñònh höôùng phaùt trieån vuøng, caên cöù vaøo cô sôû nguyeân lieäu - naêng löôïng to lôùn, laø ñoäng löïc phaùt trieån chuû yeáu cuûa vuøng. Coù theå phaân loaïi caùc chu trình ñoäng löïc saûn xuaát nhö sau : - Chu trình nhieät luyeän kim loaïi ñen. - Chu trình nhieät luyeän kim loaïi maøu. - Chu trình hoùa luyeän kim loaïi quyù hieám. - Chu trình hoùa hoïc naêng löôïng daàu khí: - Chu trình cheá bieán noâng coâng nghieäp. Chu trình cheá bieán noâng-coâng nghieäp ñöôøng mía MÍA EÙP

Vaùn eùp

LOÏC

Furfurol

Men

ÑÖÔØNG

Xenluloâ Döôïc phaåm

Giaáy

Röôïu

Nöôùc chaám

Baùnh keïo Phaân boà tat

Furfuryl Alconicl

Boät ngoït

Nhöïa PVC, hoùa chaát

Ghi chuù : € Caùc moái lieân heä chính ;  Caùc moái lieân phuï, boå trôï Soá löôïng caùc chu trình, möùc ñoä phaân nhaùnh, lieân keát giöõa caùc chu trình ñeå hình thaønh caùc TEC cuûa vuøng tuyø thuoäc vaøo caùc nguoàn taøi nguyeân, nhaân vaät löïc chuû yeáu cuûa vuøng vaø tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät seõ ñöôïc öùng duïng ôû trong vuøng. Phöông

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 21 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

phaùp naøy coù taùc duïng lôùn trong vieäc phaùt hieän, caûi taïo vaø xaây döïng cô caáu kinh teá hôïp lyù cuûa vuøng. II.1.9 Khaûo saùt khoâng aûnh laø moät phöông phaùp hieän ñaïi ñang ñöôïc aùp duïng ôû caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån. Vieät Nam cuõng ñaõ böôùc ñaàu söû duïng phöông phaùp naøy trong moät soá chöông trình nghieân cöùu laõnh thoå phuïc vuï cho vieäc phaân boá saûn xuaát. Quan saùt vaø chuïp hình töø treân khoâng (maùy bay, veä tinh nhaân taïo vaø caùc con taøu vu truï) theo ñònh kyø coù taùc duïng ñaëc bieät ñoái vôùi vieäc nghieân cöùu caùc vuøng coù quy moâ to lôùn, coù theå giuùp ta nhanh choùng phaùt hieän nhöõng moái lieân heä khoâng nhìn ra treân maët ñaát. II.1.10 Caùc phöông phaùp toaùn kinh teá laø nhöõng phöông phaùp môùi veà phaân tích kinh teá vuøng vaø ñòa lyù kinh teá ñang ñöôïc aùp duïng ôû nhieàu nöôùc treân theá gôùi. Söï thoáng nhaát höõu cô veà nhöõng thaønh töïu cuûa cuoäc caùch maïng khoa hoïc kyõ thuaät, cho pheùp öùng duïng treân quy moâ roäng lôùn nhöõng nghieân cöùu khoa hoïc theo phöông phaùp toaùn hoïc nhaèm ñaït tôùi nhöõng quyeát ñònh toái öu, coù theå ñònh löôïng hoùa toái ña, laøm taêng söùc thuyeát phuïc cuûa caùc quyeát ñònh vaø kieán nghò trong phöông aùn toå chöùc laõnh thoå. Sau ñaây laø moät vaøi ví duï : * Söû duïng heä soá töông taùc (R) - döïa treân heä soá naøy ngöôøi ta xaùc ñònh moái lieân heä coù chaët cheõ hay khoâng giöõa caùc yeáu toá, ñeå kòp thôøi ñieàu chænh caùc yeáu toá cho phuø hôïp. • Xem xeùt söï phuï thuoäc giöõa soá löôïng haøng hoùa baùn ra (x) vaø soá daân cö treân moät ñòa baøn (y) theo thôøi gian, ta tính heä soá R :

Trong ñoù :

n ∑x x = 1 ;y = n

n 1 ∑ x − x. y − y n R= 1 ax .ay n ∑y 1 ; x= a n

(x − x 2 ) y ;a = 2

( y − y2 ) 2

Neáu ta tìm ñöôïc gaàn baèng 1-⏐R⏐≤ 1 thì moái lieân heä giöõa 2 yeáu toá treân laø khaêng khít. • Neáu coù nhieàu yeáu toá, ví duï nhö soá löôïng haøng hoùa baùn ra (x), soá daân cö treân ñòa baøn (y) vaø soá ñieåm baùn haøng (z) ta coù coâng thöùc tính heä soá töông taùc (R) nhö sau :

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 22 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

R 2 xy + R 2 xz − 2 Rxy. Rxz. Ryz 1 − R 2 yz

R=

* Phöông phaùp troïng löôïng so saùnh - ñeå tìm moät vò trí thích hôïp boá trí moät cô sôû saûn xuaát coù hieäu quaû kinh teá nhaát. Thí duï: ta coù 4 coâng trình chuaån bò xaây döïng (A, B, C, D). Moãi coâng trình ñoøi hoûi moät löôïng beâ toâng haøng ngaøy nhö sau: A B C D

-

ñoøi hoûi 300m3/ beton/ ngaøy 280m3 400m3 350m3

vaø khoaûng caùch giöõa caùc coâng trình nhö sau : A–––– B laø 10 km B –––– D laø 10 km C –––– D laø 15 km A –––– C laø 20 km B –––– C laø 5 km Vaán ñeà ñaët ra laø ñaët nhaø maùy troän beton ôû ñaâu laø toát nhaát trong 4 ñieåm treân, ñeå giaûi baøi toaùn naøy coù nhieàu caùch song coù caùch ñôn giaûn laø laäp baûng ñaùnh giaù khaû naêng lôùn nhaát (troïng löôïng) A -

B 10

C 20

D 20

A 300

B 280/10

B 10

-

5

10

300/10

280

C 400/2 0 400/5

C 20

5

-

15

300/20

280/5

400

D 20

10

15

-

300/20

280/10

400/1 5

A

D 350/2 0 350/1 0 350/1 5 350

Tr.löôïng 365,5 425,0 490,0 419,7

Nhö vaäy, ñieåm C laø toát nhaát ñeå ñaët nhaø maùy troän beton, vì coù troïng löôïng so saùnh laø lôùn nhaát.

II.2. PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN BOÁ TOÁI ÖU NGAØNH VAØ XÍ NGHIEÄP II.2.1 Phöông phaùp lôïi theá so saùnh, do ñaëc ñieåm cuûa töøng vuøng cho neân khi boá trí caùc cô sôû saûn xuaát, chuùng ta neân xem xeùt xem boá trí chuùng theá naøo ñeå taïo

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 23 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

ra caùc saûn phaåm coù toái thieåu veà chi phí toaøn boä hoaëc toái ña veà laõi suaát ñaït ñöôïc trong neàn saûn xuaát xaõ hoäi cuûa caû nöôùc, hoaëc cuûa moät nhoùm ngaønh, nhoùm vuøng naøo ñoù. Nhöng toái öu cuïc boä (ñòa phöông). Ñoái vôùi toaøn boä neàn kinh teá quoác daân, moät phöông aùn phaân boá coù hieäu quaû nhaát toaøn boä caùc ngaønh vaø phaùt trieån toaøn boä caùc vuøng trong nhöõng ñieàu kieän saûn xuaát nhaát ñònh, treân moät heä thoáng laõnh thoå kheùp kín khoâng khi naøo baûo ñaûm nhöõng chæ tieâu toát nhaát cho moãi ngaønh vaø moãi vuøng. Moät thí duï ñôn giaûn : coù 3 vuøng laø I, II (vuøng saûn xuaát) vaø III (vuøng tieâu thuï) vaø 2 loaïi saûn phaåm A vaø B. Giaû thieát raèng: • 1 taán saûn phaåm A laøm ra ôû vuøng I coù giaù thaønh laø 2 trieäu ñoàng, ôû vuøng II laø 6 trieäu ñoàng, • 1 taán saûn phaåm B ôû vuøng I laø 4 trieäu vaø ôû vuøng II laø 9 trieäu ñoàng. • Chuùng ta ñaët ñieàu kieän raèng moãu vuøng do tình traïng taøi nguyeân nhaân vaät löïc chæ cho pheùp saûn xuaát toaøn boä 2.000 taán saûn phaåm moãi naêm. • Trong khi ñoù, vuøng III ñoøi hoûi 2 vuøng treân phaûi cung caáp cho noù 2.000 taán moãi loaïi saûn phaåm A vaø B. • Vaø ñieàu kieän vaän taûi töø 2 vuøng treân tôùi vuøng tieâu thuï laø töông ñöông nhau ( vì vaäy ôû ñaây khoâng tính ñeán chi phí vaän taûi). Trong nhöõng ñieàu kieän nhö vaäy, chuùng ta coù theå coù 3 phöông aùn tính toaùn sau : - Vuøng I saûn xuaát 2.000 taán saûn phaåm A, - Vuøng II saûn xuaát 2.000 taán saûn phaåm B, - Toång chi phí laø: 4 + 18 = 22 tyû ñoàng. * Phöông aùn 2: - Vuøng I saûn xuaát 1.000 taán saûn phaåm B, - Vuøng II saûn xuaát 1.000 taán saûn phaåm A, - Toång chi phí laø: 8 + 12 = 20 tyû ñoàng. * Phöông aùn 3: - Vuøng I saûn xuaát 1.000 taán saûn phaåm A vaø 1.000 taán saûn phaåm B vaø vuøng II cuõng vaäy. - Toång chi phí laø: 6 + 15 = 21 tyû ñoàng. (Trong nhöõng ñieàu kieän ñaõ cho, phöông aùn 2 laø phöông aùn toái öu) * Phöông aùn 1:

Tuy nhieân, xeùt veà maët toång chi phí ngaønh thì theo phöông aùn naøy, saûn phaåm A toång chi phí lôùn (12 tyû) so vôùi neáu saûn xuaát (toaøn boä hoaëc 1/2) saûn phaåm naøy ôû vuøng I (lôùn hôn 8 vaø 4 tyû) vaø xeùt veà toång chi phí taïi vuøng I theo phöông aùn 2 cuõng lôùn hôn so vôùi caùc phöông aùn khaùc (8 tyû so vôùi 4 vaø 6 tyû). Trong nhieàu tröôøng hôïp, baøi toaùn naøy khoâng theå giaûi ñöôïc baèng thuû phaùp thoâng thöôøng.

II.2.2 Tính toaùn chi phí qui ñoåi, chi phí qui ñoåi ñöôïc tính theo coâng thöùc: P = G + VE Trong ñoù:

G laø giaù thaønh saûn phaåm , V laø voán ñaàu tö cho 1 ñôn vò saûn phaåm ,

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 24 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

E laø heä soá hieäu quaû voán ñaàu tö. Khi tính toaùn phaûi tính caû chi phí vaän taûi. Phöông aùn toái öu veà phaân boá moät xí nghieäp laø phöông aùn coù chi phí qui ñoåi toái thieåu so vôùi caùc phöông aùn khaùc. Döôùi ñaây ta so saùnh hieäu quaû cuûa caùc phöông aùn phaân boá moät xí nghieäp saûn xuaát xi maêng, trong ñoù phöông aùn 3 laø toái öu. Phöông aùn naøy giuùp ta xaùc ñònh ñöôïc qui moâ hôïp lyù cuûa xí nghieäp theo löôïng voán ñaàu tö. Phöông aùn

Chi phí qui ñoåi P (tr.ñ/taán) 49 42 35

Giaù thaønh G (tr.ñ/taán)

1 2 3

40 30 20

Voán ñaàu tö V (tr.ñ/taán) 60 80 100

Heä soá ñònh möùc hieäu quaû E 0,15 0,15 0,15

II.2.3 Xaùc ñònh vuøng tieâu thuï, laø moät trong nhöõng bieän phaùp keá hoaïch hoùa vieäc phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát vaø cuõng laø moät bieåu hieän cuûa phaân vuøng kinh teá ngaønh, tính toaùn qui moâ moät xí nghieäp vaø vuøng chuyeân canh. Phöông phaùp cô baûn cuûa vieäc khoanh vuøng tieâu thuï saûn phaåm coâng nghieäp vaø noâng nghieäp laø xaùc ñònh nhöõng giôùi haïn tieát kieäm chi phí saûn xuaát vaän taûi moät saûn phaåm cuøng loaïi hoaëc saûn phaåm thay theá vôùi tính toaùn caân ñoái giöõa saûn xuaát vaø tieâu thuï. Baùn kính hôïp lyù cuûa vieäc vaän chuyeån saûn phaåm ñöôïc tính theo coâng thöùc sau :

R= Trong ñoù:

P 2 − P1 + T 2 r T1+ T 2

R laø baùn kính tieâu thuï, P1 vaø P2 laø chi phí saûn xuaát 1ÑV saûn phaåm taïi caùc vuøng I vaø II, r laø khoaûng caùch giöõa 2 vuøng, T1 laø chi phí vaän taûi 1 taán/Km saûn phaåm theo höôùng töø vuøng I tôùi vuøng II, T2 laø chi phí vaän taûi 1 taán/Km saûn phaåm töø vuøng II tôùi vuøng I. P 2 − P1 + T . r Neáu T1 = T2 ta coù : R = 2T

Thí duï: Chi phí saûn xuaát thöïc hieän cho 1 taán xi maêng ôû vuøng I (P1) laø 4 trieäu ñoàng, ôû vuøng II (P2) laø 5 trieäu ñoàng, khoaûng caùch giöõa 2 vuøng (r) laø 1000 Km vaø chi phí vaän taûi 1 taán/Km xi maêng theo höôùng töø vuøng I ñeán vuøng II laø 100.000ñ, coøn theo höôùng ngöôïc laïi laø 50.000ñ. Ta coù theå tính ñöôïc baùn kính coù hieäu quaû kinh teá cuûa vieäc vaän taûi xi maêng theo höôùng töø vuøng I veà phía vuøng II nhö sau : R = 5000000 − 4000000 + 50000000 x1000 = 340 Km 100000 + 50000

vaø theo höôùng ngöôïc laïi laø : 1000Km - 340Km = 660Km

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 25 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

Caùc keát quaû tính toaùn coù theå phaûn aùnh treân caùc moâ hình ñoà baûn. Baùn kính tieâu thuï daøi hay ngaén tuøy theo höôùng tieâu thuï vaø trao ñoåi saûn phaåm, vì vaäy phaûi tính cuï theå cho töøng tuyeán vaän chuyeån, theo töøng phöông tieän vaän taûi. Sau heát phaûi ruùt ra nhöõng keát luaän vaø kieán nghò veà toå chöùc laõnh thoå saûn xuaát, vaän chuyeån vaø phaân phoái saûn phaåm chuyeân moân hoùa vuøng.

II.3. PHAÂN TÍCH VAØ LUAÄN CHÖÙNG VEÀ CÔ CAÁU CUÛA TOÅNG THEÅ SAÛN XUAÁT VUØNG II.3.1 Ñaùnh giaù hieäu quaû chuyeân moân hoùa vuøng: chæ soá chung veà

chuyeân moân hoùa vuøng (C) phaûn aùnh quy moâ coâng suaát cuûa chuyeân moân hoùa saûn xuaát vuøng trong nhöõng quy moâ to lôùn veà caùc saûn phaåm giaù thaønh haï cho nhu caàu cuûa caû nöôùc. Chæ soá naøy vöøa bieåu hieän quy moâ (möùc ñoä) chuyeân moân hoùa vöøa bieåu hieän hieäu quaû cuûa möùc ñoä chuyeân moân hoùa. Chæ soá chung veà chuyeân moân hoùa vuøng ñöôïc bieåu hieän baèng tích cuûa chæ soá möùc ñoä chuyeân moân hoùa vuøng (Cm ) vôùi chæ soá hieäu quaû chuyeân moân hoùa vuøng (Ch ) : C = Cm . Ch * Chæ soá möùc ñoä chuyeân moân hoùa vuøng cho moät ngaønh laø tæ soá giöõa tæ troïng saûn phaåm ngaønh chuyeân moân hoùa ñoù cuûa vuøng trong toång saûn phaåm ñoù cuûa caû nöôùc vôùi tæ troïng toång saûn phaåm coâng nghieäp hoaëc noâng nghieäp cuûa vuøng trong toång saûn phaåm cuøng ngaønh cuûa caû nöôùc. • Ñoù cuõng laø tæ soá giöõa tæ troïng cuûa ngaønh chuyeân moân hoùa cuûa vuøng trong toång saûn phaåm coâng nghieäp hoaëc noâng nghieäp vuøng vôùi tæ troïng cuûa ngaønh ñoù cuûa caû nöôùc trong toång saûn phaåm coâng nghieäp hoaëc noâng nghieäp cuûa caû nöôùc. • Chæ soá möùc ñoä chuyeân moân hoùa coù theå tìm thaáy trong khi xöû lyù caùc soá lieäu veà cô caáu ngaønh cuûa vuøng. * Chæ soá hieäu quaû chuyeân moân hoùa vuøng laø tæ soá giöõa chi phí saûn xuaát cho moät ñôn vò saûn phaåm ñoù ôû trong vuøng so vôùi chæ soá aáy cuûa caû nöôùc. Ñoù cuõng laø tæ soá giöõa tæ troïng toång chi phí saûn xuaát saûn phaåm chuyeân moân hoùa ñoù cuûa vuøng trong caû nöôùc vôùi tæ troïng khoái löôïng saûn phaåm ñoù cuûa vuøng trong caû nöôùc. Trong thí duï ôû baûng sau, ta coù theå tính ñöôïc chæ soá Ch cuûa vuøng A trong vieäc phaùt trieån ngaønh ñieän löïc ôû ñaây : Vuøng A+B 10 18

Caùc chæ soá

Saûn phaåm ñieän (tæ Kwh) Toång chi phí qui ñoåi (tæ ñ)

TS.Traàn Duy Lieân

Vuøn g A 8 8

Vuøn gB 2 10

Khoa Du lòch

- 26 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam 18 0.55 1.0

Chi phí cho 1 Kwh (ñoàng) Soá löôïng ñieän cho 1 ñôn vò (ñ) chi phí qui ñoåi seõ saûn xuaát ñöôïc (Kwh) Chæ soá Ch veà ñieän ôû A (so vôùi caû A + B)

1 1

5 0.2

1.80

0.36

Theo baûng treân, Ch cuûa vuøng A laø 1.80 vaø neáu Cm cuûa vuøng ñoù laø 0.70, ta seõ coù chæ soá chuyeân moân hoùa chung cuûa vuøng A veà ñieän löïc laø : C = 0.70 x 1.80 = 1.26 Khi C > 1 thì ngaønh ñoù ñöôïc coi laø ngaønh coù möùc ñoä chuyeân moân hoùa coù hieäu quaû, coøn khi C < 1 thì ngaønh ñoù chæ ñöôïc coi nhö ngaønh phuïc vuï (boå trôï). C cuûa caû nöôùc (hoaëc mieàn) = 1.

II.3.2 Caùc chæ tieâu phaùt trieån toång hôïp vuøng vuøng: Phaùt trieån toång hôïp vuøng laø moät hieän töôïng phöùc taïp caàn coù moät heä chæ tieâu môùi bieåu hieän ñöôïc vaø ta coù theå caàn coù moät heä chæ tieâu môùi bieåu hieän ñöôïc vaø ta coù theå nghieân cöùu theo caùc chæ soá vuøng. Möùc ñoä phaùt trieån toång hôïp vuøng ñöôïc nghieân cöùu treân cô sôû haøng loaït chæ tieâu phaûn aùnh cô caáu saûn xuaát cuûa vuøng, vieäc khai khaån caùc taøi nguyeân thieân nhieân vaø kinh teá, cuõng nhö vieäc phaùt trieån caùc moái lieân heä noäi vuøng vaø phaân boá saûn xuaát. * Chæ tieâu cô baûn veà möùc ñoä phaùt trieån toång hôïp vuøng, treân nguyeân taéc theå hieän möùc ñoä phuø hôïp töông öùng giöõa cô caáu saûn xuaát vuøng vôùi cô caáu saûn xuaát vuøng vôùi cô caáu caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân vaø nguoàn saûn xuaát reû tieàn ñeå xaùc ñònh cô caáu saûn xuaát cuûa vuøng. • Möùc ñoä phaùt trieån toång hôïp vuøng (Hm) coù theå tính :

Hm =

N 1: N 2 S1 : S2

Trong ñoù: - N1, N2 laø tæ troïng cuûa vuøng so caû nöôùc veà caùc nguoàn taøi nguyeân ít toán keùm - S1, S2 laø tæ troïng cuûa caùc ngaønh töông öùng söû duïng nhieàu lao ñoäng vaø nhieân lieäu. Coù theå tính möùc ñoä toång hôïp cuûa vuøng theo caùc saûn phaåm cuoái cuøng thu nhaän ñöôïc ôû ñoù do caùc nguoàn lao ñoäng trong vuøng thöïc hieän. Ñoàng thôøi coøn phaûi tính ñeán möùc töông öùng (hoaëc khaùc bieät) giöõa caùc vuøng khaùc nhau vaø vieäc söû duïng caùc taøi nguyeân trong vuøng. • Hieäu quaû chung cuûa neàn kinh teá vuøng (cuûa toaøn boä laõnh thoå, theo nghóa roäng( ñöôïc tính theo coâng thöùc sau :

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 27 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam Kc =

∑ Bv ∑ Bn

Trong ñoù: - Bv laø chi phí saûn xuaát thöôøng xuyeân cho 1 ñôn vò giaù trò (ñoàng) saûn phaåm ôû trong vuøng. -Bn laø chi phí thöôøng xuyeân cho 1 ñôn vò giaù trò saûn phaåm treân caû nöôùc. (Chuù yù : Kc caøng nhoû hôn 1 thì hieäu quaû caøng cao; Kc caøng lôùn hôn 1 thì hieäu quaû caøng thaáp; Kc cuûa caû nöôùc = 1).

Treân cô sôû cuûa nhöõng thoâng soá ñaày ñuû vaø chính xaùc veà nhöõng ñoái töôïng nghieân cöùu ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoùa, ñònh löôïng hoùa, ta coù theå aùp duïng caùc phöông phaùp toaùn kinh teá, moâ hình hoùa ñeå xaùc ñònh cô caáu toái öu cho moãi toång theå saûn xuaát laõnh thoå.

GHKPM GHKPM

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 28 -

CHÖÔNG III . MOÂI TRÖÔØNG TÖÏ NHIEÂN VAØ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM

III.1 MOÂI TRÖÔØNG VAØ PHAÙT TRIEÅN III.1.1 Khaùi nieäm veà moâi tröôøng Theo nghóa roäng nhaát thì moâi tröôøng laø toång hôïp caùc ñieàu kieän beân ngoaøi coù aûnh höôûng tôùi moät vaät theå hoaëc moät söï kieän. Baát cöù moät vaät theå, moät söï kieän naøo cuõng toàn taïi vaø dieãn bieán trong moät moâi tröôøng. Khaùi nieäm chung nhö vaäy veà moâi tröôøng ñöôïc cuï theå hoùa ñoái vôùi töøng ñoái töôïng vaø muïc ñích nghieân cöùu. y Theo ñònh nghóa heïp thì moâi tröôøng goàm caùc nhaân toá veà chaát löôïng cuûa moâi tröôøng ñoái vôùi söùc khoûe vaø tieän nghi sinh soáng cuûa con ngöôøi, goïi taét laø chaát löôïng moâi tröôøng. Caùc nhaân toá ñoù thöôøng laø khoâng khí, nöôùc, aâm thanh, aùnh saùng, böùc xaï, caûnh quan, thaåm myõ, ñaïo ñöùc, quan heä chính trò-xaõ hoäi taïi ñòa baøn sinh soáng vaø laøm vieäc cuûa con ngöôøi. y Ñoái vôùi cô theå soáng thì moâi tröôøng soáng laø toång hôïp nhöõng ñieàu kieän beân ngoaøi coù aûnh höôûng tôùi ñôøi soáng vaø söï phaùt trieån cuûa cô theå. y Ñoái vôùi con ngöôøi thì moâi tröôøng soáng laø toång hôïp caùc ñieàu kieän vaät lyù, hoùa hoïc, sinh hoïc, kinh teá, xaõ hoäi bao quanh vaø coù aûnh höôûng tôùi söï soáng vaø phaùt trieån cuûa töøng caù nhaân vaø cuûa coäng ñoàng con ngöôøi. Veà maët vaät lyù Traùi ñaát goàm coù :

Km;

y Thaïch quyeån chæ phaàn raén cuûa Traùi ñaát töø maët ñaát tôùi ñoä saâu khoaûng 60

y Thuûy quyeån taïo neân bôûi caùc ñaïi döông, bieån, ao, hoà, baêng tuyeát vaø caùc vuøng nöôùc khaùc; y Khí quyeån vôùi khoâng khí caùc loaïi khí khaùc bao quanh maët ñaát. y Veà maët sinh hoïc, treân Traùi ñaát coù Sinh quyeån bao goàm caùc cô theå soáng vaø nhöõng boä phaän cuûa Thaïch quyeån, thuûy quyeån vaø khí quyeån taïo thaønh moâi tröôøng soáng cuûa caùc cô theå soáng. y Sinh quyeån goàm coù caùc thaønh phaàn höõu sinh vaø caùc thaønh phaàn voâ sinh, quan heä chaët cheõ vaø töông taùc phöùc taïp vôùi nhau. Khaùc vôùi quyeån caùc "quyeån" vaät chaát voâ sinh, trong sinh quyeån ngoaøi vaät chaát, naêng löôïng, coøn coù thoâng tin vôùi taùc duïng duy trì caáu truùc vaø cô cheá toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caùc vaät soáng. Daïng thoâng

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 29 -

tin ôû möùc ñoä phöùc taïp vaø phaùt trieån cao nhaát laø trí tueä con ngöôøi, coù taùc ñoäng ngaøy caøng maïnh meõ ñeán söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa Traùi ñaát. y Töø nhaän thöùc ñoù ñaõ hình thaønh khaùi nieäm veà "Trí quyeån" bao goàm nhöõng boä phaän treân traùi ñaát, taïi ñoù coù taùc ñoäng cuûa trí tueä con ngöôøi. Nhöõng thaønh töïu môùi nhaát cuûa khoa hoïc vaø kyõ thuaät cho thaáy raèng trí quyeån ñang thay ñoåi moät caùch nhanh choùng, saâu saéc vaø phaïm vi taùc ñoäng ngaøy caøng môû roäng, keå caû ôû ngoaøi phaïm vi cuûa traùi ñaát. Veà maët xaõ hoäi, caùc caù theå con ngöôøi hoïp laïi thaønh coäng ñoàng, gia ñình, boä toäc, quoác gia, xaõ hoäi theo nhöõng loaïi hình phöông thöùc vaø theå cheá khaùc nhau. Töø ñoù taïo neân caùc moái quan heä, caùc hình thaùi toå chöùc kinh teá - xaõ hoäi coù taùc ñoäng maïnh meõ tôùi moâi tröôøng vaät lyù, moâi tröôøng sinh hoïc. Tuøy theo muïc ñích vaø noäi dung nghieân cöùu, khaùi nieäm chung veà moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi coøn ñöôïc phaân thaønh moâi tröôøng thieân nhieân, moâi tröôøng xaõ hoäi vaø moâi tröôøng nhaân taïo. * Moâi tröôøng thieân nhieân bao goàm caùc nhaân toá thieân nhieân: Vaät lyù, hoùa hoïc (thöôøng ñöôïc goïi chung laø moâi tröôøng vaät lyù), sinh hoïc, toàn taïi khaùch quan ngoaøi yù muoán cuûa con ngöôøi, hoaëc ít chòu söï chi phoái cuûa con ngöôøi. * Moâi tröôøng xaõ hoäi bao goàm caùc nhaân toá taïo neân bôûi moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi. * Moâi tröôøng nhaân taïo bao goàm nhöõng nhaân toá vaät lyù, sinh hoaït xaõ hoäi do con ngöôøi taïo neân vaø chòu söï chi phoái cuûa con ngöôøi. Ba loaïi moâi tröôøng naøy toàn taïi cuøng nhau, xen laãn vaøo nhau vaø töông taùc chaët cheõ. Moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi coù theå hieåu theo moät caùch roäng, hoaëc heïp.

III.1.2 Khaùi nieäm veà taøi nguyeân Hieåu theo nghóa roäng taøi nguyeân bao goàm taát caû caùc nguoàn nguyeân lieäu, naêng löôïng, thoâng tin coù treân Traùi ñaát vaø trong khoâng gian vuõ truï lieân quan, maø con ngöôøi coù theå söû duïng phuïc vuï cuoäc soáng vaø söï phaùt trieån cuûa mình. Taøi nguyeân coù theå ñöôïc phaân loaïi theo taøi nguyeân thieân nhieân gaén lieàn vôùi caùc nhaân toá thieân nhieân, vaø taøi nguyeân con ngöôøi, gaén lieàn vôùi caùc nhaân toá veà con ngöôøi vaø xaõ hoäi. Trong söû duïng cuï theå, taøi nguyeân ñöôïc phaân theo caùc daïng cuûa noù nhö taøi nguyeân ñaát, taøi nguyeân nöôùc, taøi nguyeân sinh vaät, taøi nguyeân lao ñoäng. Theo khaû naêng taùi taïo, taøi nguyeân ñöôïc phaân thaønh taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc vaø taøi nguyeân khoâng taùi taïo ñöôïc. * Taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc laø nhöõng taøi nguyeân döïa vaøo nguoàn naêng löôïng ñöôïc cung caáp haàu nhö laø lieân tuïc vaø voâ taän töø vuõ truï vaøo Traùi ñaát, döïa vaø traät töï thieân nhieân, nguoàn thoâng tin vaät lyù vaø sinh hoïc ñaõ hình thaønh ñeå tieáp tuïc toàn taïi, sinh soâi, naûy nôû vaø chæ maát ñi luùc khoâng coøn nguoàn naêng löôïng vaø thoâng tin noùi treân.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 30 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

* Taøi nguyeân khoâng taùi taïo ñöôïc toàn taïi moät caùch höõu haïn, seõ maát ñi hoaëc khoâng hoaøn toaøn bò bieán ñoåi, khoâng coøn giöõ ñöôïc tính chaát ban ñaàu sau quaù trình söû duïng. Caùc taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc ngöôøi ta chia ra laøm 2 nhoùm: nhoùm taøi nguyeân voâ haïn vaø nhoùm taøi nguyeân höõu haïn coù theå phuïc hoài ñöôïc. y Nhoùm taøi nguyeân höõu haïn coù theå phuïc hoài ñöôïc goàm : nöôùc, thoå nhöôõng, ñoäng, thöïc vaät. y Nhoùm taøi nguyeân khoâng taùi taïo ñöôïc coøn goïi laø taøi nguyeân höõu haïn khoâng theå phuïc hoài ñöôïc goàm : caùc nguoàn quaëng moû naèm saâu trong loøng ñaát. SÔ ÑOÀ PHAÂN LOAÏI CAÙC TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN

TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN TAØI NGUYEÂN VOÂ HAÏN

TAØI NGUYEÂN HÖÕU HAÏN Taøi nguyeân höõu höõu coù theå phuïc hoài

Naêng löôïng maët trôøi

Naêng löôïng thuûy trieàu

Naêng löôïng ñòa nhieät

Naêng löôïng söùc gioù

Nöôù c

Thoå Nhöôõng

Taøi nguyeân höõu haïn khoângtheå phuïc hoåi

Thöïc, Ñoäng vaät

Quaëng moû

Caùch phaân loaïi nhö treân khoâng chæ löu yù ngöôøi ta tôùi vieäc söû duïng, khai thaùc hôïp lyù taøi nguyeân thieân nhieân maø coøn phaûi tính ñeán vieäc baûo veä vaø phuïc hoài caùc taøi nguyeân thieân nhieân nöõa.

III.1.3 Quan heä giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån Noùi moät caùch coâ ñoïng thì moâi tröôøng laø toång hôïp caùc ñieàu kieän soáng cuûa con ngöôøi, phaùt trieån laø quaù trình caûi taïo vaø caûi thieän caùc ñieàu kieän ñoù. Giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån dó nhieân coù moái quan heä raát chaët cheõ. Moâi tröôøng laø ñòa baøn vaø ñoái töôïng cuûa phaùt trieån. Trong phaïm vi moät quoác gia cuõng nhö xeùt treân toaøn theá giôùi, luoân luoân song song toàn taïi hai heä thoáng: heä thoáng kinh teá - xaõ hoäi vaø heä thoáng moâi tröôøng.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 31 -

* Heä thoáng kinh teá - xaõ hoäi caáu thaønh bôûi caùc thaønh phaàn saûn xuaát, löu thoâng - phaân phoái, tieâu duøng vaø tích luõy, taïo neân moät doøng nguyeân lieäu, naêng löôïng, cheá phaåm haøng hoùa, pheá thaûi, löu thoâng giöõa caùc phaàn töû caáu thaønh heä. * Heä thoáng moâi tröôøng vôùi caùc thaønh phaàn moâi tröôøng thieân nhieân, moâi tröôøng xaõ hoäi. y Khu vöïc giao höõu giöõa 2 heä thoáng taïo thaønh Moâi tröôøng nhaân taïo, coù theå xem nhö laø keát quaû tích luõy moät hoaït ñoäng tích cöïc hoaëc tieâu cöïc cuûa con ngöôøi trong quaù trình phaùt trieån treân ñòa baøn moâi tröôøng. y Khu vöïc giao naøy theå hieän taát caû caùc moái quan heä giöõa phaùt trieån vaø moâi tröôøng. Moâi tröôøng thieân nhieân cung caáp taøi nguyeân cho heä kinh teá, ñoàng thôøi tieáp nhaän chaát thaûi töø heä kinh teá. y Chaát thaûi naøy coù theå ôû laïi haún trong moâi tröôøng thieân nhieân, hoaëc qua cheá bieán roài trôû veà laïi heä kinh teá. y Moät hoaït ñoäng saûn xuaát maø chaát pheá thaûi khoâng theå söû duïng trôû laïi ñöôïc vaøo heä thoáng kinh teá ñöôïc xem nhö laø hoaït ñoäng gaây toån haïi ñeán moâi tröôøng. y Laõng phí taøi nguyeân khoâng taùi taïo ñöôïc, söû duïng taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc moät caùch quaù möùc khieán cho noù khoâng theå hoài phuïc ñöôïc, hoaëc hoài phuïc sau moät thôøi gian quaù daøi, ñem ra nhöõng chaát ñoäc haïi ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng soáng cuûa noù laø nhöõng hoaït ñoäng toån haïi ñeán moâi tröôøng. y Nhöõng haønh ñoäng gaây neân nhöõng taùc ñoäng nhö vaäy laø haønh ñoäng tieâu cöïc veà moâi tröôøng, maø ñaùnh giaù taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng coù nhieäm vuï phaùt hieän, ñaùnh giaù möùc ñoä nghieâm troïng vaø ñeà xuaát bieän phaùp khaéc phuïc hoaëc ñình chæ. Caùc hoaït ñoäng phaùt trieån luoân coù 2 maët lôïi vaø haïi. Baûn thaân thieân nhieân cuõng coù 2 maët. Thieân nhieân laø nguoàn taøi nguyeân vaø phuùc lôïi ñoái vôùi con ngöôøi, nhöng ñoàng thôøi cuõng laø nguoàn thieân tai, thaûm hoïa ñoái vôùi ñôøi soáng vaø saûn xuaát cuûa con ngöôøi.

III.1.4 Chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng Baûo veä moâi tröôøng laø moät trong nhöõng muïc tieâu mang tính toaøn caàu vaø cuûa Vieät Nam. Do söùc eùp gia taêng daân soá, söùc saûn xuaát caøng phaùt trieån vieäc khai thaùc vaø söû duïng caùc taøi nguyeân thieân nhieân ngaøy caøng gia taêng. Vieäc ñoù daãn ñeán taøi nguyeân thieân nhieân ngaøy caøng caïn kieät, chaát löôïng moâi tröôøng ngaøy suy thoaùi. Vì vaäy, vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng vaø söû duïng hôïp lyù caùc taøi nguyeân thieân nhieân ñang ngaøy caøng trôû thaønh nhöõng nhieäm vuï kinh teá xaõ hoäi caàn löu yù. Moâi tröôøng ñòa lyù luoân thoáng nhaát vôùi nhöõng moái lieân heä gaén boù giöõa caùc yeáu toá töï nhieân. y Khi ta taùc ñoäng baát hôïp lyù laøm bieán ñoåi moät yeáu toá naøy thì laäp töùc dieãn ra nhöõng phaûn öùng daây chuyeàn vaø daãn ñeán nhöõng haäu quaû baát ngôø vaø tieâu cöïc. y Ñeå thoaû maõn nhöõng nhu caàu ngaøy caøng taêng cuûa xaõ hoäi, chuùng ta phaûi cuûng coá vaø caûi thieän chaát löôïng cuûa moâi tröôøng coù thuaän lôïi cho ñôøi soáng xaõ hoäi,

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 32 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

khaéc phuïc hoaëc trung hoøa caùc hieän töôïng töï nhieân khoâng thuaän lôïi, söû duïng toái öu caùc taøi nguyeân thieân nhieân, naâng cao naêng löïc saûn xuaát cuûa caùc nguoàn taøi nguyeân vaø phuïc hoài taøi nguyeân. Phaân boá saûn xuaát vaø dòch vuï, cö daân hôïp lyù theo laõnh thoå, löïa choïn caùc phöông aùn quy hoaïch vuøng toái öu laø moät trong nhöõng ñoøn baåy quan troïng ñeå söû duïng hôïp lyù, baûo veä vaø caûi thieän moâi tröôøng. Taäp trung hoùa saûn xuaát vaø chuyeân moân hoùa saûn xuaát hôïp lyù theo vuøng cuõng coù aûnh höôûng roõ reät tôùi moâi tröôøng. a) Chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng toaøn caàu cuûa Lieân hôïp quoác: - Duy trì caùc heä sinh thaùi vaø heä thoáng cô baûn. - Duy trì caùc nguoàn gen. - Baûo ñaûm vieäc söû duïng hôïp lyù caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân coù khaû naêng taùi taïo ñöôïc. Treân cô sôû chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng toaøn caàu cuûa Lieân hôïp quoác, chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng Vieät Nam goàm caùc ñieåm: - Söû duïng hôïp lyù vaø baûo veä heä sinh thaùi röøng. - Söû duïng hôïp lyù vaø baûo veä heä sinh thaùi vuøng cöûa soâng, ven bieån. - Söû duïng hôïp lyù heä sinh thaùi vuøng trung du - Kieåm tra oâ nhieãm khoâng khí vaø nöôùc. - Haäu quaû cuûa chieán tranh hoùa hoïc cuûa Myõ ôû Vieät Nam. - Ñieàu tra söï oâ nhieãm phoùng xaï. - Haäu quaû moâi tröôøng cuûa vuøng coâng nghieäp khai moû. - Giaùo duïc moâi tröôøng vaø truyeàn thuï nhöõng kieán thöùc veà moâi tröôøng. - Ñaùnh giaù taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng vaø keá hoaïch quaûn lyù. Treân ñaây laø chieán löôïc chung cuûa toaøn quoác, song taïi caùc vuøng ñeàu coù nhöõng chieán löôïc rieâng cho phuø hôïp.

III.2 ÑAÙNH GIAÙ GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM III.2.1 Giaù trò kinh teá cuûa vò trí ñòa lyù Vieät Nam Vieät Nam naèm trong khu vöïc Ñoâng Nam Chaâu aù, laø vuøng ñang coù toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cao nhaát theá giôùi, bình quaân möùc taêng tröôûng kinh teá ñaït 6 - 7 % haøng naêm. Moät ñieàu quan troïng laø ngaøy 28.7.1995, Vieät Nam chính thöùc gia nhaäp ASEAN, ñaùnh daáu moät böôùc quan troïng trong cuoäc hoäi nhaäp vôùi caùc nöôùc khu vöïc.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 33 -

Caøng laøm roõ vai troø vò trí ñòa lyù cuûa nöôùc ta trong moái quan heä kinh teá, xaõhoäi vaø vaên hoùa vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam aù vaø Chaâu aù - Thaùi Bình Döông. Vieät Nam vöøa coù bieân giôùi luïc ñòa, vöøa coù haûi giôùi roäng : y Toång dieän tích ñaát lieàn roäng khoaûng 330.000 km2, y Bôø bieån daøi khoaûng 3.260 km, y Phaàn noäi thuûy vaø laõnh haûi gaén vôùi bôø bieån roäng khoaûng 226.000 km2, y Vuøng ñaëc quyeàn veà kinh teá vaø theàm luïc ñòa roäng gaáp 3 laàn dieän tich ñaát lieàn, Trong ñoù coù treân 130 hoøn ñaûo lôùn nhoû thuoäc quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa naèm raûi treân nhöõng vuøng roäng lôùn maø moãi quaàn ñaûo coù vuøng noäi thuûy, vuøng laõnh haûi, vuøng ñaëc quyeàn veà kinh teá vaø theàm luïc ñòa rieâng cuûa noù. Bieân giôùi ñaát lieàn giaùp vôùi 3 nöôùc laùng gieàng daøi vaøo khoaûng treân 4630 km, trong ñoù coù : y 1463 km vôùi Trung Quoác, y 2067 km vôùi Laøo y Treân 1.100 km vôùi Campuchia vaø ñöôøng bieân giôùi treân bieån giaùp vôùi 6 nöôùc Trung Quoác, Philippin, Malaixia, Thaùi Lan vaø Campuchia. y Ñieåm cöïc taây ôû kinh tuyeán 102 o 07'39''ñoâng, y Ñieåm cöïc ñoâng ôû kinh tuyeán 117 o 20' ñoâng, y Ñieåm cöïc nam ôû vó tuyeán 6 o 50'baéc, y Ñieåm cöïc baéc ôû vó tuyeán 23 o 22'baéc. Bieân giôùi luïc ñòa phaàn lôùn khoâng phaûi laø bieân giôùi töï nhieân neân khoâng khoù khaên laém cho vieäc phaùt trieån caùc ñöôøng lieân vaän quoác teá. Ñaëc ñieåm töï nhieân naøy khieán cho nöôùc ta trôû thaønh cöûa ngoõ ñi ra Thaùi Bình döông cuûa moät soá nöôùc vaø vuøng Ñoâng Nam aù: Laøo, Campuchia, vuøng Vaân Nam Quaûng Taây - Trung quoác. Nhö vaäy, ôû Vieät Nam coù ñieàu kieän ñeå xaây döïng nhöõng ñöôøng giao thoâng coù yù nghóa quoác teá, vaø nhieàu vò trí ôû nöôùc ta seõ trôû thaønh nhöõng yeát haàu giao thoâng quan troïng cuûa moät soá nöôùc vaø vuøng Ñoâng Nam aù. Nöôùc ta laïi naèm gaàn caùc tuyeán ñöôøng haøng haûi quoác teá vaø naèm treân vò trí gaàn trung taâm cuûa Ñoâng Nam aù neân raát coù nhieàu ñieàu kieän phaùt trieån maïnh caùc ngaønh haøng haûi, haøng khoâng coù yù nghóa quoác teá. Ñaëc ñieåm vò trí vaø giôùi haïn laõnh thoå noùi treân coøn ñöa ñeán moät thuaän lôïi : coù theå phaùt trieån toaøn dieän vaø caân ñoái ñuû caùc loaïi hình giao thoâng vaän taûi. Cho pheùp ta môû roäng quan heä kinh teá quoác teá, thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, ñaåy maïng xuaát khaåu, caùc dòch vuï haøng khoâng, haøng haûi vaø du lòch quoác teá.

III.2.2 Giaù trò kinh teá cuûa ñòa hình nöôùc ta a) Ñòa hình mieàn nuùi vaø cao nguyeân : Trong toaøn boä dieän tích laõnh thoå ñaát lieàn vaøo khoaûng 331.685 Km2 thì tôùi 3/4 dieän tích cuûa caû nöôùc laø ñoài nuùi vaø cao

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 34 -

nguyeân, vôùi ñænh nuùi cao nhaát laø Fansipan (3134m) ôû phía Taây Baéc. ôû ñaây caùc daõy nuùi cao ñöôïc hình thaønh do söï keoù daøi cuûa daõy Himalaya. Lòch söû kieán taïo ñòa chaát cuûa mieàn Ñoâng Nam aù phöùc taïp, neân beà maët laõnh thoå nöôùc ta nhieàu maøu veû, khoâng ñôn ñieäu, nhöng neàn moùng laõnh thoå laïi töông ñoái oån ñònh vaø vöõng chaéc. Vieät Nam naèm treân vuøng kieán taïo ñòa chaát ñaëc bieät, laø nôi gaëp nhau cuûa hai vaønh ñai sinh khoaùng lôùn laø Thaùi Bình Döông vaø Ñòa Trung Haûi ( treân theá giôùi coù 5 vaønh ñai sinh khoaùng lôùn: Thaùi Bình Döông, Ñaïi Taây Döông, Ñòa Trung Haûi, Baéc Cöïc, Uran-Okhot), cho neân giaøu caùc kim loaïi, ñaëc bieät laø thieác, chì, keõm, angtimoan... Nuùi vaø cao nguyeân coù caáu truùc ñòa chaát chuû yeáu laø ñaù voâi vaø ñaù bazan, ñöôïc hình thaønh töø cuoái ñaïi trung sinh (caùch ñaây khoaûng 10.000 naêm), caùc ñoàng baèng chaâu thoå baét ñaàu ñöôïc boài ñaép bôûi caùc doøng soâng vaø ñang tieáp tuïc phaùt trieån. Nuùi vaø cao nguyeân coù hai höôùng kieán taïo chính: höôùng taây baéc - ñoâng nam vaø höôùng voøng cung. Theo höôùng taây baéc - ñoâng nam, nuùi keùo daøi xuoáng bieån Ñoâng taïo ra caùc theàm luïc ñòa môû roäng döôùi ñaùy vònh Baéc Boä veà phía Haûi Nam, vaø döôùi ñaùy bieån Nam Boä veà phía Indonesia. Ñoù laø chính laø nhöõng khu vöïc thuaän lôïi xaây döïng caùc haûi caûng, khai thaùc haûi saûn vaø khoaùng saûn döôùi ñaùy bieån (ñaëc bieät laø daàu, khí). Ñaù voâi chuû yeáu taïi caùc vuøng ñoài nuùi vaø cao nguyeân phía baéc (khu vöïc phía Nam khoâng ñaùng keå). Nuùi ñaù voâi khi bò phong hoùa taïo ra caùc vuøng ñaát maøu môõ thuaän lôïi troàng caùc caây coâng nghieäp coù giaù trò nhö : cheø, caây aên traùi. Nhöõng nôi ñaù voâi khoâng bò phong hoùa, thì ñòa hình khaù hieåm trôû. Khu vöïc naøy thöôøng coù caùc hang ñoäng, taïo neân caùc danh lam thaéng caûnh, laø cô sôû phaùt trieån coâng nghieäp du lòch: vònh Haï Long, ñoäng Hoa Lö, ñoäng Chuøa Höông,... Ñaù bazan coù chuû yeáu ôû Taây Nguyeân vaø moät soá ñòa phöông ôû Thanh Hoùa, Ngheä Tónh, Bình Trò Thieân, Ñoâng Nam Boä. Ñaát ñoû hình thaønh töø söï phaân huûy ñaù bazan. Ñaây laø loaïi ñaát toát thích hôïp cho vieäc troàng caùc loaïi caây coâng nghieäp coù giaù trò cao: cao su, cafe,... Giaù trò kinh teá chính cuûa ñòa hình mieàn nuùi vaø cao nguyeân nöôùc ta laø : troàng caây coâng nghieäp (ngaén ngaøy vaø daøi ngaøy), chaên nuoâi, khai khoaùng, phaùt trieån thuûy ñieän vaø du lòch. Caùc ñoàng baèng nöôùc ta (ñoàng baèng ven bieån vaø b) Ñòa hình ñoàng baèng : chaâu thoå), ñöôïc taïo neân bôûi phuø sa môùi, do soâng vaø bieån boài ñaép. Caùc ñoàng baèng naøy ñeàu thaáp hôn 25 m, ña soá thaáp döôùi 3m, coù nôi thaáp hôn möïc nöôùc bieån (döôùi 0 m). Ñoàng baèng Nam Boä laø nôi coù ñòa hình thuaän lôïi cho saûn xuaát noâng nghieäp, do coù ñoä doác thoai thoaûi töø treân 10m (ñoâng baéc) xuoáng 2m (taây nam), raát thuaän lôïi cho töôùi tieâu. Ñoàng baèng Trung Boä nhoû heïp, bò chia caét bôûi caùc daõy nuùi vaø thöôøng coù caùc coàn caùt che chaén ôû ven böôûi, thöôøng hay bò uùng luït veà muøa möa, khoâ haïn veà muøa naéng vaø khoù töôùi tieâu. Ñoàng baèng Baéc Boä cuõng phöùc taïp vôùi heä thoáng ñeâ ñieàu ngaên luõ, vôùi caùc oâ truõng. Ñoàng baèng laø nôi taäp trung ñoâng daân cö vaø caùc thaønh phoá lôùn, nôi chuyeân canh caùc loaïi caây löông thöïc quan troïng cuûa nöôùc ta.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 35 -

III.2.3 Giaù trò kinh teá cuûa khí haäu Vieät Nam Naèm giöõa caùc vó tuyeán 8o30' vaø 22o22' baéc, naèm ôû vuøng hoaït ñoäng cuûa gioù muøa Ñoâng Nam aù, khí haäu nöôùc ta mang ñaëc ñieåm khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa: y Nhieät ñoä trunh bình caû naêm cao hôn 23oC, y Soá giôø naéng trong naêm treân 1200 giôø, y Caùn caân böùc xaï quanh naêng döông. y Toång nhieät hoaït ñoäng trong caû naêm khoaûng töø 8000 ñeán 10.000oC. y Toång löôïng böùc xaï leân treân 100 kcal/cm2/naêm. y Löôïng möa trung bình haøng naêm töø 1700mm ñeán 1800mm, - Coù nôi vöôït quaù 3000mm (nhö khu vöïc Thuaän An tôùi 5013mm), - Coù nôi quaù thaáp (nhö khu vöïc muõi Dinh - 715mm). y Löôïng boác hôi leân tôùi 700mm ñeán 800mm/naêm. Nhö vaäy nöôùc ta coù ñieàu kieän raát thuaän lôïi cho vieäc canh taùc caùc loaïi caây troàng, chaên nuoâi gia suùc vaø söû duïng ñaát. Ñaëc ñieåm cuûa khí haäu nöôùc ta coù taùc ñoäng nhieàu maët ñeán saûn xuaát vaø ñôøi soáng. Veà maët kinh teá, khí haäu ñöôïc coi nhö laø moät taøi nguyeân, loaïi taøi nguyeân naøy thöôøng ñöôïc bieåu hieän döôùi caùc daïng: - Taøi nguyeân naêng löôïng nhö böùc xaï maët trôøi, aùnh saùng,...Khai thaùc nguoàn taøi nguyeân naêng löôïng töï nhieân naøy phuïc vuï cho saûn xuaát vaø ñôøi soáng. - Taøi nguyeân khí haäu noâng nghieäp laø nhöõng ñieàu kieän nhieät, aåm, aùnh saùng,...giöõ vai troø quan troïng trong quaù trình chuyeån hoùa vaät chaát, naêng löôïng vôùi caây troàng vaø vaät nuoâi. - Taøi nguyeân khí haäu ñoái vôùi caùc phöông dieän khaùc nhö laø nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi cho saûn xuaát, xaây döïng, giao thoâng vaän taûi, ñôøi soáng,... nhöõng khaû naêng khai thaùc thieân nhieân nhaèm muïc ñích kyõ thuaät naøo ñoù v.v... Khí haäu Vieät nam thay ñoåi töø Baéc vaøo Nam, töø Ñoâng sang Taây vaø töø thaáp leân cao. Ñieàu ñoù aûnh höôûng ñeán söï phaân boá noâng nghieäp, ñaëc bieät laø phaân boá caùc loaïi caây troàng. Coù theå phaân chia caùc mieàn khí haäu nöôùc ta nhö sau : * Mieàn khí haäu Baéc, bao goàm caùc khu vöïc töø bieân giôùi Vieät - Trung vaøo tôùi söôøn Baéc cuûa daõy nuùi Nam soâng Caû: y Mieàn naøy coù muøa ñoâng roõ reät vaø trong naêm coù boán muøa thay ñoåi. y Trong mieàn khí haäu Baéc coù theå phaân boá thích hôïp caùc loaïi caây caän nhieät ñôùi vaø nhieät ñôùi. * Mieàn khí haäu Ñoâng Tröôøng Sôn, keùo daøi töø daõy nuùi thuoäc bôø Nam soâng Caû doïc theo Tröôøng Sôn vaø söôøn Ñoâng cuûa khoái maët baøn Taây Nguyeân xuoáng tôùi muõi Dinh: Ñaây laø mieàn khí haäu trung gian giöõa 2 mieàn khí haäu Baéc vaø Nam. y Phía Baéc ñeøo Haûi Vaân coøn xuaát hieän muøa Ñoâng ngaén vôùi vaøi ñôït reùt,möa phuøn y Phía Nam Haûi Vaân haàu nhö khoâng coù caùc thaùng laïnh, khí haäu chuyeån tieáp tôùi khí haäu mieàn Nam.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 36 -

y Khí haäu mieàn naøy thích hôïp vôùi caùc loaïi caây nhieät ñôùi, ñaëc bieät laø caùc loaïu caây coâng nghieäp nhö döùa, boâng, thuoác laù, hoà tieâu, mía, cheø, cao su... Caây löông thöïc chuû yeáu ôû ñaây laø luùa gaïo, saén, khoai lang vaø ngoâ, chaên nuoâi thì coù deâ, boø, heo... * Mieàn khí haäu Nam, goàm Taây nguyeân, cöïc Nam Trung Boä vaø Nam Boä, nhieät ñoä quanh naêm haàu nhö khoâng ñoåi. y Bieân ñoä nhieät ôû Saøi Goøn laø 6o1, ôû Dalat laø 3o4. y Nhieät ñoä trung bình caû naêm treân 25o, chæ giaûm khi leân caùc mieàn nuùi vaø cao nguyeân, nhöng thaùng laïnh nhaát ôû Dalat, nhieät ñoä trung bình trong thaùng vaãn laø 17 o 2. y Muøa möa keùo daøi töø thaùng 5 ñeán thaùng 11, ñaàu muøa hay coù gioâng vaø möa raøo ngaén, cuoái muøa côn möa dai daúng hôn. y Löôïng möa trung bình treân 1.500mm, rieâng vuøng muõi Dinh ít möa. y Muøa khoâ baét ñaàu töø thaùng 12 ñeán thaùng 4, trôøi quang, maây taïnh, möa ít, nhieät ñoä leân cao nhaát vaøo thaùng 3, 4. * Vuøng Taây Nguyeân bao goàm caùc cao nguyeân Nam Trung Boä nhieät ñoä coù giaûm xuoáng 20o , y Leân 900m, nhieät ñoä giaûm töø 25o xuoáng 20o, y Leân treân 900m nhieät ñoä giaûm xuoáng coøn 15o, quanh naêm noùng, Mieàn khí haäu Nam coäng theâm vôùi caùc ñaëc ñieåm thoå nhöôõng raát phì nhieâu, laø mieàn thích hôïp cho vieäc troàng luùa nöôùc vaø caùc loaïi caây troàng nhieät ñôùi caän xích ñaïo nhö: cao su, caø pheâ, thuoác laù, boâng, mía, döùa,...Veà chaên nuoâi, coù theå phaùt trieån caùc loaïi vaät nuoâi nhö heo, gaø, vòt, traâu, boø,... Söï khaùc nhau veà khí haäu giöõa caùc mieàn, giöõa caùc khu vöïc (vi khí haäu) taïo thuaän lôïi cho chuùng ta ñeå coù theå phaùt trieån moät neàn noâng nghieäp ña canh, vaøtrong töøng mieàn, töøng vuøng, coù theå phaân boá nhieàu loaïi caây troàng vaø gia suùc ñeå vöøa phaùt trieån toång hôïp laøm cho saûn xuaát noâng nghieäp cuûa nöôùc ta noùi chung vaø cuûa töøng vuøng noùi rieâng ñeàu ñöôïc phong phuù. Ñaëc ñieåm naøy gaây nhöõng aûnh höôûng bao truøm leân nhieàu yeáu toá trong moâi tröôøng töï nhieân Vieät Nam, ñaëc bieät laø caùc yeáu toá khí haäu, thoå nhöôõng, thuûy vaên, thöïc vaät. Moâi tröôøng töï nhieân Vieät Nam noùi chung, veà caên baûn laø thuaän lôïi cho vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån. Song, nhöõng ñieàu kieän töï nhieân Vieät Nam cuõng ñaët ra khoâng ít nhöõng khoù khaên caàn phaûi vöôït qua nhö : y Ñòa hình phöùc taïp gaây khoù khaên cho vieäc giao thoâng vaän taûi vaø cô giôùi hoùa noâng nghieäp ; y Thôøi tieát baát thöôøng, ñaát ñai bò thaùi hoùa, thieân nhieân bò taøn phaù do söï khai thaùc böøa baõi. Nhöõng khaên aáy tuy lôùn nhöng vaãn coù theå khaéc phuïc ñöôïc baèng moät heä thoáng caùc bieän phaùp kyõ thuaät, coäng vôùi nguoàn voán ñaàu tö doài daøo.

