Bedrijventerreinen 2004 Versie 2

INHOUDSOPGAVE Pagina 1.

Inleiding

2

2.

Ontwikkeling

3

2.1 2.2 2.3

Uitgifte Voorraad Aanbod

3 7 8

3.

Werkgelegenheid op bedrijventerreinen

12

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Vestigingen naar grootteklasse op bedrijventerreinen Productiestructuur op bedrijventerreinen Terreinquotiënten Werkgelegenheid naar grootteklasse Aandeel werkgelegenheid op bedrijventerreinen op totaal gemeente Werkgelegenheidsontwikkeling

12 14 15 16 16 17

4.

Kwaliteit

19

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

Omvang verouderd bedrijventerrein Aanbod naar hindercategorie Aanbod naar type terrein Uitgifte in 2004 naar branche Herkomst grondverwervers/uitgifte in 2004 Bruto-nettoverhouding

19 19 20 21 21 23

5.

Indicatieve bedrijventerreinenplanning 2002-2020

25

6.

Conclusies

27

Bijlagen 1 2

Kengetallen Toelichting begrippen

1.

Inleiding

Jaarlijks vindt er een inventarisatie plaats van de ontwikkeling van nieuw uit te geven aanbod van bedrijventerreinen. Ook wordt bekeken hoe de eerste uitgifte van nieuwe bedrijventerreinen in de regio West-Brabant verloopt.1 Tot nu toe is het lastig de 'tweedehands bedrijventerreinenmarkt' volledig in beeld te brengen. In 2006 zal desalniettemin worden getracht hier een “slag” in te maken. Deze nota rapporteert over aanbodgegevens per 1 januari 2005 en over de uitgiftecijfers van nieuwe bedrijventerreinen in 2004. Hierbij wordt een vergelijking gemaakt met de gegevens uit voorgaande jaren. De basis voor de cijfers ligt in de jaarlijkse enquête bedrijventerreinen die ETIN Adviseurs in opdracht van de provincie Noord-Brabant houdt onder alle gemeenten (Integraal Bedrijventerreinen Informatie Systeem (IBIS-enquête). In deze rapportage wordt ingegaan op de werkgelegenheid op bedrijventerreinen. De behoefte aan uitbreiding van het areaal bedrijventerrein wordt geïllustreerd aan de hand van de vraag: 'Wat is de betekenis van bedrijventerreinen voor de werkgelegenheid in West-Brabant?'. Deze rapportage toont de betekenis hiervan aan, vooral in de stedelijke regio. Ook gaat deze rapportage in op een aantal kwaliteitsaspecten van bedrijventerreinen. Naast de aanleg van nieuw bedrijventerrein leeft ook de bestuurlijke wens om bestaande bedrijventerreinen te moderniseren en waar mogelijk efficiënter te benutten. Inzicht in de mate van veroudering van bedrijventerreinen en inzicht in de bruto-nettoverhouding is daarbij van belang. Door enkele indicatoren wordt in beeld gebracht welke type terreinen in West-Brabant beschikbaar zijn. Tevens wordt aangegeven aan wie grond op bedrijventerreinen wordt uitgegeven. Het streekplan Noord-Brabant 2002 is in deze rapportage leidraad voor de prognose en de geografische indeling. Voor de gemeente Moerdijk brengt dit met zich mee dat in de presentatie van het cijfermateriaal het bovenregionale bedrijventerrein Moerdijk bij de stedelijke regio wordt gevoegd, daar waar de stedelijke regio als zodanig wordt gepresenteerd. Bij de presentatie van cijfers van de landelijke regio betreft het wat de gemeente Moerdijk betreft alle overige bedrijventerreinen binnen de gemeente. Wanneer niet specifiek de stedelijke of landelijke regio wordt gepresenteerd betreft het alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Per figuur of tabel wordt m.b.t. de gemeente Moerdijk steeds aangegeven welke bedrijventerreinen het betreft. Uit het Streekplan blijkt dat de stedelijke regio’s en het bovenregionale bedrijventerrein Moerdijkse Hoek het merendeel van de ruimtebehoefte aan bedrijventerreinen moeten opvangen. Deze ruimtebehoefte ontstaat door de groei van de eigen bedrijvigheid en de vraag van bedrijven van buiten. De rapportage sluit af met een samenvatting van de belangrijkste feiten. Aanbevelingen over hoe nu verder en de aanpak van de gesignaleerde knelpunten, worden niet gedaan. Hiervoor is meer inzicht nodig in de opvattingen van de direct belanghebbenden (gemeenten, provincie, Kamer van Koophandel en REWIN).

1

Zie voor definities en begrippen bijlage 2.

2

Op 17 november 2005 is gestart met een nieuw afstemmingsoverleg, het Bedrijventerreinenoverleg West-Brabant, onder voorzitterschap van Wethouder De Boer, portefeuillehouder Ruimtelijke Economie, van SES West-Brabant. Genoemde partijen hebben aan dit overleg deelgenomen. Taken van het afstemmingsoverleg zijn: • • • • •

Aanjager voor realisering, in kwalitatieve en kwantitatieve zin, van nieuwe bedrijventerreinen en herstructurering van bestaande bedrijven- en kantorenterreinen; Advisering aan het Algemeen Besuur van SES West-Brabant en de deelnemende gemeenten over prioriteiten voor de realisering ervan en de inzet van middelen; Het stimuleren van innovatieve concepten door informatie uit te wisselen en ondersteuning te bieden; Signaleren van trends en knelpunten; Dit alles op basis van een jaarlijks uit te brengen Bedrijventerreinenmonitor West-Brabant.

3

2.

Ontwikkeling

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ontwikkelingen die zich in de SES-regio voordoen op het gebied van: de uitgifte aan nieuwe bedrijventerreinen; de totale voorraad aan bedrijventerrein; het aanbod aan nieuwe bedrijventerreinen. De cijfers van het jaar 2004 worden afgezet tegen cijfers uit voorgaande jaren. Op deze wijze is het mogelijk trends te signaleren. Tevens wordt in een aantal gevallen een onderscheid aangebracht naar stedelijke en landelijke regio's binnen het SES-gebied. Dit is gedaan omdat beide 'typen regio’s' elk duidelijk een eigen karakter hebben en ook beleidsmatig andere doel- en taakstellingen hebben voor het accommoderen van bedrijven en het ontwikkelen van bedrijventerreinen. Enkele tabellen, die de ontwikkelingen meer in detail weergeven (op gemeenteniveau), zijn in bijlage 1 van deze rapportage opgenomen.

2.1

Uitgifte

Deze paragraaf brengt in beeld: – de uitgifte aan nieuwe bedrijventerreinen in de periode 1999-2004 in de SES-regio; – de uitgifte aan nieuwe bedrijventerreinen in de periode 1999-2004 in de stedelijke regio; – de uitgifte aan nieuwe bedrijventerreinen in de periode 1999-2004 in de landelijke regio; – de gemiddelde uitgifte aan nieuwe bedrijventerreinen in de stedelijke regio over de periode 1992-2004; – de uitgifte aan nieuwe bedrijventerreinen in de stedelijke regio, onderscheiden naar terreinen en segmenten.

