Cadao - Tucngu

Ca dao THAN THAÂN Boán beà coâng nôï eo seøo Chæ vì moät noãi toâi ngheøo maø thoâi Toâi laøm toâi chaúng coù chôi Ngheøo ñaâu ngheøo maõi, trôøi ôi hôõi trôøi! Boàng boàng meï beá con sang Ñoø to , nöôùc lôùn meï mang con veà Mang veà ñeán goác boà ñeà Xoay trôû heát ngheà meï baùn con ñi Caùi coø laën loäi bôø soâng Gaùnh gaïo nuoâi choàngtieáng khoùc næ non Con coø maø ñi aên ñeâm Ñaäu phaûi caønh meàm loän coå xuoáng ao Oâng ôi!Oâng vôùt toâi nao Toâi coù loøng naøo oâng haõy xaùo maêng Coù xaùo thì xaùo nöôùc trong Ñöøng xaùo nöôùc ñuïc ñau loøng coø con Con quan thì laïi laøm quan Con nhaø keû khoù ñoát than caû ngaøy Gaùnh cöïc maø ñoå leân non Coøng löng maø chaïy cöïc coøn theo sau Giaøu töø trong tröùng gìu ra Khoù töø ngaõ ba, ngaõ baûy khoù veà Ngöôøi ta ñi caáy laáy coâng Toâi nay ñi caáy tay khoâng trôû veà Trôøi sao trôøi ôû chaúng caân Keû aên khoâng heát ngöôøi laàn khoâng ra Ngöôøi thì môù baûy môù ba Ngöôøi thì aùo raùch nhö laø aùo tôi

1

CHAÂM BIEÁM Ba coâ ñoäi gaïo leân chuøa Moät coâ yeám thaém boû buøa cho sö Sö veà sö oám töông tö Oám laên oám loùc, cho sö troïc ñaàu Ai laøm cho daï sö saàu Cho ruoät sö heùo nhö baàu ñöùt daây Böôm böôùm maø ñaäu caønh hoàng Ñaõ yeâu con chò laïi boàng con em Con ôi! Nhôù laáy caâu naøy Cöôùp ñeâm laø giaëc cöôùp ngaøy laø quan Hoøn ñaát maø bieát noùi naêng Thì thaày ñòa lyù haøm raêng khoâng coøn Sö ñi chuøa moác saân reâu Moõ khuya ai goõ , chuoâng chieàu ai khua Vinh hoa laø caùi troø ñuøa Ñaõ tu khoâng troùt, laïi mua troø cöôøi Thaày cuùng ngoài caïnh giöôøng thôø Moàm thì laåm baåm, tay sôø ñóa xoâi Tieàn buoäc daûi yeám bo bo Trao cho thaày boùi ñaâm lo vaøo mình Töû vi xem soá cho ngöôøi Soá thaày thì ñeå cho ruoài noù baâu Vua Leâ ba möôi saùu taøn vaøng Thaáy gaùi ñi ñaøng ngoù ngoù nom nom Coâ naøo oùng aû son son Vua ñoùng cuõi hoøm, ñem traåy veà kinh

CON NGÖÔØI VAØ CUOÄC SOÁNG Aên ñöôïc nguû ñöôïc laø tieân Khoâng aên khoâng nguû maát tieán theâm lo 2

Aên quaû nhôù keû troàng caây Aên gaïo nhôù keû ñaâm xay giaàn saøng Ai ôi chôù voäi cöôøi nhau Caây naøo maø chaúng coù saâu chaïm caønh Ai ôi chôù voäi cöôøi nhau Cöôøi ngöôøi hoâm tröôùc, hoâm sau ngöôøi cöôøi Ai ôi cöù ôû cho laønh Tu nhaân tích ñöùc ñeå daønh veà sau Baàu ôi thöông laáy bí cuøng Tuy raèng khaùc gioáng nhöng chung moät giaøn Baïn beø laø nghóa töông tri Sao cho sau tröôùc moät beà môùi neân Chæ ñaâu maø buoäc ngang trôøi Tay ñaâu maø bòt mieäng ngöôøi theá gian Chim khoân keâu tieáng raûnh rang Ngöôøi khoân noùi tieáng dòu daøng deã nghe Chim khoân traùnh baãy traùnh gioø Ngöôøi khoân traùnh keû hoà ñoà môùi khoân Chôù thaáy soùng caû maø lo Soùng caû maëc soùng cheøo cho coù chöøng Daõ traøng se caùt bieån Ñoâng Nhoïc loøng maø chaúng neân coâng caùn gì

