Bai Giang Nguyen Ly Phuong Phap Kn_son_tho

I. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP KHUYẾN NÔNG Phương pháp khuyến nông là cách làm về khuyến nông để đạt được mục tiêu đã đề ra. Do mục tiêu và nội dung hoạt động của khuyến nông khác nhau, nên phương pháp khuyến nông cũng khác nhau. Trong phạm vi tài liệu này, xin được giới thiệu một số phương pháp hiện nay đang áp dụng trong và ngoài nước. 1.1. Phát triển kỹ thuật có sự tham gia PTD 1.1.1. Giíi thiÖu vÒ Phát triển kỹ thuật có sự tham gia Phát triển kỹ thuật có sự tham gia hay còn gọi PTD lµ mét ph¬ng ph¸p ®Ó t×m vµ thö nghiÖm nh÷ng c¸i míi nh mét vô trång míi, mét c¸ch trång míi, mét gièng c©y hoÆc con míi, mét ph¬ng ph¸p chÕ biÕn míi,... Còng cã thÓ ®ã lµ mét c¸ch thøc míi ®Ó ch¨n th¶ gia sóc tù do, cung cÊp níc, qu¶n lý rõng, th«ng tin liªn l¹c,... ChÝnh ngêi d©n ®Þa ph¬ng chñ ®éng thùc hiÖn vµ triÓn khai PTD v× lîi Ých cña hä. o §©y lµ qu¸ tr×nh t¬ng t¸c gi÷a n«ng d©n, CBKN vµ nhµ nghiªn cøu. Trong ®ã ngêi n«ng d©n ®ãng vai trß chÝnh trong viÖc lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thö nghiÖm. Ngêi CBKN vµ nhµ nghiªn cøu ®îc ho¹t ®éng nh nh÷ng ngêi thóc ®Èy. o PTD ®îc dựa trªn mét c¸ch nh×n hoµn toµn míi vÒ kiÕn thøc. KiÕn thøc b¶n ®Þa cña ngêi d©n ®îc hiÓu lµ còng quan träng nh bÊt kú kiÕn thøc nµo do khoa häc t¹o ra, v× thÕ th¸ch thøc lín nhÊt trong PTD lµ lµm sao cã ®îc mèi t¬ng t¸c quan hÖ gi÷a ngêi n«ng d©n, CBKN vµ nhµ nghiªn cøu. o Môc tiªu cña PTD lµ t×m ra nh÷ng ®iÒu míi, nh÷ng TBKT míi ®Ó thö nghiÖm xem cã thÓ sö dông ®îc vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn n«ng d©n. o Ngêi n«ng d©n b¾t ®Çu b»ng viÖc x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n cÇn u tiªn, vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn c¸c vÊn ®Ò ®ã dùa trªn kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc b¶n ®Þa cña hä. Hä còng tù x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng thiÕu hôt vÒ kiÕn thøc của hộ cần được bổ sung qua thử nghiệm PTD. o CBKN vµ nhµ nghiªn cøu còng cã thÓ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p cã thÓ thùc hiÖn vÊn ®Ò ®ã, thêng b»ng c¸ch mang ®Õn nh÷ng kü thuËt míi tõ bªn ngoµi. o PTD ®îc thùc hiÖn bëi mét nhãm n«ng d©n díi sù gi¸m s¸t vµ hç trî cña CBKN vµ/hoÆc nhµ nghiªn cøu. Ngêi n«ng d©n quyÕt ®Þnh c¸c chØ tiªu ®Ó gi¸m s¸t, ghi nhËn vµ ph©n tÝch sè liÖu thu thËp, thiÕt lËp c¸c kÕt luËn vµ b¸o c¸o kÕt qu¶. 1

o PTD thóc ®Èy sù s¸ng t¹o cña ngêi n«ng d©n, khuyÕn khÝch n«ng d©n lu«n lu«n t×m tßi nh÷ng c¸i míi vµ thö nghiÖm chóng trong ®iÒu kiÖn cña hä. o PTD kÕt hîp kiÕn thøc cña nam giíi vµ phô n÷, v× hä biÕt nhiÒu ®iÒu vµ ®ãng vai trß kh¸c nhau trong x· héi, nªn c¸c s¸ng kiÕn cña hä ®Òu cã gi¸ trÞ ngang nhau. N«ng d©n

Nhµ nghi ªn

C BKN

S¬ ®å 1. Tam gi¸c c«ng nghÖ trong PTD 1.1.2. Nguyªn t¾c vµ tr×nh tù c¸c bíc trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ thùc hiÖn PTD a. Nguyªn t¾c cña PTD • PTD xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu nguyÖn väng cña ngêi d©n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· hé ®Þa ph¬ng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu thiÕt thùc nhÊt cña céng ®ång ®Þa ph¬ng • PTD ph¶i lµ míi ®èi víi x· hoÆc th«n, n«ng d©n ®Þa ph¬ng cha lµm bao giê. CÇn x¸c ®Þnh nh÷ng TBKT míi ®Ó lµm PTD. Cã thÓ x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu ®· biÕt mµ ngêi d©n biÕt lµ ®· thµnh c«ng ë ®©u råi ®ã vµ kÕt qu¶ ®ã sÏ cã thÓ lan réng th«ng qua tham quan trao ®æi chia xÎ kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc gi÷a n«ng d©n. • Ngêi d©n tham gia mét c¸ch chñ ®éng, tù nguyÖn vµ nhiÖt t×nh. Tăng mức sống nông dân • PTD lµ mét qu¸ tr×nh võa lµm võa häc hái ®èi víi tÊt c¶ c¸c bªn tham gia. Trong qu¸ tr×nh lµm thö nghiÖm, ngêi n«ng d©n häc ®îc nh÷ng kiÕn thøcĐảm khoa häc kü thuËt bảo an ninh lươngmíi vµ n©ng cao n¨ng lùc tù qu¶n lý vµ tù rathực quyÕt ®Þnh, Tăng năng suất Sản xuất phát triển Giảm đói Giảm nghèo Sử dụng đầu vào hiệu quả

T RỰC KẾT TIẾP QU

2

Tác động của thử nghiệm trong khuyến nông

HẠ T NH

Thay đổi tập quán Sự tin tưởng của dân Thực hiện thử nghiệm

Thông tin về nhu cầu nông dân

• CBKN vµ nhµ nghiªn cøu l¹i cã thÓ häc hái ®îc nh÷ng kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc b¶n ®Þa cña n«ng d©n.

3

• CBKN hoÆc ngêi bªn ngoµi céng ®ång hç trî vËt t, kü thuËt. Hä lµ ngêi thóc ®Èy qu¸ tr×nh t×m kiÕm, x©y dùng vµ thö nghiÖm vµ nh©n réng TBKT míi. • PTD do mét hé hay mét nhãm hé thùc hiÖn. N«ng d©n cã vai trß chñ ®¹o trong lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn thö nghiÖm, thu thËp sè liÖu, b¸o c¸o, tæng kÕt vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. • Cã sù phèi kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸n bé kü thuËt, CBKN vµ hé n«ng d©n, ®¶m b¶o trao ®æi th«ng tin hai chiÒu gi÷a c¸c bªn tham gia thö nghiÖm. • PTD cÇn cã giíi h¹n vÒ quy m« diÖn tÝch hoÆc sè c©y con ®Ó tr¸nh rñi ro. • C¸c kiÕn thøc, kinh nghiÖm vµ kü thuËt míi ®îc lan truyÒn tõ n«ng d©n ®· thùc hiÖn tíi n«ng d©n cha thùc hiÖn. b. C¸c bíc chÝnh trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ thùc hiÖn PTD Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn PTD cã thÓ ®îc tãm t¾t thµnh 8 bíc chÝnh ë b¶ng 4. B¶ng 4. Tóm tắt các bíc chính trong PTD Bíc Néi Ngêi Ai tham KÕt qu¶ dung chÞu gia cÇn tr¸ch ®¹t ®îc nhiÖm vµ c«ng cô 1

T×m kiÕm ý tëng míi ®Ó thö nghiÖm

CBKN. Sö dông thẻ lấy ý tëng

CBKN, toµn bé d©n lµng, phô n÷, thanh niªn

T×m ®îc nh÷ng ®iÒu míi

2

Ph©n biÖt nh÷ng ®iÒu míi tõ nh÷ng ®iÒu ®· biÕt

CBKN

CBKN, toµn bé d©n lµng, phô n÷, thanh niªn

X¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu míi vµ ®iÒu ®· biÕt

3

Lùa chän ý tëng u tiªn

CBKN. XÕp lo¹i u tiªn

CBKN, toµn bé d©n lµng, phô n÷, thanh

Lùa chän ®îc nh÷ng ý tëng bøc 4

niªn

xóc nhÊt

4

X©y dùng ch¬ng tr×nh thö nghiÖm

CBKN. Sö dông tê thö nghiÖm

CBKN, nhãm hé thùc hiÖn thö nghiÖm

LËp ®îc kÕ ho¹ch thö nghiÖm

5

Trao ®æi vµ tËp huÊn kü thuËt

CBKN, nhãm hé tham gia

C¸n bé KN, nhãm hé tham gia

N©ng cao kiÕn thøc thùc hµnh cña c¸c thµnh viªn

6

TiÕn hµnh lµm thö nghiÖm

CBKN, nhãm hé tham gia. NhËt ký thö nghiÖm

CBKN, nhãm hé tham gia

Thö nghiÖm PTD ®îc triÓn khai

7

Tæng kÕt, ®¸nh gi¸

CBKN, nhãm hé tham gia

CBKN, nhãm hé tham gia, d©n trong th«n, l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng.

N«ng d©n tr×nh bµy ®îc kÕt qu¶ thö nghiÖm

8

Më réng vµ nh©n réng kÕt qu¶

CBKN, nhãm hé tham gia

CBKN, nhãm hé tham gia, n«ng d©n kh¸c

KÕt qu¶ ®îc lan réng tõ n«ng d©n ®· ¸p dông ®Õn n«ng d©n kh¸c

Tãm l¹i: Ph¸t triÓn kü thuËt cã sù tham gia PTD ®îc dùa vµo së thÝch, nhu cÇu vµ s¸ng kiÕn cña ngêi d©n ®Ó t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng TBKT míi, tiÕn hµnh thö nghiÖm trong ®iÒu kiÖn n«ng d©n, vµ c¸c thö nghiÖm cã kÕt qu¶ thµnh c«ng sÏ ®îc phæ biÕn nh©n réng tíi c¸c hé vµ th«n b¶n kh¸c. Thµnh c«ng cña PTD lµ khuyÕn khÝch mäi ngêi cïng tham gia chia sÎ kinh 5