Figuur 2.1. Uitgifte aan nieuwe bedrijventerreinen 1999 – 2004 in ha SES regio

200

184,67

180 160 140

150,00

ha

120 100

SES-regio

79,29

80

60,87

60 40

48,11

20

36,16

0 1999

2000

2001

2002

2003

2004

jaar Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

4

Uit de grafiek in figuur 2.1 blijkt dat voor het vierde achtereenvolgende jaar sprake is van een duidelijke afname van de uitgifte aan nieuw bedrijventerrein in de SES-regio. De uitgifte in 2004 is met 25% afgenomen ten opzichte van de uitgifte in 2003. Ten opzichte van het jaar 2000 is de uitgifte in 2004 afgenomen met 80%. Aangezien het grootste deel van de bedrijventerreinen in de stedelijke regio ligt, is genoemde trend ook in het overzicht van de stedelijke regio zichtbaar (zie figuur 2.2).

ha

Figuur 2.2. Uitgifte aan nieuw bedrijventerrein in de jaren 1999 – 2004 in ha in de stedelijke regio

180 160 140 120 100 80 60 40 20 0

163,21 132,62 stedelijke regio

77,04 57,78 45,32 1999

2000

2001

2002

29,42

2003

2004

jaar Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

Figuur 2.3 laat zien dat zich, net als in de stedelijke regio, in de landelijke regio in 2001 een plotseling sterke afname voordeed van de uitgifte aan nieuw bedrijventerrein. De uitgifte bleef sindsdien hangen op het zeer lage niveau van 2 à 3 hectare per jaar. In 2004 is de uitgifte relatief sterk gestegen ten opzichte van de voorgaande jaren. Dit wordt veroorzaakt door uitgifte van nieuw bedrijventerrein in Geertruidenberg. Figuur 2.3 Uitgifte aan nieuwe bedrijventerreinen 1999 – 2004 in ha in de landelijke regio

30 24,17

25

ha

20

17,38

landelijke regio

15 10 3,09

5

2,25

2,79

6,74

0 1999

2000

2001

2002

2003

2004

jaar Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

Het ontwikkelen van nieuw bedrijventerrein is een gecompliceerd en vaak langdurig proces. Tussen de eerste ideevorming en de daadwerkelijke uitgifte aan bedrijven kunnen vaak wel vijf tot tien jaar zitten. Nieuw bedrijventerrein komt daardoor vaak 'schoksgewijs' op de markt.

5

Ook wisselen perioden van hoog- en laagconjunctuur in de economie elkaar af. Deze beide factoren leiden ertoe dat een betrouwbaarder beeld van de uitgifte ontstaat, naarmate de cijfers over een langere periode worden bezien. In figuur 2.4 is de gemiddelde uitgifte voor de stedelijke regio weergegeven over de perioden 1992-2004, 2000-2004 en het afgelopen jaar. Duidelijk wordt dat er een groot verschil is tussen de uitgifte op korte termijn en de uitgifte op middellange en langere termijn. Over de lange termijn (13 jaar) is de uitgifte gemiddeld circa 85 ha per jaar. Over de middellange termijn (5 jaar) is de uitgifte gemiddeld 74 hectare. De gemiddelde uitgifte gedurende de afgelopen twee jaar ligt op circa 37 hectare. De laatste jaren is sprake geweest van laagconjunctuur en sinds 2001 is ook sprake van een sterke afname van terstond uitgeefbaar bedrijventerrein (zie paragraaf 2.3). Figuur 2.4. gemiddelde uitgifte aan nieuwe bedrijventerreinen in de stedelijke regio

37,37

Totaal

4,56

Moerdijk*

22,40

74,01

85,85

36,58

0,04 4,10

Roosendaal

9,72 periode '03-'04

6,97

Oosterhout

21,02

periode '00-'04

13,95

periode '92-'04

4,92 6,34 8,73

Etten-Leur

11,39 15,57 13,29

Breda

9,50 Bergen op Zoom

4,58 3,59 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

ha *Het betreft hier het Bovenregionale bedrijventerrein Moerdijk. Cijfers van de andere bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk zijn in deze grafiek buiten beschouwing gelaten. Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

Hieruit blijkt dat de uitgifte op middellange en lange termijn in belangrijke mate bepaald wordt door het 'bovenregionale bedrijventerrein Moerdijk' (voor ongeveer eenderde deel). Tabel 2.1 geeft een overzicht van de uitgifte in 2004 aan regionale nieuwe bedrijventerreinen in de stedelijke regio van West-Brabant. Tevens is de uitgifte op het bovenregionale bedrijventerrein Moerdijk weergegeven. De cijfers van uitgifte in 2000, 2001, 2002 en 2003 zijn in de laatste vier kolommen ter vergelijking gegeven. De bedrijventerreinen zijn onderverdeeld in segmenten. Er wordt onderscheid gemaakt naar 'gemengd terrein', 'distributiepark', 'zwaar industrieterrein', 'zeehaventerrein' en 'hoogwaardig bedrijvenpark'.

6

Tabel 2.1 Uitgifte nieuwe bedrijventerreinen, stedelijke regio naar segment in ha, 2000-2003. Gemeente

Bedrijventerreinen

Segment (a)

2004

2003

2002

2001

2000

Bergen op Zoom

Noordland Oude Molen Uitbr.

GT GT

0.00 1.60 1.60

17.40 0.00 17.40

1.20 0.00 1.20

2.70 0.00 2.70

0.00 0.00 0.00

Achter Emer Bergschot De Lind/ Logtenburg Hazeldonk Hazeldonk 3 Heilaar – IABC Heilaar – Zuid Heilaar - Noord Hoogeind Hoogeind II Hoogeind III Houtakkerstraat Kievietsloop Valveeken Zandoogjes Steenakker Noord

GT GT GT DP DP GT GT GT GT GT GT GT GT GT GT GT

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.82 0.00 1.50 4.50 0.00 0.00 0.00 1.58 0.70 9.10

0.22 0.00 0.00 0.00 5.08 0.00 0.00 0.00 0.60 2.09 0.00 5.27 0.42 0.00 0.00 0.00 13.6

0.66 1.87 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.05 1.79 0.23 2.38 4.86 0.00 0.00 0.00 0.00 1.20 0.72 2.48 4.72 0.00 0.00 0.00 0.27 0.00 0.00 0.00 0.07 0.00 0.00 6.82 4.16 15.33 16.95

2.44 0.23 0.14 0.30 0.00 7.59 3.54 0.00 0.58 4.76 0.00 0.00 0.52 0.00 0.00 2.70 22.80

Attelaken De Keen Vosdonk-Zuid Vosdonk-West

GT GT GT GT

1.45 0.34 0.00 2.03 3.82

2.51 0.00 0.00 3.51 6.02

Everdenberg Hoevestein Weststad III De Wijsterd Vijf Eiken

GT GT ZI GT GT

0.41 0.00 12.72 0.00 0.00 13.13

Subtot. BoZ Breda

Subtot. Breda Etten-Leur

Subtot. Etten-Leur Oosterhout

Subt. Oosterhout Roosendaal

Totaal

1.51 0.00 0.86 9.39 11.76

0.00 0.11 2.66 0.00 2.77

0.20 2.90 0.00 0.00 0.38 11.40 0.00 0.68 0.00 0.22 0.80 14.98

3.25 0.00 6.01 0.64 0.00 9.90

2.33 0.24 63.10 0.63 0.00 66.30

Borchwerf-Noord GT De Lind GT De Stok HP Majoppeveld Noord III GT Majoppeveld Noord GT Majoppeveld Zuid GT GT Krogten

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.07 0.07

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.20 0.00 0.20

4.45 0.16 0.64 1.50 0.00 0.00 0.00 6.75

11.53 0.00 1.35 0.00 0.58 0.00 0.00 13.46

ZH

1.77

7.35

18.74

28.98

55.17

Subt. Roosendaal Moerdijk (b)

1.78 0.23 0.24 5.08 7.33

29.42 45.32 57.78 77.04 160.50

Bron: ETIN Adviseurs a b

GT= gemengd terrein; DP = distributiepark; ZH = zeehaventerrein; HP = hoogwaardig bedrijvenpark; ZI = zwaar industrieterrein. Bovenregionaal bedrijventerrein Moerdijk.

