Cognition Theories

Θσλζηαληίλνο Παπακηράιεο Θεσξίεο κάζεζεο θαη δηδαθηηθή κεζνδνινγία Πεξίιεςε Τν παξφλ πφλεκα είλαη κηα πεξίιεςε ησλ πην ζεκαληηθψλ -θαηά ηελ ππνθεηκεληθή κνπ άπνςε- ζεκάησλ, πνπ αθνξνχλ ζηηο ζεσξίεο κάζεζεο θαη ηηο δηδαθηηθέο κεζφδνπο. Τα ζέκαηα απηά απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ ππνζχλνιν φζσλ αθνχζακε σο εηζεγήζεηο ζην ΠΑΘΔ (Λνέκβξεο-Φιεβάξεο 2008) θαη ν θνηλφο ηνπο ηφπνο είλαη ε δπλαηφηεηα εθαξκνγήο ηνπο ζε πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο, είηε ζε θιαζηθνχ ηχπνπ δηδαζθαιία, είηε κε ρξήζε ΤΠΔ. Σε θάζε ζεκαηηθή ελφηεηα παξαηίζεληαη νη πην ζεκαληηθέο έλλνηεο, θαζψο θαη νη βαζηθνί εθπξφζσπνη ηεο αληίζηνηρεο ζεσξίαο ή κεζφδνπ. Μάζεζε {Γλψζεηο – Γεμηφηεηεο – Σπλήζεηεο – Σηάζεηο – Σπκπεξηθνξέο – Σηξαηεγηθέο – Πεπνηζήζεηο} = «Γλσζηηθφ δπλακηθφ» ή «Γλσζηηθέο δνκέο» Πξνζαξκνγή ζην Πεξηβάιινλ – Θεηηθή θαη Αξλεηηθή Δλίζρπζε – Απφζβεζε – Δπαλαηξνθνδφηεζε Οξηζκφο – ραξαθηεξηζηηθά α) Ζ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο πξνθαιεί κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ ππνθεηκέλνπ β) Ζ κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ νθείιεηαη ζηε κάζεζε, πξνθχπηεη σο απνηέιεζκα ηεο άζθεζεο θαη ηεο εκπεηξίαο ηνπ ππνθεηκέλνπ γ) Ζ κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ νθείιεηαη ζηε κάζεζε, είλαη ζρεηηθά κφληκε Κάζεζε είλαη ε κεηαβνιή ησλ γλσζηηθψλ δνκψλ ηνπ ππνθεηκέλνπ, πνπ ζπληειείηαη κε ηελ επεμεξγαζία ησλ εκπεηξηψλ πνπ πξνζιακβάλεη θαηά ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπ ππνθεηκέλνπ πξνζδηνξίδεηαη ζε ζπλάξηεζε κε ηελ απνδνρή ή ηελ αληίδξαζε πνπ ε ζπκπεξηθνξά απηή πξνθαιεί ζην πεξηβάιινλ ηνπ. Κηα ζπκπεξηθνξά επαλαιακβάλεηαη θαη εκπεδψλεηαη φηαλ εληζρχεηαη ζεηηθά απφ ην πεξηβάιινλ. Ζ δηαδηθαζία απηή επηηπγράλεηαη κε ηε ιεηηνπξγία ηεο επαλαηξνθνδφηεζεο: Τν ππνθείκελν είλαη ζε ζέζε λα αληηιακβάλεηαη ηε ζεηηθή ή αξλεηηθή απφθξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ζπκπεξηθνξά θαη αλάινγα ηελ επαλαιακβάλεη ή ηελ εμαιείθεη. Σθέςε: Ζ ρξήζε ησλ γλσζηηθψλ ηθαλνηήησλ θαη δεμηνηήησλ ηνπ ππνθεηκέλνπ ζηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ.

1

Θεσξίεο κάζεζεο Γηαδηθαζία κάζεζεο – Δξέζηζκα (Δ ή S) - Υπνθείκελν (Οξγαληζκφο, O) Απάληεζε (Reactio , Α ή R) Τν εξέζηζκα δηεγείξεη ην γλσζηηθφ πεδίν ηνπ ππνθεηκέλνπ. Οη πιεξνθνξίεο δεδνκέλα- πνπ ιακβάλεη ην ππνθείκελν επεμεξγάδνληαη απφ ην γλσζηηθφ κεραληζκφ θαη νδεγνχλ ην ππνθείκελν ζε δξάζε (reactio), επί ηνπ πεξηβάιινληνο. Τα απνηειέζκαηα ηεο δξάζεηο επηδξνχλ, κε ηε ζεηξά ηνπο σο δεδνκέλα, ζην γλσζηηθφ πεδίν θαη πξνθαινχλ αλαδηνξγάλσζε ηεο δνκήο ηνπ (αλαηξνθνδφηεζε ή αλάδξαζε (feedback)). Σπκπεξηθνξηζκόο John Watson, Ηβάλ Παπιφθ, B. F. Skinner Δμσηεξηθφ εξέζηζκα – Απφθξηζε – Δλίζρπζε – Απφζβεζε – Δμαξηεκέλε κάζεζε – Δμαξηεκέλα αλαθιαζηηθά – Θιαζηθή εμάξηεζε, ζηεξεφηππα Οη ζεσξίεο ηεο ζπκπεξηθνξάο δηεξεπλνχλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ εμσηεξηθψλ εξεζηζκάησλ θαη παξαηεξνχκελεο ζπκπεξηθνξάο. Έλλνηεο πνπ αθνξνχλ ζηνλ εζσηεξηθφ γλσζηηθφ ή ζπλαηζζεκαηηθφ κεραληζκφ ηνπ ππνθεηκέλνπ (βίσκα, ζπλείδεζε, ελφξαζε, θιπ), δελ έρνπλ λφεκα ζην πιαίζην ησλ ζπκπεξηθνξηζηηθψλ ζεσξηψλ. Ο ζπκπεξηθνξηζκφο είλαη ζπκβαηφο κε ηε θηινζνθία ηνπ John Locke: Ζ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά πξνζδηνξίδεηαη κνλνζήκαληα απφ ην πεξηβάιινλ πνπ θαζνξίδεη ην εκπεηξηθφ δπλακηθφ ηνπ ππνθεηκέλνπ. Τν γλσζηηθφ πεδίν ηνπ ππνθεηκέλνπ νξγαλψλεηαη απφ ηηο εκπεηξίεο πνπ εγγξάθνληαη ζε απηφ θαη κφλν. Ζ εμαξηεκέλε κάζεζε νξίδεηαη απνθιεηζηηθά σο κεηξήζηκε κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ ππνθεηκέλνπ ζε νξηζκέλν εμσηεξηθφ εξέζηζκα. Ζ κάζεζε επηηπγράλεηαη κε ζεηξηαθφ ηξφπν. Τν αληηθείκελν πξνο κάζεζε αλαιχεηαη απφ ην δάζθαιν ζε κηα ζεηξά απφ θαιά πξνζδηνξηζκέλα θαη απιά δηδαθηηθά βήκαηα (ελφηεηεο). Θάζε ελφηεηα ηίζεηαη ζην καζεηή κε ηε κνξθή εξεζίζκαηνο, πνπ πξέπεη λα πξνθαιέζεη κηα αλακελφκελε (ζρεδηαζκέλε) ζπκπεξηθνξά. Ζ απφθξηζε ηνπ καζεηή ζηε ζεηξά ησλ εξεζηζκάησλ, πνπ πξνζιακβάλεη θαηά ηε δηδαζθαιία, εληζρχεηαη ζεηηθά ή αξλεηηθά απφ ην δάζθαιν, ψζηε λα επηηεπρζεί ε αλακελφκελε ζπκπεξηθνξά. α) Δμαξηεκέλα αλαθιαζηηθά: Σχλδεζε δχν αλεμάξηεησλ εξεζηζκάησλ, πνπ πξνθαινχλ ηελ ίδηα απφθξηζε ηνπ ππνθεηκέλνπ. β) Απινπζηεπηηθέο γεληθεχζεηο: Σρεκαηηζκφο ζηεξενηχπσλ κε ρξήζε ζεηηθήο ελίζρπζεο, θπξίσο ζην ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα (πξφθιεζε ζεηηθψλ ή αξλεηηθψλ ζπλαηζζεκαηηθψλ βησκάησλ). γ) Απφζβεζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο ζπκπεξηθνξάο ζπκβαίλεη φηαλ παχεη ε δηαδηθαζία ηεο ελίζρπζεο πνπ ηελ πξνθάιεζε. Σρφιηα: Ζ εμαξηεκέλε κάζεζε βνεζά ην ππνθείκελν λα επηβηψζεη θαη λα επηηχρεη κηα πξψηε πξνζαξκνγή ζην πεξηβάιινλ ηνπ. Οη αλψηεξεο κνξθέο 2

κάζεζεο δελ κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ κε ην κεραληζκφ ηεο εμαξηεκέλεο κάζεζεο. Μάζεζε κε δνθηκή θαη ιάζνο E. L. Thorndike Λεηηνπξγηθή εμάξηεζε B. F. Skinner Πξνζαξκνζηηθή ζπκπεξηθνξά – Δμαξηεκέλε, ζπλεηξκηθή κάζεζε – Θίλεηξα – Σπλαηζζεκαηηθή ελίζρπζε – Άζθεζε θαη επαλάιεςε – Ιεηηνπξγηθή εμάξηεζε – Πξνγξακκαηηζκέλε δηδαζθαιία Πξνζαξκνζηηθή ζπκπεξηθνξά: Τν ππνθείκελν, πξνθεηκέλνπ λα επηηχρεη έλαλ πξνθαζνξηζκέλν ζηφρν (θίλεηξν), πξνζαξκφδεη -κεηαβάιιεη- ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ κέζα απφ κηα αθνινπζία δνθηκψλ θαη αλαηξνθνδνηήζεσλ. Νόκνη ηεο κάζεζεο (Γνθηκή θαη ιάζνο -Thorndike) α) Ζ κάζεζε, σο κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο, επηηπγράλεηαη φηαλ ππάξρεη θίλεηξν γηα λα ζπκβεί ε κεηαβνιή απηή (λφκνο ηεο εηνηκφηεηαο). β) Ζ κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο (κάζεζε) ζηαζεξνπνηείηαη φηαλ ην απνηέιεζκα ηεο κεηαβνιήο απηήο είλαη επράξηζην θαη εμαζζελεί φηαλ είλαη δπζάξεζην. γ) Ζ κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο (κάζεζε) ζηαζεξνπνηείηαη θαη εληζρχεηαη κε ηελ άζθεζε θαη ηελ επαλάιεςε. Η κάζεζε σο ιεηηνπξγηθή εμάξηεζε, είλαη κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο, ε νπνία πξνθαιεί επράξηζηεο ζπλέπεηεο. Ζ δεκηνπξγία λέαο ζπκπεξηθνξάο ζην πιαίζην ηεο ιεηηνπξγηθήο εμάξηεζεο πξαγκαηνπνηείηαη κε ηνλ αθφινπζν κεραληζκφ (Skinner): α) Ζ επηζπκεηή ζπκπεξηθνξά αλαιύεηαη ζε αθνινπζία απιψλ ζηνηρείσλ. β) Ζ κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο πξαγκαηνπνηείηαη κε βήκαηα, κε ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο κέζσ ηεο δνθηκήο θαη ιάζνπο. γ) Δληζρύνληαη ζεκαληηθά ηα ζηνηρεία ηεο κεηαβνιήο ηεο παξαηεξνχκελεο ζπκπεξηθνξάο, πνπ ζπγγελεχνπλ κε ηελ πξνζδνθψκελε, ηδηαίηεξα ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Κε βάζε ηηο αξρέο ηεο ιεηηνπξγηθήο εμάξηεζεο, ε δηδαζθαιία (θαηά ηνλ Skinner) δνκείηαη κε νξηζκέλε κέζνδν, πνπ πξνζδηνξίδεηαη κε ηνλ φξν «Πξνγξακκαηηζκέλε δηδαζθαιία». Τα βαζηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά είλαη: Α) Ζ πξννδεπηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζηφρνπ, κε βάζε αλαιπηηθό ζρεδηαζκό ηεο αθνινπζίαο ησλ κεηαβνιψλ ηεο πξνζδνθψκελεο ζπκπεξηθνξάο. Β) Ζ ζρεδηαζκέλε ελίζρπζε ηνπ καζεηή ζε θάζε ζηάδην ηεο δηδαζθαιίαο, θαηά ηελ επίηεπμε ησλ επηκέξνπο ζηφρσλ. Σην πιαίζην ηεο Πξνγξακκαηηζκέλεο δηδαζθαιίαο, ν καζεηήο πξέπεη λα: 1) Γλσξίδεη ηνπο ζηόρνπο θαη ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηα βήκαηα ηεο δηδαζθαιίαο 2) Πιεξνθνξείηαη ακέζσο ην απνηέιεζκα ηεο πξνζπάζεηάο ηνπ (Γνθηκή Αλαηξνθνδφηεζε) 3) Γηνξζώλεη ακέζσο ηα ιάζε ηνπ 3

