Ch4

CHÖÔNG IV: MOÂI TRÖÔØNG VAÊN HOAÙ QUOÁC TEÁ I.

BAÛN CHAÁT CUÛA VAÊN HOAÙ

Vaên hoaù laø nhöõng kieán thöùc maø con ngöôøi söû duïng ñeå lyù giaûi caùc hieän töôïng xaõ hoäi vaø hình thaønh caùc haønh vi xaõ hoäi. Nhöõng kieán thöùc naày caáu taïo neân tieâu chuaån giaù trò, thaùi ñoä vaø taùc ñoäng ñeán haønh vi con ngöôøi. Moät soá nhaø nghieân cöùu veà vaên hoaù ñaõ ñoàng yù vôùi nhau veà moät soá ñaëc tröng cuûa vaên hoaù nhö: •

Tính hoïc taäp : Vaên hoaù khoâng phaûi laø moät thuoäc tính baåm sinh gaén lieàn vôùi con ngöôøi, noù hình thaønh thoâng qua söï hoïc taäp vaø kinh nghieäm.

•

Tính chia xeû: Con ngöôøi laø thaønh vieân cuûa moät nhoùm, moät toå chöùc, hoaëc moät xaõ hoäi, luoân chia xeû vaên hoaù vôùi moïi thaønh vieân khaùc trong taäp theå.

•

Tính chuyeån tieáp : Vaên hoaù ñöôïc tích luõy vaø tieáp thu töø theá heä naày sang theá heä khaùc.

•

Tính bieåu hieän : Con ngöôøi thöôøng duøng nhöõng daáu hieäu ñeå bieåu hieän suy nghó vaø haønh ñoäng.

•

Tính caáu truùc : Vaên hoaù ñöôïc hôïp thaùnh bôûi nhieàu yeáu toá nhö trieát lyù, toân giaùo, giaùo duïc, ngoân ngöõ, quan nieäm thaåm myõ… Do ñoù khi moät boä phaän naøo ñoù thay ñoåi thì vaên hoaù cuõng seõ thay ñoåi.

•

Tính ñieàu chænh: Con ngöôøi luoân toàn taïi khaû naêng ñieàu chænh vaên hoaù ñeå ñaùp öùng vaø hoäi nhaäp vôùi moâi tröôøng soáng hieän taïi.

Do nhöõng söï khaùc bieät veà vaên hoaù giuûa caùc quoác gia treân theá giôùi, vieäc thoâng hieåu nhöõng taùc ñoäng cuûa vaên hoaù vaøo haønh vi con ngöôøi laø moät lónh vöïc thieát yeáu cuûa quaûn trò kinh doanh quoác teá. Neáu moät quaûn trò gia quoác teá khoâng hieåu bieát veà vaên hoaù cuûa nhöõng nöôùc maø hoï tieán haønh hoaït ñoäng kinh doanh thì hoï seõ khoù thaønh coâng trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa mình. I.1/ Söï ña daïng veà vaên hoaù vaø vaán ñeà quaûn trò: Coù nhieàu phöông thöùc ñeå khaùm phaù söï khaùc bieät veà vaên hoaù vaø söï taùc ñoäng cuûa noù vaøo lónh vöïc quaûn trò kinh doanh quoác teá.

1

Vaên hoaù seõ taùc ñoäng ñeán vieäc chuyeån giao kyõ thuaät, thaùi ñoä trong quaûn trò, trieát lyù quaûn trò vaø thaäm chí caû moù6I quan heä giöûa Nhaø Nöôùc vaø giôùi kinh doanh. Nhöng coù leõ ñieàu quan troïng nhaát laø vaên hoaù seõ taùc ñoäng ñeán caùch thöùc suy nghó vaø haønh ñoäng cuûa con ngöôøi. Töø ñoù söï khaùc bieät veà vaên hoaù seõ quyeát ñònh nhöõng phöông thöùc quaûn trò khaùc nhau. Cuï theå ñoù laø • • • • • • •

Quaûn trò taäp trung ñoái khaùng vôùi phi taäp trung Chaáp nhaän ruûi ro ñoái khaùng vôùi neù traùnh ruûi ro Khen thöôûng nhoùm / khen thöôûng caù nhaân Quy trình chính thöùc / phi chính thöùc Trung thaønh vôùi toå chöùc cao / thaáp Caïnh tranh / hôïp taùc Taàm nhìn daøi haïn / ngaén haïn

I.2/ Caûm nhaän vaø aán töôïng Vaên hoaù cuõng taùc ñoäng ñeán caûm nhaän vaø aán töôïng cuûa con ngöôøi. Caûm nhaän theå hieän söï giaûi thích cuûa con ngöôøi ñoái vôùi hieän thöïc vaø nhö vaäy con ngöôøi thuoäc nhöõng neàn vaên hoaù khaùc nhau seõ coù nhöõng caûm nhaän khaùc nhau ñoái vôùi cuøng moät söï kieän. Moät ví duï tieâu bieåu ñoù laø söï caûm nhaän cuûa Hoa Kyø vaø Nhaät Baûn: Khi Hoa Kyø aùp ñaët thueá nhaäp khaåu vaø xe hôi cuûa haûng Honda laép raùp taïi Canada thì hoï lyù giaû raèng nhöõng xe hôi naày khoâng ñuû tieâu chuaån mieån thueá theo hieäp ñònh töï do maäu dòch giöûa Hoa Kyø vaø Canada; Tuy nhieân, Boä tröôûng Boä Thöông Maïi Nhaät Baûn thì cho raèng quyeát ñònh naày theå hieän chính saùch phaân bieät maäu dòch vôùi Nhaät Baûn. (nguoàn: Keith Bradsher: " Canada seeks an exemption as U.S prepares steel duties", The New York Times; Jan 27, 1993) Aán töôïng laø khuynh höôùng ñaùnh giaù, phaân bieät moät ngöôøi naøo ñoù thuoäc vaøo moät nhoùm hay moät taàng lôùp. Nhöõng moái quan heä giöûa Hoa Kyø - Nhaät Baûn gaàn ñaây chòu taùc ñoäng bôûi nhöõng aán töôïng raát lôùn. Moät trong nhöõng ví duï ñoù laø moät soá nhaø chính trò Nhaät Baûn thöôøng pheâ phaùn giôùi quaûn trò gia Hoa Kyø laø khoâng toát, laø laøm vieäc khoâng coù hieäu quaû (Urban C.Lehner, "another Ja[anese politician criticizes U.S, calling management 'no good'", The Wall street Journal, jan 27,1992). Moät soá chínhtrò gia khaùc coøn xem nhöõng nhaø kinh doanh Hoa Kyø thì khoâng coù ñaïo ñöùc toát trong kinh doanh vaø coâng vieäc (Christophen J. Chipelo and Urban C. Lehner: " Miyazawa calls U.S work Ethic lacking", The Wall Street Journal, Feb 4, 1992); ngöôïc laïi, nhieàu ngöôøi Myõ raát phaøn naøn veà nhöõng nhaän xeùt naày vaø keát aùn ngöôøi Nhaät laø nhöõng ngöôøi theo chính saùch troïng thöông ,

2

laø nhöõng ngöôøi laøm giaøu cho nöôùc mình treân cô sôû toån thaát cuûa nöôùc khaùc. Thaäm chí nhöõng ñieàu naày ñaõ gaây ra nhöõng phaûn öùng cöïc ñoan veà kinh teá nhö tröôøng hôïp ôû thaønh phoá Los Angeles, ngöôøi ta ñaõ hoaõn moät hôïp ñoàng trò giaù 120 trieäu USD vôùi moät coâng ty Nhaät vôùi lyù do ngöôøi Nhaät ñaõ töø choái môû cöûa thò tröôøng cuûa hoï cho haøng hoaù nöôùc ngoaøi. Maëc duø nhöõng caûm nhaän vaø aán töôïng naày roõ raøng laø sai laàm tuy nhieân noù vaãn laø moät trong caùc cô sôû cho vieäc ra quyeát ñònh cuûa Nhaø Nöôùc vaø caùc quaûn trò gia trong kyõ nguyeân quoác teá ngaøy nay. Moät soá coâng trình nghieân cöùu veà vaên hoaù quoác teá ñaõ ñöôïc tieán haønh nhaèm laøm saùng toû veà vaán ñeà caûm nhaän vaø aán töôïng. Moät trong soá nhöõng coâng trình nghieân cöùu ñoù ñaõ ñi saâu vaøo lónh vöïc caûm nhaän veà baûn thaân mình vaø veá ngöôøi khaùc cuûa caùc quaûn trò gia ôû caùc nöôùc khaùc nhau. Ví duï: Moät nghieân cöùu ñaõ chæ ra raèng caùc quaûn trò gia Haø Lan töï cho mình laø ngöôøi saún loøng phaân quyeàn hôn caùc quaûn trò gia Aán Ñoä, Italy, vaø Ñöùc. Nhöõng quaûn trò gia Aán Ñoä thöôøng coi tròng vaán ñeà luaät leä hôn caùc quaûn trò gia khaùc, vaø caùc quaûn trò gia Ñöùc töï cho mình laø ngöôøi saún loøng daøn hoaø caùc maâu thuaån hôn ngöôøi khaùc (Philip C. Burger and Robert Doctor: "Cross-cultural analysis of the structure of self-perception attitudes among managers from India, West Germany, and The Netherlands"; management international review, volume 3, 1976, p.76). Noùi moät caùc h ñôn giaûn, nhöõng coâng trình nghieân cöùu neâu treân ñaõ chæ ra raèng caûm nhaän vaø aán töôïng luoân laø moät hieän töôïng phoå bieán trong kyû nguyeân quoác teá ngaøy nay. Moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra ñoù laø möùc ñoä chính xaùc cuûa nhöõng quan ñieåm naày nhö theá naøo? Ñaây chính laø moät vaán ñeà nghieân cöùu ñaët ra cho nhieáu nhaø nghieâncöùu vaø hoï ñaõ tìm thaáy ba khía caïnh cuûa vaán ñeà caûm nhaän: • • •

Hoï töï ñaùnh giaù mình nhö theá naøo? Hoï ñaùnh giaù ngöôøi khaùc ra sao? Hoï cho raèng ngöôøi khaùc ñaùnh giaù mình ra sao?