Op de gemeente Oosterhout na, is in alle gemeenten van de stedelijke regio een afname te zien van de uitgifte van nieuw bedrijventerrein. Het bovenregionale bedrijventerrein Moerdijk ziet de uitgifte van nieuw bedrijventerrein vrijwel tot stilstand komen. Alleen in Oosterhout is sprake van een grote toename van uitgegeven terrein. Dit wordt vrijwel volledig veroorzaakt door de uitgifte van 11,6 ha op Weststad III aan het bedrijf Kon. H.H. Martens en ZN. De gemeente Oosterhout neemt bijna 45% van de totale uitgifte in de stedelijke regio voor haar rekening en neemt daarmee de koppositie over van Bergen op Zoom.

7

2.2

Voorraad

De voorraad bedrijventerreinen omvat het gehele areaal aan bedrijventerreinen, zowel het in gebruik zijnde als niet in gebruik zijnde bedrijventerrein. Het gaat daarbij om het private/particuliere en het publieke domein. Tabel 2.2 Totale voorraad bedrijventerreinen Voorraad per 1 januari 2005

Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk* Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenbergen Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert

Bruto Netto 49,95 32,36 20,40 14,39 16,50 11,80 579,35 452,30 869,73 713,46 41,30 35,86 380,25 306,50 371,12 302,59 127,21 102,64 2878,75 1416,70 724,10 567,13 390,16 331,15 50,44 47,75 99,53 71,41 101,28 80,31 64,50 55,40 46,00 35,09 27,00 21,13

SES-regio 6.837,57 4.597,97 *Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

In de SES-regio is in totaal netto 4.598 ha bedrijventerrein beschikbaar. Er is sprake van een afname van de netto voorraad met 11 hectare ten opzichte van 1 januari 2004. Circa 85% van de bruto voorraad bedrijventerrein ligt in de stedelijke regio, waarbij Moerdijk alleen al ongeveer éénderde voor zijn rekening neemt. Opvallend is dat de 'landelijke' gemeente Geertruidenberg ongeveer evenveel bedrijventerrein op zijn grondgebied heeft als de 'stedelijke' gemeenten EttenLeur en Roosendaal.

ha

Figuur 2.5 Ontwikkeling van de totale voorraad bedrijventerreinen in West-Brabant

8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

bruto voorraad netto voorraad

2000

2001

2002

2003

2004

jaar Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

8

Hieruit blijkt dat uitgifte van nieuw bedrijventerrein niet automatisch leidt tot een steeds verdere toename van het totale areaal aan bedrijventerrein. Er wordt immers ook bedrijventerrein aan de voorraad onttrokken, bijvoorbeeld door functieverandering (wonen in plaats van werken). De afgelopen zes jaar is de brutovoorraad met circa 1,6% toegenomen, terwijl de nettovoorraad met ongeveer 2,7% is gestegen. Dit betekent dat bedrijventerreinen effectiever worden benut.

2.3

Aanbod

In 2001 was sprake van een sterke afname van het aanbod aan nieuwe bedrijventerreinen. Sindsdien schommelt het aanbod licht. De stijging van het aanbod per 1 januari 2004 wordt veroorzaakt door het in de cijfers opnemen van het bedrijventerrein Noordland te Bergen op Zoom. Van het totale aanbod is 77% terstond uitgeefbaar. Hiervan is 84% in gemeentelijke en 16% in particuliere handen. Bedrijventerrein wordt onder 'aanbod' geschaard als het voor verkoop, erfpacht of huur beschikbaar is of komt en nog niet eerder is uitgegeven. Figuur 2.6 Aanbod bedrijventerrein per 1 januari in de periode 2000 - 2005

500 400

458,45 348,91 292,22

300

262,83

297,97

ha

248,33 240,68

200 100

290,75

212,74

215,02

232,15

192,31

109,54 77,20

50,09

50,07

65,82

56,02

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

Aanbod totaal Terstond uitgeefbaar Niet terstond uitgeefbaar Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

In 2004 ligt 86% van het terstond uitgeefbaar bedrijventerrein in de stedelijke regio.

9

Fig. 2.7 Aanbod terstond uitgeefbaar bedrijventerrein naar stedelijke en landelijke regio 2000-2005 350 312,11 300 250 191,12

200

218,52

193,40

201,49

ha

166,16

150 100 50

36,80

23,90

22,16

19,34

30,37 26,15

0 2000

2001

2002

Stedelijke regio

2003

2004

2005

Landelijke regio

Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

Tabel 2.3 geeft een overzicht van de zogenaamde zachte plancapaciteit in de stedelijke regio van West-Brabant. Hieronder valt capaciteit in streek- of structuurplannen die nog niet in bestemmingsplannen is opgenomen en de nog niet planologisch afgewogen capaciteit in sectorale bedrijventerreinenplannen. In deze zachte plancapaciteit worden de ontwikkelingsstadia zoals vermeld in de tabel onderscheiden. Begin 2003 is er in de stedelijke regio 136 hectare aan plannen in studie, in 2004 ligt dit op ten minste 340 ha en in 2004 op 303 ha. De afname wordt met name veroorzaakt door het op last van de provincie schrappen van de locatie Vosdonk Noord-West in de gemeente Etten-Leur. De totale planomvang in de stedelijke regio is licht gestegen van 520 ha in 2003 naar 526 ha in 2004. De ontwikkeling van een mogelijk bovenregionale bedrijventerrein Moerdijkse Hoek is niet in de cijfers meegenomen. Het bestuur van SES West-Brabant stelt zich op het standpunt dat bij realisering van het terrein Moerdijkse Hoek er onvoldoende recht wordt gedaan aan de belangen van de gemeente Moerdijk. Er moet volgens het bestuur van SES West-Brabant eerst een oplossing komen voor de gerezen vraagstukken tussen de gemeente Moerdijk en provincie, voordat de regionale partners in de positie zijn om te spreken over de ontwikkeling van dit terrein.

10

Tabel 2.3 Overzicht van locaties in de fase van in studie, in voorbereiding en voorontwerp plan per 1 januari 2005 per gemeente in de stedelijke regio van West-Brabant.