4) Δληζρύεηαη ζεκαληηθά φηαλ επηηπγράλεη ηνλ θάζε ζηφρν ηνπ Σρφιηα: Ζ κέζνδνο ηεο Πξνγξακκαηηζκέλεο δηδαζθαιίαο πξνζθέξεηαη γηα ηελ εθαξκνγή ησλ Ζ/Υ ζηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία. Όπσο φιεο νη ζπκπεξηθνξηζηηθέο ζεσξίεο, ε κάζεζε κε δνθηκή θαη ιάζνο, θαζψο θαη ε ιεηηνπξγηθή εμάξηεζε, δελ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ζηε κάζεζε πνιχπινθσλ θαη αθεξεκέλσλ δνκψλ. Δπηπιένλ, παξαβιέπνπλ κεραληζκνχο κάζεζεο πνπ ππεξβαίλνπλ ηε δηαδηθαζία ηεο δνθηκήο - ιάζνπο θαη ηηο εληζρχζεηο. Κνηλσληνγλσζηηθή ζεσξία Albert Bandura Απηνξπζκηδόκελε κάζεζε B. Zimmerman Κάζεζε κε κίκεζε - Κάζεζε κε ηαχηηζε - Κνληέια ή πξφηππα ζπκπεξηθνξάο Απηφ-απνηειεζκαηηθφηεηα - Απηφ-ξχζκηζε - Αλαζηνραζκφο Ο άλζξσπνο καζαίλεη αθελφο ζχκθσλα κε ην ζπκπεξηθνξηζηηθφ πξφηππν ηεο αμηνιόγεζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο ζπκπεξηθνξάο θαη ησλ δηαδνρηθώλ εληζρύζεσλ, αθεηέξνπ παξαθνινπζώληαο θαη αμηνινγώληαο ηε ζπκπεξηθνξά ησλ άιισλ. Ζ δηαδηθαζία απηή πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε κίκεζε θαη ηελ ηαύηηζε κε θάπνην πξόηππν ζπκπεξηθνξάο. Τν παηδί, ή θαη ν ελήιηθαο, κηκείηαη ζπκπεξηθνξέο πξνηχπσλ, εθφζνλ απηέο νδεγνχλ ζηελ ηθαλνπνίεζε αλαγθψλ ηνπ πξνηχπνπ. Ζ ηαχηηζε, είλαη κηα δηαδηθαζία κεηαβνιήο ηεο ζπκπεξηθνξάο, θαηά ηελ νπνία δελ απαηηείηαη ε θπζηθή παξνπζία ηνπ πξνηχπνπ. Κε ηε δηαδηθαζία ηεο ηαχηηζεο, ν άλζξσπνο αμηνινγεί ηα αμηαθά ζπζηήκαηα ησλ πξνηχπσλ κε ηα νπνία επηθνηλσλεί θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ βίνπ ηνπ θαη δηακνξθψλεη ην δηθφ ηνπ ζχζηεκα αμηψλ θαη ζπλαθφινπζσλ ζπκπεξηθνξψλ. Ζ δηακφξθσζε απηή γίλεηαη κε ηνλ έιεγρν ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ δεδνκέλνπ ζπζηήκαηνο αμηψλ θαη ηεο ζπλαθφινπζεο ζπκπεξηθνξάο (απηφ-απνηειεζκαηηθφηεηα, απηφ-ξχζκηζε) Ζ απηνξξχζκηζε ηνπ ζπζηήκαηνο αμηψλ ή ησλ γλσζηηθψλ ζρεκάησλ ηνπ ππνθεηκέλνπ, πξνθχπηεη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ηξηψλ παξαγφλησλ: 1) Τσλ πξνζσπηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ 2) Τεο αλάιπζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ ππνθεηκέλνπ 3) Τνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο Ζ δηαδηθαζία ηεο απηνξξχζκηζεο (Zimmerman) αλαιχεηαη ζε ηξία ζηάδηα: Α) Τελ αλάιπζε ηνπ ζηόρνπ θαη ηελ πξφβιεςε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο λέαο ζπκπεξηθνξάο. Β) Τεο δηαδηθαζίεο απηνειέγρνπ θαη απηνπαξαηήξεζεο, ψζηε ην ππνθείκελν λα πξνζαξκνζηεί ζηηο απαηηήζεηο ηεο λέαο ζπκπεξηθνξάο Γ) Αλαζηνραζκό: Πξνζκεηξνχληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο λέαο ζπκπεξηθνξάο θαη αθνινπζεί λέα απηνξξχζκηζε. Γλσζηηθόο θνλζηξνπθηηβηζκόο J. Piaget, J. Bruner Πξνζαξκνγή - Σπκκφξθσζε - Αθνκνίσζε - Γλσζηηθφ ζρήκα ή πεδίν Αηζζεζηνθηλεηηθφ ζηάδην - Σηάδην ζπκβνιηθψλ ιεηηνπξγηψλ - Σηάδην ζπγθεθξηκέλσλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ - Σηάδην αθεξεκέλσλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ 4

Ζ γλψζε πξνζδηνξίδεηαη σο κηα δνκή (γλσζηηθά ζρήκαηα). Θάζε εξέζηζκα γίλεηαη θαηαλνεηφ, εθφζνλ κπνξεί λα απεηθνληζηεί ζε θάπνην γλσζηηθφ ζρήκα (δηαδηθαζία ηεο αθνκνίσζεο). Ζ κάζεζε είλαη κηα κεηαβνιή ησλ γλσζηηθψλ ζρεκάησλ, πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε -πξνζαξκνγή- ηνπ ππνθεηκέλνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Τα λέα εξεζίζκαηα εληάζζνληαη ζηα ππάξρνληα γλσζηηθά ζρήκαηα (αθνκνίσζε) θαη ηαπηφρξνλα ηα ηξνπνπνηνχλ (ζπκκόξθσζε). Ζ νηθνδφκεζε ησλ γλσζηηθψλ ζρεκάησλ γίλεηαη ζε ζηάδηα: α) Αηζζεζηνθηλεηηθό ζηάδην 0-2 έηε. Δγγελείο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο: ηα αληαλαθιαζηηθά. Κε ηηο αηζζήζεηο ηνπ θαη ηα αληαλαθιαζηηθά, νηθνδνκεί ηα πξψηα γλσζηηθά ζρήκαηα, ηα εμαξηεκέλα αληαλαθιαζηηθά. Γηα παξάδεηγκα, ν ζπληνληζκφο ησλ θηλήζεσλ γηα λα επηηχρεη έλα απνηέιεζκα, ε επίγλσζε ηεο δηαηήξεζεο ηεο χπαξμεο θαη ηεο ζηαζεξφηεηαο ηνπ ζρήκαηνο ησλ αληηθεηκέλσλ. β) Σηάδην ζπκβνιηθώλ ιεηηνπξγηώλ 2-7 έηε. Απεηθνλίδεη ηα αληηθείκελα κε ζχκβνια. Αλαπηχζζεηαη ε γιψζζα. γ) Σηάδην ζπγθεθξηκέλσλ γλσζηηθώλ ιεηηνπξγηώλ 7-11 έηε. Γηακνξθψλεη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ζπκβφισλ ζπγθεθξηκέλσλ αληηθεηκέλσλ. Γηαηππψλεη ζπιινγηζκνχο κε ζεηξηαθφ ηξφπν. Γελ κπνξεί λα θάλεη αθαηξέζεηο θαη λα δηαηππψζεη ζρέζεηο κεηαμχ ηάμεσλ αληηθεηκέλσλ, ή λα θάλεη ππνζέζεηο θαη λνεηηθά άικαηα. δ) Σηάδην αθεξεκέλσλ γλσζηηθώλ ιεηηνπξγηώλ 11-15 έηε. Θάλεη ππνζέζεηο, ρεηξίδεηαη ζχλζεηεο έλλνηεο, δηαηππψλεη πνιχπινθεο ζρέζεηο κεηαμχ αθεξεκέλσλ ελλνηψλ, πεηξακαηίδεηαη γηα λα ειέγμεη ηελ αιήζεηα κηαο πξφηαζεο, αηηηνινγεί κε επηρεηξήκαηα ηηο απφςεηο ηνπ, πξνζεγγίδεη ηε ιχζε ελφο πξνβιήκαηνο απφ ελαιιαθηηθέο νπηηθέο γσλίεο θαη εηζάγεη πνιιαπιέο παξακέηξνπο. Δθπαίδεπζε, ζχκθσλα κε ηηο θνλζηξνπθηηβηζηηθέο ζεσξίεο 1. Ο εθπαηδεπηήο γλσξίδεη ηηο δηαδηθαζίεο ζθέςεο κε ηηο νπνίεο ν εθπαηδεπφκελνο θηάλεη ζε έλα ζπκπέξαζκα. 2. Ο εθπαηδεπηήο δηακνξθψλεη ην πεξηβάιινλ, κέζα ζην νπνίν ν καζεηήο κπνξεί λα δξάζεη, ψζηε λα αλαθαιχςεη ηε γλψζε αιιειεπηδξψληαο κε ην πεξηβάιινλ (πξνζαξκνγή ησλ γλσζηηθψλ ηνπ ζρεκάησλ). 3. Τν αληηθείκελν θαη νη ζηφρνη ηεο δηδαζθαιίαο πξέπεη λα είλαη ζπκβαηνί κε ην γλσζηηθφ ζηάδην ηνπ καζεηή. 4. Δλζαξξχλεηαη ε ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ ζηε δηαδηθαζία νηθνδφκεζεο ησλ λέσλ γλσζηηθψλ ζρεκάησλ. Θεκειηώδεηο ηδέεο ησλ θνλζηξνπθηηβηζηηθώλ ζεσξηώλ:  Γίθηπα γλώζεηο: Οη γλψζεηο δνκνχληαη κε δίθηπα -ζρήκαηα- ηα νπνία αλαπηχζζνληαη θαη αλαζρεκαηίδνληαη -αλαδνκνχληαη δηαξθψο. Πεξηιακβάλνπλ έλλνηεο θαη ζρέζεηο, αμίεο, ζηάζεηο, δηαζέζεηο ηνπ 5

