Celik_borularin_montaji.pdf

T.C. Mİ LLÎ EĞİ Tİ M BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKİEĞİ Tİ M VE ÖĞRETİ M Sİ STEMİ Nİ N GÜÇLENDİ Rİ LMESİPROJESİ )

TESİ SAT TEKNOLOJİ SİVE İ KLİ MLENDİ RME

ÇELİ K BORULARIN MONTAJI

ANKARA 2007

Milli Eğ itim Bakanlı ğı tarafı ndan geliş tirilen modüller;  Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlı ğ ı nı n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak yaygı nlaş tı rı lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notları dı r).  Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye rehberlik etmek amacı yla öğrenme materyali olarak hazı rlanmı ş , denenmek ve geliş tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda uygulanmaya baş lanmı ş tı r.  Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandı rmak koş ulu ile eğ itim öğ retim sı rası nda geliş tirilebilir ve yapı lması önerilen değiş iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.  Örgün ve yaygı n eğitim kurumları , iş letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaş ı labilirler.  Bası lmı şmodüller, eğitim kurumları nda öğ rencilere ücretsiz olarak dağı tı lı r.  Modüller hiçbir ş ekilde ticari amaçla kullanı lamaz ve ücret karş ı lı ğ ı nda satı lamaz.

İ Çİ NDEKİ LER AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii Gİ Rİ Ş.......................................................................................................................................1 1. DÖŞEME VE DUVAR GEÇİ Şİ.......................................................................................... 2 1.1. YapıElemanları ............................................................................................................2 1.1.1. Kolonlar ................................................................................................................. 2 1.1.2. Kiriş ler ...................................................................................................................3 1.1.3. Döş emeler ..............................................................................................................3 1.1.4. Duvarlar ................................................................................................................. 4 1.1.5. Merdivenler ...........................................................................................................4 1.1.6. Temeller................................................................................................................. 5 1.2. Döş eme ve Duvar Geçiş inde Kullanı lan Takı mlar .......................................................6 1.2.1. Matkaplar...............................................................................................................6 1.2.2. Delici ve kı rı cıaletler ............................................................................................8 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 10 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................12 ÖĞRENME FAALİ YETİ -2................................................................................................... 14 2. BORULARIN SABİ TLENMESİ ....................................................................................... 14 2.1. Kelepçe ve Konsol ile Sabitleme ................................................................................14 2.1.1. Çelik Borular ....................................................................................................... 14 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................19 ÖĞRENME FAALİ YETİ –3 .................................................................................................. 20 3. KANAL AÇMA YÖNTEMLERİ ...................................................................................... 20 3.1. Çekiç ve Murç İ le Kanal Açma................................................................................... 20 3.2. Kanal Açma Aletleri ................................................................................................... 22 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 24 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................26 ÖĞRENME FAALİ YETİ –4 .................................................................................................. 28 4. ÇELİ K BORULARI DÖŞEME .........................................................................................28 4.1. Boruları n Döş enmesinde Dikkat Edilecek Hususlar ................................................... 28 4.1.1. Korozyon ............................................................................................................. 28 4.1.2. Donma ................................................................................................................. 29 4.1.3. Gürültü ................................................................................................................. 29 4.1.4. Terleme ................................................................................................................29 4.1.5. Estetik .................................................................................................................. 29 4.1.6. Ulaş ı labilirlik....................................................................................................... 30 4.1.7. Binanı n Oturması ................................................................................................. 30 4.1.8. Boruları n Tespiti.................................................................................................. 30 4.1.9. Koç Vuruş u.......................................................................................................... 30 4.1.10. Eğim................................................................................................................... 30 4.2. Çelik Boru Montajı ..................................................................................................... 31 4.2.1. Sı va Üstü (Yatay-Düş ey) Boru Montajı.............................................................. 31 4.2.2. Sı va Altı(Yatay - Düş ey) Boru Montajı .............................................................. 32 4.2.3. Çelik Boruyu Sabitlemek.....................................................................................32 4.3. Çelik Boru Tesisatı nı n Test Edilmesi ......................................................................... 33 4.4. Kullanı lan Takı mları n Bakı mı ....................................................................................34 i

UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................37 MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 39 PERFORMANS DEĞERLENDİ RME .............................................................................. 40 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 41 KAYNAKÇA .........................................................................................................................42

ii

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD

522GAZ001

ALAN

Tesisat Teknolojisi ve İ klimlendirme

DAL/MESLEK

Alan Ortak

MODÜLÜN ADI

Çelik Boruları n Montajı

MODÜLÜN TANIMI

Gerekli ortam sağlandı ğ ı nda, çelik borularıtekniğine uygun olarak döş eyebileceğ i öğ renme materyalidir.

SÜRE

40/32

ÖN KOŞUL

Çelik borularımontaja hazı rlama modülünü almı ş olmak.

YETERLİ K

Çelik boruları tekniğine edebilecektir.

uygun

olarak

monte

Genel Amaç Gerekli ortam sağlandı ğ ı nda çelik borularıstandartlara ve tekniğ ine uygun döş eyebilecektir. Amaçlar MODÜLÜN AMACI

EĞİ Tİ M ÖĞRETİ M ORTAMLARI VE DONANIMLARI

1.

Delici ve kı rı cıaletleri kullanarak tekniğ ine uygun döş eme ve duvar geçiş i yapabileceksiniz.

2.

Tekniğ ine uygun kelepçe takabileceksiniz.

3.

Kanal açma aletlerini kullanarak projeye göre boru çapı na uygun kanal açabileceksiniz.

4.

Gerekli donanı mıkullanarak çelik borularıtekniğine uygun döş eyebileceksiniz. Ortam

Sı nı f, atölye, laboratuvar, iş letme, kütüphane, internet ortamıvb. kendi kendine veya grupla çalı ş abileceğ iniz tüm ortamlar (ortam, öğrencilerin grup veya bireysel olarak iii

çalı ş abileceği ş ekilde düzenlenmelidir). Donanı m Sı nı f Sı nı f kitaplı ğı , VCD, DVD, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar ve donanı mları , internet bağlantı sı , öğretim materyalleri vb. Atölye: Boru mengenesi, boru paftası , boru anahtarı , testere, boru keskisi, ş erit metre, matkap, delici ve kı rı cı aletler, tornavida, çekiç, kurş un kalem, bloknot, bilgi iş lem sayfası .

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME

Modülün içinde yer alan her bir öğ renme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda ise kazandı ğ ı nı z bilgi, beceri, tavı rları ölçmek amacı yla öğ retmen tarafı ndan hazı rlanacak ölçme araçları ile değ erlendirileceksiniz.

iv

Gİ Rİ Ş Gİ Rİ Ş Sevgili Öğrenci, Tesisat Teknolojisi ve İ klimlendirme alanı nıseçerek yeni bir mesleğ e adı m atmı ş bulunmaktası nı z. Severek ve isteyerek mesleğinizi icra etmeniz baş arı nı zıartı racaktı r. Tesisatçı lı ğı n vazgeçilmez materyali olan çelik boruları n, bu alanda yeterlik sahibi olan kiş iler tarafı ndan montajıyapı lmalı dı r. Yeterlik sahibi olmak için de bu alanda kapsamlıteknik bilgi ve donanı m içeren kitaplardan ve uygulama ortamları ndan faydalanmak gerekir. Bu kitaptan edineceğiniz bilgi ile çelik boruları n birleş tirmelerini, montajları nıve bunlar için gereken aletlerin kullanı mı nı ve bakı mı nı tam olarak öğreneceksiniz. Bu nedenle bu yeterliğ e sahip olduğ unuzda hı zla geliş mekte olan Tesisat Teknolojisi ve İ klimlendirme meslek dalı nda bu becerinizi kullanabileceğiniz yaygı n bir alan sizi beklemektedir. Bu modülün size mesleki açı dan standart bir bilgi ve beceri kazandı racağıinancıile çalı ş maları nı zda baş arı lar dilerim.

1

ÖĞRENME FAALİ YETİ –1

AMAÇ

RENME FAALİ YETİ- 1

Uygun ortam sağlandı ğ ı nda delici ve kı rı cıaletleri kullanarak tekniğ ine uygun döş eme ve duvar geçiş i yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Çalı ş ma hayatı nda (işortamı nda ) döş eme ve duvar geçiş leri nası l yapı lı r?