III.3 GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC NGUOÀN TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 37 -

Caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân aûnh höôûng roõ reät tôùi söï phaùt trieån vaø phaân boá caùc ngaønh kinh teá quan troïng cuûa ñaát nöôùc, trong ñoù coù ngaønh coâng nghieäp laø ngaønh chuû ñaïo. Caùc taøi nguyeân ñoù goàm: quaëng moû, nöôùc, ñaát, röøng, bieån vaø ñoäng thöïc vaät.

III.3.1 Giaù trò kinh teá cuûa quaëng moû khoaùng saûn Taøi nguyeân quaëng moû khoaùng saûn cuûa ñaát nöôùc ta coù chuûng loaïi, laø cô sôû nguyeân lieäu, nhieân lieäu - naêng löôïng quan troïng cho ngaønh coâng nghieäp nöôùc ta. Ñeán nay chuùng ta ñaõ phaù hieän vaø khai thaùc hôn 300 moû lôùn nhoû vôùi gaàn 50 loaïi khoaùng saûn khaùc nhau. Coù nhöõng loaïi khoaùng saûn coù chaát löôïng vaø tröõ löôïng töông ñoái khaù nhö: than, daàu moû, apatit, thieác, saét, chì, keõm, boâ xit nhoâm,... Döïa treân höôùng söû duïng cuûa töøng ngaønh coâng nghieäp, coù theå chia caùc taøi nguyeân thaønh 3 nhoùm: nhieân lieäu, naêng löôïng (than, daàu, khí thieân nhieân, quaëng moû phoùng xaï,...), quaëng moû kim loaïi (ñen, maøu, hieám, quyù) vaø caùc quaëng moû phi kim loaïi (chuû yeáu laø nhoùm nguyeân lieäu cuûa caùc ngaønh hoùa chaát vaø vaät lieäu xaây döïng). a) Nhoùm khoaùng saûn duøng laøm nhieân lieäu - naêng löôïng, goàm coù than, daàu moû, khí ñoát, uran vaø toâri. * Than ñaù taäp trung ôû khu vöïc tænh Quaûng Ninh (Ñoâng Baéc Boä) laø beå than lôùn nhaát: y Öôùc tính tröõ löôïng khoaûng töø 10 ñeán 12 tyû taán (chieám hôn 90% tröõ löôïng than toaøn quoác). y Thuoäc loaïi than antraxit, coù chaát löôïng cao (ñaït 7000 ñeán 8000 calo/kg), coù giaù trò xuaát khaåu cao. Beå than soâng Ñaø töø Ninh Bình leân Sôn La coù moät soá moû nhoû (tröõ löôïng 10tr taán). Gaàn ñaây chuùng ta phaùt hieän beå than naâu ôû vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng khoaûng 128 tyû taán. Khu vöïc phía Nam coù moû than Noâng Sôn (Quaûng Nam - Ñaø Naüng), ñaõ ñöôïc khai thaùc töø laâu, song tröõ löôïng khoâng lôùn. Nguoàn than buøn hình thaønh töø kyû ñeä töù coù ôû nhieàu nôi nhö: rìa soâng Hoàng, soâng Maõ, ñaëc bieät laø ñoàng baèng soâng Cöûu Long (khu vöïc U Minh, Caø Mau öôùc chöøng tröõ löôïng 500 trieäu taán - phuïc vuï cho ngaønh goám vaø phaân boùn. * Daàu moû, khí ñoát: ñaõ ñöôïc tìm thaáy vaø khai thaùc ôû ven bieån vaø theàm luïc ñòa thuoäc vuøng bieån Baéc Boä vaø Nam Boä höùu heïn moät döï tröõ naêng löôïng to lôùn trong töông lai: y Nöôùc ta coù khoaûng 650. 000 km2 dieän tích theàm luïc ñòa coù daàu khí, y Theo döï ñoaùn tröõ löôïng daàu cuûa nöôùc ta vaøo khoaûng 3 ñeán 3,5 tyû thuøng. y Coù ñeán 24 coâng ty daàu löûa quoác teá ñaõ kyù hôïp ñoàng vôùi Petro Vieät Nam. Nhieàu coâng ty ñaõ truùng thaàu tìm kieám vaø thaêm doø trong phaïm vi 300m maët nöôùc trôû laïi vôùi toång dieän tíchlaø 160.000 km2. Nhöõng hoaït ñoäng nhoän nhòp treân theàm luïc ñòa Vieät Nam chöùng toû moät tröõ löôïng daàu thoâ raát lôùn ñaõ ñöôïc caùc coâng ty nöôùc ngoaøi ñaùnh hôi vaø thu huùt hoï laïi : Caùc hôïp ñoàng daàu khí ñang thöïc hieän ôû Vieät Nam

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 38 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

tt 1 2

tt 13 14

Teân coâng ty BP Idemitsu

Loâ thaêm doø 05-2 109/91

3 4 5 6 7 8 9 10

Teân coâng ty Loâ thaêm doø Vietspvpetro 09,16,05-1 Ongc VideshLTD 19,06,2/3 loâ 12 BP 117,118,119 Enterpise Oil 17,21 IPL/Secab 115 Petrofina 46,50,51 BHPP 120,121 Cairn 22 Petronas Cari. 01,02 Shell 10

15 16 17 18 19 20 21 22

Total Lasmo Mitshubishi Astra/Occi. British Gas BHPP Ansoil OMV

11 12

Pedco AEDC

23 24

MIC Stepter Re.

11-1 04-2 15-2 04-3 04-1 05-1a Ñ.B s.Hoàng Vònh Baéc Boä 05-1b 111

11-2 05-3

Hieän nay coù 3 moû daàu ñang khai thaùc ñoù laø Baïch Hoå, Roàng, Ñaïi Huøng. * Uran, toâri: Tìm thaáy ôû moät soá nôi nhö Phong Thoå (Lai Chaâu), Cao Baèng, Laøo Cai, Quaûng Bình, laø nguoàn nguyeân lieäu quan troïng cho ngaønh naêng löôïng haït nhaân ñaày höùa heïn cuûa nöôùc ta (1 kg uran saûn xuaát ra moät löôïng nhieät baèng 2000 taán than). b) Nhoùm khoaùng saûn laø nguyeân lieäu ngaønh luyeän kim 1) Nguyeân lieäu cho ngaønh coâng nghieäp luyeän kim ñen: saét, mangan, crom, titan,... * Quaëng saét taäp trung caùc vuøng quan troïng sau ñaây : y Vuøng moû saét Traïi Cau, Linh Nham, Cuø Vaân ôû Thaùi Nguyeân, tröõ löôïng ñeán haøng traêm trieäu taán, phaàn lôùn laø saét manheâtit, chaát löôïng quaëng toát (haøm löôïng coù loaïi ñaït 36 ñeán 65% Fe). y Vuøng saét doïc soâng Hoàng, trong ñoù coù moû Quyù Xa ôû phía bôø phaûi soâng Hoàng, caùch ga Baûo Haø 12km, vuøng saét naøy keùo daøi 15km, coù tröõ löôïng töông ñoái lôùn, coù haøm löôïng töø 54 ñeán 60% Fe. y Vuøng saét Haø Giang coù moû saét Toøng Baù, Cao Vinh qui moâ khoâng lôùn. Caùc vuøng saét treân laø cô sôû cho vieäc hình thaønh caùc xí nghieäp luyeän kim cuûa vuøng Baéc Boä. - Vuøng Haø Tónh coù moû saét Thaïch Kheâ vôùi tröõ löôïng vaøo loaïi lôùn cuûa nöôùc ta (khoaûng 600.000 taán), laø cô sôû quan troïng ñeå laäp xí nghieäp khai thaùc vaø cheá luyeän qui moâ trung bình cuûa vuøng Baéc Trung Boä. - Ngoaøi ra coøn nhieàu moû saét coù yù nghóa ñòa phöông coù ôû Bình Trò Thieân, Quaûng nam Ñaø naüng, Quaûng Ngaõi, Ñoàng Nai, Coân Ñaûo,Phuù Quoác. * Quaëng mangan ñaõ ñöôïc phaùt hieän ôû nhieàu ñieåm quaëng ôû mieàn nuùi Baéc Boä vaø Trung Boä song tröõ löôïng khoâng nhieàu. Ñaùng keå laø moû mangan Toác Taùt (Cao

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 39 -

Laïng). Moû naøy taïo thaønh væa daøy 0,1 ñeán 1m, coù maãu chöùa tôùi 85% MnO2. Ngoaøi ra, ta coøn phaùt hieän mangan ôû Tam Ñaûo, Veä Chính (Ngheä An). * Quaëng Crom ñöôïc phaùt hieän vaø khai thaùc töø laâu döôùi daïng sa khoaùng ôû moû Coå Ñònh naèm döôùi chaân nuùi Nöa (Thanh Hoùa) vôùi tröõ löôïng khoaûng 21 trieäu taán, moät trong nhöõng moû coù yù nghóa kinh teá quan troïng trong ngaønh luyeän kim ñen ôû nöôùc ta. * Quaëng Titan phaùt hieän ôû nhieàu nôi nhö Haø Tuyeân, ven bieån töø Quaûng Ninh ñeán Vuõng Taøu, rieâng moû titan nuùi Chuùa (Baéc Thaùi) laø coù giaù trò hôn caû. 2) Nguyeân lieäu cho coâng nghieäp luyeän kim maøu: ôû nöôùc ta coù thieác, chì, keõm, ñoàng, vonfram, tungsten, boxit,... vaø moät soá kim loaïi quí hieám khaùc nhö vaøng, baïc vaø baïch kim. * Thieác ñöôïc khai thaùc töø laâu ôû vuøng moû phía Baéc trong thung luõng Tónh Tuùc (Cao Baèng). Ngoaøi ra thieác coøn tìm thaáy ôû Sôn Döông - Tam Ñaûo, Taây Nguyeân, nhöng quan troïng vaø coù qui moâ lôùn hôn caû laø moû thieác Quyø Hôïp (Ngheä An), quaëng thieác naèm trong moät moû coù chieáu daøi 15 km. * Vonfram laãn vôùi quaëng thieác trong sa khoaùng cuûa moû thieác Tónh Tuùc. Ngoaøi ra Vonfram coùn ñöôïc phaùt hieän ôû Buø Me (Thanh Hoùa) vaø Phuû Quyø (Ngheä An). * Quaëng Boxit ñaõ tìm thaáy ôû nhieàu nôi nhöng chæ coù caùc moû ôû Höõu Luõng (Laïng Sôn), Taây Nguyeân,...laø coù yù nghóa kinh teá. Moû Boxit ôû Taây Nguyeân coù tröõ löôïng khaù lôùn gaàn 6 tyû taán. * Quaëng ñoàng coù ôû Sôn La, Hoaøng Lieân Sôn, Ngheä An, nhöng quaëng moû ñoàng ôû Baûn San (Sôn La) laø nôi coù giaù trò coâng nghieäp. * Quaëng keõm, chì, baïc coù ôû Chôï Ñieàn vaø Long Hít (Baéc Thaùi). Ngoaøi ra coøn gaëp ôû Ñieän Bieân, Thanh Hoùa, Ngheä An,... * Thuûy ngaân coù ôû Thaàn Sa (Baéc Thaùi), Khao Loäc (Haø Tuyeân), Nho Quan (Ninh Bình). * Vaøng coù ôû Voõ Nhai (Baéc Thaùi), Hoaø Bình, phía Taây Hueá, Boàng Mieâu (Quaûng Nam-Ñaø Naüng). Vaøng ôû döôùi daïng vaøng töï nhieân trong sa khoaùng hoaëc quaëng goác, hay coäng sinh vôùi caùc quaëng khaùc. Caùc nguoàn kim loaïi maøu treân cho pheùp chuùng ta thieát laäp moät soá xí nghieäp luyeän kim maøu quan troïng tröôùc maét cuõng nhö sau naøy.

c) Nhoùm khoaùng saûn laø nguyeân lieäu coâng nghieäp hoùa chaát : Ngoaøi nguoàn nguyeân lieäu töø daàu moû, khí ñoát, than ñaù, cao su töï nhieân,...chuùng ta coøn coù caùc loaïi quaëng moû khaùc duøng laøm nguyeân lieäu cho coâng nghieäp hoùa chaát nhö apatit, photphorit, pyrit,... * Quaëng apaptit coù ôû Laøo Cai, khu vöïv naøy coù chieàu roäng haøng chuïc km vaø chieàu daøi khoaûng 70 km vôùi nhöõng væa quaëng daøy töø 5 ñeán 7 m coù tröõ löôïng lôùn vaø chaát löôïng. Ñaây laø nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát caùc loaïi phaân laân phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp vaø xuaát khaåu. * Quaëng photphorit coù khaép caùc vuøng nuùi ñaù voâi Cao Baèng, Laïng Sôn, Tuyeân Quang, Baéc Thaùi, Thanh Hoùa, Ngheä An, Ñoàng Nai, Haø Tieân,...trong ñoù coù

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 40 -

moû photphorit Vónh Thònh (Laïng Sôn) ñang ñöôïc khai thaùc vôùi qui moâ lôùn. Loaïi quaëng naøy coù theå nghieàn nhoû duøng laøm phaân boùn ñöôïc. * Quaëng pyrit tìm thaáy ôû nhieàu nôi, nhöng caùc moû ôû Haø Giang, Tuyeân Quang, Hoaø Bình, Sôn La, Vónh Phuù,...laø nhöõng moû coù giaù trò. Quaëng pyrit duøng ñeå ñieàu cheá acid sulfuric (H2SO4), moät loaïi acid raát quan troïng ñeå cheá taïo phaân laân supe vaø cho nhieàu ngaønh hoùa hoïc khaùc. Nhoùm taøi nguyeân treân cho chuùng ta coù ñuû ñieàu kieän ñeå xaây döïng heä thoáng coâng nghieäp hoùa chaát töø vieäc saûn xuaát caùc hoùa chaát cô baûn, hoùa chaát phaân boùn, ñeán hoùa daàu, khí, than vaø hoùa döôïc cuõng nhö tô sôïi hoùa hoïc, taïo thaønh moät trong nhöõng ngaønh maïnh cuûa neàn kinh teá quoác daân. d) Nhoùm nguyeân lieäu duøng trong coâng nghieäp saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng vaø caùc maët haøng tieâu duøng khaùc : Goàm coù : ñaù voâi, ñaù silic, ñaát seùt, caùt thuûy tinh, cao lanh,... * Ñaù voâi, coù ôû nhieàu nôi song nhieàu nhaát laø ôû caùc tænh phía Baéc (töø Hueá trôû ra), tröõ löôïng raát lôùn tôùi haøng tyû taán vôùi chaát löôïng cao, laïi gaàn caùc ñöôøng giao thoâng thuûy boä. ôû caùc tænh phía Nam, ñaù voâi tìm thaáy ôû Quaûng Nam - Ñaø Naüng, Ñoâng Nam Boä, Haø Tieân,...Ñaù voâi laø moät trong nhöõng nguyeân lieäu chính ñeå saûn xuaát xi maêng. * Ñaát seùt coù nhieàu vaø chaát löôïng toát ôû ñoàng baèng (do boài tuï phuø sa), ôû ven bieån (do traàm tích bieån) maø coøn coù ôû caùc vuøng ñoài nuùi. Tröõ löôïng phaûi keå ñeán haøng tyû taán. Ñaây laø nguyeân lieäu phoå bieán duøng saûn xuaát gaïch ngoùi, ñaát seùt ñeå laøm xi maêng cuõng coù ít nhaát haøng trieäu taán. * Cao lanh, laø loaïi seùt nguyeân chaát, maøu traéng chöùa ít oxit saét, coù nhieàu ôû ven bieån Quaûng Ninh, moû Minh Taân (Haûi Höng), ôû Bieân Hoaø (Ñoàng Nai), Dalat (Laâm Ñoàng) vaø coù raûi raùc nhieàu nôi khaùc. Cao lanh laø nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát ñoà goám, söù trong coâng nghieäp vaø daân duïng. Cao lanh ñeå laøm söù coù haøng traêm trieäu taán döï tröõ. * Caùt ñeå saûn xuaát thuûy tinh, coù tröõ löôïng lôùn vaø chaát löôïng cao ôû mieàn Baéc: ôû Vaân Haûi (Quaûng Ninh), ôû Ñoàng Hôùi (Quaûng Bình), ôû mieàn Nam coù caùt ôû Cam Ranh (Khaùnh Hoaø), ñeàu gaàn caùc vò trí giao thoâng thuaän tieän. Caùt xaây döïng coù ôû khaép nôi. * Ñaù laùt (ñaù duøng trong trang trí noäi thaát vaø oáp laùt caùc coâng trình xaây döïng ), coù ôû Sôn La, Lai Chaâu, Thanh Hoaù, Hoaø Bình, Cao Baèng, Laïng Sôn, Quaûng Bình vaø moät soá tænh phía Nam. Ñaù laùt cuûa nöôùc ta coù töø haøng trieäu m3 troå leân ñeán haøng tyû m3. Ñaù laùt raát phong phuù vôùi nhieàu maøu saéc ñeïp, coù ñoä beàn cao nhö: ñaù daêm, caåm thaïch, ñaù granit, ñaù voâi maøu traéng coù vieàn xaùm, ñaù ngoïc bích maøu maän chín, maøu ñoû töôi, ñaù gabere maøu ñen. Ñaù laùt cuûa nöôùc ta khoâng nhöõng ñaùp öùng ñuû nhu caàu xaây döïng trong nöôùc maø coøn coù theå xuaát khaåu. * Ñaát seùt laøm gaïch chòu löûa coù ôû Tuyeân Quang, Haø Baéc, Haûi Höng. Moû ñaát chòu löûa coù chaát löôïng toát nhaát hieän nay laø Tuyeân Quang, ôû ñaây ñaõ xaây döïng nhaø maùy gaïch chòu löûa. Noù ñöôïc duøng laøm gaïch chòu löûa trong caùc loø luyeän kim. Caùc moû khoaùng vaät lieäu nhö ñaù voâi, thuûy tinh, seùt, cao lanh, ñaù hoa naèm giöõa caùc vuøng ñoàng baèng, ven bieån deã khai thaùc, giao thoâng thuaän tieän, söû duïng vôùi giaù thaønh reû. Caùc moû treân laø cô sôû hình thaønh caùc ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát xi

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 41 -

maêng, voâi, thuyû tinh, gaïch ngoùi, goám, söù ôû nhieàu ñòa phöông vaø vôùi nhieàu xí nghieäp vôùi qui moâ lôùn. Nguoàn taøi nguyeân khoaùng saûn cuûa nöôùc ta coù nhieàu loaïi, trong ñoù coù moät soá loaïi coù tröõ löôïng lôùn, chaát löôïng cao, deã khai thaùc nhö: moû than ôû Quaûng Ninh, caùc moû khí ñoá ôû ñoàng baèng Baéc Boä, caùc moû daàu löûa ôû theàm luïc ñòa phía Nam, caùc moû saét ôû Haø Tónh, Yeân Baùi, moû croâm ôû Thanh Hoùa, caùc moû boxit ôû Laïng Sôn, Taây Nguyeân, caùc moû thieác ôû Tónh Tuùc, Quyø Hôïp, caùc moû apatit ôû Cam Ñöôøng, Laøo Cai vaø caùc moû khoaùng vaät lieäu nhö ñaù voâi, caùt thuûy tinh, ñaát seùt, cao lanh, ñaù hoùa coù roäng raõi khaép nôi. Maät ñoä moû ôû nöôùc ta vaøo loaïi cao treân theá giôùi, trong ñoù coù nhöõng khu vöïc taäp trung tröõ löôïng cao. Caùc taøi nguyeân khoaùng saûn cuûa nöôùc ta taäp trung thaønh töøng vuøng laïi gaàn caùc nguoàn nhieân lieäu ñoäng löïc lôùn, raát thuaän tieän cho vieäc toå chöùc laõnh thoå cuûa caùc chu trình ñoäng löïc saûn xuaát to lôùn veà khai thaùc vaø tinh luyeän. Tuy nhieân, beân caïnh caùc khu moû lôùn, cuõng coù nhieàu moû nhoû, phaân taùn, tröõ löôïng ít, chæ coù yù nghóa ñòa phöông, haïn cheá vieäc cô giôùi hoùa khai thaùc, giaù thaønh khai thaùc cao. Theâm vaøo ñoù, haàu heát caùc quaëng moû, nguoàn nguyeân lieäu cho ngaønh coâng nghieäp laïi taäp trung chuû yeáu ôû phía Baéc, trong khi coâng nghieäp taïi caùc tænh phía Nam phaùt trieån. Nguoàn taøi nguyeân khoaùng saûn nöôùc ta laø moät trong nhöõng ñieàu kieän quan troïng ñeå tieán haønh coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc.

III.3.2 Giaù trò kinh teá cuûa taøi nguyeân nöôùc ngoït Taøi nguyeân nöôùc ngoït, bao goàm nöôùc treân beà maët ñaát (nöôùc maët - trong soâng, hoà, vaø caùc beå chöùa khaùc), nöôùc ngaàm (nöôùc naèm saâu döôùi ñaát vaø nöôùc maïch), nöôùc möa khí quyeån. Do löôïng möa lôùn, treân laõnh thoå nöôùc ta coù nhieàu soâng. Caùc soâng nöôùc ta haàu heát ñoå ra bieån, gaàn nhö theo höôùng taây baéc - ñoâng nam. Doïc bôø bieån, cöù caùch khoaûng 25 km laïi coù moät cöûa soâng ñoå ra bieån, chaïy suoát chieàu daøi 3260 km. Coù 3 heä thoáng soâng chính: heä thoáng soâng Hoàng - Thaùi Bình, heä thoáng soáng Cöûu Long Ñoàng Nai vaø heä thoáng soâng duyeân haûi Trung Boä. Soâng ngoøi nöôùc ta coù cheá ñoä nöôùc chaûy theo muøa. * Ñoái vôùi coâng nghieäp, maät ñoä tröõ löôïng thuyû ñieän cuûa nöôùc ta ñöùng vaøo haøng ñaàu theá giôùi (82,5kW/km2). Caùc doøng soâng lôùn taäp trung nhieàu thuûy naêng laø soâng Hoàng, soâng Ñaø, Soâng Ñoàng Nai, deã khai thaùc, laïi naèm gaàn caùc khu vöïc coù caùc moû kim loaïi vaø caùc trung taâm coâng nghieäp cheá bieán. Ngoaøi ra coøn raát nhieàu cô sôû thuyû naêng nhoû coù giaù trò ñòa phöông. Toång tieàm naêng thuûy naêng cuûa nöôùc ta öôùc tính khoaûng 260 tæ kWh/ naêm. Trong ñoù, soâng Hoàng coù tieàm naêng lôùn nhaát chieám 37% trong toång soá, heä thoáng soâng Ñaø chieám 19% vaø heä thoáng soâng Ñoàng Nai chieám tôùi 15%. y Soâng nöôùc ta phaân boá khaép nôi treân laõnh thoå, laø cô sôû ñeå xaây döïng caùc coâng trình thuûy ñieän lôùn vaø nhoû nhaèm ñieän khí hoùa toaøn quoác. Tuy nhieân, vieäc xaây

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 42 -

döïng caùc nhaø maùy thuyû ñieän caàn giaûi quyeát khoù khaên veà ñòa hình ñaù voâi, söï cheânh leäch möïc nöôùc giöõa hai muøa vaø haøm löôïng phuø sa trong nöôùc soâng nhieàu. y Nöôùc cho saûn xuaát coâng nghieäp ngaøy caøng ñoøi hoûi nhieàu, ñeå saûn xuaát 1 taán giaáy caàn ñeán 250 taán nöôùc, 1 taán tô nhaân taïo caàn 800 taán nöôùc, 1 taán keõm caàn 4000 taán nöôùc,... Heä thoáng soâng nöôùc ta coù theå ñaùp öùng nhu caàu nöôùc cho caùc xí nghieäp coâng nghieäp hoaït ñoäng vôùi möùc ñoä cao. * Ñoái vôùi noâng nghieäp, soâng nöôùc ta coù giaù trò raát lôùn. Noù bieåu hieän ôû giaù trò boài ñaép vaø töôùi nöôùc vaø giaù trò phaân boùn. Soâng nöôùc ta haøng naêm boài ñaép phuø sa taïo neân nhöõng caùnh ñoàng maøu môõ nhö ñoàng baèng chaâu thoå soâng Hoàng, ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø ñoàng baèng duyeân haûi mieàn Trung. Hieän nay moãi naêm ñoàng baèng laán ra bieån töø 60 ñeán 100 m taïo cho nöôùc ta coù ñieàu kieän môû roäng dieän tích canh taùc. y Nöôùc töôùi cho troàng troït laø yeâu caàu haøng ñaàu. Moãu hecta ruoäng luùa nöôùc caàn 15000 m3 - 60000 m3 nöôùc. Soâng nöôùc ta coù theå thoûa maõn yeâu caàu naøy vì toång löôïng nöôùc lôùn. y Do soâng nöôùc ta coù toång löôïng phuø sa lôùn (soâng Hoàng laø 80 trieäu m3 vaø soâng Cöûu Long 1000 trieäu m3) vaø tính chaát phuø sa toát (phuø sa chöùa caùc vi löôïng N, P, K, Ca, Mg,...vôùi tyû leä lôùn hôn ñaát ñaõ ñöôïc canh taùc) neân haøng naêm soâng mang moät löôïng phaân boùn lôùn cho caây troàng. Moät lôùp ohuø sa daøy 5 cm coù khaû naêng taêng naêng suaát trong 4 vuï lieàn vaø taêng 20% saûn löôïng haøng naêm treân dieän tích ñoù. * Ñoái vôùi giao thoâng, heä thoáng soâng nöôùc ta coù thuaän lôïi laø tieán haønh ñöôïc quanh naêm. Do caáu taïo cuûa ñòa hình maø phaàn lôùn soâng nöôùc ta coù höôùng Taây baéc Ñoâng nam, heä thoáng soâng mieàn Baéc nöôùc ta chaûy qua mieàn nuùi, trung du vaø ñoàng baèng taïo ñieàu kieän phoái hôïp khai thaùc theá maïnh kinh teá cuûa caùc vuøng naøy. Heä thoáng soâng ôû Nam boä, giao thoâng ñöôøng soâng tieán haønh voâ cuøng thuaän lôïi, taøu thuyeàn lôùn ñi laïi ñöôïc quanh naêm vaø khaép Nam boä. Soâng Mekong laø ñöôøng giao thoâng thuaän lôïi cuûa Nam boä, Campuchia vaø Laøo. Song vaán ñeà giao thoâng ñöôøng thuyû cuõng gaëp nhieàu khoù khaên: do höôùng chaûy, ñòa hình, phuø sa nhieàu vaø cheá ñoä nöôùc thay ñoåi theo muøa. * Ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi, heä thoáng soâng ñoùng vai troø quan troïng veà maët cung caáp thöïc phaåm (cung caáp caù). Caù soâng laø nguoàn thöïc phaåm giaøu dinh döôõng. Soâng ôû nöôùc ta coøn cung caáp nguoàn caù boät töï nhieân ñeå môû mang ngheà nuoâi caù ao, hoà vaø ruoäng nöôùc. y Nöôùc soâng, nöôùc ngaàm vaø caùc daïng nöôùc ngoït khaùc raát caàn trong vieäc cung caáp nöôùc cho sinh hoaït haøng ngaøy cuûa nhaân daân ta. Vôùi soá daân treân 70 trieäu ngöôøi, soá daân ngaøy caøng taêng ñoøi hoûi söû duïng moät khoái löôïng nöôùc ngaøy caøng lôùn. Neáu trung bình moãi ngöôøi daân ôû thaønh phoá caàn 100 lít nöôùc moät ngaøy thì trong 24 giôø moät thaønh phoá caàn 1 trieäu daân caàn ñeán tôùi 100.000 m3 nöôùc söû duïng. y Heä thoáng nöôùc soâng, nöôùc ngaàm,... ôû nöôùc ta coù theå thoûa maõn ñöôïc nhu caàu naøy, vì toång löôïng nöôùc lôùn. Caùc nguoàn nöôùc cuûa ta ñuû ñaûm baûo cho vieäc phaùt trieån caùc ngaønh: thuûy ñieän, coâng nghieäp cheá bieán, noâng nghieäp (töôùi vaø nuoâi troàng thuûy saûn), giao thoâng ñöôøng thuûy vaø baûo ñaûm vieäc cung caáp nöôùc cho caùc nhu caàu dòch vuï, sinh hoaït cuõng nhö nghæ ngôi, döôõng beänh.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 43 -

III.3.3 Giaù trò kinh teá cuûa bieån Naèm ôû phía Ñoâng baùn ñaûo Trung Aán, nöôùc ta coù bieån Ñoâng bao boïc ôû phía Ñoâng, nam vaø taây nam. Nöôùc ta coù 25 tænh vaø thaønh phoá coù bôø bieån, trong toång soá 53 tænh thaønh cuûa caû nöôùc. Bieån Ñoâng roäng gaàn 3.500.000 km2, töông ñoái kín vì coù nhieàu ñaûo vaø quaàn ñaûo bao quanh. Bieån Ñoâng laø moät bieån aám (khoâng ñoùng baêng), coù theàm luïc ñòa roäng tôùi 2.500.000 km2 vaø noâng (ñoä saâu trung bình cuûa toaøn vuøng laø 65 m), ñoä maën trung bình töø 1 - 3,5%, giaøu oxy, giaøu sinh vaät bieån nhö: caù bieån, toâm bieån, cua bieån, möïc bieån, rong bieån vaø nhieàu thuûy saûn khaùc. a) Haûi saûn ôû bieån nöôùc ta : * Caù bieån coù töø 1600 ñeán 2000 loaøi raát phong phuù, ôû taàng treân coù caù trích, nuïc, moøi, beï, thu, ngöø, chim,... ôû taàng döôùi coù caù hoàng, pheøn, löôïng, maêng, moái,...Vôùi tröõ löôïng ñaùng keå, tröõ löôïng chung laø 3 trieäu taán, khaû naêng sinh soâi coù theå ñaùnh baét maø duy trì ñöôïc saûn löôïng laâu daøi laø treân 1,3 trieäu taán. * Toâm bieån coù khoaûng 70 ñeán 80 loaøi, laø nguoàn lôïi thöù hai sau caù bieån. Coù 80 loaïi toâm bieån vôùi tröõ löôïng 50000 taán, phaàn lôùn taäp trung ôû Ñoâng Nam boä vaø vònh Thaùi Lan. Saûn löôïng toâm coù theå ñaùnh baét vôùi haøng vaïn taán/naêm. Ñoù laø loaïi haûi saûn coù giaù trò kinh teá cao trong xuaát khaåu. * Cua bieån cuõng laø nguoàn lôïi lôùn. Caû nöôùc coù treân 300 loaøi, taäp trung nhieàu ôû baûi trieàu, ñaàm laày, baõi suù veït, vuøng nöôùc lôï ôû gaàn cöûa soâng, doïc haûi ñaûo,... * Möïc bieån cuõng laø loaïi haûi saûn coù yù kinh teá cao. Hieän nay ñaõ bieát 10 loaøi, trong ñoù möïc mai laø loaïi coù saûn löôïng lôùn ôû vònh Baéc Boä, möïc oáng ôû duyeân haûi Trung boä. * Rong bieån, coù treân 3000 loaøi, trong ñoù gaàn 1/2 laø rong ñoû, phaân boá ôû vuøng nöôùc lôï, ngoaøi ra coù rong mô, rong caäu,... Ngoaøi ra coøn coù trai ngoïc, dieäp ngoïc, dieäp nhaät nguyeät ôû vònh Haï Long, ñoài moài ôû Phuù Quoác - Haø Tieân, haøu, ngao, baøo ngö,... coù phoå bieán ôû nhieàu vuøng bieån nöôùc ta. Caùc taøi nguyeân sinh vaät bieån treân laø nguoàn nguyeân lieäu quan troïng cho caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán, ñaëc bieät laø cheá bieán thöïc phaåm. Töø caùc nguyeân lieäu treân coù theå saûn xuaát ra ñöôïc caùc loaïi ñoà hoäp, nöôùc maém, keo vaây caù, boät xöông caù, caùc loaïi döôïc phaåm nhö daàu caù thu,...caùc loaïi myõ ngheä phaåm. Caùc ngaønh coâng nghieäp naøy seõ phaùt trieån maïnh neáu kyõ ngheä khai thaùc vaø baûo quaûn haûi saûn cuûa nöôùc phaùt trieån. b) Muoái bieån : Bieån Vieät Nam coù nguoàn muoái lôùn, moät nguyeân lieäu quan troïng cuûa coâng nghieäp hoùa chaát, cuõng nhö tieâu duøng. Bieån Vieät Nam coù noàng ñoä muoái laø 3,4 % ngang vôùi caùc bieån coù ñoä maën trung bình treân theá giôùi. Nöôùc ta coù nhieàu choã ñeå xaây döïng caùc dieâm tröôøng toát nhö: Quaûng Ninh, Thaùi Bình, Nam Haø, Thanh Hoaù, Khaùnh Hoaø, Ninh - Thuaän, Minh Haûi,...Muoái aên laáy töø muoái bieån coù theå khai thaùc töø 1,5 ñeán 3 trieäu taán/naêm. Töø muoái bieån coù theå saûn xuaát ra caùc loaïi hoùa chaát nhö Clo, xuùt vaø caùc loaïi döôïc phaåm coù chaát muoái.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 44 -

c) Giao thoâng vaän taûi bieån : Bieån laø ñòa baøn giao thoâng vaän taûi thuaän lôïi vaø reû tieàn. Doïc bôø bieån nöôùc ta coù nhieàu cöûa soâng lôùn, nhieàu haûi caûng töï nhieân, thuaän lôïi cho vieäc xaây döïng haûi caûng (cöûa OÂng, Haûi Phoøng, Beán Thuûy, Ñaø Naüng, Dung Quaát, Cam Ranh,...). Ngaønh haøng haûi ven bieån cuûa nöôùc ta seõ phaùt trieån maïnh ñeå chuyeân chôû haøng hoùa vaø haønh khaùch ñi laïi giöõa caùc mieàn trong nöôùc. Töø caùc caûng cuûa ta coù theå ñi ñeán caùc chaâu luïc treân theá giôùi. Nöôùc ta coù ñuû ñieàu kieän phaùt trieån giao thoâng vaän taûi ven bieån vaø vieãn döông. Ngoaøi ra, bieån Ñoâng coøn coù nhieàu phong caûnh ñeïp vaø baõi bieån toát nhö Haï Long, Ñoà Sôn, Saàm Sôn, Laêng Coâ, Qui Nhôn, Nha Trang, Ninh Chöõ, Vuõng Taøu, Haø Tieân,...laø cô sôû phaùt trieån nguoàn coâng nghieäp du lòch keát hôïp nghæ ngôi vaø an döôõng. Tuy vaäy, bieån Ñoâng coù nhieàu baõo. Moät naêm coù töø 9 ñeán 10 côn baõo (coù theå ñoå boä vaøo nöôùc ta töø 3 ñeán 4 traän baõo/naêm), neân thöôøng gaây ra nhöõng khoù khaên cho caùc ngaønh kinh teá, ñaëc bieät laø coâng nghieäp giao thoâng vaän taûi vaø noâng nghieäp.

III.3.4 Giaù trò kinh teá cuûa ñaát ñai nöôùc ta Traûi qua nhieàu theá kyû, do taùc ñoäng cuûa khí haäu, ñòa hình, thöïc vaät, con ngöôøi,...ñaát ñöôïc hình thaønh. Do tính chaát cuûa ñaù goác khaùc nhau, do ñieàu kieän hình thaønh khaùc nhau taïo neân nhieàu loaïi ñaát khaùc nhau. * Toaøn boä quyõ ñaát ñai cuûa nöôùc ta laø 33,2 trieäu ha, trong ñoù, ñaát coù khaû naêng noâng nghieäp laø 10,5 trieäu ha, chieám gaàn 1/3. y Ñaát noâng nghieäp Vieät Nam chieám moät tyû leä lôùn treân dieän tích caû nöôùc vaø coù nhieàu loaïi thoå nhöôõng coù giaù trò kinh teá cao, thích hôïp cho vieäc phaùt trieån caùc loaïi caây löông thöïc vaø caây coâng nghieäp nhieät ñôùi coù giaù trò. y Caùc ñoàng baèng chaâu thoå coù ñaát phuø sa chieám 7,5 trieäu ha (trong ñoù Nam Boä chieám 6 trieäu ha, Baéc Boä chieám 1,5 trieäu ha) laø cô sôû cho caùc vuøng caây löông thöïc vaø caây coâng nghieäp ngaén ngaøy. y Caùc vuøng ñaát trung du vaø cao nguyeân coù nhöõng vuøng ñaát feralit phaùt trieån treân maãu nham thaïch bazan laø cô sôû toát cho vieäc phaùt trieån vaø phaân boá caùc caây coâng nghieäp nhieät ñôùi coù giaù trò nhö capheâ, cao su, cheø,... Ñaát cuûa nöôùc ta theå hieän tính chaát nhieät ñôùi aåm ñieån hình, ña daïng vaø phöùc taïp veà loaïi hình, veà phaân boá vaø chaát löôïng. Ñaõ phaân loïai ñöôïc 14 nhoùm goàm 64 loïai ñaát, trong ñoù coù 5 nhoùm ñaát quan troïng chieám 78,4% dieän tích caû nöôùc: - Ñaát ñoû vaøng 15 trieäu ha chieám 50 % - Ñaát ñoû treân ñaù macmaaxit 3 trieäu ha chieám 9 % - Ñaát phuø sa 3 trieäu ha chieám 9 % - Ñaát xaùm 2,5 trieäu ha chieám 7,4% - Ñaát muøn 3,7 trieäu ha chieám 12 % Ñaát phuø sa coù tieàm naêng cao nhaát ñoái vôùi caây luùa nöôùc vaø saûn phaåm ngöõ coác, ñaát ñoû bazan raát thích hôïp cho saûn xuaát caây coâng nghieäp, ñaëc bieät ñoái vôùi caây coâng nghieäp laâu naêm. Tuy nhieân nhöõng ñaát ôû vuøng cao thöôøng bò bieán chaát vaø thoaùi hoùa raát nhanh choùng vì khoâng coù thaûm thöïc vaät che phuû. Nöôùc ta coøn coù 265.500 ha

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 45 -

ñoàng coû chaên nuoâi vaø 118.300 ha ao hoà, ñaàm vuõng thaû caù. Hôn 1/3 dieän tích coù khaû naêng noâng nghieäp chöa ñöôïc khai thaùc. * Tình hình vieäc söû duïng 33 trieäu ha ñaát ñai cuûa ta hieän nay : - Ñaát noâng nghieäp 6,9 trieäu ha chieám 21 % - Ñaát laâm nghieäp 11,8 trieäu ha chieám 36 % - Ñaát chuyeân duøng 1,4 trieäu ha chieám 4 % - Ñaát chöa söû duïng 12,9 trieäu ha chieám 39 % Bình quaân dieän tích ñaát hieän nay ñang khai thaùc noâng nghieäp laø 0,11 ha/ngöôøi laø quaù thaáp so vôùi caùc nöôùc treân theá giôùi. Do dieän tích ñaát cuûa nöôùc ta coù haïn, vì vaäy vieäc söû duïng ñaát phaûi caân nhaéc kyõ veà muïc ñích, hieäu quaû cuûa noù. Ñoàng thôøi caàn coù caùc bieän phaùp caûi taïo, naâng cao ñoä phì nhieäu cuûa ñaát, choáng caùc hieän töôïng thoaùi hoùa cuûa ñaát, taêng voán ñaát, naâng cao hieäu quaû kinh teá trong vieäc söû duïng caùc loaïi ñaát noùi treân.

III.3.5 Giaù trò kinh teá taøi nguyeân röøng ôû nöôùc ta Röøng nöôùc ta chuû yeáu laø röøng nhieät ñôùi goàm nhieàu taàng, coù nhieàu gioáng caây vaø ñoäng vaät hoaïng daïi, phaùt trieån maïnh vaø nhanh. Nhôø coù khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa vaø vò trí trung gian giöõa caùc quaàn theå thöïc vaät nhieät ñôùi vaø oân ñôùi cuûa chaâu aù, ñaõ taïo cho nöôùc ta moät theá giôùi thöïc vaät, ñoäng vaät trong röøng phong phuù veà chuûng loaïi. Theo caùc taøi lieäu ñieàu tra böôùc ñaàu thì toaøn boä heä thöïc vaät Vieät Nam coù 260 hoï, 1850 chi vaø treân 7000 loaøi. Röøng chieám gaàn 30 % dieän tích laõnh thoå, tröõ löôïng treân 600 trieäu m3 goã, chöa keå haøng trieäu ha ñoài troïc coù theå troàng röøng. Coù nhieàu kieåu röøng khaùc nhau : y Röøng nhieät ñôùi, y Röøng caän nhieät ñôùi, y Röøng raäm, röøng thöa, y Röøng thöôøng xanh, röøng ruïng laù, y Röøng möa, röøng khoâ, y Röøng ñaù voâi, röøng nöôùc maën, y Röøng nguyeân sinh vaø röøng troàng. Röøng ôû nöôùc ta tuy coù dieän tích lôùn nhöng ñaõ bò taøn phaù nhieàu do khai thaùc böøa baõi. y Tröõ löôïng goã trung bình cuûa röøng Vieät Nam laø 53 m3/ha. y Ña soá dieän tích röøng nöôùc ta laø röøng thöù sinh, röøng nguyeân sinh chæ coøn töøng ñaùm nhoû treân caùc mieàn nuùi cao. y Ñaëc ñieåm treân cho thaáy raèng muoán cho röøng Vieät Nam coù theå cung caáp nguyeân lieäu lieân tuïc vaø laâu daøi vôùi chaát löôïng cao cho ngaønh coâng nghieäp, phaûi coù nhöõng keá hoaïch khai thaùc vaø baûo veä röøng ñuùng ñaén, phaûi phaùt trieån troàng röøng. Song do raát nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau maø haøng naêm nöôùc ta bò maát khoaûng 200.000 ha röøng: y Trong ñoù khoaûng 50.000ha do khai hoang laáy ñaát laøm noâng nghieäp, y 50.000ha do chaùy röøng, y Phaàn coøn laïi do khai thaùc röøng laáy goã, cuûi,...

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 46 -

Moãi naêm chuùng ta cuõng troàng ñöôïc môùi ñöôïc khoaûng 200.000ha, song tyû leä soáng soùt khoâng laø bao nhieâu (40 - 50%), nhö vaäy haøng naêm vaãn maát ñi moät soá löôïng lôùn. y Naêm 1943, dieän tích röøng laø 13,5 trieäu ha (ñoä che phuû 40,7%), y Naêm 1976 coøn 9,5 trieäu ha (28,6%), naêm 1983 coøn 7,8 trieäu ha 23,6 %), y Vaø gaàn ñaây coøn khoaûng treân 6 trieäu ha (treân 20% ñoä che phuû). Chaát löôïng röøng cuõng giaûm ñi nhanh choùng, trong hôn 6 trieäu ha röøng coøn laïi thì : y Röøng giaàu (coù tröõ löôïng goã töø 150 m3/ha trôû leân) chæ chieám 32,6%, y Röøng trung bình (tröõ löôïng goã töø 80 ñeán 150 m3/ha) chieám 35,1%, y Röøng ngheøo (tröõ löôïng goã döôùi 80 m3/ha) chieám 32,3%. (Söï giaûm suùt theå hieän chuû yeáu ôû caùc khu vöïc röøng giaøu vaø trung bình) Taïi caùc tænh phía Baéc, röøng taäp trung ôû caùc vuøng Vieät Baéc, Taây Baéc, doïc mieàn Taây Thanh Hoùa - Ngheä An vaø ven bieån; ôû phía Nam röøng taäp trung ôû Tröôøng Sôn Nam vaø Taây Nguyeân, Ñoâng Baéc Nam Boä vaø vuøng Caø Mau (röøng nöôùc maën). Nhöõng röøng coù tröõ löôïng lôùn laø röøng Taây Ngheä An vaø Vieät Baéc. Trong heä taøi nguyeân thöïc vaät, coù nhöõng nguoàn taøi nguyeân coù giaù trò cao nhö : y Caây cho goã, coù khoaûng 1100 loaøi thuoäc treân 100 hoï. Nhieàu hoï coù giaù trò kinh teá nhö hoïc ñaäu, daàu, xoan, boà hoøn, daâu, ñöôùc, sim, phi lao, hoà ñaøo. Trong ñoù hoï daàu chieám öu theá veà soá löôïng vaø giaù trò kinh teá. y Caây laøm nguyeân lieäu giaáy, sôïi goàm tre, nöùa (chieám tôùi 4,3% dieän tích röøng töï nhieân chuû yeáu ôû Baéc Trung Boä, Trung Boä, mieàn nuùi Baéc Boä); thoâng ba laù (ôû vuøng nuùi Hoaøng lieân sôn, Haø Tuyeân, Thanh Hoaù, Laâm Ñoàng); thoâng ñuoâi ngöïa (Tam Ñaûo, Vónh Phuù); thoâng naêm laù (Dalat, Sôn La),... y Caây cho daàu coù 500 loaøi, trong ñoù coù 160 loaøi coù giaù trò kinh teá. Nhoùm caây cho daàu nhö caây hoài (Cao Baèng, Laïng Sôn), caây höông bai (ôû Trung Boä), caây hoaøn ñôn (ôû Baéc Boä), caây saû troàng nôi, caây Pomu (ôû mieàn nuùi Baéc Boä vaø Taây Nguyeân), caây queá (ôû Hoaøng Lieân Sôn, Quaûng Ninh, Thanh Hoaù, Ngheä An, Quaûng Ngaõi, Quaûng Nam- Ñaø Naüng), caây thoâng (Quaûng ninh, Laâm Ñoàng), caây traøm (Minh Haûi, Kieân Giang), caây traùm (Nam Boä, Baéc Boä). y Caây cho daàu beùo coù tôùi 260 loaøi. Caùc caây cho daàu beùo nhö caây traåu, caây lai, caây coï daàu, caây seán, caây caày, caây thaàu daàu, caây kônia, caây ñaïi haûi, caây ñen,... Nhöõng caây cho daàu beùo thöôøng phaân boá ôû vuøng röøng aåm vaø coù nhieàu naêng löôïng maët trôøi, vuøng cao hieám thaáy. y Caây cho nhöïa, goàm nhöïa ñoäng vaät vaø nhöïa thöïc vaät. Nhöïa ñoäng vaät nhö caùnh kieán ñoû, vuøng saûn xuaát chuû yeáu Lai Chaâu, Sôn La, Laøo Cai, Yeân Baùi, Hoaø Bình, Thanh Hoaù, Ngheä An. Nhöïa thöïc vaät nhö caùnh kieán traéng, phaân boá roäng ôû Taây Baéc, Haø Tuyeân, Vónh Phuù, Hoaø Bình, Thanh Hoaù, Ngheä An. y Caây cho tanin coù khoaûng 600 loaøi, song taäp trung vaøo moät soá loaøi chuû yeáu: caây cuû naâu, caây muoái, caây deû, caây ñöôùc, veït,... (phoå bieán ôû Minh Haûi, Kieân Giang). y Caây laøm laøm thuoác coù hôn 1000 loaøi, trong ñoù coù nhieàu döôïc lieäu coù giaù trò kinh teá cao nhö queá, sinh ñòa, baïch chæ, xuyeân khung, nguõ gia bì,nhaân saâm, tam thaát,...Khaû naêng veà döôïc lieäu cuûa nöôùc ta raát lôùn veà soá loaøi laãn tính naêng chöõa beänh vaø phoøng beänh. Vaán ñeà laø bieát toå chöùc söu taàm, khai thaùc, baûo quaûn vaø toå chöùc saûn xuaát sao cho ñaït hieäu quaû kinh teá vaø hôïp lyù nhaát.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 47 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

Ngoaøi ra, trong röøng coøn coù theå khai thaùc caùc loaïi caây duøng laøm caùc ñoà duøng sinh hoaït, haøng myõ ngheä nhö song, maây, laù caây. Trong röøng coøn coù caùc loaïi caây daïi coù theå cung caáp traùi aên, rau xanh vaø tinh boät. Ngoaøi ngaønh coâng nghieäp khai thaùc vaø cheá bieán goã, giaáy, röøng coøn coù taùc duïng giöõ nöôùc, choáng xoùi moøn, baûo veä thoå nhöôõng, khai thaùc song maây, döôïc lieäu, nghæ ngôi, saên baén... Röøng nhieät ñôùi Vieät Nam cuõng laø nôi cö truù cuûa nhieàu loaøi chim thuù ñaëc saéc, coù giaù trò kinh teá ñaëc bieät, laø nguoàn thöïc phaåm, nguoàn döôïc lieäu quyù, laø taøi nguyeân phuïc vuï cho ngaønh du lòch, xuaát khaåu. Ñoäng vaät hoaøng daïi trong röøng töông ñoái phong phuù veà thaønh phaàn vaø chuûng loaïi: 300 loaøi thuù, haøng ngaøn loaøi chim, 250 loaøi boø saùt, 84 loaøi löôõng cö. y Veà ñoäng vaät aên coû coù giaù trò nhö: voi, boø toùt, nai, hoaüng, höôu, traâu röøng, sôn döông, ... y Caùc ñoäng vaät aên thòt phoå bieán nhö meøo röøng, hoå, baùo, choù soùi, traên,... Caùc vuøng röøng Vieät Baéc, Taây Baéc, Tröôøng Sôn Baéc, Taây Nguyeân laø nôi taäp tung caùc loaøi thuù ñoù. Caùc röøng traøm, ñöôùc ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long coù nhieàu baõi chim lôùn coù theå phaùt trieån ñeå thu nguoàn thöïc phaåm vaø phaân boùn. Caùc loaïi chim thuù trong röøng Vieät Nam neáu ñöôïc baûo veä chaêm soùc, phaùt trieån toát seõ laø nhöõng nguoàn lôïi quan troïng coù theå khai thaùc laâu daøi. HKM HKM

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 48 -

CHÖÔNG IV . DAÂN CÖ VAØ CAÙC NGUOÀN LAO ÑOÄNG CUÛA VIEÄT NAM

IV.1 DAÂN CÖ VAØ CAÙC NGUOÀN LAO ÑOÄNG ÑOÁI VÔÙI SAÛN XUAÁT Ngöôøi lao ñoäng vôùi kyõ naêng, kinh nghieäm vaø taäp quaùn saûn xuaát cuûa mình laø löïc löôïng cô baûn cuûa neàn saûn xuaát xaõ hoäi. Hoï coøn laø löïc löôïng chuû yeáu tieâu thuï saûn phaåm saûn xuaát ra cuûa xaõ hoäi. y Do ñoù, söï phaân boá daân cö vaø phaân boá nguoàn lao ñoäng noùi rieâng coù aûnh höôûng raát lôùn tôùi söï phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát vaø ngöôïc laïi. Phaân boá saûn xuaát cuoái cuøng seõ xaùc ñònh treân nhöõng neùt lôùn söï phaân boá daân cö. y Nhöng ngöôïc laïi, söï phaân boá daân cö vaø caùc nguoàn lao ñoäng saün coù cuõng aûnh höôûng quan troïng tôùi phaân boá saûn xuaát. Nguoàn lao ñoäng treân moät laõnh thoå naøo ñoù ñuû hay thieáu cuõng laø moät nhaân toá aûnh höôûng tôùi söï phaùt trieån saûn xuaát ôû ñoù. y Töï ñoäng hoùa saûn xuaát chæ coù theå laøm taêng naêng suaát lao ñoäng vaø giaûm nheï caùc quaù trình thao taùc cuûa con ngöôøi nhöng khoâng theå xoùa boû vai troø cuûa ngöôøi lao ñoäng - nguoàn saùng taïo. * Daân cö vaø nguoàn lao ñoäng ñoàng thôøi laïi laø löïc löôïng tieâu duøng chuû yeáu caùc saûn phaåm xaõ hoäi. Vieäc caûi thieän ñôøi soáng cuûa nhaân daân naâng cao söùc mua cuûa daân cö trong vuøng vaø trong nöôùc cuõng laø moät nhaân toá kích thích söï phaùt trieån cuûa caùc ngaønh saûn xuaát. Vaán ñeà ñaët ra laø phaûi söû duïng lao ñoäng theá naøo coù hieäu quaû kinh teá. Nghieân cöùu vaán ñeà phaân boá daân cö vaø ñaùnh giaù moái quan heä quan laïi giöõa daân soá vôùi söï phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát caàn chuù yù tôùi nhöõng vaán ñeà sau : 1) Maät ñoä daân soá : Maät ñoä daân soá cao thaáp cuûa moät vuøng coù aûnh höôûng ñeán vieäc phaân boá caùc ngaønh saûn xuaát trong vuøng, tuy nhieân, khoâng theå quyeát ñònh vieäc phaân boá saûn xuaát maø chæ coù taùc duïng laøm taêng nhanh hay chaäm söï phaùt trieån cuûa saûn xuaát. 2) Ngheà nghieäp vaø truyeàn thoáng saûn xuaát: Nghieân cöùu ngheà nghieäp vaø truyeàn thoáng saûn xuaát cuûa daân cö moät vuøng naøo laø nhaèm söû duïng hôïp lyù lao ñoäng, phaùt huy ñöôïc kyõ naêng, kyõ xaûo voán coù laâu ñôøi cuûa nhaân daân lao ñoäng, laøm cho saûn xuaát phaùt trieån nhanh choùng theo höôùng chuyeân moân hoùa vaø saûn phaåm ñaït chaát löôïng cao. 3) Löùa tuoåi, giôùi tính vaø trình ñoä vaên hoùa kinh teá : Ñeå cho vieäc phaân tích moät ngaønh saûn xuaát naøo ñoù phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm daân cö lao ñoäng trong vuøng thì caàn thieát phaûi nghieân cöùu veà löùa tuoåi, giôùi tính, trình ñoä vaên hoùa-kyõ thuaät cuûa daân soá ôû vuøng ñoù.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 49 -

y Nhöõng vuøng coù tyû leä nam giôùi cao trong daân cö, neân phaùt trieån vaø phaân boá nhöõng ngaønh saûn xuaát caàn nhieàu lao ñoäng naëng nhoïc. y Ngöôïc laïi, ôû nhöõng vuøng maø thaønh phaàn daân cö ña soá laø phuï nöõ thì neàn phaùt trieån vaø phaân boá nhöõng ngaønh söû duïng lao ñoäng nheï. Coøn trình ñoä kyõ thuaät cuûa nhaân daân trong vuøng laø ñieàu kieän ñeå phaùt trieån moät soá ngaønh saûn xuaát ñoøi hoûi trình ñoä chuyeân moân hoùa cao vaø kyõ thuaät phöùc taïp. 4) Thaønh phaàn daân toäc vaø taäp quaùn saûn xuaát: Daân soá moãi nöôùc, moãi vuøng goàm nhieàu daân toäc. Moãi moät daân toäc coù moät taäp quaùn saûn xuaát, ñòa baøn saûn xuaát vaø cö truù khaùc nhau. Do ñoù, khi phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát caàn chuù yù ñeán taäp quaùn saûn xuaát tieâu duøng vaø ñòa baøn cö truù cuûa hoï nhaèm phaùt huy nhöõng taäp quaùn saûn xuaát toát, ñoàng thôøi khaéc phuïc caùc taäp quaùn saûn xuaát laïc haäu cuûa hoï.