ππνθεηκέλνπ, θαλφλεο θαη δεμηφηεηεο. Τα δίθηπα ηεο γλψζεηο βξίζθνληαη ζε δηαξθή αιιειεπίδξαζε κε ην πεξηβάιινλ ηνπ ππνθεηκέλνπ. Κέζσ απηήο ηεο αιιειεπίδξαζεο επηηπγράλεηαη ε θαηαλφεζε ηνπ πεξηβάιινληνο: Τα εμσηεξηθά εξεζίζκαηα απεηθνλίδνληαη κέζσ ζπκβνιηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ (γιψζζα, εηθνληζηηθή αλαπαξάζηαζε, θιπ) ζηα δνκεκέλα ζρήκαηα (δίθηπα ηεο γλψζεο) ηνπ ππνθεηκέλνπ (αθνκνίσζε). Δπηπιένλ, κέζσ δηαδηθαζηψλ αλαζηνραζκνχ θαη αλαηξνθνδφηεζεο, ην ππνθείκελν αμηνινγεί ηα απνηειέζκαηα ηεο δξάζεο ηνπ ζην πεξηβάιινλ. Απνηέιεζκα ηεο αλάδξαζεο απηήο είλαη ε αλαζπγθξφηεζε -ζπκκφξθσζε- ησλ γλσζηηθψλ ηνπ δνκψλ, ψζηε λα επηηχρεη ην επηζπκεηφ -βέιηηζην- απνηέιεζκα.  Ζ κάζεζε, σο αλαδόκεζε ησλ γλσζηηθώλ δηθηύσλ ηνπ ππνθεηκέλνπ επηηπγράλεηαη κε ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ ππνθεηκέλνπ ζε ζπγθεθξηκέλα θνηλσληθά πιαίζηα (θνηλσληθφο δνκηζκφο -Vygotsky). Δλζαξξχλεηαη ε δηδαζθαιία ζε νκάδεο (ζπλεξγαηηθή κάζεζε).  Ζ κάζεζε επηηπγράλεηαη κε ηελ επίιπζε απζεληηθώλ πξνβιεκάησλ, ζε πξαγκαηηθφ πιαίζην.  Ζ επζύλε ηεο κάζεζεο σο δηαδηθαζία αλαδφκεζεο ησλ λνεηηθψλ ζρεκάησλ, κε ζηφρν ηελ επίιπζε απζεληηθψλ πξνβιεκάησλ κεηαθέξεηαη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζην καζεηή. Ζ επέκβαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ιακβάλεη ξπζκηζηηθφ θαη ζπληνληζηηθφ ραξαθηήξα. Οη πιεξνθνξίεο πνπ κεηαθέξεη πξνο ηνπο καζεηέο έρνπλ ζηφρν λα ειθχζνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ είηε λα μεπεξαζηεί έλα δηαθαηλφκελν αδηέμνδν. Πηζαλέο ζηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο: 1) Σπλεξγαηηθή κάζεζε (Collaborative Learning) 2) Project 3) Portfolio 4) Problem Solving Κνηλσληθνπνιηηηζκηθέο ζεσξίεο κάζεζεο L. Vygotsky Ηζηνξηθφ, πνιηηηζκηθφ πιαίζην - Εψλε επηθείκελεο αλάπηπμεο - Σπκβνιηθά ζπζηήκαηα - Υπνβνεζνχκελε αλαθάιπςε α) Ζ γλσζηηθή αλάπηπμε πξνζδηνξίδεηαη κέζα ζην ηζηνξηθό θαη πνιηηηζκηθό πιαίζην πνπ βηψλεη ν καζεηήο. β) Σε αληίζεζε κε ηνλ Piaget, ν Vigotsky ηζρπξίδεηαη φηη ε γλσζηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ ζπλαξηάηαη κε ηα θνηλσληθά εξεζίζκαηα πνπ απηφ δέρεηαη. Απφ ηα ζπκβνιηθά ζπζηήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηεί ν θνηλσληθφο ηνπ πεξίγπξνο. Ζ θαηάθηεζε σζηφζν ησλ ζπκβνιηθψλ ζπζηεκάησλ γίλεηαη κε κηα αθνινπζία ζηαδίσλ, φπσο ππνζηεξίδεη θαη ν Piaget. γ) Τα γλσζηηθά ζρήκαηα πνπ κπνξεί λα πξνζεγγίζεη ν καζεηήο νξίδνπλ ηε «δώλε επηθείκελεο αλάπηπμεο» ηνπ καζεηή. Ζ αλάπηπμε ηεο γλψζεο ηνπ καζεηή είλαη ε θαηάθηεζε ηεο δψλεο επηθείκελεο αλάπηπμήο ηνπ. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ηελ αιιειεπίδξαζε θαη ζπλεξγαζία είηε δαζθάισλ είηε πην έκπεηξσλ ζπλνκήιηθσλ ηνπ. 6

δ) Σχκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Vigotsky, ε δηδαζθαιία πξέπεη λα αθνινπζήζεη κηα ζπλεξγαηηθή θαηεύζπλζε. Ζ γλψζε πξέπεη λα νηθνδνκείηαη απφ ηνπο καζεηέο κε κηα δηαδηθαζία ππνβνεζνύκελεο αλαθάιπςεο. Θεσξία ηεο εκπιαηζησκέλεο κάζεζεο J. Lave, E. Wenger Θνηλφηεηα εμάζθεζεο (πξαθηηθήο, community of practice) - Απζεληηθφ πιαίζην Ζ κάζεζε ζπληειείηαη κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ ππνθεηκέλνπ κε ηα κέιε κηαο θνηλόηεηαο, πνπ έρεη δηακνξθώζεη κηα ζπγθεθξηκέλε θνπιηνύξα. Τα κέιε ηεο θνηλφηεηαο έρνπλ θνηλά πηζηεχσ, αμίεο, γισζζηθά θαη ζπκβνιηθά ζπζηήκαηα θαη πξαθηηθέο. Αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο, αιιά θαη δέρνληαη επηδξάζεηο απφ ην πεξηβάιινλ ηεο θνηλφηεηαο. Τν ππνθείκελν καζαίλεη δξψληαο, σο κέινο ηεο θνηλφηεηαο. 1) Ζ γλψζε είλαη ελζσκαησκέλε ζηε δσή ηεο «θνηλφηεηαο πξαθηηθήο». 2) Ο άλζξσπνο καζαίλεη δξώληαο ζην πιαίζην κηαο θνηλόηεηαο. Ζ κάζεζε πξνθχπηεη απφ ηε δξάζε ηνπ ππνθεηκέλνπ κέζα ζηελ θνηλφηεηα. Γελ κπνξεί λα ππάξμεη κάζεζε ρσξίο δξάζε. Κε ηε δξάζε ζην πιαίζην ηεο θνηλφηεηαο ην ππνθείκελν αλαπαξηζηά ηηο πιεξνθνξίεο θαη ηα εξεζίζκαηα πνπ δέρεηαη ζε ζπκβνιηθά ζρήκαηα. Τα γλσζηηθά ζρήκαηα ηνπ ππνθεηκέλνπ πθίζηαληαη δηαξθή κεηαβνιή κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή δξάζε ηνπ. Ζ κεηαβνιή απηή, δειαδή ε κάζεζε, ζπληειείηαη κε κηα δπλακηθή δηαδηθαζία, θαηά ηελ νπνία ην ππνθείκελν πξνζαξκφδεηαη δηαξθψο ζε έλα κεηαβαιιφκελν πεξηβάιινλ. 3) Τα γλσζηηθά ζρήκαηα ηνπ αλζξψπνπ δηακνξθψλνληαη απφ ην ζύλνιν ησλ θνηλνηήησλ πνπ ζπκκεηέρεη (π.ρ. ζρνιεία, νηθνγέλεηα). 4) Ζ δξάζε ηνπ ππνθεηκέλνπ κέζα ζε κηα θνηλφηεηα πξνζδηνξίδεηαη από ηε ζέζε ηνπ ζε απηή. Ζ κάζεζε κε ηε ζεηξά ηεο πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε δξάζε ηνπ ππνθεηκέλνπ ζηελ θνηλφηεηα. 5) Θαηαζηάζεηο ηνπ ππνθεηκέλνπ πνπ νδεγνχλ ζηελ ελίζρπζε ηεο ζέζεο ηνπ ζηελ νκάδα, ζπληεινχλ πεξηζζφηεξν ηε δηαδηθαζία κάζεζεο. Σχκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο εκπιαηζησκέλεο κάζεζεο, ε γλψζε πνπ επηδηψθνπκε λα θαηαθηήζεη ν καζεηήο πξέπεη λα βξίζθεηαη ζε έλα «απζεληηθό πιαίζην». Γειαδή δηακνξθψλνπκε έλα πεξηβάιινλ εθαξκνγψλ θαη θαηαζηάζεσλ πνπ εκπεξηέρεη ηε ζπγθεθξηκέλε γλψζε. Ο καζεηήο καζαίλεη αιιειεπηδξψληαο κε ην δάζθαιν, ηνπο άιινπο καζεηέο θαη ην απζεληηθφ πιαίζην εθαξκνγψλ. Δθπαηδεπηηθά ινγηζκηθά, ζρεδηαζκέλα ζχκθσλα κε ηηο ζεσξίεο απηέο, ζηεξίδνληαη ζην δηδαθηηθφ κνληέιν ηεο «γλσζηηθήο καζεηείαο». Ο καζεηήο καζαίλεη απνθηψληαο έλα ξφιν ζε έλα απζεληηθφ πεξηβάιινλ θαηαζηάζεσλ, κε ην νπνίν αιιειεπηδξά. Δμεηάδεη ηηο πξννπηηθέο πνπ πξνθαιεί κηα ζπγθεθξηκέλε ζπκπεξηθνξά, αλαζηνράδεηαη θαη απηνξπζκίδεηαη. Κπνξεί επίζεο λα αιιάδεη ξφινπο θαη λα αιιειεπηδξά κε ην πιαίζην εθαξκνγψλ απφ δηαθνξεηηθά ζεκεία αλαθνξάο. Γλσζηηθή καζεηεία: Γηδαθηηθφ κνληέιν πνπ ζηεξίδεηαη ζηε ζεσξία ηεο εκπιαηζησκέλεο κάζεζεο. 7