Tesisat taahhüt firmaları nıdolaş arak araş tı rma ve gözlem yapı nı z.



Internet ortamı nda araş tı rma yapı nı z.



Araş tı rma ve gözlemlerinizi rapor hâline getiriniz.



Hazı rladı ğı nı z raporu sı nı fta tartı ş ı nı z.

1. DÖŞEME VE DUVAR GEÇİ Şİ 1.1. Yapı Elemanları 1.1.1. Kolonlar

Resim 1.1: Kolon

Kolonlar, yapı larda kiriş lerden aldı kları(bazıhâllerde döş emeden) yükleri temele aktaran yapı elemanları dı r.

2

Kolonlar, düş eyde ana taş ı yı cıiskeleti oluş turduğ undan çok zorunlu kalmadı kça bunlar üzerinde delme ve kı rma iş lemi yapı lmamalı dı r. Yapı ldı klarıgeometrik ş ekle göre isim alı rlar (kare, dikdörtgen, yamuk ve köş eli gibi ).

1.1.2. Kiriş ler

Resim 1.2: Kirişve döş eme

Kiriş ler, döş emelerden aldı klarıyükleri kolonlara aktaran yapıelemanları dı r. Kiriş ler yatayda yük taş ı rlar. Üzerine gelen yükleri taş ı yarak oturduklarımesnetlere naklederler. Kiriş ler, yatayda ana taş ı yı cıiskeletini oluş turduğ undan çok zorunlu kalmadı kça bunlar üzerinde delme ve kı rma iş lemi yapı lmamalı dı r.

1.1.3. Döş emeler

Resim 1.3: Döş eme

1.1.3.1. Normal Döş emeler Döş emeler, binayıkatlara ayı ran ve üzerine gelen yükleri taş ı yarak kiriş lere aktaran ve kullanı lan malzemeye göre betonarme, ahş ap, çelik gibi malzemelerden yapı lan yapı elemanları dı r.

Resim 1.4: Düş ük döş eme

3

Döş emeler, yükleri kiriş lere aktarabildiğ i gibi yı ğma binalarda duvarlara aktarı r. 1.1.3.2. Düş ük Döş emeler Düş ük döş emeler, WC ve banyolarda su tesisatları nıgizlemek için yapı lı r. Döş emeler, kiriş lere alttan veya kiriş in herhangi bir yerinden oturtulur.

1.1.4. Duvarlar

Resim 1.5: Tuğla duvar

Duvarlar; yapı larda mahalleri amaçlara göre düş ey olarak ayı ran ve mahallerin oluş umunu sağlayan, değ iş ik kalı nlı k ve malzemelerle imal edilen yapıelemanı dı r. Günümüzde geliş en teknolojiye paralel olarak duvarlarda çok çeş itli malzemeler kullanı lmakta ve kullanı lan malzeme cinsine göre de isim almaktadı r. Bunlar tuğ la, briket, beton blok, alçı blok, ytong, taş , ahş ap ve prefabrik vb. malzemelerdir.

1.1.5. Merdivenler

Bir yapı da birbirinden farklıiki seviye arası nda muntazam aralı klıyatay ve düş ey yüzeylerden meydana getirilen ve düş ey dolaş ı m vası tası olarak kullanı lan yapı elemanları dı r. 4

Merdiven, bir seviyeden bir seviyeye ayaka inip çı kmaya yarar. Merdivenler yapı ldı klarıyerlere göre iki çeş ittir: Dı şmerdivenler: Binanı n dı ş ı nda, açı kta kalan merdivenlerdir. İ ç merdivenler: Binanı n içinde, kapalıalanda bulunan merdivenlerdir. Merdivenler fonksiyonları na göre iki çeş ittir. Normal kat merdiveni: Katlar arası nda inişçı kı ş ısağ layan merdivenlerdir. Yangı n merdivenleri: Yangı n esnası nda kullanı lmak üzere bina içinde veya dı ş ı nda yapı lan merdivenler. Yapı ldı klarımalzemelerin cinslerine göre ahş ap, kâgir, betonarme ve metal merdivenler olmak üzere dörde ayrı lı r.

Resim 1.11: Temel atma

1.1.6. Temeller Yapı nı n bütün yükünü taş ı yan ve zemine aktaran yapıelemanları na temeller denir. Yapı ları n inş a ediliş inde, zemin yüzeyi altı nda kalan kı smı na bina alt yapı sıve üstünde kalan kı smı na da bina üst yapı sıdenir. Temeller, yapı ldı kları malzemenin türüne ve ş ekline göre gruplandı rı larak isimlendirilir. Temel, yapı mı nda kullanı lan malzemelere göre taş , beton, betonarme, çelik ve ahş ap olarak gruplandı rı lı r. Binanı n inş ası nda çoğunlukla betonarme kullanı lmaktadı r. Betonarme temellerin ş ekilleri; binanı n yapı lı şamacı na, sabit ve hareketli yüklerine ve temel zemin tabakası nı n derinliğ ine, kalı nlı ğ ı na, cinsine, taş ı yabileceğ i yüke göre seçilir.

5

1.2. Döş eme ve Duvar Geçiş inde Kullanı lan Takı mlar 1.2.1. Matkaplar Cisimlerden talaşkaldı rarak dairesel delme yapan delici uçlara yeterli döndürme kuvveti veren makinelere matkap denir. Malzeme üzerinden talaşkaldı rmak suretiyle yapı lan iş leme de delme denir. Matkap uçları , mandrene sı kı larak delme iş lemi yapı lı r. Matkaplar; matkap sapı , matkap gövdesi, mandren ve matkap uçu ana parçaları ndan meydana gelir. Gövde

Mandren

Matkap ucu Sap Resim 1.12: Muhtelif matkap çeş itleri



Matkap sapı : Matkabıkontrol etmemizi sağlayan kı sı mdı r. Üzerinde mandrenin devir sayı sı nıayarlayan ve matkabıaçı p kapamamı zısağlayan anahtarıbulunur. Gövdeye bağlantı lı dı r. Matkabı n biçimine göre ( düz, hilti ) ş ekil değiş tirir.



Matkap gövdesi: Matkabı n mandrene hareketi ileten kı sı mları nıiçine alan ve koruyan kı sı mdı r. Üzerinde delme seçeneğ ini (darbeli, darbesiz) ayarlayan anahtar düzeneği bulundurur. Matkap sapı na uygulanan gücü mandrene iletir.



Mandren: Gövdeden gelen gücü matkap ucuna ileten metal kı sı mdı r. Matkap ucunu sı kı ca kavrayarak delme iş lemi yapması nısağlar. Matkabı n cinsine göre anahtarla sı kmalı , elle sı kmalıve geçmeli çeş itleri vardı r.



Matkap ucu: Delinecek parçadan talaşkaldı rmak suretiyle delme iş lemi yapan malzemelere matkap ucu denir. Üzerinde helisel oluklar bulunur. Bu oluklar hem kesici ağ ı zları n oluş ması nıhem de kesme sonucu meydana gelen talaş ları n atı lması nısağ lar. Ayrı ca metallerde soğ utma sı vı sı nı n delik içine akı ş ı nı oluş turur.

Matkap üzerinde kesici ağ ı zları n uç açı larınormal sertlikteki malzemeler için 118˚ , sertliğ i fazla olan malzemelerde 118˚den büyük, sertliği az olan malzemelerde 118˚ den küçük olarak bilenmesi ve kesici ağı zları n eş it biçimde olması na dikkat edilmelidir. Delinecek malzemenin cinsine göre;ahş ap, metal ve beton matkap uçlarıolarak sı nı flandı rı lı r. 6

Şekil 1.1: Matkap ucu açı ları



Ahş ap matkap uçları : Yumuş ak (ahş ap, kurş un gibi) malzemelerin delinmesinde kullanı lı r. Metal matkap ucuna göre daha yumuş ak çelikten yapı lı r. Sap kı smıüzerinde çapıve WS yazı larıbulunur. Zı rh

Oluk

Sap

Uç

Resim 1.13: Ahş ap matkap ucu



Metal matkap uçları : Sert madenden yapı lı r. Demir ve çelik türü sert metal malzemelerin delinmesinde kullanı lı r. Sap kı smıüzerinde çapıve HSS yazı ları bulunur.