Fase

Gemeente

Locatie

In studie

Bergen op Zoom Bergen op Zoom Bergen op Zoom Bergen op Zoom Moerdijk Breda Breda Breda Breda Breda Oosterhout Etten-Leur Roosendaal

Auvergnepolder De Ster De Schans VI De Spie Tradepark Breda-oost Hazeldonk-douane Krogten-noord Breda-west Werkdonken Transform. Zone Oosteind Hoge Haansberg De Bulk (Wouw)

Breda Breda Bergen op Zoom Etten-Leur Roosendaal

Vuilstort Bavel Posthoorn Poort/Staakberg Munnikenhei Majop.veld 2e fase

Roosendaal/Halderberge Roosendaal Breda Breda Oosterhout

Borchwerf II Majop.veld 1e fase A16/De Wig Druivenstraat Uitbreiding Wijsterd

Subtotaal in studie In voorbereiding

Subtotaal in voorbereiding Voorontwerp plan

Aantal hectare (netto) 65 6 8 18 1 90 7 1 50 3

Jaar start uitgifte

40 10 4

2012 2010 2007

303 5 6 3 7 18 39

2006 2005 2008 2008 2005

45/95* 12 20 6 6 184

Subtotaal voorontwerp plan Totaal plannen * In deze verhouding verdeeld over de gemeenten Roosendaal en Halderberge

2005 2005

2005 2005 2006 2005 2007

526

Bron: ETIN Adviseurs

Tabel 2.4 geeft een overzicht van de zogenaamde zachte plancapaciteit in de landelijke regio van West-Brabant. Hier is sprake van een toename van de zachte plancapaciteit: van 94,9 ha per 1 januari 2003 naar 149,95 ha per 1 januari 2004 en naar 165,80 ha per 1 januari 2005. Dit wordt veroorzaakt door omvangrijke planvorming in de gemeente Moerdijk en het regionale bedrijventerrein in het Land van Heusden en Altena.

11

Tabel 2.4 Overzicht van locaties in de fase van in studie, in voorbereiding en voorontwerp plan per 1 januari 2004 per gemeente in de landelijke regio van West-Brabant.

Fase

Gemeente

Locatie

In studie

Alphen-Chaam Drimmelen Drimmelen Drimmelen Moerdijk Moerdijk Werkendam Zundert

Bedrijventer. Alphen De Zwingel Louisepolder Brieltjenspolder II Uitbr. Dintelmond Noordrand Zevenbergen Regionaal bedr. Terrein Verlengde Hofdreef

Subtotaal in studie In voorbereiding Drimmelen Moerdijk Moerdijk Werkendam Werkendam Zundert Subtotaal in voorbereiding Voorontwerp plan Aalburg Drimmelen Steenbergen Woudrichem Woudrichem Zundert Subtotaal voorontwerp plan Totaal plannen

Bedrijfskavels Wagenberg De Koekkoek 2 Zevenbergschen Hoek Ippelseweg Bruine Kilhaven V Ambachten III

Bedr. Terr. Veen Uitbr. Stuivezand Reinierploder II, fase 2 2e uitbr De Rietdijk-oost De Rietdijk-west Waterman II

Aantal hectare (netto) 3 1 1,5 4,2 10 40 50 1 110,7 1,5 11 2,5 1 5 1 22

Jaar start uitgifte

7,5 2,1 9 6,5 6 2 33,1

2007

2010 2010

2006 2008 2005 2005 2006 2005

2005 2005 2006

165,8

Bron: ETIN Adviseurs

12

3.

Werkgelegenheid op bedrijventerreinen

3.1

Vestigingen naar grootteklasse op bedrijventerreinen

In tabel 3.1 is het aantal bedrijfsvestigingen op bedrijventerreinen weergegeven, verdeeld naar grootteklasse (2004). Grootteklassen zijn gevormd op basis van het aantal banen per vestiging. Tabel 3.1 Aantal vestigingen naar grootteklasse op bedrijventerreinen. 0-19 20-49 50-99 100-499 ! 500 Totaal % v.h tot aantal vest. Aalburg 75 5 1 1 0 82 11 Alphen-Chaam 23 2 1 0 0 26 5 Baarle-Nassau 31 2 0 2 0 35 9 Bergen op Zoom 287 45 22 19 4 377 13 Breda 1.286 192 86 73 8 1.645 20 Drimmelen 69 11 1 1 0 82 7 Etten-Leur 347 53 18 22 0 440 26 Geertruidenberg 221 46 16 11 1 295 28 Halderberge 189 24 3 4 0 220 15 Moerdijk* 437 77 23 16 1 554 26 Oosterhout 436 83 30 27 1 577 23 Roosendaal 558 93 38 26 5 720 19 Rucphen 81 18 7 1 0 107 9 Steenbergen 147 9 4 2 0 162 13 Werkendam 249 32 7 0 0 288 20 Woensdrecht 74 16 0 2 0 92 10 Woudrichem 52 11 2 2 0 67 9 32 12 0 2 0 5 Zundert 46

SES-regio 4.594 731 259 211 20 5.815 *Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron:

17

Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant Werkgelegenheidsenquête 2003, SES West-Brabant

Tabel 3.1 laat zien dat vrijwel alle vestigingen op bedrijventerreinen (96%) behoren tot de MKBsector (tot 100 werkzame personen). Van de landelijke gemeenten hebben alleen Moerdijk (17) en Geertruidenberg (12) relatief veel grote vestigingen. In deze gemeenten liggen grote bedrijventerreinen, die een duidelijk bovenlokale betekenis hebben. Figuur 3.1 geeft de verdeling van het aantal vestigingen op bedrijventerreinen naar gemeenten weer. Hieruit blijkt dat 28,3% van alle vestigingen die in de SES-regio op bedrijventerreinen gevestigd zijn, zich in de gemeente Breda bevindt. Het is niet verwonderlijk dat in de grote steden in de regio en in de gemeente Moerdijk veel vestigingen op bedrijventerreinen gevestigd zijn. Wat wel opvalt, is dat ook gemeenten als Geertruidenberg, Werkendam en Halderberge in absolute zin veel vestigingen hebben die op bedrijventerreinen gelegen zijn.

13

Figuur 3.1 Aantal vestigingen op bedrijventerreinen in de SES-regio Fig. 3.1 Aantal vestigingen op bedrijventerreinen in de SES-regio 1.800

1.645

1.600 1.400 1.200 1.000 N 720

800 554 577

600

288

Baarle-Nassau

107

82

92

67

46

Zundert

35

Woudrichem

26

162

Woensdrecht

82

Alphen-Chaam

295 220

Aalburg

200

440

377

400

Werkendam

Steenbergen

Rucphen

Roosendaal

Oosterhout

Moerdijk*

Halderberge

Geertruidenberg

Etten-Leur

Drimmelen

Breda

Bergen op Zoom

0

*Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

In figuur 3.2 is het aandeel weergegeven van vestigingen op bedrijventerreinen ten opzichte van het totale aantal vestigingen in een gemeente. Binnen de SES-regio bevindt zich gemiddeld 17% van de vestigingen op bedrijventerreinen. In de grote steden ligt dit percentage hoger, op de gemeente Bergen op Zoom na (13%). Opvallend is dat de gemeente Geertruidenberg het grootste aandeel vestigingen op bedrijventerreinen kent (28%). Ook de 'landelijke gemeente Werkendam' neemt met een aandeel van 20% een bijzondere positie in.

14

Figuur 3.2 Aandeel vestigingen op totaalaantal vestigingen in de gemeenten 30

28 26

26

25

23 20

20

20

19

17 15

% 15

13

13 11 9

10

10

9

9

7 5

5

5

SES-regio

Zundert

Woudrichem

Woensdrecht

Werkendam

Steenbergen

Rucphen

Roosendaal

Oosterhout

Moerdijk*

Halderberge

Geertruidenberg

Etten-Leur

Drimmelen

Breda

Bergen op Zoom

Baarle-Nassau

Alphen-Chaam

Aalburg

0

*Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

3.2

Productiestructuur op bedrijventerreinen

Figuur 3.3 geeft het aantal banen weer op bedrijventerreinen naar economische activiteit en totaal (2004). De economische activiteit is onderverdeeld in de volgende zes onderscheiden sectoren: industrie, bouw, handel, vervoer, zakelijk, overig.