Οη ζεκειηψδεηο έλλνηεο πάλσ ζηηο νπνίεο νηθνδνκείηαη ην δηδαθηηθφ κνληέιν ηεο γλσζηηθήο καζεηείαο (Collins, Brown, Newman) είλαη: Πιαίζην: Λνεκαηνδνηεί ηα ζπζηαηηθά ηνπ κέξε. Δκπεξηέρεη ηα ζπκβνιηθά ζρήκαηα, ηηο γλψζεηο, ηηο δξάζεηο θαη ηηο πξαθηηθέο κε ηηο νπνίεο, ζηηο νπνίεο ζπκκεηέρεη ην ππνθείκελν. Απζεληηθόηεηα: Ζ κάζεζε πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ ππνθεηκέλνπ ζε έλα πξαγκαηηθφ πιαίζην. Κέζσ απηήο ηεο δξάζεο αλαπηχζζνληαη ζην ππνθείκελν νη κεραληζκνί ηεο ινγηθήο ηεθκεξίσζεο, ηεο αηηηνιφγεζεο θαη ηεο αμηνιφγεζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο δξάζεο ηνπ ή ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ πιαηζίνπ, γεληθφηεξα. Γξαζηεξηόηεηα θαη ζπκκεηνρή: Ζ γλψζε ελζσκαηψλεηαη ζηηο αιιειεπηδξάζεηο ηνπ ππνθεηκέλνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Κνηλόηεηεο πξαθηηθήο: Ζ κάζεζε πξαγκαηνπνηείηαη απφ ηε ζπκκεηνρή ζε θνηλσληθά ππνζχλνια -δνκέο, φπσο είλαη ην ζρνιείν, ε νηθνγέλεηα, ν επαγγεικαηηθφο ρψξνο, θιπ. Κνηλή θαη θαηαλεκεκέλε γλώζε: Ζ γλψζε βξίζθεηαη δηάζπαξηε κέζα ζην θνηλσληθφ πιαίζην. Τα ζηάδηα -πξνυπνζέζεηο- ηεο κάζεζεο, ζχκθσλα κε ην κνληέιν ηεο γλσζηηθήο καζεηείαο είλαη ηα αθφινπζα: 1) Απζεληηθφ πιαίζην 2) Απζεληηθέο δξαζηεξηφηεηεο 3) Κνληεινπνίεζε ησλ δηαδηθαζηψλ ζθέςεο 4) Πνιιαπινί ξφινη θαη πξννπηηθέο 5) Σπλεξγαηηθφ πεξηβάιινλ κάζεζεο γηα ηελ νηθνδφκεζε ηεο γλψζεο 6) Άζθεζε θαη «πιηθά ζθαισζηάο» (επξεηηθή δηαδηθαζία) γηα ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ θαη ηελ επίιπζε δχζθνισλ πξνβιεκάησλ 7) Αλαζηνραζκφο θαη απηνξξχζκηζε 8) Αμηνιφγεζε ηεο επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ ηεο κάζεζεο Γηδαζθαιία κε ζύλδεζε (anchored instruction) Παξνπζηάδεηαη ζηνπο καζεηέο κηα πνιχπινθε απζεληηθή πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε θαη θαινχληαη λα ηελ αληηκεησπίζνπλ -κειεηήζνπλ. Απφ ηελ θαηάζηαζε απηή αγθηζηξψλεηαη έλα ζχλνιν δξαζηεξηνηήησλ, πνπ παξνπζηάδεηαη κε ηε βνήζεηα ησλ ΤΠΔ. Οη καζεηέο, θαηά ηε κειέηε ηεο δεδνκέλεο πξνβιεκαηηθήο θαηάζηαζεο αλαπηχζζνπλ δξαζηεξηφηεηεο, πνπ εληάζζνληαη ζηνπο αθφινπζνπο θχθινπο: a) Σπλεξγάδνληαη γηα ηελ αλεχξεζε ιχζεο. Ο δηδάζθσλ ηνπο δηεπθνιχλεη φπνηε θαη φζν ρξεηάδεηαη, παξέρνληαο πιηθά ζθαισζηάο. b) Γηαζπνχλ ην πξφβιεκα ζε ππφ-πξνβιήκαηα, ζπλαθή κε ην αξρηθφ. c) Φξεζηκνπνηνχλ ηε γλψζε πνπ έρνπλ νηθνδνκήζεη ζε δηαθνξεηηθά, ζπλαξηψκελα πιαίζηα -πεξηβάιινληα. d) Σπκκεηέρνπλ παξαγσγηθά θαη πξνζσπηθά ζηελ αλεχξεζε ιχζεο.

8

Μάζεζε κέζσ επίιπζεο πξνβιεκάησλ Ο καζεηήο θαιείηαη λα ιχζεη απζεληηθά πξνβιήκαηα. Ζ κάζεζε επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο επίιπζεο:  Τν πξφβιεκα παξνπζηάδεηαη φπσο δηακνξθψλεηαη ζε πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο  Οη καζεηέο αλαιύνπλ ην πξφβιεκα κέζσ ηεο πξνυπάξρνπζαο γλψζεο ηνπο  Οη καζεηέο ζπλεξγάδνληαη γηα ηελ επίιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη νηθνδνκνύλ λέεο έλλνηεο, πνπ ηηο ζπλαξηνχλ κε ηηο ππάξρνπζεο Βαζηθέο αξρέο επίιπζεο πξνβιήκαηνο: I.D.E.A.L: 1. IDENTIFY: Πνηα είλαη ηα δεδνκέλα πνηα ηα δεηνχκελα θαη πνηεο νη ζπλζήθεο πνπ πξνζδηνξίδνπλ ην πξφβιεκα; 2. DEFINE: Κεηαθξάδσ ην πξφβιεκα ζε καζεκαηηθή ή/θαη εηθνληζηηθή γιψζζα. Οξίδσ ηηο θαηάιιειεο κεηαβιεηέο θαη κεγέζε, κε ηα νπνία πεξηγξάθσ ηα δεδνκέλα, ηα δεηνχκελα θαη ηηο ζρέζεηο πνπ επηβάιινπλ νη ζπλζήθεο ηνπ πξνβιήκαηνο. 3. EXPLORE: Γηεξεπλψ θαη αλαιχσ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ δεδνκέλσλ θαη ησλ δεηνπκέλσλ, ζε ζπλάξηεζε κε ηηο ζπλζήθεο ηνπ πξνβιήκαηνο. Αλαιχσ ην πξφβιεκα ζε εηδηθφηεξεο πεξηπηψζεηο. Κεηαζρεκαηίδσ ην πξφβιεκα ζε ηζνδχλακα πξνβιήκαηα. 4. ACT: Σπλζέησ έλα ζρέδην ιχζεο ηνπ πξνβιήκαηνο. Διέγρσ ηα βήκαηα θαη δείρλσ φηη ε δηαδηθαζία είλαη έγθπξε. 5. LOOK AT: Διέγρσ ην απνηέιεζκα ηεο ιχζεο. Κπνξψ λα θηάζσ ζην ίδην απνηέιεζκα κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν; Κπνξψ λα θηάζσ ζην απνηέιεζκα κε κηα καηηά; Κπνξψ λα ρξεζηκνπνηήζσ ην απνηέιεζκα ζηελ επίιπζε άιισλ πξνβιεκάησλ; Τα πξνβιήκαηα εληάζζνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: Τα «Δπαξθψο δνκεκέλα» θαη ηα «Κε επαξθψο δνκεκέλα», ή «Αλνηθηά πξνβιήκαηα». Δπαξθψο δνκεκέλα είλαη ηα πξνβιήκαηα, ζηα νπνία ε ιχζε πξνθχπηεη απφ ηελ εθαξκνγή κηαο ζεηξάο βεκάησλ ή αιγνξίζκνπ, πνπ πξέπεη λα βξεη ν καζεηήο. Τα αλνηθηά πξνβιήκαηα αθνξνχλ θαηαζηάζεηο, ζηηο νπνίεο δελ είλαη γλσζηφ εθ ησλ πξνηέξσλ φηη ππάξρεη ιχζε ζην πιαίζην γλσζηψλ αιγνξίζκσλ ή δηαδηθαζηψλ. Ο καζεηήο θαιείηαη λα δηακνξθψζεη ην πξφβιεκα θαη λα κειεηήζεη ηηο δπλαηφηεηεο επίιπζήο ηνπ. Σε ζρέζε κε ηε κνξθή ηνπο, ηα πξνβιήκαηα κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε: i. Ιεθηηθά πξνβιήκαηα: Απαηηνχλ ηελ αλαθάιπςε ελφο αιγνξίζκνπ επίιπζεο (καζεκαηηθά πξνβιήκαηα) ii. Δξγαζηεξηαθά πξνβιήκαηα: Απαηηνχλ ηε δηεμαγσγή εξγαζηεξηαθψλ δηαδηθαζηψλ ζε πξαγκαηηθφ ή εηθνληθφ πεξηβάιινλ, ψζηε λα δηακνξθσζνχλ ζπκπεξάζκαηα θαη λα ειεγρζνχλ ππνζέζεηο. iii. Πξνβιήκαηα αλαθάιπςεο: Ο καζεηήο θαιείηαη λα ρξεζηκνπνηήζεη ηηο ηερληθέο πνπ γλσξίδεη, λα ζπλδπάζεη δεδνκέλα θαη πιεξνθνξίεο απφ πνιιαπιέο πεγέο, ψζηε λα πξνηείλεη κεζφδνπο ιχζεο κηαο πξνβιεκαηηθήο θαηάζηαζεο. 9