IV.2 CAÙC NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI SÖÏ PHAÂN BOÁ DAÂN SOÁ IV.2.1 Phöông thöùc saûn xuaát xaõ hoäi Phöông thöùc saûn xuaát xaõ hoäi quyeát ñònh boä maët phaân boá saûn xuaát cuûa moät vuøng, moät nöôùc. y Trong xaõ hoäi phong kieán, kinh teá töï nhieân caù theå chieám öu theá trong saûn xuaát noâng nghieäp vaø phaân boá saûn xuaát phaân taùn ôû noâng thoân, do ñoù daân soá noâng nghieäp chieám ña soá. y Döôùi cheá ñoä tö baûn chuû nghóa neàn kinh teá bò chi phoái maïnh bôûi caùc qui luaät giaù trò, cung caàu,...daãn ñeán söï phaân boá saûn xuaát mang tính chaát töï phaùt, khoâng hôïp lyù, daân soá taäp trung quaù ñaùng vaøo moät soá vuøng ñaëc bieät ngaøy caøng taäp trung cao ñoä vaøo moät soá vuøng coâng nghieäp maø ñieåm qui tuï laø caùc thaønh phoá lôùn.

IV.2.2 Nhaân toá töï nhieân Con ngöôøi soáng trong loøng töï nhieân, neân nhöõng ñieàu kieän töï nhieân coù aûnh höôûng ñeán söï phaân boá daân soá, tuy vaäy nhöõng aûnh höôûng ñoù khoâng mang tính quyeát ñònh ñeán boä maët phaân boá daân soá cuûa moät vuøng hay moät nöôùc. a) Ñòa hình: Nhìn chung, caùc nöôùc treân theá giôùi cuõng nhö ôû nöôùc ta, maät ñoä daân soá ôû ñoàng baèng vaãn cao hôn caùc vuøng nuùi vaø cao nguyeân. Khí haäu ôû ñoàng baèng thöôøng töông ñoái ñieàu hoøa hôn ôû vuøng nuùi hoaëc caùc vuøng cao nguyeân naèm saâu trong luïc ñòa. Ñòa hình ñoàng baèng baèng phaúng thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån giao thoâng vaän taûi. Do ñoù hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa con ngöôøi phaàn lôùn taäp trung tröôùc heát ôû caùc vuøng ñoàng baèng. b) Khí haäu: laø moät yeáu toá quan troïng aûnh höôûng nhieàu ñeán saûn xuaát vaø phaân boá saûn xuaát, do ñoù cuõng aûnh höôûng ñeán phaân boá daân soá. Daân soá treân theá giôùi phaàn

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 50 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

lôùn taäp trung ôû vuøng oân ñôùi vaø vuøng nhieät ñôùi. Caùc vuøng coù khí haäu khaéc nghieät thì maät ñoä daân soá ít. c) Thuûy vaên: nguoàn nöôùc raát caàn thieát cho con ngöôøi, cho saûn xuaát noâng nghieäp, coâng nghieäp, cho giao thoâng vaän taûi. Do ñoù taïi caùc löu vöïc soâng lôùn, ven hoà, ven bieån, daân soá taäp trung ñoâng ñuùc. d) Thoå nhöôõng vaø khoaùng saûn : laø hai nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân coù söùc thu huùt soá lôùn daân cö lao ñoäng. Caùc vuøng ñaát ñoû bazan cuûa nöôùc. f) Nhaân toá kinh teá : Saûn xuaát coâng nghieäp coù tính chaát taäp trung cao so vôùi saûn xuaát noâng nghieäp. Do ñoù maät ñoä daân soá ôû khu vöïc coâng nghieäp thöôøng cao hôn maät ñoä daân soá ôû khu vöïc noâng nghieäp. Maät ñoä daân soá ôû Thaønh phoá HCM, Haø Noäi, Haûi Phoøng,... cao hôn nhieàu so vôùi caùc vuøng noâng nghieäp ôû ñoàng baèng. Giöõa troàng troït vaø chaên nuoâi thì khu vöïc troàng troït daân soá ñoâng hôn khu vöïc chaên nuoâi vì chaên nuoâi ñoøi hoûi ít söùc lao ñoäng hôn.

IV.3 QUI MOÂ DAÂN SOÁ VAØ VAÁN ÑEÀ TAÊNG DAÂN SOÁ ÔÛ VIEÄT NAM. Nghieân cöùu daân soá vaø tình hình taêng daân soá nhaèm hoaïch ñònh nhöõng phöông aùn söû duïng nguoàn taøi nguyeân lao ñoäng trong caùc keá hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, ñaùp öùng nhu caàu thieát yeáu cuûa daân cö.

IV.3.1 Qui moâ daân soá Daân soá nöôùc ta theo soá lieäu döï ñoaùn vaøo naêm 1995 laø 73,8 trieäu ngöôøi (trong ñoù nam chieám 49,1 % ; nöõ chieám 50,9 %), ñöùng haøng thöù 13 treân theá giôùi trong hôn 200 quoác gia treân theá giôùi vaø ñöùng thöù hai trong caùc nöôùc ASEAN (sau Indonesia gaàn 190 trieäu). Ñoù laø moät nguoàn döï tröõ lao ñoäng to lôùn cho caùc ngaønh saûn xuaát vaø dòch vuï. Maät ñoä daân cö trung bình treân caû nöôùc laø treân 200 ngöôøi/km2, ñöùng thöù 12 treân theá giôùi. Trong 53 ñôn vò haønh chính hieän nay, coù 29 tænh vaø thaønh phoá coù soá daân treân 1 trieäu ngöôøi, trong ñoù coù 3 thaønh phoá trieäu daân : thaønh phoá Hoà Chí Minh - 4,3 trieäu, thaønh phoá Haø Noäi - 2,2 trieäu, thaønh phoá Haûi Phoøng - 1,6 trieäu. Theo döï baùo cuûa cô quan phaùt trieån daân soá theá giôùi, thì daân soá Vieät Nam trong nhöõng naêm tôùi seõ laø : Naêm

Höôùng taêng tr.bình Höôùng taêng

1995 2000 200 2010 5 73,8 81,5 89,4 97,1

2015

2020

2025

104,2

110,4

116,9

74,0

108,1

116,4

125,4

TS.Traàn Duy Lieân

82,1

90,7 99,1

Khoa Du lòch

- 51 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam nhanh Höôùng taêng chaäm

73,6

80,9

88,1 94,7

100,2

104,2

108,1

IV.3.2 Vaán ñeà taêng daân soá ôû Vieät Nam Tình hình taêng daân soá ôû nöôùc ta cuõng gioáng nhö tình hình taêng daân soá treân toaøn theá giôùi noùi chung. Theo caùc taøi lieäu lòch söû thì daân soá nöôùc ta vaøo khoaûng 2000 naêm tröôùc coâng nguyeân döôùi 1 trieäu ngöôøi. Daân soá nöôùc ta taêng nhanh vaøo giöõa theá kyû XVIII. Naêm 1750, daân soá nöôùc ta khoaûng 6 trieäu. Ñaëc bieät vaøo nhöõng naêm ñaàu theá kyû XX, daân soá nöôùc ta taêng nhanh. Baûng soá lieäu sau ñaây seõ cho chuùng ta thaáy ñieàu ñoù : 190 193 1 6 13,0 18,0

195 195 196 0 5 0 29,9 32,0 34, 7

196 5 38, 3

197 0 42, 7

197 5 48,0

1980

1985 1990 1995

53,7

59,9

66,7

73,8

Daân soá nöôùc ta taêng nhanh, do tyû suaát sinh cao trong khi ñoù tyû suaát töû vong laïi giaûm nhanh daãn ñeán tyû leä taêng töï nhieân vaøo loaïi cao vaø daân soá taêng nhanh.

Thôøi gian

Tyû leä sinh (%)

1950 - 1955 1955 - 1960 1960 - 1965 1965 - 1970 1970 - 1975 1975 - 1980 1980 - 1985 1985 - 1990

41,8 42,0 40,9 38,3 37,6 38,3 34,7 31,8

Tyû leä töû vong ( %)

28,5 25,6 21,2 16,6 14,3 11,4 11,1 9,5

Taêng töï nhieân (%) 1,33 1,64 1,97 2,17 2,34 2,24 2,18 2,15

Vôùi möùc ñoä taêng nhö hieän nay, thì moãi ngaøy caû nöôùc coù 5000 treû em ra ñôøi, haøng naêm daân soá seõ coù theâm treân 1,5 trieäu ngöôøi. a) Nguyeân nhaân chuû yeáu : y Ñieàu kieän soáng naâng cao, heä thoáng y teá, baoû veä söùc khoûa cuûa ngöôøi daân ngaøy caøng caûi thieän taïo ñieàu kieän giaûm möùc töû vong.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 52 -

y Do yù thöùc, taäp quaùn veà gia ñình ñoâng con vaãn coøn phoå bieán (ñaëc bieät laø ôû caùc vuøng thoân queâ). y Vieäc thöïc chính saùch haïn cheá sinh ñeû khoâng trieät ñeå.

b) Nhöõng taùc ñoäng do taêng daân soá : * Thuaän lôïi: Do taêng daân soá coøn cao, neân chuùng ta coù nguoàn lao ñoäng khaù doài daøo, ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån kinh teá, baûo veä toå quoác vaø hôïp taùc lao ñoäng. y Neáu tính soá ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng, thì hieän nay chuùng ta coù khoaûng 31 trieäu ngöôøi lao ñoäng, neáu tính caû nhöõng ngöôøi ôû ngoaøi ñoä tuoåi lao ñoäng song coøn lao ñoäng thì soá löôïng nguoàn lao ñoäng vaøo khoaûng gaàn 50 trieäu. y Haøng naêm soá ngöôøi ñeán ñoä tuoåi lao ñoäng khoaûng 1,1 trieäu ngöôøi, trong khi ñoù soá ngöôøi heát tuoåi lao ñoäng vaø ra khoûi lao ñoäng (höu trí, maát söùc lao ñoäng,...) chæ vaøo khoaûng 0, 5 trieäu ngöôøi. Nhö vaäy nguoàn lao ñoäng coù höôùng taêng leân, soá ngöôøi lao ñoäng trong daân cö taêng. Ñeán nay coù khoaûng gaàn 30 trieäu ngöôøi ñang tham gia lao ñoäng trong caùc lónh vöïc cuûa neàn kinh teá quoác daân vaø trong löïc löôïng quoác phoøng. * Khoù khaên : Möùc taêng daân soá coøn cao, cuõng gaây ra nhöõng khoù khaên ñaùng keå : y Möùc soáng daân cö khoù caûi thieän: Löông thöïc bình quaân ñaàu ngöôøi thaáp (hieän nay ôû nöôùc ta laø 300kg/ ngöôøi), thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi cuõng thaáp (treân 200 USD/ngöôøi). Töø laâu caùc nhaø kinh teá hoïc ñaõ döï tính, neáu daân soá taêng 1%, neáu muoán giöõ cho möùc soáng cuûa daân khoâng giaûm suùt thì saûn xuaát löông thöïc phaûi taêng theâm 2,5 %; thu nhaäp quoác daân phaûi taêng theâm 4%. y Ngoaøi ra, coøn phaûi giaûi quyeát moät loaït caùc vaán ñeà lieân quan : coâng vieäc laøm, tö lieäu sinh hoaït, giaùo duïc, y teá, nhaø ôû.

IV.4 CÔ CAÁU DAÂN CÖ, NGUOÀN LAO ÑOÄNG CUÛA VIEÄT NAM. Cô caáu daân soá ñöôïc phaân bieät: cô caáu sinh hoïc (cô caáu theo tuoåi vaø giôùi tính), cô caáu ngheà nghieäp vaø cô caáu xaõ hoäi.

IV.4.1 Cô caáu sinh hoïc cuûa daân cö. Cô caáu sinh hoïc phaûn aùnh thaønh phaàn veà giôùi (nam, nöõ), ñoä tuoåi, theå traïng,...cuûa daân cö. Caên cöù vaøo nhöõng ñaëc ñieåm naøy, nhaèm xaây döïng caùc phöông aùn söû duïng vaø phaân boá nguoàn lao ñoäng, laäp caùc keá hoaïch veà nhu caàu saûn xuaát vaø nhu caàu tieâu duøng, keá hoaïch y teá, giaùo duïc,... toå chöùc xaõ hoäi nhö quoác phoøng ñaùp öùng cho töøng ñòa phöông, töøng vuøng. Neáu döïa vaøo soá lieäu daân soá nöôùc ta töø naêm 1930 ñeán nay, thì tyû leä nöõ giôùi trong daân soá ñeàu cao hôn nam giôùi töø 1,8 ñeán 4,2%, tuøy töøng giai ñoaïn. * Trong cô caáu theo ñoä tuoåi cuûa daân soá nöôùc ta hieän nay, coù moät soá ñieåm :

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 53 -

y Ñoä tuoåi töø 1 ñeán 15 tuoåi (ñoä tuoåi döôùi tuoåi lao ñoäng - ñoä tuoåi aên theo) chieám tôùi 45,2 %. Nhö vaäy daân soá nöôùc ta laø daân soá treû. y Ñoä tuoåi töø 16 ñeán 60 tuoåi (trong ñoä tuoåi lao ñoäng) chæ coù 48,4%. Ñaây laø moät tyû leä thaáp so vôùi toång soá daân. Neáu so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån khaùc thì thaáp hôn 10%. y Ñoä tuoåi töø 61 trôû leân ôû nöôùc ta chæ chieám 6,5% toång soá daân. Tyû leä naøy phaûn aùnh tuoåi thoï bình quaân cuûa daân cö khoâng cao (döôùi 64). Cô caáu daân soá theo ñoä tuoåi cuûa nöôùc ta thuoäc loaïi coù caáu truùc daân soá treû, nghóa laø soá ngöôøi ít tuoåi chieám tyû leä cao hôn caùc lôùp tuoåi khaùc. Nguyeân nhaân laø do tyû leä sinh ñeû haøng naêm cao, tuoåi thoï trung bình thaáp. * Cô caáu theo giôùi tính: daân soá nöôùc ta coù tyû leä giôùi tính khoâng caân baèng; nöõ giôùi thöôøng cao hôn nam giôùi.

IV.4.2 Cô caáu veà maët lao ñoäng vaø ngheà nghieäp Tyû leä daân soá trong tuoåi lao ñoäng ñang taêng nhanh. Soá daân trong ñoä tuoåi lao ñoäng ôû nöôùc ta naêm 1976 chieám 45% daân soá caû nöôùc, ñeán naêm 1989, tyû leä ñoù laø 50%. Tyû leä löùa tuoåi lao ñoäng trong daân soá phaûn aùnh tyû leä taêng daân soá ôû nöôùc ta trong nhöõng naêm qua, laø tyû leä ñaëc tröng cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Tyû leä löùa tuoåi lao ñoäng coù khaùc nhau giöõa caùc vuøng: y Ôû caùc thaønh phoá lôùn vaø khu coâng nghieäp nhö Haø Noäi, thaønh phoá Hoà Chí Minh, Haûi Phoøng vaø tænh Quaûng Ninh, tyû leä ñoù ñeàu treân 50%; y Caùc tænh mieàn nuùi phía Baéc, caùc tænh mieàn Trung, caùc tænh Taây Nam Boä coù tyû leä thaáp hôn (41 - 45%); y Phaàn lôùn löïc löôïng lao ñoäng laø taäp trung taïi ñoàng baèng Baéc Boä (26% toång soá daân trong ñoä tuoåi lao ñoäng cuûa caû nöôùc), Taây Nam Boä (22,7%); y Coøn caùc vuøng mieàn nuùi Baéc Boä vaø Taây Nguyeân roäng lôùn vôùi nhieàu taøi nguyeân phong phuù veà röøng vaø khoaùng saûn thì löïc löôïng lao ñoäng coøn ít (12,5%).

Tyû leä lao ñoäng trong caùc ngaønh kinh teá quoác daân cuûa nöôùc ta cuõng thay ñoåi theo chieàu höôùng phaùt trieån kinh teá hieän nay. Cuï theå laø tyû leä lao ñoäng trong noâng nghieäp giaûm, khu vöïc saûn xuaát coâng nghieäp vaø dòch vuï taêng. Vôùi söï caûi caùch neàn kinh teá, thì tyû leä lao ñoäng trong khu vöïc quoác doanh cuõng giaûm ñi, taïi caùc khu vöïc khaùc taêng leân.

IV.4. 3 Cô caáu xaõ hoäi cuûa daân cö Vieät Nam Cô caáu xaõ hoäi cuûa daân cö bieåu hieän cô caáu veà daân toäc, trình ñoä vaên hoùa. * Vieät Nam laø moät quoác gia coù nhieàu daân toäc, trong ñoù coù daân toäc Kinh chieám ña soá (78% ). Caùc daân toäc thieåu soá khaùc tuy ít, nhöng ñeàu soáng bình ñaúng trong coäng ñoàng daân toäc Vieät Nam. Coù 2 daân toäc ít ngöôøi maø soá daân treân 10 vaïn

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 54 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

ngöôøi: Thaùi, Meøo (phaàn lôùn ôû Taây baéc Baéc Boä), Taøy, Nuøng, Dao (phaàn lôùn ôû Vieäc Baéc), Gia Lai, EÂ Ñeâ, Bana, H'moâng (Taây Nguyeân), Khme (Taây Nam Boä); Hoa (Baéc Boä vaø Nam Boä). * Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, hôn 95% daân soá nöôùc ta bò muø chöõ, thì hieän nay tyû leä bieát chöõ ñeán gaàn 90% (töông ñöông vôùi caùc nöôùc phaùt trieån ). Löïc löôïng lao ñoäng kyõ thuaät ñang phaùt trieån nhanh vaø ngaøy caøng chieám tyû troïng cao trong soá lao ñoäng xaõ hoäi. Quaù trình tieán leân theo con ñöôøng coâng nghieäp hoùa ôû nöôùc ta cuõng chính laø quaù trình chuyeån hoùa lao ñoäng töø thuû coâng sang cô giôùi, töø lao ñoäng thoâ sô sang lao ñoäng kyõ thuaät. y Naêm 1993, löïc löôïng lao ñoäng kyõ thuaät ñaõ chieám hôn 10% soá lao ñoäng xaõ hoäi, trong lao ñoäng ñoù gaàn 1/2 coù trình ñoä ñaïi hoïc vaø trung hoïc. y Caùc caùn boä khoa hoïc kyõ thuaät cuûa nöôùc ta ñöôïc ñaøo taïo töø nhieàu nguoàn, nhieàu nöôùc khaùc nhau: trong nöôùc coù, ngoaøi nöôùc coù.

IV.5 TÌNH HÌNH PHAÂN BOÁ DAÂN CÖ ÔÛ VIEÄT NAM IV.5.1 Maät ñoä daân soá cuûa nöôùc ta Vôùi soá daân 73,8 trieäu ngöôøi treân laõnh thoå 331.688 km2 thì maät ñoä daân soá nöôùc laø 223 ngöôøi/km2. Maät ñoä naøy cao gaáp 5 laàn maät ñoä daân soá theá giôùi. Song söï phaân boá daân cö ôû nöôùc ta khoâng ñeàu : y Maät ñoä daân cö ôû caùc tænh ñoàng baèng Baéc Boä töø 800 ñeán 1.100 ngöôøi/ Km2 (rieâng Tp Hoà Chí Minh: 1967 ngöôøi/km2, ñoàng baèng soâng Cöûu Long: 360 ngöôøi/ Km2), y Trong khi mieàn nuùi, maät ñoä chæ töø 20 ñeán 40 ngöôøi/km2 vaø ôû trung du maät ñoä 169 ñeán 300 ngöôøi/km2. Taây Nguyeân cuõng coù maät ñoä daân cö thaáp ngang caùc tænh mieàn nuùi Baéc Boä. y Caùc tænh mieàn Trung coù maät ñoä döôùi trung bình cuûa caû nöôùc. y Caùc tænh Nam Boä töø Taây Ninh, Ñoàng Nai trôû vaøo ñeàu coù maät ñoä treân trung bình, nôi ñoâng daân cö nhaát laø Tieàn Giang, maät ñoä 600 ngöôøi/km2.

Hieän töôïng phaân boá daân soá quaù cheânh leäch giöõa caùc vuøng trong caû nöôùc, gaây neân nhöõng taùc ñoäng to lôùn, laøm cho caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân ôû nöôùc ta khoâng ñöôïc söû duïng hôïp lyù. Laøm kìm haõm söï phaùt trieån kinh teá, khoù khaên cho vieäc caûi thieän vaø naâng cao möùc soáng cuûa daân.

IV.5.2 Nhöõng höôùng di daân, phaân boá laïi nguoàn lao ñoäng Tröôùc tình hình phaân boá daân cö khoâng ñeàu, daãn ñeán tình traïng di chuyeån daân cö töø vuøng naøy sang vuøng khaùc (chuû yeáu töø vuøng coù maät ñoä daân soá cao ñeán vuøng coù

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 55 -

maät ñoä thaáp). Caùc cuoäc di chuyeån naøy coù hai bieåu hieän: tính töï phaùt vaø keá hoaïch, song chuû yeáu coù caùc höôùng sau : y Höôùng töø ñoàng baèng leân mieàn nuùi vaø cao nguyeân thöïc söï roõ neùt vaø maïnh meõ ôû caùc tænh phía Baéc khi chuùng ta tieán haønh phaùt trieån coâng nghieäp, cuøng vôùi vieäc phaùt trieån maïnh noâng laâm ngieäp, giao thoâng vaän taûi vaø thöông nghieäp ôû caùc tænh trung du vaø mieàn nuùi. Trong thôøi gian töø 1961 ñeán 1965 ñaõ coù hôn 1 trieäu ngöôøi di chuyeån töø ñoàng baèng leân caùc tænh trung du vaø mieàn nuùi, laøm cho maät ñoä daân cö ôû caùc tænh taêng leân roõ reät (Taây Baéc taêng gaáp 4 laàn maät ñoä daân cö tröôùc CM Thaùng taùm). Trong nhöõng naèm gaàn ñaây, doøng ngöôøi vaãn tieáp tuïc di chuyeån theo höôùng naøy. y Höôùng Baéc - Nam, töø khu vöïc ñoàng baèng chaâu thoå soâng Hoàng, ñoàng baèng Thanh - Ngheä - Tónh vaøo ñoàng baèng chaâu thoå soâng Hoàng vaø Taây Nguyeân. y Höôùng di chuyeån Ñoâng - Taây cuûa daân cö Vieät Nam laø höôùng phoå bieán treân caû nöôùc: ôû caùc tænh phía Baéc, luoàng di chuyeån naøy truøng vôùi luoàng di chuyeån töø ñoàng baèng leân mieàn nuí vaø xuaát hieän töø nhöõng naêm ñaàu cuûa keá hoaïch 5 naêm laàn thöù nhaát (1961-1965), coøn ôû caùc tænh phía Nam thì môùi hình thaønh töø sau naêm 1975, do vieäc phaùt trieån noâng laâm nghieäp ôû Taây Nguyeân vaø mieàn Taây Nam Boä, vaø vieäc hoài höông, giaûm bôùt daân soá caùc thaønh thò mieàn Nam. Caùc luoàng di chuyeån Ñoâng - Taây vaãn coøn tieáp tuïc dieãn ra vaø caàn ñöôïc thuùc ñaåy theâm trong quaù trình caân ñoái saûn xuaát vaø phaân coâng lao ñoäng giöõa coâng nghieäp vaø noâng nghieäp, giöõa thaønh thò vaø noâng thoân.

Ngoaøi 3 höôùng chính keå treân, ôû nöôùc ta hieän nay coøn coù moät vaøi höôùng di ñoäng daân soá khaùc nhau nhö: töø cao xuoáng thaáp do vieäc ñònh canh, ñònh cö cuûa caùc ñoàng baøo reûo cao Baéc Boä; y Töø phaân taùn tôùi taäp trung ôû caùc vuøng daân cö noâng thoân, do vieäc quy hoaïch noâng thoân vaø phaùt trieån noâng nghieäp ; y Töø noâng thoân ra thaønh thò ôû caùc khu vöïc phaùt trieån maïnh coâng nghieäp vaø dòch vuï, caùc thaønh phoá ; y Töø ñoàng baèng ra ven bieån vaø haûi ñaûo do phaùt trieån chaên nuoâi vaø ñaùnh baét haûi saûn cuøng vôùi nhu caàu quoác phoøng vaø phaùt trieån caùc ngaønh daàu khí, du lòch ngæ maùt... Vieäc phaân coâng lao ñoäng quoác teá giöõa nöôùc ta vaø caùc nöôùc khaùc, cuõng laø moät yeáu toá taïo höôùng di ñoäng daân soá ôû Vieät Nam. MHGK MHGK

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 56 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

CHÖÔNG V . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ COÂNG NGHIEÄP ÔÛ VIEÄT NAM

V.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH COÂNG NGHIEÄP V.1.1 Vai troø cuûa coâng nghieäp Coâng nghieäp laø moät ngaønh saûn xuaát vaät chaát quan troïng, ñaëc tröng cho trình ñoä phaùt trieån cuûa neàn kinh teá quoác daân. y Moät nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån phaûi laø moät nöôùc coù neàn coâng nghieäp phaùt trieån chieám tyû leä cao trong toång saûn phaåm xaõ hoäi vaø thu nhaäp quoác daân. Coâng nghieäp coøn coù vai troø cöïc kyø quan troïng ñoái vôùi söï phaân boá saûn xuaát cuûa moät nöôùc, moät vuøng. y Söï phaân boá coâng nghieäp thöôøng coù aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán söï phaân boá vaø söï phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá quoác daân khaùc. Vì vaäy phaûi xem troïng vaán ñeà phaân boá coâng nghieäp, coi ñoù laø tieâu ñeà quan troïng khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa söï phaùt trieån neàn kinh teá. y Sai laàm trong vieäc löïa choïn vuøng, khu vöïc vaø ñòa ñieåm phaân boá caùc xí nghieäp coâng nghieäp taùc haïi laâu daøi khoâng nhöõng ñeán xí nghieäp maø ñeán caû caùc ngaønh kinh teá khaùc cuõng moâi tröôøng xung quanh. Vì vaäy, khoâng rieâng caùc ngaønh coâng nghieäp maø taát caû caùc ngaønh kinh teá khaùc ñeàu phaûi raát quan taâm ñeán vaán ñeà phaân boá coâng nghieäp ñuùng ñaén.

V.1.2 Cô caáu ngaønh coâng nghieäp Ngaønh coâng nghieäp bao goàm nhieàu ngaønh saûn xuaát phöùc taïp, coù quan heä chaët cheõ vôùi nhau, vì vaäy vieäc phaân loaïi caùc ngaønh coâng nghieäp cuõng coù nhieàu caùch khaùc nhau. * Döïa vaøo tính chaát vaø ñaëc ñieåm saûn xuaát cuûa ngaønh, chia ra : y Coâng nghieäp cô baûn: Khai khoaùng, luyeän kim, hoùa chaát,... y Coâng nghieäp cheá bieán: Cô khí, deät-may, thöïc phaåm,...

* Döïa vaøo tính chaát caùc saûn phaåm laøm ra , chia ra : y Nhoùm A: Caùc ngaønh saûn xuaát ra caùc tö lieäu saûn xuaát.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 57 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam y Nhoùm B: Caùc ngaønh saûn xuaát ra caùc saûn phaåm tieâu duøng.

Song noùi chung, cô caáu ngaønh coâng nghieäp bao goàm caùc ngaønh: y Nhieân lieäu-naêng löôïng: ñieän, than, daàu, khí... y Luyeän kim: luyeän kim ñen, luyeän kim maøu. y Cô khí: cô khí, cheá taïo maùy moùc, laép raùp cô khí, ñieän töû... y Hoùa chaát: cao su, phaân boùn, döôïc phaåm,... y Vaät lieäu xaây döïng: xi maêng, gaïch ngoùi, cheá bieán goã, söù ... y Cheá bieán löông thöïc - thöïc phaåm y Deät, da, may.

Tuy nhieân, caùc caùch phaân loaïi noùi treân ñeàu coù yù nghóa töông ñoái, vì hieän nay nhieàu ngaønh coâng nghieäp ñaõ xaâm nhaäp vaøo nhau. Saûn phaåm cuûa chuùng coù theå bao goàm caû caùc tö lieäu saûn xuaát laãn caùc haøng hoùa tieâu duøng (ví duï: ngaønh cô khí, ngaønh hoùa chaát...).

V.2 NHÖÕNG YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ COÂNG NGHIEÄP Söï phaân boá coâng nghieäp chòu aûnh höôûng cuûa nhieàu yeáu toá, nhöng coù hai yeáu toá troäi coù taùc ñoäng maïnh nhaát ñoái vôùi söï phaân boá coâng nghieäp :

V.2.1 Yeáu toá khoa hoïc - kyõ thuaät Tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät veà thaêm doø ñòa chaát cho pheùp phaùt hieän theâm caùc moû quaëng khaùc vaø nhöõng trung taâm coâng nghieäp seõ ñöôïc hình thaønh treân caùc khu vöïc taøi nguyeân ñoù. Tieán boä cuûa kyõ thuaät laøm giaøu quaëng, neân nhöõng loaïi quaëng coù haøm löôïng töø 18 ñeán 19% (maø tröôùc ñaây coi laø khoâng coù giaù trò coâng nghieäp), thì nay coù theå söû duïng ñöôïc baèng kyõ thuaät laøm giaøu quaëng, nhôø ñoù coù theå xuaát hieän caùc trung taâm luyeän kim môùi vaø caùc trung taâm coâng nghieäp.

V.2.2 Caùc nhaân toá nguoàn nguyeân lieäu - nhieân lieäu, nguoàn lao ñoäng vaø khu vöïc tieâu thuï. Caùc nhaân toá naøy aûnh höôûng tröïc tieáp vaø thöôøng xuyeân ñeán söï phaân boá coâng nghieäp, aûnh höôûng ôû möùc ñoä khaùc nhau ñoái vôùi söï phaân boá cuûa töøng ngaønh coâng nghieäp noùi rieâng. Coù theå toång hôïp söï aûnh höôûng ñoù trong moät baûng.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 58 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

Caùc nhoùm ngaønh coâng nghieäp phaân theo caùc ngaønh nhaân toá phaân boá chuû yeáu Nhaân toá chuû yeáu

Nhieân lieäu - naêng löôïng

Nguyeân lieäu

Lao ñoäng

Tieâu thuï (thò

Ñaëc ñieåm kinh teá-kyõ thuaät Chi phí nhieân lieäu naêng löôïng chieám 35-60% thaønh phaåm vaø thöôøng lôùn hôn chi phí nguyeân lieäu cho ñaàu tö cô baûn xaây döïng cô sôû naêng löôïng leân quaù 50% voán ñaàu tö saûn xuaát. Chi phí nguyeân lieäu chieám 70-80% giaù thaønh saûn phaåm vaø cao hôn chi phí nhieân lieäu naêng löôïng, voán ñaàu tö cho saûn xuaát cô baûn lôùn hôn cho xaây döïng cô sôû naêng löôïng; khoái löôïng nguyeân lieäu lôùn hôn gaáp nhieàu laàn khoái löôïng thaønh phaåm Tieàn löông cuûa coâng nhaân vieân trong giaù trò saûn phaåm xaáp xæ vôùi chi phí nguyeân lieäu vaø vöôït quaù cho phí veà nhieân lieäu naêng löôïng; voán ñaàu tö cho xaây döïng cô baûn lôùn hôn nhieàu so vôùi cô sôû naêng löôïng; khoái löôïng thaønh phaåm bình quaân moãi CNV, hao phí nguyeân lieäu, nhieân lieäu, ñieän löïc toái thieåu; tyû troïng hao phí nguyeân lieäu khoaûng 1 hay > 1 khoâng nhieàu.

Chi phí cho vieäc vaän chuyeån nguyeân lieäu, nhieân lieäu tôùi thöôøng thaáp hôn caùc chi phí cho vieäc taïo ra saûn phaåm taïi nôi tieâu thuï (theo khoaûng

TS.Traàn Duy Lieân

Nhoùm caùc ngaønh

Nhieät ñieän; Cao su nhaân taïo, sôïi tô hoùa hoïc, nhöïa deûo (keå caû baùn thaønh phaåm); Luyeän nhoâm,manheâ,keõm,...

Luyeän kim ñen; Saûn xuaát thieát bò khai thaùc vaø luyeän kim, caùc maùy moùc xaây döïng ñöôøng saù; Saûn xuaát phaân ñaïm, axit, xuùt, xi maêng, thuûy tinh, giaáy, da, ñöôøng, mía,...

Cheá taïo duïng cuï cô khí ñieän maùy, maùy keoù, cheá bieán chaát deûo, deät kim, ñoùng daøy, may maëc,...

Cheá bieán daàu löûa; Cô khí noâng nghieäp; Coâng nghieäp cao su, ñoà goã, caáu kieän beâ toâng coát theùp, gaïo, gaïch, ngoùi, baùnh keïo,...

Khoa Du lòch

- 59 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam tröôøng)

caùch vaän chuyeån), voán ñaàu tö cho saûn xuaát cô baûn lôùn hôn nhieàu so vôùi naêng löôïng; tyû troïng hao phí nguyeân lieäu, nhieân lieäu vaø ñieän löïc khoâng lôùn.

Ñoái vôùi caùc ngaønh coâng nghieäp khai thaùc thì caùc ñieàu kieän ñòa chaát moû, chaát löôïng quaëng moû vaø ñieàu kieän vaän xuaát laø nhöõng nhaân toá quan troïng nhaát. Vieäc phaân boá caùc xí nghieäp naøy chuû yeáu laø nhaèm laøm sao ñeå giaûm bôùt gaùnh naëng vaän chuyeån saûn phaåm. Ñoái vôùi caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán thì phaûi chia laøm 4 nhoùm theo caùc nhaân toá ñaõ neâu treân. Moät soá ngaønh coâng nghieäp, coù theå chòu aûnh höôûng khoâng phaûi chæ moät nhaân toá maø hai nhaân toá trong 4 nhaân toá keå treân nhö ngaønh luyeän kim ñen, hoùa chaát deûo(nhaân toá nguyeân lieäu vaø nhieân lieäu ñoäng löïc), ñieän löïc (nhieân lieäu, naêng löôïng vaø tieâu thuï). Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá tôùi söï phaân boá coâng nghieäp

Caùc ngaønh coâng nghieäp

y Ñieän löïc y Luyeän kim ñen y Luyeän kim maøu y Cô khí : - Ñoùng taøu - OÂ toâ - Maùy coâng cuï Maùy noâng nghieäp y Coâng nghieäp hoùa

chaát - Phaân ñaïm, phoát phaùt - Axit sunfuaric - Clo - Xuùt y Coâng nghieäp VLXD - Xi maêng - Beâ toâng coát theùp y Coâng nghieäp röøng - Cöa xeû goã - Saûn xuaát giaáy y Coâng nghieäp nheï

TS.Traàn Duy Lieân

Nguyeân lieäu

Nhieân lieäu naêng löôïng

Lao ñoäng

++ +++ ++ + +++

++ ++ ++

++ + +++ ++ + ++

Vuøng tieâu thuï ++ + ++ +++ + ++ +++ ++

+ ++ +++ ++ +++ +++ ++ +++

++ ++ + +

-

+++ ++ +++ ++ ++ +

Khoa Du lòch

- 60 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - Deät vaûi sôïi boâng, - May maëc, ñoùng giaøy - Cheá bieán thòt - Xay xaùt gaïo

+ ++ -

-

++ ++ -

+++ +++ ++ +++

Ghi chuù : +++ AÛnh höôûng coù tính chaát quyeát ñònh ++ AÛnh höôûng maïnh + AÛnh höôûng yeáu - khoâng aûnh höôûng

V.3 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT COÂNG NGHIEÄP V.3.1 Tính chaát taäp trung hoùa Saûn xuaát coâng nghieäp khoâng ñoøi hoûi nhöõng khoâng gian roäng lôùn (tröø nhöõng ngaønh khai khoaùng, khai thaùc röøng, ñaùnh caù), maø ñoøi hoûi taäp trung cao veà tö lieäu saûn xuaát vaø coâng nhaân. Vì vaäy caàn phaûi choïn nhöõng ñòa ñieåm, nhöõng khu vöïc thích hôïp ñeå phaân boá nhöõng xí nghieäp coù lieân quan hoã trôï laãn nhau trong quaù trình saûn xuaát, ñoàng thôøi giaûi quyeát caùc vaán ñeà xaõ hoäi phaùt sinh. Tính taäp trung hoùa cuûa söï phaân boá saûn xuaát coâng nghieäp bieåu hieän ôû hai maët: quy moâ xí nghieäp ngaøy caøng lôùn vaø maät ñoä xí nghieäp ngaøy caøng nhieàu treân moät ñòa khu. * Lôïi ích to lôùn cuûa taäp trung hoùa saûn xuaát coâng nghieäp theo laõnh thoå laø: y Taïo thuaän lôïi ñeå lieân hôïp hoùa, chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc hoùa, giaûm giaù thaønh saûn phaåm; y Söû duïng tieát kieäm caùc nguoàn nguyeân lieäu; nöôùc, vaät tö, nhaân löïc; y Söû duïng hôïp lyù caùc phöông thöùc vaän taûi vaø giaûm bôùt voán ñaàu tö cô baûn cho caùc coâng trình giao thoâng vaän taûi vaø dòch vuï coâng coäng...

baát lôïi:

* Khoù khaên : taäp trung hoùa saûn xuaát coâng nghieäp qua möùc cuõng coù nhöõng

y Laøm tieâu hao nhanh choùng caùc nguoàn taøi nguyeân ôû gaàn ñoù; y Ñoøi hoûi kyõ thuaät cao, coâng nhaân laønh ngheà, y Khoù löïa choïn ñòa ñieåm, y Phaûi taêng cöôøng vaø thay ñoåi phöông thöùc vaän taûi, y Hình thaønh caùc trung taâm daân cö lôùn, caùc thaønh phoá khoång loà, phöùc taïp veà nhieàu maët, y Caàn moät soá voán ñaàu tö ban ñaàu khaù lôùn, laâu thu hoài.

Vì vaäy, möùc ñoä, hay giôùi haïn hôïp lyù cuûa söï taäp trung hoùa saûn xuaát coâng nghieäp ôû moãi nöôùc, moãi vuøng khaùc nhau, tuøy thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän kinh teá, töï

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 61 -

nhieân, daân cö, chính trò, xaõ hoäi cuûa nôi ñoù, tuøy thuoäc caùc giai ñoaïn phaùt trieån saûn xuaát khaùc nhau.

V.3.2 Tính chaát lieân hôïp hoùa Lieân hôïp hoùa laø moät hình thöùc toå chöùc laõnh thoå cuûa saûn xuaát coâng nghieäp hieän ñaïi, hình thaønh treân cô sôû moät taäp hôïp nhieàu xí nghieäp thuoäc caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc nhau, cuøng söû duïng chung moät soá loaïi nguyeân vaät lieäu ban ñaàu ñeå taïo ra nhieàu loaïi saûn phaåm khaùc nhau, thoáng nhaât trong moät xí nghieäp lôùn goïi laø xí nghieäp lieân hôïp. y Xí nghieäp lieân hôïp coù ñaëc tröng laø söï thoáng nhaát veà quy trình coâng ngheä vaø veà laõnh thoå cuûa caùc ngaønh saûn xuaát naèm trong cô caáu cuûa xí nghieäp lieân hôïp vaø giöõa caùc ngaønh saûn xuaát aáy coù nhöõng lieân heä tuaàn töï hoaøn chænh vôùi nhau, trong moät ñôn vò quaûn lyù haønh chính kyõ thuaät. y Lieân hôïp hoùa phaùt trieån maïnh trong caùc ngaønh luyeän kim ñen vaø maøu, caùc ngaønh coâng nghieäp hoùa daàu, cheá bieán goã, deät,... * Lieân hôïp hoùa coù lôïi : y Laøm giaûm chi phí ñaàu tö xaây döïng xí nghieäp, taïo khaû naêng söû duïng toaøn dieän, toång hôïp nguyeân,nhieân lieäu vaø taän duïng pheá thaûi, y Giaûm bôùt nhu caàu vaän chuyeån nguyeân nhieân lieäu vaø baùn thaønh phaåm, ruùt ngaén caùc quaù trình saûn xuaát, giaûm bôùt hao phí lao ñoäng vaø haï giaù thaønh saûn phaåm.

Ñieàu kieän thuaän lôïi nhaát cho vieäc toå chöùc lieân hôïp hoùa laø söï taäp trung saûn xuaát lôùn trong coâng nghieäp. Chæ trong nhöõng qui moâ saûn xuaát lôùn, taäp trung nhieàu nguyeân nhieân lieäu, thieát bò, saûn phaåm vaø pheá lieäu coù khoái löôïng lôùn, caùc xí nghieäp taäp trung gaàn nhau treân moät ñòa khu, thì lieân hôïp hoùa môùi phaùt trieån ñöôïc.

V.3.3 Tính chaát chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc hoùa Trong saûn xuaát coâng nghieäp vieäc phaân coâng lao ñoäng vaø xaõ hoäi coù theå tæ mæ, raát chi tieát khoâng phaûi chæ ôû möùc taïo ra töøng loaïi thaønh phaåm maø coøn chuyeân moân hoùa ñeán taïo ra töøng chi tieát, töøng boä phaän cuûa thaønh phaåm, chuyeân moân hoùa töøng coâng ñoaïn saûn xuaát vaø tieán haønh lieân tuïc, quanh naêm. Ñoàng thôøi vôùi vieäc chuyeân moân hoùa saâu, trong saûn xuaát coâng nghieäp laïi coù theå thöïc hieän söï phoái hôïp roäng raõi giöõa nhieàu xí nghieäp, nhieàu ngaønh ñeå cuøng nhau taïo ra moät saûn phaåm naøo ñoù. Ñaëc ñieåm naøy theå hieän roõ neùt nhaát trong ngaønh cô khí: vieäc chuyeân moân hoùa caùc chi tieát maùy vaø chuyeân moân hoùa laép raùp ñem laïi nhöõng hieäu quaû kinh teá to lôùn. y Nhöng vieäc chuyeân moân hoùa khoâng theå taùch rôøi vieäc hieäp taùc hoùa: chuyeân moân hoùa caøng saâu thì hieäp taùc hoùa phaûi caøng roäng. y Möùc ñoä cuûa hieäp taùc hoùa ñöôïc xaùc ñònh treân soá löôïng caùc xí nghieäp cuøng tham gia vaøo vieäc taïo neân giaù trò cuûa moät loaït thaønh phaåm naøo ñoù.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 62 -

Chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc hoùa aûnh höôûng ñeán phaân boá saûn xuaát: hình thaønh cuïm xí nghieäp, caùc trung taâm coâng nghieäp taïi caùc thaønh phoá khoâng lôùn laém, taïo ra toång theå saûn xuaát vuøng vôùi nhöõng ngaønh vaø xí nghieäp thöôøng xuyeân coù nhöõng lieân heä saûn xuaát vôùi nhau, söû duïng toát moät nguoàn lao ñoäng vaø taïo ra nhöõng lieân heä caùc xí nghieäp goàm moät xí nghieäp chuû choát vaø nhieàu xí nghieäp phuï caän. Do ñoù khi phaân boá coâng nghieäp neân coù nhöõng döï aùn lôùn, phaân boá haøng loaït xí nghieäp coù khaû naêng hieäp taùc vôùi nhau trong quaù trình saûn xuaát, chöù khoâng neân chæ laäp phöông aùn phaân boá cho töøng xí nghieäp ñôn leû. Trong neàn kinh teá môû, chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc hoùa coøn môû roäng trong quan heä lieân doanh kinh teá quoác teá. Taäp trung hoùa, lieân hôïp hoùa, chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc hoùa coù lieân quan gaén boù vôùi nhau vaø taïo ra nhöõng neùt ñoäc ñaùo trong toå chöùc saûn xuaát coâng nghieäp theo laõnh thoå, phaân boá taäp trung, taïo thaønh caùc khu coâng nghieäp, ñaàu moái coâng nghieäp. Trung taâm coâng nghieäp vaø cuïm coâng nghieäp...

V.3.4 Saûn xuaát coâng nghieäp coù thôøi gian lao ñoäng thoáng nhaát vôùi thôøi gian saûn xuaát. Thôøi gian lao ñoäng laø thôøi gian maø lao ñoäng coù taùc duïng ñoái vôùi saûn phaåm, coøn thôøi gian saûn xuaát laø thôøi gian maø saûn phaåm ñang ôû trong lónh vöïc saûn xuaát , keå caû thôøi gian maø lao ñoäng khoâng coù taùc duïng ñoái vôùi saûn phaåm. Do ñaëc ñieåm naøy, yeâu caàu khi phaân boá caùc xí nghieäp coâng nghieäp phaûi : y Boá trí caùc phaân xöôûng phoái hôïp vôùi qui trình coâng ngheä, ñeå ruùt ngaén thôøi gian saûn xuaát ra saûn phaåm ; y Phaân boá caùc xí nghieäp coâng nghieäp coù lieân heä, keát hôïp vôùi nhau veà maët saûn phaåm thaønh khu coâng nghieäp ; y Rieâng caùc xí nghieäp cheá bieán haøng noâng saûn, khi phaân boá caàn chuù yù tôùi thôøi vuï cuûa nguyeân lieäu cung caáp cho xí nghieäp, ñeå coù theå cheá bieán nhieàu loaïi nguyeân lieäu noâng nghieäp maø thôøi vuï cuûa chuùng keá tieáp nhau trong naêm.

V.4 TÌNH HÌNH CHUNG VEÀ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ COÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM V.4.1 Thôøi Phaùp thuoäc (tröôùc 1954) Neàn coâng nghieäp Vieät Nam trong thôøi kyø naøy quaù nhoû beù, queø quaët; yeáu ôùt vaø phaân boá khoâng ñeàu.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 63 -

y Naêm 1939, naêm thònh ñaït nhaát cuûa thôøi Phaùp thuoäc, coâng nghieäp chæ chieám 10% giaù trò toång saûn löôïng coâng - noâng nghieäp cuûa Vieät Nam, y Caùc ngaønh coâng nghieäp ñaàu naõo ít phaùt trieån, luyeän kim khoâng ñaùng keå, cô khí chæ coù söûa chöõa vaø laép raùp, hoùa chaát naëng khoâng coù; y Trong khi ñoù laïi ñaëc bieät phaùt trieån ngaønh khai khoaùng vaø cheá bieán noâng saûn; tieåu thuû coâng nghieäp bò cheøn eùp. y Trang thieát bò trong coâng nghieäp laïc haäu, nöûa thuû coâng, nöûa cô khí, döïa vaøo thieát bò nhaäp ngoaïi, haàu heát voán ñaàu tö naèm trong tay tö baûn nöôùc ngoaøi.

V.4.2 Trong giai ñoaïn töø 1955 ñeán 1975 Trong giai ñoaïn naøy, mieàn Baéc vaø mieàn Nam phaùt trieån coâng nghieäp theo hai con ñöôøng khaùc nhau, aûnh höôûng roõ neùt tôùi phaân boá coâng nghieäp. * Mieàn Baéc, töø moät neàn coâng nghieäp troáng roãng, haáp hoái sau chieán tranh choáng Phaùp, ñaõ phuïc hoài vaø phaùt trieån nhanh choùng, töø queø quaët tieán daàn tôùi caân ñoái vaø phaân boá ngaøy caøng ñoàng ñeàu hôïp lyù hôn. Caùc ngaønh coâng nghieäp naëng (ñieän löïc, luyeän kim, cô khí, hoùa chaát, vaät lieäu xaây döïng) ñöôïc öu tieân phaùt trieån laøm cho cô caáu giaù trò toång saûn löôïng phaân theo nhoùm A-B ñaõ chieám 43%. Veà maët phaân boá theo laõnh thoå, neàn coâng nghieäp ôû mieàn Baéc ñaõ coù nhöõng böôùc tieán quan troïng. y Phuïc hoài, môû roäng vaø thay theá thieát bò cho caùc xí nghieäp cuõ nhö nhaø maùy deät Nam Ñònh, khai thaùc than ôû Quaûng Ninh, apatit ôû Laøo Cai, khai thaùc vaø luyeän kim ôû Tónh Tuùc... y Ñöa coâng nghieäp vaøo saâu trong noäi ñòa, caùc vuøng mieàn nuùi (Baéc Boä), vuøng daân toäc ít ngöôøi, vuøng saün nguyeân nhieân lieäu vaø ñoäng löïc, keát hôïp kinh teá vôùi quoác phoøng ñöa noâng nghieäp vaøo caùc vuøng noâng laâm nghieäp roäng lôùn, tröôùc ñaây haàu nhö chöa coù coâng nghieäp (Baéc Thaùi, Haø Baéc, Vónh Phuù...). y Ñöa coâng nghieäp vaøo mieàn Trung: Haøm Roàng (Thanh Hoùa), Vinh (Ngheä An) vôùi caùc xí nghieäp ñieän, luyeän kim, cô khí, cheá bieán. y Keát hôïp phaùt trieån coâng nghieäp Trung öông coù qui moâ lôùn, thieát bò hieän ñaïi vôùi coâng nghieäp ñòa phöông coù qui moâ vöøa vaø nhoû vôùi thieát bò nöûa thuû coâng, nöûa cô khí, laøm cho ñieän phaân boá coâng nghieäp môû roäng moïi nôi, xuoáng tôùi caáp huyeän. y Hình thaønh caùc cuïm coâng nghieäp, trung taâm coâng nghieäp môùi coù chuyeân moân hoùa, lieân hôïp hoùa, hieäp taùc hoùa nhöõng moái lieân heä saûn xuaát ngaøy caøng phong phuù, roäng lôùn, vöôït ra ngoaøi phaïm vi laõnh thoå cuûa moät tænh hoaëc thaønh phoá, taùc ñoäng tôùi söï hình thaønh caùc vuøng kinh teá lôùn cuûa Vieät Nam.