nghiÖm vµ kiÕn thøc ®Ó phæ biÕn vµ nh©n réng kÕt qu¶ theo c¸ch tiÕp cËn “tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n”. V× vËy PTD lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c khuyÕn n«ng vµ gãp phÇn vµo c«ng cuéc ph¸t triÓn n«ng th«n. 1.2. Lớp học hiện trường 1.2.1. Giíi thiÖu lớp học hiện trường Lớp học hiện trường (lớp học đồng ruộng nông dân FFS) hay còn gọi lớp IPM lµ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc kh«ng chÝnh thøc ®îc dùa trªn ph¬ng ph¸p luËn tù häc, “häc th«ng qua lµm”. C¸ch tiÕp cËn nµy, cïng víi ®µo t¹o gi¶ng viªn vµ c¸c ho¹t ®éng sau líp häc ®ång ruéng ®Ó duy tr× vµ më réng øng dông c¸c KTTB t¹i céng ®ång. Líp huÊn luyÖn n«ng d©n vÒ IPM lµ “líp häc kh«ng cã têng”. FFS ¸p dông qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp lµ gi¶i ph¸p sinh th¸i. Môc ®Ých lµ ®Ó n«ng d©n øng dông qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp vµo thùc tiÔn trªn c¬ së sö dông bèn nguyªn lý c¬ b¶n sau ®©y: (1) Trång c©y khoÎ m¹nh vµ cã søc sèng tèt: ¸p dông ®óng quy tr×nh kü thuËt canh t¸c c©y trång gióp cho c©y sinh trëng ph¸t triÓn tèt, khoÎ m¹nh, chèng chÞu tèt nhÊt víi mäi yÕu tè bÊt lîi cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, cho n¨ng suÊt cao. §©y lµ biÖn ph¸p quan träng nhÊt, xuyªn suèt c¶ mïa vô s¶n xuÊt. Nguyªn lý nµy cã nghÜa lµ c¸c häc viªn cÇn ¸p dông c¸c thùc hµnh vÒ n«ng häc vµ cÇn cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc c©y trång ®Ó tõ ®ã cã biÖn ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp. (2) B¶o tån nh÷ng thiªn ®Þch vµ c«n trïng cã Ých. Thiªn ®Þch ®îc b¶o tån sÏ ph¸t triÓn, kh«ng chÕ, tiªu diÖt s©u h¹i kh«ng ®Ó cho ph¸t sinh thµnh dÞch, gi÷ cho hÖ sinh th¸i c©n b»ng. §©y lµ biÖn ph¸p b¶o vÖ c©y trång tiªn tiÕn nhÊt, khoa häc nhÊt, rÎ nhÊt vµ hiÖu qu¶ nhÊt. Ngêi n«ng d©n quan s¸t dÞch h¹i vµ c¸c thiªn ®Þch cña chóng, dù ®o¸n tiÒm n¨ng g©y h¹i, dù ®o¸n yªu cÇu dinh dìng vµ c¸c yÕu tè sinh th¸i kh¸c cña c©y. Ngêi n«ng d©n hiÓu ®îc vai trß cña thiªn ®Þch vµ thiÕt lËp c¸c quyÕt ®Þnh kiÓm so¸t dÞch h¹i dùa trªn sè lîng dÞch h¹i vµ thiªn ®Þch cã trªn ®ång ruéng. B¶o vÖ thiªn ®Þch ®ßi hái gi¶m sö dông thuèc trõ s©u, do ®ã b¶o vÖ m«i trêng. (3) Th¨m ®ång thêng xuyªn ®Ó ph¸t hiÖn bÖnh sím vµ ®Ó xö lý kÞp thêi khi s©u bÖnh ph¸t dÞch ®Ó cã hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt. Th¶o luËn víi c¸c n«ng d©n kh¸c vµ tiÕn tr×nh thiÕt 6

lËp nªn c¸c quyÕt ®Þnh lµ c¸c vÊn ®Ò rÊt quan träng trong FFS. N«ng d©n cïng nhau ph©n tÝch c¸c kÕt qu¶ quan s¸t ®îc vµ th¶o luËn c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó t¸c ®éng kÞp thêi, hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt. (4) N«ng d©n lµ chuyªn gia qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp. Ngêi n«ng d©n hiÓu vµ thùc hiÖn tèt ba néi dông trªn, chÝnh hä sÏ lµ c¸c chuyªn gia trªn ®ång ruéng cña céng ®ång. Hä cã kh¶ n¨ng vËn ®éng nh÷ng n«ng d©n kh¸c cïng lµm theo. Môc ®Ých lµ t¹o ra sù tù tin cho n«ng d©n vµ më réng c¸c th«ng tin trong céng ®ång. Nguyªn lý nµy hµm ý r»ng ë ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ®Þa ph¬ng, ngêi n«ng d©n sÏ cã vÞ trÝ tèt h¬n khi ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn ruéng n¬ng cña hä, chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng chuyªn gia n«ng nghiÖp lµ nh÷ng ngêi bªn ngoµi céng ®ång.

Trong FFS , hµng tuÇn cã mét nhãm kho¶ng 25 - 30 n«ng d©n häp mÆt víi nhau mét buæi kÐo dµi suèt c¶ mïa vô c©y trång, tõ lóc gieo cÊy ®Õn lóc thu ho¹ch. Trung t©m huÊn luyÖn chÝnh lµ mét ruéng thùc hµnh, ®îc sö dông cho c¸c ho¹t ®éng häc tËp còng nh thÝ nghiÖm cña n«ng d©n. Thöa ruéng nµy cã diÖn tÝch kho¶ng 1.000 m2 vµ ®îc chia lµm 2 «, mét « IPM vµ mét « lµm theo n«ng d©n lèi canh t¸c cò (FM). Hµng tuÇn häc viªn ®îc chia thµnh c¸c nhãm nhá, gåm 4 - 5 ngêi tiÕn hµnh ph©n tÝch hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp cña c¶ 2 «. C«ng viÖc nµy bao gåm c¶ ph©n tÝch sinh trëng cña c©y trång, t×nh tr¹ng níc, mËt ®é cá d¹i, triÖu chøng bÖnh, thêi tiÕt vµ quan s¸t t×nh h×nh s©u h¹i vµ thiªn dÞch. Häc viªn n«ng d©n sö dông kÕt qu¶ ph©n tÝch cïng víi kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña b¶n th©n hä ®Ó h×nh thµnh nªn c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®ång ruéng vµ t¨ng thªm hiÓu biÕt vÒ c¸c qu¸ tr×nh sinh th¸i c©y trång.

7

§Æc trng lµ mét buæi häc cña FFS kÐo dµi kho¶ng h¬n 4 tiÕng ®ång hå vµ thêng b¾t ®Çu vµo buæi s¸ng sím. Cã ba ho¹t ®éng c¬ b¶n bao gåm ph©n tÝch hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, ho¹t ®éng vÒ mét chñ ®Ò ®Æc biÖt vµ ho¹t ®éng ®éng lùc nhãm. Ph©n tÝch hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp bao gåm c¸c thao t¸c quan s¸t ®ång ruéng vµ thu thËp c©y mÉu ®Ó ph©n tÝch. KÕt qu¶ cuèi cïng c¸c nhãm sÏ tr×nh bµy sù ph©n tÝch cña nhãm m×nh. Ho¹t ®éng chñ ®Ò ®Æc biÖt ®îc g¾n liÒn víi giai ®o¹n t¨ng trëng cña c©y trång vµ c¸c vÊn ®Ò cô thÓ ë ®Þa ph¬ng, bao hµm sinh lý c©y trång, søc khoÎ vµ an toµn, sinh th¸i ruéng n¬ng, qu¶n lý sö dông ph©n bãn,.... C¸c ho¹t ®éng ®éng lùc nhãm tËp trung vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò th«ng tin tuyªn truyÒn, l·nh ®¹o vµ x©y dùng nhãm. Lßng tù tin cña n«ng d©n dÇn ®îc tÝch luü b»ng kinh nghiÖm quan s¸t c©y trång. Ngêi n«ng d©n cã thÓ thiÕt lËp c¸c quyÕt ®Þnh riªng cña hä. Ngêi n«ng d©n còng cã thÓ ®¹t ®îc sù tù tin vÒ kh¶ n¨ng cña hä ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái riªng b»ng viÖc hä tù ¸p dông c¸c kiÕn thøc ®· häc vµo s¶n xuÊt ngay trong khi ®µo t¹o. Trong qu¸ tr×nh huÊn luyÖn, n«ng d©n ®îc thùc hµnh vµ häc mét sè chñ ®Ò ®Æc biÖt còng nh mét sè thÝ nghiÖm. Häc viªn còng tiÕn hµnh nu«i c«n trïng vµ nghiªn cøu mét sè chñ ®Ò kh¸c nh vßng ®êi s©u h¹i víi thiªn ®Þch cña chóng. Nh»m t¹o kh«ng khÝ trong líp, häc viªn còng thêng xuyªn tæ chøc nh÷ng trß ch¬i nhãm ®îc coi lµ “®éng c¬” ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng kü n¨ng ph©n tÝch cña n«ng d©n hoÆc nhÊn m¹nh vµo c¸c qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh xö lý ®ång ruéng. §Õn cuèi vô, cã tæ chøc mét buæi héi th¶o ®Çu bê vµ tham quan ®ång ruéng cho c¸c n«ng d©n l¸ng giÒng, CBKN vµ c¸n bé ®Þa ph¬ng. T¹i cuéc héi th¶o, n«ng d©n tr×nh bµy nh÷ng kiÕn thøc mµ hä ®· häc, híng dÉn kh¸ch th¨m nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu, trao ®æi vµ th¶o luËn víi bµ con n«ng d©n kh¸c vµ kh¸ch mêi vÒ kiÕn thøc IPM hoÆc nh÷ng kinh nghiÖm kiÕn thøc häc tõ IPM. ThÕ m¹nh cña lớp học FFS lµ: o Ngêi n«ng d©n cã c¬ héi tèt ®Ó häc tËp vµ chia sÎ kinh nghiÖm víi nhau. o X©y dùng ®îc mèi quan hÖ tèt víi c¸c n«ng d©n trong céng ®éng, nhÊt lµ n«ng d©n nghÌo cã ®îc tiÕng nãi trong céng ®éng lµm cho hä tù tin h¬n ®Ó cã kh¶ n¨ng ph¸t huy n¨ng lùc cña hä trong céng ®ång. 8

o Häc hái th«ng qua lµm phï hîp víi t×nh h×nh n«ng d©n. Hä cã thÓ kÕt hîp nh÷ng g× hä ®· häc víi kinh nghiÖm cña hä ®Ó lËp tøc ¸p dông vµo thùc tÕ cña gia ®×nh hä. o FFS do gi¸o viªn n«ng d©n tæ chøc ®· dÔ dµng giµnh ®îc kinh phÝ tõ huyÖn vµ thËm chÝ tõ x·. Sö dông gi¸o viªn n«ng d©n lµ cÇn thiÕt cho viÖc t¨ng sè lîng n«ng d©n sö dông IPM. 2.2.2. Lý do ®Ó lùa chän tiÕp cËn lớp học FFS trong chuyÓn giao KTTB • N«ng d©n nghÌo, phô n÷, bµ con d©n téc lµ ®èi tîng ®Æc biÖt ®îc u tiªn • ThÝch hîp víi ngêi lín tuæi. Víi nguyªn t¾c n«ng d©n häc th«ng qua thùc hµnh, n«ng d©n cã c¬ héi ®Ó tr×nh bµy kinh nghiÖm cña hä vµ chia sÎ c¸c th«ng tin kü thuËt tiÕn bé víi nhau. • Thay ®æi vai trß cña c¸c bªn tham gia trong qu¸ tr×nh häc tËp. C¸n bé kü thuËt vµ CBKN chØ ®ãng vai trß híng dÉn chø kh«ng ph¶i lµ thÇy gi¸o. N«ng d©n ®ãng vai trß ngêi thùc hiÖn c¸c øng dông ®ång ruéng vµ lµ ngêi quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ®ång ruéng cña chÝnh hä. • T¹o quyÒn lùc cho n«ng d©n. Trong FFS lu«n sö dông c¸c ph¬ng ph¸p trao ®æi vµ th¶o luËn ë c¸c nhãm, v× thÕ khuyÕn khÝch sù tham gia cña n«ng d©n, dÇn dµn t¹o cho hä tù tin ®Ó cã tiÕng nãi trong céng ®ång. H¬n n÷a, th«ng qua c¸c FFS, mét ®éi ngò gi¶ng viªn n«ng d©n ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, lµ ngußn lùc quan träng trong qu¸ tr×nh gióp ®ì céng ®ång gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña chÝnh hä. • Néi dung cña FFS ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o. ChuyÓn giao KTTB nhng kh«ng ¸p ®Æt. C¸c néi dung kü thuËt chuyÓn giao ®îc xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ®Þa ph¬ng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c bøc xóc cña ®Þa ph¬ng. H¬n n÷a trªn c¬ së ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o th«ng qua kiÓm tra c¸c néi dung kü thuËt ®Çu kho¸ häc gióp cho c¸n bé kü thuËt kÞp thêi ®iÒu chØnh c¸c ph¬ng ph¸p híng dÉn nh»m phï hîp víi n¨ng lùc vµ tr×nh ®é n«ng d©n. 1.2.3. Nguyªn t¾c của lớp học FFS • Häc b»ng thùc hµnh, vµ häc tõ kinh nghiÖm cã s½n cña häc viªn Qu¸ tr×nh ®µo t¹o huÊn luyÖn n«ng d©n häc lµ qu¸ tr×nh tù kh¸m ph¸ nh÷ng c©u hái, th¾c m¾c trong s¶n xuÊt. Sù kh¸m ph¸ th«ng qua c¸c thùc nghiÖm do häc viªn tù bè trÝ thÝ nghiÖm, theo dâi vµ ®¸nh gi¸ rót ra c¸c bµi häc kinh nghiÖm tõ nh÷ng thÝ 9