Αμηνπνίεζε ησλ ΤΠΔ ζηε δηδαζθαιία κέζσ επίιπζεο πξνβιήκαηνο: 1) Γεκηνπξγψ πεξηβάιινλ, πνπ πξνζνκνηάδεη ζε πξνβιεκαηηθέο θαηαζηάζεηο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. 2) Γίλσ ζην καζεηή πνιιά ελαιιαθηηθά κνληέια απζεληηθψλ πξνβιεκάησλ, ψζηε λα επηιέμεη φπνην ηνπ ηαηξηάδεη θαιχηεξα. 3) Γίλσ ζην καζεηή ηε δπλαηφηεηα λα ζπλζέζεη δηθά ηνπ κνληέια πξνζνκνίσζεο γηα ηε κειέηε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνβιήκαηνο (πνιιαπιέο αλαπαξαζηάζεηο ηνπ απζεληηθνχ πξνβιήκαηνο). 4) Παξέρσ ζην καζεηή πεγέο πιεξνθφξεζεο, πνπ κπνξεί λα αμηνπνηήζεη γηα ηε κειέηε ηνπ ηεζέληνο πξνβιήκαηνο. 5) Φξνληίδσ ψζηε ν καζεηήο λα εξγαζηεί ηφζν αηνκηθά, φζν θαη ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. 6) Τνπ παξέρσ ηε δπλαηφηεηα επηινγήο θαη αμηνπνίεζεο ησλ δεδνκέλσλ θαη ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ηεο εξγαζίαο ηνπ. Η ζεσξία ηεο θαηαλεκεκέλεο γλώζεο Τα γλσζηηθά ζρήκαηα πξνζδηνξίδνληαη ηφζν απφ ηνπο αλζξψπνπο, φζν θαη απφ ηηο αιιειεπηδξάζεηο ηνπο κε ηα πιηθά θαη ηνπο πφξνπο ηνπ θνηλσληθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο. Βαζηθέο αξρέο ηεο ζεσξίαο ηεο θαηαλεκεκέλεο γλψζεο: 1) Οη γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο θαηαλέκνληαη ζηα κέιε κηαο θνηλσληθήο νκάδαο. 2) Ζ γλσζηηθή δνκή αθνξά ζηηο αιιειεπηδξάζεηο ηφζν ησλ κειψλ ηεο θνηλσληθήο νκάδαο, φζν θαη ησλ πιηθνηερληθψλ κέζσλ πνπ πεξηιακβάλεη, θαζψο θαη ηνπ πεξηβάιινληφο ηεο 3) Ζ γλσζηηθή δνκή ηεο θνηλφηεηαο παξνπζηάδεη κηα δπλακηθή: Πξνεγνχκελα γλσζηηθά ζρήκαηα επεξεάδνπλ ηελ παξνχζα γλσζηηθή δνκή. Γλσζηηθή επειημία Spiro Γλσζηηθή επειημία: Ζ ηθαλφηεηα άκεζεο επαλαδφκεζεο ησλ γλσζηηθψλ δνκψλ ηνπ ππνθεηκέλνπ ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο θαη αλάγθεο (κε επαξθψο δνκεκέλν πεξηβάιινλ). 1) Σηε δηδαζθαιία πξέπεη λα απνθεχγεηαη ε ππεξαπινχζηεπζε, ψζηε λα είλαη δπλαηή ε ζχλδεζε ησλ εηζαγνκέλσλ ελλνηψλ κε πξνεγκέλα γλσζηηθά πεδία. 2) Οη καζεζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχλ πνιιαπιέο αλαπαξαζηάζεηο θαη πξννπηηθέο γηα ηελ πεξηγξαθή ησλ απζεληηθψλ θαηαζηάζεσλ, ψζηε λα απνθεπρζεί ν ζρεκαηηζκφο ζηεξεφηππσλ θαη κνλαδηθψλ γλσζηηθψλ ζρεκάησλ. 10

3) Θαηά ηε δηδαζθαιία πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη πνιιά απζεληηθά παξαδείγκαηα, θαη λα πεξηγξάθνληαη κε πνιιαπιέο αλαπαξαζηάζεηο. 4) Ζ πξνεγκέλε γλψζε θαηαθηάηαη κε ηελ επίιπζε απζεληηθψλ πξνβιεκάησλ ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ. 5) Ο καζεηήο θαηαζθεπάδεη ηε γλψζε, ζρεκαηίδνληαο ηηο δηθέο ηνπ ελλνηνινγηθέο δνκέο. Κε ηα γλσζηηθά ηνπ ζρήκαηα, ν καζεηήο κπνξεί λα αμηνινγεί ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ιακβάλεη θαη λα αληηκεησπίδεη κειινληηθέο πξνβιεκαηηθέο θαηαζηάζεηο πξνζαξκφδνληαο θαηάιιεια ηηο γλσζηηθέο ηνπ δνκέο. 6) Οη πεγέο γλψζεο ζπλδένληαη -ζπζρεηίδνληαη- κεηαμχ ηνπο. 7) Οη κε επαξθψο δνκεκέλεο γλσζηηθέο πεξηνρέο ραξαθηεξίδνληαη απφ κεγάιε πνιππινθφηεηα. Ζ πεξηγξαθή ησλ αληηθεηκέλσλ θαη ησλ θαηαζηάζεσλ κε δηαθνξεηηθά γλσζηηθά ζρήκαηα παξνπζηάδεη πνηθηιφηεηα, νκνηφηεηεο θαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο. Σπζηαηηθά ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο γλσζηηθήο επειημίαο: Θέκαηα, Πεξηπηψζεηο, Υπνπεξηπηψζεηο, Πξννπηηθέο, Υπεξθεηκεληθή πξαθηηθή.

11

Οη ζεκαληηθόηεξεο απόςεηο γηα ηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία Η θαζνδεγνύκελε αλαθάιπςε ηνπ Bruner Ο εθπαηδεπηηθφο νξγαλψλεη δηδαθηηθά ζελάξηα κε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο, ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη ζρεδηαζκέλεο δξαζηεξηόηεηεο πνπ ζα δηεθπεξαηώζνπλ νη καζεηέο. Κέζσ ησλ δξαζηεξηνηήησλ νη καζεηέο κειεηνχλ παξαδείγκαηα, δηαηππψλνπλ ππνζέζεηο, πεηξακαηίδνληαη, θάλνπλ γεληθεχζεηο, δνκνχλ κνληέια, ειέγρνπλ ηηο πξνβιέςεηο ηνπο. Ζ δηαδηθαζία απηή, θαηάθηεζεο ηεο γλψζεο νλνκάδεηαη «θαζνδεγνύκελε αλαθάιπςε». Κε ηε κέζνδν ηεο θαζνδεγνχκελεο αλαθάιπςεο είλαη ζπκβαηή ε ρξεζηκνπνίεζε πξνζνκνηώζεσλ πξαγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ, ηα νπνία ζέηεη ν εθπαηδεπηηθφο πξνο επεμεξγαζία ζηνπο καζεηέο. Ζ δηαρείξηζε πξνβιεκάησλ κέζσ πξνζνκνηψζεσλ απαηηεί δηαδξαζηηθόηεηα κε ηηο παξακέηξνπο θαη ηηο ζπλζήθεο πνπ πξνζδηνξίδνπλ ην κνληέιν κε ην νπνίν πξνζνκνηψλεηαη θάζε απζεληηθφ πξφβιεκα. Ζ ζπλζήθε απηή εμππεξεηείηαη κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν απφ ηα δηαδξαζηηθά εθπαηδεπηηθά ινγηζκηθά λέαο ηερλνινγίαο. Σχκθσλα κε ηηο απφςεηο ηνπ Bruner, νη καζεηέο πξέπεη λα θαζνδεγνύληαη ώζηε λα δηαρεηξίδνληαη θάζε πξόβιεκα κε ηε κέζνδν πνπ ρξεζηκνπνηεί ε επηζηεκνληθή θνηλόηεηα ζηελ αληίζηνηρε ζεκαηηθή πεξηνρή. Καζαίλνπλ δειαδή ηηο κεζφδνπο, ή ηηο ηερληθέο, ή ηε δνκή ηνπ θάζε επηζηεκνληθνχ θιάδνπ. Ζ άπνςε απηή ζηεξίδεηαη ζηηο αθφινπζεο δχν αξρέο: α) Θάζε επηζηήκε ζηεξίδεηαη ζε έλα ζχλνιν βαζηθψλ αξρψλ θαη κεζφδσλ. Ζ γλψζε απηψλ ησλ ζεκειίσλ θάζε επηζηεκνληθνχ θιάδνπ, θαζηζηά ην καζεηή ηθαλφ λα πξνζαξκφζεη ηα γλσζηηθά ηνπ ζρήκαηα έηζη ψζηε λα θαηαλνήζεη θάζε επηζηεκνληθό πεδίν σο ζύλνιν θαη λα κπνξεί λα δηαρεηξηζηεί ζρεηηθά πξνβιήκαηα. β) Οη ζεκειηψδεηο αξρέο θαη κέζνδνη θάζε επηζηεκνληθνχ πεδίνπ είλαη δπλαηφ λα δηδαρζνχλ ζην καζεηή κε θαηάιιειν ηξφπν, αλάινγα κε ην γλσζηηθφ ζηάδην ζην νπνίν βξίζθεηαη. Κε βάζε ηελ αξρή απηή εηζάγεηαη ε ηδέα ηνπ ζπεηξνεηδνχο αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, φπνπ ην ίδην ζέκα δηδάζθεηαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζε δηαθνξεηηθέο θάζεηο ηεο ζρνιηθήο δσήο ηνπ καζεηή. Ζ δηδαζθαιία ζρεδηάδεηαη έηζη ψζηε λα πξνζαξκφδεηαη ζην γλσζηηθφ ζηάδην ηνπ καζεηή πνπ αληηζηνηρεί ζηελ θάζε θάζε ηεο ζρνιηθήο ηνπ δσήο. Τξόπνη αλαπαξάζηαζεο ηεο γλώζεο θαηά ηε ζεσξία ηνπ Bruner: Α) Ο πξαμηαθόο: Αθνξά θπξίσο ηα πξψηα ζηάδηα ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ. Οη γλσζηηθέο ηνπ δνκέο ζρεκαηίδνληαη θαη ηξνπνπνηνχληαη κέζσ ησλ πξάμεσλ θαη ησλ απνηειεζκάησλ ηνπο (πξάμε - απνηέιεζκα - αλαηξνθνδφηεζε). Β) Ο εηθνληθόο: Τα αληηθείκελα θαη νη θαηαζηάζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο απεηθνλίδνληαη κε εηθνληθέο -λνεηηθέο- αλαπαξαζηάζεηο (εηθφλεο, ήρνπο, άιια αηζζήκαηα). Τα αληηθείκελα απνθηνχλ ηδηφηεηεο θαη εληάζζνληαη ζε θαηεγνξίεο. Οη θαηαζηάζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο ζπζρεηίδνληαη κε ζρέζεηο αηηηφηεηαο, αξέζθεηαο θαη απαξέζθεηαο. Γ) Ο ζπκβνιηθόο: Τα αληηθείκελα θαη νη θαηαζηάζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο απεηθνλίδνληαη κε ζχκβνια (γιψζζα ή άιια). 12

Γηα παξάδεηγκα, ζην πξαμηαθφ ζηάδην ν καζεηήο αιιειεπηδξά κε έλα θαξνηζάθη, καζαίλεη πψο αληηδξά ζηηο δξάζεηο ηνπ. Σην εηθνληθφ, αλαπαξηζηά ην θαξνηζάθη κε εηθφλεο, πξνζδίδνληάο ηνπ νξηζκέλεο ηδηφηεηεο. Σην ζπκβνιηθφ, πεξηγξάθεη ην θαξνηζάθη, ηηο ηδηφηεηέο ηνπ θαη ηηο αιιειεπηδξάζεηο ηνπ κε άιια αληηθείκελα κε γισζζηθά ή καζεκαηηθά ζχκβνια. Η κέζνδνο ησλ θπζηθώλ επηζηεκώλ: 1) Αθφξκεζε: Γξαζηεξηφηεηα ή θαηλφκελν πνπ πξνθαιεί ην ελδηαθέξνλ γηα κειέηε θαη θαηαλφεζε. 2) Γεκηνπξγία ππνζέζεσλ: Γηακνξθψλνληαη ππνζέζεηο πνπ αθνξνχλ ην πξνο κειέηε θαηλφκελν, ζχκθσλα κε ηα δεδνκέλα γλσζηηθά ζρήκαηα. 3) Πεηξακαηηζκφο: Οη ππνζέζεηο ειέγρνληαη κε ην ζρεδηαζκφ θαη ηε δηεθπεξαίσζε πεηξακάησλ. 4) Γεληθεχζεηο - Θαηαζθεπή κνληέισλ: Οη ππνζέζεηο γεληθεχνληαη, ζρεκαηίδνληαη δνκεκέλα κνληέια, πνπ πεξηγξάθνπλ κεγάια ζχλνια θαηλνκέλσλ. 5) Έιεγρνο: Σην πιαίζην ησλ δηακνξθσκέλσλ κνληέισλ ζρεδηάδνληαη πεηξάκαηα πνπ απνζθνπνχλ ζηνλ εκπεηξηθφ έιεγρν ησλ ζεσξεηηθψλ πξνβιέςεσλ (επηθχξσζε- δηάςεπζε).