Ñi cho bieát ñoù bieát ñaây ÔÛ nhaø vôùi meï bieát ngaøy naøo khoân Giaøu ñaâu nhöõng keû nguû tröa Sang ñaâu nhöõng keû say söa toái ngaøy

3

Giaøu ngöôøi ta chaúng coù tham Khoù thì ta lieäu ta laøm ta aên Hoa sen moïc baõi caùt laàm Tuy raèng laám laùp vaãn maàm hoa sen Hoa thôm ai deã boû rôi Ngöôøi khoân ai nôõ naëng lôøi vôùi ai Khi giaøu chaúng coù ñôõ ai Ñeán khi hoaïn naïn chaúng ai ñôõ mình Khoân ngoan chaúng loï laø nhieàu Ngöôøi khoân môùi noùi nöûa ñieàu ñaõ khoân Khoù maø bieát leõ bieát lôøi Bieát aên, bieát ôû hôn ngöôøi giaøu sang Kim vaøng ai nôõ uoán caâu Ngöôøi khoân ai nôõ noùi nhau naëng lôøi Loøng ta ta ñaõ chaéc roài Duø ai giuïc ñöùng giuïc ngoài chôù nao Maät ngoït caøng toå cheát ruoài Nhöõng nôi cay ñaéng laø nôi thaät thaø Muoán no thì phaûi chaêm laøm Moät haït thoùc vaøng, chín haït moà hoâi Muoán sang thì baéc caàu Kieàu Muoán con hay chöõ phaûi yeâu laáy thaày

Ngheøo nhaân ngheøo nghóa thì lo Ngheøo tieàn ngheøo baïc chaúng lo laø ngheøo Ngöôøi gian thì sôï ngöôøi ngay Ngöôøi ngay chaúng sôï ñöôøng caøy khuùc khuyu

4

Nhieãu ñieàu phuû laáy giaù göông Ngöôøi trong moät nöôùc phaûi thöông nhau cuøng Non cao ai ñaép maø cao Soâng saâu do bôûi ai ñaøo maø saâu? Noùi chín thì neân laøm möôøi Noùi möôøi laøm chín keû cöôøi ngöôøi cheâ Noùi lôøi thì giöõ laáy lôøi Ñöøng nhö con böôùm ñaäu roài laïi bay Ra vôøi môùi bieát noâng saâu ÔÛ trong laïch hoùi bieát ñaâu maø doø Soâng saâu nöôùc chaûy ñaù moøn Cuûa kia aên heát nghóa coøn ghi xöông Söï ñôøi nghó cuõng nöïc cöôøi Moät con caù loäi maáy ngöôøi thaû caâu Thaø raèng aên baùt côm rau Coøn hôn caù thòt noùi nhau naëng lôøi Thöông ai cuû aáu cuõng troøn Khoâng thöông quaû boà hoøn cuõng vuoâng Thöông ai thöông caû ñöôøng ñi Gheùt ai gheùt caû toâng ti hoï haøng Thöùc laâu môùi bieát ñeâm daøi ÔÛ laâu môùi bieát laø ngöôøi coù nhaân

Toát goã hôn toát nöôùc sôn Xaáu ngöôøi ñeïp neát coøn hôn ñeïp ngöôøi Traêm naêm ai chôù boû ai Chæ theâu neân gaám, saét maøi neân kim

5

Traêm naêm ba ñaù thi moøn Nghìn naêm bia mieäng vaãn coøn trô trô Traêm naêm loøng gaén daï ghi Daàu ai ñem baïc ñoåi chi maëc ai Vaøng thì thöû löûa thöû than Chuoâng keâu thöû tieáng, ngöôøi ngoan thöû lôøi