nghiÖm ®ã. §ång ruéng, c©y trång lµ “gi¸o cô häc tËp”, c¸c c«ng cô theo dâi ®ång ruéng c¸c thùc nghiÖm, nghiªn cøu,... lµ nh÷ng bµi häc, bµi tËp. Tµi liÖu häc tËp c¬ b¶n t¹i líp häc lµ ruéng n¬ng, c¸c häc viªn t¹o ra c¸c tµi liÖu häc tËp kh¸c ngay trªn ®ång ruéng. Ph¬ng ph¸p häc tèt nhÊt ®èi víi n«ng d©n lµ häc ®i ®«i víi thùc tÕ ®i ®«i víi hµnh nªn hÇu hÕt c¸c néi dung häc tËp ®Òu ®îc tiÕn hµnh trªn ®ång ruéng ®iÒu tra theo dâi, ph©n tÝch hÖ sinh th¸i hµng tuÇn, ph©n tÝch xö lý nh÷ng t×nh huèng cô thÓ ph¸t sinh trªn ®ång ruéng, tõ ®ã nhËn thøc cña n«ng d©n tÝch lòy dÇn dÇn, cã hÖ thèng. • Häc th«ng qua trao ®æi vµ th¶o luËn Ph¬ng ph¸p häc tËp lµ trao ®æi vµ th¶o luËn gi÷a ngêi híng dÉn víi ngêi häc, dùa vµo kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña n«ng d©n, thu thËp nh÷ng th«ng tin tõ nhiÒu nguån ®Ó th¶o luËn. T¹i trung t©m ®µo t¹o gi¶ng viªn IPM häc viªn ph¶i tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc ®ång ¸ng (tõ kh©u lµm ®Êt, gieo trång ®Õn thu ho¹ch) nh n«ng d©n ®Ó n¾m ch¾c tõng kh©u trong s¶n xuÊt, nh÷ng vÊn ®Ò thêng ph¸t sinh. Trong khi huÊn luyÖn n«ng d©n häc viªn cïng thêi gian tiÕp xóc, trao ®æi, th¶o luËn qua ®ã häc viªn häc ®îc nh÷ng kinh nghiÖm tõ hä. Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc cña líp häc lµ kinh nghiÖm, sù tham gia vµ träng t©m lµ häc viªn.

• Häc tËp nhiÒu lÜnh vùc Ch¬ng tr×nh häc tËp tæng hîp nhiÒu mÆt: kü thuËt n«ng häc, sinh häc, sinh th¸i, do ®ã häc viªn tiÕp thu ®îc kiÕn thøc toµn diÖn cho viÖc t duy ph©n tÝch, lùa chän... ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ trong s¶n xuÊt. Néi dung ®µo t¹o bao gåm c¶ viÖc ph¸t triÓn kü n¨ng truyÒn ®¹t, kü n¨ng tæ chøc, kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm. Nh÷ng kü n¨ng trªn rÊt cÇn thiÕt ®Ó

10

tiÕp tôc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng øng dông vµ më réng kÕt qu¶ t¹i c¸c lµng, x· sau khi qua líp häc. • Häc tËp ®Ó tù øng dông vµ híng dÉn gióp ®ì ngêi cïng lµm trë thµnh chuyªn gia KÕt qu¶ qu¸ tr×nh häc tËp lµ n«ng d©n trë thµnh chuyªn gia qu¶n lý hÖ sinh th¸i ®ång ruéng. Mét häc viªn tèt kh«ng chØ giái vÒ mÆt kü thuËt mµ cßn ph¶i biÕt truyÒn ®¹t cho ngêi kh¸c ®Ó më réng vµ nh©n réng kü thuËt tiÕn bé. • Ph¶i ®¶m b¶o trong c¶ mét mïa vô c©y trång, mét chu kỳ ch¨n nu«i Thêi gian häc lµ c¶ mïa vô c©y trång, vËt nu«i ®Ó hiÓu ®îc toµn bé chu kú ph¸t triÓn cña c©y con, c¸c yÕu tè trong hÖ sinh th¸i vµ thùc hµnh c¸c biÖn ph¸p kü thuËt qu¶n lý ®ång ruéng. Do ®Æc ®iÓm sinh th¸i ®ång ruéng biÕn ®éng bëi vËy cÇn ph¶i theo dâi, nghiªn cøu c¶ chu kú cña c©y míi hiÓu ®îc toµn bé ®iÒu kiÖn ®ång ruéng thay ®æi theo tõng chu kú ph¸t triÓn cña c©y trång vµ vËt nu«i.

11

Tóm lại: Bằng c¸ch tiÕp cËn khuyÕn n«ng lan réng “tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n” dùa vµo sù huy ®éng n«ng d©n vµ tæ chøc ®Þa ph¬ng tham gia vµo viÖc më réng c«ng t¸c khuyÕn c¸o vµ dÞch vô hç trî s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp ®Þa ph¬ng. C¸ch tiÕp cËn nµy bao gåm ph¸t triÓn kü thuËt cã sù tham gia PTD vµ líp häc ®ång ruéng n«ng d©n FFS. Thµnh c«ng cña PTD vµ FFS lµ khuyÕn khÝch, l«i cuèn mäi thµnh phÇn tham gia ®Ó chia sÎ kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc. Ngêi d©n gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ chñ ®éng trong mäi ho¹t ®éng. Trong m« h×nh nµy ngêi d©n ®îc tham gia trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng tõ viÖc tù t×m hiÓu c¸c kiÕn thøc kü thuËt, c¸c kü n¨ng ph©n tÝch, lùa chän vµ quyÕt ®Þnh gi¶i ph¸p sö lý phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ nguyÖn väng cña chÝnh hä. V× vËy m« h×nh nµy lµ gi¶i ph¸p tèt ®Ó n©ng cao n¨ng lùc cña ngêi d©n kh«ng chØ vÒ kiÕn thøc kü thuËt, mµ cßn c¶ vÒ kü n¨ng tù ®a ra quyÕt ®Þnh trong lùa chän, ¸p dông vµ phæ biÕn nh©n réng c¸c KTTB vÒ n«ng l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn. Trong c¸ch tiÕp cËn nµy, nh÷ng n«ng d©n nßng cèt, n«ng d©n “tiªn phong”, ngêi “c¸ch t©n”, khuyÕn n«ng n«ng d©n hay gi¸o viªn n«ng d©n cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm, lùa chän, thö nghiÖm ¸p dông, phæ biÕn vµ nh©n réng KTTB trong céng ®ång. Do ®ã ®©y lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c khuyÕn n«ng, chuyÓn giao KTTB vµ gãp phÇn vµo c«ng cuéc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. B¶ng 5. So s¸nh gi÷a PTD vµ FFS

Tiªu chÝ

PTD

Môc ®Ých T×m kiÕm, x©y dùng, chÝnh thö nghiÖm vµ ph¸t triÓn KTTB Ph¬ng ph¸p Thö nghiÖm PTD, th¨m vµ c«ng cô quan trao ®æi, diÔn thùc hiÖn ®µn n«ng d©n, ph¸t chñ yÕu triÓn nh©n lùc Nguyªn t¾c Tù nguyÖn, ho¹t ®éng ho¹t ®éng nhãm vµ tæ chøc cña n«ng d©n Quan hÖ CBKN vµ c¸n bé kü gi÷a CBKN thuËt cïng lµm viÖc víi

FFS Phæ biÕn, nh©n réng, lan réng kÕt qu¶ thö nghiÖm ®· thµnh c«ng Líp häc ®ång ruéng n«ng d©n FFS, th¨m quan trao ®æi, diÔn ®µn n«ng d©n, ph¸t triÓn nh©n lùc Tù nguyÖn, ho¹t ®éng nhãm vµ tæ chøc cña n«ng d©n CBKN lµ gi¶ng viªn, lµ ngêi thóc ®Èy vµ hç trî, ®ång 12

vµ d©n

n«ng d©n. Ngêi d©n cã vai thêi ®«n ®èc häc tËp trß chñ chèt, chñ ®éng nghiªn cøu. N«ng d©n lµ thùc hiÖn. chñ thÓ, chñ ®éng tham gia. Sè lîng chñ NhiÒu lo¹i h×nh thö Thêng chØ cã mét chñ ®Ò ®Ò nghiÖm nhá kh¸c nhau cô thÓ nhÊt ®Þnh Sè lîng Lóc ®Çu chØ cã vµi Cã sù tham gia cña cµng n«ng d©n n«ng d©n, thêng mçi nhiÒu n«ng d©n vµ nhiÒu tham gia x· chØ cã mét th«n th«n b¶n cµng tèt. tham gia thùc hiÖn thö nghiÖm.

Víi c¸ch tiÕp cËn nµy, viÖc ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kh«ng chØ lµ nh»m n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, tr×nh ®é nhËn thøc khoa häc kü thuËt, mµ cßn nh»m n©ng cao c¸c kü n¨ng qu¶n lý vµ tù ra quyÕt ®Þnh trong céng ®ång. ChiÕn lîc ®µo t¹o vµ chuyÓn giao ®îc tiÕn hµnh theo híng hç trî vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ cña n«ng d©n ®Ó hä tù trao ®æi, bµn b¹c vµ th¶o luËn ®Ó råi tù ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh lùa chän, ¸p dông, thÝch nghi, duy tr× vµ nh©n réng c¸c KTTB vµ c«ng nghÖ phï hîp. Do ®ã chuyÓn giao KHCN theo c¸ch tiÕp cËn “tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n” víi m« h×nh PTD vµ FFS ®· ®¸p øng ®îc yªu cÇu kh«ng chØ n©ng cao kiÕn thøc kü thuËt, n¨ng lùc chuyªn m«n, mµ cßn c¶ vÒ n¨ng lùc vÒ ph¸t triÓn céng ®ång ®Ó dÇn h×nh thµnh n¨ng lùc “néi sinh” t¹i chç vÒ KHCN, nªn sÏ ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 1.3. TRÌNH DIỄN N«ng d©n nãi chung rÊt muèn ®îc nh×n tËn m¾t thµnh qu¶ cña nh÷ng c¸ch lµm ¨n míi, nh÷ng c©y con míi vµ nh÷ng ¶nh hëng cña chóng ®Õn viÖc s¶n xuÊt cña gia ®×nh hä. KhuyÕn n«ng cã thÓ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu nµy cña hä b»ng c¸ch tæ chøc c¸c m« h×nh tr×nh diÔn. Mục đích của trình diễn là để chứng minh qua một bằng chứng, một kết quả cụ thể ở địa phương về lợi ích của một kỹ thuật mới hoặc trình bày biện pháp áp dụng kỹ thuật tiến bộ đó. Tr×nh diÔn cã t¸c dông khuyÕn n«ng rÊt lín, ®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng n«ng d©n kh«ng biÕt ®äc biÕt viÕt. Tr×nh diÔn t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n ph©n biÖt ®îc nh÷ng g× kh¸c nhau gi÷a nh÷ng biÖn ph¸p canh t¸c míi víi c¸ch 13

lµm cò cña hä. Trong khuyÕn n«ng, cã hai lo¹i tr×nh diÔn chÝnh: Tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p vµ tr×nh diÔn kÕt qu¶. 1.3.1. Tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p a. Khái niệm

o Trình diễn phương pháp là một phương pháp đào tạo thực hành nhằm chỉ cho nông dân biết cách làm một thao tác hay một hoạt động cụ thể nào đó, nhằm trả lời câu hỏi: Làm như thế nào?

o Vì thế trình diễn phương pháp là phương pháp huấn luyện hiện trường, nông dân phải thực hiện những công việc, thao tác cụ thể. Tức là trình diễn phương pháp là híng dÉn cho n«ng d©n c¸ch lµm mét c«ng viÖc g× ®ã. VÝ dô: c¸ch trång nh÷ng b¨ng c©y xanh trªn n¬ng ®Ó b¶o vÖ ®Êt vµ níc, hướng dẫn thực hành cách bón phân hay cách chiết ghép cây ăn quả,.. Trong trêng hîp nµy, ngêi n«ng d©n ®· chÊp nhËn ¸p dông ph¬ng ph¸p míi vµ muèn biÕt c¸ch tù m×nh lµm lÊy. b. Các bước chính trong trình diễn phương pháp

• Xác định mục tiêu • Lập kế hoạch trình diễn

• Lựa chọn địa điểm trình diễn. Phải đảm bảo rằng địa điểm tương tự như điều kiện nông dân. Tốt nhất nên chọn ngay tại thôn bản của họ.