Μάζεζε κε θαηαλόεζε (D. Ausubel) Ο εθπαηδεπηηθφο ιακβάλεη φια ηα απαξαίηεηα κέηξα, ψζηε λα γεθπξσζεί ε λέα γλψζε κε ηα πθηζηάκελα γλσζηηθά ζρήκαηα ηνπ καζεηή: Σηελ αξρή ηεο δηδαζθαιίαο γίλεηαη γεληθή επηζθφπεζε ησλ λέσλ πιεξνθνξηψλ πνπ θαιείηαη λα αθνκνηψζεη ν καζεηήο. Τνλίδνληαη ηα βαζηθά ζεκεία ηεο λέαο γλψζεο θαη επηζεκαίλνληαη νη ζρέζεηο ηνπο κε ηηο γλσζηηθέο δνκέο πνπ ήδε θαηέρνπλ νη καζεηέο (advance organizers). Σηε δηδαζθαιία, ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο ηνπ Ausubel, ε λέα γλψζε πξέπεη λα εληαρζεί ζηηο γλσζηηθέο δνκέο ηνπ καζεηή σο ζχλνιν. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηνπο advance organizers -γέθπξεο- κε ηηο νπνίεο ηξνπνπνηνχληαη ηα ππάξρνληα γλσζηηθά ζρήκαηα έηζη ψζηε λα αθνκνησζεί ε λέα γλσζηηθή δνκή.

Η ζθάια ησλ βαζκίδσλ κάζεζεο θαηά ηνλ Gagne’. Παξάγνληεο κάζεζεο  Δζσηεξηθνί: Σπλαξηψληαη κε ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηνλ εζσηεξηθφ θφζκν ηνπ καζεηή.  Δμσηεξηθνί: Αθνξνχλ ην πεξηβάιινλ εληφο ηνπ νπνίνπ ζπληειείηαη ε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο. Ζ δηακφξθσζε ησλ εμσηεξηθψλ παξαγφλησλ είλαη ππφζεζε ηνπ δαζθάινπ θαη αθνξνχλ ζηνλ ηξφπν πνπ δηακνξθψλεη ηε δνκή θαη ην πεξηβάιινλ ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ.  Πξφθιεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ θαη ηεο πξνζνρήο ηνπο.  Πιεξνθφξεζε ησλ καζεηψλ γηα ηνπο ζηφρνπο ηεο δηδαζθαιίαο. 13

 Γξαζηεξηνπνίεζε ησλ ηθαλνηήησλ ησλ καζεηψλ ζηελ εθκάζεζε κέζσ δξαζηεξηνηήησλ θαη επίιπζεο πξνβιεκάησλ.  Ο δάζθαινο δίλεη ηελ ειάρηζηε, απαξαίηεηε βνήζεηα κε ζηφρν ηελ θαζνδεγνχκελε επίιπζε ησλ ηεζέλησλ πξνβιεκάησλ.  Αμηνιφγεζε ηνπ έξγνπ ησλ καζεηψλ.  Δλίζρπζε ησλ καζεηψλ. Οη νθηώ βαζκίδεο κάζεζεο 1) Κάζεζε ζεκάησλ Αθνξά ηε ζπζρέηηζε αλεμάξηεησλ ή εμαξηεκέλσλ αλαθιαζηηθψλ. Ζ κάζεζε εμαξηεκέλσλ ζπζρεηίζεσλ πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε κηαο ηνπιάρηζηνλ λεπξηθήο δηφδνπ εξεζηζκάησλ. Ζ κάζεζε εμαξηεκέλσλ ζεκάησλ επηηπγράλεηαη κε ηελ ακεζφηεηα -ζπγρξνληζκφ- θαη ηελ επαλάιεςε. 2) Κάζεζε εξεζίζκαηνο - απφθξηζεο (αληίδξαζεο) Αθνξά ζηε ζπζρέηηζε ζεκάησλ ρσξίο ηελ χπαξμε θάπνηαο πξνυπάξρνπζαο λεπξηθήο δηφδνπ. Ζ κάζεζε επηηπγράλεηαη κε ηε ρξήζε θάπνηνπ εληζρπηηθνύ κεραληζκνύ. Ζ επαλάιεςε ηεο ζπζρέηηζεο απαηηείηαη γηα ηελ απνθπγή ηεο απφζβεζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζπκπεξηθνξάο. Ζ ελίζρπζε πξέπεη λα αθνινπζεί ακέζσο κεηά ηελ εθδήισζε ηεο επηζπκεηήο ζπκπεξηθνξάο. 3) Αιπζηδσηή κε γισζζηθή κάζεζε Αθνξά ζηε ζπζρέηηζε αθνινπζίαο ζεκάησλ θαζέλα απφ ηα νπνία ιεηηνπξγεί σο εξέζηζκα γηα ην επφκελφ ηνπ θαη απνηέιεζκα γηα ην πξνεγνχκελφ ηνπ. Γηα παξάδεηγκα ε δηαδηθαζία ηεο εθκάζεζεο ηεο νδήγεζεο ηνπ απηνθηλήηνπ αλαιχεηαη ζε κηα ηέηνηα κε γισζζηθή αθνινπζία εξεζηζκάησλ - αληηδξάζεσλ. Ζ ελίζρπζε ιεηηνπξγεί σο αλαηξνθνδφηεζε, ζην ηειεπηαίν βήκα ηεο αιπζίδαο, φηαλ ν ηειηθφο ζηφρνο έρεη επηηεπρζεί. 4) Αιπζηδσηή κάζεζε απινχ ιεμηινγηθνχ ζπλεηξκνχ Αθνξά ζηελ αθνινπζία ζεκάησλ πνπ απεηθνλίδνπλ δηαδηθαζίεο εξεζίζκαηνο - αληίδξαζεο, κεξηθά απφ ηα νπνία είλαη ιεθηηθά. Γηα παξάδεηγκα ε ζπκβνιηθή -γισζζηθή- απεηθφληζε ησλ αληηθεηκέλσλ απφ ην παηδί αθνινπζεί ηε ζεηξά: Πξαμηαθή -εκπεηξηθή- αιιειεπίδξαζε κε κηα κπάια  Ηδηφηεηεο ηεο κπάιαο  Δηθνληθή - λνεηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο κπάιαο  Γισζζηθή αλαπαξάζηαζε ηεο κπάιαο. 5) Κάζεζε πνιιαπιήο δηάθξηζεο Γηαθξίλεη ηα δηαθνξεηηθά κέιε ελφο ζπλφινπ αληηθεηκέλσλ αληρλεχνληαο ηηο εηδνπνηνχο δηαθνξέο ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, ηα δηαθνξεηηθά είδε ελφο ζπλφινπ θπηψλ, ηα δηάθνξα είδε ηξηγψλσλ ζε έλα ζχλνιν ηξηγψλσλ θιπ. Γηδαθηηθφ πεξηβάιινλ: Παξαδείγκαηα κε ζχλνια αληηθεηκέλσλ, φπνπ ν καζεηήο θαιείηαη λα αληρλεχζεη ηα θνηλά ηνπο ζηνηρεία θαη λα ηα θαηεγνξηνπνηήζεη. 14

6) Κάζεζε ελλνηψλ Γηαθξίλεη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά ή ηδηφηεηεο ζε έλα ζχλνιν αληηθεηκέλσλ θαη δηακνξθψλεη ηάμεηο αληηθεηκέλσλ. Σηηο ηάμεηο αληηζηνηρεί έλλνηεο. Γηδαθηηθφ πεξηβάιινλ: α) Παξαδείγκαηα κε ζχλνια αληηθεηκέλσλ, φπνπ ν καζεηήο θαιείηαη λα αληρλεχζεη ηα θνηλά ηνπο ζηνηρεία, λα ηα θαηεγνξηνπνηήζεη θαη λα ηνπο αληηζηνηρήζεη έλλνηεο. β) Δθαξκνγή ησλ ελλνηψλ πνπ ζχλζεζε ν καζεηήο. 7) Κάζεζε αξρψλ Ο φξνο αξρέο αθνξά ζηελ δηακφξθσζε ζρέζεσλ κεηαμχ ελλνηψλ ή ζε κηα δηαδηθαζία εξεζίζκαηνο - απφθξηζεο ή ζε κηα επξεηηθή δηαδηθαζία. Γηδαθηηθφ πεξηβάιινλ: α) Πνηα ηθαλφηεηα ζα απνθηεζεί κε ηε κάζεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζρέζεο. β) Σε πνηνπο θαλφλεο θαη κε πνηα ζεηξά αλαιχεηαη ε ζρέζε. γ) Πψο εθαξκφδεηαη ε ζρέζε ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηψζεηο. δ) Πψο δηαηππψλεηαη γισζζηθά ε δηαδηθαζία δηακφξθσζεο ηεο ζρέζεο. 8) Κάζεζε επίιπζεο πξνβιεκάησλ Ο ζπλδπαζκφο αξρψλ γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ (IDEAL). Δπνηθνδνκεηηζκόο (constructivism) Δλαιιαθηηθέο ή πξνυπάξρνπζεο ηδέεο - γλσζηηθά ζρήκαηα - κεηαγλψζε απηνξξχζκηζε - επαχμεζε - ελαξκφληζε - αλαδηνξγάλσζε Ο καζεηήο πξηλ απφ ηε δηδαζθαιία, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ κέζα ζε έλα θνηλσληθφ πιαίζην έρεη ήδε δηακνξθψζεη γλσζηηθά ζρήκαηα -λνεηηθέο δνκέο- κε ηα νπνία θαηαλνεί ηνλ θφζκν. Τα γλσζηηθά ζρήκαηα πξνζδηνξίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά θαη ηηο ζηάζεηο ηνπ καζεηή ζε θάζε θνηλσληθφ πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ εληάζζεηαη. Δπηπιένλ, ηα ππάξρνληα γλσζηηθά ζρήκαηα απεηθνλίδνληαη θαη ζηηο γισζζηθέο δνκέο πνπ έρεη αλαπηχμεη ν καζεηήο, ηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηεί αθελφο γηα λα επηθνηλσλεί κε ηνπο άιινπο θαη αθεηέξνπ γηα λα εξκελεχεη ηα θαηλφκελα ηνπ αληηθεηκεληθνχ θφζκνπ. Τα δηακνξθσκέλα γλσζηηθά ζρήκαηα δελ είλαη ζε θακία πεξίπησζε κνλνζήκαληα νξηζκέλα θαη δελ αληαλαθινχλ κηα αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Φαξαθηεξίδνληαη απφ ππνθεηκεληθφηεηα, δεδνκέλνπ φηη έρνπλ δηακνξθσζεί απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ καζεηή κε ην (ή ηα) ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν κεγάισζε. Έηζη, φηαλ ν καζεηήο δηδάζθεηαη έλα γλσζηηθφ αληηθείκελν, έρεη ήδε δηακνξθψζεη γηα απηφ αλαπαξαζηάζεηο θαη εξκελεπηηθά ζρήκαηα, γεληθά δηαθνξεηηθά απφ εθείλα πνπ επηδηψθνληαη απφ ηνπο ζηφρνπο ηνπ καζήκαηνο. Οη πξνυπάξρνπζεο αληηιήςεηο ησλ καζεηψλ νλνκάδνληαη ελαιιαθηηθέο ηδέεο ή πξν-αληηιήςεηο ή παξαλνήζεηο (misconceptions). Ο καζεηήο ζα κάζεη ηε λέα γλψζε, εθφζνλ ηξνπνπνηήζεη ε αλαζπγθξνηήζεη ηα γλσζηηθά ηνπ ζρήκαηα. Ζ αλαδφκεζε απηή κπνξεί λα γίλεη κε ηνπο κεραληζκνχο ηνπ κεηαγλσζηηθνύ ειέγρνπ ησλ γλψζεψλ ηνπ ζε ζπλάξηεζε κε ηηο λέεο εκπεηξίεο θαη δξαζηεξηφηεηεο θαη κε ηελ απηνξξύζκηζε ησλ γλσζηηθψλ ηνπ 15