Moät cuoäc nghieân cöùu veà caùc khía caïnh cuûa caûm nhaän ñaõ tieân haønh döïa treân moät maåu ñieàu tra goàm 113 quaûn trò gia Nhaät vaø 100 quaûn trò gia Anh Quoác laøm vieäc taïi vaên phoøng ôû London cuûa 18 coâng ty ña quoác gia Nhaät Baûn (J.E. Everett and B.W. Stening: " Japanese and British managerial colleagues - How they view each other", Journal of Management studies; october 1983, pp.467-475). Moåi ñoái töôïng trong maåu naày ñöôïc yeâu caàu traû lôøi moät baûn caâu hoûi veà 18 vaán ñeà khaùc nhau coù tính chaát töông phaûn ví duï nhö: löôøi

3

bieáng/sieâng naêng; noân noùng/kieân nhaån; kín ñaùo/côûi môû…..Keát quaû cuûa cuoäc nghieân cöùu naày ñaõ chæ ra raèng caû hai nhoùm quaûn trò gia Nhaät Baûn vaø Anh ñaõ coù nhöõng caûm nhaän thieáu chính xaùc veà nhau. Ví duï nhö ngöôøi Nhaät töï xem mình coù nhöõng phaåm chaát nhö : sieâng naêng, troïng danh döï, thaän troïng, lòch söï, vaø laøm vieäc coù phöông phaùp. Nhöõng quaûn trò gia ngöôøi Anh ñoàng yù vôùi nhöõng phaåm chaát naày cuûa ngöôøi Nhaät. Tuy nhieân, ngöôøi Anh khoâng ñoàng yù vôùi nhöõng phaåm chaát khaùc maø ngöôøi Nhaät töï xem laø mình coù nhö: tính quyeát ñoaùn, uyeån chuyeån, höôùng ngoaïi hay côûi môû. Hôn theá nöûa, khi ngöôøi Nhaät ñöôïc hoûi raèng hoï nghó raèng ngöôøi Anh ñaùnh giaù hoï nhö theá naøo, hoï ñaõ thaát baïi khi khoâng nhaän bieát raèng ngöôøi Anh xem hoï coù nhieàu tham voïng vaø kín ñaùo. Ngöôøi Nhaät tin raèng ngöôøi Anh coù aán töôïng veà hoï nhö laø hay theïn thuøng, khoâng coù khaùt voïng, khoâng quyeát ñoaùn, vaø coù tính höôùng noäi. Ngöôøi Anh töï ñaùnh giaù hoï cao veà nhöõng phaåm chaát nhö: troïng danh döï, lòch söï, coù tính hôïp taùc, tính hôïp lyù vaø kieân nhaån. Ngöôøi Nhaät thì cho raèng tuy ngöôøi Anh coù nhöõng tính chaát ñoù nhöng khoâng cao, vaø hoï cuõng khoâng ñoàng yù vôùi nhöõng tính chaát maø ngöôøi Anh töï töï ñaùnhgiaù nhö quyeát ñoaùn, côûi môû, khaùt voïng, uyeån chuyeån. Hôn theá nöûa, ngöôøi Anh coøn bò xem laø thieáu thaän troïng, khoâng coù höông phaùp, khoâng logic/hôïp ly, ít nhaân baûn nhö laø hoï töï ñaùnh giaù. Ngöôøi Anh töï ñaùnh gia cao mình ôû phaåm chaát côûi môû nhöng ngöôøi Nhaät thì khoâng ñoàng yù hoaøn toaøn ôû ñieåm naày. I.3/ Nhöõng tieâu chuaån giaù trò trong vaên hoaù Moät khía caïnh quan troïng nhaát trong vieäc nghieân cöùu vaên hoaù ñoù laø tieâu chuaån giaù trò. Tieâu chuaån giaù trò laø nhöõng nieàm tin caên baûn maø con ngöôøi söû duïng ñeå phaùn xeùt caùi gì laø ñuùng/sai, laø toát/xaáu, laø quan troïng/hay khoâng quan troïng. Nhöõng giaù trò naày ñöôïc hoïc taäp töø vaên hoaù maø con ngöôøi ñoù gaén lieàn vaøo vaø noù seõ höôùng daån haønh vi cuûa con ngöôøi. Nhöõng söï khaùc bieät trong tieâu chuaån giaù trò trong vaên hoaù seõ daãn ñeán söï khaùc bieät trong quaûn trò. Moät coâng trình nghieân cöùu cuûa Philip R. Harris vaø Robert T. Moran (1991) ñaõ chæ ra söï taùc ñoäng vaøo phong caùch vaø phöông phaùp quaûn trò cuûa hai nhoùm vaên hoaù: Hoa Kyø vaø nhoùm ñoái khaùng. HOA KYØ

NHOÙM ÑOÁI LÓNH VÖÏC TAÙC KHAÙNG ÑOÄNG 1. Con ngöôøi taùc 1. Cuoäc soáng ñöôïc 1. Hoaïch ñònh vaø ñoäng ñeán töông lai ñònh tröôùc ñieàu ñoä cuûa hoï

4

2. Con ngöôøi phaûi hieän thöïc trong khaùt voïng 3. Con ngöôøi phaûi laøm vieäc vaát vaû ñeå hoaøn thaønh muïc tieâu

2. Tö töôûng phaûi ñöôïc theo ñuoåi baèng moïi giaù 3. Laøm vieäc vaát vaû chæ laø moät ñieàu kieän cho söï thaønh coâng. Ngoaøi ra caàn söï khoân ngoan, may maén, thôøi gian 4. Nhaân vieân phaûi 4. Nghóa vuï cuûa gaén boù vaø coù nhaân vieân laø gia nghóa vuï vôùi toå ñình, baïn beø chöùc 5. Nhaân vieân seõ bò 5. Söï thuyeân thuyeân chuyeån neáu chuuyeån nhaân vieân khoâng thöïc hieän toát seõ laøm toån thöông coâng vieäc danh döï cuûa hoï 6. Thoâng tin luoân 6. Naém giöû thoâng tin saún coù cho moïi ñeå ñaït lôïi theá laø thaønh vieân trong toå moät ñieàu ñöôïc chaáp chöùc nhaän 7. Caïnh tranh thuùc 7. Caïnh tranh daån ñaåy keát quaû toát hôn ñeán söï maát caân ñoái vaø haøi hoaø 8. Nhöõng gì ñöôïc thöïc 8. Daáu hieäu vaø quy hieän luoân quan troïng trình laøm vieäc thì (keát quaû coâng vieäc quan troïng laø quan troïng)

2. Thieát laäp muïc tieâu vaø ngheà nghieäp 3. Ñoäng vieân vaø khen thöôûng

4. Loøng trung thaønh, söï cam keát, ñoäng vieân 5. Ñeà baït

6. Toå chöùc truyeàn thoâng

vaø

7. Phaùt trieån ngheà nghieäp vaø marketing 8. Truyeàn thoâng, hoaïch ñònh, vaø kieåm tra chaát löôïng

a/ Nhöõng söï khaùc bieät vaø töông ñoàng veà tieâu chuaån giaù trò giöûa caùc neán vaên hoaù Nhöõng tieâu chuaån giaù trò caù nhaân luoân laø moät lónh vöïc ñöôïc quan taâm nhaát trong caùc nghieân cöùu veà vaên hoaù. Nhöõng keát quaû ruùt ra töø caùc nghieâncöùu naày ñaõ chæ ra nhieàu söï khaùc bieât vaø töông ñoàng veà nhöõng tieâu chuaån giaù trò giöûa caùc nhoùm vaên hoaù khaùc nhau. Ví duï, moät nghieân cöùu cuûa Christophen Orpen (1978) ñaõ chæ ra coù söï khaùc bieät veà tieâu chuaån giaù trò trong coâng vieäc giöûa nhöõng nhaân vieân da ñen ñònh höôùng theo phöông Taây vaø ñònh höôùng theo daân toäc taïi Nam Phi. Nhoùm ñònh höôùng theo phöông Taây chaáp nhaän nhöõng giaùo lyù veà chuaån möïc ñaïo ñöùc trong coâng vieäc cuûa ñaïo Tin Laønh nhöng nhoùm ngöôïc laïi thì khoâng chaáp nhaän. Vaø ñieàu naày ñaõ giaûi thích söï khaùc bieät veà vaên hoaù vaø haønh vi cuûa hai nhoùm.

5

Söï khaùc bieät trong nhöõng tieâu chuaån giaù trò ñoái vôùi coâng vieäc ñaõ ñöôïc tìm thaáy laø söï phaûn aûnh veà vaên hoaù vaø möùc ñoä coâng nghieäp hoaù. Nhöõng nhaø nghieân cöùu ñaõ thieát laäp moät baûng caâu hoûi ñieàu tra veà nhöõng tieâu chuaån giaù trò cuûa caù nhaân cho 2000 quaûn trò gia taïi 5 quoác gia: Uùc (281), Nhaät Baûn (485), Haøn Quoác (161), vaø Hoa Kyø (833) (William Whitely and George W. England: "Managerial values as a reflection of culture and the process of industrialisation", Academy of management Journal, september 1977, pp 439 - 453). Baûn caâu hoûi naày bao goàm 66 khaùi nieäm hay vaán ñeà coù lieân quan ñeán muïc tieâu kinh doanh, muïc tieâu caù nhaân, tö töôûng..Nhöõng vaán ñeà tö töôûng vaø trieát lyù ñöôïc ñöa vaøo baûn caâu hoûi ñieàu tra naày theå hieän heä thoáng tieâu chuaån giaù trò chuû yeáu cuûa caùc nhoùm quoác gia. Keát quaû cuûa cuoäc nghieân cöùu naày ñaõ chæ ra nhöõng söï khaùc bieät giöûa caùc quaûn trò gia ôû caùc nöôùc khaùc nhau. Caùc quaûnn trò gia Hoa Kyø ñaùnh giaù cao vaøo khaû naêng taùc ñoäng ñeán ngöôøi khaùc, caùc quaûntrò gia Nhaät Baûn ñaët naëng vaøo tieâu chuaån: Söï phuïc tuøng vôùi caáp treân, vaøo söï thoûa thuaän vôùi coâng ty, vaøo söï deø daët vôùi vaán ñeà kieåm soaùt. Caùc quaûn trò gia Haøn quoác nhaán maïnh vaøo tínhkhí maïnh meõ cuûa caù nhaân vaø tö töôûng taán coâng vaø ñaët thaáp giaù trò vaøo vieäc nhaän daïng ngöôøi khaùc . Nhöõng quaûn trò gia Aán Ñoä ñaët taàm quan troïng lôùn vaøo vieäc theo ñuoåi khoâng quaù tham voïng vaø nhöõng muïc tieâu. Caùc quaûn trò gia Uùc nhaán maïnh taàm quan troïng vaøo nhöõng tieâu chuaån giaù trò theá hieän vai troø cuûa nhaân vieân chöù khoâng phaûi laø vai troø chuû choát cuûa quaûn trò gia. Noùi toùm laïi, heä thoáng tieâu chuaån giaù trò giöûa caùc quoác gia luoân coù söï khaùc bieät. Tuy nhieân, giöõa caùc neàn vaên hoaù khaùc nhau vaån toàn taïi nhöõng tieâu chuaån giaù trò töông töï nhau. Thaät vaäy, moät cuoäc nghieân cöùu ñaõ chæ ra raèng quaûn trò gia töø caùc nhöõng nöôùc khaùc nhau thöôøng coù nhöõng tieâu chuaån giaù trò caù nhaân töông töï nhau maø nhöõng ñieàu naày coù lieân quan ñeán söï thaønh coâng. England vaø Lee (1974) ñaõ tieán haønh moät cuoäc nghieân cöùu veà nhöõng tieâu chuaån giaù trò trong quaûn trò cuûa moät maåu ña daïng goàm: Quaûn trò gia Hoa Kyø (878 ngöôøi); Quaûn trò gia Nhaät Baûn (312); Quaûn trò gia Uùc (301); Quaûn trò gia Aán Ñoä (500). Hoï ñaõ nhaän thaáy raèng: • •