• Chuẩn bị tài liệu giảng dạy và phương tiện giảng dạy • Thông báo về trình diễn

• Hướng dẫn trình diễn. Nên tiến hành các việc sau đây:  Giáo viên cần giải thích rõ về mục tiêu và tầm quan trọng của trình diễn  Giáo viên làm mẫu trước, đảm bảo các thao tác đơn giản, dễ làm và có kết quả tốt để nông dân muốn làm.  Mỗi thao tác hay bước công việc cần giải thích thật rõ tại sao phải làm như vậy.  Luôn luôn khuyến khích nông dân đặt ra các câu hỏi hay các ý kiến bình luận và đề 14

nghị. Luôn thể hiện sự nhiệt tình trong thao tác để người học có thể cảm nhận mong muốn làm theo. • Học trong thực hành:  Để cho mỗi nông dân tự thực hành  Khuyến khích nông dân hướng dẫn cho nhau và giúp nhau đến khi họ có thể tự làm được.

• Đánh giá tổng kết và bình luận về buổi trình diễn c. Ưu nhược điểm của trình diễn phương pháp

¦u ®iÓm cña tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p lµ cã thÓ cïng mét lóc híng dÉn cho nhiÒu ngêi. MÆt kh¸c, ngêi n«ng d©n cã thÓ trùc tiÕp tham gia c«ng viÖc cho nªn hä n¾m ch¾c c¸ch lµm h¬n so víi trêng hîp hä nghe gi¶ng bµi mét c¸ch thô ®éng trong líp häc. Tuy nhiªn, nÕu cã mÆt trong buæi tr×nh diÔn qu¸ nhiÒu n«ng d©n th× sÏ cã rÊt Ýt ngêi ®îc nh×n râ, nghe râ vµ cã c¬ héi thùc hµnh. 1.3.2. Tr×nh diÔn kÕt qu¶ a. Khái niệm và mục đích Trình diễn kết quả là một phương pháp huấn luyện nhằm: • Chứng minh và chỉ cho nông dân những kết quả thực tiễn của hoạt động sản xuất nào đó; • Thuyết phục nông dân chấp nhận và làm theo kỹ thuật khuyến cáo. Trình diễn kết quả nhằm chØ ra cho n«ng d©n thÊy kÕt qu¶ cña mét c¸ch lµm ¨n míi (VÝ dô: Trång gièng lóa chÞu h¹n trªn trªn ruéng kh«ng chñ ®éng níc. Trång gièng ng« lai míi..) trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Þa ph¬ng. Trong tr×nh diÔn kÕt qu¶, so s¸nh lµ mét yÕu tè rÊt quan träng (VÝ dô: so s¸nh gi÷a gièng lóa míi víi gièng lóa cò, gi÷a bãn ph©n theo quy tr×nh kü thuËt víi c¸ch bãn theo truyÒn thèng, gi÷a n¬ng cã b¨ng c©y xanh víi n¬ng kh«ng cã b¨ng c©y xanh v …). b. Trình tự các bước tiến hành trong trình diễn kết quả • Xác định mục tiêu • Lựa chọn mô hình và địa điểm trình diễn ngay tại cộng đồng. • Xây dựng kế hoạch trình diễn, bao gồm các công việc sau đây:  Kế hoạch phối hợp với gia đình có mô hình  Dự toán ngân sách trình diễn  Xác định trách nhiệm và thời gian biểu cụ thể 15

• Thực hiện trình diễn kết quả • Hướng dẫn và tổ chức trình diễn kết quả. Giáo viên và chủ hộ làm mô hình cần làm các việc sau đây:  Trình bày tóm tắt kết quả của mô hình  Hướng dẫn người tham quan và xem trên thực địa  Đề nghì mỗi khách tham quan đưa ra các ý kiến nhận xét và thảo luận  Tổng hợp những vấn đề mà nông dân quan tâm về mô hình trình diễn • Trao đổi kinh nghiệm. Yêu cầu một số nông dân đã từng được tham quan, xem hay có mô hình tương tự báo cáo cho mọi người cùng biết họ đã xem được những gì, nhìn thấy những gì và có những gì,… để mọi người cùng thảo luận. c. Ưu nhược điểm của trình diẽn kết quả Tõ l©u «ng cha ta ®· cã c©u ch©m ng«n “Tr¨m nghe kh«ng b»ng mét thÊy”. Khi nµo ngêi n«ng d©n ®îc tËn m¾t nh×n thÊy thµnh qu¶ cña mét c¸ch lµm ¨n míi, hä sÏ t×nh nguyÖn lµm theo lêi khuyªn cña c¸n bé khuyÕn n«ng. Tr×nh diÔn kÕt qu¶ kh«ng nh÷ng thuyÕt phôc n«ng d©n mµ cßn khuyÕn khÝch ®îc hä tÝch cùc ¸p dông c¸ch lµm míi. H¹n chÕ cña tr×nh diÔn kÕt qu¶ lµ nã mÊt nhiÒu thêi gian (VÝ dô: Tr×nh diÔn mét gièng lóa míi, ng« míi còng ph¶i sau 3-4 th¸ng míi cã kÕt qu¶). §Æc biÖt nÕu tr×nh diÔn thÊt b¹i (do h¹n h¸n hoÆc s©u bÖnh ch¼ng h¹n) th× ®óng lµ mét tai häa cho khuyÕn n«ng. TÊt nhiªn khã cã thÓ kiÓm so¸t ®îc nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tr×nh diÔn bÞ thÊt b¹i (ma ®¸, b·o, h¹n h¸n, v.v…). 1.3.3. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tr×nh diÔn nói chung • Cã sù tham gia cña ngêi d©n Nªn tæ chøc tr×nh diÔn trªn ®Êt cña n«ng d©n vµ cã ngêi d©n cïng lµm. nÕu nh gièng lóa míi ®îc trång trªn ®Êt cña d©n, kÕt qu¶ tr×nh diÔn sÏ cã tÝnh thuyÕt phôc cao h¬n so víi trång trªn ®Êt cña c¬ quan khuyÕn n«ng, vµ ngêi n«ng d©n còng sÏ thÊy tù tin h¬n nÕu anh ta ®îc tham gia lµm tr×nh diÔn. Tãm l¹i cµng t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n tham gia c¸c buæi tr×nh diÔn cµng dÔ thuyÕt phôc hä vµ lµm cho hä tù tin h¬n. 16

• §¬n gi¶n Nh÷ng tr×nh diÔn ®¬n gi¶n, ng¾n gän vµ râ rµng bao giê còng cã hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu so víi nh÷ng tr×nh diÔn phøc t¹p vµ ®ßi hái qu¸ nhiÒu ®Çu t cña n«ng d©n. Do vËy, nªn lµm tõng bíc mét, hoÆc tæ chøc thµnh nhiÒu tr×nh diÔn nhá kh¸c nhau cã hiÖu qu¶ h¬n lµ ®a qóa nhiÒu yÕu tè vµo trong mét lÇn tr×nh diÔn. • Tr×nh diÔn còng lµ mét líp häc Môc ®Ých cña tr×nh diÔn lµ híng dÉn cho n«ng d©n biÕt t¸c dông cña mét loµi c©y míi, con míi, hoÆc c¸ch lµm mét c«ng viÖc míi. V× vËy tr×nh diÔn còng ph¶i ®îc coi lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y häc mµ trong ®ã cã nh÷ng yÕu tè b¾t buéc ph¶i tÝnh ®Õn nh ®Þa ®iÓm tr×nh diÔn, thêi gian tr×nh diÔn, nh÷ng ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p híng dÉn. • ChuÈn bÞ chu ®¸o Mäi tr×nh diÔn ®Òu ph¶i ®îc lËp kÕ ho¹ch cÈn thËn vµ chuÈn bÞ chu ®¸o. Tr×nh diÔn mét c¸ch véi v· hoÆc kh«ng cã kÕ ho¹ch chi tiÕt thêng chØ ®em l¹i tai ho¹ mµ th«i. 1.3.4. Trình tự các bước tiến hành trong một trình diễn a. LËp kÕ ho¹ch tr×nh diÔn Khi ®· quyÕt ®Þnh tæ chøc tr×nh diÔn, cÇn dµnh thêi gian thÝch ®¸ng cho viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ chuÈn bÞ. Cã thÓ dùa vµo nh÷ng c©u hái díi ®©y ®Ó chuÈn bÞ:  Môc tiªu cña tr×nh diÔn lµ g× ? T¹i sao tr×nh diÔn l¹i lµ ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng thÝch hîp nhÊt ®èi víi chñ ®Ò nµy ? Nã sÏ ®em l¹i nh÷ng t¸c dông g× ?  Khi nµo sÏ tæ chøc tr×nh diÔn? Thêi gian nµo (ngµy /th¸ng) lµ thÝch hîp nhÊt cho c¶ n«ng d©n trong viÖc tr×nh diÔn ?  Nªn tr×nh diÔn ë ®©u? §Þa ®iÓm nµo thuËn lîi nhÊt cho c¶ n«ng d©n? Ph¶i chuÈn bÞ thËt chi tiÕt ®Ó tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nªu trªn. §iÒu quan träng lµ nh÷ng lý do dÉn tíi viÖc tæ chøc tr×nh diÔn ph¶i x¸c ®¸ng vµ thËt sù tin tëng r»ng tr×nh diÔn nhÊt ®Þnh sÏ ®em l¹i lîi Ých tho¶ ®¸ng cho n«ng d©n. b. ChuÈn bÞ tr×nh diÔn

17

Cµng chuÈn bÞ kÜ cµng bao nhiªu, cµng cã c¬ héi tæ chøc tèt cuéc tr×nh diÔn bÊy nhiªu. Díi ®©y lµ nh÷ng c«ng viÖc ph¶i chuÈn bÞ kÜ cµng: - Tham kh¶o ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Ó hä gãp ý vµ gióp ®ì chuÈn bÞ tr×nh diÔn. - LËp mét b¶n kÕ ho¹ch chi tiÕt nªu râ c¸c chñ ®Ò sÏ thÓ hiÖn, thø tù tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc, c¸c nguån lùc cÇn thiÕt kÓ c¶ phÇn ®ãng gãp cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. - Thu thËp th«ng tin vµ nh÷ng tµi liÖu liªn quan ®Õn néi dung tr×nh diÔn ®Ó tham kh¶o tríc nh»m ®¶m b¶o cho chñ ®Ò tr×nh diÔn trë lªn quen thuéc vµ thùc hiÖn dÔ h¬n. - KiÓm tra kÜ ®Ó ®¶m b¶o hé ®· s½n sµng nh÷ng c«ng cô hç trî cÇn thiÕt (ThÝ dô: Ph¬ng tiÖn nghe nh×n, h¹t gièng, n«ng cô, v.v…). - Lùa chän nh÷ng n«ng d©n sÏ tham gia tr×nh diÔn vµ qu¸n triÖt tríc nh÷ng viÖc sÏ lµm víi hä. - Th«ng b¸o réng r·i ho¹t ®éng tr×nh diÔn nh»m ®¶m b¶o cho n«ng d©n biÕt ch¾c ch¾n ngµy giê vµ n¬i thùc hiÖn tr×nh diÔn. - §Õn th¨m hiÖn trêng tr×nh diÔn lÇn cuèi cïng nh»m ®¶m b¶o mäi thø ®· ®îc chuÈn bÞ ®©u vµo ®Êy. c. Thùc hiÖn vµ gi¸m s¸t tr×nh diÔn Trong qu¸ tr×nh tr×nh diÔn, vai trß cña ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng lµ gi¸m s¸t nhng kh«ng lµm lÊy tÊt c¶ mäi viÖc. CÇn chñ ®éng gióp ®ì nh÷ng n«ng d©n trùc tiÕp thùc hiÖn tr×nh diÔn vµ khuyÕn khÝch nh÷ng n«ng d©n tham gia cµng nhiÒu cµng tèt. Trong cuéc tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p muèn ®¶m b¶o cho tÊt c¶ mäi ngêi tham dù ®Òu thu nhËn ®îc lîi Ých cña cuéc tr×nh diÔn, c¸n bé khuyÕn n«ng cã thÓ tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc sau:  Chµo mõng nh÷ng ngêi ®Õn dù, lµm cho hä thÊy vui vÎ, nhÑ nhâm vµ c¶m thÊy tin tëng vµo nh÷ng g× hä s¾p thu nhËn ®îc tõ cuéc tr×nh diÔn.  Gi¶i thÝch râ rµng môc ®Ých cuéc tr×nh diÔn, nh÷ng kÕt qu¶ hy väng cã thÓ ®¹t ®îc, nh÷ng c«ng viÖc vµ giai ®o¹n kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh tr×nh diÔn. NÕu cã tµi liÖu chuÈn bÞ tríc, h·y ph©n ph¸t cho ngêi ®Õn dù.  Tù m×nh tiÕn hµnh hoÆc lu«n trong t thÕ s½n sµng gióp ®ì ngêi n«ng d©n thùc hµnh tr×nh diÔn. H·y lµm thong th¶ kÌm