ζρεκάησλ, πνπ απνξξέεη απφ ην κεηαγλσζηηθφ έιεγρν (ν καζεηήο δηδάζθεη ηνλ εαπηφ ηνπ). Σπκπεξαζκαηηθά, ε γλψζε επηηπγράλεηαη κε ηελ ελεξγεηηθή επνηθνδφκεζε λέσλ γλσζηηθψλ ζρεκάησλ ζηα ήδε ππάξρνληα. Ο δάζθαινο πξέπεη λα γλσξίδεη ηηο παξαλνήζεηο ησλ καζεηψλ θαη λα επηδηψμεη λα νηθνδνκήζεη ηε λέα γλψζε ηξνπνπνηψληαο ηα ήδε πθηζηάκελα γλσζηηθά ζρήκαηα ησλ καζεηψλ (ζπκκφξθσζε). Σεκεηψλεηαη φηη ηα πξνυπάξρνληα ζρήκαηα είλαη απαξαίηεηα γηα λα κπνξεί ν καζεηήο λα θαηαλνήζεη ζε έλα πξψην επίπεδν ην γλσζηηθφ αληηθείκελν ηεο δηδαζθαιίαο (αθνκνίσζε). Ζ ηξνπνπνίεζε ησλ λνεηηθψλ κνληέισλ ησλ καζεηψλ κπνξεί λα γίλεη ζε ηξία επίπεδα: Α) Δπαύμεζε: Ζ λέα γλψζε εληάζζεηαη ζηα ππάξρνληα γλσζηηθά ζρήκαηα. Γελ απαηηείηαη ζεκαληηθή αιιαγή ησλ γλσζηηθψλ δνκψλ. Γηα παξάδεηγκα, ε κειέηε ησλ αξκνληθψλ θηλήζεσλ εληάζζεηαη ζην γλσζηηθφ ζρήκα ηεο θιαζηθήο κεραληθήο, ρσξίο ζεκαληηθή ηξνπνπνίεζή ηνπ. Β) Δλαξκόληζε: Τν ππάξρνλ κνληέιν ηξνπνπνηείηαη κφλν σο πξνο ηηο κεηαβιεηέο πνπ ην πξνζδηνξίδνπλ, έηζη ψζηε λα κπνξέζεη λα πεξηιάβεη επξχηεξεο θαηεγνξίεο θαηλνκέλσλ θαη λα ηζρπξνπνηεζεί ε εξκελεπηηθή ηνπ ηθαλφηεηα. Γηα παξάδεηγκα, ε δηαηήξεζε ηεο ελέξγεηαο κπνξεί λα επεθηαζεί απφ κεραληθά ζπζηήκαηα ζε ζεξκνδπλακηθά, κε ηελ εηζαγσγή λέσλ κεηαβιεηψλ, φπσο ε εζσηεξηθή ελέξγεηα θαη ε ζεξκφηεηα. Σηελ ελαξκφληζε εληάζζεηαη θαη ε κεηαβνιή ησλ θαηεγνξηψλ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ εξκελεία (ζεκαζηνδφηεζε) ησλ λέσλ πιεξνθνξηψλ. Γ) Αλαδηνξγάλσζε: Γ1) Οιηθή αλαδηνξγάλσζε ησλ γλσζηηθψλ δνκψλ, φπσο ζπκβαίλεη κε ηα εμειηθηηθά ζηάδηα ηνπ Piaget. Γ2) Κεξηθή αλαδηνξγάλσζε ησλ γλσζηηθψλ δνκψλ είλαη πξντφλ ηεο εκπεηξίαο ή ηεο δηδαζθαιίαο, κε ηνπο κεραληζκνχο ηνπ κεηαγλσζηηθνχ ειέγρνπ θαη ηεο απηνξξχζκηζεο. Δπνηθνδνκεηηθή πξνζέγγηζε ηεο κάζεζεο θαη ηεο δηδαζθαιίαο (Driver 1998) 1) Φάζε ηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ θαη ηεο πξφθιεζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ. Γηα παξάδεηγκα, παξνπζηάδεηαη έλα θαηλφκελν, ζρεηηθφ κε ην πξνο κειέηε γλσζηηθφ αληηθείκελν. 2) Αλίρλεπζε θαη αλάδεημε ησλ ελαιιαθηηθψλ ηδεψλ ησλ καζεηψλ. Ο δάζθαινο δείρλεη ηελ αλεπάξθεηα, ηελ ακθηζεκία, ηελ πεξηζηαζηαθή εξκελεπηηθή ή πεξηγξαθηθή δπλαηφηεηα ησλ πξνυπαξρφλησλ αληηιήςεσλ ησλ καζεηψλ, κέζσ δξαζηεξηνηήησλ, ζσθξαηηθνχ δηαιφγνπ, εκπεηξηψλ, πξνβιέςεσλ θαη εκπεηξηθνχ ειέγρνπ. 3) Οηθνδνκείηαη ζηαδηαθά ην λέν κνληέιν. Οη λέεο έλλνηεο θαη ζρέζεηο αληηδηαζηέιινληαη κε ηηο παιηέο. Πξνθαινχληαη λνεηηθέο ζπγθξνχζεηο γίλνληαη ζπγθξίζεηο κε εκπεηξηθά δεδνκέλα κέζσ δξαζηεξηνηήησλ, παξαδεηγκάησλ, πξνζνκνηψζεσλ, θιπ. Αλαδεηθλχεηαη ε αθξίβεηα, ε νηθνλνκία, ζαθήλεηα, ελνπνηεηηθή δπλαηφηεηα πεξηγξαθήο θαζψο θαη ε δπλαηφηεηα ηεο ινγηθφ-καζεκαηηθήο ζπζρέηηζεο ησλ ελλνηψλ πνπ πεξηιακβάλεη ην κνληέιν. 16

4) Οη λέεο γλσζηηθέο δνκέο εθαξκφδνληαη ζε θαηαζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Οη πξνβιέςεηο ησλ λέσλ κνληέισλ ειέγρνληαη κε ζρεδηαζκέλεο πεηξακαηηθέο δηαδηθαζίεο, ή ππάξρνληα εκπεηξηθά δεδνκέλα. 5) Αμηνινγνχληαη ζπλνιηθά ηα λέα θαη ηα παιαηά γλσζηηθά ζρήκαηα θαη δηαηππψλνληαη κεηαγλσζηηθέο απφςεηο αλαθνξηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο ζηε δηαρείξηζε απζεληηθψλ πξνβιεκάησλ ηνπ αληηθεηκεληθνχ θφζκνπ. Δξγαιεία: δξαζηεξηφηεηεο, παξαδείγκαηα, εξσηήζεηο λνεηηθά πεηξάκαηα, πξνζνκνηψζεηο, πνιπκεζηθέο εθαξκνγέο, πεηξακαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ελλνηνινγηθά δηαγξάκκαηα (concept-map), λνεηηθέο ζπγθξνχζεηο, ζχγθξηζε ησλ λέσλ θαη ησλ παιαηψλ απφςεσλ, ζσθξαηηθνί δηάινγνη, επίιπζε απζεληηθψλ πξνβιεκάησλ.

17

Σηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο 1) Η ζηξαηεγηθή ηεο δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ νξγαλσηηθώλ δνκώλ 2) Η ζηξαηεγηθή ησλ βαζηθώλ ελλνηώλ 3) Η ζηξαηεγηθή ηνπ ζρεκαηηζκνύ δηθηύσλ 4) Η ζηξαηεγηθή ηεο δηεύξπλζεο ησλ γλσζηηθώλ ζρεκάησλ 5) Η ζηξαηεγηθή ηεο εθκάζεζεο αιγνξίζκσλ 6) Η ζηξαηεγηθή ηεο εξκελείαο ζηαηηθώλ θαη δπλακηθώλ θαηλνκέλσλ 7) Η ζηξαηεγηθή ηεο έληαμεο ζε κηα γλσζηή ζπζρέηηζε Χαξαθηεξηζηηθά 1) Γξαζηεξηνπνίεζε ησλ νξγαλσηηθψλ δνκψλ: Πξνηάζεθε απφ ηνλ Ausubel: Ζ λέα γλψζε αθνκνηψλεηαη εθφζνλ έρνπκε ζρεκαηίζεη έλα ζχζηεκα «νξγαλσηψλ», δειαδή γλσζηηθά ζρήκαηα-ππνδνρείο, επί ηνπ νπνίνπ ζα αξζξσζεί ε λέα γλψζε. Ζ δηδαζθαιία ζρεδηάδεηαη έηζη ψζηε λα πξνηάζζνληαη γεληθέο δνκέο, ζηηο νπνίεο εληάζζνληαη ηα ζπγθεθξηκέλα θαηλφκελα θαη νη εηδηθέο ζρέζεηο πνπ επηδηψθνπκε λα αλαιχζεη ή αθνκνηψζεη ν καζεηήο. 2) Γηδαζθαιία βαζηθψλ ελλνηψλ: Ζ δηδαζθαιία θηλείηαη απφ γεληθέο έλλνηεο θαη ζρέζεηο πξνο ηηο εηδηθέο, πνπ αθνξνχλ ζηελ πεξηγξαθή ζπγθεθξηκέλσλ θαηλνκέλσλ. Τα ζπγθεθξηκέλα θαηλφκελα αλαιχνληαη κε βάζε ηηο γεληθέο ζρέζεηο θαη έλλνηεο πνπ έρεη δηδαρζεί ν καζεηήο. 3) Σρεκαηηζκφο δηθηχσλ: Γηδάζθνληαη δίθηπα ελλνηψλ, ηα νπνία ζηαδηαθά δηεπξχλνληαη. Τα λέα θαηλφκελα αξζξψλνληαη ζηα ήδε ππάξρνληα δίθηπα θαη ηαπηφρξνλα ηα δηεπξχλνπλ. 4) Γηεχξπλζε γλσζηηθψλ ζρεκάησλ (Piaget): Ζ δηδαζθαιία ζρεδηάδεηαη έηζη ψζηε κε βάζε ηα ππάξρνληα γλσζηηθά ζρήκαηα ηνπ καζεηή, λα αξζξψλεηαη ε λέα γλψζε. Ζ δηαδηθαζία απηή αλαιχεηαη ζε δχν άμνλεο: ηελ αθνκνίσζε ηεο λέαο γλψζεο θαη ηαπηφρξνλα ηε ζπκκφξθσζε θαη δηεχξπλζε ησλ γλσζηηθψλ ζρεκάησλ. 5) Δθκάζεζε αιγνξίζκσλ: Ο καζεηήο θαιείηαη λα επηιχζεη πξνβιήκαηα αθνινπζψληαο -καζαίλνληαο- ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπο -εθαξκφδνληαο αιγνξίζκνπο. Θαηέρνληαο ηνπο θαηάιιεινπο αιγνξίζκνπο κπνξεί λα δηαρεηξίδεηαη κεγάιεο ηάμεηο πξνβιεκάησλ. 6) Δξκελεία ζηαηηθψλ θαη δπλακηθψλ θαηλνκέλσλ: Ζ δηδαζθαιία ζρεδηάδεηαη έηζη ψζηε ν καζεηήο λα αλαιχεη ηα ζηαηηθά θαηλφκελα ζηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηεο κνξθήο ηνπο, ηα δε δπλακηθά ζε ρξνληθέο θαη αηηηαηέο αιιεινπρίεο. 7) Έληαμε ζε γλσζηή ζπζρέηηζε: Ζ λέα γλψζε εληάζζεηαη ζε επξχηεξεο δνκέο, κέζσ ησλ νπνίσλ λνεκαηνδνηείηαη θαη ζπγθξαηείηαη ζηε κλήκε.