Coù moät söï lieân heä raát hôïp lyù giöõa möùc ñoä thaønh coâng vaø nhöõng tieâu chuaån giaù trò caù nhaân. Nhieâuø baèng chöùng cho thaáy nhöõng maãu möïc veà tieâu chuaån giaù trò seõ giuùp döï ñoaùn söï thaønh coâng trong quaûn trò vaø noù

6

• •

ñöôïc söû duïng nhö moät tieâu chuaån trong tuyeån choïn vaø thay theá nhaân vieân. Maëc duø coù nhöõng khaùc bieät veà tieâu thöùc giaù trò töông öùng vôùi söï thaønh coâng tuy nhieân keát quaû tìm thaáy laø nhö nhau. Nhöõng chuaån möïc chung chæ ra raèng nhöõng giaùm ñoác thaønh coâng thöôøng laø nhöõng ngöôøi coù tính thöïc tieån, naêng ñoäng, thöôøng ñònh höôùng theo keát quaû. Trong khi ñoù nhöõng giaùm ñoác ít thaønh coâng thöôøng coù nhöõng tieâu chuaån giaù trò thuï ñoäng vaø höôùng veà taàm chieán thuaät hôn.

b/ Tieâu chuaån giaù trò vaø söï chuyeån ñoåi Moät caâu hoûi ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaët ra laø phaûi chaêng nhöõng tieâu chuaån giaù trò seõ thay ñoåi theo thôøi gian? Trong moät coâng trìng nghieân cöùu cuûa mình, England (1978) ñaõ chæ ra raèng heä thoáng tieâu chuaån giaù trò caù nhaân thì töông ñoái oån ñònh vaø khoâng theå thay ñoåi nhanh choùng. Tuy nhieân, nhöõng söï thay ñoåi ñang xaåy ra trong nhöõng tieâu chuaån giaù trò trong quaûn trò ñöôïc xem nhö laø moät keát quaû cuûa söï giao löu vaên hoaùvaø söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät. Moät ví duï toát ñaõ ñöôïc cung caáp trong tröôøng hôïp cuûa Nhaät Baûn. Reichel vaø Flynn ñaõ khaûo saùt söï taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng Hoa Kyø vaøo nhöõng tieâu chuaån giaù trò trong vaên hoaù cuûa nhöõng quaûn trò gia Nhaät Baûn ñang laøm vieäc taïi caùc coâng ty Nhaät treân ñaát Myõ. Ñaëc bieät hoï quan taâm ñeán ñeán nhöõng tieâu chuaån giaù trò cuûa toå chöùc. Ví duï: cheá ñoä tuyeån duïng suoát ñôøi, cô caáu quyeàn löïc chính thöùc, ñònh höôùng theo nhoùm, vaán ñeà thaâm nieân, chuû nghóa gia tröôûng. Nhöõng keát quaû sau ñaây ñaõ ñöôïc ruùt ra töø söï nghieân cöùu ñoù. •

•

•

Cheá ñoä tuyeån duïng suoát ñôøi thì ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi trong vaên hoaù Nhaät, nhöng nhöõng ngöôøi Nhaät coù tính chaát Myõ thì khoâng tin raèng cheá ñoä nhieäm kyø khoâng ñieàu kieän vaø laâu daøi coù vai troø quan troïng maø hoï cho raèng söï oån ñònh trong coâng vieäc thì quan troïng. Cô caáu quyeàn löïc chính thöùc, söï vaâng lôøi, vaø vieäc tuaân thuû heä thoáng ñaúng caáp thì raát quan troïng taïi Nhaät baûn; nhöng nhöõng quaûn trò gia coù khuynh höôùng Myõ khoâng caûm nhaän raèng söï vaâng lôøi vaø tuaân thuû heä thoáng ñaúng caáp thì quan troïng, vaø hoï phaûn ñoái quan ñieåm cho raèng caáp döôùi khoâng neân chaát vaán caáp treân. Tuy nhieân hoï laïi uûng hoä cô caáu quyeàn löïc chính thöùc. Ñònh höôùng theo nhoùm, söï phoái hôïp hoaït ñoäng, söï thuaân thuû vaø söï thoûa hieäp laø nhöõng tieâu chuaån giaù trò toå chöùc quan troïng taïi Nhaät baûn. Nhöõng quaûn trò gia Nhaät Baûn coù khuynh

7

•

•

II.

höôùng Myõ uûng hoä nhöõng giaù trò naày nhöng hoï cuõng tin vaøo vai troø cuûa caù nhaân. Do ñoù hoï uûng hoä söï duy trì moät caùch caân ñoái giöõa ñònh höôùng theo caù nhaân vaø nhoùm. Taïi Nhaät Baûn, vieäc khen thöôûng nhaân vieân thöôøng ñaët treân cô sôû thaâm nieân vaø nhöõng quaûn trò gia Nhaät Baûn naøo caøng laøm vieäc laâu taïi Hoa Kyø thì caøng ít uûng hoä nhöõng tieâu chuaån giaù trò naày. Chuû nghóa gia tröôûng, thöôøng ñaëc tröng baèng söï quan taâm vaø can thieäp vaøo moïi vaán ñeà beân trong vaø ngoaøi coâng sôû cuûa ngöôøi laõnh ñaïo, thì quan troïng taïi Nhaät Baûn; nhöng caùc quaûn trò gia Nhaät coù khuynh höôùng Myõ thì phaûn ñoái ñieàu naày. Thôøi gian ôû taïi Hoa Kyø cuûa hoï caøng laâu thì möùc ñoä phaûn ñoái caøng lôùn. CAÙC KHÍA CAÏNH CUÛA VAÊN HOAÙ

Moät soá nhaø nghieân cöùu luoân muoán cung caáp moät böùc tranh toång theå veà vaên hoaù baèng caùch khaûo saùt töøng boä phaän caáu thaønh neân noù hay caùc khía caïnh cuûa noù. Ñaëc bieät, nhaø nghieân cöùu Haø Lan Geert Hofstede ñaõ cho raèng coù boán khía caïnh cuûa vaên hoaù giuùp cho chuùng ta söû duïng ñeå giaûi thích vì sao vaø nhö theá naøo maø con ngöôøi töù nhöõng neàn vaên hoaù khaùc nhau seõ cö xöû khaùc nhau. oâng ñaõ tieán haønh phoûng vaán vaø ñieàu tra 116.000 ñoái töôïng töø 70 nöôùc khaùc nhau treân theá giôùi. Nhöõng ñoái töôïng naày ñeàu laøm vieäc taïi nhöõng chi nhaùnh cuûa coâng ty IBM (1980). Caùc khía caïnh ñoù cuûa vaên hoùa ñöôïc phaân loaïi nhö sau: II.1 Khoaûng caùch quyeàn löïc Khoaûng caùch quyeàn löïc theå hieän möùc ñoä vaø phaïm vi maø nhöõng ngöôøi coù ít quyeàn löïc trong moät toå chuùc chaáp nhaän söï khoâng coâng baèng trong vieäc phaân phoái quyeàn löïc. Nhöõng quoác gia coù khoaûng caùch quyeàn löïc cao thì ngöôøi caáp döôùi hoaøn toaøn tuaân thuû moïi meänh leänh cuûa caáp treân moät caùch muø quaùng. Trong nhieàu xaõ hoäi, vieäc nhöõng nhaân vieân caáp thaáp tuaân thuû meänh leänh cuûa caáp treân laø moät chuyeän thöôøng tình. Tuy nhieân, ôû nhöõng xaõ hoäi coù khoaûng caùc quyeàn löïc cao, ngay caû nhöõng ngöôøi ôû caáp cao cuõng tuaân thuû moïi meänh leänh moät caùch nghieâm khaéc. Bieåu II.1 seõ cho chuùng ta thaáy nhöõng tieâu chuaån giaù trò cuûa hai nhoùm nöôùc: khoaûng caùch quyeàn löïc cao vaø thaáp. Taùc ñoäng cuûa khía caïnh naày coù theå ñöôïc ño löôøng theo nhieáu caùch. Ví duï: toå chuù7c trong nhöõng nöôùc coù khoaûng caùch quyeàn löïc thaáp thöôøng ñöôïc phaân quyeàn. Nhöõng toå chöùc naày chæ coù moät tyû troïng nhoû

8

nhöõng nhaân vieân ñieàu haønh vaø ñieàu ñoù ñoøi hoûi phaåm chaát cuûa caû vieân chöùc quaûn lyù vaø nhaân vieân phaûi cao. Ngöôïc laïi, nhöõng toå chöùc taïi caùc quoác gia coù khoaûng caùch quyeàn löïc cao thöôøng ñöôïc quaûn lyù theo phöông thöùc taäp trung quyeàn löïc. Nhöõng toå chöùc naày thöôøng coù moät tyû troïng lôùn caùc nhaân vieân ñieàu haønh (quaûn lyù) vaø con ngöôøi ôû caáp caøng thaáp thì khoâng ñöôïc ñoøi hoûi nhieáu veà phaåm chaát vaø naêng löïc, vaø söï khoâng coâng baèng giöõa caùc caáp luoân luoân raát lôùn. BIEÅU II.1: KHOAÛNG CAÙCH QUYEÀN LÖÏC THAÁP 1. Baát bình ñaúng phaûi giaûm thieáu 2. Söï ñoäc laäp töông ñoái giöõa ngöôøi coù quyeàn löïc thaáp so vôùi ngöôøi coù quyeàn löïc cao 3. Cha meï phaûi ñoái xöû bình ñaúng vôùi treû em 4. Söï bình ñaúng giöõa hoïc sinh vaø giaùo vieân 5. Phaân quyeàn laø phoå bieán

CAO 1. Baát bình ñaúng laø ñöông nhieân

2. Söï phuï thuoäc cuûa ngöôøi coù quyeàn löïc thaáp vaøo ngöôøi coù quyeàn löïc cao 3. Cha meï buoäc treû em phaûi nghe lôøi 4. Hoïc sinh phaûi toân troïng vaø phuïc tuøng giaùo vieân 5. Taäp trung quyeàn löïc laø phoå bieán 6. Ngöôøi coù trình ñoä giaùo duïc 6. Söï ñoäc ñoaùn laø phoå bieán, cao thöôøng ít ñoäc ñoaùn hôn khoâng phaân bieät trình ñoä ngöôøi coù trình ñoä thaáp 7. Heä thoáng ñaúng caáp ñöôïc 7. Heä thoáng ñaúng caáp theå hieän thieát laäp nhaèm taïo ñieàu kieän söï baát bình ñaúng giöõa caáp cao thuaän lôïi cho toå chöùc vaø thaáp 8. Khoaûng caùch tieàn löông heïp 8. Khoaûng caùch tieàn löông raát roäng 9. Ngöôøi chuû lyù töôûng laø ngöôøi 9. Ngöôøi chuû lyù töôûng laø ngöôøi coù tính daân chuû ñoäc ñoaùn nhöng toát buïng 10. Nhöõng daáu hieän cuûa ñaëc 10. Nhöõng daáu hieäu cuûa ñaëc quyeàn vaø ñòa vò caàn ñöôïc xoùa quyeàn vaø ñòa vò caàn ñöôïc toân boû troïng vaø theå hieän II.2 Neù traùnh baát oån Neù traùnh baát oån theå hieän hoaøn caûnh maø con ngöôøi thöôøng hay caûm thaáy söï ñe doïa cuûa nhöõng tình huoáng khoâng roõ raøng / chaéc chaén vaø hoï phaûi tìm ñeán nhöõng nieàm tin, toå chöùc ñeå naù traùnh ñieàu naày. Nhöõng quoác gia neù traùnh baát oån cao thöôøng coù nhu caàu an toaøn vaø tin töôûng vaøo nhöõngnhaø chuyeân moân hôn laø