* Taïi mieàn Nam, coâng nghieäp coù phaùt trieån, nhöng vaãn giöõ moät vò trí nhoû beù trong cô caáu toång saûn phaåm xaõ hoäi. y Caùc ngaønh coâng nghieäp naëng ít phaùt trieån so vôùi caùc ngaønh cheá bieán haøng tieâu duøng.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 64 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

y Saûn xuaát coâng nghieäp vaãn phuï thuoäc vaøo nöôùc ngoaøi veà nguyeân lieäu, thieát bò, voán, nhaèm muïc ñích phuïc vuï cho chieán tranh. y Caùc xí nghieäp chuû yeáu ñöôïc phaân boá ôû caùc thaønh phoá lôùn (khu vöïc Saøi Goøn - Gia Ñònh, vaø Bieân Hoøa) khoâng coù toå chöùc lieân hôïp hoùa vaø hieäp taùc hoùa maëc daàu coù söï taäp trung theo laõnh thoå.

V.4.3 Giai ñoaïn 1975 ñeán nay Ñaây laø giai ñoaïn neàn saûn xuaát coâng nghieäp caû nöôùc phaùt trieån vaø coù nhöõng bieán ñoåi veà cô caáu ngaønh : Cô caáu giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp (%) Ngaønh Ñieän vaø nhieân lieäu Luyeän kim (ñen vaø maøu) Cô kim khí, ñieän töû Hoùa chaát Vaät lieäu xaây döïng Löông thöïc - thöïc phaåm Deät - da - may Caùc ngaønh khaùc

1990 18,5 1,5 8,5 6,6 14,4 36,2 11,1 3,2

1993 2,7 2,4 7,1 7,8 13,4 34,5 9,1 3,0

Tính theo giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp naêm 1993, tình hình phaân boá : y 35,5% taäp trung ôû 3 thaønh phoá lôùn laø Haø Noäi, Haûi Phoøng vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø rieâng thaønh phoá Hoà Chí Minh chieám hôn 28,7%. y Caùc tænh chieám vò trí treân trung bình veà giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp caû nöôùc (chieám töø 3 ñeán 6%) laø caùc tænh Vónh Phuùc, Nam Haø, Quaûng Ninh, Quaûng Nam- Ñaø Naüng, Ñoàng Nai, Haäu Giang. y Caùc tænh coù coâng nghieäp nhoû yeáu nhaát, (döôùi 10% ) naèm ôû beân bieân giôùi phía Baéc (Cao Baèng, Haø Giang, Laïng Sôn), ôû mieàn nuùi Taây baéc Baéc Boä (Lai Chaâu, Sôn La), caùc tænh ôû Taây Nguyeân vaø Taây Ninh. Trong 10 naêm gaàn ñaây, coâng nghieäp vaø tieåu thuû coâng nghieäp thuoäc caùc tænh vaø thaønh phoá phía Nam ñaõ phuïc hoài vaø phaùt trieån maïnh, ñaëc bieät laø ôû caùc tænh Duyeân haûi Trung boä vaø Taây Nam Boä laøm thay ñoåi tæ troïng giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp theo caùc nhoùm laõnh thoå. Phaân boá coâng nghieäp theo giaù trò saûn löôïng (%) Nhoùm laõnh thoå

Mieàn nuùi vaø trung du Baéc Boä Ñoàng baèng soâng Hoàng Khu 4 cuõ

TS.Traàn Duy Lieân

1977

1993

15,0 36,3 6,7

4,1 13,8 6,5

Tyû leä thay ñoåi - 10,9 - 22,5 - 0,2

Khoa Du lòch

- 65 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam Duyeân haûi Trung boä Taây Nguyeân Ñoâng Nam Boä Ñoàng baèng soâng Cöûu Long Caû nöôùc

6,0 1,1 29,6 5,3 100,0

10,5 2,2 35,5 27,4 100,0

+ 3,8 + 1,1 + 5,9 + 22,1

Theo baûng treân, caùc nhoùm laõnh thoå phía Baéc tröôùc ñaây chieám 58% giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp Vieät Nam (1977), thì naêm 1993 chæ coøn chieám 24, 4%, coøn laïi laø thuoäc caùc nhoùm laõnh thoå Nam Trung boä, Taây nguyeân - Ñoâng Nam boä vaø Taây Nam boä.

V.5 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN TÔÙI TÖØNG NGAØNH COÂNG NGHIEÄP V.5.1 Ngaønh coâng nghieäp ñieän löïc a) Vai troø cuûa coâng nghieäp ñieän löïc: Ñieän laø nguoàn naêng löôïng quan troïng trong söï phaùt trieån vaø phaân boá caùc ngaønh kinh teá khaùc nhau cuûa ñaát nöôùc, cuõng nhö sinh hoaït cuûa daân cö. y Coâng nghieäp ñieän löïc cung caáp naêng löôïng hoaït ñoäng cho taát caû caùc ngaønh coâng nghieäp. Thoâng qua noù, ñeå tieán haønh cô khí hoùa toaøn boä, tieán tôùi töï ñoäng hoùa saûn xuaát cho caùc ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp, noâng nghieäp, giao thoâng vaän taûi vaø thöôøng maïi-dòch vuï. y Nhöõng cô sôû ñieän löïc lôùn coù theå trôû thaønh nhöõng haït nhaân taïo vuøng, thu huùt moät soá xí nghieäp söû duïng nhieàu ñieän vaø taïo thaønh moät trung taâm coâng nghieäp. y Ñieän laø nguoàn naêng löôïng coù theå daãn ñi xa baèng ñöôøng daây neân taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc phaân boá roäng raõi caùc xí nghieäp coâng-noâng nghieäp, laøm maát daàn söï caùch bieät giöõa thaønh thò vaø noâng thoân. b) Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ngaønh coâng nghieäp ñieän löïc: Ñieän löïc laø moät loaïi naêng löôïng khoâng theå toàn kho ñöôïc, nhöng laïi coù khaû naêng vaän chuyeån ñi xa baèng ñöôøng daây cao theá. y Coâng suaát nhaø maùy ñieän lôùn, thieát bò hieän ñaïi, maøng löôùi phaân phoái roäng thì giaù thaønh seõ thaáy. y Nhaø maùy nhieät ñieän xaây döïng trong thôøi gian ngaén, toán ít voán nhöng giaù thaønh laïi cao. Ngöôïc laïi, nhaø maùy thuûy ñieän xaây döïng trong thôøi gian daøi, voán ñaàu tö lôùn, nhöng giaù thaønh haï. y Saûn xuaát ñieän löïc yeâu caàu moät khoái löôïng nhieân lieäu lôùn, khoù vaän chuyeån hoaëc phaûi döïa treân moät cô sôû thuûy naêng coù saün. Vì vaäy, caùc nhaø maùy ñieän thöôøng ñöôïc phaân boá gaàn nôi coù saün nhieân lieäu hoaëc taïi khu vöïc giaøu thuûy naêng. Caàn keát hôïp thích ñaùng giöõa nhieät ñieän vaø thuûy ñieän.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 66 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

c) Tình hình phaùt trieån ngaønh coâng nghieäp ñieän löïc vaø nhieân lieäu - naêng löôïng ôû nöôùc ta : Coâng nghieäp naêng löôïng - nhieân lieäu goàm hai ngaønh chính coù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau: coâng nghieäp nhieân lieäu vaø coâng nghieäp ñieän löïc. Hai ngaønh naøy ôû nöôùc ta hieän nay chieám 22,7% giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp (1993) vôùi 3,0% toång soá lao ñoäng coâng nghieäp, vaø ñang coù xu höôùng taêng maïnh. Ngaønh nhieân lieäu ôû nöôùc ta hieân nay ngoaøi khai thaùc than, ñaõ coù theâm daàu moû. Saûn löôïng ñieän, than vaø daàu thoâ cuûa Vieät Nam 1930

1976

1980

Ñieän (trieäu KWh)

65,20

3064,2

5230,0

Than (trieäu taán) Daàu thoâ (tr.taán)

1,96 -

5,7 -

5,70 0,04

1986

1993

8790,0 4,6 2,7

10 926 5,4 6,3

Rieâng veà daàu thoâ, ngoaøi moû Baïch Hoå hieän nay chuùng ta ñaõ baét ñaàu khai thaùc taïi 2 moû daàu nöõa laø Roàng, Ñaïi Huøng. Theo döï kieán löôïng daàu thoâ khai thaùc (trieäu taán) taïi caùc moû naøy laø : Moû Baïch Hoå Roàng Ñaïi Huøng Toång coäng

1993

1994

1995

6,5 0,1 0,2 6,5

6,8 1,0 1,1 7,1

7,0 1,6 2,4 9,1

199 199 6 7 7,0 7,0 2,4 3,3 4,9 8,1 11,0 14,3

1998 199 2000 9 6,8 6,7 6,2 3,8 3,8 11,2 11,1 18,2 21,7 21,1

* Khai thaùc than : Caùc xí nghieäp khai thaùc than lôùn naèm taäp trung ôû vuøng than Quaûng Ninh (Vaøng danh, Caåm Phaû, Hoøn Gai...) chieám khoaûng 90% saûn löôïng than caùc loaïi cuûa caû nöôùc. Ngoaøi khu vöïc than taäp trung ôû treân, ta coøn coù nhöõng xí nghieäp khai thaùc than ôû Thaùi Nguyeân, Noâng Sôn, Na Döông. Chuùng ta phaán ñaáu ñöa saûn löôïng than leân 8-9 trieäu taán/naêm. * Daàu moû : Cô sôû loïc daàu ñaàu tieân ôû Tuy Haï (caùch thaønh phoá Hoà Chí Minh 15km veà phía Ñoâng) ñaõ ñi vaøo hoaït ñoäng naêm 1988 vôùi coâng suaát 40 vaïn taán/naêm vaø ñang coøn tieáp tuïc ñöôïc môû roäng, ñöa coâng suaát leân treân 1 tr.taán/naêm, ñoàng thôøi coù caùc nhaø maùy hoùa daàu taïi Dung Quaát, Vuõng Taøu seõ ñöôïc xaây döïng trong töông lai. * Khí ñoát : Ngoaøi daàu thoâ, haøng naêm chuùng ta coøn coù khaû naêng khai thaùc tôùi 1000 trieäu m3 khí ñoát (song hieän nay ñeán 80% khí ñoàng haønh naøy bò ñoát boû); hieän nay chuùng ta ñaõ hoaøn thaønh xong vieäc xaây döïng ñöôøng daãn khí töø bieån vaøo ñaát lieàn. Trong töông lai chuùng ta seõ haøng loaït caùc nhaø maùy: nhaø maùy loïc daàu, nhaø maùy khí hoùa loûng, nhaø maùy saûn xuaát nhöïa ñöôøng vaø daàu nhôøn - ñoù laø caùc cô sôû vaät chaát kyõ thuaät ban ñaàu cuûa coâng nghieäp hoùa daàu ôû Vieät Nam.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 67 -

* Saûn xuaát ñieän : ñieän löïc laø ngaønh ñaëc bieät phaùt trieån vôùi toác ñoä nhanh trong caùc ngaønh coâng nghieäp ôû mieàn Baéc nöôùc ta töø naêm 1955. y Trong thôøi gian 25 naêm (1930-1955), saûn löôïng ñieän chæ taêng coù 3,9 laàn, coøn trong thôøi gian 35 naêm gaàn ñaây (1955-1990) saûn löôïng ñieän cuûa ta ñaõ taêng gaáp 36 laàn. y Soá löôïng caùc nhaø maùy nhieät ñieän döôùi thôøi Phaùp thuoäc chæ coù 7 caùi chaïy baèng than, phaân boá ôû Haûi Phoøng (2 caùi), Haø Noäi, Nam Ñònh (trong nhaø maùy deät), Hoøn Gai, Vinh vaø Saøi Goøn: toång coâng suaát khoâng quaù 50. 000 kW vaø caùi lôùn nhaát, coâng suaát cuõng chæ tôùi 10.000 kW maø thoâi. Ngoaøi ra, coøn coù hai traïm thuûy ñieän nhoû Taø Sa, Naø Ngaàn coâng suaát khoâng ñaùng keå (1.500 kW). Trong thôøi gian gaàn ñaây, vôùi chuû tröông ñaåy maïnh saûn xuaát ñieän, tieán tôùi ñieän khí hoùa toaøn quoác, chuùng ta ñaõ coù gaéng caûi taïo - naâng coâng suaát vaø xaây döïng môùi nhieàu nhaø maùy ñieän, bao goàm caû nhieät ñieän, thuûy ñieän. † Veà nhieät ñieän y Caùc nhaø maùy nhieät ñieän söû duïng than ñaõ ñöôïc xaây döïng môùi ôû caùc tænh phía Baéc laø : nhaø maùy ñieän Vinh, Haøm Roàng, Coå Ñònh (Thanh Hoùa); Laøo Cai, Vieät Trì, Phaû Laïi, Uoâng Bí, Baéc Giang, Cao Ngaïn (Thaùi Nguyeân), Ninh Bình. Caùc nhaø maùy naøy ñeàu coù thieát bò hieän ñaïi vaø coâng suaát moãi caùi ñeàu treân döôùi 50.000 kW, coù caùi 100.000 kW (rieâng nhaø maùy nhieät ñieän Phaû Laïi lôùn nhaát lôùn vôùi coâng suaát thieát keá laø 600.000 Kwh). y Khu vöïc Nam boä coù caùc nhaø maùy nhieät ñieän chaïy daàu: Chôï Quaùn (53.180 Kwh), Chôï Lôùn (20.995 Kwh), Caàu Kho (5.360 Kwh), Thuû Ñöùc (165.000 Kwh), Traø Noùc (35.000 Kwh). † Veà thuûy ñieän : y Thuûy ñieän Thaùc Baø (treân soâng Chaûy): coù coâng suaát thieát keá 114.000 Kwh, haøng naêm coù theå saûn xuaát ra töø 414 trieäu ñeán 800 trieäu Kwh ñieän. Traïm thuûy ñieän naøy hoaït ñoäng vaøo naêm 1962, coù 3 tuyeác bin moãi caùi 38.000 Kw vaø 2 ñöôøng daây cao theá. Coù taùc duïng cung caáp ñieän cho caùc vuøng xung quanh, töôùi tieâu cho vuøng noâng nghieäp Haø Tuyeân, Laøo Cai,..., nuoâi troàng thuûy saûn vaø ñieàu tieát moät phaàn möïc nöôùc soâng Hoàng. y Thuûy ñieän Hoaø Bình (treân soâng Ñaø): coù ñaäp chính cao 120m, roäng 700 m, hoà chöùa 200 km2 vaø daøi 200km, coù nhieàu ñaäp phuï. Rieâng ñaäp chính coù 8 tuyeác bin, moãi caùi 20 vaïn Kw, toång coâng suaát leân tôùi 1,6 trieäu Kwh; haøng naêm saûn xuaát ra töø 7 ñeán 10 tyû kwh. Cung caáp nöôùc töôùi tieâu cho caùc vuøng, ñoàng thôøi ñieàu tieát möïc nöôùc soâng Hoàng. y Thuûy ñieän Trò An (treân soâng Ñoàng Nai): coù coâng suaát 320.000 Kwh, saûn löôïng ñieän haøng naêm khoaûng 1,5 tyû Kwh ñieän. y Thuûy ñieän Ña Nhim (treân soâng Ñoàng Nai): coù coâng suaát laø 160.000Kwh, haøng naêm saûn xuaát ra khoaûng 1 tyû Kwh ñieän. Traïm thuûy ñieän naøy coù 4 tuyeác bin, 4 phaùt ñieän, 4 maùy bieán theá. Maùy phaùt ñieän saûn xuaát ñieän haï theá 13,2 Kv, ñöôïc bieán thaønh ñieän cao theá 230 Kv, roài chuyeån veà traïm bieán ñieän Thuû Ñöùc treân ñoaïn ñöôøng 252 km töø Soâng Pha ñeán Thuû Ñöùc.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 68 -

Ngoaøi caùc nhaø maùy thuûy ñieän lôùn treân, chuùng ta cuõng ñang xaây döïng vaø chuaån bò ñöa vaøo söû duïng caùc nhaø maùy thuûy ñieän coù coâng suaát vöøa vaø nhoû nhö: Haøm Thuaän (360.000 kW), Vónh Sôn, Dray H'Linh , Thaùc Mô, Yaly,... Cô caáu saûn xuaát ñieän ôû nöôùc ta hieän nay chuû yeáu döïa treân cô sôû caùc nguoàn than (ñoái vôùi caùc nhaø maùy nhieät ñieän ôû caùc tænh phía Baéc), nguoàn daàu (ñoái vôùi caùc nhaø maùy nhieät ñieän ôû caùc tænh phía Nam) vaø thuûy ñieän chieám 3/4 toång coâng suaát. Vieäc khai thaùc daàu khí ôû phía Nam seõ coù taùc duïng to lôùn trong vieäc thay ñoåi cô caáu nguoàn nhieân lieäu cung caáp cho caùc nhaø maùy ñieän vaø goùp phaàn môû roäng dieän phaân boá caùc nhaø maùy nhieät ñieän tôùi nhieàu vuøng.

V.5.2 Coâng nghieäp luyeän kim: a) Vai troø cuûa coâng nghieäp luyeän kim : Coâng nghieäp luyeän kim laø moät trong nhöõng ngaønh coâng nghieäp naëng quan troïng nhaát. Saûn phaåm cuûa ngaønh naøy phuïc vuï cho caùc ngaønh cheá taïo cô khí, vaät lieäu xaây döïng, giao thoâng vaän taûi vaø nhieàu ngaønh kinh teá quoác daân khaùc. Söï phaân boá caùc xí nghieäp luyeän kim - ñaëc bieät laø luyeän kim ñen - thöôøng quyeát ñònh boä phaän chuyeân moân hoùa cuûa caû khu vöïc, do ñoù aûnh höôûng tôùi söï phaân boá cuûa nhieàu ngaønh kinh teá khaùc cuõng nhö aûnh höôûng tôùi söï phaân boá nhaân khaåu nöõa. Moät trung taâm gang theùp lôùn coù theå thu huùt haøng chuïc vaïn coâng nhaân, caùn boä kyõ thuaät, ñoøi hoûi nhieàu coâng trình vaên hoùa xaõ hoäi, maøng löôùi dòch vuï. Ngaønh luyeän kim ñaõ coù töø laâu ñôøi ôû nöôùc ta, ngheà luyeän ñoàng, thieác,... ñaõ xuaát hieän caùch ñaây 4000 naêm tröôùc coâng nguyeân. Ngheà luyeän saét ñaõ coù treân 2000 naêm ôû chaâu thoå Soâng Hoàng vaø ngaøy nay ñoùng vai troø ngaøy caøng quan troïng trong neàn kinh teá quoác daân. b) Caùc ñaëc ñieåm cuûa ngaønh luyeän kim : 1) Luyeän kim ñen y Ngaønh luyeän kim ñen söû duïng moät khoái löôïng nguyeân lieäu, nhieân lieäu vaø ñoäng löïc raát lôùn, y Ngaønh luyeän kim ñen goàm nhieàu giai ñoaïn saûn xuaát phöùc taïp ñoøi hoûi phaûi ñöôïc phaân boá thaønh loaïi hình xí nghieäp lieân hôïp coù quy moâ lôùn thì giaù thaønh môùi reû. 2) Luyeän kim maøu y Haøm löôïng kim loaïi trong quaëng kim loaïi maøu noùi chung thaáp. y Nguyeân lieäu cuûa ngaønh luyeän kim maøu laø caùc quaëng kim loaïi nhöng thöôøng ôû döôùi daïng ña kim. y Luyeän kim maøu caàn coù nguoàn ñieän doài daøo, reû. y Ngaønh luyeän kim maøu, khi phaân boá ngöôøi ta thöôøng chia laøm hai khaâu: laøm giaøu quaëng (sô cheá) vaø tinh luyeän kim loaïi. Caùc xí nghieäp laøm giaøu quaëng ñöôïc phaân boá ngay taïi nôi khai thaùc, coøn caùc xí nghieäp tinh luyeän kim loaïi thì tuøy theo phöông phaùp tinh luyeän maø coù theå ñaët ôû gaàn nôi laøm giaøu quaëng hoaëc gaàn trung taâm thuyû ñieän reû tieàn, hoaëc gaàn caùc trung taâm khoa hoïc kyõ thuaät.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 69 -

c) Tình hình phaùt trieån vaø phaân boá ngaønh luyeän kim ôû Vieät Nam * Thôøi phaùp thuoäc: Suoát thôøi kyø Phaùp thuoäc ngaønh coâng nghieäp luyeän kim ôû nöôùc ta khoâng ñöôïc phaùt trieån. y Moät soá moû kim loaïi ñaõ ñöôïc thaêm doø vaø tieán haønh khai thaùc, nhöng caùc xí nghieäp luyeän kim maøu thì raát ít vaø xí nghieäp luyeän gang theùp thì khoâng coù. y Naêm 1939 soá löôïng quaëng saét khai thaùc ñöôïc 138,2 ngaøn taán (trong ñoù coù 83.325 taán ñöôïc xuaát caûng sang Nhaät, coøn moät soá ít quaëng ngheøo thì ñöôïc ñöa veà Haûi Phoøng laøm nguyeân lieäu cho nhaø maùy xi maêng). Trong thôøi kyø naøy coù moät soá nhaø maùy luyeän kim nhoû : y Naêm 1941, xaây döïng moät loø gang taïi Ñaùp Caàu, chaïy baèng than cuûi; coâng uaát 1o taán/ngaøy (song chæ ít laâu thì phaù saûn). y Naêm 1942, xaây döïng moät loø cao (coù keøm theo loø luyeän theùp Besme) taïi Baéc Sôn (song cuõng chaúng bao laâu thì ñoùng cöûa). y Nhaø maùy luyeän thieác Tónh Tuùc ( xaây döïng naêm 1917), nhaø maùy Keõm Quaûng Yeân ( xaây döïng naêm 1926). Caùc saûn phaåm nhaø maùy luyeän kim thôøi kyø Phaùp thuoäc khoâng phaûi laø kim loaïi tinh luyeän maø chæ laø kim loaïi thoâ cheá. Phaàn lôùn thaønh phaåm laïi duøng ñeå xuaát khaåu (rieâng veà keõm 82% thaønh phaåm laø ñeå xuaát khaåu ). * Töø naêm 1955 ñeán 1975: Thôøi kyø naøy, coâng nghieäp luyeän kim ñaõ ñöôïc ñaëc bieät phaùt trieån vôùi toác ñoä nhanh choùng nhaát trong taát caû caùc ngaønh coâng nghieäp ôû mieàn Baéc nöôùc ta. Giaù trò saûn löôïng cuûa ngaønh luyeän kim sau 20 naêm ñaõ taêng leân 82 laàn. y Veà luyeän kim ñen : cô sôû saûn xuaát chuû löïc cuûa ta hieän nay laø xí nghieäp saûn xuaát gang theùp Thaùi Nguyeân phaân boá gaàn moû saét Traïi Cau coù coâng suaát thieát keá laø 20 vaïn taán gang vaø 15 vaïn taán theùp moät naêm, laø moät xí nghieäp coù quy moâ lôùn, lieân hôïp saûn xuaát töông ñoái hoaøn chænh vôùi nhieàu heä thoáng coâng trình xaây döïng taïi moät vò trí toát, tuy nhieân coù khoù khaên veà nguoàn than môõ. Ngoaøi xí nghieäp naøy, ta coù xaây döïng moät soá loø cao nhoû phuïc vuï cho ñòa phöông vaø coù moät soá loø theùp ñieän luyeän ôû Haø Noäi vaø Haûi Phoøng. Taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Bieân Hoøa cuõng coù moät soá nhaø maùy ñieän luyeän vaø caùn theùp, ñaùng keå laø SADAKIM vaø VICASA. Naêm 1993 ta saûn xuaát ñöôïc 236 ngaøn taán theùp vaø haøng chuïc vaïn taán gang. y Ngaønh luyeän kim maøu: cuõng ñöôïc phuïc hoài vaø phaùt trieån. Naêm 1957 nhaø maùy luyeän kim Tónh Tuùc ñaõ ñöôïc xaây döïng laïi vôùi thieát bò hieän ñaïi. Lôïi duïng cô sôû cuõ, nhaø maùy luyeän kim thieác Tónh Tuùc ñöôïc xaây döïng ôû khu vöïc gaàn moû, söû duïng ñieän cuûa traïm thuûy ñieän Taø Sa. Quaù nöûa soá coâng nhaân trong nhaø maùy laø ngöôøi daân toäc thieåu soá. Ngoaøi nhaø maùy luyeän thieác ôû Tónh Tuùc, chuùng ta coøn moät soá cô sôû luyeän kim maøu baèng phöông phaùp thuû coâng vaø nöûa cô khí khaùc ñöôïc xaây döïng ôû caùc ñòa phöông nhö cô sôû luyeän chì ôû Thanh Hoùa, Ngheä An, luyeän aêng-ti-moan ôû Tuyeân Quang v.v... Chuùng ta ñang hoaøn chænh nhaø maùy thieác Tónh Tuùc, xaây döïng nhaø maùy saûn xuaát chì vaø keõm, môû roäng khai thaùc quaëng croâmit; xaây döïng nhaø maùy vaø toå chöùc saûn xuaát thieác, keõm, croâmit baèng phöông phaùp nöûa cô giôùi vaø thuû coâng, nghieân cöùu

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 70 -

khai thaùc boâxít. Nhìn chung, coâng nghieäp luyeän kim ôû nöôùc ta ñang coøn raát nhoû yeáu. Toång giaù trò caùc ngaønh luyeän kim ñaït gaàn 500 tyû ñoàng.

V.5.3 Coâng nghieäp cô khí a) Vai troø cuûa ngaønh coâng nghieäp cô khí : Ngaønh coâng nghieäp coù taùc duïng quan troïng ñoái vôùi vieäc phaân boá saûn xuaát vaø phaân boá caùc toå chöùc xaõ hoäi : y Coâng nghieäp cô khí coù khaû naêng trang bò kyõ thuaät cho caùc ngaønh kinh teá quoác daân (coâng nghieäp, laâm nghieäp, noâng nghieäp, ngö nghieäp, giao thoâng vaän taûi, xaây döïng,...) y Cô khí töï ñoäng hoùa seõ giaûi phoùng naêng suaát lao ñoäng khoûi söï phuï thuoäc vaøo theå löïc haïn cheá cuûa con ngöôøi vaø thuùc ñaåy nhöõng tieán boä khoa hoïc trong moïi lónh vöïc saûn xuaát, löu thoâng, dòch vuï. y Caùc trung taâm cô khí lôùn thöôøng coù söùc huùt maïnh ñoái vôùi nhieàu ngaønh kinh teá khaùc vaø aûnh höôûng tôùi söï hình thaønh vuøng kinh teá, caùc ñieåm phaân boá daân cö. b) Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ngaønh coâng nghieäp cô khí : y Ngaønh cô khí coù moät khoái löôïng thaønh phaàn coàng keành, khoù baûo quaûn, khoù chuyeân chôû so vôùi nguyeân lieäu, y Ngaønh coâng nghieäp cô khí laø moät ngaønh duøng töông ñoái nhieàu nhaân coâng, ñaëc bieät laø nhaân coâng coù kyõ thuaät cao, thaønh thaïo, y Ngaønh cô khí thöôøng ñöôïc phaân boá gaàn caùc nôi tieâu thuï saûn phaåm phaân boá taïi caùc trung taâm daân cö, vaên hoùa, khoa hoïc. y Ngaønh cô khí laø ngaønh coù nhieàu khaû naêng nhaát ñeå chuyeân moân hoùa saâu vaø hieäp taùc hoùa roäng neân coù theå phaân boá vöøa taäp trung, vöøa phaân taùn. Taäp trung ñeå tieän toå chöùc chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc saûn xuaát giöõa caùc xí nghieäp, phaân taùn ñeå phuïc vuï kòp thôøi nhu caàu thò tröôøng. Cuõng coù theå phaân ngaønh cô khí ra laøm 4 nhoùm vôùi nhöõng yeâu caàu phaân boá khaùc nhau: † Nhoùm cô khí naëng, neân phaân boá gaàn nôi coù caùc cô sôû luyeän kim; † Nhoùm cô khí trung bình, neân phaân boá gaàn nôi tieâu thuï; † Nhoùm cô khí tinh vi chính xaùc, neân phaân boá ôû trung taâm daân cö, khoa hoïc; † Nhoùm cô khí söûa chöõa laép raùp neân phaân boá roäng khaép. c) Tình hình phaùt trieån vaø phaân boá ngaønh cô khí ôû Vieät Nam : * Thôøi Phaùp thuoäc: Ngaønh coâng nghieäp cô khí cuûa nöôùc ta haàu nhö khoâng phaùt trieån, luùc baáy giôø chæ coù moät soá coâng xöôûng nhaèm söûa chöõa caùc phöông giao thoâng vaän taûi, caùc thieát bò moû,... Ñaùng keå nhaát laø : y 3 xöôûng söûa chöõa xe löûa ôû Gia Laâm (Haø Noäi), Tröôøng Thi (Ngheä An), Dó An. y 2 xöôûng söûa chöõa taøu bieån ôû Haûi Phoøng vaø Saøi Goøn, y Vaøi xöôûng söûa chöõa oâ toâ ôû Haø Noäi, Vinh vaø Saøi Goøn

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 71 -

Toaøn boä voán, thieát bò vaø quyeàn sôû höõu hoaøn toaøn thuoäc veà tö baûn Phaùp. * Giai ñoaïn 1955 ñeán nay: Coâng nghieäp cô khí ñöôïc chuù troïng phaùt trieån töø naêm 1955. Ñeán naêm 1975, giaù trò saûn löôïng ngaønh cô khí (ôû mieàn Baéc) ñaõ taêng leân gaàn 60 laàn naêm 1955. † ÔÛ mieàn Baéc chuùng ta ñaõ xaây döïng haøng loaït xí nghieäp cô khí lôùn nhoû, laøm thay ñoåi roõ reät boä maët phaân boá cuûa ngaønh cô khí. Töø nhöõng cô sôû rôøi raïc ôû moät soá tænh ñoàng baèng duyeân haûi ñaõ hình thaønh moät maïng löôùi roäng raõi töø Trung öông tôùi caùc ñòa phöông. Caùc cô sôû cô khí môùi, hieän ñaïi ñöôïc phaân boá ôû caùc thaønh phoá vaø moät soá tænh. Ñoàng thôøi cô khí ñòa phöông ñaõ ñöôïc phaùt trieån thaønh moät maïng löôùi roäng raõi. Caùc nhaø maùy cô khí lôùn, trang bò hieän ñaïi ñöôïc xaây döïng ôû Haø Noäi nhö: y Cô khí Haø Noäi (saûn xuaát maùy coâng cuï), y Cô khí Traàn Höng Ñaïo (saûn xuaát ñoäng cô dieden), y Cô khí noâng nghieäp Haø Ñoâng; y ÔÛ Haûi Phoøng coù nhaø maùy cô khí Duyeân Haûi, ñoùng taøu Baïch Ñaèng. Caùc nhaø maùy naøy ñeàu coù quy moâ lôùn, chieám töø 1 ñeán 1,5% giaù trò toång saûn löôïng cuûa toaøn ngaønh cô khí. Ñoù laø nhöõng xí nghieäp cô khí haït nhaân cuûa trung taâm cô khí ôû mieàn Baéc. † Taïi mieàn Nam, coâng nghieäp cô khí taäp trung chuû yeáu ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Bieân Hoøa, phaàn lôùn laø caùc xí nghieäp laép raép maùy moùc daân duïng. y Caùc xí nghieäp cô khí lôùn laø ñoùng taøu Ba Son, CARIC, cô khí noâng cuï VIKYNO vaø VINAPRO, y Taïi caùc tænh, huyeän mieàn Taây Nam Boä vaø ôû Taây Nguyeân, Nam Trung boä, coâng nghieäp cô khí ít phaùt trieån. y Saûn phaåm chính: maùy caét goït kim loaïi (1000 caùi/naêm), maùy keùo boâng xô, maùy bôm, ñoäng cô ñieän, maùy xay... vaø caùc vaät duïng sinh hoaït. Ngaønh cô khí ñieän töû ñang coù xu theá phaùt trieån maïnh ôû Haø Noäi vaø nhaát laø thaønh phoá Hoà Chí Minh. Taïi caùc trung taâm cô khí lôùn nhö Haø Noäi, Haûi Phoøng, thaønh phoá Hoà Chí Minh, ngaønh cô khí ñaõ töøng böôùc ñöôïc toå chöùc chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc trong saûn xuaát. Coâng nghieäp cô khí cuûa nöôùc ta hieän nay chieám tôùi 15 % giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp vôùi raát nhieàu caùc phaân ngaønh nhoû. Ñoù laø moät ngaønh chieám tôùi hôn 1/2 giaù trò saûn löôïng cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp naëng.

V.5.4 Coâng nghieäp hoùa chaát a) Vai troø cuûa coâng nghieäp hoùa chaát : Coâng nghieäp hoùa chaát laø ngaønh söû duïng toång hôïp caùc nguoàn taøi nguyeân vaät lieäu töï nhieân, caùc pheá lieäu trong coâng noâng - laâm nghieäp, keå caû nöôùc bieån vaø khoâng khí ñeå saûn xuaát theâm cuûa caûi vaät chaát cho xaõ hoäi.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 72 -

- Coâng nghieäp hoaù chaát thuùc ñaåy quaù trình coâng nghieäp , môû ra moät cuoäc caùch maïng nguyeân lieäu, cung caáp nhöõng nguyeân lieäu môùi cho caùc ngaønh kinh teá khaùc nhau. - Coâng nghieäp hoùa chaát laø moät ngaønh saûn xuaát môùi meû vaø ñang coù trieån voïng to lôùn, coù lieân quan tôùi vieäc hoùa hoïc hoùa neàn kinh teá quoác daân, laø moät neùt ñaëc tröng cuûa cuoäc caùch maïng khoa hoïc kyõ thuaät hieän nay. - Coâng nghieäp hoùa chaát taän duïng ñöôïc nhieàu nguoàn nguyeân lieäu môùi phong phuù, reû tieàn, taïo ra nhieàu maët haøng phuïc vuï cho saûn xuaát vaø sinh hoaït, ñaëc bieät ñoái vôùi vieäc laøm taêng naêng suaát caây troàng vaø gia suùc aûnh höôûng tôùi phaân boá noâng nghieäp vaø caùc ngaønh kinh teá khaùc. b) Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ngaønh coâng nghieäp hoùa chaát : Ngaønh coâng nghieäp hoùa chaát laø ngaønh coâng nghieäp môùi cuûa nöôùc ta, neân coù nhöõng ñaëc ñieåm caàn löu yù : - Ngaønh hoùa chaát caàn ñöôïc phaân boá gaàn caùc nguoàn nhieân lieäu ñoäng löïc reû tieàn vaø nguoàn nöôùc doài daøo coù nhieàu xí nghieäp hoùa chaát coù saûn phaåm khoù chuyeân chôû thì neân phaân boá gaàn nôi tieâu thuï. - Ngaønh hoùa chaát khi phaân boá phaûi chuù yù tôùi vieäc baûo veä moâi tröôøng vaø choáng oâ nhieãm, khoâng ñeå gaàn caùc ñòa khu ñoâng daân. - Moät soá ngaønh coâng nghieäp hoùa chaát, saûn phaåm chuyeân chôû baát tieän nhö acid sulfuaric, xuùt, clo,...neân khi chuyeân chôû caàn chuù yù. c) Tình hình phaân boá vaø phaùt trieån ngaønh coâng nghieäp hoùa chaát ôû nöôùc ta : Ngaønh coâng nghieäp hoùa chaát Vieät Nam trong thôøi kyø Phaùp thuoäc raát laïc haäu, qui moâ nhoû beù, phaân boá leû teû, chöa thaønh moät ngaønh coâng nghieäp ñoäc laäp. Chæ coù vaøi cô sôû nhoû saûn xuaát caùc hoùa chaát thoâng thöôøng nhö oâxy, axeâtylen, carbonic, thuoác dieâm, phoát phaùt nghieàn... xaây döïng ôû Haûi Phoøng, Bieân Hoøa, Myõ Tho. Hieän nay, chuùng ta coù treân 200 xí nghieäp hoùa chaát vaø ñeán naêm 1993, ngaønh hoùa chaát ñaõ chieám 7,8% giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp. Caùc xí nghieäp hoùa chaát lôùn nhaát, quan troïng nhaát cuûa nöôùc ta hieän nay (tính theo giaù trò saûn löôïng vaø coâng nhaân vieân chöùc) laø nhöõng xí nghieäp thuoäc nhoùm ngaønh saûn xuaát phaân boùn, cheá bieán cao su vaø döôïc phaåm. * Veà phaân boùn, khoâi phuïc, môû roäng vaø xaây döïng môùi moät soá nhaø maùy saûn xuaát phaân boùn quan troïng: - Nhaø maùy phot phaùt Vónh Thònh (Laïng Sôn), Nhaø maùy phot phaùt ôû Thanh Hoaù. - Xaây döïng caùc nhaø maùy phaân laân nung chaûy ôû Haøm Roàng (Thanh Hoùa), ôû Vónh Phuù vaø Vaên Ñieån. Coâng suaát thieát keá moãi nhaø maùy töø 1 ñeán 2 vaïn taán/naêm. - Nhaø maùy Xupe phoát phaùt Laâm Thao (ñi vaøo saûn xuaát naêm 1962), naèm ôû phía Taây Baéc Vieät Trì treân bôø soâng Hoàng, söû duïng quaëng apatit Laøo Cai (caùch hôn 200km theo ñöôøng xe löûa) vaø pyrit ôû Phuù Thoï, haøng naêm saûn xuaát treân 20 vaïn taán xupe phoát phaùt, chieám 1/2 toång saûn löôïng phaân boùn hoùa hoïc cuûa nöôùc ta, ñoàng thôøi saûn xuaát treân 5 vaïn taán axit sulphuric vaø moät soá hoùa phaåm khaùc, cung caáp cho nhieàu vuøng trong caû nöôùc vaø xuaát khaåu nöõa.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 73 -

- Nhaø maùy phaân ñaïm Haø Baéc, naèm caùch thò xaõ Baéc Giang 5km veà phía Taây Baéc, beân soâng Thöông, xaây döïng naêm 1964-1965, saûn xuaát ñaïm nitrat vaø ñaïm clorua baèng phöông phaùp toång hôïp khí than. Than ñaù ñöa töø Quaûng Ninh veà theo ñöôøng soâng vaø ñöôøng xe löûa (caùch 60-70km). Taïi ven thaønh phoá Saøi Goøn - Chôï Lôùn coù moät soá xí nghieäp saûn xuaát phaân boùn hoãn hôïp NPK, boät ñaù voâi, apatit nghieàn,... coâng suaát khoâng lôùn (treân döôùi 1 vaïn taán / naêm). Moät cô sôû saûn xuaát phaân ñaïm seõ ñöôïc xaây döïng trong khu Lieân hôïp hoùa daàn Saøi Goøn Petroâ. * Veà cheá bieán cao su, chuùng ta cuõng xaây döïng moät soá nhaø maùy vaø khu coâng nghieäp quan troïng : - Nhaø maùy cao su Sao Vaøng laø lôùn nhaát, xaây döïng naêm 1958, trong cuïm xí nghieäp Thöôïng Ñình (Haø Noäi) ñaõ ñöôïc môû roäng vaø hieän nay laø xí nghieäp hoùa chaát coù quy moâ vaøo loaïi lôùn nhaát trong ngaønh (treân döôùi 2000 coâng nhaân vieân), saûn phaåm cung caáp cho caùc tænh phía Baéc vaø xuaát khaåu. - Taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh coù xí nghieäp ñaùng keå nhö caùc xí nghieäp cao su Hoùc Moân, Ñoàng Nai, Bình Lôïi vaø moät soá xí nghieäp cheá bieán caùc saûn phaåm cao su khaùc, coù coâng suaát khoâng lôùn, phaân boá phaân taùn ôû ven thaønh vaø trong caùc khu phoá ñoâng daân. Ngaønh cheá bieán cao su ôû caùc tænh phía Nam coøn coù khaû naêng phaùt trieån vaø phaân boá taäp trung hoùa hôn nöõa trong nhöõng naêm tôùi. * Veà cheá bieán döôïc phaåm, laø ngaønh ñöôïc phaùt trieån maïnh ôû nöôùc ta trong khoaûng 20 naêm gaàn ñaây. Caùc xí nghieäp döôïc phaåm ñöôïc phaân boá ôû nhieàu nôi, nhöng taäp trung nhieàu hôn laø ôû Haø Noäi vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh, nhö : - Xí nghieäp döôïc phaåm I (Haø Noäi) laø xí nghieäp coù quy moâ lôùn hôn caû. - Thaønh phoá Hoà Chí Minh coù nhieàu xí nghieäp cheá bieán ñöôïc naèm phaân taùn ôû caùc khu phoá noäi thaønh, ñaùng keå laø xí nghieäp döôïc phaåm 22, 24, 26, Roussel Vieät Nam... * Veà saûn xuaát hoùa chaát cô baûn (xut, clo, HCL, thuoác tröø saâu, boät P.V.C,...) ta coù: - Nhaø maùy hoùa chaát Vieät Trì laø nhaø maùy lôùn, ñöôïc xaây döïng trong naêm 6263, naèm trong trung taâm coâng nghieäp Vieät Trì, beân bôø soâng Hoàng, söû duïng nguyeân lieäu chính laø muoái beå (töø Nam Ñònh, Thanh Hoùa) chuû yeáu laø phuïc vuï cho nhu caàu taïi choã cuûa trung taâm coâng nghieäp Vieät Trì vôùi saûn löôïng haøng naêm khoaûng 2000 taán xuùt vaø 1000 taán clo loûng. - Nhaø maùy pin Vaên Ñieån cuõng laø moät nhaø maùy lôùn vôùi soá löôïng coâng nhaân vieân gaàn 1000 ngöôøi. Nhieàu nhaø maùy hoùa chaát nhoû khaùc saûn xuaát caùc hoùa chaát phuïc vuï cho ngaønh cô khí - luyeän kim (Oxy, hôi haøn, sôn) cho caùc ngaønh coâng nghieäp nheï (ñaát ñeøn, xuùt, soâda, pheøn, boät nheï,... vaø nhöõng hoùa phaåm khaùc), phaàn lôùn ñöôïc phaân boá ôû Haø Noäi vaø Tp HCM, laø nhöõng khu vöïc tieâu thuï nhieàu saûn phaåm cuûa ngaønh hoùa chaát. Trong töông lai, ngaønh coâng nghieäp hoùa chaát cuûa nöôùc ta coù nhieàu trieån voïng phaùt trieån maïnh hôn, do chuùng ta coù nguoàn nguyeân lieäu khaù doài daøo nhö: than ñaù, daàu moû, khí ñoát, caùc loaïi khoaùng chaát,....

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 74 -

V.5.5 Coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng a) Vai troø cuûa ngaønh coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng : Coâng nghieäp saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng ñöôïc taäp hôïp ñöôïc taäp hôïp bao goàm nhieàu loaïi, töø vaät lieäu chuû yeáu nhö xi maêng, gaïch ngoùi, beâ toâng ñuùc ñeán caùc saûn phaåm goám, saønh söù thuûy tinh, goã, laâm saûn (tre nöùa), xenluyloâ vaø giaáy. - Ngaønh coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng laø moät trong nhöõng ngaønh coâng nghieäp naëng chuyeân saûn xuaát nhöõng saûn phaåm caàn thieát cho xaây döïng cô baûn cuûa caùc ngaønh saûn xuaát vaø daân duïng. - So vôùi caùc ngaønh cô khí, veà voán ñaàu tö xaây döïng, nhoùm ngaønh naøy lôùn gaáp 4 laàn, coøn veà lao ñoäng thì gaáp 2 laàn. Ñieàu naøy chöùng toû coâng nghieäp saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng ôû nöôùc ta hieän nay ñang giöõ moät vò trí quan troïng trong cô caáu coâng nghieäp. c) Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ngaønh coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng ôû Vieät Nam : Ngaønh coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng laø moät trong nhöõng ngaønh coù saûn phaåm khaù ña daïng vaø söï phaân boá cuõng khoâng haún taäp trung. - Ñaây laø ngaønh coù khaû naêng duøng nhöõng loaïi nguyeân lieäu coù ôû khaép nôi hoaëc coù theå phoái hôïp vôùi caùc ngaønh khaùc ñeå söû duïng pheá lieäu, - Caùc cô sôû saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng chuû yeáu ñöôïc phaân boá gaàn nguoàn nguyeân lieäu vaø caùc khu vöïc tieâu thuï. - Caùc xí nghieäp xi maêng, saønh söù lôùn, tieâu thuï nhieàu nguyeân lieäu reû tieàn, khoù chuyeân chôû so vôùi thaønh phaåm, vì vaäy thöôøng ñöôïc phaân boá ôû caùc nôi coù caùc nguoàn nguyeân lieäu. - Caùc xí nghieäp saûn xuaát caùc vaät lieäu xaây döïng ñònh hình coù khoái löôïng coàng keành, deã vôõ, khoù chuyeân chôû phaûi ñöôïc phaân boá gaàn caùc trung taâm tieâu thuï lôùn, nhöõng ñieåm xaây döïng coâng nghieäp môùi, caùc khu taäp trung daân cö vaø coâng nghieäp. Caùc xí nghieäp thuoäc nhoùm naøy raát phong phuù: beâ toâng ñuùc, taám lôïp, truï ñieän, thuûy tinh, vaùn töôøng, gaïch ngoùi, gaïnh chòu löûa... - Caùc xí nghieäp saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng thoâng thöôøng vôùi quy moâ nhoû, coù theå phaân boá roäng raõi theo caùc ñieåm nguyeân lieäu vaø daân cö. c) Tình hình phaùt trieån, phaân boá coâng nghieäp saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng: Coâng nghieäp saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng ôû nöôùc ta hieän nay laø moät trong nhöõng ngaønh ñöôïc phaùt trieån nhanh vaø naêm 1993 ngaønh naøy chieám 13,1% toång saûn löôïng coâng nghieäp. Caû nöôùc vôùi khoái löôïng voán ñaàu tö xaây döïng vaø soá lao ñoäng lôùn nhaát trong caùc ngaønh coâng nghieäp. * Döôùi thôøi Phaùp thuoäc, caû Ñoâng Döông chæ coù moät nhaø maùy xi maêng ôû Haûi Phoøng vaø saûn löôïng naêm cao nhaát khoâng quaù 40 vaïn taán cuøng vôùi moät soá nhaø maùy gaïch ngoùi vaø cöa xeû goã nhoû ôû Haø Baéc, Saøi Goøn, Bieân Hoøa. * Ngaøy nay, treân caû nöôùc ngaønh saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng phaùt trieån ôû nhieàu vuøng vaø laø ngaønh coù soá löôïng xí nghieäp lôùn nhaát trong caùc ngaønh coâng nghieäp, chieám 1/3 toång soá xí nghieäp coâng nghieäp ôû nöôùc ta.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

:

- 75 -

Veà caùc vaät lieäu xaây döïng chuû yeáu, hieän nay chuùng ta coù caùc nhaø maùy lôùn nhö

- Veà saûn xuaát gaïch ngoùi, chuùng ta ñaõ xaây döïng caùc nhaø maùy saûn xuaát caùc maët haøng nhö fibro ximaêng ôû Haø Noäi, thaønh phoá Hoà Chí Minh, Bieân Hoaø; gaïch chòu löûa ôû Caàu Ñuoáng, Tuyeân Quang, Quaûng Ninh, Baéc Thaùi,... Nhaø maùy silicat Thaùi Nguyeân vaø Ñoâng Trieàu chuyeân saûn xuaát taûng töôøng vaø gaïch silicat. - Veà saûn xuaát xi maêng chuùng ta coù haøng loaït caùc nhaø maùy ñöôïc caûi taïo, naâng coâng suaát vaø xaây döïng môùi nhö : + Nhaø maùy xi maêng Haûi Phoøng, naèm treân bôø soâng Caám, söû duïng ñaù voâi ôû Traøng Baïch, Traøng Keâng (Quaûng Ninh) caùch 20km theo ñöôøng soâng, coâng suaát treân 80 vaïn taán/naêm chieám 1/5 saûn löôïng xi maêng toaøn quoác. + Nhaø maùy xi maêng Haø Tieân - Thuû Ñöùc, söû duïng ñaù voâi ôû Haø Tieân vaø cung caáp saûn phaåm cho caùc tænh phía Nam ñaõ ñöôïc môû roäng (töø 30 vaïn taán leân 1 trieäu taán/naêm). + Hoaøn thaønh hai nhaø maùy xi maêng lôùn: xi maêng Bæm Sôn (Thanh Hoùa) vaø Hoaøng Thaïch (Hoaøng Thaïch). Ngoaøi ra coùn moät soá nhaø maùy xi maêng ñòa phöông ñaõ ñi vaøo saûn xuaát : Thaùi Nguyeân, Baéc Thiaù, Ninh Xuaân (Nam Haø), Anh Sôn (Ngheä An),... Saûn löôïng xi maêng naêm 1993: 4,4 trieäu taán (1980: 633 ngaøn taán). - Nhieàu nhaø maùy gaïch ngoùi, beâ toâng ñuùc, taám lôïp, gaïch hoa, ñaù hoa, taám töôøng, gaïch xilicaùt, gaïch chòu löûa ñaõ ñöôïc xaây döïng ôû caùc tænh phía Baéc nhö Haø Noäi, Haø Baéc, Vónh Phuù, Baéc Thaùi, Quaûng Ninh, Haûi Phoøng, Thanh Hoùa,...taïi caùc tænh phía Nam thì coù caùc nhaø maùy laøm gaïch hoa, taám lôïp (Saøi Goøn, Bieân Hoøa), voâi (Long Thoï). Ngoaøi ra coøn coù raát nhieàu cô sôû tieåu thuû coâng nghieäp saûn xuaát voâi, gaïch ngoùi, moïc leân ôû moïi nôi. - Veà caùc vaät lieäu goám saønh söù, thuûy tinh coù caùc nhaø maùy lôùn ñaùng chuù yù laø nhaø maùy söù Haûi Döông, thuûy tinh Haûi Phoøng, boùng ñeøn, phích nöôùc Haø Noäi. Taïi Haûi Phoøng, Saøi Goøn, Bieân Hoøa cuõng coù caùc nhaø maùy thuûy tinh, goám, söù saønh. - Veà khai thaùc, cheá bieán goã, tre nöùa, xenluyloâ, giaáy ta coù caùc nhaø maùy vaø xí nghieäp nhö: Coâng ty röøng Soâng Hieáu, haøng naêm cung caáp treân döôùi 100.000m3 goã troøn trong toång soá 1,6 - 1,7 trieäu m3 goã troøn khai thaùc haøng naêm treân caû nöôùc; trung taâm cheá bieán goã - xenluyloâ - giaáy Vieät Trì vôùi caùc nhaø maùy giaáy (2 caùi), xenluyloâ, cöa xeû, vaùn töôøng eùp; nhaø maùy dieâm - goã daùn caàu Ñuoáng (Haø Noäi), cöa xeû goã Vinh, Haø Noäi, Haûi Phoøng, Bieân Hoøa vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh, caùc nhaø maùy giaáy ôû Thaùi Nguyeân, Bieân Hoøa... Trong nhöõng naêm tôùi, veà phaùt trieån vaø phaân boá ngaønh naøy, ta chuù troïng saûn xuaát gaïch ngoùi, taáp lôïp, caùc loaïi vaät lieäu goám, söù, vaät lieäu chòu löûa...Môû roäng saûn xuaát caùc vaät lieäu thoâng duïng töø nguyeân lieäu ñòa phöông. Ngaønh coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng ôû nöôùc ta coù ñieàu kieän phaùt trieån nhanh vaø phaân boá roäng khaép ôû caùc vuøng treân laõnh thoå nhôø vaøo nguoàn nguyeân lieäu thieân nhieân khaù phong phuù.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 76 -