18

theo nh÷ng lêi gi¶i thÝch ng¾n gän, dÔ hiÓu ®Ó tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu theo dâi kÞp.  S½n sµng gi¶i thÝch râ nh÷ng th¾c m¾c cña n«ng d©n nÕu cã vµ tãm t¾t l¹i nh÷ng ®iÓm chñ yÕu nhÊt ®Ó mäi ngêi nhí ®îc.  Mêi mét sè n«ng d©n trùc tiÕp thùc hµnh vµ lµm l¹i c¸c néi dung ®· híng dÉn, vµ kh«ng nªn tá th¸i ®é kh«ng hµi lßng nÕu hä cha thùc hiÖn ®óng kü thuËt. H·y vui vÎ híng dÉn l¹i ®Ó hä cã thÓ lµm ®óng theo yªu cÇu.

 Tãm t¾t mét lÇn cuèi nh÷ng chñ ®Ò hoÆc nh÷ng ý chÝnh ®îc nªu ra. KhuyÕn khÝch n«ng d©n nªu c©u hái ®Ó cïng trao ®æi.  KÕt thóc cuéc tr×nh diÔn, c¶m ¬n tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ tham gia cuéc tr×nh diÔn ®ång thêi nªu lªn mét sè nh÷ng c«ng viÖc sÏ lµm tiÕp theo.  KiÓm tra l¹i c«ng viÖc chuÈn bÞ cña c¸c hé tham gia tr×nh diÔn. TËp huÊn kü thuËt cho c¸c hé ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c hé ®· hiÓu râ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c«ng viÖc tr×nh diÔn.  ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c vËt t cÇn thiÕt.  Híng dÉn vµ cïng tham gia víi n«ng d©n ngay tõ giai ®o¹n b¾t ®Çu thùc hiÖn tr×nh diÔn, ®©y lµ viÖc hÕt søc quan träng ®Ó tr×nh diÔn thµnh c«ng.  §Þnh kú kiÓm tra tiÕn ®é c«ng viÖc cña n«ng hé.

 Híng dÉn hä tù theo dâi, ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu liªn quan Mét vÝ dô khung vÒ ®Ò xuÊt kÕ ho¹ch tr×nh diÔn kết quả: ®Õn tr×nh diÔn nh: T×nh h×nh sinh trëng cña c©y, t¨ng träng 1. Tªn ho¹t ®éng: cña2. con giavÊn sóc, t×nh bÖnh, suÊt.nµy? lý do §Æt ®Ò: T¹ih×nh sao l¹is©u tr×nh diÔnn¨ng kü thuËt kh¸ch quan, chñtù quan, lîi Ých tr×nh  Hç trî n«ng d©n b¸o c¸o kÕtcña qu¶viÖc tr×nh diÔndiÔn.. khi cÇn thiÕt. 3. Môc tiªu 3.1. Môc tiªu chung: môc tiªu cã tÝnh tæng qu¸t 3.1.2. Môc tiªu cô thÓ cña ho¹t ®éng tr×nh diÔn: N¨ng suÊt ®¹t dîc bao nhiªu? sè diÖn tÝch thôc hiÖn? Träng lîng xuÊt chuång sau mÊy th¸ng nu«i?. 4. Néi dung ho¹t ®éng dung c«ng viÖc dù cÇn kiÕn thùc thùc hiÖn tèt mét sè viÖc §èi4.1. víi Néi tr×nh diÔn kÕt qu¶ DiÖn tÝch c©y trång, sè lîng con gia sóc.. chÝnh 4.2. nh sau: 4.3. Sè hé tham gia 4.4. §Þa ®iÓm thùc hiÖn 5. Ph¬ng ph¸p thùc hiÖn, c¸c bíc thùc hiÖn 6. Dù trï kinh phÝ vËt t 7. Ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm: tr¸ch nhiÖm cña ngêi d©n, th«n b¶n, cña chÝnh quyÒn, cña ch¬ng tr×nh dù ¸n 19 8. KÕ ho¹ch gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ 9. Tæng kÕt, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶

1.3.5. Nh÷ng c«ng viÖc cÇn lµm sau tr×nh diÔn • Th«ng thêng sau mçi lÇn tr×nh diÔn ®Òu cã nh÷ng yªu cÇu hoÆc nh÷ng quyÕt ®Þnh ®îc ®a ra. NhiÖm vô cña ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng lµ tiÕp tôc tho¶ m·n nh÷ng yªu cÇu cña n«ng d©n hoÆc thùc hiÖn nh÷ng quyÕt ®Þnh trªn. NÕu kh«ng cuéc tr×nh diÔn sÏ r¬i vµo im lÆng vµ kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ cô thÓ nµo. Cuéc tr×nh diÔn cßn gióp th¾t chÆt h¬n n÷a mèi quan hÖ cña khuyÕn n«ng víi n«ng d©n ®Þa ph¬ng cho nªn nÕu lµm tèt, n«ng d©n s½n sµng gióp ®ì khuyÕn n«ng thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng khuyÕn n«ng kh¸c trong t¬ng lai. • ViÕt b¸o c¸o ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ tr×nh diÔn, nªu râ ý kiÕn cña nh÷ng ngêi tham dù kÌm theo danh s¸ch nh÷ng ngêi cã mÆt trong cuéc tr×nh diÔn. • Theo dõi và giám sát các hoạt động sau trình diễn.

20

1.4. HỘI THẢO ĐẦU BỜ 1.4.1. Khái niệm và mục đích o Hội thảo đầu bờ (hay còn gọi là hội thảo trên hiện trường) là một hình thức huấn luyện bằng việc trao đổi kinh nghiệm để đánh giá và giải quyết các vấn đề ngay tại hiện trường. o Đây là hình thức đào tạo chuyển giao kỹ thuật tiến bộ mang lại kết quả ở cả hai mặt: nâng cao kiến thức kinh nghiệm cho nông dân và giải quyết các vấn đề ngay trên hiện trường để có thể mở rộng các kết quả đã trình diễn trong cộng đồng. o Vì vậy hội thảo đầu bờ là quá trình học hỏi kinh nghiệm giữa nông dân với nhau trong cộng đồng, là phương pháp khuyến nông “từ nông dân đến nông dân” dưới sự hỗ trợ của một hay nhiều chuyên gia, đó là cán bộ khuyến nông hay giáo viên được đến từ bên ngoài cộng đồng. o Tríc khi kÕt thóc mét m« h×nh tr×nh diÔn kết quả hay mét thö nghiÖm nµo ®ã thì cần tæ chøc héi th¶o ®Çu bê. Héi th¶o đầu bờ cã t¸c dông phæ biÕn ra quy m« réng r·i h¬n mét c¸ch lµm ¨n míi hoÆc kÕt qu¶ cña mét cuéc tr×nh diÔn. o Môc ®Ých cña héi th¶o ®Çu bê lµ giíi thiÖu mét ph¬ng thøc lµm ¨n míi hoÆc mét gièng c©y hay con míi ngay t¹i hiÖn trêng nh»m cæ vò cµng nhiÒu n«ng d©n tham gia cµng tèt. Héi th¶o ®Çu bê tèt nhÊt lµ ®îc tæ chøc ngay t¹i ®iÓm tr×nh diÔn thùc hiÖn trªn ®Êt cña n«ng d©n, do chÝnh ngêi n«ng d©n ®ã tham gia mét phÇn vµo c«ng viÖc ®iÒu hµnh vµ giíi thiÖu môc ®Ých cña tr×nh diÔn. o Vai trß cña c¸n bé khuyÕn n«ng trong héi th¶o ®Çu bê lµ hç trî chñ nh©n giíi thiÖu s¸ng kiÕn hoÆc kÕt qu¶ tr×nh diÔn, híng dÉn ®Ó cuéc héi th¶o kh«ng ®i chÖch môc tiªu vµ s½n sµng tr¶ lêi c¸c c©u hái cña nh÷ng ngêi tham gia.

1.4.2. Một số chú ý khi tổ chức hội thảo đầu bờ

21

§Ó héi th¶o ®Çu bê ®¹t ®îc kÕt qu¶ tèt, ph¶i lµm tèt nh÷ng c«ng viÖc chuÈn bÞ nh ®· giíi thiÖu trong phÇn tr×nh diÔn. Ngoµi ra, cÇn nªn lu ý thªm ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò sau: o Nªn h¹n chÕ sè ngêi tham dù ë møc mµ ®Þa ®iÓm tr×nh diÔn có thể chøa ®îc. ChuÈn bÞ tèt hiÖn trêng ®Ó bµ con ®Õn vµ ®i quanh ®iÓm tr×nh diÔn mét c¸ch dÔ dµng. Có thể chia nhóm nhỏ để có thể thảo luận được tốt hơn. o LËp kÕ ho¹ch nh÷ng ho¹t ®éng kÕ tiÕp nhau trong ngµy héi th¶o ®Çu bê. o KhuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n lµm tr×nh diÔn chñ ®éng ®øng ra giíi thiÖu. Cã thÓ dÉn d¾t cuéc th¶o luËn nhng kh«ng ®îc lµm thay mäi ngêi. o ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c ph¬ng tiÖn hç trî nghe nh×n. NÕu cã thÓ, chuÈn bÞ cho ngêi giíi thiÖu mét chiÕc loa ®Ó khi nãi, tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu nghe râ. o Trong hội thảo đầu bờ nên kết hợp huấn luyện trên hiện trường để đào tạo kỹ năng, giới thiệu lý thuyết và trình diễn kỹ thuật để mọi người quan sát, bình luận và có thể thực hành. Các kỹ năng huấn luyện hiện trường của cán bộ khuyến nông hay chuyên gia cần phải có bao gồm: Phải có tay nghề thành thục, biết rõ khả năng của nông dân và hiện trường thực hiện. Có khả năng giao tiếp, kỹ năng thúc đẩy và làm mẫu tốt Có khả năng phân tích và tổng kết các vấn đề thực tiễn. • Tuỳ theo tình hình cụ thể mà thời gian hội thảo đầu bờ có thể kéo dài cả một ngày hay nửa ngày. Tốt nhất nên tiến hành trong một ngày. o KÕt thóc ngµy héi th¶o, CBKN tóm tắt lại nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n nhÊt mµ n«ng d©n ®· ®îc nghe, nh×n, th¶o luËn, các biện pháp kỹ thuật đã sử dụng, các bài học kinh nghiệm rút ra qua hội thảo đầu bờ vµ ®ång thêi gi¶i thÝch cho bµ con râ c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cã liªn quan trong t¬ng lai.