9

nhöõngnhaø tö töôûng. Thuoäc vaøo nhoùm naày coù nhöõng nöôùc nhö Ñöùc, Nhaät Baûn, Taây Ban Nha. Nhöõng neàn vaên hoaù ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï neù traùnh baát oån thaáp thì con ngöôøi saún loøng chaáp nhaän ruûi ro hôn; thuoäc nhoùm naày tieâu bieåu coù Ñan Maïch, Anh. Bieåu II.2 seõ cung caáp cho chuùng ta nhöõng tieâu chuaån giaù trò cuûa hai nhoùm nöôùc: neù traùnh baát oån cao vaø thaáp. Taùc ñoäng cuûa khía caïnh naày coù theå ñöôïc ño löôøng theo nhieàu caùch; nhöõng nöôùc neù traùnh baát oån cao thöôøng coù moái quan taâm lôùn ñeán vaán ñeà caáu truùc hoaù caùc hoaït ñoäng cuûa toå chöùc, coù nhieàu luaät leä, quy ñònh ñöôïc ban haønh thaønh vaên baûn, caùc quaûn trò gia ít chaáp nhaän ruûi ro, söï chu chuyeån lao ñoäng thaáp vaø ngöôøi lao ñoäng ít coù tham voïng. Nhöõng xaõ hoäi neù traùnh baát oån thaáp thöôøng toàn taïi nhöõng toå chöùc ít luaät leä vaø caáu truùc hoùa, ít quy ñònh ban haønh thaønh vaên baûn; caùc quaûn trò gia daùm chaáp nhaän ruûi ro; möùc ñoä chu chuyeån lao ñoäng cao, coù nhieàu nhaân vieân coù khaùt voïng cao. Nhöõng toå chöùc naày khuyeán khích nhaân vieân phaùt huy naêng löïc cuûa hoï vaø chòu traùch nhieäm cho nhöõng haønh ñoäng ñoù. Bieåu II.2 : NEÙ TRAÙNH BAÁT OÅN CAO 1. Coù ít quy ñònh vaø luaät leä, neáu coù chæ laø luaät chung 2. Moïi ngöôøi tin töôûng raèng neáu luaät leä vaø quy ñònh khoâng phuø hôïp thì caàn xoùa boû 3. Söï phaûn ñoái coâng khai cuûa moïi coâng daân caàn ñöôïc toân troïng 4. Con ngöôøi coù caùi nhìn laïc quan vaøo tuoåi treû vaø xaõ hoäi 5. Xaõ hoäi ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï khoan dung vaø oân hoøa

THAÁP 1. Coù nhieàu luaät leä vaø quy ñònh cuï theå 2. Neáu luaät leä khoâng phuø hôïp thì caàn phaûi kheùo leùo neù traùnh vaø vöôït qua 3. Söï phaûn ñoái coâng khai khoâng ñöôïc chaáp nhaän

4. Con ngöôøi coù caùi nhìn bi quan vaøo tuoåi treû vaø xaõ hoäi 5. Xaõ hoäi ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï cöïc ñoan vaø söï ñieàu khieån baèng luaät leä 6.Con ngöôøi ñaët nieàm tin vaøo 6. Ñaët nieàm tin vaøo nhöõng nhaø nhöõng nhaø tö töôûng chuyeân moân 7. Khoâng neân aùp ñaët nieàm tin 7.Chaân lyù chæ coù moät vaø hoï cuûa mình vaøo ngöôøi khaùc hay laø ngöôøi ñang giöõ noù nhoùm khaùc 8. Hoøa hôïp veà tín ngöôûng, chính 8. Xung ñoät vaø khoâng khoan dung trò, tö töôûng veà nhöõng khaùc bieät trong tín ngöôûng, chính trò, tö töôûng

10

II.3/ Chuû nghóa caù nhaân Chuû nghóa caù nhaân laø moät khuynh höôùng cuûa nhöõng ngöôøi chæ quan taâm ñeán baûn thaân hoï vaø gia ñình hieän taïi cuûa hoï maø thoâi. Hofstede ñaõ ño löôøng söï khaùc bieät veà khía caïnh vaên hoùa naày baèng caùch phaân chia hai cöïc: chuû nghóa caù nhaân ñoái khaùng vôùi chuû nghóa taäp theå; chuû nghóa taäp theå laø moät khuynh höôùng maø theo ñoù con ngöôøi mong muoán thuoäc vaøo moät nhoùm naøo ñoù vaø hoï seõ chaêm soùc laån nhau ñeå ñoåi laáy söï trung thaønh. Bieåu II.3 seõ cho chuùng ta phaân bieät nhöõng tieâu thöùc giaù trò cuûa hai nhoùm naày. Töông töï vôùi nhöõng khía caïnh khaùc cuûa vaên hoùa, söï taùc ñoäng cuûa chuû nghóa caù nhaân vaø chuû nghóa taäp theå coù theå ñöôïc ño löôøng theo nhieàu caùch. Hofstede ñaõ nhaän thaáy raèng nhöõng quoác gia giaøu coù thöôøng coù chæ soá ñieåm veà chuû nghóa caù nhaân cao vaø nhöõng quoác gia ngheøo thöôøng coù chæ soá ñieåm veà chuû nghóa taäp theå cao. Nhöõng quoác gia theo chuû nghóa caù nhaân thöôøng uûng hoä cho nhöõng tö töôûng ñaïo ñöùc cuûa giaùo phaùi Tin Laønh, vaøo nhöõng noå löïc caù nhaân, vaø ñeà baït con gnöôøi döïa theo nhöõng tieâu chuaån giaù trò thò tröôøng; trong khi ñoù nhöõng quoác gia theo chuû nghóa taäp theå thöôøng ít uûng hoä cho nhöõng tö töôûng ñaïo ñöùc Tin Laønh, ít khuyeân khích vai troø caù nhaân vaø ñeà baït con ngöôøi döïa treân cô sôû thaâm nieân. Bieåu II.3: CHUÛ NGHÓA CAÙ NHAÂN VAØ TAÄP THEÅ CHUÛ NGHÓA TAÄP THEÅ 1. Con ngöôøi haûi coù trach nhieäm baûo veä gia ñình, doøng hoï maø mình sinh ra 2. Giaù trò cuûa caù nhaân ñöôïc nhaän daïng thoâng qua nguoàn goác gia ñình 3. Treû em ñöôïc daïy phaûi nghó veà chuùng ta 4. Söï ñoàng boä caàn phaûi ñöôïc duy trì vaø moïi ñoái ñaàu tröïc tieáp caàn phaûi traùnh

CHUÛ NGHÓA CAÙ NHAÂN 1. Khi lôùn leân, con ngöôøi chæ coù trach nhieäm vôùi gia ñình hieän taïi cuûa hoï 2. Giaù trò cuûa caù nhaân ñöôïc nhaän daïng qua chính hoï

3. Treû em ñöôïc daïy phaûi nghó veà toâi 4. Noùi thaúng nhöõng suy nghó trong ñaàu cuûa mình laø tieâu chuaån cuûa moät ngöôøi coù danh döï 5. Muïc ñích cuûa giaùo duïc laø hoïc 5. Muïc ñích cuûa giaùo duïc laø hoïc caùch thöïc hieän coâng vieäc caùch thöùc hoïc taäp 6. Baèng caáp laø moät taám veù 6. Baèng caáp seõ gia taêng giaù trò thoâng haønh ñeå böôùc vaøo moät kinh teá vaø theå hieän söï töï toân

11

ñòa vò xaõ hoäi cao hôn 7. Quan heä giöõa ngöôøi laõnh ñaïo vaø nhaân vieân ñöôïc xem nhö moái quan heä gia ñình

troïng 7. Quan heä giöõa ngöôøi laõnh ñaïo vaø nhaân vieân laø moái quan heä hôïp ñoàng maø caû hai beân ñeàu coù lôïi 8. Moái quan heä laán aùt coâng 8. Coâng vieäc laø treân heát vieäc II.4/ Nam tính Xaõ hoäi theo nam tính laø moät xaõ hoäi maø trong ñoù tieâu chuaån giaù trò thoáng trò laø söï thaønh coâng, teàn baïc, vaø vaät chaát. Ngöôïc laïi, xaõ hoäi ñaëc tröng bôûi nöõ tính laø moät xaõ hoäi maø trong ñoù tieâu chuaån giaù trò thoáng trò laø söï chaêm soùc cho ngöôøi khaùc vaø chaát löôïng cuoäc soáng phaûi ñöôïc naâng cao. Nhöõng quoác gia nhö Nhaät baûn, vôùi chæ soá nam tính cao thöôøng nhaán maïnh taàm quan troïng vao thu nhaäp, söï coâng nhaän, söï thaùch thöùc, vaø söï phaùt trieån. Caùc caù nhaân ñöôïc khuyeán khích söï ñoäc laäp khi ra quyeát ñònh, vaø söï thaønh ñaït ñöôïc xem xeùt treân cô sôû vaät chaát vaø ñòa vò xaõ hoäi. Nôi laøm vieäc ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï caêng thaúng, ñaày aùp löïc vaø caùc quaûn trò gia cho raèng gnöôøi lao ñoäng thì khoâng thích laøm vieäc cho neân caàn phaûi kieåm soaùt chaët hoï. Nhöõng quoác gia vôùi chæ soá nöõ tính cao nhö Na Uy thöôøng nhaán maïnh taàm quan troïng vaøo söï hôïp taùc, baàu khoâng khí thaân thieän nôi laøm vieäc vaø söï an toaøn trong lao ñoäng cuïng nhö coâng vieäc, caùc caù nhaân ñöôïc khuyeán khích ra quyeát ñònh theo nhoùm vaø söï thaønh ñaït ñöôïc theå hieän qua moái quan heä con ngöôøi vaø moâi tröôøng soáng. Nôi laøm vieäc thì ít bò aùp löïc, ngöôøi lao ñoäng ñöôïc trao quyeàn chuû ñoäng khi quyeát ñònh coâng vieäc. III.

CAÙC KHÍA CAÏNH VEÀ THAÙI ÑOÄ TRONG VAÊN HOÙA

Trong moät thôøi gian daøi (treân moät thaäp kyû), caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ coá gaéng phaân loaïi caùc nöôùc thaønh nhöõng nhoùm coù neàn vaên hoùa töông töï nhau nhaèm muïc ñích khaûo saùt söï töông ñoàng vaø söï khaùc bieät veà vaên hoùa. Raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu ban ñaàu ñaõ khaûo saùt söï töông töï giöõa caùc nöôùc döïa treân nhöõng tieâu chuaån giaù trò cuûa coâng vieäc ñoái ôùi ngöôøi lao ñoäng vaø thaùi ñoä ñoái vôí coâng vieäc.