LAO ÑOÄNG VAØ NGHEÀ NGHIEÄP Anh ñi anh nhôù queâ nhaø Nhôù canh rau muoáng, nhôù caø chaám töông Nhôù ai daõi naéng daàm söông Nhôù ai taùt nöôùc beân ñöôøng hoâm mai Caøy ñoàng ñang buoåi ban tröa Moà hoâi thaùnh thoùt nhö möa ruoäng caøy Ai ôi, böng baùt côm ñaày Deûo thô moät haït ñaéng cay muoân phaàn Con taèm noù naèm aên laù daâu Coù khi aên maát caû traâu laãn boø Con trai taùt nöôùc, naøng daâu ñi moø Cha chaøi, meï löôùi, con caâu Ñoùi thì aên raùy aên khoai Chôù thaáy luùa troå thaùng hai maø möøng Nhöõng ngöôøi ñi bieån laøm ngheà Thaáy doøng nöôùc noùng thì veà ñöøng ñi Soùng löøng, buïng bieån aàm ì Baõo möa ta traùnh chôù heà ra khôi Ruû nhau ñi caáy ñi caøy Baây khoù nhoïc coù ngaøy phong löu Treân ñoàng caïn döôùi ñoàng saâu Choàng caøy vôï caáy, con traâu ñi böøa

6

Traâu ôi, ta baûo traâu naøy Traâu ra ngoaøi ruoäng traâu caøy vôùi ta Caáy voán nghieäp noâng gia Ta ñaây traâu ñaáy, ai maø quaûn coâng Bao giôø caây luùa coøn boâng Thì coøn ngoïn coû ngoaøi ñoàng traâu aên Treân trôøi coù oâng sao Thaàn Boán muøa chæ loái cho daân aên laøm Sang xuaân Thaàn cuoái lom khom Laø muøa troàng ñaäu daân laøng bieát chaêng ? Böôùc sang thaùng chin roõ traêng Löng Thaàn hôi ñöùng laø ñang gaët muøa

LÒCH SÖÛ VAØ ÑAÁT NÖÔÙC Ai leân Bieân Thöôïng, Lam Sôn Nhôù Leâ Thaùi Toå chaën ñöôøng quaân Minh Ai veà Bình Ñònh maø nghe Noùi veà chaøng Lía, haùt veø Quaûng Nam Ai veà Haäu Loäc, Phuù Ñieàn Nhôù ñaây Baø Trieäu traän tieàn xung phong Ai veà Haø Tónh thì veà Maëc luïa chôï Haï, uoáng nöôùc cheø Höông Sôn Ai veà ñeán huyeän Ñoâng Anh Gheù thaêm phong caûnh Loa Thaønh Thuïc Vöông Coå Loa hình oác khaùc thöôøng Traûi bao naêm thaùng neûo ñöông coøn ñaây Ai veà Phuù Thoï cuøng ta Vui ngaøy gioã Toå thaùng ba muøng möôøi Duø ai ñi ngöôïc veà xuoâi Nhôù ngaøy gioã Toå muøng möôøi thaùng ba Ai veà Thoï Laõo haùt cheøo Coù thöông laáy phaän naøng Kieàu thì thong

7

Baéc Caïn coù suoái ñaõi vaøng Coù hoà Ba Beå, coù naøng aùo xanh Caàu Quan vui laém ai ôi Treân thì chôï hoïp, döôùi bôi thuyeàn roàng Chieàu chieàu eùn lieän truoâng Maây Caûm thong chuù Lía bò vaây trong thaønh Dòu daøng neát ñaát An Döông Xöa nay laø choán vaên chöông noåi taøi Duø ai buoàn ñaâu, baùn ñaâu Moàng möôøi thaùng chín choïi traâu thì veà