Resim 1.14: Metal matkap ucu



Beton matkap uçları : Beton duvar ve tuğ la vb. malzemelerin delinmesi için kullanı lı r. Kesici uç kı smısert madenden, sap kı sı mlarıise yumuş ak malzemeden yapı lı r. Kesici ucu sap kı smı ndan daha büyük olup, matkap ucu çapıkesici uç büyüklüğ ü kadardı r.

Uç

Sap

Oluk Resim 1.15: Beton matkap ucu

7

1.2.2. Delici ve kı rı cıaletler Tesisatçı lı kta kullanı lan delici ve kı rı cıaletler; çekiç, murç, keski ve elektrik ile çalı ş an kı rı cıve delici aletlerdir. 1.2.2.1. Çekiçler Ağ ı rlı ğı ile cisimler üzerinde kuvvet oluş turmak için kullanı lan takı mlara çekiç denir. 100–3000 gram arası ndakiler çekiç, 3000 gram ile 10000 gram arası ndakilere de balyoz denir. Değ iş ik malzemelerden ve çeş itli ş ekillerde yapı lı rlar.

Resim 1.16: Çekiç

Resim 1.17: Balyoz

Çekiç, sapı na sağ lam oturmalıve yerinden oynamamalı dı r. Çalı ş ma sı rası nda fı rlamamasıiçin sapı na kama çakı lmalı dı r. Çekiç sapıucundan tutulmalıve vurulacak yere çekicin tabanıparalel olmalı dı r.

Resim 1.18: Kullanı lmamasıgereken arı zalıçekiç

1.2.2.2. Keskiler El keskileri takı m çeliğinden yapı lmı ş bilenmiş kesici ağ ı zlarıözel olarak sertleş tirilmişkoparma, yarma, kanal açma, kesme, talaşkaldı rma iş lerinde çekiç ile beraber kullanı lan bir el aletidir. Keskiler düz, tı rnak, koparma, yarı k ve kanal keskisi olarak sı nı flandı rı lı r. Tesisatçı lı kta genelde kanal açma ve beton kı rma iş lerinde düz keski kullanı lı r.

Resim 1.19: Keski

8

Keski kullanı rken keskinin istendiğ i gibi kesme iş lemi yapı labilmesi için keskinin doğru tutulması , uygun çekicin seçilmesi ve doğru vurulmasıgerekir. Vurma iş lemi öncesi kesici ağzı n kesilecek yüzeyle iyi ş ekilde temasısağlanmalı dı r. Aksi takdirde kayarak kazalara sebep olabilir.

Şekil 1.2: Keskilemede dikkatsiz çalı ş ma

1.2.2.3. Murçlar Tesisat boruları nı n geçeceğ i yerlerin oyulmasıveya çakı larak patlatı lmasıiçin kullanı lan takı mlardı r. Ayrı ca kelepçe ve konsol yeri hazı rlamak için murçlar kullanı lı r. Murç ucunun kare kesitli ve sivri olmasıbetonarme yapı larda yapı lacak kı rma iş leminde betonun patlatı lması nıkolaylaş tı rmaktı r. Elle tutulacak kı smı nı n çokgen olması , elden kayması nıönler. Zamanla murç baş ı , çekiç darbeleri yüzünden mantarlaş ı r. Mantarlaş mı ş murcun baş ı nı n taş lanarak düzeltilmesi işkazaları nı önler. İ ş lenecek duvar yüzeyine murçlarla aş ı rıdarbeler yapı lmaz. Duvar tuğ laları nıyerinden oynatmayacak biçimdeki darbelerle çalı ş ı lı r. Duvarda yeteri kadar alanı n kı rı lmasıgerekir.

Resim 1.20: Murçlar

9

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ Aş ağ ı daki ş ekle uygun duvarda boru geçiş ini yapı nı z.

Kullanı lacak Araç ve Gereçler 1234-

Kı rmı zıkurş un kalem Matkap Rozet Harç malzemeleri

5- Murç 6- Keski 7- Çekiç

İ ş lem Basamakları 









Öneriler 

İ ş aretleyeceğ iniz yerlerin kolon kirişgibi taş ı yı cı yapımalzemeleri olmaması na dikkat ediniz.



Elektrik tesisat hattı na gelmemesine dikkat ediniz.



Geçecek boru çapı nı n bir üstü çapta delik açı nı z.



Matkapla deliği açı nı z.



Çekiç ve murç ile deliği geniş letiniz.



Deleceğ iniz yerlere fazla zarar vermemeye dikkat ediniz.



Rozetin geçecek boruları n çapı na uygun olup olmadı ğ ı na dikkat ediniz.



Rozeti yerleş tirirken terazisine dikkat ediniz.

Rozeti borunun konumuna göre sabitleyiniz.



Borunun konumuna göre yerleş tirmeye dikkat ediniz.



Rozete zarar vermeden boruyu geçiriniz.

İ ş inizi kontrol ederek



İ ş inizin düzgünlüğ ünü gözlemleyiniz.

Boru geçişyerlerini duvarda iş aretleyiniz.

Boru çapı na göre delik deliniz.

Deliğe rozeti yerleş tiriniz.

10

rozeti

düzgün

teslim ediniz.



Çalı ş ma alanı nı zıtemizleyiniz.



Takı mlarıteslim ediniz.



İ ş i bitirdiğ inizi öğretmeninize haber veriniz.

11

ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÇOKTAN SEÇMELİTEST 1.

Belirli gereksinimleri karş ı lamak üzere, çeş itli malzemeler ile yapı m yöntemlerine uygun bir ş ekilde inş a edilen tesislere ne ad verilir? A) İ nş aat B) Tesisat C) Yapı D) Fabrika

2.

Aş ağ ı dakilerden hangisi yapı ları n kaba inş aat elemanları nı n yapı ldı klarımalzeme gruplandı rması na girmez? A) Ahş ap Yapı lar B) Prefabrik Yapı lar C) Çelik Yapı lar D) Kagir Yapı lar

3.

Aş ağ ı dakilerden hangisi ahş ap yapı nı n avantajları ndan değ ildir? A) Nakli kolaydı r. B) ş çiliğ i kolaydı r. C) Birkaç kez kullanı labilir. D) angı na dayanı klı dı r.

4.

Aş ağ ı dakilerden hangisi betonarme yapı nı n özelliklerindendir? A) Dı şetkenlere dayanı ksı zdı r. B) Kı sa ömürlüdür. C) Yangı na dayanı klı dı r. D) İ zole edilmesine gerek yoktur.

5.

Çelik yapı larda kullanı lan çeliklerin birleş tirilmelerinde hangi iş lem uygulanmaz? A) Lehimli birleş tirme B) Kaynaklıbirleş tirme C) Cı vatalıbirleş tirme D) Perçinli birleş tirme

12

6.

Aş ağ ı dakilerden hangisi yapı larda kiriş lerden aldı kları(bazıhâllerde döş emeden) yükleri temele aktaran yapıelemanları dı r? A) Döş eme B) Kolon C) Kiriş D) Duvar

7.

Normal sertlikte bir malzemeyi delmek için matkap uç açı sıkaç derece olmalı dı r? A) 98O B) 108 O C) 118O D) 128O

8.

Aş ağ ı dakilerden hangisi delici ve kı rı cıaletlerden değildir? A) Keski B) Murç C) Çekiç D) Eğ e

9.

Takı m çeliğ inden yapı lmı ş , bilenmiş , kesici ağ ı zlarıözel olarak sertleş tirilmiş koparma, yarma, kanal açma, kesme, talaşkaldı rma iş lerinde çekiç ile beraber kullanı lan el aletinin adınedir? A)Keski B)Eğe C) Matkap D) Testere

10.