V.5.6 Caùc ngaønh coâng nghieäp nheï a) Vai troø cuûa coâng nghieäp nheï : Coâng nghieäp nheï cung öùng chuû yeáu nhöõng saûn phaåm nhaèm thoûa maõ nhu caàu tröïc tieáp haøng ngaøy cuûa daân cö. Ñoù laø nhu caàu veà aên, maëc, ôû, nhu caàu veà vaên hoùa. Noù coù vai troø quan troïng trong neàn kinh teá quoác daân, ñôøi soáng xaõ hoäi vaø quoác phoøng. - Coâng nghieäp nheï phaùt trieån coù tac1 duïng thuùc ñaåy phaùt trieån coâng nghieäp naëng. - Noù coøn laø thò tröôøng tieâu thuï, kích thích coâng nghieäp naëng phaùt trieån, ñoàng thôøi noù cung caáp maët haøng tieâu duøng cho nhöõng ngöôøi laøm coâng nghieäp naëng. - Coâng nghieäp nheï phaùt trieån seõ taïo ñieàu kieän phaùt trieån noâng nghieäp, laâm nghieäp, ngö nghieäp vaø naâng cao ñieàu kieän soáng cho daân cö. - Phaùt trieån coâng nghieäp nheï laø moät trong nhöõng nguoàn chính ñeå tích luõy voán cho phaùt trieån kinh teá vaø caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc. b) Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ngaønh coâng nghieäp nheï : Caùc ngaønh coâng nghieäp nheï duøng nhieàu loaïi nguyeân lieäu coù ñaëc ñieåm khaùc nhau vaø saûn phaåm cuõng coù nhieàu loaïi vôùi nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau. Do ñaëc ñieåm naøy chuùng ta coù theå chia ngaønh coâng nghieäp nheï ra laøm 3 nhoùm : - Nhoùm söû duïng nhöõng nguyeân lieäu deã hö hoûng, khoù vaän chuyeån, phaân boá ôû vuøng giaøu nguyeân lieäu (ñöôøng, caù hoäp,...). - Nhoùm coù khoái löôïng thaønh phaåm, khoù chuyeân chôû vaø baûo quaûn, deã hö hoûng, hoaëc phaûi söû duïng nhieàu nhaân coâng thaønh thaïo hoaëc thaønh phaåm ñoøi hoûi phaûi coù giaù trò thaåm myõ cao thì phaân boá ôû caùc trung taâm daân cö, trung taâm vaên hoùa. - Nhoùm coù nguyeân lieäu ôû nhieàu nôi, söû duïng ít nhaân coâng thaønh thaïo thì coù theå phaân boá roäng raõi ôû nhieàu nôi, coù theå keát hôïp vôùi caùc cô sôû saûn xuaát noâng nghieäp ñòa phöông, hình thaønh caùc toå hôïp noâng - coâng nghieäp. Moät soá ngaønh coâng nghieäp nheï söû duïng caùc loaïi nguyeân lieäu coù tính chaát thôøi vuï hoaëc yeâu caàu tieâu thuï saûn phaåm taêng giaûm theo muøa thì neân phaân boá gaàn nhau ñeå tieän söû duïng chung nguoàn nhaân löïc. Moät soá ngaønh coâng nghieäp nheï cuõng coù khaû naêng söû duïng toång hôïp nguyeân lieäu vaø lieân hôïp saûn xuaát, vì vaäy cuõng coù theå phaân boá thaønh caùc xí nghieäp lieân hôïp, caùc cuïm xí nghieäp vaø caùc trung taâm coâng nghieäp nheï coù phoái hôïp saûn xuaát vôùi nhau. c) Tình hình phaùt trieån, phaân boá ngaønh nheï coâng nghieäp nheï : 1) Coâng nghieäp löông thöïc, thöïc phaåm : Döôùi thôøi Phaùp thuoäc, moät soá ngaønh cheá bieán löông thöïc, thöïc phaåm ñaõ ñöôïc phaùt trieån maïnh, ñaëc bieät laø saûn xuaát röôïu vaø thuoác laù. Trong thôøi gian töø 1930 ñeán 1940 saûn löôïng röôïu taêng leân hôn 3 laàn vaø thuoác laù taêng 22,5 laàn. Caùc nhaø maùy röôïu moïc leân ôû Haø Noäi, Saøi Goøn, Chôï Lôùn vôùi soá voán ñaàu tö gaáp boäi caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc. saûn löôïng röôïu naêm 1940 leân tôùi 47,2 trieäu lít.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 77 -

Cuøng vôùi caùc nhaø maùy röôïu coù coù caùc nhaø maùy bia, nöôùc ngoït (Haø Noäi, Saøi Goøn), thuoác laù (Saøi Goøn), xay xaùt gaïo (Saøi Goøn, Chôï Lôùn) vaø 3 nhaø maùy ñöôøng nhoû ôû Hieäp Hoøa, Taây Ninh, Phuù Yeân. - Töø naêm 1955, ôû mieàn Baéc chuùng ta ñaõ xaây döïng haøng loaït caùc nhaø maùy xay xaùt gaïo ôû nhieàu tænh thuoäc ñoàng baèng Baéc Boä, ôû caùc thaønh phoá lôùn vaø khu coâng nghieäp cuøng vôùi nhieàu nhaø maùy ñöôøng lôùn (Vieät Trì, Vaïn Ñieåm, Soâng Lam); Khoâi phuïc vaø môû roäng nhaø maùy röôïu, bia ôû Haø Noäi, xaây döïng nhaø maùy thuoác laù Thaêng Long, caùc nhaø maùy cheø ôû Vónh Phuù (3 caùi), Baéc Thaùi, Haø Giang, Yeân Baùi. Thöïc phaåm ñoùng hoäp coù caùc nhaø maùy lôùn nhö Haï Long (Haûi Phoøng), Töông Mai (Haø Noäi) coù coâng suaát lôùn, thieát bò hieän ñaïi. Saûn xuaát baùnh keïo, baùnh mì coù caùc nhaø maùy lôùn ôû Haø Noäi (Haûi Chaâu, Traàn Höng Ñaïo). - Taïi caùc tænh phía Nam coù nhöõng nhaø maùy lôùn taäp trung ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh, Bieân Hoøa vôùi nhieàu loaïi saûn phaåm : xay xaùt, röôïu bia, nöôùc ngoït, nöôùc ñaù, baùnh keïo, thuoác laù, ñöôøng, ñoà hoäp (söõa, hoa quaû), mì aên lieàn, thöïc phaåm ñoâng laïnh... Taïi Laâm Ñoàng coù nhaø maùy cheø, ôû caùc tænh mieàn Trung Nam Boä, coù moät soá cô sôû saûn xuaát muoái aên, nöôùc chaám, ñöôøng vaø haûi saûn ñoâng laïnh ñaùng keå. Coâng nghieäp ñöôøng mía, coù 3 nhaø maùy ñöôøng: Hieäp Hoaø, Taây Ninh, Phuù Yeân vôùi saûn löôïng ñöôøng moãi naêm cuûa 3 nhaø maùy hôn 3 vaïn taán. 2) Coâng nghieäp deät, da, may Coâng nghieäp deät, da, may hieän nay laø moät trong 3 ngaønh coù tyû troïng lôùn nhaát trong cô caáu giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp Vieät Nam. Nhöng khaùc vôùi caùc ngaønh löông thöïc, thöïc phaåm coâng nghieäp deät, da, may trong nhöõng naêm gaàn ñaây coù xu höôùng taêng nhanh vaø chieám tyû troïng cao trong cô caáu giaù trò toång saûn löôïng coâng nghieäp. - Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm ôû Vieät Nam chæ coù moät nhaø maùy sôïi deät ôû Nam Ñònh vaø 2 nhaø maùy sôïi ôû Haûi Phoøng vaø Haø Noäi, saûn löôïng vaûi sôïi haøng naêm treân döôùi 20 trieäu meùt. Caùc nhaø maùy naøy ra ñôøi taïi caùc ñòa ñieåm treân, chuû yeáu döïa treân cô sôû caùc xöôûng thuû coâng cuõ vaø nhaèm muïc ñích khai thaùc nguoàn nhaân coâng reû trong vuøng. - Töø sau naêm 1955, ngaønh deät ñöôïc phaùt trieån maïnh treân caû hai mieàn. + Taïi mieàn Baéc chuùng ta ñaõ môû roäng vaø trang bò môùi nhaø maùy deät Nam Ñònh thaønh moät xí nghieäp lieân hieäp quy moâ lôùn ñoàng thôøi xaây döïng caùc nhaø maùy deät lôùn ôû Haø Noäi (deät 8/3, deät kim Ñoâng Xuaân), Vónh Phuù. + Taïi mieàn Nam caùc xí nghieäp deät taäp trung chuû yeáu ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh (90% saûn löôïng) vôùi nhöõng nhaø maùy lôùn ñöôïc xaây döïng döïa treân nguoàn nguyeân lieäu nhaäp. y Caùc xí nghieäp lôùn laø : - Xí nghieäp lieân hôïp deät Nam Ñònh laø xí nghieäp ñöùng haøng ñaàu veà giaù trò saûn löôïng vaø soá löôïng coâng nhaân vieân (treân 10 ngaøn ngöôøi). - Caùc xí nghieäp coù quy moâ lôùn,thieát bò hieän ñaïi, coâng suaát treân döôùi 30 trieäu meùt vaûi moãi naêm, soá löôïng coâng nhaân vieân treân 5.000 ngöôøi laø nhaø maùy sôïi - deät -

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 78 -

nhuoäm 8/3 (Haø Noäi), deät Minh Phöông (naèm trong trung taâm coâng nghieäp Vieät Trì, môùi ñöa vaøo saûn xuaát naêm 1975), sôïi deät nhuoäm Vieät Thaéng (töùc VIMYTEX cuõ, xaây döïng töø naêm 1960, taïi xaõ Linh Xuaân, huyeän Thuû Ñöùc caùch trung taâm thaønh phoá Hoà Chí Minh 15 km theo xa loä). - Nhöõng xí nghieäp lôùn vaøo haøng thöù hai trong ngaønh deät (vôùi soá löôïng coâng nhaân vieân 1500 ngöôøi) laø nhaø maùy sôïi deät nhuoäm Thaéng Lôïi (VINATEXCO cuõ naèm ôû quaän Taân Bình - thaønh phoá Hoà Chí Minh), nhaø maùy sôïi deät Phong Phuù (SICOVINA cuõ naèm ôû xaõ Taêng Nhôn Phuù, huyeän Thuû Ñöùc thaønh phoá Hoà Chí Minh), nhaø maùy deät kim Ñoâng Xuaân (ôû quaän Hai Baø - Haø Noäi), deät Phöôùc Long (Thuû Ñöùc). - Taïi caùc tænh phía Nam, ñaëc bieät laø ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh coøn nhieàu xí nghieäp sôïi, deät, deät kim, may maëc coù quy moâ vöøa (treân döôùi 1000 coâng nhaân vieân) vaø nhoû (200-300 coâng nhaân vieân) naèm raûi raùc ôû ngoaïi thaønh, giöõa caùc khu phoá ñoâng daân. Veà saûn xuaát da vaø ñoà da, ta coù caùc xí nghieäp thuoäc da, laøm ñoà da, ñoùng giaøy ôû Haø Noäi vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh, haøng naêm saûn xuaát gaàn 2 trieäu bìa da meàm vaø treân 2,5 trieäu ñoâi giaøy da vaø deùp caùc loaïi. Veà may maëc, coù caùc xí nghieäp may xuaát khaåu lôùn ôû Haûi Phoøng vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh. 3) Coâng nghieäp saûn xuaát caùc maët haøng tieâu duøng : Coâng nghieäp saûn xuaát haøng tieâu duøng goàm caùc ngaønh : - Saûn xuaát maët haøng cao su, nhöïa (giaøy deùp, oáng nöôùc, thaûm muùt,...) chuû yeáu taäp trung taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Haø Noäi, Haûi Phoøng, Bieân Hoaø,... - Coâng nghieäp in vaø vaên phoøng phaåm, taäp trung taïi caùc thaønh phoá lôùn. - Saûn xuaát boùng ñeøn, bình thuyû, daây ñieän,...taïi caùc thaønh phoá lôùn. Ngoaøi ra coøn coù ngaønh myõ ngheä phaùt trieån ôû Haø Noäi, thaønh phoá Hoà Chí Minh, Bieân Hoaø, Ñaø Naüng,...caùc haøng tieâu duøng thuû coâng nghieäp. GHLC GHLC

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 79 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

CHÖÔNG VI . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM

VI.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH NOÂNG NGHIEÄP VI.1.1 Vai troø cuûa noâng nghieäp. Trong neàn kinh teá quoác daân cuûa moãi nöôùc, noâng nghieäp laø moät trong hai ngaønh saûn xuaát vaät chaát quan troïng. Veà maët xaõ hoäi, neáu khoâng coù moät neàn noâng nghieäp hieän ñaïi saûn xuaát ñöôïc nhieàu saûn phaåm noâng nghieäp cung caáp cho xaõ hoäi thì vieäc phaân coâng lao ñoäng trong xaõ hoäi seõ bò haïn cheá, coâng nghieäp chaäm phaùt trieån vaø söï phoàn vinh cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi seõ bò aûnh höôûng nghieâm troïng. y Ñoái vôùi phaân boá coâng nghieäp, saûn xuaát noâng nghieäp cuõng coù yù nghóa quan troïng. Caùc ngaønh coâng nghieäp thöïc phaåm, coâng nghieäp nheï coù nhieàu ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå phaân boá hôïp lyù caùc xí nghieäp saûn xuaát trong nhöõng vuøng vaø khu vöïc maø ôû ñoù saûn xuaát noâng nghieäp ñaõ taäp trung, thaâm canh, chuyeân canh coù tyû troïng haøng hoùa lôùn. y Ñoái vôùi baûn thaân ngaønh noâng nghieäp, neáu saûn xuaát noâng nghieäp phaùt trieån maïnh, nhaát laø ngaønh saûn xuaát löông thöïc seõ taïo thuaän lôïi ñeå phaân boá hôïp lyù caây coâng nghieäp, caây aên traùi, caây thöïc phaåm vaø ngaønh chaên nuoâi. y Noâng nghieäp coøn aûnh höôûng ñeán phaân boá caùc ngaønh laâm nghieäp, ngö nghieäp, giao thoâng vaän taûi vaø caùc ngaønh khaùc.

VI.1.2 Cô caáu ngaønh noâng nghieäp Saûn xuaát noâng nghieäp bao goàm hai ngaønh saûn xuaát chính laø ngaønh troàng troït vaø chaên nuoâi. Song trong caùc ngaønh chính naøy söï phaân chia thaønh caùc nhoùm khaùc nhau. † Caên cöù vaøo giaù trò söû duïng kinh teá cuûa saûn phaåm, ngöôøi ta phaân chia caùc loaïi caây troàng thaønh moät soá nhoùm lôùn :

* Caây löông thöïc - hoa maøu : luùa gaïo, luùa mì, baép, khoai,... * Caây thöïc phaåm: rau, ñaäu, caây aên traùi,... * Caây coâng nghieäp : y Caây laáy ñöôøng: mía, cuû caûi ñöôøng, thoát noát, coû maät,... y Caây laáy daàu: döøa, laïc, vöøng, ñaäu töông, coï, höôùng döông

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam y y y y

- 80 -

Caây laáy sôïi: boâng, ñay, gai, lanh, döùa sôïi,... Caây laáy nhöïa: cao su, thoâng,... Caây laáy chaát kích thích: cheø, caø pheâ, ca cao, thuoác laù, Caây laáy tinh daàu: baïc haø, xaù xò,...

* Caây laøm thöùc aên cho gia suùc: khoai nöôùc, beøo,... * Caây trang trí: hoa, caây caûnh,... * Caây laáy goã. † Döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm sinh thaùi cuûa caây, ngöôøi ta phaân chia caùc loaïi caây troàng theo caùc nhoùm : y Caây troàng nhieät ñôùi. y Caây troàng caän nhieät ñôùi. y Caây troàng oân ñôùi.

Hay: y Caây öa nhieät. y Caây öa aåm. y Caây chòu haïn... † Döïa vaøo quaù trình sinh tröôûng cuûa caùc loaïi caây troàng, ngöôøi ta cuõng chia caùc caây troàng thaønh caùc nhoùm : y Caùc caây laâu naêm: döøa, cao su, caø pheâ, cheø,.... y Caùc caây haøng naêm: caây löông thöïc, boâng, ñay,, daâu taèm,...

Ñoái vôùi ngaønh chaên nuoâi coù 3 nhoùm chính: y Chaên nuoâi gia suùc : traâu, boø, heo,... y Chaên nuoâi gia caàm : gaø, vòt, ngan, ngoãng,... y Nuoâi thuûy, haûi saûn : toâm, cua, caù, baba,... Song noùi chung, cô caáu ngaønh noâng nghieäp coù 3 nhoùm chính : Troàng caây löông thöïc, troàng caây coâng nghieäp, chaên nuoâi.

VI.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ NOÂNG NGHIEÄP VI.2.1 Caùc yeáu toá töï nhieân a) Khí haäu : Söï phaùt trieån vaø phaân boá noâng nghieäp chòu aûnh höôûng saâu saéc cuûa yeáu toá khí haäu. Söï khaùc bieät veà khí haäu giöõa caùc nöôùc, caùc vuøng thöôøng theå hieän trong söï phaân boá caùc loaïi caây troàng vaø vaät nuoâi. Moät soá nhaø khoa hoïc ñaõ phat1

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 81 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

hieän vaø bieåu thò moái quan heä giöõa cöôøng ñoä gia taêng toång sinh khoái (biomas) vôùi nhieät ñoä, ñoä aåm, cöôøng ñoä chieáu saùng cuûa maët trôøi. Thí duï theo chæ soá Paterson öôùc tính sinh khoái thöïc vaät saûn sinh ra ôû caùc ñai khí haäu nhö sau: - Vaønh ñai treân 50 vó ñoä (haøn ñôùi) - Vaønh ñai 25 ñeán 50 vó ñoä (oân ñôùi) - Vaønh ñai 10 ñeán 25 vó ñoä (nhieät ñôùi) - Vaønh ñai döôùi 10 vó ñoä (xích ñôùi)

:

30 taán/ha/naêm : 50 taán/ha/naêm : 120 taán/ha/naêm : > 120 taán/ha/naêm

b) Yeáu toá thoå nhöôõng : Thoå nhöôõng laø lôùp ñaát coù khaû naêng taùi sinh saûn thöïc vaät. Ñoù laø keát quaû cuûa nhöõng taùc ñoäng giöõa caùc yeáu toá töï nhieân cuûa moät vuøng ñaëc bieät laø khí haäu nham thaïch phong hoùa vaø ñòa hình taïo neân. Treân nhöõng loaïi thoå nhöôõng khaùc nhau thöôøng coù nhöõng lôùp thöïc vaät thích öùng. Do ñoù thoå nhöôõng trôû thaønh moät trong nhöõng yeáu toá töï nhieân quan troïng laøm cô sôû cho söï phaân boá caùc loaïi caây troàng. c) Nguoàn nöôùc : Nguoàn nöôùc trong caùc nôi chöùa: soâng, hoà, nöôùc ngaàm ñoùng vai troø quan troïng ñeán söï phaùt trieån vaø phaân boá caùc loaïi caây troàng vaø vaät nuoâi, ñaëc bieät laø caùc loaïi caây troàng, vaät nuoâi öa nöôùc. Soâng ngoøi coøn coù taùc duïng boài ñaép phuø sa taïo neân caùc vuøng ñaát troàng vaø nôi chaên nuoâi môùi.

VI.2.2 Caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi Söï phaùt trieån caùc ngaønh saûn xuaát khaùc nhau, ñaëc bieät laø ngaønh coâng nghieäp vaø giao thoâng vaän taûi taïo ñieàu kieän phaùt trieån nhanh vaø maïnh ngaønh noâng nghieäp. Tieán boä khoa hoïc vaø kyõ thuaät nhö tieán boä trong coâng ngheä sinh hoïc taïo ra caùc gioáng gen. gioáng môùi hay phaân boùn sinh hoïc cuõng taïo ñieàu kieän naâng cao naêng suaát vaø chaát löôïng caây troàng - vaät nuoâi. Caûi caùch chính saùch veà ruoäng ñaát, qui hoaïch caùc ñieåm daân cö cuõng taïo ñieàu kieän naâng cao söï phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát noâng nghieäp.

VI.3 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP VI.3.1 Ñaát ñai laø tö lieäu saûn xuaát chính cuûa noâng nghieäp Phaân boá noâng nghieäp phaûi chuù yù heát söùc tôùi vieäc söû duïng hôïp lyù vaø tieát kieäm ñaát ñai: ñaát ñai laø tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu nhaát trong noâng nghieäp. Söû duïng hôïp lyù vaø tieát kieäm ñaát ñai trong noâng nghieäp cuï theå laø: vöøa khai thaùc vöøa baûo veä, caûi taïo boài döôõng ñaát ñai baèng caùc bieäp phaùp kyõ thuaät, phaân boá caùc loaïi caây troàng vaø gia suùc thích hôïp nhaát vôùi ñieàu kieän vaø tính chaát ñaát ñai, öu tieân daønh caùc dieän tích maøu

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 82 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

môõ cho caùc xí nghieäp noâng nghieäp vaø boá trí daân cö treân dieän tích ñaát xaáu, ít coù giaù trò noâng nghieäp. Nöôùc ta coù bình quaân dieän tích ñaát canh taùc theo ñaàu ngöôøi vaøo loaïi thaáp treân theá giôùi (0,1 ha/ ngöôøi, trong khi möùc bình quaân cuûa toaøn theá giôùi laø 0,34 ha/ ngöôøi) vì vaäy caøng phaûi coi troïng vieäc söû duïng hôïp lyù vaø tieát kieäm ñaát ñai, nhaát laø nhöõng dieän tích coù giaù trò canh taùc cao.

VI.3.2 Saûn xuaát noâng nghieäp coù tính thôøi vuï Trong saûn xuaát noâng nghieäp thôøi gian lao ñoäng luoân ngaén hôn thôøi gian saûn xuaát. Moãi loaïi sinh vaät ñeàu phaùt trieån theo muøa vaø ñoøi hoûi nhöõng thôøi haïn sinh tröôûng nhaát ñònh, trong thôøi gian aáy, sinh vaät coù theå töï phaùt trieån vaø coù nhöõng giai ñoaïn khoâng caàn tôùi söï thao taùc cuûa con ngöôøi, vì vaäy lao ñoäng noâng nghieäp thöôøng coù nhöõng luùc doàn daäp khaån tröông (thôøi vuï) vaø nhöõng luùc roãi raõi (noâng nhaøn). Ñeå giaûm bôùt tính chaát thôøi vuï, söû duïng tieát kieäm vaø trieät ñeå caùc nguoàn lao ñoäng ôû noâng thoân, moãi vuøng noâng nghieäp caàn phaûi xaây döïng moät cô caáu caây troàng vaø gia suùc hôïp lyù, keát hôïp theo thôøi vuï vaø lao ñoäng, keát hôïp taêng vuï, raûi vuï, keát hôïp noâng nghieäp vôùi laâm ngö nghieäp thuû coâng, ngheà phuï, keát hôïp saûn xuaát vôùi xaây döïng, giao thoâng thuyû lôïi.

VI.3.3 Saûn xuaát noâng nghieäp gaén lieàn vôùi coâng nghieäp cheá bieán Chính vì vaäy, khi phaân boá noâng nghieäp phaûi chuù yù tôùi vieäc hình thaønh caùc chu trình ñoù vaø xaây döïng caùc lieân keát noâng - coâng nghieäp theo laõnh thoå vuøng. Treân con ñöôøng hieän ñaïi hoùa noâng nghieäp, caùc khu vöïc saûn xuaát noâng nghieäp coù xu höôùng lieân keát vôùi caùc xí nghieäp coâng nghieäp cheá bieán trong caùc chu trình saûn xuaát noâng - coâng nghieäp, do ñoù hình thaønh caùc cuïm xí nghieäp, caùc toå hôïp xí nghieäp noâng - coâng nghieäp ñaït hieäu quaû kinh teá cao, laøm taêng giaù trò caùc saûn xuaát noâng nghieäp, taêng möùc ñoä chuyeân moân hoùa saûn xuaát vuøng, ñöa coâng nghieäp veà vôùi noâng nghieäp giaûm bôùt tính thôøi vuï vaø söû duïng hôïp lyù caùc nguoàn lao ñoäng.

VI.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM VI.4.1 Quyõ ñaát cho saûn xuaát noâng nghieäp ngaøy caøng taêng Quyõ ñaát ñai noâng nghieäp ñöôïc môû roäng nhôø khai hoang, phuïc hoùa, thau chua, röû maën, thaùo uùng, laán bieån, keát hôïp vôùi thaâm canh taêng vuï. Naêm 1993, taøi lieäu ñieàu tra ñaát cho bieát treân caû nöôùc coù 9,98 trieäu ha ñaát ñaõ ñöa vaøo saûn xuaát noâng nghieäp, chieám hôn 30% dieän tích caû nöôùc, chuû yeáu laø ñaát troàng caây haøng naêm (89,2% dieän tích ñaõ söû duïng vaøo noâng nghieäp ) caây laâu naêm chæ chieám 10,8% dieän

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 83 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

tích ñaõ ñöôïc söû duïng...Ngoaøi dieän tích ñaõ söû duïng chuùng ta coøn coù 3,6% trieäu ha ñaát coù khaû naêng noâng nghieäp coù theå khai hoang, caûi taïo ñeå ñöa vaøo söû duïng trong noâng nghieäp.

VI.4.2 Cô caáu ngaønh coù söï chuyeån höôùng Cô caáu ngaønh noâng nghieäp thay ñoåi theo höôùng phaùt trieån toaøn dieän, xoùa boû ñoäc canh, töøng böôùc xaây döïng caùc vuøng chuyeân canh lôùn laøm cô sôû nguyeân lieäu cho coâng nghieäp cheá bieán. Thöïc hieän phaùt trieån toaøn dieän neàn noâng nghieäp, ngay töø nhöõng naêm 60, ôû mieàn Baéc chuùng ta ñaõ chuù troïng vieäc phaùt trieån chaên nuoâi, nhaèm ñöa chaên nuoâi leân nguoàn saûn xuaát chính. Cô caáu giaù trò toång saûn löôïng noâng nghieäp ñaõ thay ñoåi (theo % ):

Troàng troït Chaên nuoâi

1939

1976

1990

1993

84,4 15,6

80,7 19,3

75,3 24,7

74,0 26,0

Dieän tích caây coâng nghieäp taêng leân trong cô caáu dieän tích caùc loaïi caây troàng (caây coâng nghieäp tính bao goàm caû dieän tích caây haøng naêm, caây laâu naêm vaø caây aên quaû), theo % : 1976 1980 1990 1993 8,00 10,3 16,4 17,0 Veà cô caáu caây löông thöïc thì tyû troïng caây hoa maøu, tyû troïng luùa trong saûn löôïng vaø dieän tích caây löông thöïc dieãn tieán nhö sau qua caùc giai ñoaïn : 1980 1990 1993

Saûn löôïng luùa (quy thoùc) (% SLLT) Dieän tích luùa: (% DTLT)

80,8 79,5

88,9 87,5 84,1 84,6

VI.4.3 Caùc vuøng noâng nghieäp chuû yeáu Theo phöông aùn phaân vuøng noâng nghieäp cuûa Vieät Nam, caû nöôùc coù 7 vuøng noâng nghieäp nhö sau : Caùc vuøng kinh teá noâng nghieäp cuûa Vieät Nam (ngaøn ha)

Dieän tích

TS.Traàn Duy Lieân

DT ñaõ söû duïng

DT coù khaû

Khoa Du lòch

- 84 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

Vuøng Trung du vaø Mieàn nuùi Baéc boä Ñoàng baèng soâng Hoàng Khu boán cuõ Duyeân haûi Trung boä Taây Nguyeân Ñoâng Nam Boä Ñoàng baèng soâng Cöûa Long Toång soá

9.824

vaøo noâng nghieäp 1.185

naêng noâng nghieäp 560

1.743 5.198 4.507 5.527 2.367 3.995

821 774 590 347 707 2.529

83 415 398 1.120 427 600

33.161

6.953

3.603

Saûn phaåm chính cuûa caùc vuøng : y Vuøng 1: cheø, caây laáy daàu, caây aên quaû, rau maøu, luùa, ñaïi gia suùc, gia caàm... y Vuøng 2: luùa, maøu, ñay, coùi, mía, daâu taèm, cheø, caây aên quaû, heo, gaø, traâu, boø... y Vuøng 3: cam, döøa, laïc, traàu, sôû, cheø, ca pheâ, hoà tieâu, caây löông thöïc, traâu boø, lôïn, gia caàm,... y Vuøng 4: boâng, maøu, luùa,, mía, döùa, daâu, caây aên quaû, heo, gia caàm, boø ñaøn,... y Vuøng 5: cao su, luùa, caø pheâ, ca cao, caây aên traùi, daâu taèm, cheø, rau, boø söõa,... y Vuøng 6: luùa, ngoâ, ñaäu töông, saén, mía, cao su, caây aên quaû, rau; boø (thòt, söõa), heo, gia caàm,... y Vuøng 7: luùa, ngoâ, ñoã töông, ñay, coùi, caây aên traùi; heo, gia caàm, caù toâm,...

VI.5 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CUÛA CAÙC NGAØNH SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP VI.5.1 Ngaønh troàng caây löông thöïc: Caây löông thöïc chuû yeáu cuûa nöôùc ta laø caây luùa nöôùc. Laø caây löông thöïc coù truyeàn thoáng laâu ñôøi vaø chuû löïc hieän nay cuûa Vieät Nam. a) Vai troø cuûa caây löông thöïc : Saûn xuaát löông thöïc laø ngaønh cô baûn, quan troïng nhaát trong noâng nghieäp. y Saûn xuaát löông thöïc tröôùc heát baûo ñaûm nguoàn thöùc aên tinh boät cho toaøn boä daân cö trong nöôùc vaø cung caáp thöùc aên cho gia suùc, ñeå chuyeån hoùa thaønh thòt, tröùng, söõa vaø caùc saûn phaåm cuûa söõa laø nhöõng chaát dinh döôõng toái caàn thieát cho cô theå. y Caây löông thöïc coøn cung caáp nguyeân lieäu cho ngaønh coâng nghieäp cheá bieán röôïu bia, xay xaùt, baùnh keïo vaø aûnh höôûng tôùi söï phaân boá caùc xí nghieäp ñoù.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 85 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

y Saûn xuaát löông thöïc coøn coù taùc duïng thuùc ñaåy vieäc ñöa chaên nuoâi leân thaønh ngaønh saûn xuaát lôùn, hình thaønh caùc vuøng chuyeân moân canh caây coâng nghieäp treân quy moâ roäng lôùn. Hieän nay löông thöïc vaø thöïc phaåm laø vaán ñeà goùp phaàn quan troïng ñeå oån ñònh vaø phaùt trieån kinh teá, quoác phoøng vaø xuaát khaåu.

b) Caùc ñaëc ñieåm phaân boá saûn xuaát caây löông thöïc : Caây löông thöïc coù ñòa baøn phaân boá raát roäng raõi, thöôøng truøng vôùi ñòa baøn phaân boá daân cö vaø chuû yeáu phuïc vuï cho nhu caàu taïi choã. y Luùa laø loaïi caây phaûi phaân boá gaàn nguoàn nöôùc, vaø öu tieân nhöõng dieän tích coù ñoä doác thaáp, taàng maøu daøy. Taïi nöôùc ta hieän nay caùc ñaát coù ñoä doác 15o trôû xuoáng coù taàng maøu daøy töø 0,35cm trôû leân ñöôïc söû duïng öu tieân cho caây luùa ( moät soá caây ngaén ngaøy) y Caây löông thöïc (tröø saén) ñeàu coù thôøi vuï ngaén, khi phaân boá phaûi chuù yù tôùi vieäc xen canh, taêng vuï, ruùt ngaén thôøi vuï, ñoàng thôøi tuyø theo ñieàu kieän khí haäu, ñòa hình, thuûy vaên, thoå nhöôõng cuûa töøng vuøng maø löïa choïn moät cô caáu caây löông thöïc thích hôïp. y Caây löông thöïc coù nhieàu saûn phaåm, phuï phaåm phuïc vuï toát cho chaên nuoâi, do ñoù phaân boá caây löông thöïc phaûi keát hôïp vôùi chaên nuoâi gia suùc, gia caàm. Caây löông thöïc thöôøng khoù baûo quaûn vaø chuyeân chôû, vì vaäy, phaân boá caây löông thöïc cuõng caàn keát hôïp vôùi cheá bieán vaø vaän chuyeån kòp thôøi. b) Tình hình phaùt trieån vaø phaân boá troàng caây löông thöïc : Trong maáy naêm gaàn ñaây do chính saùch ñoåi môùi trong saûn xuaát noâng nghieäp (nhö khoaùn ruoäng ñaát cho töøng hoä), aùp duïng caùc bieän phaùp caûi tieán gieo troàng, neân dieän tích, saûn löôïng vaø naêng suaát caây troàng ngaøy caøng taêng. Dieän tích, naêng suaát, saûn löôïng caây löông thöïc qua moät soá naêm

Naêm

Dieän tích (trieäu ha)

Naêng suaát (taï/ha)

1930 1940 1960 1970 1980 1985 1990 1993

4,3 4,7 4,6 4,7 5,5 6,8 7,0 7,7

12,1 12,4 19,9 21,5 21,5 27,8 31,9 33,3

TS.Traàn Duy Lieân

Saûn löôïng (trieäu taán) 5,2 5,8 9,1 10,2 11,7 18,6 21,5 25,4

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 86 -

Döïa vaøo nhöõng ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá - xaõ hoäi thuaän lôïi nhaát ñoái vôùi caây löông thöïc, ôû nöôùc ta hình thaønh 3 vuøng troàng löông thöïc chuû yeáu - taäp trung cao treân moät qui moâ roäng : * Ñoàng baèng soâng Cöûu Long (ñoàng baèng Nam Boä), vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá - xaõ hoäi thuaän lôïi, coù tieàm naêng lôùn trôû thaønh vöïa luùa cuûa Vieät Nam. y Dieän tích troàng luùa môùi ñaït 50% dieän tích (dieän tích ñoàng baèng > 5 trieäu ha). y Naêng suaát bình quaân chöa cao treân döôùi 36 taï/ha, nhöng töông ñoái oån ñònh. y Nhôø canh taùc treân dieän tích roäng, neân saûn löôïng luùa trung bình ñaõ leân tôùi gaàn 10 trieäu taán, coù naêm ñöôïc muøa saûn löôïng hôn theá vaø chieám hôn 1/2 toång saûn löôïng luùa cuûa caû nöôùc. Vuøng luùa ñoàng baèng soâng Cöûu Long, nhaát laø Taây Nam Boä ñang trôû thaønh vuøng luùa coù tyû troïng haøng hoùa lôùn nhaát vaø coù yù nghóa quan troïng baäc nhaát veà cô sôû löông thöïc ôû nöôùc ta. * Ñoàng baèng chaâu thoå soâng Hoàng, moät chaâu thoå roäng thöù hai vaø cuõng laø vuøng luùa quan troïng thöù hai trong caû nöôùc. Ñaây laø vuøng ñöôïc khai thaùc sôùm nhaát (coù theå treân 6000 naêm). y Dieän tích troàng luùa chieám gaàn 60% dieän tích töï nhieân cuûa chaâu thoå (1,7 trieäu ha) vaø saûn ra khoaûng 1/4 saûn löôïng luùa cuûa caû nöôùc. y Dieän tích troàng luùa chieám gaàn 60% dieän tích töï nhieân vaø saûn xuaát khoaûng 1/4 saûn löôïng luùa cuûa caû nöôùc. y Naêng suaát trung bình ñaït 40 taï/ ha, moät soá vuøng ñaõ ñaït naêng suaát khaù cao so vôùi bình quaân chung tôùi treân 50 taï/ha. * Caùc ñoàng baèng Duyeân haûi mieàn Trung, laø nhöõng ñoàng baèng bò chia caét bôûi nhöõng nhaùnh nuùi ñaâm ngang ra bieån. y Dieän tích troàng luùa haøng naêm khoaûng treân döôùi 1 trieäu ha. y Saûn löôïng vaøo khoaûng treân 2 trieäu taán, chieám gaàn 10% toång saûn löôïng luùa cuûa caû nöôùc. * Trong soá ñoù ñoàng baèng mieàn Trung, ñoàng baèng Thanh Hoaù vaø Ngheä - Tónh laø quan troïng nhaát, sau ñoù ñeán ñoàng baèng Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh , Phuù Yeân. * Ngoaøi 3 vuøng luùa quan troïng treân, chuùng ta coøn coù caùc khu vöïc troàng luùa nöôùc (doïc thung luõng caùc soâng) vaø luùa raãy treân caùc vuøng mieàn nuùi, trung du : y Toång dieän tích gieo troàng gaàn 0,5 trieäu ha, y Saûn löôïng haøng naêm vaøo khoaûng treân 1 trieäu taán, y Naêng suaát thaáp - 20 taï/ha. Do daân soá vaø maät ñoä cuûa caùc ñôn vò haønh chính kinh teá coù khaùc nhau neân bình quaân veà saûn löôïng löông thöïc theo ñaàu ngöôøi coù khaùc ñi, aûnh höôûng ñeán vieäc xuaát khaåu nhaäp löông thöïc giöõa caùc vuøng vaø vai troø chuyeân moân hoùa loaïi saûn phaåm naøy cuõng khoâng hoaøn toaøn tuøy thuoäc ôû dieän tích vaø saûn löôïng löông thöïc thu hoaïch haøng naêm : y Caùc tænh coù saûn löôïng löông thöïc lôùn, bình quaân saûn löôïng löông thöïc theo ñaàu ngöôøi cao treân möùc trung bình cuûa caû nöôùc (300 kg/ngöôøi/ naêm, laø nhöõng tænh coù khaû naêng löông thöïc, laø vuøng chuyeân moân hoùa loaïi saûn phaåm naøy. Caùc tænh ñoù

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 87 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

laø: Haûi Höng, Thaùi Bình vaø 9 tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long (tröø Beán Tre) coù bình quaân saûn löôïng löông thöïc treân 600kg/ngöôøi (trong ñoù 95% laø thoùc). y Moät soá tænh coù saûn löôïng löông thöïc bình quaân treân möùc trung bình cuûa caû nöôùc, nhöng trong ñoù tyû leä thoùc laïi thaáp döôùi möùc trung bình, hoaëc quy moâ saûn löôïng nhoû, cuõng coù vai troø ñaùng keå veà maët xuaát khaåu vaø chuyeân moân hoùa saûn xuaát löông thöïc (Lai Chaâu ñaït bình quaân löông thöïc 350 kg/ngöôøi, nhöng tyû leä maøu cao). y Caùc tænh vaø thaønh phoá nhaäp nhieàu löông thöïc haøng naêm laø: Haø Noäi (1/2 nhu caàu), thaønh phoá HCM (4/5 nhu caàu), Quaûng Ninh (1/2 nhu caàu); caùc tænh phaûi nhaäp 30% nhu caàu löông thöïc laø: Haûi Phoøng, Ngheä An, Haø Tónh, Ñoàng Nai, Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thöøa Thieân - Hueá. y Soá tænh coøn laïi nhö laø nhöõng vuøng töï tuùc ñöôïc löông thöïc vaø coù khaû naêng xuaát khaåu loaïi saûn phaåm naøy khoâng coù vai troø gì ñaùng keå ñoái vôùi neàn kinh teá ñòa phöông.

VI.5.2 Ngaønh troàng caây coâng nghieäp

rau,...

Caây coâng nghieäp coù hai nhoùm lôùn: * Caây haøng naêm goàm boâng, ñaây, gai, coùi, laïc, mía, ñaäu töông, thuoác laù,

* Caây laâu naêm goàm coù nhieàu loaïi phong phuù nhö cheø, cao su, caây aên quaû, caây laáy daàu vaø döôïc lieäu... a) Vai troø cuûa caây coâng nghieäp : Caây coâng nghieäp laø moät nhoùm caây nhieàu chuûng loaïi, cung caáp nhöõng noâng phaåm coù giaù trò nhö ñöôøng, daàu thöïc vaät, nguyeân lieäu kyõ thuaät (tô sôïi, nhöïa, daàu kyõ thuaät ), caùc chaát höông vò vaø döôïc lieäu. Caây coâng nghieäp ôû nöôùc ta coøn cung caáp nhieàu saûn phaåm xuaát khaåu coù giaù trò cao treân theá giôùi. Caùc vuøng chuyeân canh caây coâng nghieäp lôùn cuõng aûnh höôûng tôùi söï hình thaønh cô caáu caây troàng vaø vaät nuoâi trong vuøng. b) Nhöõng ñaëc ñieåm phaân boá caây coâng nghieäp : Caây coâng nghieäp haøng naêm neân phaân boá ôû caùc vuøng ñaát coù ñoä doác thaáp, ôû caùc vuøng ñoàng baèng coù theå xen canh, goái vuï vôùi caùc caây löông thöïc. y Caây laâu naêm neân phaân boá thaønh nhöõng vuøng chuyeân canh roäng lôùn, treân nhöõng dieän tích coù lôùp thoå nhöôõng thích hôïp vôùi töøng loaïi, vôùi taàng maøu vöøa phaûi (0,30cm) vaø ñoä doác töông ñoái cao hôn ñoä doác cuûa ñaát troàng caây löông thöïc vaø caây coâng nghieäp haøng naêm (töø 15 ñeán 25 ñoä). y Caây coâng nghieäp coù nhieàu loaïi vôùi nhöõng ñaëc ñieåm sinh thaùi khaùc nhau ñoøi hoûi nhöõng ñòa baøn phaân boá khaùc nhau, do ñoù khi phaân boá caàn löïa choïn, caân nhaéc vaø taän duïng moïi ñòa baøn thích hôïp ñeå söû duïng ñaát ñai coù lôïi nhaát nhaèm taïo ra khoái löôïng vaø giaù trò saûn phaåm cao nhaát. y Phaân boá caây coâng nghieäp phaûi chuù yù tôùi nguoàn lao ñoäng vaø truyeàn thoáng ngheà nghieäp cuûa daân cö vì vaäy caây coâng nghieäp caàn nhieàu coâng nhaân thaønh thaïo, coù

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 88 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

kyõ thuaät, coù taäp quaùn vaø kinh nghieäm, hao phí nhieàu lao ñoäng treân moät ñôn vò dieän tích. y Soá ngaøy coâng lao ñoäng treân moät ñôn vò dieän tích troàng caây coâng nghieäp noùi chung gaáp 2-3 laàn soá ngaøy coâng trong troàng caây löông thöïc, ñieàu kieän cô giôùi hoùa khoù khaên hôn, vì vaäy trong vieäc môû roäng dieän phaân boá caây coâng nghieäp phaûi tính ñeán vieäc phaân boá laïi nguoàn lao ñoäng, söû duïng hôïp lyù caùc nguoàn lao ñoäng trong ñoù theo thôøi vuï. y Caây coâng nghieäp laâu naêm ñoøi hoûi nhieàu voán ñaàu tö, laâu thu hoài, neân khi phaân boá caàn ñieàu tra tính toaùn tæ mæ hieäu quaû söû duïng ñaát, voán, lao ñoäng sao cho phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá töông ñoái laâu daøi, oån ñònh thì môùi baûo ñaûm hieäu quaû kinh teá vaø traùnh nhöõng hieäu quaû xaáu. c) Tình hình phaùt trieån, phaân boá caâu coâng nghieäp ôû Vieät Nam : Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, caây coâng nghieäp ôû nöôùc ta troàng phaân taùn, quy moâ nhoû vaø toång dieän tích khoâng lôùn (döôùi 3% dieän tích canh taùc). Naêm 1993 dieän tích caây coâng nghieäp, caây aên quaû vaø rau ñaäu ôû nöôùc ta ñaõ leân tôùi treân 2,1 trieäu ha vaø phaân taùn nhö sau (% trong toång dieän tích caùc loaïi caây troàng): 1976

Caây coâng nghieäp haøng naêm 4,1 Caây coâng nghieäp laâu naêm 2,6 Caây aên quaû 1,3 Rau ñaäu

1986

3,3

1990

6,9 5,7 3,0

1993

4,7

6,3 6,8 3,1

4,7

6,0 7,6 3,0

4,8

Veà giaù trò saûn löôïng, caùc loaïi caây naøy chieám gaàn 30% giaù trò saûn löôïng ngaønh troàng troït. 1) Caây coâng nghieäp haøng naêm ôû nöôùc ta coù caùc caây chuû yeáu nhö: boâng, ñay, gai, coùi, thaàu daàu, daâu taèm, mía, laïc, ñaäu töông,vöøng, thuoác laù,... Trong soá caùc caây naøy thì laïc, mía vaø ñaäu töông laø nhöõng caây daãn ñaàu veà dieän tích caùc loaïi caây haøng naêm hieän nay, chieám 2/3 toång dieän tích caùc loaïi caây coâng nghieäp haøng naêm. * Laïc laø loaïi caây coù giaù trò ñaëc bieät, cung caáp thöùc aên giaøu ñaïm vaø chaát beùo thöïc vaät, sinh toá vaø coù giaù trò xuaát khaåu, taêng theâm löôïng phaân boùn, caûi taïo ñaát, theâm nguoàn thöùc aên cho gia suùc. Taïi Vieät Nam laïc ñöôïc troàng ôû haàu heát khaép nôi: y Toång dieän tích ñaõ treân 20 vaïn ha vaø naêng suaát trung bình treân 9 taï/ha, saûn löôïng haøng naêm treân 20 vaïn taán. y Nhöõng tænh coù dieän tích laïc lôùn (töø 10 ngaøn ha trôû leân) laø: Thanh Hoùa, Gia Lai, Kontum, Ñaéc laéc, Ngheä An, Soâng Beù, Taây Ninh, Ñoàng Nai, Long An. y Trong soá ñoù: Ngheä An vaø Taây Ninh laø hai tænh daãn ñaàu caû nöôùc (moãi tænh treân 20 ngaøn ha), vôùi naêng suaát 10-11 taï/ha. Caùc tænh ñoàng baèng Nam Boä coù naêng suaát laïc cao hôn nhöng dieän tích daønh cho caây laïc chöa nhieàu : toång dieän tích laïc

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 89 -

cuûa taát caû 10 tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long (keå caû Long An) cuõng chöa baèng dieän tích laïc cuûa Ngheä An hoaëc Taây Ninh. * Mía laø caây coâng nghieäp haøng naêm ñöùng haøng thöù hai veà dieän tích (gaàn 13 vaïn ha). Mía laø nguoàn nguyeân lieäu quan troïng cho caùc ngaønh cheá bieán ñöôøng, giaáy, röôïu, tô sôïi...Mía ôû nöôùc ta coù theå troàng quanh naêm ôû nhieàu nôi : y Caùc tænh coù dieän tích lôùn (treân 8 ngaøn ha) laø: Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Ñoàng Nai, Taây Ninh, Beán Tre, Haäu Giang (chieán 1/3 dieän tích mía caû nöôùc). y Moät soá tænh ôû Baéc Boä (Vónh Phuù, Haø Taây, Nam Haø), ôû Trung Boä (Ngheä An, Quaûng Nam - Ñaø Naüng, Phuù Yeân), mieàn Ñoâng Nam Boä (Tp Hoà Chí Minh, Soâng Beù) vaø haàu heát caùc tænh ñoàng baèng Nam Boä ñeàu coù troàng nhieàu mía. y Caùc tænh phía Nam chieám 80% dieän tích mía vaø 85% saûn löôïng mía. Rieâng 10 tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñaõ chieám gaàn 40% dieän tích vaø 45% saûn löôïng mía caû nöôùc, trong ñoù Beán Tre vaø Haäu Giang laø hai tænh daãn ñaàu veà naêng suaát mía (treân 500 taï/ha). y Saûn löôïng mía naêm 1992 ñaït 6,1 trieäu taán. * Ñaäu töông laø caây ñöùng haøng thöù ba dieän tích caùc caây coâng nghieäp haøng naêm ôû nöôùc ta. Ñaäu töông cung caáp thöùc aên giaøu ñaïm vaø chaát beùo, phuïc vuï chaên nuoâi. Ñaäu töông ñöôïc gieo troàng phoå bieán trong caû nöôùc vôùi dieän tích 10 vaïn ha, naêng suaát trung bình 8 taï/ ha (rieâng caùc tænh ñoàng baèng Nam Boä ñaït tôùi 9-10 taï/ha). y Caây ñaäu töông ôû caùc tænh phía Baéc ñaõ coù theá ñöùng oån ñònh töø hôn 20 naêm nay vôùi toång dieän tích treân 40 ngaøn ha. y Taïi caùc tænh phía Nam, ñaäu töông ñang ñöôïc phaùt trieån maïnh töø sau naêm 1975. Ñoàng Nai laø tænh daãn ñaàu veà dieän tích (1/3 dieän tích ñaäu töông caû nöôùc) vaø veà saûn löôïng (28% saûn löôïng caû nöôùc) roài ñeán Haø Baéc. y Naêng suaát ñaäu töông ôû haàu heát caùc tinh phía baéc döôùi möùc trung bình, vì vaäy neân phaùt trieån theâm dieän tích ñaäu töông ôû caùc tænh phía Nam: naêng suaát ñaäu töông ôû An Giang, Ñoàng Thaùp ñaït xaáp xæ 2 laàn möùc trung bình caû nöôùc. Saûn löôïng: 8,5 vaïn taán/naêm. * Thuoác laù laø caây coâng nghieäp haøng naêm ñaõ ñöôïc phaùt trieån maïnh. Thuoác laù chæ thích hôïp vôùi caùc vuøng ñaát xoáp, pha caùt, cao, aåm ñoä oån ñònh. Dieän tích caây thuoác laù ôû nöôùc ta ñaõ taêng leân nhöng naêng suaát chöa cao. Caùc vuøng thuoác laù chuû yeáu cuûa Vieät Nam laø: y Ngoaïi thaønh Haø Noäi, Haø Baéc, Nam Haø (ñeàu treân 2 ngaøn ha), Laïng Sôn, Quaûng Bình, Thöøa Thieân, Ñoàng Nai, Phuù Yeân, Thuaän Haûi cuõng laø nhöõng tænh coù nhieàu thuoác laù (treân 1 ngaøn ha). y Ngoaïi thaønh thaønh phoá Hoà Chí Minh, Ñoàng Thaùp, Ninh Thuaän, Bình Thuaän laø nhöõng nôi ñaït naêng suaát cao vaø oån ñònh veà thuoác laù (15- 20 taï /ha). y Toång dieän tích thuoác laù cuûa Vieät Nam naêm 1992 laø 32 ngaøn ha vaø saûn löôïng laø 29,7 ngaøn taán. * Boâng, ñay, coùi, daâu taèm laø nhöõng caây haøng naêm cung caáp nguyeân lieäu cho ngaønh sôïi deät. Boâng vaø ñay laø hai loaïi caây ñaõ ñöôïc phaùt trieån nhieàu töø tröôùc. Naêm 1994, dieän tích ñaõ leân tôùi 18 ngaøn ha vaø rieâng ñay, ñoät xuaát taêng voït leân tôùi 17000 ha.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 90 -

y Naêm 1962-1963 ôû mieàn Baéc chuùng ta ñaõ môû roäng dieän tích boâng leân tôùi 18- 19 ngaøn ha, nhöng naêng suaát khoâng cao (treân döôùi 3 taï/ha), neân dieän tích boâng ngaøy caøng thu heïp laïi, cho ñeán nay chæ coøn hôn 19 ngaøn ha treân caû nöôùc. Caùc tænh Lai Chaâu, Sôn La, Ninh Thuaän, Bình Thuaän chieám 1/ 2 dieän tích vaø saûn löôïng boâng caû nöôùc. y Caây ñay töø tröôùc chæ ñöôïc phaùt trieån ôû caùc tænh ñoàng baèng Baéc Boä vaø Thanh Hoùa laø chuû yeáu: Haûi Höng, Thaùi Bình, Nam Haø chieám 82% dieän tích caû nöôùc vaø 88% saûn löôïng. Caây ñay ñang ñöôïc môû roäng dieän tích treân ñoàng baèng soâng Cöûu Long laøm cho dieän tích ñay caû nöôùc treân 13 ngaøn ha. y Coùi vaø daâu taèm laø hai loaïi caây ñang ñöôïc chuù troïng phaùt trieån. Trong soá 16.900 ha coùi, thí 68,5% laø ñöôïc phaân boá ôû caùc tænh phía Baéc vaø taäp trung ôû Thaùi Bình, Ninh Bình, Thanh Hoùa (gaàn 1/ 2 dieän tích vaø hôn 60% saûn löôïng caû nöôùc). Haûi Phoøng, Haûi Höng vaø Ñoàng Thaùp cuûng laø nhöõng tænh coù nhieàu coùi. Dieän tích daâu taèm ñang ñöôïc môû roäng treân caû hai mieàn vaø ñaït 22 ngaøn ha. 2) Caây coâng nghieäp laâu naêm ôû nöôùc ta coù caùc loaïi chuû yeáu nhö cao su, döøa, cheø, caø pheâ, traåu, sôû, sôn, hoà tieâu. Trong soá caùc caây naøy thì cao su, döøa vaø cheø chieám 85% dieän tích caây coâng nghieäp laâu naêm cuûa caû nöôùc. * Cao su laø loaïi caây cung caáp nguyeân lieäu quan troïng cho caùc ngaønh cô khí, hoùa chaát vaø cheá bieán haøng tieâu duøng xuaát khaåu coù giaù trò cao. y Caây cao su ñaõ ñöôïc phaùt trieån maïnh töø tröôùc, naêm 1944 ñaõ chieám moät dieän tích lôùn nhaát trong caùc loaïi caây coâng nghieäp ôû nöôùc ta vôùi 108 ngaøn ha. y Trong nhöõng naêm 1960 ôû mieàn Baéc nöôùc ta coù phaùt trieån caây cao su nhöng hieäu quaû kinh teá khoâng cao vì ñieàu kieän khí haäu vaø ñaát ñai khoâng thích hôïp vôùi loaïi caây naøy. y Cuõng trong thôøi gian ñoù, ôû mieàn Nam, caây cao su ñaõ ñöôïc môû roäng dieän tích, coù naêm leân tôùi treân 120 ngaøn ha. Nhöng qua nhöõng naêm 1970 thì dieän tích cao su ôû caû hai mieàn coù giaûm ñi, ñeán naêm 1970 thì dieän tích cao su ôû mieàn Baéc laø 4,5 ngaøn ha vaø mieàn Nam 70,5 ngaøn ha. y Hieän nay chuùng ta ñang taêng cöôøng ñaàu tö môû roäng dieän tíchcao su, chuû yeáu laø ôû mieàn Ñoâng Nam Boä. Dieän tích cao su naêm 1990 ñaõ ñaït 215 ngaøn ha, trong ñoù 95% laø taäp trung ôû caùc tænh phía Nam Trung Boâ vaø Ñoâng Nam Boä. * Cheø laø loaïi caây thích hôïp vôùi khí haäu vaø ñaát ñai ôû caùc mieàn ñoài nuùi vaø cao nguyeân ôû nöôùc ta. Cheø laø loaïi caây thöôøng duøng haøng ngaøy trong nhaân daân vaø coù giaù trò xuaát khaåu. y Cheø ñöôïc chuù troïng phaùt trieån maïnh ôû mieàn Baéc nöôùc ta töø nhöõng naêm 70. y Dieän tích cheø naêm 1990 ñaït 59 ngaøn ha. Caùc vuøng cheø taäp trung ôû caùc tænh trung du vaø mieàn nuùi Baéc Boä, Ngheä An vaø Laâm Ñoàng. * Döøa laø moät loaïi caây cung caáp vaø daàu aên coâng nghieäp coù giaù trò cao, cung caáp nguyeân vaät lieäu cho ngaønh thuû coâng myõ ngheä xuaát khaåu. y Döøa ôû nöôùc ta hieän nay laø caây ñöùng thöù hai (sau cao su) veà dieän tích gieo troàng (treân 200 ngaøn ha). y Hôn 90% dieän tích döøa ñöôïc phaân boá ôû caùc tænh phía Nam maø chuû yeáu laø caùc vuøng doïc Duyeân Haûi Nam Trung Boä vaø Taây Nam Boä (Tieàn Giang, Beán Tre).