12

III.1/ Tieâu chuaån giaù trò cuûa coâng vieäc vaø söï töông ñoàng veà thaùi ñoä Döïa vaøo nhöõng cuoäc ñieàu tra roäng raõi cuûa mình, Hofstede ñaõ söû duïng boán khía caïnh cuûa vaên hoùa ñeå phaân loaïi caùc nöôùc. Keát quaû nghieân cöùu naày cuûa oâng ta cuõng ñöôïc xem laø ñieåm xuaát phaùt cho nhöõng nghieân cöùu veà moâi tröôøng vaên hoaù nhaèm khaûo saùt nhöõng ñieåm töông ñoàng caû veà tieâu chuaån giaù trò vaø thaùi ñoä ñoái vôùi coâng vieäc ôû caùc quoác gia. Moät coâng trình nghieân cöùu cuûa Ronen vaø Kraut (1977) ñaõ chæ ra raèng :" Caùc quoác gia coù theå ñöôïc phaân thaønh nhöõng nhoùm gioáng nhau döïa treân nhöõng tieâu chuaån nhö vaán ñeà laõnh ñaïo, moâ taû nhieäm vuï, vai troø, vaø söï khuyeán khích, ñoäng vieân". Baèng caùch phoûng vaán vaø ñieàu tra khoaûng 4.000 ngöôøi lao ñoäng kyõ thuaät taïi 15 nöôùc, Ronen vaø kruat ñaõ phaân loaïi caùc nöôùc naày thaønh 5 nhoùm: (i) (ii) (iii) (iv) (v)

Anglo-American: Hoa Kyø, vöông quoác Anh Khoái Baéc Aâu: Na Uy, Phaàn Lan, Ñan Maïch Nam Myõ: Venezuela, Mehico, Chileâ Chaâu Aâu La Tinh: Phaùp, Bæ Trung Aâu: Ñöùc, Aùo, Thuïy só

Nhaän ñònh veà giaù trò cuûa nhöõng nghieân cöùu naày, Ronen vaø Kraut ñaõ keát luaän:"Ñoùng goùp quan troïng nhaát cuûa cuoäc nghieân cöùu naày laø vieäc aùp duïng noù trong thöïc tieån quaûn trò cuûa nhöõng toå chöùc ña quoác gia. Nhöõng hieåu bieát veà söï töông ñoàng vaên hoùa giöõa caùc quoác gia seõ giuùp cho cac toå chöùc naày trong vieäc thay theá nhaân söï, vieäc thieát laäp nhöõng ñôn vò hoaït ñoäng theo khu vöïc, cuõng nhö vieäc trieån khai nhöõng chính saùch vaø thöïc tieån quaûn trò taïi caùc nöôùc khaùc nhau:. Keå töø khi coâng trình nghieân cöùu cuûa Ronen vaø Kraut ñöôïc thöïc hieän (1977), nhieàu cuoäc nghieân cöùu saâu hôn veà moâi tröôøng ña vaên hoùa ñaõ ñöôïc thöïc hieän, nhöõng coâng trình naày ñaõ môû roäng soá nöôùc nghieân cöùu cuõng nhö môû roäng caùc nhoùm, vieäc phaân nhoùm naày raát quan troïng trong vieäc cung caáp moät böùc tranh toaøn caûnh trong nghieân cöùu vaên hoùa quoác teá. III.2/ Phaân nhoùm quoác gia Cho ñeán giôø phuùt naày, coù leõ moät söï phaân tích toång hôïp nhaát vaãn laø coâng trình nghieân cöùu cuûa Ronen vaø Shewkar (1985). Sau khi khaûo saùt haøng loaït caùc vaán ñeà lyù thuyeát vaø thöïc tieån veà caùc coâng trình nghieân cöùu veà vaên hoùa quoác teá ñöôïc thöïc hieän trong

13

suoát 15 naêm qua, hoï ñaõ tieán haønh phaân nhoùm caùc quoác gia theo boán tieâu thöùc: (i) (ii) (iii) (iv)

Taàm quan troïng cuûa muïc tieâu laøm vieäc Söï thieáu thoán trong nhu caàu, söï thoûa maõn ñoái vôùi coâng vieäc Nhöõng yeáu toá thuoäc veà quaûn trò vaø toå chöùc Vai troø cuûa coâng vieäc vaø ñònh höôùng caù nhaân

Moãi cuoäc nghieân cöùu veà 8 nhoùm quoác gia naày ñaõ chæ ra nhöõng keát quaû khaùc nhau. Moät soá nghieân cöùu chæ taäp trung vaøo moät phaàn cuûa theá giôùi; chaúng haïn nhö khu vöïc Vieãn Ñoâng, hay Arabia; moät soá khaùc nghieân cöùu treân moät dieän roäng hôn nhöng ñaõ coù nhöõng keát luaän khaùc nhau veà vieäc phaân nhoùm. Treân cô sôû phaân tích tæ mæ nhöõng keát quaû nghieân cöùu khaùc, Ronen vaø Shewkar ñaõ nhaän daïng 8 nhoùm quoác gia vaø 4 quoác gia ñoäc laäp khoâng thuoäc vaøo baát kyø nhoùm naøo, cuï theå vieäc phaân nhoùm naày nhö sau: (i) (ii) (iii)

Nhoùm Baéc Aâu: Phaàn lan, Na uy, Ñan Maïch, Thuïy Ñieån. Nhoùm Ñöùc-Phoå: Ñöùc, Thuïy só, Aùo Nhoùm Anglo: Hoa Kyø, Canada, Newzealand, Uùc, Vöông quoác Anh, Ailen, Nam Phi (iv) Chaâu Aâu La Tinh: Phaùp, Bæ, YÙ, Boà Ñaøo Nha, Taây Ban Nha (v) Chaâu Myõ La Tinh: Argentina, Venezuela, ChiLeâ, Mehico, Peru, Columbia (vi) Vuøng Vieån Ñoâng: Malaysia, Singapore, Hoàng Koâng, Philipines, VietNam, Indonesia, Taiwan, Thailand. (vii) Khu vöïc AÛ Raäp: Saudi Arabia, Kuwait, Oman, United Arab, Emirates, Bahrain.. (viii) Vuøng Caän ñoâng: Thoå Nhó Kyø, Iran, Hy laïp. (ix) Caùc nöôùc ñoäc laäp: Brasil, Japan, India, Israel. I. QUAÛN TRÒ TRONG ÑIEÀU KIEÄN ÑA VAÊN HOÙA IV.1/ Vaán ñeà toaøn caàu hoùa vaø ñaùp öùng nhu caàu töøng quoác gia Moät trong nhöõng trôû ngaïi maø caùc coâng ty ña quoác gia phaûi ñoái ñaàu khi tieán haønh kinh doanh taïi haûi ngoaïi ñoù laø caùc coâng ty naày thöôøng coù khuynh höôùng thöïc hieän caùc hoaït ñoäng quaûn trò kinh doanh taïi haûi ngoaïi cuõng töông töï nhö caùch laøm trong nöôùc. Ñieàu naày ñöôïc goïi laø söï maâu thuaån giöõa toaøn caàu hoùa vaø ñaùp öùng yeâu caàu quoác gia. Toaøn caàu hoùa ôû ñaây coù nghóa laø hoaït ñoäng saûn xuaát vaø phaân phoái saûn phaåm hay dòch vuï theo cuøng moät tieâu chuaån, chuûng loaïi vaø chaát löôïng. Theo moät yù nghóa roäng hôn, toaøn caàu hoùa daãn ñeán söï ñoàng nhaát veà sôû thích cuûa khaùch haøng treân phaïm vi quoác teá. Ví duï trong thôøi gian hieän nay, töø Baéc

14

Myõ, Nhaät Baûn, coâng ñoàng chaâu Aâu, haàu heát moïi ngöôøi ñeàu chaáp nhaän moät tieâu chuaån chung veà moät soá loaïi haøng hoùa nhö: haøng ñieän töû tieâu duøng, oâ toâ, computer, ….Tuy nhieân, ñeå thöïc hieän muïc tieâu naâng cao hieäu quaû kinh teá thoâng qua chieán löôïc toaøn caàu hoùa, caùc coâng ty phaûi tìm caùch ñaùp öùng caùc yeâu caàu rieâng cuûa töøng quoác gia. Vieäc nghieân cöùu phaûn öùng cuûa töøng quoác gia laø moät yeâu caàu böùc thieát ñeå thoâng hieåu söï khaùc bieät veà nhu caàu tieâu duøng trong nhöõng thò tröôøng khu vöïc ñaõ ñöôïc phaân khuùc vaø ñeå ñaùp öùng nhöõng tieâu chuaån quoác gia vaø cuõng nhö nhöõng quy ñònh, luaät leä cuûa töøng quoác gia. Vaán ñeà toaøn caàu hoùa vaø ñaùp öùng yeâu caàu quoác gia coù theå ñöôïc phaân tích baèng caùch thieát laäp moät ma traän 2x2 nhö sau: Toaøn caàu CHIEÁN TOAØN HOÙA 1

LÖÔÏC CHIEÁN LÖÔÏC CAÀU HOÅN HÔÏP 3

CHIEÁN LÖÔÏC CHIEÁN LÖÔÏC HOÅN HÔÏP ÑAÙP ÖÙNG QUOÁC GIA 2 4

Ñaùp öùng quoác gia Treân truïc tung cuûa ma traän treân, chuùng ta seõ ño löôøng nhu caàu hôïp nhaát kinh teá hay toaøn caàu hoùa . Söï di chuyeån doïc theo truïc naày theå hieän möùc ñoä hôïp nhaát kinh teá caøng cao. Toaøn caàu hoùa seõ taïo neân hieäu quaû kinh teá theo quy moâ khi moät coâng ty ñi vaøo thò tröôøng theá giôùi thoâng qua vieäc baùn duy nhaát moät loaïi saûn phaåm hay dòch vuï. Hieäu quaû kinh teá theo quy moâ seõ ñaït ñöôïc thoâng qua vieäc taäp trung hoùa hoaït ñoäng cuõng nhö söï phoái hôïp vaø kieåm soaùt toát hôn nhöõng hoaït ñoäng tröôùc ñaây phaân taùn theo khu vöïc ñòa lyù.