Aş ağ ı dakilerden hangisi murcun kullanı m alanı dı r? A)Delme B)Kanal açma C)Kesme D)İ ş aretleme DEĞERLENDİ RME

Cevapları nı zıcevap anahtarıile karş ı laş tı rı nı z ve doğ ru cevap sayı nı zıbelirleyerek değ erlendiriniz Eksik olduğ unuz konulara dönerek konularıtekrarlayı nı z. Tüm soruları doğru cevapladı ysanı z diğ er faaliyete geçiniz. 13

ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 ÖĞRENME FAALİ YETİ -2 AMAÇ Uygun ortam sağ landı ğ ı nda tekniğ ine uygun kelepçe takabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Çalı ş ma hayatı nda (işortamı nda ) kelepçe ve konsol ile sabitleme yöntemleri nelerdir? İ nceleyiniz.



Tesisat taahhüt firmaları nıdolaş arak araş tı rma ve gözlem yapı nı z.



İ nternet ortamı nda araş tı rma yapı nı z.



Araş tı rma ve gözlemlerinizi rapor hâline getiriniz.



Hazı rladı ğı nı z raporu sı nı fta tartı ş ı nı z.

2. BORULARIN SABİ TLENMESİ 2.1. Kelepçe ve Konsol ile Sabitleme Tesisatçı lı kta kullanı lan borular, kelepçe ve konsollar ile sabitlenir. Boruları n üretildikleri malzeme cinsine göre sabitleme ş ekillerini aş ağ ı da detaylıolarak inceleyeceğ iz.

2.1.1. Çelik Borular Çelik borunun tanı mı nı , özelliklerini, bağ lantıelemanları nıve birleş tirilmelerini bir önceki modülde öğ rendiniz. Şimdi bu modülümüzde çelik boruları n kelepçe ve konsol ile nası l monte edileceğ ini öğ reneceksiniz. 2.1.1.1. Kelepçeler Çelik boruları n duvarlara tek olarak tespitinde kullanı lan malzemelere kelepçe adı verilir. İ ki parçadan oluş ur. Duvara alçıya da çimento harcıile tespit edilen parçası na kuyruk, boruyu kuyruk parçası yla birlikte tespit eden parçaya da köprü adıverilir. Köprü, kuyruğa yandan ya da önden sı kı lı r.

14

Vida Köprü Kuyruk

Lastik Muhafa za Şekil 2.1: Kelepçe montajı

Resim 2.1: Bir kelepçenin kı sı mları

Yatay boruları n duvara tespitinde kuyruk parçasıdaima boruyu alttan destekleyecek ş ekilde konmalı , köprü üstte olmalı dı r. Bu kelepçelerde genellikle somunlu vida kullanı lı r. Kelepçeler yapı ya çakı larak harçla ya da dübellerle tespit edilir. Ahş ap yapı larda çakı larak, kâgir yapı larda harçla ve dübellerle tutturulur. Çelik yapı larda ise vidalanı r. Konulacak kelepçe; sayı sı , borunun yatay ya da düş ey oluş una, yapı lmı şolduğ u gerece ve çapı na göre değiş ir. Çelik borular için uygun görülebilecek en büyük kelepçe aralı ğı aş ağı da verilmektedir. Bakı r ve PVC borularda kelepçe aralı klarıdaha sı kıolmalı dı r. Tablo 2.1: Kelepçe aralı klarıtablosu

Boru Çapı Mm inç 15 1/2 20 3/4 25 1 32 1¼ 40 1½ 50 2 65 2½ 80 3 100 4 125 5 150 6

Yatay Boru (m)

Düş ey Boru (m)

2,0 2,5 2,5 2,7 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 5,5 6,0

2,5 3,0 3,0 3,0 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 7,5 8,5

15

2.1.1.2. Konsol Döş eme üzerinde ve duvara ası lacak büyük çaplıborularda konsol kullanı lı r. Bunları n boruları n genleş mesine imkân verecek makaralıolanlarıda bulunmakla birlikte tesisatçı daha çok hareketsiz konsollar kullanı r. Duvara tespit edilen L ya da U demirinden yapı lmı şkonsollar, dizi hâlindeki yatay borulara destek olurlar. Boruları n bu konsollar üzerine tespiti, U cı vatalarıya da köprülerle olabilir. Kelepçe ve konsollar, kullanı lacağıborunun yapı ldı ğıgereçten imal edilmelidir. Diğ er bir deyiş le çelik borularda çelik, bakı r borularda bakı r kullanı lmalı dı r. Bunun nedeni, birbirlerine değ en farklımetallerin oluş turduğ u korozyonu önlemektir. Aksi hâlde tespit malzemesinin borulara değ diğ i yerlerde paslanma ve çürüme hı zlanı r. Plastik borularda korozyon sorunu yoktur.

Şekil 2.2: Boruları n konsolla tespiti

Ayrı ca ası lıhâlde bulunan borularıtespit etmek için askı lar kullanı lı r. Askı lar, konsollara benzese de çalı ş ma biçimine göre farklı dı r.

Şekil 2.3: Boruları n askı yla tespiti

16

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ Aş ağ ı daki ş ekilde görünen boruyu ölçülerinde kelepçe ile duvara monte ediniz.

1. 2. 3. 4. 5.

Araç ve Gereçler Matkap 6. Kelepçe Dübel 7. Çelik boru Vida 8. Metre Tornavida 9. Su terazisi Çekiç

İ ş lem Basamakları





 

Öneriler 

Şekle göre kelepçe yerlerini iş aretleyiniz.



Kelepçe bağ lantı sıyapı lacak yerin, borunun eksen doğrultusu ile aynıolması na dikkat ediniz.



Su terazisi ile düzgünlüğ üne ve estetiğ ine dikkat ediniz.



Uygun çapta matkap ucu seçimi yapı nı z.



Belirlenen yerlerde matkapla dik konumda delmeye dikkat ediniz.



Gereğ inden fazla kuvvet uygulamayı nı z.

Delik çapı na uygun dübeli takı nı z.



Delik çapı na uygun dübeli seçiniz.



Dübelin deliğe sı kıgeçmesine dikkat ediniz.

Boru çapı na uygun kelepçeyi takı nı z.



Kelepçenin duvarda oynamaması na dikkat ediniz.



Kelepçenin boruyu sı kısarması nısağ layı nı z.



Tornavidayıelinize kaçı rmamaya dikkat ediniz.



Tornavida ağzı ile vida yatağı nı n uygun olması na dikkat ediniz.



İ ş inizin düzgünlüğ ünü gözlemleyiniz.



Çalı ş ma alanı nı zıtemizleyiniz.



Takı mlarıteslim ediniz.

Kelepçe yerlerini iş aretleyiniz.

İ ş aretlenen yerleri matkap ile deliniz.



Kelepçeyi uygun tornavida ile sı kı nı z.



İ ş inizi kontrol ederek teslim ediniz.

17



İ ş i bitirdiğinizi öğretmeninize haber veriniz.

18

ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME BOŞLUK DOLDURMALI TEST 1.

Tesisatçı lı kta kullanı lan borular …………… ve …………….. ile sabitlenirler.

2.

Çelik boruları n duvarlara tek olarak tespitinde kullanı lan malzemelere ………….. adı verilir.

3.

Konacak kelepçe sayı sı , borunun yatay ya da düş ey oluş una, yapı lmı şolduğ u gerece ve ………………. göre değ iş ir.

4.

Kelepçeler yapı ya çakı larak harçla ya da ………….tespit edilir.

5.

Döş eme üzerindeki borularda ve duvara ası lacak büyük çaplıborularda …………….. kullanı lı r.

6.

Duvara tespit edilen …… ya da ……. demirinden yapı lmı şkonsollar dizi h âlindeki yatay borulara destek olurlar. DEĞERLENDİ RME

Cevapları nı zıcevap anahtarıile karş ı laş tı rı nı z ve doğ ru cevap sayı nı zıbelirleyerek değ erlendiriniz Eksik olduğ unuz konulara dönerek tekrarlayı nı z. Tüm sorularıdoğ ru cevapladı ysanı z diğer faaliyete geçiniz.

19

ÖĞRENME FAALİ YETİ –3 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ –3

Uygun ortam sağ landı ğ ı nda kanal açma aletlerini kullanarak projeye göre boru çapı na uygun kanal açabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Çalı ş ma hayatı nda (işortamı nda ) projeye göre boru çapı na uygun kanal açma yöntemleri nelerdir? İ nceleyiniz.



Tesisat taahhüt firmaları nıdolaş arak araş tı rma ve gözlem yapı nı z.