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 91 -

y Dieän tích vaø saûn löôïng döøa coøn coù theå taêng leân nhieàu neáu coù quy hoaïch vaø caûi taïo gioáng. * Caø pheâ cuõng laø moät loaïi caây ñaëc saûn nhieät ñôùi coù giaù trò xuaát khaåu cao. y Döôùi thôøi Phaùp thuoäc, caø pheâ cuõng ñaõ ñöôïc phaùt trieån vôùi dieän tích khaù lôùn, coù naêm leân tôùi gaàn 10 ngaøn ha. y Taïi mieàn Baéc trong nhöõng naêm 1960 ta ñaõ ñöa dieän tích caây caø pheâ leân treân 10 ngaøn ha, nhöng qua nhöõng naêm 70 thì dieän tích caây naøy giaûm xuoáng chæ coøn döôùi 5 ngaøn ha. y Hieän nay caû nöôùc coù 123,1 ngaøn ha caø pheâ, trong ñoù 80% dieän tích laø ôû mieàn Nam (caùc tænh Taây Nguyeân vaø Ñoâng Nam Boä). * Traåu, sôû, sôn laø nhöõng caây coâng nghieäp laâu naêm coù dieän tích khaù lôùn vaø cung caáp nguyeân lieäu ñaëc bieät cho ngaønh hoùa chaát, 100% dieän tích caùc caây naøy naèm ôû caùc tænh trung du vaø mieàn nuùi phía Baéc. 3) Caây aên traùi chuû yeáu ôû nöôùc ta laø cam, chanh, döùa, chuoái, dieän tích lôùn, troàng töông ñoái taäp trung coù giaù trò cheá bieán vaø xuaát khaåu. y Caùc vuøng hoa quaû lôùn ôû nöôùc ta laø Laøo Cai, Vónh Phuù (doïc soâng Hoàng), Haø Baéc (Boá Haï), Ngheä An, Thanh Hoùa, caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long. y Ngoaøi caùc loaïi quaû treân coøn coù nhaõ, vaûi, xoaøi cuõng laø nhöõng caây coù giaù trò cheá bieán coâng nghieäp vaø xuaát khaåu cao. Trong 15 naêm qua (1976-1990) dieän tích caây aên quaû ñaõ taêng 3 laàn, ñaït 285.000 ha. 4) Rau vaø ñaäu laø nhöõng caây cung caáp thöïc phaåm coù giaù trò dinh döôõng cao, caàn thieát cho caùc khu vöïc taäp trung daân cö, caùc thaønh phoá vaø khu coâng nghieäp lôùn. y Caùc loaïi rau (khoâng keå khoai taây) ñaõ ñöôïc ñaëc bieät phaùt trieån ôû caùc tænh phía Baéc: dieän tích rau khoâng ngöøng taêng leân vôùi toác ñoä nhanh, trong 10 naêm qua (1980-1990) dieän tích rau taêng leân 1,4 laàn. y Söï phaùt trieån cuûa caùc thaønh phoá lôùn vaø caùc khu coâng nghieäp môùi ñaõ keoù theo söï phaùt trieån caùc vaønh ñai xanh roäng lôùn: söï phaân boá caùc loaïi rau gaén lieàn vôùi söï phaân boá caùc vuøng taäp trung ñoâng daân cö, xung quanh caùc thaønh phoá lôùn vì nhu caàu tieâu thuï cuûa thò tröôøng: Haø Noäi, thaønh phoá HCM, Haûi Höng, Ngheä An, Nam Haø laø nhöõng nôi daãn ñaàu veà dieän tích rau (13- 15 ngaøn ha). y Nhöõng nôi coù dieän tích rau 8 - 13 ngaøn ha laø: Vónh Phuù, Haø Baéc, Haø Taây, Thaùi Bình, Thanh Hoùa, Thöøa Thieân - Hueá. y Caùc tænh mieàn nuùi (keå caû Laøo Cai vôùi vuøng rau Sapa vaø Laâm Ñoàng vôùi vuøng rau Dalat), vaø haàu heát caùc tænh phía Nam ñeàu coù ít rau. Söï phaân boá caùc loaïi ñaäu (khoâng keå ñaäu töông ) thì khoâng phuï thuoäc vaøo caùc trung taâm daân cö, maø ñöôïc phaân boá khaù ñoàng ñeàu giöõa hai mieàn Ñoàng Nai vaø Ngheä An laø hai tænh coù dieän tích caùc loaïi ñaäu lôùn nhaát (treân 10.000 ha), coøn Haûi Phoøng, Quaûng Ninh vaø Beán Tre, Kieân Giang laø nhöõng nôi coù ít ñaäu (döôùi 1000 ha). Nhìn chung laïi, veà phaân boá caùc loaïi caây coâng nghieäp, caây aên quaû vaø rau ñaäu ôû nöôùc ta, coù neùt ñaùng chuù yù laø vöøa taäp trung cao, chuyeân canh lôùn, vöøa phaân taùn trong nhaân daân, taän duïng ñaát ñai, bôø baõi nhoû heïp. Ñieàu ñoù aûnh höôûng tôùi söï hình thaønh nhöõng neùt ñaëc thuø veà chuyeân moân hoùa saûn xuaát giöõa caùc vuøng.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 92 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam VI.5.3 Chaên nuoâi gia suùc vaø gia caàm

a) Vai troø cuûa ngaønh chaên nuoâi: Caùc saûn phaåm cuûa ngaønh chaên nuoâi raát caàn thieát ñoái vôùi vieäc nuoâi döôõng cô theå vaø phuïc vuï sinh hoaït (da, loâng thuù) cuûa nhaân daân, cung caáp nguyeân lieäu cho caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán vaø xuaát khaåu coù giaù trò. y Chaên nuoâi coù nhöõng loaïi phaùt trieån ñoäc laäp vôùi ngaønh troàng troït nhö ngheà nuoâi höôu nai trong röøng, cöøu treân ñoàng coû töï nhieân, toâm, caù, ong ôû vuøng traøm ñöôùc. Nhöng ña soá caùc ngaønh chaên nuoâi coù lieân quan chaët cheõ vôùi ngaønh troàng troït (nguoàn thöùc aên) ñaëc bieät laø caùc ngheà chaên nuoâi laáy thòt, söõa vaø tröùng. y Ñoàng thôøi chaên nuoâi trôû thaønh moät loaïi phaân xöôûng sinh hoùa cuûa ngaønh troàng troït, chuyeån hoùa nhöõng löông thöïc reû tieàn vaø pheá thaûi cuûa ngaønh troàng troït thaønh nhöõng thöùc aên coù giaù trò cho nhaân daân, do ñoù naâng cao hieäu quaû cuûa ngaønh troàng troït, cho pheùp môû roäng caùc dieän tích chaên thaû vaø troàng troït. ôû nöôùc ta, chaên nuoâi coøn ñoùng goùp moät löôïng phaân boùn vaø söùc keùo to lôùn cho ngaønh troàng troït, laøm taêng naêng suaát caây troàng. b) Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ngaønh chaên nuoâi : Phaân boá caùc cô sôû chaên nuoâi caàn xaùc ñònh nhu caàu vaø boá trí moät löïc löôïng lao ñoäng oån ñònh, töø khaâu gieo troàng, cheá bieán thöùc aên cho gia suùc tôùi khaâu chaên nuoâi, phoøng choáng dòch beänh, nhö vaäy môùi baûo ñaûm saûn xuaát oån ñònh. y Chaên nuoâi coù theå taïo ra nhieàu giaù trò khaùc nhau: söùc keùo, phaân boùn, thòt söõa, tröùng, bô, da, loâng. Tuøy theo nhu caàu vaø muïc ñích maø xaùc ñònh cô caáu, quy moâ caùc vaät nuoâi trong moãi vuøng, phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân kinh teá cuûa vuøng. y ÔÛ nöôùc ta hieän nay, nhöõng vuøng coøn thieáu nhieàu söùc keùo, phaân boùn höõu cô, laïi coù saün ñoàng coû, caây thöùc aên thieân nhieân vaø ñaát troàng caây thöùc aên, ñoàng coû chaên thaû thì neân phaân boá caùc loaïi gia suùc lôùn. ôû nhöõng taäp trung caây coâng nghieäp vaø caùc thaønh phoá lôùn neân phaân boá caùc cô sôû nuoâi heo vaø gia caàm, boø thòt vaø boø söõa. y Caùc saûn phaåm chaên nuoâi (thòt, tröùng, söõa, da... ) raát caàn ñöôïc cheá bieán vaø vaän chuyeån kòp thôøi, vì vaäy caàn phaân boá caùc cô sôû chaên nuoâi gaàn caùc khu vöïc tieâu thuï, cheá bieán, coù caùc phöông tieän vaän chuyeån thích hôïp. c) Tình hình phaùt trieån vaø phaân boá ngaønh chaên nuoâi ôû nöôùc ta : Ngaønh chaên nuoâi ôû nöôùc ta ñöôïc phaùt trieån vaø phaân boá caân ñoái treân caû hai mieàn. Rieâng veà thuûy saûn thì caùc tænh phía Nam chieám 70% giaù trò saûn löôïng. Caùc vaät nuoâi chuû yeáu ôû nöôùc ta: y Chaên nuoâi gia suùc: traâu, boø, lôïn, ngöïa, deâ, cöøu,... chuû yeáu taïi caùc vuøng ñoàng coû lôùn, hoaëc taïi caùc nhaø daân, nhaèm cung caáp söùc keùo, thòt, söõa vaø da. y Chaên nuoâi gia caàm : gaø, vòt, ngan, ngoãng,... trong khu vöïc nhaø daân hoaëc caùc vuøng ñaàm, phaù, ruoäng luùa nöôùc, cung caáp thòt, tröùng vaø loâng. Giaù trò saûn löôïng ngaønh chaên nuoâi (tyû ñoàng) Toång soá

TS.Traàn Duy Lieân

Gia suùc laáy thòt

Gia caàm laáy thòt

Khoâng laáy

Thuûy saûn

Khoa Du lòch

- 93 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993

3 060 3 359 3 617 3 496 3 735 3 820 3 847 4 276 4 462

1 578 1 785 1 956 1 832 1 989 2 027 2 000 2 261 2 320

513 529 530 555 596 615 618 691 712

thòt 321 360 416 381 391 418 447 518 575

508 534 552 572 606 596 620 635 855

Noùi chung, ñeå phaùt trieån moät neàn noâng nghieäp hieän ñaïi, toaøn dieän vaø ñaùp öùng ñaày ñuû kòp thôøi nhu caàu cuûa nhaân daân veà löông thöïc, thöïc phaåm, nöôùc ta caàn chuù yù hôn nöõa vaán ñeà chaên nuoâi. FGHK FGHK

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 94 -

CHÖÔNG VII . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ LAÂM - NGÖ NGHIEÄP VIEÄT NAM

VII.1 NGAØNH LAÂM NGHIEÄP VII.1.1 Vai troø cuûa laâm nghieäp trong vieäc phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát Khaùc vôùi moû khoaùng saûn, neáu ñöôïc khai thaùc söû duïng hôïp lyù, röøng laø nguoàn taøi nguyeân coù khaû naêng taùi sinh lieân tuïc. ÔÛ nöôùc ta, vai troø quan troïng cuûa laâm nghieäp ñöôïc bieåu hieän cuï theå nhö sau : y Laâm nghieäp cung caáp nguyeân vaät lieäu cho nhieàu ngaønh coâng nghieäp, nhö cung caáp goã cho ngaønh coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng, sôn vaø nhöïa cho coâng nghieäp hoùa chaát, nguyeân lieäu coâng nghieäp giaáy, goã choáng loø cho coâng nghieäp khai khoaùng,... y Laâm nghieäp cung caáp nguyeân lieäu laøm moät soá phöông tieän giao thoâng vaän taûi ñeå ñoùng taøu thuyeàn, toa xe, laøm caàu, ... y Laâm nghieäp cung caáp nhieàu maët haøng xuaát khaåu coù giaù trò nhö goã, maêng, naám höông, moäc nhó,.. taêng nguoàn ngoaïi teä cho nhaø nöôùc cuõng nhö cho nhu caàu cuûa nhaân daân veà thöïc phaåm. y Ñoái vôùi noâng nghieäp, röøng coù taùc duïng phoøng hoä, choáng luõ taäp trung quaù nhanh, nhaên choáng gioù, baõo, luït vaø choáng xoùi moøn. Ngoaøi ra röøng coøn coù taùc duïng ñieàu hoøa khí haäu, laøm cho khoâng khí trong saïch, chöõa beänh, taêng cöôøng söùc khoûe vaø keùo daøi tuoåi thoï cuûa con ngöôøi. Röøng coùn taïo ra nhieàu nôi coù phong caûnh khí haäu toát ñeå laøm nôi phaùt trieån ngaønh du lòch, tham quan nghæ maùt.

VII.1.2 Tình hình phaùt trieån laâm nghieäp ôû nöôùc ta Nöôùc ta naèm trong vaønh ñai nhieät ñôùi Baéc baùn caàu thuoäc khu vöïc gioù muøa Ñoâng Nam aù, neân röøng Vieät Nam phoå bieán laø röøng nhieät ñôùi, beân caïnh ñoù, coù pha taïp theâm caùc khu röøng raäm nhieät ñôùi vaø oân ñôùi treân nuùi cao vaø caùc khu röøng ven bieån. Do ñoù, taøi nguyeân röøng cuûa nöôùc ta raát phong phuù vaø ña daïng. a) Tình hình taøi nguyeân röøng nöôùc ta * Dieän tích caùc loaïi röøng vaø ñaát röøng ôû nöôùc ta

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 95 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

Toång dieän tích röøng, ñoài nuùi, ñaát hoang, baõi caùt khoâng coøn röøng laø 20.178.900 ha chieám 61,3 % so vôùi dieän tích töï nhieân cuûa caùc nöôùc, phaân chia nhö sau : Dieän tích coù röøng Röøng trung bình vaø giaøu Röøng ngheøo Röøng phoøng hoä Röøng troàng Röøng ñaëc saûn Röøng thoâng Röøng ñöôùc Röøng traøm Röøng caây buïi Röøng tre nöùa Dieän tích khoâng coøn röøng Ñaát troáng, ñoài troïc, buïi Baõi laày maën

9,581 (trieäu ha) 3,317 2,057 1,957 0,092 0,027 0,358 0,245 0,200 0,155 1,170 10,596 0,304 0,090

29,1 % 10,1 6,2 5,9 0,3 0,1 1,1 0,7 0,6 0,5 3,6 32,2 1,0 0,2

Nhö vaäy, dieän tích ñaát hieän coù röøng cuûa nöôùc ta chæ chieám 29,1% so vôùi dieän tích töï nhieân. Ñieàu naøy noùi leân tyû leä che phuû cuûa röøng nöôùc ta thaáp,phaân boá khoâng ñeàu. Dieän tích ñaát röøng khoâng coøn röøng treân 10 trieäu ha ñoøi hoûi chuùng ta phaûi troàng röøng nhaèm taùi taïo röøng, baûo veä vaø caûi taïo moâi tröôøng, ñoàng thôøi taêng nguoàn laâm saûn cho ñaát nöôùc. * Tröõ löôïng goã ôû nöôùc ta: Toång tröõ löôïng goã Röøng trung bình vaø giaøu Röøng ngheøo Röøng thoâng Röøng ñöôùc Röøng traøm Röøng phoøng hoä Röøng caây moïc raûi raùc

nöôùc : Chaâu,

800,0 (trieäu m3) 403,6 98,6 25,9 26,0 20,6 204,8 19,1

100,0 % 50,5 12,3 3,2 3,2 2,6 25,6 2,4

Tröõ löôïng goã treân ñaây phaân boá khaù cheânh leäch giöõa caùc ñòa phöông trong y Nhöõng tænh coù döôùi 10 trieäu m3 tröõ löôïng goã laø Haø Baéc, Quaûng Ninh, Lai

y Töø 10 ñeán 20 trieäu m3 laø Haø Giang, Tuyeân Quang, Cao Baèng, Laïng Sôn, Baéc Thaùi, Thanh Hoaù, Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Ñoàng Nai,

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 96 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

y Treân 50 trieäu m3 laø : Ngheä An, Quaûng Bình, Quaûng Nam - Ñaø Naüng, Laâm Ñoàng, Ñaéc Laéc, Gia Lai, Kon Tum,... Veà phaân boá caùc loaïi röøng : y Röøng trung bình vaø giaøu phaân boá ôû vuøng cao caùc tænh Laøo Cai, Yeân Baùi, Taây Ngheä An, Quaûng Bình, Taây Nguyeân vaø Ñoâng Nam Boä, y Röøng ñöôùc, traøm phaân boá ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, y Röøng phoøng hoä coù tröõ löôïng goå khaù lôùn, haàu heát phaân boá ôû ñaàu nguoàn caùc doøng soâng, nôi coù ñoä doác cao. y Röøng thoâng coù ôû moät vuøng nuùi cao: Dalat, Sapa, Daõy Hoaøng Lieân Sôn, * Tröõ löôïng röøng tre nöùa ôû nöôùc ta Toång dieän tích röøng tre nöùa cuûa nöôùc ta laø 1,2 trieäu ha, vôùi toång tröõ löôïng laø hôn 11 tyû caây, töông ñöông treân 30 trieäu taán. Nöôùc ta coù ñeán treân 60 loaøi tre, nöùa,... Trong dieän tích vaø tröõ löôïng röøng tre ôû nöôùc ta

Dieän tích (%) Nöùa Giang Vaøm Tre luoàng Caùc loaïi khaùc Tre nöùa raûi raùc

30,0 16,6 16,6 8,4 35,0

Tröõ löôïng (%) 45,4 8,3 8,3 5,5 19,7 3,8

Röøng tre nöùa phaân boá nhieàu ôû Ngheä An, Thanh Hoaù, Haø Giang, Tuyeân Quang, Laøo Cai, Yeân Baùi, Vónh Phuù, Baéc Thaùi, Ñoàng Nai. b) Tình hình khai thaùc, troàng röøng vaø baûo veä röøng ôû nöôùc ta : Taøi nguyeân röøng nöôùc ta raát phong phuù. Röøng gaén boù vôùi cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa nhaân daân vaø gaén lieàn vôùi coâng cuoäc kieán thieát ñaát nöôùc. y Veà khai thaùc röøng : naêm 1975 caû nöôùc khai thaùc ñöôïc 1,3 trieäu m3 goã troøn, ñeán naêm 1992 caû nöôùc khai thaùc ñöôïc 1,55 trieäu m3 goã troøn. Tính bình quaân ñaàu ngöôøi naêm 1975 ñaït 0,026 m3, naêm 1992 ñaït 0,022 m3 goã troøn khai thaùc. y Troàng röøng : ñi ñoâi vôùi khai thaùc, chuùng ta coøn tieàn haønh troàng röøng. Töø naêm 1970 ñeán 1990, haøng naêm chuùng ta troàng ñöôïc hôn 65000 ha, trong soá ño coù röøng thoâng, röøng boà ñeà, röøng môõ, röøng phi lao,... + Röøng thoâng, chuû yeáu troàng thoâng laáy nhöïa ôû Ngheä An, Quaûng Ninh. + Röøng boà ñeà troàng chuû yeáu ôû Laøo Cai, Yeân Baùi, Haø Giang, Tuyeân Quang ñeå phuïc vuï nguyeân lieäu cho coâng nghieäp giaáy. + Röøng phi lao troàng chuû yeáu ôû ven bieån töø Thaùi Bình ñeán Bình Thuaän. + ÔÛ Nam Boä, chuùng ta coù troàng röøng ñöôùc, röøng traøm. Caùc khu röøng quoác gia caàn baûo veä :

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 97 -

* Röøng Cuùc Phöông (Ninh Bình), dieän tích 24.000 ha, coù treân 2000 loaøi caây coû, nhieàu thuù quí vaø treân 140 loaøi chim. * Khu ñeàn Huøng (Vónh Phuù) dieän tích gaàn 200 ha. * Khu Phaéc Phoù (Cao Baèng), dieän tích 3000 ha. * Ñaûo Caùt Baø (Quaûng Ninh), dieän tích 1800 ha. * Khu Ba Vì (Haø Taây), dieän tích 2000 ha * Khu Tam Ñaûo (Vónh Phuù), dieän tích 19.000 ha * Khu Sa Pa (Laøo Cai), dieän tích 200 ha * Röøng thoâng Dalat, * Nam Caùt Tieân * Röøng traøm U Minh (Kieân Giang) * Röøng ñöôùc Naêm Caên (Minh Haûi) * Röøng ñaûo Phuù Quoác Höôùng troàng röøng laø nhaèm hình thaønh caùc vuøng röøng caây taäp trung cho nhu caàu coâng nghieäp (goã truï moû, goã laøm giaáy,...), phuû xanh ñoài troïc, khoâi phuïc vaø troàng kín röøng ôû vuøng bôø bieån, khoanh nuoâi vaø gaây troàng caùc khu röøng ñaàu nguoàn.

VII.1.3 Phöông höôùng phaùt trieån vaø khai thaùc laâm nghieäp nöôùc ta Ñeå khai thaùc, söû duïng nguoàn taøi nguyeân röøng nöôùc ta coù hieäu quaû, ñoàng thôøi baûo veä, caûi taïo ñöôïc chuùng, moät phöông aùn phaân vuøng kinh teá laâm nghieäp ñaõ ñöôïc hình thaønh. Caû nöôùc chia ra laøm 9 vuøng kinh teá laâm nghieäp nhö sau : 1) Vuøng laâm nghieäp Taây Baéc: bao goàm 2 tænh Lai Chaâu vaø Sôn La, vôùi nhieäm vuï chuû yeáu laø phoøng hoä ñaàu nguoàn soâng Ñaø, soâng Maõ, cung caáp goã, ñaëc saûn röøng, taïo moät nguoàn nguyeân lieäu giaáy, sôïi. Caùc loaïi caây troàng chuû yeáu laø : thoâng ba laù, môõ, sa moäc, thoâng maõ vó, baïch ñaøn, xoan, caùnh kieán, gioåi, tre,... 2) Vuøng laâm nghieäp trung taâm : goàm caùc tænh Laøi Cai, Yeân Baùi, Haø Giang, Tuyeân Quang, Vónh Phuù, Hoaø Bình, Haø Taây. Vuøng naøy coù nhieäm vuï cung caáp goã lôùn, ñaëc saûn röøng, goã vaø tre nöùa laøm nguyeân lieäu giaáy, sôïi vaø phoøng hoä ñaàu nguoàn cuûa soâng Loâ, Soâng Caàu, Soâng Chaûy. Caùc loaïi caây troàng chuû yeáu cuûa vuøng : thoâng ba laù, môõ, boà ñeà, sa moäc, thoâng nhöïa, baïch ñaøn, queá, tre, traåu,... 3) Vuøng laâm nghieäp Ñoâng Baéc: goàm 5 tænh Quaûng Ninh, Baéc Thaùi, Cao Baèng, Laïng Sôn, Haø Baéc. Vuøng naøy coù nhieäm vuï chuû yeáu laø cung caáp goã quí, ñaëc saûn röøng, goã choáng loø cho khu moû than Quaûng Ninh, Moû saét Traïi Cau, moû thieác ôû Cao Baèng. Caùc loaïi caây troàng chính: sa moäc, môõ, baïch ñaøn, queá, hoài,... 4) Vuøng laâm nghieäp ñoàng baèng Baéc Boä: goàm caùc tænh Thaùi Bình, Nam Haø, Ninh Bình, Haûi Höng, Haø Noäi, Haûi Phoøng. Laâm nghieäp vuøng naøy chuû yeáu phoøng choáng gioù baõo, cung caáp moät phaàn goã, cuûi. Caùc loaïi caây troàng chuû yeáu : baïch ñaøn, phi lao, tre,...

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 98 -

5) Vuøng laâm nghieäp khu 4 : bao goàm caùc tænh Thanh Hoùa, Ngheä An, Haø Tónh, Quaûng Bình, Quaûn Trò, Thöøa Thieân-Hueá. Vuøng naøy chuû yeáu laø saûn xuaát goã ñeå cung caáp nguyeân lieäu cho coâng nghieäp giaáy sôïi, ñaëc saûn röøng, phoøng hoä ñaàu nguoàn vaø choáng caùt bay, baûo veä ñoàng ruoäng ven bieån. Caây troàng chuû yeáu : môõ, gioåi, queá, luoàng, boà ñeà, baïch ñaøn, phi lao, thoâng nhöïa, thoâng ba laù. 6) Vuøng laâm nghieäp duyeân haûi Trung Boä: bao goàm caùc tænh Quaûng Nam - Ñaø Naüng, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoaø. Nhieäm vuï cung caáp goã lôùn, nguyeân lieäu cho coâng nghieäp giaáy sôïi vaø ñaëc saûn röøng, phoøng hoä ñaàu nguoàn vaø choáng caùt. Caây troàng chuû yeáu: thoâng nhöïa, phi lao, queá,baïch ñaøn, döøa,... 7) Vuøng laâm nghieäp Taây Nguyeân : bao goàm caùc tænh Gia Lai, Kon Tum, Ñaéc Laéc vôùi nhieäm vuï saûn xuaát goã lôùn, goã quí vaø cung caáp nguyeân lieäu cho coâng nghieäp giaáy sôïi, cung caáp ñaëc saûn röøng, baûo veä thuù hoang daïi vaø phoøng hoä ñaàu nguoàn. Caùc caây troàng chuû yeáu : thoâng ba laù, thoâng nhöïa, baïch ñaøn,... 8) Vuøng laâm nghieäp Ñoâng Nam Boä : goàm caùc tænh Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Laâm Ñoàng, Soâng Beù, Ñoàng Nai vaø Taây Ninh. Vuøng naøy vôùi nhieäm vuï saûn xuaát goã lôùn vaø quyù, saûn xuaát goã laøm nguyeân lieäu giaáy, sôïi. Troàng cao su, thoâng laáy nhöïa, baûo veä ñoäng vaät hoang daïi, baûo veä ñaàu nguoàn nöôùc, hoà. Caùc loaïi caây troàng chuû yeáu : thoâng ba laù, thoâng laáy nhöïa, baïch ñaøn traéng, teách, sao, goõ, hoaønh ñaøn,... 9) Vuøng laâm nghieäp ñoàng baèng Nam Boä : goàm thaønh phoá Hoà Chí Minh, caùc tænh Taây Nam Boä. Vuøng naøy coù vai troø cung caáp chaát ñoát cho thaønh thò vaø caùc khu coâng nghieäp trong vuøng. Caùc loaïi caây troàng chuû yeáu cuûa vuøng: ñöôùc, suù veït, baïch ñaøn,...

Nhö vaäy, caùc vuøng kinh doanh caùc saûn phaåm chính cuûa laâm nghieäp ñöôïc phaân boá nhö sau : y Vuøng kinh doanh goã lôùn phaân boá chuû yeáu ôû caùc tænh Taây Baéc, Thanh Hoaù, Ngheä An, Quaûng Bình, Quaûng Nam - Ñaø Naüng, Taây Nguyeân, Quaûng Ngaõi, Khaùnh Hoaø, Soâng Beù, Ñoàng Nai. y Caùc vuøng kinh doanh goã laøm nguyeân lieäu giaáy, sôïi chuû yeáu taäp trung ôû doïc ac1c soâng lôùn goàm caùc tænh Haø Giang, Tuyeân Quang, Laøo Cai, Yeân Baùi, Vónh Phuù, Lai Chaâu. Hoaø Bình, Thanh Hoaù, Ngheä An, Quaûng Ngaõi, Khaùnh Hoaø, Laâm Ñoàng. y Caùc vuøng kinh doanh goã truï moû chuû yeáu taäp trung ôû caùc tænh Quaûng Ninh, Haø Baéc, Cao Baèng, Laïng Sôn, Baéc Thaùi. y Caùc vuøng kinh doanh nhöïa thoâng taäp trung ôû caùc tænh Quaûng Ninh, Thanh Hoaù, Haø Tónh, Quaûng Bình, Quaûng Trò, Laâm Ñoàng. y Caùc vuøng kinh doanh tre, nöùa chuû yeáu ôû caùc tænh Sôn La, Baéc Thaùi, Haø Giang, Tuyeân Quang, Vónh Phuù, Thanh Hoaù, Ngheä An, Soâng Beù. y Caùc vuøng kinh doanh queá chuû yeáu ôû Laøo Cai, Yeân Baùi, Quaûng Ninh, Thanh Hoaù, Ngheä An, Quaûng Nam-Ñaø Naüng, Quaûng Ngaõi,... y Caùc vuøng kinh doanh hoài taäp trung ôû Cao Baèng, Laïng Sôn, Baéc Thaùi. y Caùc vuøng kinh doanh caùnh kieán ñoû chuû yeáu taäp trung ôû Lai Chaâu, Sôn La, Laøo Cai, Yeân Baùi, Thanh Hoaù, Ngheä An, Taây Nguyeân,...

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 99 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

Trong vieäc khai thaùc, kinh doanh röøng chuùng ta caàn chuù yeáu ñeán nguyeân taéc: moät caùcnh röøng quaûn lyù vaø khai thaùc toát cho moät giaù trò saûn phaåm ngang hoaëc hôn moät caùnh ñoàng thaâm canh. Chuùng ta neân caân nhaêùc choïn löïa bieän phaùp phaùt trieån toái öu kinh teá vuøng ñoài nuùi, khoâng neân khai hoang maõi nhöõng vuøng röøng quí ñeå bieán thaønh vuøng ruoäng vöôøn, vì heä sinh thaùi röøng nhieät ñôùi cuûa nöôùc ta tuy giaøu coù nhöng khoù phuïc hoài khi bò phaù hoaïi.

VII.2 NGAØNH NGÖ NGHIEÄP VII.2.1 Vai troø cuûa ngö nghieäp ñoái vôùi vieäc phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát Ngö nghieäp cung caáp nguyeân lieäu cho coâng nghieäp thöïc phaåm, coâng nghieäp nheï, coâng nghieäp döôïc phaåm, coâng nghieäp hoaù chaát, laøm ñoà myõ ngheä,... y Caù, toâm laø nguyeân lieäu cung caáp cho thuû coâng nghieäp laøm nöôùc maém, caù khoâ, caù xoâng khoùi,... vaø cho coâng nghieäp thöïc phaåm nhö caù ñoâng laïnh, caù ñoùng hoäp,... y Rong bieån laø nguoàn nguyeân lieäu phong phuù cho caùc ngaønh coâng nghieäp hoùa hoïc, thöïc phaåm, döôïc lieäu. Töø rong bieån coù theå saûn xuaát ra coàn, ete, daám. tinh boät,... y Caùc saûn phaåm cuûa Ngö nghieäp laø caùc maët haøng xuaát khaåu coù giaù trò. y Ngö nghieäp cung caáp moät phaàn thöïc phaåm giaøu ñaïm cho con ngöôøi, ñoàng thôøi cung caáp moät phaàn vitamin. y Moät soá saûn phaåm thöù yeáu cuûa ngö nghieäp laø nguoàn thöùc aên cho chaên nuoâi gia suùc, laøm phaân boùn cho caây troàng,... Cuoái cuøng söï phaùt trieån, phaân boá ngö nghieäp (ñaëc bieät laø caùc ngö tröôøng) seõ taùc ñoäng raát maïnh ñeán söï hình thaønh, phaân boá caùc xí nghieäp coâng nghieäp cheá bieán haûi saûn.

VII.2.2 Tình hình phaùt trieån, phaân boá ngö nghieäp ôû nöôùc ta Maëc duø ñieàu kieän töï nhieân raát thuaän lôïi cho söï phaùt trieån ngheà caù ôû nöôùc ta. Nöng trong thôøi kyø tröôùc 1954, ngheà caù nöôùc ta khoâng phaùt trieån ñöôïc. Ngö daân bò ñoùng thueá raát naëng, coù nôi soá thueá baèng 2/3 soá caù cuûa ngö daân ñaùnh baét ñöôïc. Ngaøy nay, ngö nghieäp nöôùc ta coù ñieàu kieän phaùt trieån thuaän lôïi, saûn löôïng caù bieån ñaùnh baét moãi naêm thu ñöôïc töø 800.000 ñeán 1 trieäu taán, caù nöôùc ngoït khoaûng 150 ngaøn taán. Neáu toå chöùc hôïp lyù, ñaàu tö kyõ thuaät vaø phöông tieän ñaùnh baét, chuùng ta coù theå ñöa saûn löôïng caù bieån ñan1h baét leân gaàn 2 trieäu taán / naêm. Saûn löôïng caù ñaùnh baét qua moät naêm (ngaøn taán)

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 100 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

Naêm Caù bieån Caù nöôùc nöôùc ngoït

1930 106 -

1940 1950 1960 1970 1980 1985 1990 120 113 260 564 385 557 850 123 136 129

a) Tình hình phaân boá nguoàn thuûy saûn vaø khu vöïc khai thaùc thuûy saûn ôû nöôùc ta Vuøng bieån ñaëc quyeàn kinh teá cuûa nöôùc ta laø 1 trieäu km2, khaù roäng vaø daøi. Caên cöù vaøo moät soá yeáu toá töï nhieân, kinh teá - xaõ hoäi, vuøng bieån ñaëc quyeàn kinh teá cuûa nöôùc ta ñöôïc chia ra caùc vuøng bieån: vuøng bieån vònh Baéc Boä, vuøng bieån mieàn Trung, vuøng bieån Ñoâng vaø Taây Nam Boä vaø vuøng bieån khôi. 1) Vuøng bieån vònh Baéc Boä: giôùi haïn töø vó tuyeán 21o30' Baéc ñeán 17o Baéc. Phía Ñoâng giôùi haïn kinh tuyeán 108o03'13''Ñoâng. Dieän tích vuøng bieån vònh Baéc Boä roäng 69.331 km2 (chieám 7,1% vuøng ñaëc quyeàn kinh teá nöôùc ta), nôi saâu nhaát khoâng quaù 100 m. Vònh Baéc Boä chòu 2 cheá ñoä gioù muøa Ñoâng Baéc, taây Nam. Töø thaùng 5 ñeán thaùng 9, thöôøng coù nhieàu côn baõo, moãi naêm coù ñeán gaàn 100 ngaøy baõo vaø gioù. y Caù baõi ñaùy nhö caù hoàng, caù moài, caù sao, caù döa,... phaân boá ôû ngö tröôøng Baïch Long Vó, Long Chaâu, hoøn Meâ, Hoøn Gioù. Muøa vuï chính cuûa ngö tröôøng Baïch Loong Vó vaøo thaùng 8 ñeán heát thaùng 2. y Caùc baõi caù noåi treân ngö tröôøng Baïch Long Vó, Long Chaâu,... chuû yeáu laø ngö tröôøng Baïch Long Vó, coù caùc loaïi caù noåi chuû yeáu ôû ñaây laø : caù nuïc, caù trích, caù ngöø, caù côm,...Caù trích chieám khoaûng 30% toång saûn löôïng caù cuûa vònh Baéc Boä. 2) Vuøng bieån mieàn Trung: giôùi haïn töø vó tuyeán 10o40' Baéc ñeán vó tuyeán 17o Baéc, phía ñoâng laø ñöôøng ñaúng saâu 200 m, chieám 15-16% dieän tích vuøng bieån ñaëc quyeàn kinh teá nöôùc ta (khoaûng 144.000km2) Bieån coù ñoä doác vaø ñoä saâu khaù lôùn, neân chæ thuaän lôïi cho ngheà khai thaùc caù noåi. Vuøng bieån mieàn Trung coù nguoàn caù noåi phong phuù, coù caùc loaïi caù nuïc, trích, caù côm,...Ñaëc bieät vuøng bieån Ninh Thuaän - Bình Thuaän vaøo ñaàu thaùng 7, thaùng 10 coù nhieàu ñaøn caù nuïc, trích, côm,...xuaát hieän daøy ñaëc. Ngoaøi ra coøn coù caù ngöø, caù chuoàn, caù thu, caù chim ñeàu coù tröõ löôïng cao hôn so vôùi Baéc Boä. Vuøng bieån naøy coù möïc oáng, möïc nang, toâm huøm coù giaù trò xuaát khaåu. 3) Vuøng bieån Ñoâng vaø Taây Nam Boä : töø vó tuyeán 10o40' Baéc trôû xuoáng, phía Ñoâng giôùi haïn ñöôøng ñaúng saâu 50 m, phía Taây giôùi haïn ñöôøng bao ngoaøi cuûa vuøng bieån ñaëc quyeàn kinh teá cuûa nöôùc ta. Dieän tích vuøng bieån naøy chieám 30% dieän tích vuøng bieån ñaëc quyeàn kinh teá nöôùc ta. Vuøng bieån phía Taây chòu aûnh höôûng cuûa gioù muøa Taây Nam. Vuøng bieån phía Taây ít chòu aûnh höôûng gioù Ñoâng Baéc vaø baõo neân raát thuaän lôïi cho ngheà ñaùnh baét toâm, caù phaùt trieån. y Caùc ngö tröôøng : vuøng bieån Ñoâng Nam Boä, nguoàn thuûy saûn phong phuù, keå caû caù noåi, caù ñaùy vaø toâm. Caùc loaïi caù thu, baïc maù, côm, trích laø ñoái töôïng ñaùnh baét chuû yeáu. Caùc baõi caù ôû Vuõng Taøu, Coân Ñaûo, Hoøn Khoai, Hoøn Chuoái, Phuù Quoác, Thoå Chu,...laø nhöõng baõi caù ñöôïc ñaùnh baét thöôøng xuyeân. Baõi toâm Hoøn Khoai, Hoøn Chuoái coù maät ñoä khaù daøy.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 101 -

y Saûn löôïng caù haøng naêm cuûa vuøng bieån naøy chieám treân 50% toång saûn löôïng caù bieån khai thaùc cuûa toaøn ngaønh thuûy saûn. Saûn löôïng toâm ñaùnh baét ñöôïc ôû vuøng bieån naøy chieám ñaïi boä phaän cuûa toaøn ngaønh, moãi naêm ñaõ khai thaùc ñöôïc treân döôùi 60 ngaøn taán, moät nguoàn haøng xuaát khaåu coù giaù trò cuûa ngaønh thuûy saûn. 4) Vuøng bieån khôi : laø vuøng giôùi haïn bôûi ñöôøng bao ngoaøi cuûa vuøng bieån ñaëc quyeàn kinh teá cuûa nöôùc ta vaø ranh giôùi cuûa caùc vuøng bieån treân. Vuøng bieån naøy coù ñoä saâu lôùn, dieän tích roäng. Vuøng naøy chöa ñieàu tra ñaày ñuû, qua thöïc tieãn saûn xuaát cho thaáy coù nhieàu ñaøn caù chuoàn, caù ngöø, caù thu,...

Ngheà ñaùnh caù bieån nöôùc ta coù ôû haàu heát caùc tænh ven bieån nhöng taäp trung nhaát laø ôû Quaûng Ninh, Haûi Phoøng, Thanh Hoaù, Ngheä An, Haø Tónh, Khaùnh Hoaø, Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Vuõng Taøu, Minh Haûi vaø Kieân Giang. y Quaûng Ninh haøng naêm ñaùnh baét ñöôïc khoaûng 15 ñeán 20 ngaøn taán, ngö caûng quan troïng:Hoàng Gai, Baïch Long Vó, Moùng Caùi. y Haûi Phoøng haøng naêm ñaùnh baét ñöôïc khoaûng 15 ngaøn taán, vôùi caùc beán caù quan troïng nhö Caùt Baø, Ñoà Sôn, Haûi Phoøng,... y Ngheä An vôùi saûn löôïng caù nhieàu nhaát mieàn Baéc treân 20 ngaøn taán haøng naêm, coù caùc vuøng ñaùnh caù noåi tieáng Cöûa Vaïn, Cöûa Loø, Cöûa Hoäi, Cöûa Soùt, Cöûa Nhöôïng, Cöûa Khaåu. y Khaùnh Hoaø vôùi caùc khu vöïc ñaùnh baét quan troïng nhö Nha Trang, cam Ranh,... saûn löôïng ñaùnh baét khoaûng 15 ngaøn taán. y Khu vöïc Ninh Thuaän - Bình Thuaän, coù saûn löôïng lôùn nhaát cuûa vuøng bieån mieàn Trung, ñan1h baét haøng naêm khoaûng 70 ngaøn taán vôùi caùc beán caù Phan rang, Phan Rí, Phan Thieát, Haøm Taân,... y Vuõng Taøu - Coân Ñaûo ñaùnh baét haøng naêm 120 ngaøn taán, ñòa phöông coù saûn löôïng caù bieån cao nhaát caû nöôùc. y Rieâng Kieân Giang vôùi caù beán caù Haø Tieân, Raïch Giaù, Phuù Quoác,...coù saûn löôïng cao hôn caû, haøng naêm ñaït tôùi 100 ngaøn taán, chuû yeáu treân ngö tröôøng vònh Thaùi Lan.

Ngoaøi vieäc khai thaùc coù bieån, chuùng ta coøn khai thaùc caù nöôùc ngoït vaø nöôùc lôï, chuû yeáu tieán haønh treân caùc ao, hoà, soâng, ñaàm, ruoäng nöôùc. y Löu vöïc soâng Hoàng vaø soâng Thaùi Bình khai thaùc khoaûng 3 vaïn taán, chuû yeáu laø caù cheùm, chaøy, troâi, traém, meø,... y Treân caùc löu vöïc soâng, vuøng nöôùc lôï ven bieån mieàn Trung ôû ñaây caù khai thaùc ít hôn, song laø khu vöïc nuoâi toâm nöôùc lôï quan troïng cuûa khu vöïc, cuõng nhö cuûa caû nöôùc. y Treân khu vöïc löu vöïc soâng Cöûu Long, Ñoàng Nai, ngheà khai thaùc toâm, caù phaùt trieån hôn caùc mieàn khaùc, vôùi caùc loaïi caù tra, loùc, toâm,...haøng naêm khai thaùc treân 100 ngaøn taán, chieám tôùi 2/3 saûn löôïng thuûy saûn nöôùc ngoït vaø nöôùc lôï treân toaøn quoác.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 102 -

b) Höôùng phaùt trieån ngö nghieäp cuûa nöôùc ta Vôùi ñieàu kieän vaø khaû naêng cuûa nöôùc ta ñoái vôùi vieäc ñaùnh baét caù bieån, caù nöôùc ngoït, nöôùc lôï vaø vieäc nuoâi troàng thuûy saûn, phöông höôùng chung laø : y Caàn phaûi taän duïng moïi nôi, moïi choã phaùt trieån maïnh vieäc nuoâi troàng thuûy saûn, nhaát laø vuøng cöûa soâng ven bieån. y Quaûn lyù vieäc khai thaùc, ñaùnh baét haûi saûn hôïp lyù. Nhaát laø vaán ñeà söû duïng caùc phöông tieän ñaùnh baét hôïp lyù. y Baûo veä caùc vuøng cöûa soâng ven bieån, traùnh ñaùnh baét böøa baõi nhaát laø vaøo vuøng caù ñang thôøi kyø sinh ñeû. y Nhaø nöôùc coù traùch nhieäm ñaàu tö vaø toå chöùc lieân keát giöaõ caùc ñòa phöông trong vieäc ñaùnh baét, nuoâi troàng. y Taêng cöôøng trang bò caùc phöông tieän hieän ñaïi hôn ñeå coù theå khai thaùc , ñaùnh baét ñöôïc ôû caùc vuøng bieån khôi. y Phaùt trieån maïnh coâng nghieäp cheá bieán haûi saûn, ñaûm baûo chaát löôïng thuûy, haûi saûn ñaùnh baét ñöôïc. y Coù chính saùch hôïp lyù veà quaûn lyù kinh doanh caùc ngö tröôøng, chính saùch veà thu mua, cheá bieán thuûy haûi saûn.

Thöïc hieän ñaày ñuû phöông höôùng treân, nhaát ñònh ngö nghieäp nöôùc ta seõ goùp phaàn khoâng nhoû vaøo söï phaùt trieån kinh teá ñaát nöôùc. GHIJK GHIJK

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 103 -

CHÖÔNG VIII . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIEÄT NAM

VIII.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIII.1.2 Vai troø cuûa ngaønh giao thoâng vaän taûi Giao thoâng vaän taûi laø cô sôû haï taàng cuûa neàn kinh teá quoác daân, ñoàng thôøi cuõng laø moät trong nhöõng ngaønh saûn xuaát coù vai troø quan troïng trong vieäc phaùt trieån vaø phaân boá löïc löôïng saûn xuaát cuûa xaõ hoäi. y Neáu phaùt trieån saûn xuaát maø giao thoâng vaän taûi yeáu keùm, seõ gaây tình traïng maát caân ñoái vaø caûn trôû söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá quoác daân. y Khoâng coù giao thoâng vaän taûi thì khoâng theå coù söï lieân heä bình thöôøng giöõa saûn xuaát vaø tieâu duøng, giöõa coâng nghieäp vaø noâng nghieäp ; söï lieân heä ñoù laø cô sôû, laø neàn taûng cuûa moïi hoaït ñoäng saûn xuaát vaø ñôøi soáng xaõ hoäi. y Giao thoâng vaän taûi laø ñieàu taát yeáu khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa söï phaân coâng lao ñoäng theo laõnh thoå, cuûa söï hình thaønh caùc vuøng kinh teá. Giao thoâng vaän taûi coøn coù yù nghóa quan troïng veà maët quoác phoøng, hôïp taùc quoác teá, oån ñònh giaù caû, taïo ra vaø lieân heä vôùi thò tröôøng môùi, ñoàng thôøi goùp phaàn phaùt trieån vaên hoùa vaø naâng cao ñôøi soáng nhaân daân ôû caùc vuøng trong nöôùc.

VIII.1.2 Cô caáu cuûa ngaønh giao thoâng vaän taûi Theo phaân chia veà cô caáu caùc ngaønh giao thoâng vaän taûi hieän nay, goàm coù caùc nhoùm ngaønh sau : - Ngaønh vaän taûi ñöôøng saét. - Ngaønh vaän taûi ñöôøng boä. - Ngaønh vaän taûi ñöôøng thuûy. - Ngaønh vaän taûi haøng khoâng. - Ngaønh vaän chuyeån ñöôøng oáng.

VIII.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIII.2.1 Caùc yeáu toá töï nhieân

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 104 -

a) Vò trí ñòa lyù vaø giôùi haïn laõnh thoå : Vò trí ñòa lyù vaø giôùi haïn laõnh thoå goùp phaàn ñeán söï hình thaønh, phaùt trieån vaø phaân boá caùc loaïi hình giao thoâng vaän taûi. Caùc nöôùc coù bieån, ñaát lieàn gaén vôùi luïc ñòa thì coù theå phaùt trieån toaøn dieän caùc loaïi hình giao thoâng vaän taûi, ngöôïc laïi caùc nöôùc maø naèm saâu trong laõnh thoå thì khoù phaùt trieån giao thoâng vaän taûi ñöôøng bieån, hay caùc nöôùc laø ñaûo, quaàn ñaûo laïi keøm phaùt trieån veà giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét hay ñöôøng boä. b) Yeáu toá ñòa hình: Ñòa hình baèng phaúng cuûa caùc ñoàng baèng, taïo thuaän lôïi phaùt trieån caùc loaïi hình giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét, ñöôøng boä, ngöôïc laïi ñòa hình quaù phöùc taïp: nuùi cao, ñeøo hieåm trôû laïi ngaên trôû söï phaùt trieån vaø phaân boá caùc loaïi hình giao thoâng vaän taûi. Ñòa hình nuùi cao khoâng chæ caûn trôû söï phaùt trieån vaø phaân boá giao thoâng vaän taûi ñöôøng boä maø coøn taùc ñoäng xaáu tôùi söï phaùt trieån vaø phaân boá giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy, do nuùi cao thì soâng soác, nöôùc chaûy xieát, xuaát hieän caùc thaùc khoù löu thoâng taøu thuyeàn. c) Yeáu toá soâng ngoøi vaø bieån: Maïng löôùi soâng ngoøi daøy ñaëc laø ñieàu kieän raát toát ñeå phaùt trieån vaø phaân boá heä thoáng giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy. Song söï phaùt trieån giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy laïi phuï thuoäc khaù lôùn vaøo löu löôïng doøng chaûy, möïc nöôùc, loøng soâng. Bieån vaø bôø bieån cuõng taïo ñieàu kieän phaùt trieån heä thoáng giao thoâng vaän taûi ñöôøng bieån. Bôø bieån thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån caùc caûng bieån thì cuõng laø thuaän lôïi cho söï phaùt trieån giao thoâng vaän taûi ñöôøng bieån. Bieån saâu, laëng soùng cuõng laø ñieàu kieän toát phaùt trieån caùc loaïi hình giao thoâng vaän taûi ñöôøng bieån.

VIII.2.4 Caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi Cuõng gioáng nhö caùc ngaønh saûn xuaát khaùc, ngaønh giao thoâng vaän taûi chòu aûnh höôûng raát nhieàu caùc yeáu toá lieân quan ñeán kinh teá - xaõ hoäi, caùc ñieåm daân cö, chính saùch phaùt trieån xaõ hoäi, chính saùch an ninh quoác phoøng cuûa ñaát nöôùc. Tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät cuõng aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán söï phaùt trieån vaø phaân boá ngaønh giao thoâng vaän taûi.

VIII.3 ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIII.3.1 Giao thoâng vaän taûi khoâng taïo ra nhöõng saûn phaåm vaät chaát môùi Giao thoâng vaän taûi khoâng taïo ra saûn phaåm vaät chaát môøi, song laïi laøm taêng giaù trò cuûa caùc saûn phaåm do caùc ngaønh saûn xuaát khaùc taïo ra. Chính vì vaäy phaân boá giao thoâng vaän taûi phaûi nhaèm taïo ra ñöôïc nhöõng giaù trò môùi cho saûn phaåm sau moãi khaâu vaän chuyeån, ñoàng thôøi ñaùp öùng nhöõng nhu caàu veà chính trò, quaân söï, vaên hoùa vaø sinh hoaït cuûa daân cö.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 105 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

VIII.3.2 Giao thoâng vaän taûi caàn nhieàu nhieân lieäu, nguyeân lieäu Vì vaäy khi phaân boá caùc tuyeán ñöôøng, caùc trung taâm giao thoâng vaän taûi phaûi chuù yù tôùi khaû naêng vaø caùc khu vöïc phaân boá caùc loaïi nhieân lieäu, naêng löôïng vaø nguyeân lieäu caàn thieát cho caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi.

VIII.3.3 Giao thoâng vaän taûi laø giai ñoaïn tieáp tuïc cuûa caùc quaù trình saûn xuaát kinh teá Ñaây laø söï tieáp tuïc cuûa quaù trình saûn xuaát ôû beân trong quaù trình löu thoâng, gaén boù chaët cheõ vôùi caùc quaù trình saûn xuaát ñoù, vì vaäy phaân boá giao thoâng vaän taûi phaûi gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån vaø phaân boá coâng, noâng nghieäp. Ñoàng thôøi, giao thoâng vaän taûi coøn phuïc vuï cho vieäc vaän chuyeån haønh khaùch, vì vaäy, söï phaân boá giao thoâng vaän taûi cuõng lieân quan chaët cheõ vôùi söï phaân boá caùc trung taâm daân cö lôùn, caùc khu vöïc dòch vuï, thöông maïi, du lòch, nghæ ngôi vaø chöõa beänh.

VIII.3.4 Giao thoâng vaän taûi coù phaïm vi hoaït ñoäng roäng Vì vaäy khi phaân boá giao thoâng vaän taûi phaûi ra söùc taän duïng moïi khaû naêng nhaân taïo vaø ñieàu kieän töï nhieân ñeå phaùt trieån toaøn dieän giao thoâng vaän taûi ñoàng thôøi phaùt huy öu theá cuûa töøng loaïi giao thoâng vaän taûi ñeå toå chöùc thaønh nhöõng maøng löôùi lieân vaän thoáng nhaát treân phaïm vi caû nöôùc hoaëc trong nhöõng vuøng kinh teá lôùn.