15

Truïc hoaønh cuûa ma traän seõ ño löôøng nhu caàu trong vieäc ñaùp öùng thò tröôøng cuûa töøng quoác gia; keå caû sôû thích tieâu duøng cuõng nhö nhöõng quy ñònh cuûa nhaø nöôùc. Ñieàu naày ñoøi hoûi MNC phaûi ña daïng hoùa theo khu vöïc trong caùc hoaït ñoäng hay phaûi phi taäp trung hoùa hoaït ñoäng phoái hôïp vaø kieåm tra. Trong ma traän neâu treân, chuùng ta coù 4 tình huoáng theå hieän moái quan heä veà möùc ñoä cuûa hai tieâu thöùc: toaøn caàu hoùa vaø ñaùp öùng yeâu caàu quoác gia. Trong oâ 1 vaø 4 theå hieän 2 tình huoáng ñôn giaûn nhaát . Trong oâ 1, nhu caàu hôïp nhaát raát cao vaø nhu caàu ñaùp öùng rieâng bieät cho quoác thì thaáp. Xeùt veà phöông dieän hieäu quaû kinh teá theo quy moâ, tình huoáng naày seõ daån ñeán chieán löôïc caïnh tranh döïa treân cô sôû caïnh tranh veà giaù. Trong tình huoáng naày, söï saùt nhaäp vaø mua coå phaàn thöôøng dieån ra. Tình huoáng ngöôïc laïi ñöôïc theå hieän trong oâ 4; ôû ñaây nhu caàu ña daïng hoùa thì cao nhung nhu caàu toaøn caàu hoùa thì thaáp. Trong tình huoáng naày caùc coâng ty phaûi ñieàu chænh saûn phaåm cho thích hôïp vôùi nhu caàu ña daïng hoùa cao vaø khoâng chuù taâm vaøo hieäu quaû kinh teá theo quy moâ bôûi vì söï hôïp nhaát laø khoâng quan troïng. OÂ thöù 2 vaø 3 theå hieän moät tình huoáng phöùc taïp hôn. OÂ thöù hai theå hieän moät tình huoáng maø ôû ñaây nhu caàu hôïp nhaát vaø ñaùp öùng rieâng bieät cho töøng quoác gia ñeàu thaáp, caû hai tieàm naêng: lôïi ích thu ñöôïc nhôøhieäu quaû kinh teá theo quy moâ vaø nhôø söï ñaùp öùng nhanh nhaïy nhu caàu rieâng cuûa töøng quoác gia thì raát thaáp trong tình huoáng naày. Trong tröôøng hôïp naày, chieán löôïc coå ñieån thöôøng laø vieäc gia taêng tieâu chuaån quoác teá cho saûn phaåm vaø dòch vuï. Tình huoáng naày coù theå daån ñeán vieäc haï thaáp nhu caàu kieåm soaùt chaát löôïng, vaø caû vieäc ra quyeát ñònh chieán löôïc moät caùch taäp trung, ñoàng thôøi noù cuõng xoùa boû nhöõng ñoøi hoûi ñieàu chænh hoaït ñoäng cho töøng quoác gia rieâng bieät. Trong oâ thöù 3, nhu caàu cho söï hôïp nhaát vaø söï khaùc bieät ñeàu cao. Ñieàu naày ñoøi hoûi moät nhu caàu raát maïnh cho söï hôïp nhaát trong saûn xuaát ñoàng thôøi vôùi moät yeâu caàu cao cho vieäc taïo söï phaân bieät khu vöïc trong hoaït ñoäng marketing. Tình huoáng thöù 3 naày laø moät tình huoáng ñaày thaùch thöùc vaø laø moät tình huoáng maø nhöõng MNC thaønh coâng thöôøng tìm kieám. Tuy nhieân, khoù khaên cho nhieàu MNC chính laø nhöõng thaùch thöùc veà vaên hoùa ñi keøm vôùi vieäc ñòa phöông hoùa hoaït ñoäng treân phaïm vi toaøn caàu. IV.2/ Ñaùp öùng nhöõng thaùch thöùc

16

Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây nhaát ñaõ cho thaáy ñaõ cho thaáy raát nhieàu MNC thì luoân saún loøng theo ñuoåi yeâu caàu toaøn caàu hoùa thay vì giaûi quyeát söï khaùc bieät veà nhu caàu khu vöïc. Haønh ñoäng naày xuaát phaùt töø moät nieàm tin cho raèng vôùi caùch tieáp caän toaøn caàu trong vieäc kinh doanh laø moät chìa khoùa ñeå ñaït ñöôïc caû hieäu quaû vaø hieäu naêng trong kinh doanh. Moät nghieân cöùu gaàn ñaây cuûa Allen J. Morrison, David A. Ricks vaø Kendall Roth vaøo naêm 1991 qua khaûo saùt 115 coâng ty ña quoác gia côõ trung bình vaø lôùn, vaø 113 chi nhaùnh lieân keát taïi Hoa Kyø, Canada, Phaùp, Ñöùc, Nhaät, vaø vöông quoác Anh ñaõ chæ ra raèng haàu heát caùc coâng ty naày thöôøng söû duïng cuøng chieán löôïc taïi haûi ngoaïi cuõng nhö thò tröôøng nöôùc nhaø. Baát keå khuynh höôùng naày, nhöõng coâng ty ña quoác gia coù hieäu quaû hieän nay ñang tieáp tuïc nhöõng noå löïc nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu taïi caùc quoác gia hay khu vöïc rieâng bieät. Moät soá nhaân toá sau ñaây vaïch roõ nhu caàu phaùt trieån nhöõng chieán löôïc rieâng cho nhöõng neàn vaên hoaù rieâng bao goàm: (i)

(ii) (iii) (iv) (v)

Söï ña daïng cuûa nhöõng tieâu chuaån coâng nghieäp treân phaïm vi toaøn caàu, ví duï trong lónh vöïc truyeàn thanh vaø truyeàn hình, caùc loaïi tivi ñöôïc saûn xuaát thöôøng döïa treân caùc tieâu chuaån cuûa quoác gia. Nhu caàu lieân tuïc ñoåi môùi cuûa ngöôøi tieâu duøng ñoái vôùi caùc saûn phaåm tieâu duøng Taàm quan troïng vaø quyeát ñònh cuûa ngöôøi tieâu duøng vôùi tính caùch laø ngöôøi trong cuoäc khi hoï chæ thích söû duïng haøng trong nöôùc. Söï khoù khaên trong vieäc quaûn trò moät toå chöùc coù tính toaøn caàu khi moät soá chi nhaùnh muoán phi taäp trung hoùa lôùn vaø moät soá muoán phi taäp trung hoùa ít. Nhu caàu cho pheùp nhöõng chi nhaùnh söû duïng khaû naêng vaø taøi naêng rieâng vaø khoâng bò giôùi haïn bôûi trung taâm trong tröôøng hôïp nhöõng ñôn vò taïi ñòa phöông hieåu roõ caùch cheá taïo saûn phaåm rieâng cho thò tröôøng cuûa hoï vaø hoï coù theå taïo ra heä soá hoaøn voán ñaàu tö cao vôùi moät quy moâ saûn löôïng giôùi haïn.

Baèng caùch ñaùp öùng nhöõng nhu caàu vaên hoùa cuûa töøng quoác gia vaø khu vöïc , caùc coâng ty ña quoác gia nhaän thaáy raèng chieán löôïc khu vöïc coù theå söû duïng moät caùch coù hieäu quaû trong vieäc xaâm nhaäp vaø duy trì nhöõng phaân khuùc thò tröôøng ñaëc thuø treân phaïm vi toaøn theá giôùi. Moät trong nhöõng ví duï toát nhaát laø tröôøng hôïp cuûa coâng ty ñieän töû tieâu duøng Thomson. Coâng ty naày coù nhöõng nhaø maùy taïi 4

17

quoác gia thuoäc chaâu Aâu: Phaùp, Ñöùc, Taây ban Nha, vaø vöông quoác Anh. Moãi nhaø maùy laép raùp moät loaïi tivi rieâng cho thò tröôøng Chaâu Aâu: nhaø maùy taïi Taây Ban Nha laép raùp loaïi tivi giaù thaáp vaø maøn hình nhoû, nhaø maùy taïi Ñöùc saûn xuaát tivi ñoä roõ neùt cao, maøn hình roäng. Ñoàng thôøi coâng ty naày cuõng coù chi nhaùnh taïi Baéc Myõ ñeå saûn xuaát tivi döôùi nhaûn hieäu cuûa RCA vaø GE; caùc phuï lieäu, chi tieát taïi neân saûn phaåm ñöôïc cung caáp bôûi nhöõng nhaø thaàu chuû yeáu töø Mehico. Saûn phaåm cuûa chi nhaùnh naày ñöôïc tieâu thuï taïi khu vöïc Baéc - Nam Myõ. IV.3/ Vaên hoùa toå chöùc Cho ñeán giôø phuùt naày, chuùng ta chæ ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà coù taàm voùc vó moâ trong vieäc quaûn trò ôû moâi tröôøng ña vaên hoùa. Tuy nhieân, nhöõng khaùc bieät coù ñònh höôùng (taàm voùc) vi moâ giöõa vaên hoùa cuûa coâng ty meï vaø chi nhaùnh cuõng coù moät vai troø raát quan troïng trong quaûn trò quoác teá. Vaên hoùa cuûa nhöõng ñôn vò nhö vaäy goïi laø vaên hoùa toå chöùc. Vaên hoùa toå chöùc ñöôïc ñònh nghóa nhö laø nhöõng chuaån möïc ñaïo ñöùc, tieâu chuaån giaù trò, trieát lyù, quy luaät, vaø moâi tröôøng maø ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc theo söï raøng buoäc cuûa noù. Vaên hoùa toå chöùc ñoùng moät vai troø quan troïng trong vieäc quaûn trò kinh doanh quoác teá bôûi vì noù giuùp cho chuùng ta xaùc ñònh phöông thöùc ñeå cho moät coâng ty ña quoác gia vaø nhöõng chi nhaùnh khu vöïc cuûa noù cuøng hoaït ñoäng vôùi nhau moät caùch toát ñeïp vaø coù hieäu quaû. Ví duï vaên hoaù toå chöùc cuûa caùc coâng ty ña quoác gia cuûa Hoa Kyø thöôøng khuyeán khích vieäc phaân caáp trong vieäc ra quyeát ñònh vaø xaây döïng nhöõng caáu truùc toå chöùc thích öùng theo tình huoáng; nhöng ñoái vôùi caùc coâng ty ña quoác gia cuûa Ñöùc thì vaên hoùa toå chöùc thöôøng ñöôïc ñaëc tröng bôûii tính chaát taäp trung hoùa trong vieäc ra quyeát ñònh vaø caáu truùc toå chöùc thöôøng mang tính chaát haønh chính, chính thöùc. Vaên hoùa toå chöùc seõ chòu taùc ñoäng bôûi vaên hoùa quoác gia, tuy nhieân noù coøn chòu taùc ñoäng bôûi nhöõng yeáu toá khaùc ví duï nhö thöïc tieån cuûa nôi laøm vieäc. Ñieàu naày ñöôïc theå hieän qua moät coâng trình nghieân cöùu khaùc cuûa taùc giaû Hofstede (1991) vaø oâng ta ñaõ chæ ra 6 khía caïnh khaùc bieät cuûa vaên hoùa toå chöùc. Baèng coâng trình nghieân cöùu naày, Hofstede ñaõ chæ ra raèng nhöõng ngöôøi cuøng thuoäc moät quoác gia thöôøng coù khuynh höôùng coù chung nhöõng tieâu chuaån giaù trò caên baûn; tuy nhieân, cuõng caàn nhaän thaáy raèng, taïi nôi laøm vieäc, söï khaùc bieät veà vaên hoùa leä thuoäc nhieàu vaøo thöïc tieån coâng vieäc hôn laø vaên hoùa chung cuûa quoác gia. Thaät vaäy, khi coøn treû, con ngöôøi tieáp thu nhöõng giaù trò cuûa vaên hoùa töø gia ñình, tröôøng hoïc, ngöôïc laïi nhöõng khía caïnh cuûa vaên hoùa toå chöùc ñöôïc con ngöôøi tieáp thu töø nôi laøm vieäc khi hoï