22

o Tuyệt đối không nên quan niệm hội thảo đầu bờ chỉ là một dịp để liên hoan tổng kết hoặc tổ chức hội nghị sơ sài hay chỉ mang tính hình thức, chiếu lệ và có nội dung tẻ nhạt. o Giám sát và theo dõi các hoạt động sau hội thảo đầu bờ. 1.5. THAM QUAN 1.5.1. Mục đích tham quan

o N«ng d©n thêng rÊt muèn ®i th¨m c¸c c¬ së kh¸c ®Ó t×m hiÓu xem ngêi d©n ë nh÷ng n¬i ®ã lµm ¨n ra sao, hä trång cây g×, nu«i nh÷ng con g×, hä gÆp nh÷ng khã kh¨n g× và sinh kế ra sao,…. §i tham quan cßn gióp n«ng d©n so s¸nh c¸ch lµm ¨n cña m×nh víi ngêi kh¸c vµ trao ®æi kinh nghiÖm víi nhau. Do vËy, ®iÒu quan träng lµ n¬i ®îc chän ®Õn tham quan ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn canh t¸c t¬ng tù víi ®Þa ph¬ng cña ngêi ®i tham quan.

o §i tham quan lµ mét biÖn ph¸p tèt trong khuyÕn n«ng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n “Tr¨m nghe kh«ng b»ng mét thÊy”, “§i mét ®µng häc mét sµng kh«n” vµ khuyÕn khÝch hä trao ®æi kinh nghiÖm, häc ®îc c¸c bµi häc bæ Ých tõ nh÷ng ®Þa ph¬ng kh¸c nhau.

o Tổ chức tham quan là cách giảng dạy trực tiếp hoặc làm tăng hiệu quả của các phương pháp học tập theo nhóm hay việc thông tin tuyên truyền đại chúng, do vậy đây là phương pháp hữu hiệu để giải quyết các tình huống liên quan đến việc giảng dạy hoặc triển khai chương trình khuyến nông. 1.5.2. Trình tự các bước tiến hành trong tham quan Gièng nh víi tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh khuyÕn n«ng kh¸c, cuéc ®i tham quan ph¶i ®îc lªn kÕ ho¹ch chi tiÕt, chuÈn bÞ ®Çy ®ñ vµ tæ chøc chu ®¸o. Mét chuyÕn ®i tham quan thông thường sÏ bao gåm 6 giai ®o¹n chính nh sau: 1. X¸c ®Þnh nh÷ng môc tiªu vµ ®èi tîng cña chuyÕn ®i tham quan. 2. LËp kÕ ho¹ch chi tiÕt cho chuyến tham quan. Kế hoạch này bao gồm: Thời gian, ®Þa ®iÓm, tuyÕn ®êng ®i, nh÷ng néi dung sÏ tham quan, dự trù kinh phí, danh sách người đi tham quan,... 3. Lµm tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ vµ liªn hÖ cÇn thiÕt như phương tiện đi lại, kinh phí, giáo viên hướng dẫn tham quan, nơi ăn ngủ và học tập, giờ giấc và lịch trình tham quan,… 4. TiÕn hµnh chuyÕn tham quan 23

5. §¸nh gi¸ kÕt qu¶, viÕt b¸o c¸o chuyÕn kết quả chuyến ®i tham quan. 6. Theo dõi và giám sát các hoạt động sau chuyến tham quan.

1.5.3. Những điểm cần chú ý khi tiến hành thực hiện một chuyến tham quan Ngoµi nh÷ng ®iÒu nãi trªn, b¹n cÇn ®Æc biÖt lu ý ®Õn nh÷ng gîi ý quan träng díi ®©y: o NÕu cã thÓ, nªn ®Õn th¨m tríc ®Þa ph¬ng ®oµn th¨m quan sÏ ®Õn ®Ó n¾m ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng, ®êng x¸ ®i l¹i vµ hµnh tr×nh thùc tÕ cña chuyÕn ®i. o Nên giới thiệu vắn tắt cho đoàn tham quan về lịch trình đi lại, chỗ ăn nghỉ và học tập, các điểm đặc biệt ở nơi sẽ đến tham quan học tập để mọi người có khái niệm và mong ước được đến thăm. o Trên đường đi nên tạo ra không khí vui vẻ, thoải mái. Có thể ca hát hay kể những câu chuyện vui cười hay tiếu lâm. o Khi gần tới địa điểm tham quan, nên giới thiệu từ xa đến gần, từ bao quát đến cụ thể để khách tham quan có cách nhìn toàn diện. o H¹n chÕ sè lîng c¸c ®iÓm tham quan ë møc cho phÐp. Thµ th¨m Ýt n¬i mµ tiÕp thu ®îc cßn h¬n lµ dù ®Þnh qu¸ nhiÒu ®iÓm trong mét chuyÕn ®i ®Ó cuèi cïng ph¶i thóc Ðp mäi ngêi nhanh ch©n lªn ®Ó ch¹y kÞp víi ch¬ng tr×nh thêi gian. Kh«ng nªn lµm cho bµ con bÞ mÖt mái.

o KhuyÕn khÝch n«ng d©n chñ nhµ dÉn d¾t chuyÕn tham quan vµ lµm tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc giíi thiÖu vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. Cán bộ hướng dẫn đóng vai trò là người thúc đẩy. o ChuÈn bÞ chu ®¸o các công việc thuộc về hậu cần cho tham quan như: thøc ¨n, ®å uèng vµ n¬i nghØ ng¬i cho c¸c thµnh viªn ®i tham quan.

24

o Nếu có thể thì nên kết hợp tới thăm quan một hay vài địa điểm du lịch hoặc danh lam thắng cảnh gần nơi học tập để tăng thêm tính hấp dẫn và phong phú của chuyến tham quan. o §¸nh gi¸ kÕt qu¶ chuyÕn ®i tham quan vµ viÕt b¸o c¸o tãm t¾t c¸c sù kiÖn trong chuyÕn ®i vµ nh÷ng kÕt luËn ®¹t ®îc. 1.6. Thăm nông dân trên hiện trường 1.6.1. Mục đích và ý nghĩa Mçi cuéc viÕng th¨m n«ng d©n ®Òu cã thÓ: •Gióp lµm quen víi ngêi n«ng d©n vµ gia ®×nh cña hä. •T¹o ®iÒu kiÖn cung cÊp cho n«ng d©n th«ng tin vµ lêi khuyªn vÒ mét vÊn ®Ò cô thÓ nµo ®ã . •T¹o ®iÒu kiÖn theo dâi kÕt qu¶ cña c«ng viÖc khuyÕn n«ng ®ang lµm. •T¹o ®iÒu kiÖn nãi râ h¬n vÒ mét chñ ®Ò khuyÕn n«ng nµo ®ã, gi¶i ®¸p nh÷ng th¾c m¾c riªng mµ ngêi n«ng d©n kh«ng cã c¬ héi hái cÆn kÏ trong cuéc tiÕp xóc nhãm. •Gióp hiÓu thªm t×nh h×nh ë ®Þa ph¬ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ngêi n«ng d©n ®ang ph¶i ®èi mÆt hµng ngµy. •Lµm t¨ng sù quan t©m cña n«ng d©n ®èi víi khuyÕn n«ng vµ ®iÒu ®ã sÏ khuyÕn khÝch hä tham gia nhiÒu h¬n vµo c¸c ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng. Nh÷ng lóc tiÖn ®êng, c¸n bé khuyÕn n«ng còng cã thÓ ghÐ th¨m mét gia ®×nh n«ng d©n nµo ®ã. Nh÷ng cuéc viÕng th¨m kh«ng hÑn tríc nh vËy thêng kh«ng cã môc ®Ých râ rµng nhng l¹i cã t¸c dông rÊt quan träng nh»m lµm t¨ng t×nh c¶m cña khuyÕn n«ng víi gia ®×nh n«ng d©n, kÓ c¶ khi chØ ghÐ qua th¨m hái, trß chuyÖn d¨m ba c©u råi l¹i ®i. Nh÷ng cuéc ®Õn th¨m n«ng d©n thêng chiÕm kh¸ nhiÒu thêi gian lµm viÖc cña mét c¸n bé khuyÕn n«ng. V× vËy muèn nh÷ng cuéc th¨m viÕng thùc sù cã hiÖu qu¶, cÇn x¸c ®Þnh râ môc ®Ých chuyÕn viÕng th¨m ®Ó chuÈn bÞ chu ®¸o nh÷ng g× cÇn thiÕt. 1.6.2. Các bước thực hiện một cuộc viếng thăm nông dân

25

Mét chuyÕn viÕng th¨m hé n«ng d©n thêng bao gåm c¸c bíc sau: • Bíc 1. V¹ch kÕ ho¹ch cho chuyÕn viÕng th¨m Nh÷ng c«ng viÖc cÇn chuÈn bÞ tríc cho mçi cuéc viÕng th¨m n«ng d©n sÏ bao gåm: o HÑn tríc víi chñ nhµ nÕu cã thÓ. o X¸c ®Þnh râ rµng môc ®Ých cuéc viÕng th¨m. o Xem xÐt l¹i nh÷ng ghi chÐp cña nh÷ng lÇn ®Õn th¨m tríc ®ã hoÆc nh÷ng th«ng tin kh¸c vÒ gia ®×nh sÏ ®Õn th¨m. o ChuÈn bÞ tríc nh÷ng th«ng tin kü thuËt, nh÷ng tµi liÖu chuyªn m«n cã thÓ sÏ ph¶i dïng ®Õn. o §a cuéc viÕng th¨m vµo ch¬ng tr×nh c«ng t¸c hµng tuÇn. • Bíc 2. Thùc hiÖn cuéc viÕng th¨m  Ph¶i lu«n lu«n x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu gi¸o dôc cña khuyÕn n«ng vµ nhí r»ng vai trß cña ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng khi ®Õn th¨m kh«ng chØ trao cho n«ng d©n kiÕn thøc KHKT hoÆc nh÷ng lêi khuyªn.  Ph¶i giµnh thêi gian ®Ó trß truyÖn nh»m t¨ng thiÖn c¶m vµ lßng tin cña n«ng d©n vµo nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng. Ph¶i b¾t ®Çu cuéc trß chuyÖn nh thÕ nµo? mÊy phót ban ®Çu g©y Ên tîng rÊt quan träng, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng n«ng d©n ®Õn th¨m lÇn ®Çu. H·y b¾t ®Çu b»ng nh÷ng lêi th¨m hái th©n t×nh. TÊt nhiªn ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng ph¶i "nhËp gia tuú tôc". Ph¶i tá sù lÔ ®é víi ngêi trªn t«n träng phô n÷ vµ yªu mÕn trÎ em. NÕu chñ nhµ cã mêi uèng níc th× còng ®õng v× thÊy Êm chÐn c¸u bÈn tá ra ng¹i ngïng.  Khi c¶ hai bªn ®Òu ®· c¶m thÊy tho¶i m¸i vµ tin tëng, cã thÓ tiÕn hµnh trao ®æi c«ng viÖc víi ngêi d©n. Chän chñ ®Ò nµo ®Ó b¾t ®Çu còng lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng. Mét c¸n bé khuyÕn n«ng nhËy c¶m vµ tÕ nhÞ thêng b¾t ®Çu b»ng nh÷ng chñ ®Ò liªn quan nhÊt ®Õn nhu cÇu cña ngêi n«ng d©n. H·y nãi chuyÖn b»ng ng«n ng÷ quen thuéc cña ngêi n«ng d©n vµ trong khi trao ®æi, ph¶i biÕt c¸ch l¾ng nghe vµ khuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n 26