VIII.3.5 Caùc chæ tieâu ñaùnh giaù hieäu quaû giao thoâng vaän taûi Hieäu quaû phaân boá giao thoâng vaän taûi ñöôïc xaùc ñònh qua nhöõng chæ tieâu chuû yeáu sau ñaây : * Heä soá cheânh khi vaän chuyeån toái ña theo muøa so vôùi vaän chuyeån trung bình trong naêm khoâng lôùn. Xaùc ñònh heä soá ñoù theo coâng thöùc : K = Vmax : Vtb Trong ñoù: Vmax - khoái löôïng vaän chuyeån haøng hoùa (hoaëc haønh khaùch) toái ña theo muøa; Vtb - khoái löôïng vaän chuyeån haøng hoùa trung bình trong naêm; K caøng lôùn thì hieäu quaû caøng keùm. * Nhöõng chæ tieâu ñònh löôïng khaùc thöôøng ñöôïc söû duïng : ( Hieäu quaû voán coá ñònh trong giao thoâng vaän taûi : Q P H = &H = V V

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 106 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

trong ñoù:

P - khoái löôïng vaän chuyeån (taán) Q - khoái löôïng luaân chuyeån (taán/km) V - voán coá ñònh (ñoàng) (Löu yù: ñoái vôùi haønh khaùch, moãi ngöôøi ñöôïc quy ñoåi töông ñöông vôùi 1 taán haøng hoùa).

y Naêng suaát giao thoâng vaän taûi : N = P (hoaëc Q)/L trong ñoù L laø toång soá lao ñoäng trong ngaønh, coøn P vaø Q nhö trong coâng thöùc tröôùc.

y Giaù thaønh vaän chuyeån : G = C (trong ñoù, C laø chi phí vaän chuyeån). Q

* Chæ tieâu toång hôïp, phaûn aùnh möùc baûo ñaûm cuûa ñaát nöôùc veà giao thoâng vaän taûi trong söï bieåu hieän hoaøn chænh cuûa noù. y Heä soá Enghelia (hay heä soá Yuzuru Kato) :

d= L L = L SP S.P ôû ñaây :

L - chieàu daøi maïng löôùi (km) S - dieän tích laõnh thoå (100 km2) P - daân soá (10.000 ngöôøi)

y Heä soá Uspenski :

d=

LL L = L S P Q 3 SPQ

ôû ñaây Q - Toång saûn phaåm caùc loaïi haøng hoaù (ngaøn taán)

VIII.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIEÄT NAM

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 107 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

Do ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá - xaõ hoäi cuûa nöôùc ta, chuùng ta coù ñaày ñuû caùc loaïi hình giao thoâng vaän taûi khaùc nhau: ñöôøng saét, ñöôøng oâ toâ, ñöôøng soâng, ñöôøng bieån vaø haøng khoâng. y Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, giao thoâng vaän taûi ôû Vieät Nam keùm phaùt trieån vaø phaân boá chuû yeáu ôû caùc vuøng ñoàng baèng ven bieån. Caùc tuyeán ñöôøng xaây döïng chuû yeáu nhaèm muïc ñích quaân söï vaø haønh chính, hoaëc nhaèm khai thaùc taøi nguyeân xuaát khaåu vaø phuïc vuï sinh hoaït cuûa thieåu soá thöïc daân vaø thò daân tö saûn. y Ngaøy nay giao thoâng vaän taûi ôû nöôùc ta ñöôïc phaùt trieån maïnh meõ do nhu caàu phaùt trieån cuûa söùc saûn xuaát vaø phuïc vuï giao löu haøng hoùa vaø haønh khaùch giöõa caùc vuøng trong nöôùc. y Maøng löôùi giao thoâng ñaõ ñöôïc phaân boá ñeàu hôn tröôùc (ñaëc bieät veà ñöôøng boä), ñoåi môùi trang thieát bò, phoái hôïp toå chöùc lieân vaän giöõa caùc phöông tieän giao thoâng, keát hôïp thoâ sô vôùi hieän ñaïi, öu tieân phaùt trieån ñöôøng soâng vaø ñöôøng bieån. Cô caáu (%) caùc loaïi giao thoâng vaän taûi (1993)

Haøng hoùa - Vaän chuyeån - Luaân chuyeån Haønh khaùch - Vaän chuyeån - Luaân chuyeån

Saét

Boä

Soâng

Bieån

4,3 5,0

62,0 11,0

25,8 10,2

8,0 73,6

1,5 11,8

79,7 71,1

18,1 8,1

0,5 0,5

VIII.5 ÑAËC ÑIEÅM PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ CUÛA TÖØNG NGAØNH VIII.5.1 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét a) Ñaëc ñieåm cuûa ngaønh giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét : Ngaønh giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét laø moät trong nhöõng ngaønh vaän taûi quan troïng cuûa nöôùc ta, ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc chuyeân chôû haøng hoùa vaø haønh khaùc trong caû nöôùc. y Ñöôøng saét coù toác ñoä kyõ thuaät trung bình so vôùi caùc loaïi giao thoâng vaän taûi khaùc. nhöng coù ñoä an toaøn hôn caû. Toác ñoä xe löûa coøn tuyø thuoäc vaøo loïai nhieân lieäu, naêng löôïng ñöôïc söû duïng, trình ñoä thieát bò kyõ thuaät cuûa tuyeán ñöôøng, ñaàu maùy, toa xe. y Khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån noäi ñòa treân ñöôøng saét khaù lôùn. Cöï ly vaän chuyeån trung bình thay ñoåi tuøy theo töøng nöôùc: töø 30-40 ñeán 900 km (ñoái vôùi haøng hoùa) vaø töø 20 ñeán 90 km (ñoái vôùi haønh khaùch). y Ñöôøng saét coù khaû naêng thoâng haønh ñeàu ñaën quanh naêm, nhöng maät ñoä vaän chuyeån coù haïn (nhaát laø ñoái vôùi caùc tuyeán moät chieàu, khoå heïp), khoù ñi saâu vaøo caùc

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 108 -

vuøng coù ñòa hình phöùc taïp (nuùi cao, ñaàm laày, sa maïc,...) vôùi caùc doác cao treân 2% vaø baùn kính khuùc uoán döôùi 100m. y Chi phí thieát bò toán keùm, tieâu hao nhieân lieäu, naêng löôïng vaø kim loaïi, baûo döôõng toán keùm neân giaù thaønh vaän chuyeån vaãn cao hôn ñöôøng thuûy. Veà maët quoác phoøng, ñöôøng saét thieáu cô ñoäng khi coù chieán tranh xaûy ra. y Ñöôøng saét coù nhieàu loaïi ñöôøng khaùc nhau : * Khoå ray : + Khoå ray bình thöôøng : - Kieåu Taây AÂu : 1,435 m - Kieåu Nga : 1,524 m + Khoå ray roäng : - Kieåu Iberi : 1,656 m - Kieåu Ailen : 1,600 m + Khoå ray trung bình (phoå bieán hôn caû) - Kieåu mui ñaát (hay kieåu ñaûo): 1,067 m - Kieåu thöôøng : 1,000 m + Khoå ray heïp : töø 600 ñeán 900 mm * Chieàu vaän chuyeån + Moät chieàu ; + Hai chieàu ; + Nhieàu chieàu Do nhöõng ñaëc ñieåm treân, ñöôøng saét thöôøng ñöôïc phaân boá nhieàu hôn ôû nhöõng vuøng coù nhu caàu vaän taûi caùc loaïi haøng coù khoái löôïng lôùn, vaän chuyeån quanh naêm (quaëng moû, kim loaïi, vaät tö xaây döïng) , cöï ly vaän chuyeån töông ñoái xa, höôùng vaän chuyeån khoâng phuø hôïp vôùi caùc tuyeán ñöôøng thuyû noäi ñòa, ñòa hình khoâng quaù phöùc taïp. b) Tình hình phaùt trieån vaø phaân boá giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét Vieät Nam : ÔÛ nöôùc ta, ñöôøng saét ñöôïc xaây döïng töø naêm 1898, song maõi ñeán naêm 1938 khi khaùnh thaønh xong ñoaïn ñöôøng Ñaø Naüng - Nha Trang, ñöôøng saét xuyeân vieät môùi hoaït ñoäng noái lieàn Baéc Nam. Khi ñoù toång chieàu daøi ñöôøng saét laø 2600 km, maät ñoä 5,8 km/1000 km2 dieän tích. y Toång chieàu daøi ñöôøng saét ôû nöôùc ta hieän nay laø 3.218km, vôùi maät ñoä trung bình ñaït 9,4 km/1000 km2 dieän tích laõnh thoå. Haøng naêm vaän chuyeån ñöôïc khoaûng 6 trieäu taán haøng hoùa vaø 30 trieäu löôït haønh khaùch. y Toaøn boä heä thoáng ñöôøng saét coù tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm ñaõ ñöôïc phuïc hoài vaø xaây döïng laïi, tröø tuyeán: Thaùp Chaøm - Dalat (84km) vaø Saøi Goøn - Loäc Ninh (141km), Saøi Goøn - Myõ Tho. Thay vaøo ñoù, chuùng ta ñaõ xaây döïng theâm nhieàu tuyeán môùi phuïc vuï cho nhu caàu phaùt trieån vaø phaân boá coâng nghieäp. † Caùc tuyeán ñöôøng saét chuû yeáu ôû nöôùc ta laø: y Haø Noäi - thaønh phoá Hoà Chí Minh, daøi 1.730km, ñöôïc phuïc hoài vaø xaây döïng laïi töø sau naêm 1975, noái lieàn hai thaønh phoá lôùn nhaát caû nöôùc vôùi nhau, ñi qua 10 tænh ñoàng baèng duyeân haûi ñoâng daân cö vaø coâng noâng nghieäp phaùt trieån, vôùi caùc

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 109 -

thaønh phoá vaø thò xaõ lôùn nhö Nam Ñònh, Vinh, Hueá, Ñaø Naüng, Quaûng Ngaõi, Nha Trang. y Haø Noäi - Laøo Cai, daøi 295km, qua Vónh Phuù, chaïy doïc theo thung luõng soâng Hoàng, qua trung taâm coâng nghieäp Vieät Trì. Ñöôøng naøy ñöôïc xaây döïng laïi töø sau naêm 1954 phuïc vuï cho vieäc phaùt trieån coâng nghieäp goã, giaáy ôû Vieät Trì, khai thaùc vaø vaän chuyeån apatit ôû Laøo Cai vaø caùc laäm saûn khaùc. Tuyeán ñöôøng naøy coøn phuïc vuï cho vieäc vaän chuyeån haøng quaù caûnh cuûa Trung Quoác noái lieàn vôùi Vaân Nam. y Haø Noäi - Ñoàng Ñaêng, daøi 163km ñi qua ñòa phaän hai tænh Haø Baéc vaø Laïng Sôn, qua caùc thò xaõ lôùn coù coâng nghieäp phaùt trieån nhö Thò Caàu, Baéc Giang. Ñöôøng naøy ñöôïc xaây döïng laïi töø naêm 1954, chuû yeáu nhaèm noái lieàn vôùi tuyeán ñöôøng saét xuyeân qua Trung Quoác, noái nöôùc ta vôùi caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng vaø Chaâu AÂu; vaän chuyeån caùc laâm saûn töø Cao Baèng, Laïng Sôn xuoáng vaø vaän chuyeån caùc haøng coâng ngheä phaåm töø Haø Noäi leân mieàn nuùi phía Baéc. y Haø Noäi - Haûi Phoøng, daøi 102km, noái lieàn thuû ñoâ Haø Noäi vôùi thaønh phoá caûng Haaûi Phoøng, qua Haûi Höng, chuû yeáu phuïc vuï cho vieäc vaän chuyeån haøng hoùa xuaát nhaäp khaåu, xaêng daàu, vaät lieäu xaây döïng, kim khí, haøng noâng saûn,... Caùc tuyeán ñöôøng treân ñöôïc phuïc hoài vaø xaây döïng laïi treân cô sôû cuûa caùc neàn ñöôøng cuõ vôùi khoå heïp 1m. Chuùng ta coù xaây döïng môùi moät soá tuyeán ñöôøng khoå roäng 1,435m phuïc vuï cho saûn xuaát coâng nghieäp. Ñoù laø ñöôøng: Haø Noäi - Thaùi Nguyeân (76km), Keùp - Uoâng Bí (74km), Keùp Löu Xaù (65km) vaø môû roäng ñöôøng Haø Noäi - Ñoàng Ñaêng. Caùc ñöôøng naøy noái caùc khu coâng nghieäp quan troïng cuûa Baéc Boä laïi vôùi nhau, chuû yeáu vaän chuyeån than, quaëng moû, kim khí vaø caùc saûn phaåm coâng nghieäp naëng. Ñöôøng Caàu Giaùt - Nghóa Ñaøn (31km), phuïc vuï cho vieäc khai thaùc laâm saûn mieàn taây Ngheä An, coù theå lieân heä qua Laøo. y Hôn 60% toång chieàu daøi ñöôøng saét naèm treân caùc tænh phía Baéc. Rieâng caùc tænh Baéc Boä taäp trung tôùi 35,2% toång soá chieàu daøi ñöôøng saét caû nöôùc vaø cuõng laø nôi coù maät ñoä ñöôøng saét cao hôn caû. Chuùng ta ñang chuaån bò xaây döïng laïi caùc tuyeán ñöôøng ôû phía Nam : thaønh phoá Hoà Chí Minh - Loäc Ninh, thaønh phoá Hoà Chí Minh ñi Myõ Thuaän (Tieàn Giang), Thaùp Chaøm - Dalat. y Veà trang thieát bò ñöôøng saét, caùc ñoaøn taøu chuû yeáu vaãn chaïy baèng ñaàu maùy hôi nöôùc vaø diezen, neân toác ñoä löõ haønh coøn chaäm (döôùi 20km ñoái vôùi taøu haøng vaø döôùi 25km ñoái vôùi taøu khaùch). Toång soá ñaàu maùy vaø toa xe noí chung hieän nay ñaõ taêng gaáp röôõi tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, nhöng chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu vaän chuyeån haøng hoùa vaø haønh khaùch.

VIII.5.2 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng oâ toâ Veà chuyeân chôû haønh khaùch, vai troø cuûa giao thoâng vaän taûi ñöôøng boä ñòa phöông caøng quan troïng hôn, chieám 98, 3% toång khoái löôïng haønh khaùch luaân chuyeån baèng ñöôøng boä treân caû nöôùc vaø gaáp 12 laàn khoái löôïng haønh khaùch luaân chuyeån baèng ñöôøng thuûy ñòa phöông.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 110 -

Nhöõng nôi coù khoái löôïng haønh khaùch luaân chuyeån haøng naêm lôùn do ñòa phöông thöïc hieän baèng ñöôøng boä laø: thaønh phoá Hoà Chí Minh (treân 4 tyû ngöôøi/km), Haø Noäi (treân 800 trieäu ngöôøi/km), Ñoàng Nai, Haäu Giang (500 - 800 trieäu ngöôøi/km). a) Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa giao thoâng vaän taûi ñöôøng oâ toâ : O toâ coù toác ñoä trung bình nhanh hôn xe löûa, nhöng keùm an toaøn. O toâ coù öu theá ñaëc bieät laø raát cô ñoäng, linh hoaït trong vieäc vaän chuyeån treân caùc cöï ly ngaén. Taàm xa trung bình cuûa vaän chuyeån haøng hoùa treân ñöôøng oâ toâ cuûa theá giôùi hieän nay laø 28km (keå caû vaän chuyeån noäi thaønh ) vaø 70km treân caùc ñöôøng truïc noái giöõa caùc thaønh phoá. Vì vaäy, xeùt veà khoái löôïng haøng hoùa vaän chuyeån haøng naêm, thì oâ toâ luoân daãn ñaàu, cuõng nhö daãn ñaàu caû veà khoái löôïng haønh khaùch vaän chuyeån. y Ñöôøng oâ toâ coù khaû naêng thoâng haønh vaø maät ñoä chuyeån lôùn, coù theå ñi saâu vaøo nhöõng mieàn ñòa hình phöùc taïp, deã ñoåi höôùng vaän chuyeån vaø giôø vaän chuyeån, coù theå ñöa haøng hoùa tôùi taän kho. y Giaù thaønh xaây döïng ñöôøng oâ toâ noùi chung ñaét hôn ñöôøng thuûy nhöng reû hôn ñöôøng xe löûa. O toâ tieâu hao nhieàu cao su, nhieân lieäu, chieám nhieàu dieän tích maët baèng vaø gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. y Ñöôøng oâ toâ ñöôïc öu tieân phaân boá ôû caùc vuøng ven thò vaø noäi thaønh, lieân tænh, lieân huyeän ôû caùc vuøng mieàn nuùi, ôû nhöõng nôi coù nhu caàu vaän chuyeån caùc loaïi haøng töông ñoái coù giaù trò vaø coù nhu caàu vaän chuyeån theo muøa (noâng saûn phaåm, du lòch, nghæ maùt,...). b) Tình hình phaùt trieån vaø phaân boá giao thoâng vaän taûi ñöôøng oâ toâ cuûa Vieät Nam : Ñöôøng boä ôû nöôùc ta ñaëc bieät phaùt trieån maïnh töø nhöõng naêm 60. Taïi mieàn Baéc, ñöôøng boä ñöôïc phaùt trieån maïnh ôû caùc vuøng noâng thoân, trung du vaø mieàn nuùi, phuïc vuï cho vieäc phaùt trieån kinh teá, vaên hoùa, ôû caùc vuøng tröôùc ñaây laïc haäu. Coøn ôû mieàn Nam chæ phaùt trieån caùc ñöôøng truïc chính nhaèm muïc ñích quaân söï vaø taäp trung ôû caùc vuøng ñoàng baèng ven bieån treân 80% toång soá chieàu daøi ñöôøng boä. So vôùi tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, ñöôøng boä cuûa ta ñaõ taêng gaáp 4 laàn veà chieàu daøi. Vì oâ toâ chuû yeáu hoaït ñoäng treân caùc cöï ly khoâng lôùn neân veà khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån, ñöôøng boä chæ chieám 10,9% (1989), nhöng veà khoái löôïng haøng hoùa vaän chuyeån thì ñöôøng boä laïi chieám tôùi 54,6%, daãn ñaàu trong caùc loaïi giao thoâng vaän taûi ôû nöôùc ta. Ñöôøng boä coøn chieám 72,2% khoái löôïng haønh khaùch vaän chuyeån vaø 86% khoái löôïng haønh khaùch vaän chuyeån treân caû nöôùc. Toång chieàu daøi ñöôøng boä (keå caû ñöôøng ñaát loaïi A) ôû nöôùc ta hieän nay coù khoaûng 85 ngaøn km, trong ñoù hôn 1/ 4 laø ñöôøng traûi nhöïa vaø traûi ñaù. † Caùc tuyeán ñöôøng boä quan troïng nhaát ôû nöôùc ta laø: y Ñöôøng soá 1: töø Ñoàng Ñaêng (Laïng Sôn) qua Haø Baéc, qua thuû ñoâ Haø Noäi roài chaïy gaàn song song vôùi ñöôøng xe löûa Haø Noäi - thaønh phoá Hoà Chí Minh, roài noái thaúng tôùi Minh Haûi daøi hôn 2.000km, chaïy qua laõnh thoå cuûa 28 tænh vaø thaønh phoá lôùn ñoâng daân, qua nhieàu thaønh phoá vaø khu coâng nghieäp quan troïng cuûa caû nöôùc, qua nhieàu vuøng noâng nghieäp, ngö nghieäp truø phuù, ñoù laø tuyeán ñöôøng coù chieàu daøi lôùn nhaát vaø coù yù nghóa lieân vuøng, quoác gia vaø quoác teá.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 111 -

y Ñöôøng soá 2: töø Haø Noäi qua Vónh Phuù, keùo daøi 165km vôùi thò xaõ Tuyeân Quang. Ñöôøng naøy coøn chaïy tieáp leân Haø Giang vaø tôùi huyeän Meøo Vaïc, bieân giôùi phía Baéc. y Ñöôøng soá 3: töø Haø Noäi ñi Cao Baèng, qua Baéc Thaùi, daøi 275km, noái mieàn nuùi Vieät Baéc vôùi caùc tænh ñoàng baèng, khu coâng nghieäp Thaùi Nguyeân vôùi Haø Noäi. y Ñöôøng soá 4: chaïy doïc theo bieân giôùi Vieät - Trung töø Cao Baèng tôùi Moùng Caùi vaø coù nhaùnh reõ tôùi Hoøn Gai, daøi 315km, ñöôøng naøy coù yù nghóa kinh teá vaø quaân söï ñoái vôùi caùc tænh Baéc Boä. y Ñöôøng soá 5: Haø Noäi qua Haûi Höng, tôùi Haûi Phoøng daøi 103km, chaïy song song vôùi ñöôøng xe löûa chuû yeáu phuïc vuï vaän chuyeån noâng saûn, haøng coâng nghieäp nheï xuaát vaø nhaäp khaåu, chaát löôïng ñöôøng toát, khaû naêng thoâng haønh lôùn, toác ñoä xe chaïy treân ñöôøng nhanh. y Ñöôøng soá 6: Haø Noäi ñi Lai Chaâu qua Haø Taây, Hoaø Bình, Sôn La, daøi 490km; laø tuyeán ñöôøng coù yù nghóa kinh teá vaø quaân söï, noái lieàn caùc tænh Taây Baéc vôùi caùc tænh ñoàng baèng Baéc Boä naèm doïc theo thung luõng soâng Ñaø, qua khu thuûy ñieän Hoøa Bình qua nhöõng vuøng ñoàng coû chaên nuoâi boø, cöøu vaø nhöõng vuøng troàng caây coâng nghieäp, qua nhöõng vuøng cö truù cuûa ñoàng baøo thieåu soá: Thaùi, H'moâng,... y Ñöôøng soá 10: Haûi Phoøng qua Thaùi Bình, ñi Nam Ñònh, Ninh Bình, Phaùt Dieäm (Nam Haø), noái 3 tænh ñoàng baèng ven bieån Baéc Boä laïi vôùi nhau, chuû yeáu vaän chuyeån noâng saûn phaåm vaø haøng coâng nghieäp nheï,... y Ñöôøng soá 1B - 13A: töø Ñoàng Ñaêng (Laïng Sôn) ñi qua Thaùi Nguyeân, Tuyeân Quang, Yeân Baùi, noái vaøo ñöôøng soá 6 ôû Coø Noøi (Sôn La). Ñöôøng naøy ñöôïc xaây döïng trong thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp; phuïc vuï cho caùc chieán dòch Taây Baéc vaø Ñieän Bieân Phuû; noái lieàn chieán khu Vieät Baéc vôùi taây Baéc, vuøng Ñoâng Baéc Baéc boä vôùi vuøng taây Baéc Baéc boä. y Ñöôøng soá 15: xuaát phaùt töø Hoaø Bình (Suoái Ruùt) qua Thanh Hoùa, Ngheä An, noái vôùi ñöôøng Tröôøng Sôn vaøo tôùi Taây Nguyeân. y Caùc ñöôøng ngang xuaát phaùt töø ñöôøng soá 1 qua Laøo coù: ñöôøng soá 7 (Dieãn Chaâu - Luaêngprabaêng), ñöôøng soá 8 (Vinh - Taø Kheït), ñöôøng soá 9 (Quaûng Trò Xavanakhet), ñöôøng soá 14 (Hueá - Kontum - Buoân Meâ Thuoät); ôû Bình Ñònh, Nha Trang, Phan Rang cuõng coù caùc ñöôøng reõ ngang qua Taây Nguyeân, sang Xtungtreng (Campuchia). y Caùc ñöôøng ôû Nam Boä, xuaát phaùt töø thaønh phoá Hoà Chí Minh coù: ñöôøng soá 20 qua Ñoàng Nai tôùi Dalat, noái vôùi ñöôøng 21 ñi Buoân Meâ Thuoät; ñöôøng 13 qua Taây Ninh, sang Campuchia. Ñöôøng soá 4 tröôùc ñaây ñi qua 5 tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long, qua Tieàn Giang vaø Haäu Giang, tôùi Naêm Caên (Caø Mau), laø truïc ñöôøng chính noái mieàn Taây Nam Boä vôùi mieàn Ñoâng, chaát löôïng ñöôøng toát, khaû naêng thoâng haønh khaù cao, nay ñöôïc coi laø phaàn tieáp noái cuûa ñöôøng soá 1. Ngoaøi ra coøn ñöôøng lieân tænh (höông loä) soá 15 noái Bieân Hoaø vôùi Vuõng Taøu. Caùc ñòa phöông coù giao thoâng vaän taûi ñöôøng boä phaùt trieån, khoái löôïng haøng hoùa vaän chuyeån haøng naêm do ñòa phöông thöïc hieän baèng ñöôøng boä töø 50 trieäu taán/km trôû leân laø:

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 112 -

y Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Quaûng Nam - Ñaø Naüng, Ñoàng Nai. Caùc nôi naøy coù tyû troïng ñöôøng boä chieám 60 - 96% toång khoái löôïng haøng hoùa luaän chuyeån do ñòa phöông ñoù thöïc hieän baèng ñöôøng boä vaø ñöôøng soâng. y Caùc tænh mieàn nuùi phía Baéc (Cao Baèng, Laïng Sôn, Lai Chaâu, Sôn La, Baéc Thaùi), caùc tænh Taây Nguyeân vaø caùc tænh Soâng Beù, Taây Ninh laø nhöõng tænh coù ñöôøng boä chieám 98 - 100% toång soá löôïng haøng hoùa luaân chuyeån do ñòa phöông thöïc hieän. y Caùc tænh coù giao thoâng vaän taûi ñöôøng boä ñòa phöông ít phaùt trieån laø: Cao Baèng, Lai Chaâu, Quaûng Ninh, Beán Tre (khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån döôùi 10 trieäu taán/km).

VI.5.3 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy a) Nhöõng ñaëc ñieåm giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy : Ñöôøng thuûy bao goàm caùc ñöôøng thuûy noäi ñòa (soâng, hoà lôùn) vaø ñöôøng bieån. Hai loaïi ñöôøng naøy coù moät soá nhöõng ñaëc ñieåm öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm : y Toác ñoä kyõ thuaät cuõng nhö toác ñoä löõ haønh cuûa taøu thuûy noùi chung laø chaäm hôn caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi. Khaû naêng an toaøn cuûa ñöôøng thuûy cuõng keùm vaø coøn chòu nhieàu aûnh höôûng cuûa thôøi tieát. y Taøu thuûy coù khaû naêng chuyeân chôû nhöõng haøng hoùa coù kích thöôùc lôùn, coàng keành vaø naëng. Cöï ly vaän chuyeån cuûa caùc ñoaøn taøu vieãn döông raát daøi, vì vaäy, neáu tính theo khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån thì ñöôøng thuûy luoân daãn ñaàu trong caùc loaïi giao thoâng vaän taûi. Tuy nhieân löôïng haønh khaùch luaân chuyeån theo ñöôøng thuûy thì thaáp nhaát. y Naêng löïc thoâng haønh cuûa caùc tuyeán ñöôøng thuûy lôùn ít bò haïn cheá, tuy nhieân ñöôøng thuûy coù maät ñoä vaän chuyeån tuøy thuoäc vaøo heä thoáng beán caûng vaø naêng löïc vaän chuyeån cuûa caùc caûng ñoù, vaø moät soá tuyeán ñöôøng phuï thuoäc vaø naêng löïc thoâng qua caùc keânh ñaøo. Ñöôøng thuûy coøn phuï thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän töï nhieân (maïng löôùi soâng ngoøi, hình thaùi bôø bieån...) neân höôùng ñi cuûa caùc ñöôøng thuûy khoâng phuï thuoäc vôùi höôùng cuûa nhu caàu vaän chuyeån. y Chi phí thieát bò cho ñöôøng thuûy laø thaáp nhaát, nhaát laø ôû nhöõng nöôùc coù heä thoáng soâng ngoøi daøy ñaëc vaø bôø bieån khaù daøi nhö ôû nöôùc ta. Taøu thuûy laïi coù tyû suaát troïng taûi lôùn, tieâu hao nhieân lieäu ít, neân giaù thaønh vaän chuyeån cuûa ñöôøng thuûy thaáp hôn caùc loaïi ñöôøng khaùc. Do nhöõng ñaëc ñieåm treân, trong vieäc phaùt trieån vaø phaân boá ñöôøng thuûy ôû nöôùc ta caàn : y Taän duïng soâng bieån, khai thaùc keânh raïch, môû roäng naêng löïc caùc beán caûng, phaùt trieån caùc taøu vieãn döông. y Öu tieân phaùt trieån giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy ôû caùc vuøng ñoàng baèng ven bieån, nhöõng nôi coù nhu caàu vaän chuyeån lôùn veà noâng saûn phaåm vaø than, quaëng moû,... b) Tình hình phaùt trieån vaø phaân boá giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy ôû nöôùc ta: Ñöôøng soâng vaø ñöôøng bieån phaùt trieån cuõng laø hai loaïi ñöôøng ñöôïc chuù troïng phaùt trieån maïnh trong hôn 20 naêm gaàn ñaây, ñaëc bieät laø ôû mieàn Baéc.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 113 -

Trong voøng 20 naêm (1960-1980) ôû mieàn Baéc khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån baèng ñöôøng soâng ñaõ taêng leân 4,7 laàn vaø chieám 78,4% löôïng haøng hoùa luaân chuyeån baèng ñöôøng soâng cuûa caû nöôùc. y Naêm 1993 treân caû nöôùc ñöôøng soâng chieám tyû troïng cao hôn ñöôøng saét vaø ñöôøng boä trong toång khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån (17,0%). y Tuy nhieân, veà khoái löôïng haønh khaùch luaân chuyeån thì ñöôøng thuûy) laïi chieám tyû troïng thaáp nhaát (treân döôùi 7%). y Ñöôøng bieån laø ngaønh ñöôïc phaùt trieån nhanh nhaát ôû nöôùc ta trong 20 naêm qua. Naêm 1980 so vôùi naêm 1960, khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån baèng ñöôøng bieån ñaõ taêng leân tôùi 90 laàn, vaø hieän nay laø ngaønh chieám tyû troïng cao nhaát trong cô caáu haøng hoùa luaân chuyeån cuûa caùc loaïi giao thoâng vaän taûi 61,2% (1989). † Caùc tuyeán ñöôøng soâng ôû nöôùc ta laø : y Ñöôøng Haø Noäi - Thaùi Bình, daøi 118km, chaïy doïc theo soâng Hoàng, coù 2 ngaõ reõ tôùi Nam Ñònh (108km) vaø tôùi Thaùi Bình; tuyeán naøy chuû yeáu vaän chuyeån noâng saûn phaåm vaø haønh khaùch. y Caùc ñöôøng xuaát phaùt töø Haûi Phoøng: ñöôøng Haûi Phoøng - Nam Ñònh daøi 153km, theo doøng soâng Thaùi Bình tôùi Beán Hôùi (119km), coù hai ngaõ reõ veà Höng Yeân vaø Nam Ñònh: ñöôøng Haûi Phoøng - Baéc Giang daøi 107km theo soâng Thaùi Bình vaø soâng Thöông, qua Phaû Laïi, chuû yeáu vaän chuyeån than vaø noâng saûn phaåm : Haûi Phoøng - Caåm Phaû - Moùng Caùi )ñöôøng soâng pha bieån) daøi 196km, vaän chuyeån tha, haûi saûn,... y Ñöôøng Haûi Döông-Chuõ, daøi 93km, theo soâng Luïc Nam. y Ñöôøng Sôn Taây - Chôï Bôø (Hoaø Bình), daøi 113km, theo soâng Hoàng vaø soâng Ñaø, vaän chuyeån noâng laâm saûn. y Ñöôøng Vieät Trì - Tuyeân Quang, daøi 98km, theo soâng Loâ, vaän chuyeån nguyeân lieäu cho khu coâng nghieäp Vieät Trì. y Caùc tuyeán ñöôøng chính xuaát phaùt töø caûng Saøi Goøn: Saøi Goøn - Myõ Tho (191km), Saøi Goøn - Hoàng Ngöï (194km), Saøi Goøn - Long Xuyeân (200km), Saøi Goøn Caàn Thô (166km), Saøi Goøn - Raïch Giaù (qua Sa Ñeùc, Haäu Giang, Long Xuyeân) daøi 257km, Saøi Goøn - Traø Vinh (150km) Saøi Goøn - Taây Ninh (170km) vaø ñöôøng ven bieån Saøi Goøn - Caø Mau, daøi 303km. Caùc tuyeán naøy chuû yeáu vaän chuyeån noâng saûn. Nhö vaäy, caùc tuyeán ñöôøng soâng chuû yeáu cuûa nöôùc ta ñeàu naèm ôû ñoàng baèng Baéc vaø Nam boä, coøn caùc soâng ôû mieàn Trung ít coù giaù trò. y Caùc tænh coù vaän taûi thuûy (soâng pha ven bieån, khoâng keå ñöôøng bieån vieãn döông) phaùt trieån vaø chieám tyû troïng cao trong khoái löôïng haøng hoùa vaän chuyeån do ñòa phöông thöïc hieän laø caùc tænh ôû ñoàng baèng ven bieån Baéc boä vaø moät soá tænh ñoàng baèng Nam boä, y Caùc tænh mieàn nuùi, caùc tænh Trung boä vaø Taây nguyeân thì vaän taûi thuûy raát keùm phaùt trieån, coù tænh haàu nhö khoâng coù. y Caùc tænh coù vaän taûi thuûy ñòa phöông vôùi tyû troïng thaáp (döôùi 1%) hoaëc khoâng coù vaän taûi thuûy laø : Cao Baèng, Laïng Sôn, Lai Chaâu, Baéc Thaùi, Sôn La, Gia Lai, Kontum, Ñaéc Laéc, Laâm Ñoàng.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 114 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

† Veà ñöôøng bieån, ta coù caùc haûi caûng lôùn nhö sau : y Caûng Haûi Phoøng: caùch bieån 29km (theo cöûa Nam Trieäu), coù soá taøu ra vaøo caûng haøng naêm gaàn 400 caùi vôùi naêng löïc haøng hoùa thoâng qua khoaûng 3 trieäu taán/naêm. Caûng coù 116 caàn caåu (1353CV), 13 caàu taøu, 50 ngaøn m2 kho chöùa, 100 ngaøn m2 baûi ñeå haøng hoùa vaø nhieàu phöông tieän xeáp dôõ, chuyeån taûi khaùc. Caûng Haûi Phoøng coù vai troø quan troïng ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu ôû caùc tænh Baéc boä vaø Baéc Trung Boä. y Caûng Ñaø Naüng: coù vai troø quan troïng ñoái vôùi caùc tænh ôû Trung boä vaø Laøo. Caûng Ñaø Naüng coù 6 caàu taøu vôùi 18,4 ngaøn m2 kho chöùa, naèm ngay gaàn bieån, ít phuø sa, khoâng phaûi naïo veùt thöôøng xuyeân, taøu lôùn 2 vaïn taán coù theå vaøo ñöôïc. y Caûng Saøi Goøn: caùch bieån 84km theo soâng Saøi Goøn laø caûng lôùn töông ñöông caûng Haûi Phoøng, vôùi 40 caàu caåu (1136 VC), 7 caàu taøu vaø 55 ngaøn m2 kho chöùa cuøng nhieàu phöông tieän xeáp dôõ, chuyeån taûi khaùc. Caûng Saøi Goøn giöõ vai troø vaø taùc duïng quan troïng ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu cuûa caùc tænh Nam Boä, Nam Trung Boä, Campuchia, lieân heä vôùi caùc nöôùc ôû khu vöïc Ñoâng Nam A. Khaû naêng boác xeáp treân 5 trieäu taán/naêm. Ngoaøi 3 thöông caûng lôùn coù yù nghóa toaøn mieàn vaø quoác teá keå treân, ta coøn nhieàu caûng chuyeân duïng quan troïng khaùc ñoái vôùi caùc loaïi hoaït ñoäng giao thoâng vaän taûi ñöôøng bieån laø: caùc caûng Beán Thuûy, Cöûa Loø (Ngheä Tónh) phuïc vuï cho Thanh Hoùa, Ngheä An vaø haøng quaù caûnh cuûa Laøo, caûng quaân söï Cam Ranh, caûng daàu khí Vuõng Taøu. Caàn Thô cuõng coù nhieàu trieån voïng trôû thaønh moät thöông caûng lôùn coù yù nghóa toaøn vuøng ñoái vôùi caùc tænh Taây Nam Boä.

VI.5.4 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng oáng vaø haøng khoâng a) Nhöõng ñaëc ñieåm giao thoâng vaän taûi ñöôøng oáng, ñöôøng haøng khoâng: † Ñöôøng oáng laø loaïi ñöôøng ñaëc bieät chuyeân duïng trong vaän chuyeån caùc chaát loûng vaø khí vôùi hieäu suaát cao vaø nhanh choùng, an toaøn, laø phöông tieän chuû yeáu noái lieàn caùc vuøng khai thaùc - cheá bieán vaø tieâu thuï daàn khí. y Taïi caùc nöôùc kyõ ngheä khai thaùc vaø cheá bieán xuaát khaåu daàu khí, heä thoáng ñöôøng oáng raát phaùt trieån vaø chieám haàu heát khoái löôïng vaän chuyeån caùc loaïi haøng hoùa naøy. y Ñoù laø loaïi ñöôøng ñöôïc öu tieân phaân boá ôû caùc vuøng khai thaùc - cheá bieán tieâu thuï - xuaát khaåu daàu khí, ôû caùc khu trung taâm coâng nghieäp vaø thaønh phoá lôùn. † Ñöôøng haøng khoâng coù öu theá tuyeät ñoái veá toác ñoä vaø taàm xa vaän chuyeån. Tuy nhieân maùy bay bò haïn cheá veà khoái löôïng vaän chuyeån khoâng lôùn, naêng löïc thoâng haønh coù haïn cuûa caùc saân bay, chi phí ñaàu tö thieát bò, baûo döôõng, hao phí nhieân lieäu cao caáp, laøm cho giaù thaønh vaän chyeån cao.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 115 -

y Vì vaäy, ñöôøng haøng khoâng chuû yeáu ñöôïc phaân boá phuïc vuï caùc nhu caàu vaän chuyeån coù taàm xa lôùn (treân döôùi 1.000km), ôû nhöõng vuøng coù ñòa hình phöùc taïp, khoù phaùt trieån caùc loaïi hình giao thoâng vaän taûi ; y Phuïc vuï vieäc chuyeân chôû haønh khaùch vaø moät soá maët haøng quyù, coù giaù trò cao hoaëc yeâu caàu nhanh (thö tín, haøng deã hö hoûng), caùc nhu caàu chuyeån dòch coù yù nghóa quoác gia,quoác teá.

b) Tình hình phaùt trieån vaø phaân boá giao thoâng vaän taûi ñöôøng oáng vaø ñöôøng haøng khoâng ôû Vieät Nam: Ñöôøng haøng khoâng ôû nöôùc ta ñöôïc ñaëc bieät phaùt trieån töø sau ngaøy thoáng nhaát ñaát nöôùc. Chieàu daøi vaø soá löôïng caùc tuyeán bay cuõng nhö soá laàn caát caùnh taêng leân nhieàu laàn cuøng vôùi caùc phöông tieän bay, thieát bò ñieàu khieån, saân bay ñöôïc hieän ñaïi hoùa. Ta coù 2 saân bay quoác teá coù theå haï caùnh caùc loaïi maùy bay phaûn löïc sieâu aâm hieän ñaïi nhö TU.154 vaø Boeing, laø saân bay Taân Sôn Nhaát vaø Noäi Baøi (Haø Noäi). Ñoù laø hai ñaàu moái cuûa nhöõng ñöôøng bay quoác teá ngaøy caøng phaùt trieån. Caùc chuyeán bay quoác teá cuûa Haøng khoâng Vieät Nam vaø cuûa caùc haõng haøng khoâng nöôùc ngoaøi coù haï caùnh ôû Vieät Nam hieän nay laø : y Haø Noäi - thaønh phoá Hoà Chí Minh, daøi nhaát vaø lieân tuïc nhaát, trung bình 3 laàn maùy bay leân xuoáng trong ngaøy. y Haø Noäi - Vieânchaên; Haø Noäi - Singapore. y Haø Noäi - Pnompenh; Haø Noäi - Manila. y Haø Noäi - Bangkok; Haø Noäi - Kuala Lampua. y Haø Noäi - Moscow; Haø Noäi - Hongkoâng. y Haø Noäi - Berlin; Haø Noäi - Praha. y Haø Noäi - Paris. y Tp HCM - Moscow; Tp HCM - Bangkok. y Tp HCM - Australia; Tp HCM - Vienchaên. y Tp HCM - Kuala Lampua; Tp HCM - Franfurt. y Tp HCM - Manila; Tp HCM - Singapuar. y Tp HCM - Paris. Ngoaøi 2 saân bay treân, ta coù 16 saân bay trong nöôùc ñaõ ñöa vaøo söû duïng ñeå vaän chuyeån haønh khaùch vaø böu kieän, haøng hoùa. Caùc saân bay phaàn lôùn ôû caùc tænh phía Nam (10 caùi). Caùc ñöôøng bay trong nöôùc hieän nay laø : y Haø Noäi - Ñaø Naüng - Tp HCM. y Haø Noäi - Plaâyku - Tp HCM. y Haø Noäi - Nha Trang - Tp HCM. y Haø Noäi - Phuø Caùt ( Quaûng Ngaõi). y Haø Noäi - Buoâm meâ Thuoät - Tp HCM. y Haø Noäi - Naø Saûn ( Lai Chaâu). y TP HCM - Ñaøng Naüng - Haø Noäi. y Tp HCM - Vuõng Taøu - Coân Ñaûo. y Tp HCM - Dalat - Hueá.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 116 -

y Tp HCM - Raïch Giaù - Phuù Quoác. y Tp HCM - Buoân Meâ Thuoät - Haø Noäi.

Caùc ñöôøng bay trung bình moãi tuaàn leân xuoáng töø 1 ñeán 3 laàn. Moät soá saân bay nhö Cao Baèng, Minh Haûi, Qui Nhôn chöa coù nhöõng chuyeán bay thöôøng kyø. Vieäc taêng theâm taàm xa vaän chuyeån cuûa caùc tuyeán ñöôøng vaø maät ñoä leân xuoáng cuûa caùc saân bay haøng khoâng daân duïng ôû nöôùc ta hieän nay laø ñieàu raát caàn thieát ñeå naâng cao hieäu quaû kinh teá cuûa giao thoâng vaän taûi ñöôøng haøng khoâng. Caùc tuyeán bay coù taàm xa döôùi 300km laïi truøng vôùi caùc tuyeán ñöôøng oâ toâ, vôùi soá laàn leân xuoáng moãi tuaàn moät laàn, thöïc teá seõ ít coù taùc duïng thoâng haønh, hieäu quaû kinh teá. Heä thoáng ñöôøng oáng cuûa Vieät Nam chuû yeáu hieän nay coù caùc heä thoáng chuyeån daàu, khí ñoát. Quan troïng nhaát laø ñoaïn ñöôøng oáng chuyeån khí töø moû daàu Baïch Hoå vaøo Baø Ròa daøi hôn 100 km. HGIK HGIK

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 117 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

CHÖÔNG IX . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ NGAØNH THÖÔNG MAÏI VAØ DÒCH VUÏ VIEÄT NAM

IX.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH THÖÔNG MAÏI DÒCH VUÏ IX.1.1 Vai troø cuûa thöông maïi vaø dòch vuï Thöông maïi vaø dòch vuï ñoùng vai trì to lôùn ñoái vôùi caùc quaù trình saûn xuaát vaø sinh hoaït ñôøi soáng cuûa nhaân daân. • Thöông maïi ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình taùi saûn xuaát xaõ hoäi. Nhôø coù thöông maïi maø caùc saûn phaåm saûn xuaát ra ñöôïc ñöa tôùi ngöôøi tieâu duøng, vaø khi ngöôøi tieâu duøng coù nhöõng ñoøi hoûi môùi veà saûn phaåm thì laïi kích thích saûn xuaát phaùt trieån. Sô ñoà sau ñaây seõ cho chuùng ta thaáy ñöôïc roõ ñieàu naøy : Saûn xuaát ra saûn phaåm duøng ¼ haøng hoùa

Tieâu ¼

Nhu caàu môùi duøng ¼ naûy sinh

Saûn xuaát ¼ phaùt trieån

Tieâu ¼

• Thöông maïi laø caàu noái giöõa nhaø saûn xuaát vaø nhöõng ngöôøi tieâu duøng. Noù ñoùng vai troø ñieàu tieát saûn xuaát vaø höôùng daãn tieâu duøng. •Thöông maïi trong nöôùc (noäi thöông) phaùt trieån seõ taïo ra moät thò tröôøng oån ñònh, thoáng trong toaøn quoác, thuùc ñaåy caùc quaù trình phaân coâng laïi lao ñoäng giöõa caùc vuøng trong nöôùc. • Ngoaïi thöông goùp phaàn gaén thò tröôøng trong nöôùc vôùi thò tröôøng quoác teá, thoâng qua söï trao ñoåi saûn phaåm vôùi nöôùc ngoaøi noù taïo ñieàu kieän kích thích neàn saûn xuaát trong nöôùc: taêng veà soá löôïng, chaát löôïng vaø haï giaù thaønh saûn phaåm. Ñoàng thôøi ngoaïi thöông cuøng vôùi noäi thöông taêng cöôøng söï phaân coâng lao ñoäng quoác teá, cuõng nhö taêng cöôøng quan heä quoác teá veà caùc maët giöõa caùc nöôùc. • Dòch vuï phaùt trieån seõ taïo ñieàu kieän phaùt trieån caùc ngaønh saûn xuaát vaät chaát, taêng cöôøng söï löu thoâng saûn phaåm vaø quan troïng nhaát laø dòch vuï phaùt trieån seõ ñem laïi moät nguoàn thu khaù lôùn cho neàn kinh teá ñaát nöôùc (nhaát laø ngaønh du lòch). • Dòch vuï thoâng tin phaùt trieån caøng maïnh thì caøng giuùp cho xaõ hoäi phaùt trieån. Caùc dòch vuï khaùc nhö baûo hieåm, y teá, giaùo duïc ñaøo taïo ñeàu coù taùc duïng naâng cao möùc soáng cuûa moïi ngöôøi daân veà caû vaät chaát laãn tinh thaàn.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 118 -

IX.1.2 Cô caáu ngaønh thöông maïi vaø dòch vuï Do ngaønh thöông maïi vaø dòch vuï coù lieân quan maät thieát vôùi nhau, chuùng khoâng tröïc tieáp taïo ra saûn phaåm, song laïi ñoùng vai troø raát lôùn trong vieäc phaân phoái saûn phaåm ñeán tay ngöôøi tieâu duøng cuõng nhö goùp phaàn thuùc ñaåy caùc quaù trình saûn xuaát vaät chaát khaùc. Trong khi ñoù caùc ngaønh thuoäc hai lónh vöïc thöông maïi vaø dòch vuï laïi hay ñan xen vaøo nhau, nhieàu khi chuùng ta khoù xeáp ngaønh naøo ñoù vaøo lónh vöïc thöông maïi hay dòch vuï (ví duï ngaønh aên uoáng). Song ñeå tieän khi nghieân cöùu cô caáu ngaønh, chuùng ta phaân bieät moät soá ngaønh gaàn lónh vöïc thöông maïi hôn hay gaàn dòch vuï hôn. * Ñoái vôùi ngaønh thöông maïi, döïa treân moät soá cô sôû ñaëc tröng ngöôøi ta phaân chia ra thaønh caùc ngaønh thöông maïi khaùc nhau : • Theo tieâu chuaån ñòa lyù : - Ngaønh noäi thöông - Ngaønh ngoaïi thöông • Theo tieâu chuaån soá löôïng saûn phaåm baùn ra : - Ngaønh buoân baùn sæ - Ngaønh buoân baùn leû • Theo tieâu chuaån veà baûn chaát haøng hoùa : - Ngaønh buoân baùn haøng hoùa vaät chaát - Ngaønh buoân baùn haøng hoùa voâ hình • Theo tieâu chuaån phaùp lyù : - Ngaønh thöông maïi töï do - Ngaønh thöông maïi qui ñònh - Ngaønh thöông maïi ñoäc quyeàn. Song ñeå tieän nghieân cöùu cuï theå chuùng ta chæ xem xeùt khía caïnh ñòa lyù cuûa ngaønh thöông maïi. Töùc laø xem xeùt hai ngaønh: noäi thöông vaø ngoaïi thöông. * Ñoái vôùi caùc ngaønh dòch vuï thì vaán ñeà cô caáu cuûa noù ngaøy caøng phöùc taïp. Chuùng thöôøng xuyeân bieán ñoåi vaø nhieàu loaïi hình dòch vuï khaùc xuaát hieän, cho neân tính nhaát quaùn veà cô caáu cuõng khoù thöïc hieän ñöôïc. Song coù theå coù caùc ngaønh dòch vuï cuï theå sau ñaây : • Dòch vuï du lòch • Dòch vuï khaùc, nhö: baûo hieåm, moâi giôùi, tö vaán, chuyeån giao kyõ thuaät coâng ngheä, ñaïi lyù, sang nhöôïng.... Noùi chung cô caáu dòch vuï ngaøy caøng thay ñoåi theo chieàu höôùng gia taêng nhanh choùng gaén lieàn söï phaùt trieån kinh teá vaø khoa hoïc kyõ thuaät, vôùi söï phaùt trieån veà nhu caàu cuûa xaõ hoäi.

IX.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 119 -

IX.2.1 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ngaønh thöông maïi Ngaønh thöông maïi veà toå chöùc vaø phaân boá theo laõnh thoå cuûa ngaønh thöông maïi phuï thuoäc khaù nhieàu vaøo caùc yeáu toá: ngöôøi phaân phoái, soá löôïng vaø chaát löôïng haøng hoùa vaø phöông tieän phaân phoái - chuyeân chôû. • Vai troø cuûa ngöôøi phaân phoái raát quan troïng ñeå phaùt trieån ngaønh thöông maïi. Maëc daàu khoâng taïo ra saûn phaåm tröïc tieáp, song hoï laø ngöôøi laøm taêng giaù trò cuûa caùc saûn phaåm baèng caùch tìm ra thò tröôøng tieâu thuï cho noù. Khoâng coù ngöôøi phaân phoái, hoaëc ngöôøi phaân phoái khoâng naêng ñoäng, hay hoaït ñoäng keùm thì giaù trò saûn phaåm bò giaûm, saûn phaåm khoù tieâu thuï vaø ñieàu naøy nhieàu khi daãn ñeán ñình treä, hoaëc kìm haõm caùc quaù trình saûn xuaát. • Phí toån phaân phoái trong ngaønh noäi thöông bao goàm phí toån trung gian vaø phí toån toång coäng. Phí toån trung gian khi ñeà caäp ñeán vaán ñeà moät saûn phaåm ñöôïc laøm ra thì töø nôi saûn xuaát ñeán nôi tieâu thuï noù phaûi ñi qua raát nhieàu coâng ñoaïn, vaø qua moãi coâng ñoaïn thì noù laïi chòu moät phí toån ñaùng keå. • Caùc phöông tieän vaän chuyeån, cuõng ñoùng vai troø quyeát ñeán söï phaùt trieån vaø phaân boá ngaønh thöông maïi. Maëc duø ngöôøi saûn xuaát, cuõng nhö ngöôøi tieâu duøng ñeàu coù nhu caàu veà baùn vaø mua saûn phaåm xaõ hoäi, song giao thoâng vaän taûi keùm phaùt trieån thì noù cuõng kìm haõm söï phaùt trieån thöông maïi. • Caùc phöông tieän thoâng tin, ñaëc bieät laø phöông tieän quaûng caùo, giuùp cho ngöôøi tieâu duøng bieát ñeán saûn phaåm nhieàu hôn, kích thích hoï tieâu thuï vaø kích thích söï phaùt trieån thöông maïi. • Caùc chính saùch cuûa nhaø nöôùc veà thueá, chính saùch taøi chính, chính saùch veà caûi caùch thò tröôøng vaø caùc yeáu toá veà xaõ hoäi nhö: cô caáu xaõ hoäi cuûa daân cö, möùc thu nhaäp,...cuõng aûnh höôûng khaù lôùn tôùi söï phaùt trieån vaø phaân boá caùc loaïi hình thöông maïi.

IX.2.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi dòch vuï Trình ñoä phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng aûnh höôûng tôùi ngaønh dòch vuï. Khi xaõ hoäi phaùt trieån, naêng suaát lao ñoäng taêng thì caùc maïng löôùi dòch vuï cuõng gia taêng ñeå ñaùp öùng veà moïi nhu caàu cuûa ngöôøi daân. • Cô caáu xaõ hoäi cuûa daân cö : cô caáu tuoåi, giôùi tính, tyû leä gia taêng daân soá...cuõng laø tieàn ñeà cho söï phaùt trieån caùc loaïi hình dòch vuï. Moãi nhoùm ngöôøi coù nhöõng nhu caàu dòch vuï rieâng vaø ngaøy caøng taêng, chính vì vaäy cuõng thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa dòch vuï. • Truyeàn thoáng vaên hoùa, möùc soáng, möùc thu nhaäp cuûa ngöôøi daân, caùc ñieåm du lòch danh lam thaéng caûnh...cuõng aûnh höôûng tôùi söï hình thaønh caùc ñieåm dòch vuï , caùc trung taâm dòch vuï.

IX.3 ÑAËC ÑIEÅM CUÛA NGAØNH THÖÔNG MAÏI VAØ DÒCH VUÏ

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 120 -

IX.3.1 Ñaëc ñieåm chung a) Khoâng gian trao ñoåi caùc saûn phaåm ngaøy caøng môû roäng: Veà phöông dieän ñòa lyù, ngaøy nay ngaønh thöông maïi khoâng chæ giôùi haïn trong moät phaïm vi heïp maø coøn lan sang raát nhieàu khu vöïc roäng, vaø mang tính toaøn caàu. Nhaát laø trong giai ñoaïn ngaøy nay khi quan heä kinh teá quoác teá ngaøy caøng môû roäng vaø phaùt trieån . b) Soá löôïng, chaát löôïng saûn phaåm trao ñoåi ngaøy caøng taêng : Löôïng haøng hoùa trao ñoåi trong lónh vöïc thöông maïi ngaøy caøng taêng vôùi nhieàu chuûng loaïi haøng hoùa khaùc nhau, vôùi nhöõng chaát löôïng, maãu maõ toát nhaát. Ñieàu naøy do söï tieán boä cuûa caùc quaù trình saûn xuaát, cuõng nhö do söï ñoøi hoûi ngaøy caøng cao cuûa ngöôøi tieâu thuï. Do soá löôïng nhieàu, chaát löôïng laïi toát, giaù thaønh haï noù ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu cuûa moïi ngöôøi, traùi laïi vôùi ngaøy xöa khi soá löôïng ít, chaát löôïng khoâng cao vaø giaù trò laïi cao. c) Phöông dieän kyõ thuaät ngaøy caøng tieán boä: Phöông tieän kyõ thuaät ngaøy caøng ñoùng vai troø quan troïng trong söï phaùt trieån vaø baønh tröôùng cuûa thöông maïi. Tieán boä veà caùc kyõ thuaät baùn, mua haøng, caùc phöông tieän chuyeân chôû maø caùc saûn phaåm trao ñoåi nhanh choùng ñeán ñöôïc ngöôøi tieâu duøng moät caùch nhanh choùng, thuaän tieän vaø ñaûm baûo chaát löôïng. Neáu ngaøy xöa, muoán mua moät saûn phaåm treân thò tröôøng ngöôøi mua phaûi ñeán choïn, löïa sau ñoù laø chuyeån chôû veà nhaø, thì ngaøy nay hoï chæ caàn ôû nhaø laø coù theå mua ñöôïc moïi thöù haøng hoùa maø hoï muoán.