18

ñaõ tröôûng thaønh vaø böôùc vaøo ñôøi. Cuoäc nghieân cöùu cuûa Hofstede döôùi söï baûo trôï cuûa IRIC (Institude for research on intercultural co-operation) döïa treân vieäc ñieàu tra moät soá löôïng maãu khaùc nhau: töø nhöõng ñôn vò saûn xuaát trong moät coâng ty döôïc phaåm cho ñeán nhöõng ngöôøi lao ñoäng taïi caùc saân bay. Soá löôïng ñôn vò ñieàu tra laø 20 thuoäc 10 toå chöùc (5 taïi Ñan maïch vaø 5 taïi Haø lan). Trong caùc ñôn vò naày, quy moâ veà lao ñoäng naèm trong khoaûng töø 60 - 2.500 ngöôøi vaø caùc soá lieäu ñöôïc thu thaäp baèng caùch phoûng vaán tröïc tieáp keát hôïp vôùi ñieàu tra qua baûn caâu hoûi. Keát quaû cuûa cuoäc nghieân cöùu naày ñaõ chæ ra 6 khía caïnh cuûa vaên hoùa toå chöùc nhö sau: 1. Ñònh höôùng theo quy trình ñoái khaùng vôùi ñònh höôùng theo keát quaû: Ñònh höôùng theo quy trình chæ quan taâm ñeán caùch thöùc maø coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän, coøn vaên hoùa ñònh höôùng theo keát quaû chæ quan taâm ñeán keát quaû cuûa caùc quyeát ñònh quaûn trò. Trong nhöõng toå chöùc coù vaên hoùa ñònh höôùng theo quy trình, caùc thaønh vieân thöôøng laø nhöõng ngöôøi chaáp nhaän ruûi ro thaáp vaø thöïc hieän caùc coâng vieäc theo saùch vôû, theo nhöõng quy ñònh saún coù. Taïi moät nhaø maùy hoùa chaát, theo nghieân cöùu cuûa IRIC, vaên hoùa cuûa noù naëng veà ñònh höôùng theo quy trình, noù raát chuù troïng vaøo nhöõng quy trình ñaõ quy ñònh saún baèng vaên baûn cho moïi ngöôøi. Hoï cuõng nhaän thaáy raèng nhöõng toå chöùc thaâm duïng veà voán thöôøng coù vaên hoùa ñònh höôùng theo quy trình. Nhöõng toå chöùc naày thöôøng coù moät cô caáu toå chöùc theo chieàu doïc, coù nhieàu ñaúng caáp, nhaân vieân ñöôïc chuyeân moân hoùa theo töøng lónh vöïc vaø thöôøng coù tính haønh chính trong caáu truùc toå chöùc. Hôn theá nöûa, caùc quaûn trò gia cao caáp thöôøng coù moät trình ñoä giaùo duïc cao, vaø ñöôïc ñeà baït döïa treân caùc keát quaû ñaøo taïo chính thöùc, coù tính chaát hoïc vieän. Tình traïng vaéng maët ôû nhöõng toå chöùc naày cao hôn nhöõng toå chöùc coù vaên hoùa ñònh höôùng theo keát quaû. Trong vaên hoùa toå chöùc ñònh höôùng theo keát quaû, caùc thaønh vieân phaûi noå löïc toái ña ñeå laøm cho coâng vieäc ñöôïc thöïc hieä, vaø hoï phaûi chuaån bò tinh thaàn chaáp nhaän caùc ruûi ro, ví duï: moät cuoäc khaûo saùt taïi moät saân bay ñaõ cho thaáy caùc nhaân vieân ôû ñaâyñaõ laøm vieäc theo moät phong caùch vaên hoùa toå chöùc ñònh höôùng theo keát quaû, moïi noå löïc cuûa hoï phaûi doàn vaøo vieäc laøm sao cho moïi coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän toát; ñoù laø vieäc phuïc vuï vaø chaêm soùc cho haønh khaùch. Vaên hoùa ñònh höôùng theo toå chöùc thöôøng xuaát hieän ôû nhöõngñôn vò thaâm duïng veà lao ñoäng, vaø bôûi vì söï thaønhcoâng cuûa coâng vieäc phuï thuoäc vaøo con ngöôøi chöù khoâng phaûi vaøo quy trình söû duïng cho neân hoï höôùng moïi chuù yù vaøo keát quaû cuoái cuøng. Caáu truùc toå chöùc cuûa loaïi vaên hoùa naày thöôøng theo chieàu ngang , nhaân söï ít ñöôïc chuyeân moân hoùa hôn vaø ñôn vò ít

19

mang naëng chuû nghóa haønh chính. Hôn theá nöûa, caùc quaûn trò gia caáp cao thöôøng coù moät möùc ñoä giaùo duïc khoâng cao hôn so vôùi vaên hoùa toå chöùc theo coâng ngheä vaø hoï thöôøng ñöôïc ñeà baït döïa treân keát quaû cuûa hoï: ñoù laø laøm sao ñeå moïi vieäc ñöôïc thöïc hieän . 2. Ñònh höôùng theo coâng vieäc ñoái khaùng vôùi ñònh höôùng theo nhaân vieân Ñònh höôùng theo coâng vieäc chæ quantaâm ñeá vieäc laøm sao cho moïi coâng vieäc ñeàu ñöôïc thöïc hieän, coøn ñònh höôùng theo nhaân vieân thì chæ quan taâm ñeá tình traïng hoaøn haûo cuûa ngöôøi lao ñoäng. Trong nhöõng toå chöùc ñònh höôùng theo coâng vieäc, quaûn trò gia ñaùnh giaù keát quaû treân cô sôû lôïi nhuaän vaø nhöõng chæ tieâu taøi chính khaùc. Ngöôøi lao ñoäng trong loaïi vaên hoùa toå chöùc naày thöôøng nhieàu tuoåi/giaø daën hôn nhöõng ngöôøi lao ñoäng trong nhöõng toå chöùc ñònh höôùng theo con ngöôøi. Quaûn trò gia thì ít ñöôïc ñaøo taïo theo hình thöùc chính thöùc, vaø veà toång quaùt thì toå chöùc coù quy moâ lôùn hôn vaø voán ñaàu tö cuõng nhieâuù hôn. Vaên hoùa trong nhöõng toå chöùc ñònh höôùng theo con ngöôøi ñöôïc ñaëc tröng bôûi vieäc caùc quaûn trò gia ñaùnh giaù keát quaû döïa treân cô sôû thöïc hieän coâng vieäc cuûa nhoùm hoaøn haûo nhö theâ 1naøo trong moái quan heä so saùnh vôùi ngaân quyõ. Quaûn trò gia trong loaïi vaên hoùa toå chöùc naày thöôøng ñöôïc xem laø nhöõng ngöôøi roäng löôïng, hoï taäp trung vaøo nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán con ngöôøi, hoï saún loøng chaáp nhaän nhöõng cuoäc tranh luaän vaø thaûo luaän nhoùm. Ngöôøi lao ñoäng trong nhöõng toå chöùc naày thöôøng caûm thaáy raèng nhöõng vaán ñeà khoù khaên cuûa caù nhaân thöôøng ñöôïc caùc quaûn trò gia quan taâm vaø quyeát ñònh thöôøng ñöôïc thöïc hieän bôûi nhoùm hay bôûi uûy ban. 3. Vaên hoùa ñòa phöông/cuïc boä vaø vaên hoùa ñònh höôùng theo chuyeân moân/ngheà nghieäp Vaên hoùa ñòa phöông/cuïc boä ñöôïc ñaë tröng bôûi vieäc nhaän daïng nhaân vieân xuaát phaùt töø toå chöùc maø hoï laøm vieäc. ngöôïc laïi vaên hoùa ñònh höôùng theo ngheà nghieäp nhaän daïng giaù trò nhaân vieân xuaát phaùt töø loaïi coâng vieäc maø hoï laøm. Thaønh vieân cuûa loaïi vaên hoùa toå chöùc cuïc boä thöôøng caûm thaáy raèng nhöõng chuaån möïc ñaïo ñöùc cuûa toå chöùc thöôøng kieåm soaùt vaø chi phoái haønh vi cuûa hoï caû taïi nôi laøm vieäc vaø ôû nhaø. Hoï tin töôûng raèng khi thueâ möôùn lao ñoäng môùi thì toå chöùc phaûi chuù yù

20

tôùi caû nhöõng neàn taûng gia ñình, xaõ hoäi, vaø naêng löïc caù nhaân. Thaønh vieân cuûa vaên hoùa toå chöùc ñònh höôùng theo gnheà nghieäp thöôøng xem raèng ñôøi soáng caù nhaân laø moät coâng vieäc cuûa rieâng hoï vaø hoï khoâng cho pheùp nhöõng chuaån möïc ñaïo ñöùc toå chöùc can thieäp vaøo haønh vi cuûa hoï ôû beân ngoaøi cô quan. Ngöôøi lao ñoäng tin töôûng raèng moät toå chöùc thueâ möôùn con ngöôøi döïa treân naêng löïc thöïc hieän coâng vieäc vaø nhöõng nhaân toá nhö neán taûng gia ñình, xaõ hoäi khoâng phaûi laø cô sôû cho vieäc ra quyeát ñònh tuyeån choïn. 4. Heä thoáng ñoùng vaø heä thoáng môû Heä thoáng ñoùng ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï khoâng saün loøng chaáp nhaän thaønh vieân môùi vaøo trong toå chöùc, ngöôïc laïi moät heä thoáng môû luoân saün loøng tieáp nhaän nhöõng thaønh vieân môùi. Nhöõng ñôn vò mang ñaëc tröng cuûa vaên hoùa toå chöùc theo heä thoáng ñoùng thöôøng raát ñoaøn keát vaø thöôøng khoâng saün loøng chaáp nhaän ngöôøi môùi hay ngöôøi ôû beân ngoaøi, chæ coù nhöõng gnöôøi ñaëc bieät môùi coù theå hoäi nhaäp vaøo nhanh choùng, coøn nhöõng nguöôøi môùi nhaäp cuoäc khaùc thöôøng phaûi maát hôn moät naêm môùi hoäi nhaäp vaøo toå chöùc ñöôïc. ÔÛ nhöõng toå chöùc theo heä thoáng vaên hoùa môû thì caùc thaønh vieân môùi luoân ñöôïc deã daøng chaáp nhaän. Nhöõng thaønh vieân naày chæ caàn moät thôøi gian ngaén ñeå hoäi nhaäp thaønh moät thaønh vieân chính thöùc. 5. Kieåm soaùt chaët vaø kieåm soaùt loûng leûo Vaên hoùa toå chöùc theo daïng kieåm soaùt chaët ñöôïc ñaët tröng bôûi heä thoáng chính saùch, quy ñònh, luaät leä chính thöùc laø phoå bieán trong toå chöùc cuõng nhö kieåm soaùt chaët cheõ caû thôøi gian vaø tieàn baïc. Vaên hoùa toå chöùc theo heä thoáng kieåm soaùt loûng leûo ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï phi chính thöùc vaø khoâng coù vaø khoâng coù nhöõng quy trình quaûn lyù haønh chính quan lieâu , chaët cheû. Vaên hoùa toå chöùc theo daïng kieåm soaùt chaët cheû thöôøng lieân quan ñeán nhöõng coâng vieäc ñôn giaûn, laëp ñi laëp laïi hay coâng vieäc thö kyù vaên phoøng. Trong nhöõng toå chöùc naày soá löôïng quaûn trò gia vaø lao ñoäng nöõ chieám moät tyû leä lôùn vaø coâng vieäc thöôøng ñöôïc ñònh höôùng theo quy trình. Quaûn trò gia trong nhöõng toå chuù7c naày thöôøng tieâu phí moät löôïng thôøi gian töông ñoái lôùn trong vieäc ñoïc vaø vieát caùc baùo caùo. Vaên hoùa toå chöùc theo daïng kieåm soaùt chaët thöôøng ñöôïc nhìn thaáy ôû nhöõng ñôn vò vöøa traûi qua moät giai ñoaïn suygiaûm trong saûn xuaát. Loaïi vaên hoùa naày cuõng ñaëc tröng bôûi tình traïng vaéng