Gioù ñöa caønh truùc la ñaø Tieáng chuoâng Traán Voõ, canh gaø Thoï Cöông Mòt muø khoùi toûa ngaøn söông Nhòp chaøy Yeân Thaùi, maët göông Taây Hoà Khoân ngoan qua cöûa soâng La Deã ai coù caùnh ñi qua Luyõ Thaày Laïy trôøi cho caû gioù leân Cho côø vua Bình Ñònh bay treân kinh thaønh Moàng baûy hoäi Khaùm, moàng taùm hoäi Daâu Moàng chín ñaâu ñaâu trôû veà Hoäi Gioùng Ñoàng Ñaêng coù phoá Kì Löøa Coù naøng Toâ Thò coù chuøa Tam Thanh Ai leân xöù Laïng cuøng anh Tieác coâng baùc meï sinh thaønh ra em Tay caàm baàu röôïu naém nem Maûng vui queân heát lôøi em daën doø Ñoàng Thaùp Möôøi coø bay thaúng caùnh Nöôùc Thaùp Möôøi laáp laùnh caù toâm

8

Ñöùc Thoï gaïo traéng nöôùc traéng Ai veà Ñöùc Thoï thong dong con ngöôøi Ñôøi vua Vónh Toä leân ngoâi Côm traéng ñaày noài, treû chaúng cho aên Ngoù qua beân canh Toâ Chaâu Thaáy em gaùnh treân ñaàu giaét traâm Nhaát cao laø nuùi Taûn Vieân Nhaát saâu laø vuõng Thuûy Tieân cöûa Vöøng Nhaø Beø nöôùc chaûy chia hai Ai veà Gia Ñònh, Ñoàng Nai thì veà Nhong nhong ngöïa oâng laïi veà Caét coû boà ñeà cho ngöïa oâng aên Sa Nam treân chôï döôùi ñoø Nôi ñaây Haéc Ñeá keùo côø duïng binh Soâng Lam moät daûi noâng sôø Nhôù ngöôøi quaân töû bô vô noåi chìm Soâng Thao nöôùc ñuïc ngöôøi ñen Ai leân phoá Eûn cuõng queân ñöôøng veà Vónh Long coù caëp roàng vaøng Nhaát Buøi Höõu Nghóa nhì Phan Tuaán Thaàn Vöôøn ai troàng truùc troàng tre ÔÛ giöõa troàng cheø, hai beân ñaøo ao Aáy nhaø moät ñaáng anh haøo Hoï Phan, laøng Thaùi, ñoàng baøo kính yeâu Xöù Nam nhaát chôï Baèng Voài Xöù Baéc: Vaân Khaùnh, xöù Ñoaøi: Höông Canh

9

Tuïc ngöõ

laø nhöõng caâu noùi nhaân gian ngaén goïn, oån ñònh, coù nhòp ñieäu, hình aûnh, theå hieän nhöõng kinh nghieäm cuûa nhaân daân veà moïi maët (töï nhieân, lao ñoäng, saûn xuaát, xaõ hoäi) ñöôïc nhaân daân vaän duïng vaøo ñôøi soáng, suy nghó vaø lôøi aên tieáng noùi haèng ngaøy. Ñaây laø moät theå loaïi vaên hoïc daân gian.

CAÙC HIEÄN TÖÔÏNG TÖÏ NHIEÂN • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Caàn xuoáng muoáng leân Caây choïn maát laù caù choïn maát caây Cha cheát khoâng lo baèng ñoû loø taây baéc. Chaéc reã beàn caây Chöõ toát xem tay,ngöïa hay xem xoaùy Chôùp ñoâng nhay nhaùy ,gaø gaùy thì möa Chôùp thöøng chôùp chaõo ,chaúng baõo thì möa. Chuoàng gaø höôùng ñoâng,caùi loâng chaúng coøn Coùc nghieàn raêng ñang naéng thì möa Ñoâng cheát se heø cheát luït Ñöôïc muøa nhaõn haän nöôùc leân Eách keâu uoâm uoâm, ao chuoâm ñaày nöôùc Eùn bay thaáp möa ngaäp caàu ao;eùn bay cao möa raøo laïi taïnh Kieán daïo toå trôøi möa Laù tre troâi loäc,muøa reùt xoäc ñeán Maây thaønh vöøa hanh vöaø giaù Maây xanh thì naéng maây traéng thì möa Maët trôøi coù quaàng thì haïn,maët traêng coù taùn thì möa Moáng cao gioù taùp moáng aùp möa raøo Moáng daøi trôøi luït moâng cuït trôøi möa Moät ngoâi sao moät ao nöôùc Môõ gaø thôøi gioù môõ choù thôøi möa Naéng choùng tröa möa choùng toái Naéng thaùng ba choù giaø leø löôõi Nöôùc chaûy ñaù moøn Qua gieâng heát naêm qua raèm heát thaùng Raùng vaøng thôøi naéng ,raùng naég thôøi möa Saám keâu,reâu moïc 10