Internet ortamı nda araş tı rma yapı nı z.



Araş tı rma ve gözlemlerinizi rapor hâline getiriniz.



Hazı rladı ğı nı z raporu sı nı fta tartı ş ı nı z.

3. KANAL AÇMA YÖNTEMLERİ 3.1. Çekiç ve Murç İ le Kanal Açma Duvar yüzeyine kanal açabilmek için yapı lacak iş , önce borunun geçeceği yerde binanı n eksenine göre bir iş aretleme yapmaktı r. Daha sonra geçecek boru dı şçapı ndan 10 mm daha büyük olacak biçimde kanalı n sı nı rları nıbelirlemektir. Bu iş lem yapı lı rken su terazisinin kullanı lmasıçok önemlidir. Keskiyle çizgi üzerinden 10 mm kadar derinlikte iz açı lı r ve ortasıboş altı lı r. Tuğlaya ulaş ı nca aynısı nı rlar içinde boru çapı ndan 10 mm fazla olacak ş ekilde kanal derinleş tirilir. Sı va dökülmeden kanal kenarları nda bulunan tuğla çı kı ntı larıtemizlenir. Kanal içinde bulunan harç ve tuğla parçalarıtemizlenir.

yanlı ş

doğru

Şekil 3.1: Çekiç kullanı lması

20

Resim 3.1: Su terazisi

Tesisat borularıbelirli eğimlerle döş enir. Bu eğ imlerin verilmesinde su terazisi kullanı lı r. Aynızamanda su terazisi ölçülecek malzemenin yere olan konumunu kontrol etmekte de kullanı lı r. Su terazisiyle eğ im verme iş lemleri yatay, dikey ve açı lıpozisyonlardı r. Yatay ( yere paralel ) konumdaki boru üzerine konulur. Hava kabarcı ğı nı n durumu gözetlenir. Hava kabarcı ğısı nı r çizgileri arası na gelinceye kadar boru düzeltilir (A detayı ). Boruları n dikliğini ayarlarken su terazisi yere dik tutulur. Boru, su terazisinin tabanı na paralel durumuna getirilir. B detayı nda görüldüğü gibi hava kabarcı ğ ıizlenir ve dikliğ i ayarlanı r. Terazi kontrolü yapı lacak boru yere açı lıise su terazisinin 45lik sı vıtüpü istenen açı ya ayarlanı r. Sı vıtüpünün hava kabarcı ğ ı , tüp üstünde bulunan kabarcı k sı nı r çizgileri arası nda olacak ş ekilde bulundurulur (C detayı ).

1) Yatayda teraziye bakma

2) Dikeyde teraziye bakma 3) Yataya açı lıteraziye bakma Şekil 3.2: Su terazisinin kullanı lması

21

3.2. Kanal Açma Aletleri Çekiç ve murçları n dı ş ı nda kullanı lan diğ er kanal açma aletleri de elektrik ile çalı ş an makinelerdir. Bunlar darbeli matkap ve hiltilerdir. Kanal açı lacak olan duvarı n uygun yeri belirlenir. Sı va altıtesisatıdöş enecek olan boruları n çapı na ve geniş liğine uygun olarak darbeli kı rı cı lar veya kı rma çekiçlerinin delici ucu seçilerek makineye takı lı r. Tesisat döş enecek duvarda kanalı n doğ ru ve düzgün bir ş ekilde açı labilmesi için su terazisi kullanı lı r. Su terazisiyle belirlenen düzgünlük, baş langı ç ve bitişnoktaları na ip bağ lanarak sabitlenir. Bu iş lemden sonra uygun kanal geniş liğinde ip ve su terazisiyle ayarlandı ktan sonra delme iş lemine geçilir. Daha önceden hazı rlamı şolduğumuz matkap veya hilti aracı lı ğı yla kanal açma iş lemine belirlenen kı smı n dı ş ı na taş madan öncelikle kanalı n ortası ndan iz yapı larak kı rma ve delme iş lemine baş lanı r. Bu iş lem esnası nda duvarda belirlenen kanalı n geniş liği ve derinliği dı ş ı na taş mamaya özen gösterilir. Bu iş leri yaparken işgüvenliği kuralları na dikkat edilmesi gerekir.

Resim 3.2: Darbeli kı rı cı lar

Resim 3.3: Kı rma çekiçleri

Hilti ile yapacağ ı mı z delme, kı rma veya kanal açma iş lerinde her iş e uygun hilti ucu bulunmaktadı r. Bu hilti uçlarımatkabı n mandrenine geçmeli takı larak hem takma iş imizi kolaylaş tı rmasıhem de yapacağ ı mı z iş in daha iyi olması nısağ lamaktadı r. Aş ağ ı daki örnekleri incelediğ imizde daha iyi anlaş ı lacaktı r.

22

Resim 3.4: Hilti uçları

Zamanla tesisat boruları nda çürüme ve tı kanmalardan dolayıçeş itli arı zalar meydana gelir. Sı va altıboruları n geçtiğ i yerlerin fayans üstünden bilinmesi zordur. Matkapla yapı elemanlarıdelinirken duvar içinde su, elektrik veya beton demiri olabilir. Önceden iş lem yapı lacak yapıelemanı nı n içini gözlemlemek için elektronik duvar tarama cihazıkullanı lı r. Duvar tarama cihazıyüksek hassasiyetle bütün demir ve demir dı ş ımetallerin, elektrik hatları nı n, tahtanı n ve hatta plastiğ in yerini belirlemekte kullanı lan alettir ş eklinde tanı mlanabilir.

Resim 3.5: Duvar tarama cihazı

23

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ Duvarda aş ağ ı da resmi verilen ş ekilde 50 cm uzunluğ unda kanal açma iş lemini gerçekleş tiriniz.

A: Boru çapı + > 15 mm (15 mm den küçük olmayacak) B: Boru çapı+ 15 mm. Kullanı lan Araç ve Gereçler 

Metre



Kalem



Su terazisi



Çekiç



Murç



Keski



Matkap

İ ş lem Basamakları 





Boruları n geçeceği yerleri döş eme veya duvarda iş aretleyiniz. Kı rı cıveya delici aletlerle döş enecek boru geniş liğ inde kanal açı nı z.

Öneriler 

Metre ve kalem hazı rlayı nı z.



Ölçü alma tekniklerine göre borunun geçeceğ i yerleri iş aretleyiniz.



Terazisine dikkat ediniz.



Duvara gereğ inden fazla zarar vermeyiniz.



Kı rı cıve delici aletlerle gerektiği kadar kanal açı nı z.



Düzgünlüğ e ve eğime dikkat ediniz.

 İ ş inizi kontrol ederek teslim ediniz. 

İ ş inizin düzgünlüğünü gözlemleyiniz. Çalı ş ma alanı nı zıtemizleyiniz. 24



Takı mlarıteslim ediniz.



İ ş i bitirdiğinizi öğ retmeninize haber veriniz.

25

ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÇOKTAN SEÇMELİTEST 1.

Aş ağ ı dakilerden hangisi kanal açma aleti değildir? A) Çekiç B)Murç C)Keski D)Eğ e

2.

Kanal geniş liğ i belirlenirken neye dikkat edilmelidir? A) Boru çapı na eş it olmalı dı r. B) Boru çapı ndan 5 mm büyük olmalı dı r. C) Boru çapı ndan 10 mm büyük olmalı dı r. D) Kanal geniş liği önemli değildir.

3.

Kanal açarken kanalı n düzgünlüğ ünü ve gönyesini hangi aletle sağ ları z? A) Keski B) Hilti C) Duvar tarama cihazı D) Su terazisi

4.

Kanal açma iş leminde uyulmasıgereken iş lem sı rasıaş ağı dakilerden hangisinde doğru olarak verilmiş tir? A) Ölçü alma-iş aretleme-teraziye alma-kı rma-temizleme B) İ ş aretleme-ölçü alma-teraziye alma-kı rma-temizleme C) İ ş aretleme-teraziye alma-ölçü alma-kı rma-temizleme D) Ölçü alma-teraziye alma-iş aretleme-temizleme-kı rma

5.