15

Figuur 3.3. Productiestructuur op bedrijventerreinen in West-Brabant

14%

Industrie Bouw

35%

Handel

15%

Vervoer Zakelijk

10% 18%

Overig

9%

Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

Hieruit blijkt dat ruim een derde deel van de werkgelegenheid op bedrijventerreinen zich in de industriële sector bevindt. Dit is bijna tweemaal zo hoog als het aandeel van de werkgelegenheid in de industriële sector in de totale werkgelegenheid in West-Brabant (18%). Hieruit kan worden geconcludeerd dat industriële werkgelegenheid zich relatief vaak op bedrijventerreinen bevindt. Dit kan in andere sectoren weer geheel anders liggen. Zo bevindt werkgelegenheid in de Publieke sector zich meestal niet op bedrijventerreinen. De verdeling van de werkgelegenheid op bedrijventerreinen verschilt per gemeente. In bijlage 1 is de productiestructuur op bedrijventerreinen per gemeente weergegeven.

3.3

Terreinquotiënten

Tabel 3.2 laat het ruimtegebruik per werkende (2004 en 2005) zien. Als indicatie voor zuinig/efficiënt ruimtegebruik worden twee kengetallen opgevoerd: – het aantal m2 uitgegeven bedrijventerrein per werkzame persoon; – het aantal werkzame personen per hectare netto uitgegeven bedrijventerrein. Tabel 3.2 Terreinquotiënten. Werkgelegenheid terreinquotiënten 2004 m²/wp wp/ha Aalburg 406 25 Alphen-Chaam 426 23 Baarle-Nassau 200 50 Bergen op Zoom 293 34 Breda 148 68 Drimmelen 316 32 Etten-Leur 297 34 Geertruidenberg 441 23 Halderberge 382 26 Moerdijk* 1.321 8 Oosterhout 380 26 Roosendaal 168 59 Rucphen 305 33 Steenbergen 374 27 Werkendam 299 33 Woensdrecht 325 31 346 29 Woudrichem Zundert 235 43

2005 m²/wp 367 411 194 301 159 395 300 449 406 1.410 415 172 308 399 300 317 324 246

wp/ha 27 24 52 33 63 25 33 22 25 7 24 58 32 25 33 32 31 41

SES-regio 370 34 382 33 *Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron: Economie in Brabant/Provincie Noord-Brabant

16

Een duidelijke uitschieter in deze is de gemeente Moerdijk. De oorzaak is het in deze gemeente gelegen bovenregionale bedrijventerrein Moerdijk. Op dit terrein werkt verreweg het minste aantal personen per ha en zijn verreweg de meeste m2 nodig per werkzame persoon. Reden hiervoor zijn o.a.: Strategische reserve van 300 ha; Beperkingen bebouwing als gevolg van beschikbare geluidsruimte en externe veiligheid; Type bedrijvigheid dat veel ruimte vraagt (bv afvalverwerking). Breda is met 68 werkzame personen per ha duidelijk koploper. Dit geldt ook voor het aantal m2 dat per werkzame persoon wordt ingenomen. Dit gegeven kan worden verklaard doordat zich in Breda relatief veel 'kantoorwerkgelegenheid' op bedrijventerreinen bevindt. Gemiddeld is in 2005 12 m² per werkzame persoon meer nodig dan in 2004. Het aantal werkzame personen per hectare nam af met 1.

17

3.4

Werkgelegenheid naar grootteklasse

In tabel 3.3 is het aantal banen op bedrijventerreinen weergegeven, verdeeld naar grootteklassen van bedrijfsvestigingen (2004). Grootteklassen worden gevormd op basis van het aantal banen per vestiging. In paragraaf 3.1 bleek dat slechts 4% van alle vestigingen op bedrijventerreinen behoort tot de categorie grote bedrijven (meer dan 100 werkzame personen). Tabel 3.3 laat zien dat deze 4% van de vestigingen goed is voor circa 50% van alle werkgelegenheid op bedrijventerreinen. Dit cijfer wordt in hoofdzaak bepaald door bedrijventerreinen gelegen in de grote gemeenten in de regio en Moerdijk. Tabel 3.3 Werkgelegenheid naar grootteklasse op bedrijventerreinen. Werkgelegenheid Werkgelegenheid naar grootteklasse op bedrijventerrein ! 500 0-19 20-49 50-99 100-499 Totaal Aalburg 327 163 71 102 0 663 Alphen-Chaam 187 53 74 0 0 314 Baarle-Nassau 137 45 0 427 0 609 Bergen op Zoom 1.586 1.405 1.627 4.197 5.665 14.480 Breda 7.036 5.932 5.747 15.847 6.703 41.265 358 341 76 108 0 Drimmelen 883 Etten-Leur 1.909 1.549 1.385 4.780 0 9.623 Geertruidenberg 1.394 1.503 1.112 2.161 509 6.679 Halderberge 865 764 175 613 0 2.417 Moerdijk* 2.284 2.424 1.487 2.762 777 9.734 Oosterhout 2.159 2.518 2.032 5.280 781 12.770 3.075 2.817 2.487 5.179 4.793 Roosendaal 18.351 Rucphen 364 520 428 231 0 1.543 Steenbergen 644 257 302 588 0 1.791 Werkendam 1.167 905 554 0 0 2.626 Woensdrecht 480 510 0 702 0 1.692 Woudrichem 296 360 127 301 0 1.084 Zundert 170 378 0 311 0 859

SES-regio 24.438 22.444 17.684 43.589 19.228 *Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk.

127.383

Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

3.5

Aandeel werkgelegenheid op bedrijventerreinen op totaal gemeente

Figuur 3.4 geeft het aandeel banen op bedrijventerreinen weer op het totaalaantal banen in de gemeente (in procenten, in 2004). In zeven gemeente ligt dit aandeel rond de 50% of meer. Vooral de 'landelijke' gemeenten kennen een aandeel dat ruim beneden het gemiddelde van 35% voor de SES-regio ligt.

18

Figuur 3.4. Aandeel werkgelegenheid op bedrijventerreinen op de totale werkgelegenheid in de gemeente 70 57 58

60 50

57 53 49

46 46

37

40

% 20

31

25

30 19

35

29 32 20

15

24 16

14

10

Woudrichem

Werkendam

Rucphen

Oosterhout

Halderberge

Etten-Leur

Breda

Baarle-Nassau

Aalburg

0

*Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

3.6

Werkgelegenheidsontwikkeling

Uit tabel 3.4 blijkt dat de werkgelegenheid op bedrijventerreinen in de SES-regio in 2004 is afgenomen met 3,3% ten opzichte van het jaar ervoor. De totale werkgelegenheid in de regio is afgenomen met 2,2%. Het verschil kan worden verklaard door de sterkere vertegenwoordiging van conjunctuurgevoelige bedrijvigheid op bedrijventerreinen als de industrie.