gi·i bµy t©m sù cña hä. Ngoµi ra cÇn cã nh÷ng lêi khen ®óng lóc ®èi víi ngêi n«ng d©n ®Ó ®éng viªn hä vµ lµm cho hä c¶m thÊy tin tëng r»ng, hä còng biÕt c¸ch lµm ¨n.  Cuéc trao ®æi cã thÓ bao trïm nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau. Ngêi n«ng d©n cã thÓ cÇn ®Õn khuyÕn n«ng gióp thªm th«ng tin vÒ mét lo¹i c©y/con hay mét biÖn ph¸p kü thuËt nµo ®ã. Trong kh¶ n¨ng cña m×nh h·y cè g¾ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu ®ã cña ngêi n«ng d©n. Còng cÇn th«ng tin cho anh ta nh÷ng chñ tr¬ng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña ChÝnh phñ, tØnh, huyÖn,... nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®êng lèi chÝnh s¸ch; hoÆc giíi thiÖu nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng kh¸c ®ang ®îc ¸p dông trong vïng. NÕu cã thÓ h·y trao ®æi c¶ nh÷ng chñ ®Ò kh¸c mµ ngêi n«ng d©n còng rÊt quan t©m nh chuyÖn häc hµnh cña trÎ em, chuyÖn gi¸ c¶ thÞ trêng, chuyÖn lµm nhµ, cíi xin, ... • Bíc 3. Ghi chÐp vµ theo dâi  Ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng nªn cã mét quyÓn sæ tay ghi chÐp l¹i nh÷ng chi tiÕt trong cuéc viÕng th¨m. ViÖc ghi chÐp nªn theo mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh (ngµy th¸ng, môc ®Ých cuéc viÕng th¨m, nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng yªu cÇu cña ngêi n«ng d©n, nh÷ng quyÕt ®Þnh cña khuyÕn n«ng...). Duy tr× mét chÕ ®é ghi chÐp cÈn thËn nh vËy rÊt cã Ých v× nã gióp theo dâi ®îc t×nh h×nh s¶n xuÊt cña c¸c hé n«ng d©n. H¬n n÷a nÕu cã c¸n bé khuyÕn n«ng kh¸c ®Õn thay phô tr¸ch ®Þa bµn ®ã, sÏ cã ®ñ tµi liÖu ®Ó bµn giao cho ®ång nghiÖp. §iÒu quan träng ®èi víi c¸n bé khuyÕn n«ng lµ gi÷ g×n lßng tin cña ngêi d©n ®èi víi tæ chøc khuyÕn n«ng cña m×nh. Nh÷ng ®iÒu cÇn lu ý khi ®Õn th¨m n«ng d©n: - §Õn ®óng giê ®· hÑn. - Chµo hái lÔ phÐp vµ th©n mËt, "NhËp gia tuú tôc" - BiÕt khen ®óng lóc (khi ngêi n«ng d©n lµm tèt c«ng viÖc nµo ®ã) - KhuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n gi·i bµy nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng vÊn ®Ò cña hä. l¹i,cÊp ®i th¨m n«ngkiÕn d©n thøc lµ c«ng quan träng cña ngêi béngêi - Tãm Cung nh÷ng küviÖc thuËt hay bÊtnhÊt cø th«ng tinc¸n g× n«ng d©n cã nhu cÇu vµ m×nh biÕt. - Ghi chÐp ®Çy ®ñ c¸c chi tiÕt cña cuéc viÕng th¨m, nh÷ng g× ®· bµn b¹c vµ tháa thuËn víi n«ng d©n - Thèng nhÊt víi hä thêi gian, môc ®Ých cña cuéc viÕng th¨m tiÕp  KhuyÕn n«ng nh»m x©y dùng mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a tæ chøc khuyÕn n«ng víi n«ng d©n trong ®Þa bµn. Nã còng gãp 27

phÇn quan träng vµo viÖc cñng cè niÒm tin cña n«ng d©n, mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu gióp hoµn thµnh tèt c¸c nhiÖm vô khuyÕn n«ng. Do c¸c chuyÕn ®Õn th¨m n«ng d©n thêng mÊt rÊt nhiÒu thêi gian, ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng còng chØ cã thÓ ®Õn th¨m mét sè hé d©n ®îc mµ th«i. Muèn lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña nh÷ng chuyÕn viÕng th¨m ®ã, cÇn v¹ch kÕ ho¹ch vµ x¸c ®Þnh nh÷ng môc tiªu thËt râ rµng. CÇn tr¸nh viÖc chØ thêng xuyªn ®Õn th¨m mét sè hé nhÊt ®Þnh bëi v× ®iÒu ®ã kh«ng nh÷ng sÏ ¶nh hëng ®Õn nh÷ng c«ng viÖc kh¸c mµ cßn lµm cho nh÷ng hé kh¸c c¶m thÊy hä bÞ bá r¬i.  Ngoài ra, ngêi n«ng d©n còng thêng ®Õn th¨m c¬ quan khuyÕn n«ng, sù th¨m viÕng cña n«ng d©n thêng ph¶n ¸nh sù quan t©m cña hä ®èi víi c¬ quan khuyÕn n«ng. Cã nh÷ng n«ng d©n khi thµnh c«ng víi viÖc g× ®ã (nÕu thµnh c«ng Êy cã sù gióp ®ì cña c¸n bé khuyÕn n«ng) còng sÏ t×m ®Õn c¬ quan khuyÕn n«ng ®Ó "khoe" vµ mong nhËn ®îc thªm nhiÒu th«ng tin hay nh÷ng lêi khuyªn kh¸c.  KhuyÕn n«ng nªn khuyÕn khÝch bµ con n«ng d©n ®Õn víi m×nh, ghÐ th¨m c¬ quan m×nh bÊt kÓ lóc nµo hä cÇn hoÆc thÊy thuËn tiÖn ®èi víi hä. §õng coi sù viÕng th¨m cña n«ng d©n lµ phiÒn hµ. CÇn chuÈn bÞ tríc cho nh÷ng cuéc viÕng th¨m nh vËy cña n«ng d©n mÆc dï kh«ng thÓ biÕt tríc lóc nµo hä ®Õn.  Cã thÓ bè trÝ v¨n phßng khuyÕn n«ng sao cho khi n«ng d©n ®Õn th¨m, hä c¶m thÊy gÇn gòi nh ë nhµ vµ hä hiÓu ®îc c«ng viÖc cña khuyÕn n«ng. 1.7. Thông tin đại chúng trong khuyến nông 1.7.1. Đặc điểm của việc sử dụng phương tiện thông tin đại chúng Việc tuyên truyền và phổ biến thông qua các phương tiện thông tin đại chúng có các đặc điểm sau: • Các kỹ thuật được thông tin và phổ biến nhanh; • Có khả năng cùng một lúc được phổ biến đến nhiều người; • Mức độ phản hồi thông tin tương đối thấp; • Thường thiếu sự giám sát tương hỗ giữa những người đưa tin và những người nhận tin; • Người nhận tin ít có khả năng kiểm soát trực tiếp tin mình nhận được. 1.7.2. Một số phương tiện thông tin đại chúng 28

Ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng có thể được chia thành các nhóm: 1.7.2.1. Nhãm truyÒn thanh Hơn bất cứ phương tiện nào khác, truyền thanh có khả năng lan rộng thông tin đến một số lượng nhiều người trong một thời gian nhất định. Trên thực tế, truyền thanh đã trở thành một phương tiện thông tin gần gũi với nông dân. Nhóm các phương tiện này rất quan trọng với đại bộ phận nông dân, đặc biệt họ được nghe, nhìn trong thời gian đang làm việc khác hoặc đang nghỉ ngơi. Nội dung thông tin được cụ thể bằng hình ảnh, âm thanh có tính thuyết phục cao. Chương trình truyền thanh khuyến nông với nông dân có thể đề cập đến các chủ đề chính sau: • Các sự kiện xảy ra trên chuồng trại, đồng ruộng; • Hoạt động hàng tuần, tháng; • Những công việc nhà nông cần chú ý; • Kinh nghiệm của nông dân; • Lời khuyến của chuyên gia; • Thông báo dự báo thời tiết,... 1.7.2.2. Nhãm kÕt hîp nghe nh×n Tuyên truyền trên truyền hình tuy có vẻ tốn kém, nhưng lại có sức thuyết phục cao. Khuyến nông trên truyền hình và các thiết bị kết hợp nghe nhìn khác có thể tập trung vào các chủ đề: • Phổ biến kỹ thuật; • Tin tức hoạt động khuyến nông; • Phóng sự những điển hình sản xuất của nông dân. Trong những năm gần đây việc sử dụng các phương tiện băng đĩa hình như: phim, tivi, video đã trở nên thông dụng và rất có hiệu quả ở nước ta. Những nội dung bằng hình ảnh của phim, ti vi là những tư liệu thực tế cho thảo luận và bài giảng, đáp ứng yêu cầu của các địa phương. 1.7.2.3. Nhãm Ên phÈm Đó là những áp phích, bản đồ, sơ đồ, chuyện tranh, tư liệu ảnh, mẫu vật, sa bàn,...Có thể sử dụng một hoặc nhiều áp phích vẽ, áp phích ảnh, áp phích cắt dán. Yêu cầu có thể đơn giản hoặc chi tiết vẽ về địa hình địa phương, một trang trại, vườn đồi; hoặc trình bày một số vấn đề mang tính quy luật và tổng hợp mà nông dân địa phương quan tâm như: Năng suất, sản lượng, vòng đời côn trùng,... Nội dung kỹ thuật hoặc một kế hoạch mới nhằm thu hút sự chú ý của mọi người. Khi sö dông nh÷ng ph¬ng tiÖn trªn trong khuyÕn n«ng, cã thÓ cïng lóc ®a th«ng tin ®Õn ®îc víi nhiÒu ngêi. Tuy nhiªn nh÷ng ph¬ng tiÖn ®ã còng kh«ng lµm thay ®îc c«ng viÖc cña 1 ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng. V× vËy, chØ nªn sö dông chóng trong nh÷ng trêng hîp sau ®©y: Tuyªn truyÒn ®Ó gióp n«ng d©n nhËn thøc ®îc nh÷ng s¸ng kiÕn míi vµ ®éng viªn hä ®Èy m¹nh t¨ng gia s¶n xuÊt.

29

- §a ra lêi khuyÕn c¸o ®óng lóc (vÝ dô: kh¶ n¨ng bïng næ cña mét loµi s©u bÖnh nµo ®ã vµ híng dÉn cho n«ng d©n biÖn ph¸p xö lý) - Më réng ph¹m vi ¶nh hëng cña c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng (vÝ dô: ®èi víi mét ®iÓn h×nh tr×nh diÔn gièng lóa míi khi chØ cã mét sè n«ng d©n ®Õn th¨m ®îc, nhng nÕu kÕt qu¶ tr×nh diÔn ®îc viÕt thµnh mét bµi b¸o hoÆc ph¸t trªn ®µi th× sÏ cã nhiÒu ngêi biÕt ®Õn). - Chia sÎ kinh nghiÖm víi n«ng d©n ë nh÷ng ®Þa ph¬ng kh¸c (vÝ dô: thµnh c«ng cña n«ng d©n ë mét ®Þa ph¬ng nµo ®ã trong ch¨n nu«i gièng lîn siªu thÞt, nÕu ®îc ph¸t thanh trªn ®µi sÏ cã t¸c dông khuyÕn khÝch n«ng d©n ë c¸c ®Þa ph¬ng kh¸c lµm theo). - Tr¶ lêi nh÷ng th¾c m¾c cña n«ng d©n. CÇn nhí r»ng lêi khuyªn vÒ c¸ch kh¾c phôc mét vÊn ®Ò nµo ®ã nÕu ®îc ph¸t trªn ®µi, ti-vi hoÆc viÕt trªn b¸o chÝ sÏ ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn. - Nh¾c ®i nh¾c l¹i nhiÒu lÇn mét lîng th«ng tin hoÆc mét lêi khuyÕn c¸o cho n«ng d©n ®Ó lµm cho hä nhí kÜ vµ l©u h¬n. CÇn nhí r»ng n«ng d©n sÏ sím quªn mÊt nh÷ng ®iÒu phæ biÕn trong mét cuéc häp. Nhng nÕu nh÷ng ®iÒu ®ã tiÕp tôc ®îc lÆp ®i lÆp l¹i trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, ngêi d©n sÏ nhí l©u h¬n. - Cñng cè lßng tin cña n«ng d©n ®èi víi mét vÊn ®Ò g× ®ã. §«i khi n«ng d©n tin nh÷ng ®iÒu ph¸t trªn ®µi hoÆc viÕt trªn b¸o h¬n nh÷ng ®iÒu c¸n bé khuyÕn n«ng nãi ra. Th«ng tin trªn c¸c ph¬ng tiÖn ®¹i chóng ®ßi hái ph¶i cã chuyªn gia míi lµm ®îc. Kh«ng ph¶i ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng nµo còng cã thÓ viÕt ®îc b¸o hoÆc s¶n xuÊt ®îc phim. C«ng viÖc cña ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng lµ ph¸t huy t¸c dông cña chóng b»ng nhiÒu c¸ch. (VÝ dô: cung cÊp c¸c bµi viÕt trªn b¸o cho n«ng d©n xem hoÆc nghi ©m l¹i mét ch¬ng tr×nh ph¸t thanh n«ng th«n råi më b¨ng cho bµ con nghe) cã thÓ ph¸t nh÷ng tµi liÖu, tê r¬i cho n«ng d©n. HoÆc tæ chøc cho n«ng d©n xem ti-vi khi cã c¸c ch¬ng t×nh "T×nh nguyÖn ®a tiÕn bé kü thuËt vÒ n«ng th«n". 1.7.3. Nh÷ng nguyªn t¾c sö dông ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng Muèn sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng cho khuyÕn n«ng, th× ngêi n«ng d©n ph¶i: - TiÕp cËn ®îc ph¬ng tiÖn th«ng tin nh cã radio hoÆc tivi kh«ng? - Cã nghe ®µi hoÆc cã xem ti vi hay kh«ng? V× thùc tÕ nhiÒu n¬i cã ngêi cã ®µi nhng kh«ng bao giê nghe, hoÆc ngêi ta kh«ng nghe ®îc tiÕng phæ th«ng. - Nghe hoÆc xem mét c¸ch ch¨m chó, muèn vËy th«ng tin ph¶i g·i ®óng chç ngøa cña ngêi n«ng d©n, nãi ®óng c¸i ®iÒu mµ n«ng d©n cÇn, hoÆc néi dung th«ng tin ph¶i ®îc tr×nh bµy hÊp dÉn. 30