Delici ve kı rı cı lar hangi durumlarda kullanı lmalı dı r? A) Murç ve çekicin olmadı ğ ıdurumlarda B) Duvarı n kalı n olduğu durumlarda C) Duvarı n ince olduğu durumlarda D) Mümkün olan her durumda tercih edilmelidir.

26

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarıile karş ı laş tı rı nı z ve doğ ru cevap sayı nı zıbelirleyerek değ erlendiriniz Eksik olduğ unuz konulara dönerek tekrarlayı nı z. Tüm sorularıdoğ ru cevapladı ysanı z diğer faaliyete geçiniz.

27

ÖĞRENME FAALİ YETİ –4 ÖĞRENME FAALİ YETİ –4 AMAÇ Uygun ortam sağ landı ğ ı nda gerekli donanı mıkullanarak çelik borularıtekniğ ine uygun döş eyebileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Çalı ş ma hayatı nda (işortamı nda) çelik boru döş eme ş ekillerini inceleyiniz.



Tesisat taahhüt firmaları nıdolaş arak araş tı rma ve gözlem yapı nı z.



İ nternet ortamı nda araş tı rma yapı nı z.



Araş tı rma ve gözlemlerinizi rapor hâline getiriniz.



Hazı rladı ğı nı z raporu sı nı fta tartı ş ı nı z.

4. ÇELİ K BORULARI DÖŞEME 4.1. Boruları n Döş enmesinde Dikkat Edilecek Hususlar Çelik boruları n montajıyapı lı rken aş ağı da detaylıolarak bahsedeceğimiz hususlara dikkat edilmelidir.

4.1.1. Korozyon Özellikle metallerin birtakı m kimyasalları n etkisi (hava, su, rutubet, baca gazları , aş ı ndı rı cıkimyasallar, asit ve tuzlar vb. etkisi) altı nda kalı p yüzeysel olarak madde kaybı na (aş ı nma) uğraması na korozyon denir. Korozyona “pas” da denir. Demir metali, korozif ortamlardan çok çabuk etkilenir. Özellikle su ve rutubet (nem), oksijenin metal etkisini destekler ve çabuklaş tı rı r. Korozyondan korunma teknikleri ise katodik kaplama yoluyla, uzaklaş tı rarak ve alaş ı m yaparak korumadı r.

28

4.1.2. Donma Sı vıhâlden katıhâle geçen suyun hacmi 1/12 kadar artacağı ndan boruları n patlaması na neden olur. Donmadan dolayıboru en zayı f yerinden patlar. Boruyu dondan korumak için iç duvarlara ve nispeten sı cak yerlerden geçirme doğ ru olur. Borunun yalı tı lmasıyararlıolmakla beraber, çok soğ uk havada yeterli süre bekleyince suyun donması nıönleyemez. Ancak yalı tı lmı şboruda suyun donmasıdaha geç olur. Boru fazla sı caklı k değ iş melerine maruz kalmadı ğı ndan genleş erek büzüş mesi az olur. Kullanı lmayan binalarda borulardaki suyun donmamasıiçin su boş altı lmalı dı r. Donmuşboruları n açı lmasıiçin sı cak suya batı rı lmı şbezle sarmak, üzerine sı cak su dökmek, ateş le veya alevle ı sı tmak gibi yöntemler uygulanı r.

4.1.3. Gürültü Tesisatta su kullanı lmaya baş landı ğı nda tesisatta hı ş ı rtıve takı rtıoluş ur. Su hı zı nı n fazlalı ğ ısu çı kı şağ zı nda hı ş ı rtıyapar. Tesisatı n herhangi bir noktası nda hava su akı ş ı baş ladı ğ ı nda takı rtıoluş turur. Su sayacı , yı kama deposu (rezervuar), contasıgevş ek musluklarda tı kı rtıve titreş imler hâlinde gürültüler meydana getirir. Bu gürültüler boru ve kelepçelerle binaya iletilerek rahatsı zlı k verir. Boru ile kelepçe veya konsol arası na lastik gibi yumuş ak maddeler konarak titreş imlerin gürültüsü büyük ölçüde giderilebilir. Varsa gevş ek contalar değ iş tirilir. Gürültüyü önlemenin bir yolu da suyun akı şhı zı nıazaltmaktı r. Bunun için bası nç düş ürücüler kullanı lı r.

4.1.4. Terleme Özellikle nemli ve sı cak yerlerdeki soğ uk su boruları nı n geçtiği yerlerde görülür. Soğ uk su borusu veya deposunun yüzeyinde su damlacı klarıbelirir. Bir süre sonra damlamaya baş lar. Döş eme ı slanı r ve çeş itli rahatsı zlı klara neden olur. Terlemenin önlenmesi için boruları n yalı tı lmasıbir önlemdir. Bundan baş ka damlaları uygun bir ş ekilde toplayarak kirli su tesisatı na akı tmak da düş ünülebilir. Boru veya deponun bulunduğ u yerin iyi bir ş ekilde havalandı rı lmasıda yararlıolur.

4.1.5. Estetik Borular açı kta ve gömme (ankastre) olarak döş enebilir. Açı kta döş enen borular birbirlerine olduğ u kadar duvarlara da paralel ve aralı klarıbirbirine eş it olmalı dı r. Ancak ne kadar muntazam döş enirse döş ensin zamanla kirleneceğinden, açı kta olan boru güzel görünmeyebilir. Estetiğ in ön planda tutulduğu yerlerde borularıgömme olarak döş emek doğru olur. 29

4.1.6. Ulaş ı labilirlik Su boruları nı n kullanma ömrü, yapı ları n ömrüne göre kı sadı r. Çeş itli nedenlerle arı zalanması , onarı m ya da değiş tirme gereksinimi duyulmasımümkündür. Su boruları na kolayca ulaş ı labilmesi için mimari tasarı m sı rası nda önlemler alı nmalı dı r. Bu maksatla boru ve tesisat bacalarıyapı lmasıdoğ ru olur.

4.1.7. Binanı n Oturması Çeş itli nedenlerle bina zamanla oturur. Bunu önlemek mümkün değildir. Yapı lacak iş binaya giren ve çı kan borularıtemel duvarı ndan büyük çaplıbir boru içinden geçirmektir. Boru ile kovan arasıyumuş ak bir macun, bitüm veya silikon türü malzemelerle doldurulur.

4.1.8. Boruları n Tespiti Borular duvar ve tavanlara özel askıve kelepçeler ile tespit edilir. Kelepçeler ve askı lar arası nda bı rakı lacak aralı k borunun çapı na olduğ u kadar yatay veya düş ey konumda olması na da bağlı dı r. Boru ile kelepçe arası na ses yapmamasıiçin lastik konulmasıgürültü oluş umunu engeller. Kelepçe ve konsollarla ilgili detaylıbilgiyi daha önce öğ rendiniz.

4.1.9. Koç Vuruş u Ani kapanan bir musluk veya vana suyun hı zı nı n birdenbire sı fı ra düş mesi, borudaki bası ncı15–20 katı na çı karabilir. Bası nçta artıve eksi yönde büyük dalgalanmalar olur ve bu dalgalanmalar, bası nç normale dönünceye kadar devam eder. Borular sarsı larak gürültü meydana gelir. Hatta borunun patlamasıbile mümkündür. Koç vuruş unun ş iddeti suyun akı ş hı zıile etkilidir. Koç vuruş unun önlenmesi için musluk ve vanaları n birdenbire kapanmalarıönlenmeli, boru çaplarıbüyük seçilerek suyun hı zıazaltı lmalı dı r. Tesisattaki aş ı rıbası ncıdüş ürmek için bası nç düş ürme vanalarıkullanı lmalı dı r. Bası ncı n yüksek olduğu tesisatta lastikten musluk contasıkullanı lmamalı dı r. Ani kapanan armatürlerden önce hava cebi yapı larak önlenebilir. Hava cebindeki hava, bir yastı k görevi yaparak elde olmayan nedenlerle oluş an koç vuruş u etkisini azaltı r.

4.1.10. Eğim Yatay boruları n uzunluğ una göre yaklaş ı k 0,005’e kadar eğim verilir. Kı sa mesafelerde eğ im bir miktar artı rı labilir. Eğimin doğ rultusu su sayacı dı r. Ancak mecbur kalı nı rsa birden çok noktaya da eğ im verilebilir. Düş ünülecek bir hususta tesisat suyu doldurulurken borulardaki havanı n su akı tma yerlerine kolayca yükselebilmesinin sağ lanması dı r.