Tabel 3.4 Werkgelegenheidsontwikkeling op bedrijventerreinen. verschil verschil verschil 2002-2003 2003-2004 2002-2004 2002 2003 2004 % % % Aalburg 592 662 663 11,8 0,2 12,0 Alphen-Chaam 313 303 314 -3,2 3,6 0,3 Baarle-Nassau 552 591 609 7,1 3,0 10,3 Bergen op Zoom 14.953 14.506 14.480 -3,0 -0,2 -3,2 Breda 45.936 44.112 41.265 -4,0 -6,5 -10,2 995 921 883 -7,4 -4,1 -11,3 Drimmelen Etten-Leur 9.246 9.614 9.623 4,0 0,1 4,1 Geertruidenberg 6.878 6.684 6.679 -2,8 -0,1 -2,9 Halderberge 2.472 2.491 2.417 0,8 -3,0 -2,2 Moerdijk* 10.668 10.152 9.734 -4,8 -4,1 -8,8 Oosterhout 13.529 13.308 12.770 -1,6 -4,0 -5,6 18.422 18.925 18.351 2,7 -3,0 -0,4 Roosendaal Rucphen 1.677 1.549 1.543 -7,6 -0,4 -8,0 Steenbergen 2.026 1.889 1.791 -6,8 -5,2 -11,6 Werkendam 2.573 2.518 2.626 -2,1 4,3 2,1 Woensdrecht 1.711 1.637 1.692 -4,3 3,4 -1,1 Woudrichem 1.017 1.015 1.084 -0,2 6,8 6,6 Zundert 971 897 859 -7,6 -4,2 -11,5

SES-regio 134.531 131.774 127.383 -2,0 -3,3 *Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk.

-5,3

19

Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

De werkgelegenheid op bedrijventerreinen is het afgelopen jaar het sterkst afgenomen in de gemeenten Breda. De sterkste groei deed zich het afgelopen jaar voor op bedrijventerreinen in de gemeente Woudrichem. Over de laatste drie jaar gezien nam de totale werkgelegenheid op bedrijventerreinen af met 5,3%. De sterkste daling was te zien in Steenbergen, Zundert, Drimmelen en Breda. In Aalburg en Baarle-Nassau nam de werkgelegenheid op bedrijventerreinen juist het sterkst toe.

20

4.

Kwaliteit

4.1

Omvang verouderd bedrijventerrein

Tabel 4.1 geeft het totale bedrijventerreinenareaal (ha bruto) weer en het gedeelte daarvan dat is verouderd (ook in ha bruto, 1 januari 2005). De verouderde voorraad omvat zowel verouderde terreinen waarvoor geen plannen bestaan om de veroudering aan te pakken, verouderde terreinen waar binnen drie jaar de start van een herstructurering is gepland, als terreinen die momenteel worden geherstructureerd. Tabel 4.1 Aantal ha verouderd (bruto)bedrijventerrein op 1 januari 2005. Per 1 januari 2005 bruto opp verouderd opp % verouderd Aalburg 49,95 6,00 12 Alphen-Chaam 20,40 0,00 0 Baarle-Nassau 16,50 16,50 100 Bergen op Zoom 579,35 15,00 3 Breda 869,73 467,00 54 Drimmelen 41,30 17,50 42 Etten-Leur 380,25 234,00 62 Geertruidenberg 371,12 250,70 68 Halderberge 127,21 53,87 42 Moerdijk* 2.878,75 189,10 7 Oosterhout 724,10 266,00 37 Roosendaal 390,16 128,70 33 Rucphen 50,44 40,00 79 Steenbergen 99,53 34,00 34 Werkendam 101,28 0,00 0 Woensdrecht 64,50 38,70 60 Woudrichem 46,00 15,00 33 27,00 6,50 24 Zundert

SES-regio 6.837,57 1.778,57 26 *Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

Uit tabel 4.1 blijkt dat iets meer dan een kwart van alle bedrijventerrein in de regio verouderd is. In twaalf van de achttien gemeenten ligt dit percentage aanzienlijk hoger. Wanneer de gemeente Moerdijk buiten beschouwing wordt gelaten, loopt het percentage verouderd terrein op tot 40%.

4.2

Aanbod naar hindercategorie

De regio kent veel bedrijventerrein in de categorieën middel en zwaar. Opvallend is dat de zware categorie met name is geconcentreerd in Oosterhout en Moerdijk.

Categorie 'licht' omvat de hindercategorieën 1 en 2 (VNG-indeling); Categorie 'middel' omvat de hindercategorieën 3 en 4 (VNG-indeling); Categorie 'zwaar' omvat de hindercategorieën 5 en 6 (VNG-indeling).

21

Tabel 4.2 Aanbod naar hindercategorie. licht middel zwaar geen Aalburg 0,51 7,50 0,00 0,00 Alphen-Chaam 0,00 0,00 0,00 1,47 Baarle-Nassau 0,00 0,00 0,00 0,00 Bergen op Zoom 0,00 16,54 0,48 0,00 Breda 5,00 22,43 0,00 30,92 Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk* Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenbergen Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert

0,00 0,00 0,00 1,47 0,00 0,00 0,00 0,16 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

1,00 17,10 2,98 3,02 8,12 10,22 0,00 0,00 0,00 0,00 1,80 0,00 0,00

0,00 0,00 0,00 0,86 0,00 0,00 0,00 0,00 35,38 0,27 27,20 0,00 2,15 13,83 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,62 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

totaal 8,01 1,47 0,00 17,02 58,35 1,00 17,96 2,98 4,49 43,77 37,42 15,98 0,16 0,00 1,62 1,80 0,00 0,00

SES-regio 7,14 90,71 65,21 48,97 212,03 *Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant NB: exclusief bedrijventerrein Noordland te Bergen op Zoom

4.3

Aanbod naar type terrein

De regio beschikt in Moerdijk over zeehaventerrein (Havenschap Moerdijk). De distributie is vooral geconcentreerd in Breda. Roosendaal is de enige gemeente die over een hoogwaardig bedrijventerrein beschikt. Tabel 4.3 Aanbod naar type terrein. zwaar zeehaven gemengd hoogwaardig distributiepark onbekend totaal Aalburg 0,00 0,00 8,01 0,00 0,00 0,00 8,01 Alphen-Chaam 0,00 0,00 1,47 0,00 0,00 0,00 1,47 Baarle-Nassau 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Bergen op Zoom 0,48 0,00 16,54 0,00 0,00 0,00 17,02 Breda 0,00 0,00 45,84 0,00 12,51 0,00 58,35 Drimmelen 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 0,00 1,00 Etten-Leur 0,00 0,00 17,96 0,00 0,00 0,00 17,96 Geertruidenberg 0,00 0,00 2,98 0,00 0,00 0,00 2,98 Halderberge 0,00 0,00 4,49 0,00 0,00 0,00 4,49 Moerdijk* 0,00 35,38 8,39 0,00 0,00 0,00 43,77 Oosterhout 27,20 0,00 10,22 0,00 0,00 0,00 37,42 Roosendaal 0,00 0,00 2,15 13,83 0,00 0,00 15,98 0,00 0,00 0,16 0,00 0,00 0,00 Rucphen 0,16 Steenbergen 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Werkendam 0,00 0,00 1,62 0,00 0,00 0,00 1,62 Woensdrecht 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,80 1,80 Woudrichem 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Zundert 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

SES-regio 27,68 35,38 120,83 13,83 *Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk.