21

maët cao trong coâng vieäc; moät phaàn do muoán neù traùnh aùp löïc cao cuûa heä thoáng kieåm soaùt chaët. Cuoäc nghieân cöùu cuûa Hofstede ñaõ chæ ra raèng taïi nhöõng toå chöùc coù vaên hoùa theo daïng kieåm soaùt loûng leûo, ngöôøi lao ñoäng thöôøng coù trình ñoä giaùo duïc cao hôn so vôùi ngöôøi lao ñoäng trong nhöõng toå chöùc coù vaên hoùa kieåm soaùt chaët cheõ. Heä thoáng kieåm soaùt loûng leûo cuõng phoå bieán trong nhöõng ñôn vò maø soá löôïng lao ñoäng ñaøng gia taêng leân nhanh choùng vaø soá löôïng lao ñoäng vaø quaûn trò gia nöõ chieámm moät tyû leä töông ñoái thaáp. Cuoäc nghieân cöùu naày cho thaáy nhöõng ñôn vò ñònh höôùng theo keát quaû thöôøng coù daïng vaên hoùa toå chöùc kieåm soaùt loûng leûo. 6. Vaên hoùa chuaån taéc vaø vaên hoùa thöïc tieån Vaên hoùa chuaån taéc luoân ñaët moái quan taâm vaøo vieäc tuaân thuû nhöõng luaät leä vaø quy trình moät caùch nghieâm khaéc vaø chaët cheõ. Vaên hoùa thöïc duïng luoân quan taâm ñeán thöïc teá dieån ra vaø keát quaû ñaït ñöôïc baát keå ñieàu naày vi phaïm ñeán quy trình vaø luaät leä. Vaên hoùa toå chöùc chuaån taéc nhaán maïnh ñeán vieäc thöïc hieän coâng vieäc hôn laø chính keát quaû; ví duï trong vaán ñeà ñaïo ñöùc kinh doanh, caùc toå chöùc theo daïng vaên hoùa naày luoân tuaân thuû chaët cheõ, chi li chính saùch cuûa coâng ty, thaäm chí ñieàu ñoù coù theå laøm cho coâng ty bò giaûm suùt doanh soá hay maát nhöõng khaùch haøng coù gía trò. Cuoäc nghieân cöùu cuûa Hofstede ñaõ chæ ra raèng nhöõng coâng ty Nhaø nöôùc thöôøng coù vaên hoùa toå chöùc chuaån taéc hôn laø nhöõng coâng ty tö nhaân. Vaên hoùa toå chöùc thöïc tieån ñaët vaán ñeà thöïc hieän keát quaû laø moät öu tieân haøng ñaàu, vaø neáu nhö phaûi chieát khaáu cho khaùch haøng theo moät tyû leä ñaëc bieät hay phaûi cung caáp theâm dòch vuï ñeå baùn ñöôïc haøng thì coâng ty theo daïng vaên hoùa naày vaãn thöïc hieän. Nhöõng coâng ty theo vaên hoùa thöïc tieån xem vaán ñeà ñaïo ñöùc trong kinh doanh nhö laø moät höôùng daãn mang tính uyeån chuyeån hôn laø phaùp leänh phaûi thöïc hieän vaø hoï saún loøng vi phaïm quy ñònh ñeå ñaït ñöôïc keát quaû mong muoán. IV.3/ Quaûn trò trong ñieàu kieän ña vaên hoùa Nhöõng khía caïnh töông phaûn laå nhau veà vaên hoùa toå chöùc neâu treân ñaõ goùp phaàn lyù giaûi nhöõng khoù khaên maø moät coâng ty ña quoác gia thöôøng gaëp phaûi khi kinh doanh ôû nöôùc ngoaøi. Nhöõng khoù khaên naày xuaát phaùt töø söï khaùc bieät veà vaên hoùa toå chöùc giöõa coâng ty ña quoác gia vaø caùc chi nhaùnh taïi haûi ngoaïi. Ñeå quaûn

22

trò trong ñieàu kieän khaùc bieät veà vaên hoùa naày, caùc coâng ty ña quoác gia coù ba caùch tieáp caän khaùc nhau bao goàm: tieáp caän theo söï thay ñoåi veà cô caáu, theo quy trình, vaø theo söï thay ñoåi veà nguoàn nhaân löïc. Söï thay ñoåi caáu truùc lieân quan ñeán vieäc taùi thieát keá caùc boä phaän trong cô caáu toå chöùc, ñoâi luùc noù coøn bao haøm vieäc di chuyeån nhaân söï töø khu vöïc naày sang khu vöïc khaùc (khu vöïc khaùc). Moät quy luaät toång quaùt cuûa vaên hoùa toå chöùc ñoù laø khi moät caù nhaân ñöôïc chuyeån ñeán moät boä phaän khaùc, hoï phaûi coá gaéng ñieàu chænh ñeå hoäi nhaäp vaøo vaên hoùa cuûa toå chöùc môùi. Tuy nhieân khi caû moät nhoùm ñöôïc thuyeân chuyeån, hoï seõ mang theo vaên hoùa cuûa nhoùm/toå chöùc cuûa hoï tröôùc ñaây. Khi söï thay ñoåi caáu truùc daãn ñeán moät nhieäm vuï môùi, moät thaùch thöùc ôû moâi tröôøng môùi, vaø moät moái quan heä caù nhaân môùi thì khuynh höôùng taïo ra vaên hoùa toå chöùc môùi seõ xuaát hieän. Ví duï khi moät coâng ty ña quoác gia saùt nhaäp hay mua coå phaàn cuûa moät coâng ty khaùc, noù seõ thöïc hieän vieäc di chuyeån nhaân söï töø chi nhaùnh naày ñeán coâng ty meï vaø ngöôïc laïi. Muïc ñích cuûa vieäc naày nhaèm laøm cho vaên hoùa cuûa chi nhaùnh môùi ñöôïc hoäi nhaäp vaøo vaên hoùa cuûa coâng ty ña quoác gia. Baèng caùch naày, caû hai nhoùm seõ coù nhöõng tieâu chuaån giaù trò ngaøy caøng gioáng nhau vaø seõ traùnh söï xung ñoät vaên hoùa. Tuy nhieân, do vaên hoùa toå chöùc vaãn leä thuoäc vaøo vaên hoùa quoác gia cho neân vaãn toàn taïi moät söï khaùc bieät giöõa hai nhoùm. Moät phöông phaùp quaûn trò coù tính chaát chieán löôïc thöù hai veà vaên hoùa toå chöùc ñöôïc thöïc hieän thoâng qua söï thay ñoåi veà coâng ngheä. Söï thay ñoåi naày bao goàm vieäc giôùi thieäu nhöõng quy trình môùi, nhöõng moái lieân keát truyeàn thoáng khaùc bieät, heä thoáng kieåm soaùt khaùc, phöông thöùc coâng ngheä môùi …Ví duï phaàn lôùn caùc coâng ty ña quoác gia ñeàu thieát laäp maïng truyeàn thoâng noäi boä ñeå caùc chi nhaùnh luoân coù moái quan heä thöôøng xuyeân, lieân tuïc vôùi coâng ty meï. Baèng caùch naày, vaên hoùa cuûa hai nhoùm ngaøy caøng trôû neân töông ñoàng, gaàn guõi nhau hôn bôûi vì moãi nhoùm coù theå hoïc taäp laãn nhau ñeå töï ñieàu chænh. Ngoaøi ra nhöõng söï thay ñoåi veà coâng gnheä nhaèm taïo söï hoäi nhaäp veà vaên hoùa vaãn coù theå dieån ra baèng caùch laép ñaët nhöõng maùy moùc thieát bò môùi cho chi nhaùnh. Luùc ñoù coâng ty ña quoác gia seõ phaùi nhaân söï ñeán taäp huaán cho nhaân vieân sôû taïi veà phöông phaùp söû duïng nhöõng thieát bò naày. Baèng caùch naày seõ cho pheùp caû hai nhoùm seõ coù phöông phaùp vaän haønh thieát bò nhö nhau vaø nhöõng quy trình cuõng nhö heä thoáng thöïc hieän moïi coâng vieäc ñeàu ñoàng nhaát, nhö vaäy vaên hoùa toå chöùc ñaõ ñöôïc taïo ra thoâng qua vieäc huaán luyeän.

23

Moät phöông phaùp thöù ba trong vieäc quaûn trò vaên hoùa toå chöùc ñöôïc thöïc hieän thoâng qua nhöõng söï thay ñoåi veà nguoàn nhaân löïc. Nhöõng söï thay ñoåi naày coù lieân quan ñeán chính saùch tuyeån duïng vaø ñeà baït nhaân vieân. Thoâng thöôøng boä phaän nhaân söï trong moät toå chöùc ñöôïc xem laø ngöôøi gaùc coång vaøo heä thoáng vaên hoùa toå chöùc; ñieàu naày coù yù nghóa laø boä phaän toå chöùc seõ quyeát ñònh loaïi ngöôøi naøo seõ ñöôïc thueâ möôùn hay sa thaûi. Nhöõng ngöôøi thuoäc caùc tieâu chuaån giaù trò cuaû vaên hoùa toå chöùc khaùc bieät seõ bò töø choái baát keå hoï thöïc hieän toát coâng vieäc chuyeân moân. Ñeå phaùt trieån roõ neùt vaên hoùa toå chöùc cuûa coâng ty ña quoác gia, moïi caù nhaân, nhoùm, chi nhaùnh phaûi coù cuøng tieâu chuaån giaù trò vaø phoái hôïp vôùi nhau toát. Do ñoù caùc coâng ty ña quoác gia thöôøng vaïch ra nhöõng chính saùch phaùt trieån gnuoàn nhaân löïc, trong ñoù quy ñònh roõ loaïi ngöôøi naøo seõ ñöôïc tuyeån duïng, löïa choïn, ñeà baït.

24