30

4.2. Çelik Boru Montajı 4.2.1. Sı va Üstü (Yatay-Düş ey) Boru Montajı Çelik borular uygun uzunluklarda kesilerek hazı rlanı r. Kesilen boruları n bağlantı sı için uç kı sı mları na boru çapı na uygun boru paftasıile dişaçı lı r. Boru bağ lantı sı nı n devam edeceğ i kı sı mlara uygun fittinsler sı kı lı r. Bağlantıdüzgünlüğü su terazisi ile kontrol edilir. Bu ş ekilde hazı rlanmı şolan borular, kelepçelerin üzerine yerleş tirilir. Bu iş lem sonucunda kelepçelerin boruyu sı kıbir ş ekilde sarmasısağlanı r. Bağ lantıvidalarısabitlenerek montajı tamamlanmı şolur.

Şekil 4.1: Sı va üstü montajda boruları n paralelliğinin sağlanması

İ ş çiliğ i yapı lan her türlü borunun estetik olmasıistenir. Bunun için de boru montajı yapı lı rken yan yana giden boruları n paralelliğ inin bozulmamasıiçin boru tarağ ıdediğ imiz genellikle tahtadan yapı lan malzeme kullanı lı r.

31

4.2.2. Sı va Altı(Yatay - Düş ey) Boru Montajı Çelik borular, uygun ölçü alma usulüne göre hazı rlanı r. Bağlantıdüzgünlüğ ü su terazisi ile kontrol edilir. Boru biçimine uygun duvara kanal açı lı r. Kanal içine boru ve ek parçaları nı n montajıyapı lı r. Duvar çivileri ile borular belirli yerlerinden tutturulur. Borular alçıveya çimento harcıile belirlenen yerlerinden doldurulur. Daha sonra çiviler sökülür. Gömülü tesisatı n su ve hava ile temasıkesilmelidir. Bunun için de borular bitüm kaplamalıveya bitüm esaslıboya ile (ş asi boyası ) tamamen boyanmalı dı r. Ayrı ca borular, bu boyama iş leminden sonra yüksek dozlu çimento ile boş luk kalmayacak ş ekilde 2–3 cm kalı nlı ğ ı nda bir tabaka ile kaplanmalı dı r. Borular su tutan (kâğı t gibi) malzemelerle sarı lmamalı dı r (ziftli kâğ ı t, su tutmadı ğı için kullanı labilir). Borular antipas yağ lı boya gibi boyalarla boyanabilir. Fakat kesinlikle kireç ve plastik badana boyalarıile boyanmamalı dı r. Beton içinde karı ş tı rı lan ve donmayıhı zlandı ran maddeler, su geçiren ya da emen kötü yalı tı m maddeleri, alçıgibi tabii ve düş ük asitli yapımalzemeleri kullanı lmamalıve hava boş luklarıbı rakı lmamalı dı r.

Şekil 4.2: Kanal içinde çelik boru montajı

4.2.3. Çelik Boruyu Sabitlemek Çelik borular, daha önce detaylıolarak incelediğ imiz gibi sı va üstü ve sı va altıolarak döş enirler. Sı va üstünden döş enen çelik borular, tekniğ ine uygun kelepçe ve konsollar ile sabitlenir.

32

Resim 4.1: Çelik borunun sabitlemesi

Sı va altı ndan döş enen çelik borular ise harçlarla doldurularak üzeri kapatı lı r ve estetik bir görünüm kazandı rı lı r. Kelepçe ve konsolla sabitleme esnası nda borular, sı kı ca sarı larak ve sağ lam bir ş ekilde bağ lantıyapı lması na özen gösterilir.

4.3. Çelik Boru Tesisatı nı n Test Edilmesi Yapı mıtamamlanmı şbir su tesisatı nda kaçak olup olmadı ğ ı , tesisat devreye sokulmadan önce denenmelidir. Kaçak testi, tesisatçı nı n yaptı ğ ıiş in bir güvencesidir. Tesisattaki kaçak; bina yapıelemanları na zarar, içinde yaş ayanlara rahatsı zlı k verir. Bası nç testinde akı ş kan olarak hava ya da su kullanı lı r. Su ile deneme, suyun, bası ncı tesisatı n her noktası na aynen iletme özelliğ inden dolayıdaha yaygı n olarak kullanı lmaktadı r. Su ile denemede, elle çalı ş an pistonlu bir tulumba kullanı lı r. Pistonlu tulumba bir su haznesinin üzerine tespit edilmiş tir. Önceden doldurulmuşbir tesisatta istenen bası ncı n sağ lanabilmesi için gerekli su miktarıpek fazla olmadı ğı ndan bu haznenin pek büyük olması gerekmez. Tulumbanı n emme borusu, haznedeki suya daldı rı lmı ş tı r. Basma borusu üzerinde ise karş ı lı klıiki vana bulunur. Biri kapama, öteki suyu boş altma görevi yapar. Bunları n üst tarafı na su bası ncı nıgösterecek bir manometre bağlanmı ş tı r. Manometrenin yüzü, tulumba koluna basan elemanı n görebileceğ iş ekilde durmalı dı r.

Şekil 4.3: Deneme tulumbası

33

Kaçak testi, tesisat tamamlandı ktan sonra duvar, tavan ve döş emelerdeki boruları n üzerleri kapatı lmadan önce yapı lı r. Tulumba bağ landı ktan sonra tesisat su ile doldurulur. Tulumbanı n su debisi çok az olduğ undan, suyu tulumba ile doldurmaya kalkı ş mak çok zaman alı cıolur. Bundan kaçı nı lmalı dı r. Tesisatta bası nç, istenen düzeye gelinceye kadar su bası lı r; kapama vanasıkapatı lı r ve 10 dakika beklenir. Manometrede bası nç gözlenir. Düş üş yoksa boş altma vanası ndan bası nç düş ürülür ve tulumba tesisattan sökülür.

4.4. Kullanı lan Takı mları n Bakı mı 

Metrelerin kullanma iş lemi bittikten sonra temiz ve kuru bir yerde muhafaza edilmelidir.



Matkap, çalı ş ma sonunda matkap ucu çı karı larak temiz bir bezle silinerek kabı na yerleş tirilmelidir.



Çekiçle çalı ş ma iş lemi bittikten sonra temizlenerek sapı nı n oynayı p oynamadı ğ ı na bakı lmalı dı r. Oynuyorsa kamalarıkontrol edilmelidir. Vurma noktaları nı n da çapaklanı p çapaklanmadı ğ ı na da bakı lı r. Varsa çapaklanma giderildikten sonra takı m tezgâhı ndaki yerine kaldı rı lmalı dı r.



Murçları n uç kı sı mları nı n körelip körelmediğine, vurma noktaları nı n çapaklanı p çapaklanmadı ğı na ya da çatlak olmaması na dikkat edilmelidir. Körelen uçlar açı lı r. Çapaklıkı sı mlar taş lanarak düzeltilir. İ şbitiminde takı m tezgâhı ndaki yerine kaldı rı lı r.



Keskilerde kesme ağzıve vurma noktalarıkontrol edilmelidir. Bozuk kesme ağ ı zları açı lı p, vurma noktaları temizlenip, takı m tezgâhı ndaki yerine kaldı rı lmalı dı r.



Tornavidalar vurma aleti olmadı ğ ı ndan dolayı keski ve murç gibi kullanı lmamalı dı r. Sadece ağ ı z ve tutma yerlerinde bozulma olup almadı ğ ı na bakı larak takı m tezgâhı ndaki yerlerine kaldı rı lı r.

34

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ Aş ağ ı da ş ekildeki ölçülere göre boruyu kanal açarak yerleş tiriniz.

Araç ve gereçler 

Mengene, pafta



Çekiç, keski, murç



Boru anahtarı



Metre, tebeş ir



Su terazisi, mala



Deneme tulumbası



Harç, çivi



20 galvanizli çelik boru ve fittings

İ ş lem Basamakları  Projeye göre çelik boruları hazı rlayı nı z.  