• Thaâm ñoâng troáng baùc heã nöïc thì möa • Thaâm ñoâng, hoàng taây,döïng maây,ai ôi ôû laïi ba ngaøy haõy ñi • Thaùng baûy nöôùc chaûy qua bôø • Thaùng chín möa rôi thaùng möôøi möa cöõ • Thaùng heø ñoùng beø laøm phuùc • Thaùng möôøi ñoäng gia thaùng ba ñoäng raïm • Thaùng möôøico saám ,caáy treân naám cuõng ñöôïc aên • Thaùng taùm gioù maây töôùi ñoàng • Thaùng baûy nhö gaûy caàn traùm,thaùng taùm naéng ram ù traùi böôûi • Troáng thaùng baûy chaún hoäi thì chay ,thaùng saùu heo may chaúng möa thì baõo • Trôøi ñöông naéng coû gaø traéng thì möa • Vaøng maây thôøi gioù,ñoû maây thôøi möa

KINH NGHIEÂM LAO ÑOÄNG • • • • • • • • • • • • • • • • •

Ao saâu toát caù Baét lôïn toùm gioø baét boø toùm muõi Buoäc traâu ñaâu naùt raøo naáy Caây choïn maát laù ,caù choïn maát vaûy Caáy thöa hôn böøa kó Cao bôø thì taùt gaàu dai ; gaàu soøng chæ taùt ñöôïc nôi thaáp bôø Chöõ toát xem tay ,ngöïa hay xem khoaùy Chuoàng gaø höôùng ñoâng , caùi loâng chaúng coøn Con traâu la øsöï nghieäp Dao thöû traàu heùo ,keùo thöû luùa xoâ Dao thöû traàu heùo keùo thöû luïa xoâ Ñöôïc muøa nhaõn ,haïn nöôùc leân Gioù heo maây mía bay leân ngoïn Hoøn daát noû baèng gioû phaân Laøm ruoäng ba naêm khoâng baèng chaên taèm moät löùa Laøm ruoäng khoâng traâu laøm giaøu khoâng thoùc Laøm ruoäng thaùng naêm coi chaêm thaùng möôøi

11

• Lo treû muøa heø khoâng baèng lo boø queø thaùng saùu • Luùa chín hoa ngaâu ñi ñaâu chaúng gaët • Luùa muøa thì caáy cho saâu,luùa chieâm thì gaûy caønh daâu môùi vöøa • Luùa thaùng baûy vôï choàng raãy nhau • Moät löôt coû theâm gioû thoùc • Muoán aên luùa thaùng naêm troâng traêng raøm thaùng taùm • Muoán giaøu nuoâi traâu caùi muoán lun baïi nuoâi boà caâu • Naéng sôùm thì ñi troàng caø , möa sôùm ôû nhaø phôi thoùc • Naéng toát döa ,möa toát luùa • Nöôùc caû,caù to • Ruoäng khoâng phaân nhö thaân khoâng coå • Sao rua ñöùng troác , luùaloác ñöôïc aên • Taèm ñoû coå thì voã daâu vaøo • Thaùng chin aên röôi ,thaùng möôøi aên ruoác • Thaùng gieâng troàng cuû töø ,thaùng tö troàng cuû laï • Thaùng gieâng troàng truùc , thaùng luïc troàng tieâu • Thaùng taùm maïgiaø ,thaùng ba maï thoùc • Thaùng taùm möa trai , thaùng hai möa thoùc • Thaùng taùm tre non laøm nhaø , thaùng naêm tre giaø laøm luùa • Thieáu thaùng tö khoù nuoâi taèm ,thieáu thaùng naêm khoù laøm ruoäng • Tre giaø laø baø goã lim • Troàng khoai ñaát laï ,gieo maï ñaát quen