12,51

1,80 212,03

Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant NB: exclusief bedrijventerrein Noordland te Beregen op Zoom

22

4.4

Uitgifte in 2004 naar branche

Tabel 4.4 geeft de uitgifte weer op nieuwe bedrijventerreinen naar economische activiteit (in m2, 2004). De economische activiteit van de ondernemingen die bedrijventerrein hebben verworven, is onderverdeeld in zes branches. Tabel 4.4 Uitgifte naar branche. industrie bouw handel vervoer zakelijk overig totaal Aalburg 0 0 0 0 0 7.922 7.922 Alphen-Chaam 0 0 0 0 0 0 0 Baarle-Nassau 0 0 0 0 0 0 0 Bergen op Zoom 0 0 0 0 0 15.991 15.991 Breda 0 0 0 0 0 90.951 90.951 Drimmelen 0 0 0 0 0 1.384 1.384 Etten-Leur 0 0 0 0 0 38.239 38.239 Geertruidenberg 0 0 0 0 0 35.200 35.200 Halderberge 0 0 0 0 0 9.673 9.673 Moerdijk* 0 0 0 0 0 17.661 17.661 Oosterhout 0 0 0 0 0 131.315 131.315 Roosendaal 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2.250 Rucphen 2.250 Steenbergen 0 0 0 0 0 747 747 Werkendam 0 0 0 0 0 10.246 10.246 Woensdrecht 0 0 0 0 0 0 0 Woudrichem 0 0 0 0 0 0 0 Zundert 0 0 0 0 0 0 0

SES-regio 0 0 0 0 0 361.579 361.579 *Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

Uit tabel 4.4 blijkt dat alle nieuw uitgegeven bedrijventerrein in de regio is uitgegeven aan bedrijven in de branche ‘overig’.

4.5

Herkomst grondverwervers/uitgifte in 2004

De grafiek in figuur 4.1 geeft een beeld van de aard van de terreinuitgifte, waarbij onderscheid wordt gemaakt naar: – Nieuwvestiging; uitgifte aan starters uit de eigen gemeente en aan starters afkomstig van elders of aan bedrijven buiten de provincie die bedrijventerrein verwerven. – Uitbreiding; uitgifte aan bedrijven, gevestigd op een bedrijventerrein die, met instandhouding van de bestaande vestiging, aanvullend terrein verwerven op hetzelfde bedrijventerrein voor uitbreiding van bestaande activiteiten. – Verplaatsing; gronduitgifte aan bedrijven die verplaatsen binnen de gemeente waar ze zijn gevestigd of van elders uit Noord-Brabant komen. – Ontwikkelaarsproject; uitgifte aan bedrijven waarvan op voorhand vaststaat dat ze niet de uiteindelijke gebruiker van het terrein zullen zijn. Gronduitgifte door verplaatsing heeft een groot aandeel heeft in de totale gronduitgifte van de stedelijke regio van West-Brabant. Met name in Etten-Leur en Oosterhout was de uitgifte aan bedrijven die zich verplaatsten binnen de eigen gemeente of van elders in De SES-regio kwamen,

23

relatief groot. Op het bovenregionale bedrijventerrein Moerdijk is de grond volledig uitgegeven aan de uitbreiding van bestaande vestigingen. Wat betreft de herkomst van de bedrijvigheid (figuur 4.2) kan opgemerkt worden dat vrijwel alle grond is uitgegeven aan verwervers uit de SES-regio (ruim 83%; waarvan 76% aan verwervers uit de eigen gemeente). In 2001 nam nog een klein aantal bedrijven van buiten de provincie een relatief groot deel van de grond af: circa een derde van de totale uitgifte. In 2004 is dat, net als in 2002 en 2003, niet het geval. De bedrijven van buiten de provincie nemen 12,8% van de grond af. (2 buitenlandse bedrijven). Figuur 4.1 Aard van de uitgifte in de stedelijke regio in 2003

100,00 90,00 80,00

Percentage

70,00 Nieuwvestiging

60,00

Uitbreiding

50,00

Verplaatsing

40,00

Ontwikkelaarsprojecten

30,00 20,00 10,00

t

al ta To

ou

n

rh

os

te

cp O

Ru

er rb

he

ge

rg de al H

ee

rt

ru

id

en

be

ge er

nb

St

ee G

Be

rg

en

op

Zo

om

n

0,00

Gemeente Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant * Bovenregionaal bedrijventerrein Moerdijk

Figuur 4.2 Herkomst verwervers naar uitgifte m2 grond, in procenten, 2003

24

7,7 0,3 0,0 12,8

3,7

75,6

Eigen gemeente Andere gemeente uit SES-regio Andere gemeente uit Brabant Andere gemeente uit Nederland Buitenland Onbekend Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

Figuur 4.3 laat zien dat in 2004 76,4% van de verwervers uit de eigen gemeente komt en nog eens 6,8% uit een van de andere gemeenten uit de SES-regio. Van elders uit Brabant komt één verwerver en vanuit de rest van Nederland komen er geen. In 2004 hebben 2 buitenlandse bedrijven grond verworven; één kleine verwerving in Bergen op Zoom en één hele grote verwerving in Breda.

Figuur 4.3 Herkomst verwervers naar aantal uitgiften, in procenten, 2003

7,5 0 3,8 1,9 9,4

77,4 Eigen gemeente Andere gemeente uit SES-regio Andere gemeente uit Brabant Andere gemeente uit Nederland Buitenland Onbekend Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

25

4.6

Bruto-nettoverhouding

De oppervlakte van een bedrijventerrein wordt onderscheiden in een netto- en een brutooppervlakte. De netto-oppervlakte betreft het areaal dat aan bedrijven is/kan worden uitgegeven. Een bedrijventerrein kent naast dit private areaal een openbare ruimte die kan bestaan uit wegen, fietspaden, omrandingsgroen, vijvers voor waterberging, collectieve parkeervoorziening, spoorraccordement, haven/kade en dergelijke. Het nettoterrein plus het totaal aan publieke ruimte vormt de bruto-oppervlakte. Gemiddeld wordt in de SES-regio 67,25% netto uitgegeven op bedrijventerreinen. Duidelijke uitschieter naar beneden toe is Moerdijk, met een percentage van nog geen 50%. In Rucphen wordt echter vrijwel alles netto uitgegeven: bijna 95%. Het bedrijventerrein Moerdijk vertekent het regiopercentage sterk. Wordt deze gemeente buiten beschouwing gelaten, dan stijgt het netto-uitgegeven terrein in de SES-regio naar 81%.

Figuur 4.4. Bruto – netto verhouding per 1 januari 2005

100 90 80 70 60

% 50 40 30 20

SES-regio

Zundert

Woudrichem

Woensdrecht

Werkendam

Steenbergen

Rucphen

Oosterhout

Roosendaal

Moerdijk*

Halderberge

Etten-Leur

Geertruidenberg

Drimmelen

Breda

Bergen op Zoom

Baarle-Nassau

Aalburg

0

Alphen-Chaam

10

*Het betreft hier alle bedrijventerreinen in de gemeente Moerdijk. Bron: Economie in Brabant, ETIN Adviseurs/Provincie Noord-Brabant

26

5.

Indicatieve bedrijventerreinenplanning 2002-2020

In onderstaande tabel is een indicatieve planningsopgave voor nieuwe bedrijventerreinen in de SES-regio weergegeven, in Bruto ha. Het mogelijke nieuwe bedrijventerrein Moerdijkse Hoek is buiten beschouwing gelaten.