Öneriler  

 Boruları n geçeceği yerleri hazı rlayı nı z.  Açı lan kanallara borularıtespit

 

Projeyi inceleyerek malzeme listesi çı karı nı z. Çelik boruları ölçüsünde montaja hazı rlayı nı z. Borunun geçeceği kı sı mları metre ve tebeş ir yardı mı yla iş aretleyiniz. İ ş aretlenen yerlerden duvara fazla zarar vermeden kanal açı nı z. Borularıkanal içine ölçüsünde yerleş tiriniz. Çivi yardı yla borularısabitleyiniz. 35

ediniz.  

Tesisatı n testini yapı nı z.



Boruları n üzerini kapatı nı z.



İ ş inizi kontrol ederek teslim ediniz.

       

Test tulumbası ndaki manometrenin çalı ş ı p çalı ş madı ğı na dikkat ediniz. Tesisatı n bir ucunu kör tapa ile kapatı n ve açı k kı sı mdan tulumbaya bağ layarak testi yapı nı z. Harç malzemelerini öğ retmeninizden tedarik ediniz. Hazı rlanan harcıboru ağ ı zları na gelmeyecek ş ekilde boru üzerlerini kapatı nı z. Kurumaya bı rakı nı z. İ ş inizin düzgünlüğ ünü gözlemleyiniz. Çalı ş ma alanı nı zıtemizleyiniz. Takı mlarıteslim ediniz. İ ş i bitirdiğ inizi öğretmeninize haber veriniz.

36

ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÇOKTAN SEÇMELİTEST 1.

Özellikle metallerin birtakı m kimyasalları n etkisi altı nda kalarak yüzeysel olarak madde kaybı na uğ ramasıolayı na ne ad verilir? A) Korozyon B) Donma C) Binanı n Oturması D) Estetik

2.

Koç vuruş una aş ağ ı dakilerden hangisi sebebiyet vermez? A) Bası ncı n 15–20 katı na çı kması B) Borular ve kelepçelerin sarsı lması C) Gürültünün meydana gelmesi D) Suyun akı şhı zı nı n azalması

3.

Çelik boruları n sı va üstü montajı nda teraziye alma iş lemi hangi aş amadan sonra yapı lmalı dı r? A) Dişaçı ldı ktan sonra B) Kı rma iş lemi yapı ldı ktan sonra C) Kesildikten hemen sonra D) Kelepçeleme iş leminden sonra

4.

Çelik borularısı va altıdöş eyebilmek için aş ağı daki iş lem basamakları ndan hangisi sı rası yla belirtilmiş tir? A) Terazide kanal açı lı r-ölçü doldurulur. B) Terazide kanal açı lı r-kanal doldurulur. C) Ölçü alı nı r-terazide kanal doldurulur. D) Ölçü alı nı r-terazide kanal doldurulur.

alı nı r-kanal içine montajıyapı lı r-tutturulur-kanal içine montajıyapı lı r-ölçü alı nı r-tutturulur-kanal açı lı r-kanal içine montajıyapı lı r-tutturulur-kanal açı lı r-tutturulur-kanal içine montajıyapı lı r-kanal

37

5.

Çelik boru tesisatı nı n test edilebilmesi için aş ağı daki hangi iş lem yapı lmamalı dı r? A) Tesisat tamamlanmalı dı r. B) Boruları n üstü kapatı lmalı dı r. C) İ stenilen düzeye gelinceye kadar su bası lı r. D) Manometreden bası nç gözlenir.

6.

Aş ağ ı dakilerden hangisi çelik boru montajı nda kullanı lan takı mlardan değildir? A) Matkap B) Tornavida C) Çekiç D) Mikrometre

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarıile karş ı laş tı rı nı z ve doğ ru cevap sayı nı zıbelirleyerek değ erlendiriniz Eksik olduğ unuz konulara dönerek tekrarlayı nı z. Tüm sorularıdoğ ru cevapladı ysanı z diğer faaliyete geçiniz.

38

MODÜL DEĞERLENDİ RME MODÜL DEĞERLENDİ RME Aş ağ ı da resmi verilen kovan geçiş i, kelepçe montajıve sı va üstü çelik boru montaj iş ini verilen ölçüler çerçevesinde gerçekleş tiriniz.

Kullanı lacak Araç ve Gereçler                

Boru mengenesi Pafta Yağ danlı k Boru anahtarı Tornavida Gözlük Çekiç Su terazisi Mala Kelepçe Metre Tebeş ir Kum, çimento, su Çelik boru Dirsek Kendir

39

PERFORMANS DEĞ ERLENDİ RME PERFORMANS DEĞ ERLENDİ RME Aş ağ ı da ölçülendirme ve perspektif modülüyle ilgili uygulamalarda karş ı nı za çı kacak durumlar sı ralanmı ş tı r. Modül değerlendirme uygulaması nı n hemen ardı ndan kontrol listesini doldurarak konuyla ilgili eksikliklerinizi belirleyiniz. KONTROL Lİ STESİ

Sı ra Nu: 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Gözlemlenecek Davranı ş lar

Değerlendirme Evet Hayı r

İ şgüvenliği ile ilgili kurallara uydunuz mu? Boru geçişyerlerini döş eme veya duvarda iş aretlediniz mi? Boru çapı na göre delik açtı nı z mı ? Deliğ e kovanı yerleş tirdiniz mi? Kelepçe yerlerini iş aretlediniz mi? İ ş aretlenen yerleri matkap ile deldiniz mi? Delik çapı na uygun dübeli taktı nı z mı ? Boru çapı na uygun kelepçeyi taktı nı z mı ? Kelepçeyi uygun tornavida ile sı ktı nı z mı ? Projeye göre çelik borularıdöş emeye hazı rladı nı z mı ? Borularıgeçişveya döş eme yerlerine yerleş tirdiniz mi? Kelepçeleri sı ktı nı z mı ? Tesisatı n testini yap tı nı z mı ? Boru geçişyerlerini doldurdunuz mu? Uygulamayızamanı nda gerçekleş tirdiniz mi? Temiz ve düzenli çalı ş tı nı z mı ? DEĞERLENDİ RME

Yapı lan değ erlendirme sonunda “hayı r” cevapları nı zıbir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanı z modülü tekrar ediniz. Bütün cevapları nı z “evet” ise öğ retmeniniz size çeş itli ölçme araçlarıuygulayacaktı r. Öğretmeninizle iletiş ime geçiniz. Modülü tamamladı nı z, tebrik ederiz.

40

CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİ YETİ –2

ÖĞRENME FAALİ YETİ-1 1

C

1

kelepçe-konsollar

2

B

2

Kelepçe

3

D

3

çapı na

4

C

4

dübellerle

5

A

5

konsol

6

B

6

L-U

7

C

8

D

9

A

10

A

ÖĞRENME FAALİ YETİ- 3

ÖĞRENME FAALİ YETİ -4

1

D

1

A

2

C

2

D

3

D

3

A

4

B

4

C

5

D

5

B

6

D

41

KAYNAKÇA KAYNAKÇA 

Borusan İ nternet Sitesi.



Bosch İ nternet Sitesi.



Hüsnü KADIOĞLU, Doğal Gaz Yetkili Tesisatçı nı n El Kitabıİ GDAŞ.



Isı san Çalı ş malarıNu:272.



ÖZ Etem Sait, Cavit SIDAL, Sı hhi Tesisat ve Isı tma Bilgi-İ ş lem-İ ş YapraklarıSı nı f 2, Milli Eğ itim Bası mevi, İ stanbul 1979.



ÖZ Etem Sait, Cavit SIDAL, Yapı da Sı hhi Tesisat Emel Matbaacı lı k, Ankara 1984.



Sabri KUMRAL, Tesisat Teknolojisi İ şve İ ş lem Yaprakları10. Sı nı f Yayı n Eğ itim Enstitüsü Matbaası , Ankara 2003.



Sabri KUMRAL Tesisat Teknolojisi İ şve İ ş lem Yaprakları11. Sı nı f (Sı hhi Tesisat) Yayı n Eğitim Enstitüsü Matbaası , Ankara 2004.



Sabri KUMRAL Tesisat Teknolojisi İ şve İ ş lem Yaprakları9. Sı nı f, Yayı n Eğ itim Enstitüsü Matbaası , Ankara 2003.

42