CON NGÖÔØI & ÑÔØI SOÁNG • • • • •

Aên Aên Aên Aên Aên

caù nhaû xöông ,aên ñöôøng nuoát chaäm côm löøa thoùc , aên coùc boû gan coù choã, ñoã coù nôi heát nhieàu , ôû heát bao nhieâu laáy chaéc , maëc laáy beàn 12

• Aên sau laø ñaàu caát doïn • Aên voùc ,hoïc hay • Cau giaø kheùo boå thì non , naï doøng trang ñieàm lai coøn nhö xöa • Cho ùtreo, meøo ñaäy • Choïn baïn maø chôi , choïn nôi maø ôû • Côm chín tôùi , caûi ngoàng non , gaùi moät con , gaø gaïi oå • Côm vaø chaùo huùp • Coù an cö môùi laïc nghieäp • Coù caø laø nhaø coù phuùc • Coù thöïc môùi vöïc ñöôïc ñaïo • Cuûa ñôøi oâng , aên khoâng cuõng heát • Ñaát laønh chim ñaäu • Ñi hoûi giaø veà nhaø hoûi treû • Ñöa ñuõa gheùt naêm , ñöa taêm gheùt ñôøi • Keùn caù choïn canh • Laøm coá ñöôïc , aên khoâng coá ñöôïc • Luùa toát xem bieân • Mieäng aên nuùi lôû • Moät baùt côm rang baèng saøng côm thoåi • Moät con so lo baèng möôøi con daï • Moät ngöôøi nhaø baèng ba ngöôøi möôïn • Mua caù thì phaûi xem mang ,ngöôøi khoân xem laáy hai haøng toùc mai • Nghóa töû laø nghóa taän • Ngöôøi ñi khoâng böïc baèng ngöôøi chöïc maâm côm • Nhaát ngon laø ñaàu caù gaùy ,nhaát thôm laø chaùy côm neáp • Nhaø goã xoan , quan oâng ngheø • No côm aám caät giaäm giaät moïi nôi • No daï ñaõ theøm • Sinh döõ, töû laønh • Soáng thì chaû cho aên , cheát thì laøm vaên teá ruoài • Tay laøm haøm nhai , tay quai mieäng treã • Thöïc tuùc binh cöôøng

13

• Treû muoái caø , giaø muoái döa • Trôøi ñaùnh coøn traùnh mieáng aên • Vôï hieàn hoøa , nhaø höôùng nam

GIA ÑÌNH • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Anh em trong nhaø ñoùng cöûa daïy nhau Anh nguû em thöùc anh chöïc em naèm Anh thuaän em hoøa laø nhaø coù phuùc Baø con vì toå vì tieân , khoâng phaûi vì tieàn vì gaïo Caây coù coäi , nöôùc coù nguoàn Caét daây baàu daây bí , ai nôû caét daây chò daây em Caù chuoái ñaém ñuoái vì con Cha anh huøng con haûo haùn Cha meï giaøu con coù , cha meï khoù con khoâng Cha meï sinh con trôøi sinh tính Cha sinh meï döôõng Chim coù toå , ngöôøi coù toâng Chò ngaõ em naâng Coâng cha nghóa meï Con chaúng cheâ cha meï khoù , choù chaúng cheâ chuû ngheøo Con coù cha meï ñeû , khoâng ai ôû choâ neû maø leân Con coù cha nhö nhaø coù noùc Con daïi caùi mang Con hö taïi meï , chaùu hö taïi baø Con hôn cha laø nhaø coù phuùc Coù chuoái non môùi bieát loøng cha meï Dì ruoät thöông chaùu nhö con ruûi maø khoâng meï chaùu coøn caäy troâng Ñôøi cha aên maën , ñôøi con khaùt nöôùc Huøm döõ chaúng nôû aên thòt con Maøi möïc ru con , maøi son ñaùnh giaëc Maùu chaûy ruoät meàm Moät gioït maùu ñaøo hôn ao nöôùc laõ Nhaát con , nhì chaùu , thöù saùu ngöôøi döng 14

• Nhaát meï , nhì cha , thöù ba baø ngoaïi • Nhaát meï nhì con ***

15