18

Σπλεξγαηηθή κάζεζε Χαξαθηεξηζηηθέο ιεηηνπξγίεο θαη ζηάζεηο ησλ κειώλ ηεο νκάδαο ζηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε: 1) Γηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ. 2) Θεηηθή αλεμαξηεζία. Θάζε κέινο δηεθπεξαηψλεη ζπγθεθξηκέλν έξγν ζην πιαίζην ηεο νκάδαο. Υπάξρνπλ δηαθξηηνί ξφινη. 3) Υπεπζπλφηεηα: Θάζε κέινο ζπκκεηέρεη ελεξγά γηα ηελ επίηεπμε ηνπ θνηλνχ ζηφρνπ. 4) Αμηνιφγεζε: Τα κέιε ζπλεξγάδνληαη θαη αμηνινγνχλ ηελ εξγαζία ηνπο ζην πιαίζην ηεο επίηεπμεο ηνπ θνηλνχ ζηφρνπ. Απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο ιεηηνπξγίαο ηεο νκάδαο: Κίλεηξα - Αηνκηθή ππεπζπλόηεηα Ζ ηάμε ρσξίδεηαη ζε νκάδεο ησλ 2 έσο 5 αηφκσλ. Πιενλεθηήκαηα κεηνλεθηήκαηα ησλ κεγάισλ - κηθξψλ νκάδσλ: Μεγάιε νκάδα: Πεξηζζφηεξε εκπεηξία Πην έγθπξν απνηέιεζκα Κεγαιχηεξνο ρξφλνο ελαζρφιεζεο ηνπ δάζθαινπ κε θάζε νκάδα Φξνλνβφξεο δηαδηθαζίεο ζηε δηαρείξηζε ησλ πξνβιεκάησλ - δπζθνιία ζηε ιήςε απνθάζεσλ Μηθξή νκάδα Κεγαιχηεξε αλάπηπμε πξσηνβνπιηψλ απφ θάζε κέινο Δπιπγηζία θαη ηαρχηεηα ζηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ Ιηγφηεξνο ρξφλνο ελαζρφιεζεο ηνπ δάζθαινπ κε θάζε νκάδα Κεγαιχηεξε ε πηζαλφηεηα ιαλζαζκέλσλ απνθάζεσλ Γνκή θαη ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο Σηελ νκάδα πξνζδηνξίδνληαη ζπγθεθξηκέλνη ξφινη, πνπ ελαιιάζζνληαη κεηαμχ ησλ κειψλ. Βαζηθνί ξφινη: ηνπ πξνέδξνπ -ζπληνληζηή- θαη ηνπ γξακκαηέα, πνπ θαηαγξάθεη θαη θσδηθνπνηεί ηηο εξγαζίεο ηεο νκάδαο. Πξνζδηνξίδεηαη ν ρξφλνο ιεηηνπξγίαο θαη χπαξμεο ηεο νκάδαο. Τερληθέο ιεηηνπξγίαο ηεο νκάδαο Από θνηλνύ κάζεζε Οη καζεηέο ζπλεξγάδνληαη ζην πιαίζην ηεο νκάδαο θαη αιιειεπηδξνχλ κε άιιεο νκάδεο, ψζηε ην αληηθείκελν ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο λα θαηαθηεζεί απφ φια ηα κέιε θάζε νκάδαο. Αληαγσληζηηθέο νκάδεο Οη καζεηέο ζπλεξγάδνληαη ζην πιαίζην ηεο νκάδαο αιιά αληαγσλίδνληαη κε άιιεο νκάδεο, πνπ δηαρεηξίδνληαη ζπλαθή ζέκαηα. Ο αληαγσληζκφο ιεηηνπξγεί σο θίλεηξν γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο νκάδαο. Σην ηέινο ηεο καζεζηαθήο πεξηφδνπ, νη νκάδεο παξνπζηάδνπλ ηελ εξγαζία ηνπο, ή ζπκκεηέρνπλ ζε 19

δηαγσληζκφ. Απνλέκνληαη έπαηλνη ή βξαβεία ζηηο νκάδεο κε ηηο θαιχηεξεο επηδφζεηο. Η ηερληθή ηνπ παδι Τν πξνο κειέηε ζέκα, αλαιχεηαη ζε ππνελφηεηεο. Θάζε κέινο ηεο νκάδαο εξγάδεηαη ζε κηα ππνελφηεηα θαη ζηε ζπλέρεηα δηδάζθεη ηα ππφινηπα κέιε. Η ηερληθή ηεο νκαδηθήο έξεπλαο -project Ζ ηάμε επηιέγεη έλα ζέκα πξνο δηεξεχλεζε. Τν ζέκα ρσξίδεηαη ζε ππνελφηεηεο, ηηο νπνίεο δηεξεπλνχλ νκάδεο ησλ 2-3 κειψλ. Σην ηέινο ηεο πεξηφδνπ γίλεηαη ζχλζεζε θαη παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ηνπ project. Τα βαζηθά ζηνηρεία δηεμαγσγήο ελφο project: Α) Δπιλογή ηος θέμαηορ. Β) Γιαμόπθωζη ηων ζηόσων. Γ) Σσεδιαζμόρ. Ανάλςζη ηος θέμαηορ ζε ενόηηηερ. Καηανομή επγαζιών ζηιρ ομάδερ. Γ) Αναζήηηζη πηγών. Σςγκένηπωζη ςλικού. Δ) Δκηέλεζη. Σύνθεζη. Ση) Παποςζίαζη. Ε) Αξιολόγηζη. Ή: Α) Πξνζδηνξηζκφο - δηαηχπσζε ηνπ πξνβιήκαηνο Β) Brainstorming ηδεψλ θαη πεγψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πξφβιεκα Γ) Αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο Γ) Πξνηάζεηο γηα ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο Δ) Έιεγρνο ησλ πξνηεηλφκελσλ ιχζεσλ Ση) Δπηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο ιχζεο Ε) Αμηνιφγεζε θαη επαλαηξνθνδφηεζε

20

Βηβιηνγξαθία 1. Θνιηάδεο Δ. Θεσξίεο κάζεζεο θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, ηφκνη α, β, γ, δ απηφεθδφζεηο 2. Ton de Jong Technological advances in inquiry learning Science vol 312 p532 28 April 2006 3. Bruner J.S. The act of discovery. Harvard educational review, 31 (1961) 4. Δπηκνξθσηηθφ πιηθφ γεληθνχ κέξνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ επηκνξθσηψλ. ΤΠΔ θαη ζεσξίεο κάζεζεο. Οη ΤΠΔ σο θαηλνηφκνο δξάζε. Έθδνζε Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην θαη ΔΑΗΤΥ 2007 (δχν ηφκνη 5. Jonassen D. H. (1994), Thinking technology: toward a constructivist design model, Educational Technology, 31 (4), 34-37 6. Mayer R. E. (1999), Multimedia aids to problem-solving International Journal of Educational Research, 31, 611-623

transfer,

7. ΥΠΔΠΘ (1998), Ζ Πιεξνθνξηθή ζην ζρνιείν, Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, Αζήλα 8. ΥΠΔΠΘ (2000), Πξνεηνηκαζία ηνπ Γαζθάινπ ηεο Θνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο. Αξρηθή επηκφξθσζε φισλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηηο Τερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο, Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, Αζήλα 9. Jonassen, D.H., Howland, j., Moore, J., and Marra, R.M. (2003). Learning to solve problems with technology: a constructivist perspective. New Jersey: Merrill Prentice Hall. 10. Jonassen, D., Ambruso, D . & Olesen, J. (1992). Designing hypertext on transfusion medicine using cognitive flexibility theory. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia, 1(3), 309-322. 11. Jonassen, D. H. 2000. Computers as Mindtools for Schools: Engaging Critical Thinking. Upper Saddle River, NJ: Merrill. 12. Lave J., Wenger E.(1991) Situated Learning: Legitimate Peripheral Participation. New York: Cambridge University Press. 13. Pea, R. (1995) Practices of distributed intelligence and designs for education. In G. Salomon (Ed). Distributed cognitions: considerations (pp.47-87). Cambridge, England: Cambridge University Press. 14. Salomon G. (1995). Distributed Cognitions: Psychological and educational considerations, Cambridge, England: Cambridge University Press. 21

15. Schmidt H.G. (1993) Foundations of problem-based learning: Some explanatory notes. Medical Education 27, 422-432. 16. Spiro, R.J., Feltovich, P.J., Jacobson, M.J., & Coulson, R.L. (1992). Cognitive flexibility, constructivism and hypertext: Random access instruction for advanced knowledge acquisition in ill-structured domains. In T. Duffy & D. Jonassen (Eds.), Constructivism and the Technology of Instruction. Hillsdale, NJ: Erlbaum 17. Sternberg, R.J. (1999). Handbook of creativity. New York: Cambridge University Press. One of the most comprehensive surveys of the entire field of creativity. 18. Vygotsky, L. S. (1987). The Collected Works of L. S. Vygotsky, Volume 1: Problems of General Psychology. R. W. Rieber & A. S. Carton (Eds.). NY, Plenum Press. 19. Zimmerman, B.J. (1998). Developing self-fulfilling cycles of academic regulation: An analysis of exemplary instructional models. In D.H.Schunk & B.J. Zimmerman (Eds.), Self-regulated learning: From teaching to selfreflective practice (pp.1-19). New York, Guilford.

22