Tabel 5.1 Indicatieve bedrijventerreinenplanning 2002-2020 in bruto ha. Gemeente Locatie Te ontw. Te reserveren Totale bedrijventerrein bedrijventerrein omvang tot 2015 2015-2020 tot 2020 Breda Bavel-Zuid 90 90 West-Prinsenbeek 50 50 De Wig 20 20 Etten-Leur Etten-Leur-zuid 40 50 90 Hoge Haansberg 10 10 Oosterhout Oost(elijk van de A27) 40 60 100 Bergen op Zoom Spie Noordland 20 20 Poort/Staakberg 5 5 Oude Molen 20 20 Fort Moermont 5 5 Roosendaal Borchwerf II 140 50 190 Majoppeveld 40 40 De Bulkstraat 5 5 Moerdijk 53 18 71 Drimmelen 8 3 11 Geertruidenberg 72 24 96 Steenbergen 23 7 30 Halderberge 25 8 33 Alphen-Chaam Uitbr. Terrein Alphen 4 2 6 Uitbr. Terrein Chaam 2 2 Baarle-Nassau Uitbr. Terrein 7 7 Rucphen Nijverhei 6 6 12 Zundert Verlengde Hofdreef 2 2 4 Uitbr. Ambachten 1 1 Uitbr. Waterman 1 1 2 Lnd v Heusden & Altena Div. terreinen 15,5 15,5 Bruine Kilhaven V 6 6 Ippelseweg 1 1 Rietdijk Oost en West 12,5 12,5 Reg. ter. Werkendam 10 30 40 Rietdijk Noord 7,5 7,5 Veensesteeg Noord 7,5 7,5 Veensesteeg inbr. 2,5 2,5

TOTAAL SES-regio 701,5 311 1.012,50 Bron: Uitwerkingsplannen stedelijke en landelijke regio’s, provincie Noord-Brabant

Noot: exclusief Moerdijkse Hoek (600 ha, bruto)

Bij een bruto-netto verhouding van 81%2, bedraagt de netto opgave, 552 hectare tot 2015 en 268 hectare in de periode 2015 tot 2020. In totaal dus een netto opgave van 820 hectare tot 2020. In de periode 2002-2004 is netto 145 hectare uitgegeven (zie figuur 2.1). Resteert een opgave van 675 hectare netto tot 2020. Aan planvorming (zie de tabellen 2.3 en 2.4) is voor 669 hectare aan nieuw bedrijventerrein in voorbereiding. Hierin is Auvergnepolder in Bergen op Zoom meegenomen, terwijl deze locatie in het uitwerkingsplan “Brabantse Buitensteden ontbreekt.

2

Het bedrijventerrein Moerdijk is in dit cijfer buiten beschouwing gelaten.

27

Gesteld mag worden dat momenteel al behoorlijk wat plancapaciteit beschikbaar is. Hierbij moet worden aangetekend, dat in de loop der tijd zal blijken dat bepaalde locaties zullen afvallen, dan wel in de uitvoering worden getemporiseerd. Verdere planvorming blijft dus nodig.

28

6.

Samenvatting

Algemeen -

Van het totale areaal bedrijventerreinen in West-Brabant ligt 85% in de stedelijke regio. In de gemeente Moerdijk ligt alleen al ongeveer éénderde deel van het totale West-Brabantse areaal. De 'landelijke' gemeente Geertruidenberg heeft evenveel bedrijventerreinenareaal als de 'stedelijke' gemeenten Etten-Leur en Roosendaal. De totale omvang van het bedrijventerreinenareaal in West-Brabant is licht gedaald, doordat ook terrein aan de voorraad wordt onttrokken door functiewijziging. Van alle vestigingen op bedrijventerreinen behoort 96% tot het MKB (tot 100 werkzame personen). Bijna 30% van alle vestigingen op bedrijventerreinen in West-Brabant ligt in Breda. De 'landelijke' gemeenten Geertruidenberg, Werkendam en Halderberge hebben in absolute zin veel vestigingen op bedrijventerreinen. Binnen West-Brabant ligt 17% van alle vestigingen op bedrijventerreinen. De 'landelijke' gemeente Geertruidenberg heeft het grootste aandeel vestigingen op bedrijventerreinen: 28% van alle vestigingen in deze gemeente ligt op een bedrijventerrein.

Ontwikkeling Uitgifte De uitgifte van nieuw bedrijventerrein is in 2004 verder gedaald. Er heeft een daling plaatsgevonden van 48 (in 2003) naar 36 hectare. De uitgifte van nieuw bedrijventerrein in de landelijke regio is ten opzichte van de laatste drie jaar ruim verdubbeld; dit wordt veroorzaakt door de uitgifte van bedrijventerrein in de gemeente Geertruidenberg. De gemiddelde uitgifte van nieuw bedrijventerrein op de middellange en langere termijn in de stedelijke regio, bedraagt 85 respectievelijk 74 hectare. De gemiddelde uitgifte in de afgelopen twee jaar ligt beduidend lager: 37 hectare. Circa 45% van de totale uitgifte van nieuw bedrijventerrein in de stedelijke regio, komt voor rekening van de gemeente Oosterhout. Alle nieuw uitgegeven bedrijventerrein in 2004 in de regio is uitgegeven aan bedrijven in de branche 'Overig'. Een groot deel van de gronduitgifte heeft plaatsgevonden onder de noemer “verplaatsing”. Wat betreft de herkomst van de bedrijvigheid: vrijwel alle grond is uitgegeven aan verwervers uit West- Brabant (ruim 83%). In 76% van de gevallen ging het om verwervers uit de eigen gemeente).

Aanbod Het aanbod aan nieuw bedrijventerrein neemt na de scherpe daling in 2001, geleidelijk aan verder af. Van het aanbod is 77% terstond uitgeefbaar en van het terstond uitgeefbaar terrein ligt 84% in de stedelijke regio. Het totaal aan 'zachte plannen' in de stedelijke regio is licht afgenomen van 520 ha in 2003 naar 503 hectare in 2004. In de landelijke regio is de planvoorraad toegenomen van 150 ha in 2003 naar 166 hectare in 2004.

29

Werkgelegenheid -

-

Van alle werkgelegenheid op bedrijventerreinen in West-Brabant is een derde deel industriële werkgelegenheid. Moerdijk heeft verreweg het laagste aantal werkzame personen per hectare en dus de meeste m2 bedrijventerrein per werkzame persoon. In Breda is de situatie omgekeerd: hier is het aantal werkzame personen per ha bedrijventerrein het grootst. Van alle vestigingen op bedrijventerreinen behoort slechts 4% tot de categorie grote bedrijven. Deze 4% is wel goed voor 50% van alle werkgelegenheid op bedrijventerreinen. Gemiddeld bevindt zich 35% van de werkgelegenheid in West-Brabant op bedrijventerreinen. In 2004 is de werkgelegenheid op bedrijventerreinen iets sterker afgenomen dan de totale werkgelegenheid in West-Brabant.

Kwaliteit -

-

-

Iets meer dan 25% van het totale areaal aan bedrijventerreinen in West-Brabant is verouderd. Wanneer het relatief moderne bovenregionale bedrijventerrein Moerdijk buiten beschouwing wordt gelaten, is dit 40%. West-Brabant kent veel bedrijventerreinen in de hindercategorie 'middel' en 'zwaar'. Het aanbod aan bedrijventerreinen in West-Brabant bestaat voor ongeveer de helft uit 'gemengd' terrein. De regio beschikt ook over 'zeehaventerrein'; Havenschap Moerdijk. Gemiddeld wordt in de SES-regio bij terreinuitgifte 67% van de bruto beschikbare oppervlakte uitgegeven op bedrijventerreinen. Duidelijke uitschieter naar beneden toe is het Havenschap Moerdijk dat nog geen 50% netto uitgifte kent. In de gemeente Rucphen wordt nagenoeg alle bedrijventerrein ook werkelijk uitgegeven, namelijk bijna 95%. Wordt het bedrijventerrein Havenschap Moerdijk buiten beschouwing gelaten dan komt de netto-uitgifte in de SES-regio te liggen op 81%. Gesteld mag worden dat momenteel al behoorlijk wat bedrijventerrein-in-aanleg beschikbaar is.

30