IX.3.2 Ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng ngaønh a) Ngaønh noäi thöông : Ngaøy nay vai troø cuûa noäi thöông noùi chung vaø ngaønh baùn leû noùi rieâng, moãi ngaøy moãi quan troïng, nhaát laø trong luùc söùc mua cuûa ngöôøi daân taêng leân. Neàn noäi thöông döïa treân nhöõng thuû tuïc vaø hình thöùc khaùc nhau. Nhöõng thuû tuïc noäi thöông thoâng thöôøng laø giao phaùt haøng taïi nhaø, goùi haøng, môû vaø ñoùng cöûa haøng, quaûng caùo vaø nhöõng thuû tuïc khaùc. • Thuû tuïc giao haøng taän nhaø ñöôïc aùp duïng nhieàu trong thôøi gian gaàn ñaây, khi ngöôøi tieâu thuï quaù baän vieäc vaø ít coù thôøi gian ñeán caùc cöûa haøng ñeå löïa choïn vaø mua haøng. • Thuû tuïc goùi haøng, laøm bao bì cuõng ñoùng goùp laøm taêng giaù trò cuûa saûn phaåm. Ngaøy xöa, thöôøng laø ngöôøi mua haøng phaûi töï goùi haøng, ngaøy nay vieäc naøy laø cuûa ngöôøi baùn. Ñeå taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn haøng, ngöôøi ta ngaøy caøng coá tìm ra nhöõng vaät lieäu thích hôïp ñeå laøm bao bì, vöøa ñeïp haáp daãn vöøa tieän khi mang saùch vaø deã tieâu huûy sau khi söû duïng. • Thuû tuïc lieân quan ñeán thôøi gian môû cöûa haøng cuõng laøm taêng soá löôïng haøng baùn leân raát nhieàu, tröôùc kia thì cöûa haøng thöôøng môû cöûa theo giôø qui ñònh song ngaøy nay haàu heát caùc cöûa haøng ñeà môû cöûa theo nhu caàu cuûa ngöôøi mua. • Quaûng caùo cuõng laø moät thuû tuïc laøm taêng khaû naêng baùn vaø taêng giaù trò saûn phaåm, coù raát nhieàu caùch quaûng caùo haøng hoùa khaùc nhau ñeå taïo ra löïc haáp daãn ngöôøi mua vaø baùn ñöôïc nhieàu haøng. Ngoaøi ra ñeå baùn ñöôïc haøng, ngöôøi ta coøn aùp duïng caùc thuû tuïc khaùc nhö baùn haï giaù, taëng quaø,...

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 121 -

Ñeå taêng cöôøng khaû naêng baùn haøng, ngoaøi caùc thuû tuïc treân ngaønh noäi thöông coøn coù caùc hình thöùc baùn haøng phuø hôïp, hieän ñaïi. Thöôøng toàn taïi hai hình thöùc baùn haøng laø coå ñieån vaø hieän ñaïi. * Nhöõng hình thöùc coå ñieån, coù nhieàu loaïi: cöûa haøng toång hôïp, toång ñaïi lyù, cöûa haøng baùn theo moät giaù nhaát ñònh, baùn haøng theo catalog, baùn chòu hoaëc traû goùp. •Trong cöûa haøng toång hôïp: haøng hoùa ña daïng, ngöôøi mua coù theå coù nhieàu löïa choïn, haøng hoùa ñöôïc baùn ra vôùi soá löôïng khaù lôùn, giaù thaønh reû. • Toång ñaïi lyù laø moät nôi taäp trung haøng, coøn baùn haøng laø caùc ñaïi lyù nhoû. Baùn haøng theo moät giaù nhaát ñònh aùp duïng ñoái vôùi moät soá haøng hoùa nhaát ñònh, giaù baùn haï hôn beân ngoaøi raát thuaän lôïi cho nhöõng ngöôøi baän hoaëc ít thôøi gian ñi mua haøng. • Baùn haøng theo catalog laø hình thöùc baùn haøng chuû yeáu phuïc vuï cho nhöõng ngöôøi ôû xa, ít coù ñieàu kieän ñi laïi choïn haøng. • Baùn chòu hay baùn haøng traû goùp chuû yeáu aùp duïng ñoái vôùi nhöõng haøng hoùa coù giaù trò lôùn, thích hôïp ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoâng phaûi thöôøng xuyeân coù soá tieàn lôùn. * Nhöõng hình thöùc baùn haøng môùi xuaát hieän ñoù laø : • Caùc cöûa haøng töï choïn (caùc sieâu thò): taïi ñaây moïi ngöôøi töï choïn haøng hoùa maø mình caàn mua sau ñoù môùi tính tieàn; • Baùn haøng baèng maùy töï ñoäng: aùp duïng ñoái vôùi nhöõng haøng hoùa nhoû, nhö nöôùc uoáng, thuoác laù,... giaûm bôùt chi phí veà nhaân coâng baùn haøng vaø thuaän lôïi cho ngöôøi mua; • Baùn haøng qua ñieän thoaïi, computer, baùn haøng traû tieàn baèng theû tín duïng, Noùi chung, ngaøy nay ñeå baùn ñöôïc nhieàu haøng thì caùc thuû tuïc vaø hình thöùc baùn haøng ngaøy caøng ña daïng, phong phuù. b) Ngaønh ngoaïi thöông : Trong nhöõng ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá, vaø nhaát laø khi quan heä kinh teá quoác teá ngaøy caøng môû roäng thì ñaëc ñieåm phaân boá cuûa ngaønh ngoaïi thöông coù nhöõng ñaëc tính: haøng hoùa trao ñoåi ngaøy caøng taêng, cô caáu haøng hoùa trao ñoåi thay ñoåi, caùc khu vöïc thò tröôøng thay ñoåi, caùc phöông tieän chuyeân chôû cuõng thay ñoåi. • Soá löôïng, chaát löôïng haøng hoùa trao ñoåi giöõa caùc nöôùc ngaøy caøng taêng, do nhu caàu tieâu thuï nguyeân lieäu vaø saûn phaåm cuûa caùc nöôùc taêng leân. • Cô caáu haøng hoùa trao ñoåi cuõng ña daïng, vaø coù söï thay ñoåi ñaùng keå: tröôùc kia cô caáu giaù trò kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu treân thò tröôøng theá giôùi chuû yeáu laù haøng hoùa vaät chaát thoâ (nguyeân lieäu quaëng moû, haøng noâng saûn,...), song ngaøy nay chuû yeáu laø haøng hoùa coù ñaàu tö chaát xaùm nhieàu (haøng hoùa ngaønh coâng nghieäp cheá bieán cao caáp, haøng hoùa tinh vi, chính xaùc), trao ñoåi caùc dòch vuï, lao ñoäng, mua baùn baát ñoäng saûn, taøi chính, tín duïng. .. • Caùc khu vöïc thò tröôøng mang tính taäp trung cao, coù qui moâ lôùn. môû roäng loâi cuoán nhieàu nöôùc tham gia vaø hình thaønh nhieàu thò tröôøng môùi vaø caùc trung taâm buoân baùn ñieàu tieát giaù caû moät soá maët haøng nhaát ñònh. • Caùc phöông tieän chuyeân chôû cuõng hieän ñaïi, phaùt trieån laøm cho giaù thaønh saûn phaåm trao ñoåi cuõng haï, ñoàng thôøi soá löôïng, chaát löôïng haøng hoùa taêng, thôøi gian giao haøng giaûm ñi.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 122 -

c) Ngaønh du lòch : Do möùc soáng cuûa ngöôøi daân caùc nöôùc taêng, quan heä quoác teá môû roäng maø ngaønh du lòch ngaøy nay cuõng coù nhieàu ñaëc ñieåm môùi. • Tröôùc heát laø soá löôïng khaùch du lòch ngaøy caøng taêng (khoaûng 10% haøng naêm). • Soá löôïng ngoaïi teä maø caùc nöôùc coù ngaønh du lòch phaùt trieån thu vaøo cuõng taêng, ñoái vôùi nhieàu nöôùc ñaây laø nguoàn thu chuû yeáu trong toång saûn phaåm quoác daân cuûa mình. • Song song vôùi taêng soá khaùch du lòch laø caùc vuøng du lòch ngaøy caøng taêng, tröôùc kia chæ taäp trung taïi moät soá nöôùc coù caùc dòch vuï du lòch phaùt trieån (chuû yeáu laø caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån ) hay taïi caùc nöôùc coù caùc danh lam thaéng caûnh noåi tieáng, song hieän nay haàu nhö nöôùc naøo cuõng phaùt trieån ngaønh du lòch cuûa mình, baèng caùc caùch toå chöùc hình thöùc du lòch khaùc nhau ñeå haáp daãn khaùch. • Hình thöùc du lòch cuõng khaù ña ñaïng, töø du lòch tham quan caùc danh lam thaéng caûnh ñeán du lòch ñeán caùc vuøng xa laï, heûo laùnh; du lòch mieàn nuùi ñeán du lòch ñöôøng soâng, ñöôøng bieån; du lòch theo töøng ñoaøn hay du lòch caù nhaân, du lòch cao caáp ñeán du lòch bình daân.... d) Caùc ngaønh dòch vuï khaùc : Do tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät, do nhu caàu cuûa con ngöôøi ña daïng veà saûn phaåm vaät chaát laãn saûn phaåm tinh thaàn, maø ngaøy nay raát nhieàu loaïi hình dòch vuï môùi xuaát hieän. Chuùng bao goàm caùc hoaït ñoäng mua baùn, trao ñoåi, sang nhöôïng, tö vaán, ñaïi lyù,...nhaát laø caùc loaïi dòch vuï lieân quan ñeán khoa hoïc kyõ thuaät. • Dòch vuï mua baùn giaáy pheùp (licence), mua baùn phaùt minh, saùng kieán khoa hoïc kyõ thuaät haøng naêm cuõng ñem laïi haøng chuïc trieäu USD. • Caùc dòch vuï veà tö vaán kyõ thuaät, chuyeån gia coâng ngheä, ñaøo taïo taêng ngheà, moâi giôùi baát ñoäng saûn, caùc dòch vuï veà baûo hieåm cuõng ña daïng: baûo hieåm thaân theå, baát ñoäng saûn, giao thoâng, taøi chính. • Dòch vuï cho vay voán, ñaàu tö voán....

IX.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN,PHAÂN BOÁ CUÛA NGAØNH ÔÛ VIEÄT NAM IX.4.1 Tình hình ngaønh noäi thöông Taïi nöôùc ta hieän nay, ngaønh noäi thöông laø ngaønh phuïc vuï caùc nhu caàu thieát yeáu cuûa ngöôøi daân veà moïi saûn phaåm xaõ hoäi : löông thöïc, thöïc phaåm, quaàn aùo may maëc, vaät lieäu xaây döïng, ñoà duøng gia ñình,... Heä thoáng toå chöùc laø caùc cöûa haøng mua baùn cuûa Nhaø nöôùc, caùc cöûa haøng mua baùn cuûa caùc hôïp taùc xaõ vaø cuûa tö nhaân. Trong nhöõng naêm tröôùc, do neàn kinh teá coøn bao caáp thì tyû troïng haøng hoùa baùn ra töø caùc cöûa haøng cuûa Nhaø nöôùc vaø taäp theå (hôïp taùc xaõ mua baùn) chieám moät tyû troïng lôùn, song sau naøy tyû troïng ñoù giaûm daàn, nhöôøng choã cho khu vöïc tö nhaân vaø hieän nay phaàn lôùn haøng hoùa baùn leû trong noäi thöông laø cuûa tö nhaân. Caáu haøng hoùa baùn leû cuûa noäi thöông

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 123 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

1980 1985 1990 1991 1992 1993

Toång soá 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Quoác doanh 29,2 40,7 30,4 26,9 24,2 21,4

Taäp theå 8,3 12,9 2,7 2,0 1,1 0,8

Tö nhaân 62,5 46,4 66,9 71,1 74,7 77,8

IX.4.2 Tình hình ngaønh ngoaïi thöông Ñaùnh giaù veà söï phaùt trieån ngoaïi thöông cuûa Vieät Nam, chuùng ta thaáy ngaønh ngoaïi thöông ñang coù söï chuyeån bieán khaù lôùn veà toác ñoä phaùt trieån xuaát khaåu, cô caáu ngaønh haøng xuaát khaåu cuõng thay ñoåi. • Haøng naêm kim ngaïch xuaát khaåu ñeàu gia taêng, maëc duø toác ñoä taêng khoâng ñeàu (coù nhöõng naêm giaûm) : Ñaùnh giaù möùc taêng tröôûng xuaát khaåu Möùc taêng Tuyeät ñoái %

87/86 +65,2 +108

88/87 +184, 2 +121, 5

89/88 +907, 6 +187, 4

90/89 +458

91/90 -384

92/91 +480

93/92 +1300

+123

+84

+122

+125

• Haøng xuaát khaåu cuûa nöôùc ta hieän nay chuû yeáu laø nhöõng saûn phaåm sô caáp (thoâ hoaëc sô cheá) nhöõng thaønh phaåm coù haøm löôïng nguyeân lieäu vaø lao ñoäng cao laø nhöõng haøng truyeàn thoáng töø nhieàu naêm nay, goàm haøng noâng laâm, haûi saûn, haøng tieâu duøng thuoäc caùc ngaønh coâng nghieäp thöïc phaåm vaø coâng nghieäp nheï, haøng thuû coâng myõ ngheä. • Trong thôøi kyø 1986-1993, haøng noâng laâm saûn chieám 56% kim ngaïch xuaát khaåu, haøng coâng ngheä nheï chieám 20%, haøng thuû coâng myõ ngheä chieám 10%, khoaùng saûn (chuû yeáu laø daàu thoâ) chieám 14%. Caùc maët haøng xuaát khaåu chuû ñaïo cuûa Vieät Nam trong maáy naêm gaàn ñaây 1989 1514 579 & 141

Daàu thoâ - ngaøn taán Than ñaù - ngaøn taán Haøngmay maëc-Tr.R USD Haøng myõ ngheä - Tr. R&USD

TS.Traàn Duy Lieân

54

1990 2617 788 214

1991 3917 1173 116

1992 5446 1623 190

1993 6210 1870 200

44

10

14

20

Khoa Du lòch

- 124 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam Gaïo - ngaøn taán Haûi saûn - ngaøn taán

1420 47

1624 44

1033 57

1946 62

1700 70

• Thò tröôøng xuaát nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam vôùi caùc nöôùc cuõng thay ñoåi khaù lôùn, neáu tröôùc kia chuû yeáu laø töø caùc nöôùc khu vöïc 1 (caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa cuõ), thì sau naøy giaù trò haøng hoùa xuaát nhaäp khaåu laïi töø caùc nöôùc khu vöïc 2 (caùc nöôùc phöông Taây). Moät soá thò tröôøng quan troïng cuûa Vieät Nam hieän nay vaø trong töông lai laø : caùc nöôùc ASEAN, Nhaät Baûn, caùc nöôùc EEC, caùc nöôùc SNG, Hoa kyø....

IX.4.3 Caùc ngaønh dòch vuï Trong nhöõng naêm gaàn ñaây söï phaùt trieån maïnh meõ vaø söï buøng noå caùc ngaønh dòch vuï treân theá giôùi taùc ñoäng raát lôùn tôùi söï hình thaønh caùc loaïi hình dòch vuï vaø söï phaùt trieån dòch vuï taïi nöôùc ta. Tröôùc heát phaûi noùi ñeán ngaønh du lòch. Do coù söï ñaàu tö vaø khuyeán khích cuûa Nhaø nöôùc, maø maáy naêm gaàn ñaây ngaønh du lòch coù nhöõng böôùc tieán ñaùng keå veà soá löôïng khaùch ñeán vaø ñaëc bieät laø khaùch töø caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam aù vaø phöông Taây. Soá löôïng khaùch du lòch vaøo Vieät Nam haøng naêm (Ngaøn ngöôøi) 1990 1991 1992 1993 280 300 440 670 Trong soá 670 ngaøn khaùch du lòch ñeán Vieät Nam naêm 1993 coù ñeán 517 ngaøn du khaùch nöôùc ngoaøi, chieám tyû leä 77% vaø 153 ngaøn laø Vieät Kieàu veà thaêm ñaát nöôùc, chieám 23%. Trong soá khaùch nöôùc ngoaøi thì chuû yeáu töø Ñaøi Loan, Phaùp, Nhaät, Myõ, Anh, Hoàng Koâng, Thaùi Lan vaø Trung Quoác, chieám ñeán 55 % toång soá du khaùch. Theo döï ñoaùn, trong nhöõng naêm tôùi löôïng du khaùch ñeán Vieät Nam seõ taêng ñeán 1 trieäu ngöôøi moãi naêm vaø seõ ñem ñeán cho ñaát nöôùc soá thu nhaäp lôùn. Ngoaøi ra caùc ngaønh dòch vuï khaùc cuõng khaù phaùt trieån nhö caùc dòch vuï trao ñoåi söùc lao ñoäng, cho thueâ nhaø,... Song noùi chung muoán cho caùc ngaønh dòch vuï cuûa nöôùc ta phaùt trieån vaø ñem laïi hieäu quaû (nhaát laø ngaønh du lòch) thì chuùng ta phaûi coù nhöõng chính saùch phuø hôïp vaø caûi tieán phong caùch dòch vuï, thay ñoåi veà chính saùch thueá, thuû tuïc haønh chính,... FGHIK FGHIK

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 125 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

CHÖÔNG X . CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ÔÛ VIEÄT NAM

X.1 KHAÙI QUAÙT VEÀ LÒCH SÖÛ PHAÂN VUØNG KINH TEÁ ÔÛ NÖÔÙC TA Ngay töø theá kyû thöù 15, maëc duø ñat nöôùc ta chöa roäng vaø hoaøn chænh nhö ngaøy nay, song ñaõ coù nhieàu nhaø baùc hoïc ñaõ ñeà caäp ñeán vaán ñeà phaân chi ñaát nöôùc ra caùc vuøng. Ñaùng keå nhaát laø caùc nhaø baùc hoïc Nguyeãn Traõi, vôùi taùc phaåm "Dö ñòa chí": moâ taû caùc vuøng, ñeà caäp tôùi vò trí ñòa lyù, ranh giôùi, quy moâ laõnh thoå, toå chöùc xaõ hoäi, tình hình kinh teá vôùi nhöõng neùt ñaëc thuø rieâng. Sau naøy vaøo giöõa theá kyû XVIII, nhaø baùc hoïc loãi laïc Leâ Quyù Ñoân cuõng ñaõ xaây döïng baûn ñoà Vieät Nam, treân ñoù coù söï phaân chia caùc vuøng. Ñaëc bieät laø vuøng Thuaän Hoùa - Quaûng Nam. Trong ñoù oâng ñeà caäp ñeán quaù trình hình thaønh, söï bieán ñoäng veà töï nhieân, kinh teá moät caùch khaù tæ mæ. Sang theá kyû 19 vaø ñeán 1954, ñaõ xuaát hieän nhieàu coâng trình nghieân cöùu cuûa caùc hoïc giaû Vieät Nam vaø nöôùc ngoaøi (ñaëc bieät laø ngöôøi Phaùp) ñaõ ñeå coâng nghieân cöùu vaø phaân chia ñaát nöôùc ra caùc vuøng kinh teá rieâng bieät. Trong ñoù, caùc vuøng ñöôïc nghieân cöùu khaù kyõ veà ñieàu kieän töï nhieân, taøi nguyeân vaø daân cö. Song noùi chung caùc caùch nghieân cöùu, cuõng nhö söï phaân chia caùc vuøng kinh teá coøn mang tính chuû quan cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, hoaëc mang tính phaân chia quyeàn löïc. Song naøy, khi ñaát nöôùc ñöôïc hoaøn toaøn thoáng nhaát, thì nhieäm vuï ñaët ra cho söï phaân vuøng kinh teá caøng caàn thieát, nhaát laø laøm sao söû duïng vaø phaùt trieån moät caùch toát nhaát nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, nguoàn nhaân löïc cuûa ñaát nöôùc. Chính vì vaäy, ñaõ xuaát hieän nhieàu döï aùn phaân vuøng kinh teá. Song raát tieác, cho ñeán nay chuùng ta cuõng chöa coù moät döï aùn phaân vuøng kinh teá duy nhaát. Coù 3 döï aùn phaân vuøng kinh teá maø chuùng ta thaáy laø hôïp lyù : ‰ Döï aùn 4 vuøng kinh teá , goàm :

1. Vuøng kinh teá Baéc Boä 2. Vuøng kinh teá Baéc Trung Boä 3. Vuøng kinh teá Nam Trung Boä 4. Vuøng kinh teá Nam Boä ‰ Döï aùn 8 vuøng kinh teá , goàm : 1. Vuøng kinh teá Ñoâng Baéc Baéc boä 2. Vuøng kinh teá Taây Baéc Baéc boä

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 126 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam 3. Vuøng kinh teá Ñoàng baèng soâng Hoàng 4. Vuøng kinh teá Baéc Trung Boä 5. Vuøng kinh teá Duyeân Haûi Nam Trung boä 6. Vuøng kinh teá Taây Nguyeân 7. Vuøng kinh teá Ñoâng Nam Boä 8. Vuøng kinh teá Ñoàng baèng soâng Cöûu long ‰ Döï aùn 5 vuøng kinh teá , goàm :

1. Vuøng kinh teá Ñoâng Baéc boä 2. Vuøng kinh teá Taây Nam Baéc boä 3. Vuøng kinh teá Trung boä 4. Vuøng kinh teá Ñoâng Nam boä 5. Vuøng kinh teá Taây Nam boä Do khoâng coù ñieàu kieän nghieân cöùu kyõ veà caùc döï aùn phaân vuøng kinh teá, xem xeùt caùc maët öu, nhöôïc ñieåm cuûa chuùng, chuùng ta chæ xem xeùt vieäc phaân chia vuøng kinh teá theo döï aùn 5 vuøng.

X.2 ÑAËC ÑIEÅM CHUNG VEÀ CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ôû vieät nam † Vuøng I : Caùc tænh vaø thaønh phoá Ñoâng Baéc Baéc Boä, bao goàm caùc tænh Laïng Sôn, Cao Baèng, Baéc Thaùi, Haø Baéc, Quaûng Ninh, Haûi Höng, Thaùi Bình (7 tænh) vaø thaønh phoá lôùn Haûi Phoøng. Trung taâm vuøng: thaønh phoá Haûi Phoøng. † Vuøng II : Caùc tænh vaø thaønh phoá Taây Nam Baéc Boä, bao goàm thaønh phoá lôùn - Thuû ñoâ Haø Noäi vaø 12 tænh Laø Lai Chaâu, Sôn La, Laøo Cai, Yeân Baùi, Haø Giang, Tuyeân Quang, Vónh Phuù, Haø Taây, Hoaø Bình, Nam Haø, Ninh Bình vaø Thanh Hoùa. Trung taâm vuøng : thaønh phoá Haø Noäi. † Vuøng III : 13 tænh Trung Boä, bao goàm : Ngheä An, Haø Tónh, Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thöøa Thieân - Hueá, Quaûng Nam - Ñaø Naüng, Gia Lai, Kon Tum, Quaõng Ngaõi, Bình Ñònh, Ñaéc Laéc, Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa. Trung taâm vuøng: Ñaø Naüng. † Vuøng IV : Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø 9 tænh Ñoâng Nam Boä laø Soâng Beù, Laâm Ñoàng, Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Taây Ninh, Ñoàng Nai, Long An, Tieàn Giang vaø Baø Ròa - Vuõng Taøu. Trung taâm vuøng: TP HCM. † Vuøng V : Caùc tænh Taây Nam Boä, goàm An Giang, Caàn Thô, Soùc Traêng, Vónh Long, Traø Vinh, Kieân Giang, Minh Haûi, Beán Tre, Ñoàng Thaùp (9 tænh). Trung taâm vuøng: Caàn Thô. Toùm löôïc 5 vuøng kinh teá lôùn cuûa Vieät Nam Teân vuøng

Dieän tích

TS.Traàn Duy Lieân

Daân soá

Soá vuøng

TP trung

Khoa Du lòch

- 127 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

I.Ñoâng Baéc Baéc Boä II.Taây Nam Baéc Boä III.Trung Boä IV.Ñoâng Nam Boä V.Taây Nam Boä Caû nöôùc

(ngaøn Km2) 40

(trieäu ngöôøi) 10,5

caáp 2 (tænh, Tp lôùn) 8

taâm vuøng

85

16,0

13

Haø Noäi

122 52

13,5 12,5

13 10

Ñaø Naüng TP HCM

33

12,0

9

Caàn Thô

332

64,5

53

Haûi Phoøng

X.3 Ñaëc ñieåm töøng vuøng kinh teá lôùn ôû vieät nam X.3.1 Vuøng I y Dieän tích : 40 ngaøn km2 y Daân soá : 10,5 trieäu ngöôøi

Caùc ñôn vò laõnh thoå thuoäc vuøng naøy gaén boù vôùi nhau bôûi nhieàu moái lieân heä veà nfmaët, vaø ñaõ sô boä hình thaønh moät toång theå saûn xuaát laõnh thoå vuøng Ñoâng Baéc Baéc boä. * Taøi nguyeân chính: than, saét, kim loaïi maøu, ñaù voâi, cao lanh, daàu löûa, goã, tre, nöùa, muoái bieån, thuûy saûn, taøi nguyeân du lòch nghæ maùt, chöõa beänh; khí haäu caän nhieät, nhieät ñoä trung bình naêm laø 22,3oC, ñaát canh taùc khoâng nhieàu (13,5% caû nöôùc), ñaát troàng caây laâu naêm ít (9,5%), nhieàu nuùi vaø ñoài troïc feralitic naëng, nhieàu hoài, sa nhaân, cheø, thuoác laù, hoa quaû...Bôø bieån daøi khoaûng 350km, theàm luïc ñòa môû roäng, nhieàu vuïng, vònh haûi ñaûo. * Daân cö vaø nguoàn nhaân löïc: 16% daân soá caû nöôùc, maät ñoä cao treân trung bình, cheânh leäch khaù lôùn veà daân cö trong vuøng: Thaùi Bình coù maät ñoä laø 1085 ng/km2 trong khi Cao Baèng laø 67 ng/km2. Caùc khu vöïc taäp trung lao ñoäng coâng nghieäp laø Baéc Thaùi, Haûi Phoøng (32% daân soá laø nhaân khaåu thaønh thò), Quaûng Ninh (43% laø nhaân khaåu thaønh thò). * Coâng nghieäp: Vuøng coù nhieàu xí nghieäp lôùn vaøo baäc nhaát cuûa caû nöôùc: caùc xí nghieäp khai thaùc than, xí nghieäp lieân hôïp luyeän gang theùp Thaùi Nguyeân, nhieät ñieän Uoâng Bí, Phaû Laïi, co khí Duyeân Haûi, ñoùng taøu Baïch Ñaèng, phaân ñaïm Haø Baéc, xi maêng Haûi Phoøng, söù Haûi Döông, chieám gaàn 30% toång soá coâng nhaân vieân saûn xuaát coâng nghieäp cuûa caû nöôùc, vôùi 95% saûn löôïng than caû nöôùc, 90% saûn löôïng gang theùp, 50% nhieät ñieän vaø xi maêng. Ngoaøi 2 tænh coâng nghieäp chuyeân moân hoùa

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 128 -

lôùn coù yù nghóa caû nöôùc laø Quaûng Ninh (than vaø nhieät ñieän) vaø Baéc Thaùi (luyeän kim ñen) coøn coù trung taâm ñaàu moái coâng nghieäp lôùn laø Haûi Phoøng, thaønh phoá lôùn thöù 3 caû nöôùc veà daân soá, coâng nghieäp, vôùi gaàn 100 xí nghieäp, trong ñoù coù 1/3 caùc xí nghieäp quy moâ lôùn, thuoäc Trung öông quaûn lyù. Caùc xí nghieäp ôû Haûi Phoøng chuû yeáu thuoäc caùc ngaønh cô khí, vaät lieäu xaây döïng, cheá bieán haøng xuaát khaåu (caù hoäp Haï Long, nhöïa Tieàn Phong, len, deät thaûm len, coùi, may maëc...) Sau Haûi Phoøng coøn coù 4 trung taâm daân cö thaønh thò coù daân soá treân döôùi 10 vaïn laø thaønh phoá Thaùi Nguyeân (14 vaïn) vaø caùc thò xaõ Hoøn Gai, Caåm Phaû, Haûi Döông. * Veà noâng nghieäp: vuøng coù möùc bình quaân veà löông thöïc treân trung bình cuûa caû nöôùc vôùi tyû leä luùa vaø hoa maøu trung bình. Nhoùm chieám gaàn 80% saûn löôïng ñay, hôn 30% saûn löôïng coùi caû nöôùc, 24% ngoâ, hôn 60% khoai taây, 1/3 rau caùc loaïi, 35% traâu, 26% soá heo. * Giao thoâng vaän taûi : Vuøng coù giao thoâng vaän taûi saét, thuûy, boä phaùt trieån toaøn dieän vaø caân ñoái: khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån do vaän taûi ñòa phöông thöïc hieän chieám 27% toång khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån cuûa caùc ñòa phöông treân caû nöôùc, 430km ñöôøng xe löûa vaø nhieàu caûng, nhö Haûi Phoøng, Hoøn Gai, Caåm Phaû (cöûa OÂng). Toaøn boä heä thoáng soâng Thaùi Bình naèm treân laõnh thoå cuûa vuøng. Caùc ñöôøng quoác loä soá 2, 3,4,5,10 noái lieàn taát caû caùc tænh vaø thaønh phoá naèm trong vuøng vôùi nhau. * Ngaønh chuyeân moân hoùa chính: khai thaùc than nhieät ñieän, luyeän kim ñen vaø maøu, vaät lieäu xaây döïng, saønh söù, cheá bieán noâng haûi saûn, deät may xuaát khaåu, cô khí ñoùng taøu, cô khí moû, söûa chöõa daân duïng, cô khí noâng cuï, löông thöïc, cheø, thuoác laù,... * Caùc trung taâm coâng nghieäp : Trung taâm coâng nghieäp coù söùc huùt maïnh: Haûi Phoøng, Thaùi Nguyeân. * Caùc chu trình ñoäng löïc saûn xuaát chính : y Chu trình khai thaùc vaø cheán bieán naêng löôïng (than ñaù- nhieät ñieän), hoùa than. y Chu trình khai thaùc vaø cheá bieán quaëng moû kim loaïi - cô khí. y Chu trình cheá bieán noâng haûi saûn - löông thöïc - thöïc phaåm. Nhaän xeùt chung veà vò trí cuûa vuøng: maïnh caû veà coâng vaø noâng nghieäp, vaän taûi, phaùt trieån töông ñoái sôùm, chuyeân moân hoùa vaø phaùt trieån toång hôïp khaù phong phuù, coù vò trí quan troïng veà quaân söï. Haûi Phoøng vöøa laø caûng chung cuûa caû nöôùc vöøa laø quaân caûng. Thaùi Bình vaø Haûi Höng laø kho quaân löông cho caû vuøng, cung caáp lao ñoäng cho coâng nghieäp lôùn cuûa vuøng vaø cung caáp nhaân löïc cho quaân ñoäi khi coù chieán tranh xaûy ra.

X.3.2 Vuøng II y Dieän tích : 85 ngaøn km2 y Daân soá : 16 trieäu ngöôøi

Caùc laõnh thoå thuoäc nhoùm vuøng naøy gaén boù vôùi nhau tröôùc heát bôûi toaøn boä heä thoáng soâng soâng Hoàng, heä thoáng thuûy vaên coù aûnh höôûng to lôùn tôùi moïi hoaït ñoäng

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 129 -

saûn xuaát vaø sinh hoaït xaõ hoäi cuûa caùc ñôn vò laõnh thoå naøy, böôùc ñaàu hình thaønh moät TPK to lôùn. * Taøi nguyeân chính: thuûy naêng, saét, ñoàng, chì, croâm, apatit, pyrit, goã, tre, nöùa, cheø, rau quaû, muoái bieån, ñoàng coû chaên thaû, thuûy saûn, döøa, queá, caây coâng nghieäp laâu naêm (18% dieän tích caây laâu naêm cuûa caû nöôùc), khí haäu caän nhieät ñôùi pha oân ñôùi treân nuùi cao, ñòa hình phöùc taïp, nuùi cao, soâng saâu, hieåm trôû, döï tröõ thuûy naêng lôùn nhaát. * Daân cö vaø nhaân löïc: vuøng coù soá daân lôùn nhaát, chieám 1/4 daân soá caû nöôùc, maät ñoä ñöùng thöù tö trong soá 5 nhoùm nhöng phaân boá raát cheânh leäch trong noäi boä nhoùm: Nam Haø treân 800 ngöôøi/km2, Lai Chaâu 26 ngöôøi/km2 (ñoä cheânh: 1/30). Gaàn 2/3 daân soá taäp trung ôû caùc tænh ñoàng baèng phía Ñoâng Nam: Haø Noäi, Thanh Hoùa vaø Nam Haø ñeàu coù daân soá treân döôùi 3 trieäu ngöôøi. * Coâng nghieäp : Vuøng naøy coù nhieàu xí nghieäp coâng nghieäp lôùn, trong ñoù coù nhieàu xí nghieäp qui moâ lôùn, thieát bò hieän ñaïi, thuoäc loaïi caùc xí nghieäp ñaàu ngaønh nhö: y Veà cô khí coù Coâng cuï soá 1, Traàn Höng Ñaïo... y Veà hoùa chaát coù caùc xí nghieäp Apatit Laøo Cai, Xupe phoát phaùt Laâm Thao, cao su sao Vaøng, döôïc phaåm I Haø Noäi, y Ngaønh deät coù caùc xí nghieäp deät Nam Ñònh, deät 8-3, deät Vónh Phuù, nhaø maùy giaáy Baõi Baèng... y Vuøng chieám soá löôïng coâng nhaân vieân laøm vieäc trong caùc xí nghieäp coâng nghieäp lôùn nhaát trong 5 vuøng (35% toång soá); vôùi thuûy ñieän Thaùc Baø vaø Hoaø Bình, vuøng seõ trôû thaønh vuøng maïnh nhaát veà saûn löôïng thuûy ñieän vaø coù caùc trung taâm, ñaàu moái coâng nghieäp quan troïng coù yù nghóa caû nöôùc hoaëc caû mieàn. y Caùc trung taâm ñaàu moái coâng nghieäp ñoù laø : † Haø Noäi: Trung taâm haønh chính, chính trò - vaên hoùa cuûa caû nöôùc, ñoàng thôøi laø trung coâng nghieäp, thöông maïi, du lòch vaø giao thoâng vaän taûi - thoâng tin lieân laïc cuûa caùc tænh phía Baéc. † Nam Ñònh: Trung taâm coâng nghieäp deät lôùn nhaát cuûa caû nöôùc vôùi lieân hôïp caùc xí nghieäp deät Nam Ñònh, vôùi soá löôïng coâng nhaân leân tôùi treân 1 vaïn ngöôøi, haøng naêm saûn xuaát ra treân 50 trieäu meùt vaûi. Cuøng vôùi moät soá nhaø maùy deät khaùc trong vuøng, soá löôïng vaûi deät ra haøng naêm ôû ñaây chieám tôùi 37 % soá löôïng vaûi cuûa caû nöôùc. † Vieät Trì: Laø moät trung taâm coâng nghieäp quan troïng coù yù nghóa toaøn mieàn Baéc, hoaøn toaøn môùi ñöôïc xaây döïng töø nhöõng naêm 60. Do gaàn nguoàn nguyeân lieäu, gaàn nguoàn nöôùc vaø giao thoâng vaän taûi thuûy boä neân taïi ñaây hình thaønh trung taâm coâng nghieäp hoùa chaát lôùn cuûa caû nöôùc, ñoàng thôøi cuõng laø trung taâm cheá bieán goã giaáy lôùn cuûa caû nöôùc. Vuøng coøn chieám treân 1/2 saûn löôïng cheø cheá bieán, 36% saûn löôïng thuoác laù ñieáu vaø 35% saûn löôïng ñöôøng.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 130 -

* Veà noâng nghieäp : vuøng chieám hôn 60% dieän tích ñoàng coû chaên thaû caû nöôùc vôùi 30% soá traâu boø caû nöôùc vaø 11% soá ñaàu heo, 39% saûn löôïng khoai taây, 1/3 saûn löôïng rau caùc loaïi, 55% saûn löôïng boâng, 42 % saûn löôïng coùi. Caùc khu vöïc cheø noåi tieáng nhö ôû Phuù Thoï, Yeân Baùi, Sôn La, Nghóa Loä, Moäc Chaâu, Phong Thoå (Lai Chaâu). * Giao thoâng vaän taûi: khaù phaùt trieån vôùi ñuû caùc loaïi hình : ñöôøng saét, ñöôøng boä - oâ toâ, ñöôøng thuûy vaø ñöôøng haøng khoâng. Ñaëc bieät laø coù saân bay quoác teá Noäi Baøi. * Caùc ngaønh chuyeân moân hoùa chính: cô khí cheá taïo, cô khí chính xaùc, thuûy ñieän, deät may, hoùa chaát, cheá bieán cheø, cô khí giao thoâng vaän taûi, haøng tieâu duøng, dòch vuï du lòch. * Caùc chu trình saûn xuaát chính ñang vaø seõ hình thaønh : y Chu trình thuyû lôïi kyõ thuaät döïa treân nguoàn thuûy naêng to lôùn, söû duïng toång hôïp söùc nöôùc heä thoáng soâng Hoàng. y Chu trình hoùa hoïc kim loaïi maøu döïa treân cô sôû thuûy ñieän reû. y Chu trình cheá bieán caùc saûn phaåm nhieàu thaønh phaàn (cô ñieän, oâ toâ, maùy keùo, maùy chính xaùc, ñieän töû, tô sôïi, da toång hôïp...). y Chu trình hoùa hoïc quaëng moû döïa treân cô sôû hoùa luyeän pyrit, apatit, phoát pho, muoái bieån... y Chu trình hoùa hoïc goå giaáy, xenluyloâ. y Chu trình cheá bieán caùc saûn phaåm chaên nuoâi vaø troàng troït. y Chu trình cheá bieán caùc saûn vaät bieån. Nhaän ñònh chung: vuøng II giöõ vò trí quan troïng veà coâng nghieäp (30% giaù trò GDP caû nöôùc); löông thöïc vaø vaän taûi veà cô baûn ñaõ phaùt trieån gaàn töông öùng vôùi trình ñoä chung vaø möùc bình quaân cuûa caû nöôùc. Taïi ñaây coù trung taâm kinh teá, vaên hoùa, chính trò lôùn, laø chieác noâi cuûa caû nöôùc vaø toaøn daân toäc. Trong phaïm vi vuøng, söï phaân boá saûn xuaát vaø daân cö coøn cheânh leäch nhieàu (giöõa Taây Baéc vaø Ñoâng Nam).

X.3.3 Vuøng III y Dieän tích : 122 ngaøn km2 y Daân soá : 13,5 trieäu ngöôøi

Caùc ñôn vò laõnh thoå thuoäc vuøng naøy coù nhieàu ñieåm ñaëc tröng gioáng nhau veà töï nhieân, daân cö, lòch söû, xaõ hoäi vaø kinh teá. * Taøi nguyeân chính: quaëng saét, than, kim loaïi maøu, caùt traéng, goã tre nöùa, haûi saûn; khí haäu, nhieàu ñaát troàng caây coâng nghieäp laâu naêm (khoaûng 15% caû nöôùc, vôùi caø pheâ, cheø, cao su, cam, hoà tieâu), ñaát canh taùc chieám 18% caû nöôùc. Bôø bieån nhieàu vuøng vònh kín gioù vaø nôi nghæ maùt, du lòch. * Daân cö vaø nguoàn nhaân löïc: thöa daân nhaát, chieám gaàn 20% daân soá, maät ñoä trung bình cuûa caû nöôùc, chöa coù nhöõng nôi taäp trung daân vôùi trung taâm coù söùc huùt maïnh, nhöng coù nhieàu trung taâm vöøa môùi phaùt trieån, coù söùc huùt trung bình naèm raûi raùc ñeàu theo chieàu daøi cuûa vuøng: Vinh, Hueá, Ñaø Naüng, Nha Trang.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 131 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

* Veà coâng nghieäp : coù nhieàu xí nghieäp coâng nghieäp, song ña soá laø caùc xí nghieäp vöøa vaø nhoû, do ñòa phöông quaûn lyù. Chuû yeáu thuoäc caùc ngaønh khai thaùc vaø cheá bieán noâng laâm saûn, haûi saûn. * Veà noâng nghieäp : chieám hôn 40% khoái löôïng haûi saûn khai thaùc cuûa caû nöôùc, 1/3 saûn löôïng maøu (chuû yeáu laø khoai lang vaø saén), 1/4 saûn löôïng boâng,v.v. * Giao thoâng vaän taûi: phaùt trieån toaøn dieän vôùi hai tuyeán ñöôøng boä vaø moät tuyeán ñöôøng saét chaïy suoát doïc laõnh thoå vuøng vaø nhieàu tuyeán ñöôøng caét ngang noái vuøng duyeân haûi vôùi caùc vuøng nuùi vaø cao nguyeân; ñöôøng bieån phaùt trieån vôùi nhieàu haûi caûng toát (Cöûa Loø, Beán Thuûy, Soâng Gianh, Ñaø Naüng, Qui Nhôn, Cam Ranh, Nha Trang vaø ñaëc bieät laø caûng daàu khí töông lai Dung Quaát), nhieàu saân bay, khi caàn coù theå toå chöùc caùc ñöôøng bay noái vôùi caùc vuøng khaùc trong nöôùc. * Ngaønh chuyeân moân hoùa chính: khai thaùc goã, khai thaùc vaø cheá bieán haûi saûn, ñöôøng mía, caø pheâ, döøa, cam (möùc ñoä coøn môø nhaït). * Caùc chu trình môùi hình thaønh, coù khaû naêng phaùt trieån : y Chu trình khai thaùc vaø cheá bieán haûi saûn y Chu trình khai thaùc vaø cheá bieán goã y Chu trình cheá bieán caây coâng nghieäp nhieät ñôùi vaø noâng saûn y Chu trình khai thaùc than - nhieät ñieän - hoùa than ñaù y Chu trình kim loaïi ñen y Chu trình hoùa loïc daàu khí (taïi Dung Quaát - Vaïn Töôøng)

Nhaän ñònh chung: yeáu keùm veà coâng nghieäp, coù nhieàu trung taâm nhöng chöa phaùt trieån, vaø bao goàm nhöõng boä phaän laõnh thoå heïp ngang, keùo daøi bò caét xeû bôûi caùc ñeøo ngang vaø soâng, neân söï lieân heä giöõa caùc vuøng khoâng phong phuù vaø chaët cheõ laém. Vì vaäy caùc tænh Thanh Hoùa, Laâm Ñoàng, Ninh Thuaän, Bình Thuaän coù xu höôùng quay löng laïi vôùi vuøng II laø moät taát yeáu. Trong caùc trung taâm cuûa vuøng III thì Ñaø Naüng coù nhieàu trieån voïng taïo söùc huùt lôùn, gaén boù vôùi caùc ñôn vò laõnh thoå cuûa vuøng thaønh moät khoái keát hôïp saûn xuaát lôùn. Toaøn vuøng coù moät heä thoáng giao thoâng vaän taûi thuûy boä lieàn maïch cuõng laø moät yeáu toá taïo thuaän lôïi cho söï keát hôïp vaø lieân heä giöõa caùc boä phaän laõnh thoå trong vuøng vôùi nhau.

X.3.4 Vuøng IV y Dieän tích : 52 ngaøn km2 y Daân soá : 12,5 trieäu ngöôøi

* Taøi nguyeân chính: daàu löûa, boâ xít, goã, boâng, cao su, cheø, caø pheâ, döøa, mía, döùa, choái, chanh, cam,...ñaát troàng caây laâu naêm nhieàu nhaát trong caùc nhoùm (39% cuûa caû nöôùc), khí haäu nhieät ñôùi caän xích ñaïo, noùng quanh naêm, naéng nheàu, nhieät ñoä trung bình haøng naêm treân 27oC, haûi saûn khaù phong phuù.

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 132 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

* Daân cö vaø nguoàn nhaân löïc: chieám 20% daân soá caû nöôùc, coù maät ñoä vöøa phaûi, doài daøo nhaân löïc thuoäc caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán, vaän taûi vaø dòch vuï, coâng nhaân laønh ngheà veà cô khí, ñieän maùy. Thaønh phoá Hoà Chí Minh laø trung taâm lôùn coù söùc huùt maïnh bao truøm toaøn boä vuøng laõnh thoå naøy. Caùc trung taâm vöøa: Bieân Hoøa, Vuõng Taøu. * Veà coâng nghieäp : nôi taäp trung nhieàu nhaát caùc xí nghieäp coâng nghieäp so vôùi caùc vuøng khaùc trong caû nöôùc vôùi ñuû caùc ngaønh, ñaëc bieät laø caùc laõnh vöïc coâng nghieäp cheá bieán: cheá bieán haøng tieâu duøng (giaáy, deät, söõa, ñoà nhöïa, haøng cô khí...), caùc xí nghieäp cheá taïo ñoäng cô, laép raùp maùy moùc, xi maêng, ñoùng taøu... vôùi hai trung taâm coâng nghieäp ñaùng chuù yù laø : †Thaønh phoá Hoà Chí Minh laø ñòa khu daãn ñaàu caû nöôùc veà soá löôïng caùc xí nghieäp saûn xuaát (1/2 soá löôïng xí nghieäp cuûa vuøng), vôùi 80% giaù trò saûn löôïng coâng nghieäp laø haøng tieâu duøng. Nhieàu xí nghieäp coù qui moâ khaù lôùn vaø taïo ra nhieàu saûn phaåm coù giaù trò cao (keå caû xuaát khaåu ), song haàu heát caùc xí nghieäp naøy naèm trong noäi thaønh, nguyeân lieäu nhaäp, caùc cô sôû saûn xuaát haàu nhö ñoäc laäp vôùi nhau, naèm vaøo caùc khu ñoâng daân cö thöôøng gaây oâ nhieãm vaø caûn trôû giao thoâng vaän taûi trong noäi thaønh. † Trung taâm coâng nghieäp Bieân Hoøa (Ñoàng Nai): roäng treân 300ha, do toå chöùc SONADEZI khôûi coâng xem xeùt xaây döïng maët baèng vaø caáu truùc haï taàng vaøo naêm 1964, sau ñoù cho caùc chuû tö nhaân thueâ ñeå xaây döïng caùc xí nghieäp saûn xuaát caùc maët haøng: giaáy, ñöôøng, thuûy tinh, luyeän kim, cô khí vaø gaàn ñaây laø Trung taâm coâng nghieäp Bieân Hoøa thöù 2 cuõng ñöôïc xaây döïng nhö moâ hình cuõ naèm ñoái dieän beân kia xa loä, ñaây cuõng laø trung taâm coâng nghieäp quan troïng. Hai trung taâm coâng nghieäp naøy ñeàu coù taän duïng nhöõng öu ñieåm saün coù laø nguoàn nhaân löïc ñoài daøo coù tay ngheà, thuaän lôïi veà giao thoâng vaän taûi (ñöôøng boä, ñöôøng thuûy), gaàn Saøi Goøn (trung taâm khoa hoïc-kyõ thuaät - kinh teá vaø thöông maïi lôùn cuûa Vieät Nam). * Veà noâng nghieäp : maïnh veà rau ñaäu, caây aên traùi, caây coâng nghieäp (nhö caø pheâ, tieâu, ñieàu, mía, thuoàc laù, cao su...) * Giao thoâng vaän taûi: phaùt trieån toaøn dieän goàm ñuû loaïi phöông tieän vaän taûi: thuûy, boä, ñöôøng saét vaø haøng khoâng. Khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån haøng naêm do vaän taûi ñòa phöông thöïc hieän chieám 28% toång khoái löôïng haøng hoùa do caùc ñòa phöông caû nöôùc. * Ngaønh chuyeân moân hoùa chính: cô khí heä thoáng thuûy boä, cô khí chính xaùc, cô khí ñieän töû, noâng cuï, haøng tieâu duøng, deät-da-may, cheá bieán thöïc phaåm, hoùadöôïc, dòch vuï du lòch...troàng caây aên traùi nhieät ñôùi, chaên nuoâi vaø trong töông lai: hoùa daàu, luyeän nhoâm. * Caùc chu trình ñoäng löïc saûn xuaát chính: y Chu trình cheá bieán caùc saûn phaåm nhieàu thaønh phaàn (cô khí) y Chu trình coâng nghieäp cao su, daàu thöïc vaät. y Chu trình cheá bieán haûi saûn y Chu trình hoùa daàu - khí

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 133 -

Nhaän ñònh chung: vuøng coù coâng nghieäp phaùt trieån maïnh nhaát vôùi 35% GDP caû nöôùc, coù tieàm naêng veà thieát bò - kyõ thuaät vaø nguoàn nhaân löïc laønh ngheà, coù maïng löôùi giao thoâng vaän taûi phaùt trieån maïnh, song laïi thieáu nguyeân lieäu, nhieân lieäu-naêng löôïng haïn cheá. Taïi ñaây coù theå hình thaønh caùc truïc tam giaùc phaùt trieån nhö: Saøi Goøn - Bieân Hoøa - Vuõng Taøu, coâng nghieäp vaø du lòch, hay Dalat - Saøi Goøn - Vuõng Taøu, du lòch coâng nghieäp - thöông maïi dòch vuï.

X.3.5 Vuøng V y Dieän tích : 33 ngaøn km2 y Daân soá : 12 trieäu ngöôøi

Caùc tænh trong nhoùm naøy coù nhieàu yeáu toá töï nhieân, daân cö, lòch söû, xaõ hoäi vaø kinh teá töông ñoàng: ñoù laø vuøng chaâu thoå phuø sa môùi boài ñaép cuûa soâng Cöûu Long vaø môùi ñöôïc khai thaùc. * Taøi nguyeân chính : daàu löûa (ngoaøi theàm luïc ñòa), ñaát phuø sa môùi phì nhieâu chieám hôn 30% dieän tích canh taùc caû nöôùc, coøn coù khaû naêng taêng vuï thaâm canh, haûi saûn phong phuù, than buøn, than ñöôùc vaø suù veït. * Daân cö vaø nguoàn nhaân löïc: chieám 18% daân soá caû nöôùc, coù maät ñoä daân cö trung bình cao (360% ngöôøi/km2), phaân boá khaù ñeàu trong vuøng, ñoä cheânh toái ña veà maät ñoä trong vuøng khoâng tôùi 1:3. Coøn coù khaû naêng ñöa theâm daân töø vuøng khaùc tôùi, daân soá toaøn vuøng naêm 2000 coù theå taêng leân 16 trieäu vôùi maät ñoä trung bình 500ngöôøi/km2. Caùc trung taâm coù söùc huùt trung bình : Caàn Thô, Vónh Long, Sa Ñeùc. * Veà coâng nghieäp : caùc xí nghieäp coâng nghieäp trong vuøng ñeàu laø caùc xí nghieäp coù qui moâ vöøa vaø nhoû do ñòa phöông quaûn lyù. Saûn phaåm coâng nghieäp chuû yeáu laø cheá bieán löông thöïc thöïc phaåm, haøng tieâu duøng, cheá bieán haûi saûn, vaät lieäu xaây döïng vaø taäp trung taïi caùc thaønh phoá vaø thò xaõ trong vuøng. * Veà noâng nghieäp : öu theá maïnh cuûa caû nöôùc, maëc daàu dieän tích töï nhieân nhoû nhaát, nhöng laïi chieám gaàn 40% toång dieän tích canh taùc luùa cuûa caû nöôùc, neáu chæ tính rieâng dieän tích luùa moät vuï thì chieám tôùi 50% toång dieän tích luùa moät vuï cuûa caûnöôùc, 20% dieän tích caây laâu naêm, ngoaøi ra coøn coù ñaäu töông, mía, ñaùnh baét haûi saûn, chaên nuoâi. Coù trieån voïng veà ñay, döøa, caây aên traùi. * Giao thoâng vaän taûi: chuû yeáu laø ñöôøng soâng, keát hôïp giao thoâng thuyû ven bieån. Ñöôøng boä khaù phaùt trieån song chaát löôïng vaø löu haønh coøn keùm (do aûnh höôûng cuûa keânh raïch, ñòa chaát). Khoái löôïng haøng hoùa luaân chuyeån do vaän taûi thuûy chieám öu theá. * Ngaønh chuyeân moân hoùa chính: Chuyeân canh caây löông thöïc, cheá bieán löông thöïc, nuoâi troàng vaø cheá bieán thuûy saûn, saûn xuaát vaø ñoùng hoäp caùc loaïi caây aên traùi nhieät ñôùi. * Caùc chu trình ñoäng löïc chính :

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

- 134 -

y Chu trình cheá bieán löông thöïc: gaïo, baép y Chu trình cheá bieán thuûy saûn y Chu trình cheá bieán haøng noâng saûn.

Nhaän ñònh chung : coâng nghieäp trong vuøng phaùt trieån yeáu do taøi nguyeân khoâng saün,vuøng coù theå trôû thaønh vuøng chuyeân canh veà caây löông thöïc, caây aên traùi vaø nuoâi troàng, cheá bieán thuûy saûn. GHJL GHJL

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch

- 135 -

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Traàn Ñình Giaùn (chuû bieân): Ñòa lyù Vieät Nam, Nhaø xuaát baûn KHXH - Haø Noäi 1990. 2. Nguyeãn Troïng Ñieàu, Vuõ Xuaân Thaûo: Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam, Taäp 1&2, NXB Giaùo duïc - Haø Noäi 1983, 1984. 3. Leâ Baù Thaûo : Thieân nhieân Vieät nam, Nhaø xuaát baûn KHKT - Haø Noäi 1990. 4. Vaên Thaùi: Ñòa lyù kinh teá Vieät nam, Tröôøng ÑHKT Tp. Hoà Chí Minh - 1994. 5. Toång cuïc Thoáng keâ: Nieân giaùm thoáng keâ Vieät nam 1993, Nhaø Xuaát Baûn Thoáng keâ, Haø noäi - 1994. 6. Saigon Time Club : Tuaàn san Kinh teá Saøi goøn, Tp HCM : 1992 - 1995.

HFJKPA HFJKPA

TS.Traàn Duy Lieân

Khoa Du lòch