- HiÓu ®îc th«ng tin: Th«ng tin khuyÕn n«ng thêng cã tÝnh gi¸o dôc cho nªn nÕu kh«ng kÕt cÊu chÆt chÏ th× sÏ lµm ng¬× nghe, hoÆc xem chãng ch¸n, nÕu dµi qu¸ sÏ lµm hä chãng quªn. V× vËy th«ng tin cÇn ph¶i: • §¬n gi¶n vµ ng¾n gän, dÔ hiÓu, dïng tõ ng÷ quen thuéc víi n«ng d©n; • NÕu lµ th«ng tin ph¸t trªn tivi th× nh÷ng néi dung quan träng, mµ mong muèn ngêi d©n tiÕp thu ¸p dông th× cÇn ®îc nh¾c ®i nh¾c l¹i nhiÒu lÇn ®Ó ngêi d©n nhí, hoÆc nãi chËm ®Ó ngêi d©n cã thÓ ghi chÐp ®îc; • Cã kÕt cÊu chÆt chÏ; • Th«ng tin ph¶i phï hîp víi nh÷ng ®iÒu nghe ®îc tõ c¸c bé khuyÕn n«ng hoÆc tõ nh÷ng ph¬ng tiÖn nghe nh×n kh¸c. S¶n xuÊt nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ph¸t trªn nh÷ng ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®¹i chóng lµ c«ng viÖc cña nh÷ng nhµ chuyªn m«n. Tuy nhiªn ngêi c¸n bé khuyÕn n«ng nÕu cã ®iÒu kiÖn hoµn toµn cã thÓ sö dông mét c¸ch cã hiÖu qña nh÷ng th«ng tin ®ã vµo c«ng viÖc khuyÕn n«ng b»ng nh÷ng c¸ch lµm sau:  §èi víi nhãm ph¬ng tiÖn truyÒn thanh (®µi) - Ghi c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t thanh n«ng th«n vµo b¨ng c¸t-xÐt vµ më l¹i cho bµ con nghe lóc thÝch hîp. Nh vËy b¹n sÏ lµm t¨ng sè lîng n«ng d©n nghe ®îc c¸c ch¬ng tr×nh nµy. - KhuyÕn khÝch n«ng d©n nghe ®µi. Th«ng b¸o cho hä biÕt thêi gian vµ chñ ®Ò cña c¸c ch¬ng tr×nh. NÕu tæ chøc nghe ®µi theo nhãm, sau khi nghe xong, b¹n cã thÓ nªu mét sè vÊn ®Ò cña ®Þa ph¬ng cã liªn quan tíi ch¬ng t×nh võa ph¸t cho bµ con th¶o luËn. - T¹o cho bµ con thãi quen nghe ®µi vµ ham muèn nhËn ®îc nh÷ng th«ng tin cã Ých tõ ®µi. B¹n cã thÓ lµm viÖc nµy b»ng c¸ch mçi khi gÆp n«ng d©n, b¹n sÏ trao ®æi víi hä vÒ nh÷ng néi dung b¹n nghe ®îc trªn ®µi.  §èi víi nhãm ph¬ng tiÖn kÕt hîp nghe nh×n (ti-vi, video). Ngµy nay ti-vi vµ video ®· trë thµnh mét ph¬ng tiÖn nghe nh×n kh¸ phæ biÕn ë n«ng th«n, nhÊt lµ nh÷ng vïng cã ®iÖn. §µi tuyÒn h×nh trung ¬ng vµ c¸c ®µi ®Þa ph¬ng còng s¶n xuÊt nhiÒu ch¬ng tr×nh phôc vô ph¸t triÓn n«ng th«n. Trªn kªnh 2 cña §µi truyÒn h×nh trung ¬ng cã riªng mét ch¬ng tr×nh "T×nh nguyÖn ®a tiÕn bé kÜ thuËt vÒ n«ng th«n" ®îc ph¸t hµng tuÇn. NÕu tr¹m khuyÕn n«ng ®îc trang bÞ ®Çy ®ñ nh÷ng ph¬ng tiÖn nghe nh×n nµy, cã thÓ ph¸t huy kh¶ n¨ng sö dông cña chóng vµo c«ng t¸c khuyÕn n«ng b»ng nh÷ng c¸ch lµm nh ®· híng dÉn ë phÇn trªn. NÕu cã m¸y quay video, cÇn cö ngêi ®i häc ®Ó sau nµy s¶n xuÊt ®îc nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ®¬n gi¶n chiÕu cho n«ng d©n xem.  Nhãm ph¬ng tiÖn in Ên Ph¬ng tiÖn in Ên gåm ch÷ viÕt, h×nh ¶nh vµ s¬ ®å ®Ó mang ®Õn cho n«ng d©n nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vµ râ rµng. ¦u ®iÓm cña ph¬ng tiÖn in Ên lµ n«ng d©n cã thÓ xem chóng vµo bÊt k× lóc nµo, xem ®i xem l¹i vµ xem bao l©u tuú thÝch. Tuy 31

nhiªn chóng chØ cã t¸c dông ë nh÷ng vïng phÇn lín n«ng d©n biÕt ch÷ mµ th«i. Nhãm ph¬ng tiÖn in Ên bao gåm nh÷ng lo¹i sau: - ¸p phÝch: Thêng ®îc dïng ®Ó tuyªn truyÒn cho mét sù kiÖn nµo ®ã vµ cñng cè th«ng tin mµ n«ng d©n nhËn ®îc tõ c¸c ph¬ng tiÖn kh¸c. ¸p phÝch nªn ®îc d¸n ë n¬i ®«ng ngêi qua l¹i, ¸p phÝch chØ cã t¸c dông hÊp dÉn mäi ngêi khi nã ®îc viÕt ®¬n gi¶n, ng¾n gän vµ ®îc tr×nh bµy ®Ñp. - Tê r¬i: Dïng ®Ó híng dÉn n«ng d©n c¸ch lµm mét c«ng viÖc cô thÓ nµo ®ã. VÝ dô: c¸ch nu«i gièng vÞt siªu trøng, c¸ch phßng chèng rÇy n©u, c¸ch trång c©y keo l¸ trµm...Th«ng tin viÕt trªn tê r¬i nªn ®îc tr×nh bµy ng¾n gän, dÔ hiÓu vµ nªn kÌm theo h×nh vÏ vµ tranh ¶nh. - N«ng lÞch treo têng: Dïng th«ng b¸o cho d©n biÕt thêi vô canh t¸c nh÷ng lo¹i c©y n«ng nghiÖp kh¸c nhau, c¸ch phßng chèng nh÷ng lo¹i s©u bÖnh cã thÓ xÈy ra trong n¨m vµ th«ng tin vÒ nhiÒu lo¹i c©y vµ con kh¸c nhau. - B¸o chÝ: HiÖn nay ë n«ng th«n níc ta, b¸o chÝ cha ®îc sö dông réng r·i l¾m trong n«ng d©n, nhng t¹i Bu ®iÖn v¨n hãa x· ®· cã c¸c lo¹i b¸o ®Ó phôc vô n«ng d©n. T¹i v¨n phßng khuyÕn n«ng, b¹n cã thÓ ®äc vµ su tÇm nh÷ng bµi viÕt vÒ n«ng nghiÖp ®Ó khi cã ®iÒu kiÖn th× phæ biÕn cho n«ng d©n biÕt. Sù so s¸nh gi÷a mét ph¬ng tiÖn th«ng tin cô thÓ vµ c¸c ph¬ng tiÖn kh¸c gióp cho chóng ta hiÓu biÕt nh÷ng ®Òu thuËn lîi vµ h¹n chÕ cña ph¬ng tiÖn th«ng tin nµy. B¶ng 2. So sánh ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ th«ng tin c¸ nh©n §Æc trng Luång th«ng ®iÖp/ th«ng tin

Kªnh th«ng tin c¸ nh©n

Kªnh th«ng tin ®¹i chóng 2 Xu híng 1 chiÒu Xen kÏ ThÊp

Cã xu híng chiÒu Ph¹m vi th«ng tin Trùc diÖn Tæng sè th«ng tin ph¶n håi ®· cã Cao s½n Kh¶ n¨ng chän läc th«ng tin Cao Tèc ®é ®Õn víi sè ®«ng ngêi ChËm nghe Kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh th«ng tin cho Lín ngêi nghe Chi phÝ tÝnh trªn ®Çu ngêi nghe Cao Kh¶ n¨ng kh¸n gi¶ bÞ bá qua ThÊp Cïng mét th«ng ®iÖp cho tÊt c¶ Kh«ng mäi ngêi Ai cung cÊp th«ng tin TÊt c¶ mäi ngêi

ThÊp Nhanh Nhá ThÊp Cao Cã C¸c chuyªn gia hay ngêi cã quyÒn 32

Kh¶ n¨ng hiÖu qu¶

H×nh thµnh vµ ChuyÓn ®æi thay ®æi th¸i kiÕn thøc ®é

II. MỘT SỐ KỸ NĂNG TRONG KHUYẾN NÔNG 2.1. KỸ NĂNG GIAO TIẾP 2.1.1. Bản chất và định nghĩa giao tiếp Chúng ta hãy bắt đầu bằng việc đưa ra một định nghĩa hợp lý cho một từ mà chúng ta thường sử dụng - từ "giao tiếp". Chỉ khi nào chúng ta hiểu hết việc giao tiếp bao gồm những gì thì chúng ta mới có thể bắt đầu tính đến việc cải thiện các kỹ năng giao tiếp của mình. Sau đây là một số điều thuộc về bản chất của giao tiếp: • Bao gồm một người gửi và một hay nhiều người nhận; • Một thông điệp được chuyển tải hoặc chia xẻ giữa hai hay nhiều người; • Giao tiếp có liên quan đến cộng đồng - nó chỉ cần thiết khi có nhiều hơn một người tham gia, nhưng đó lại có tầm quan trọng trong việc thực hiện tốt hơn các chức năng của nhóm. • Đó là quá trình hai chiều - việc chuyển tải thông điệp dẫn tới một số dạng phản hồi. Từ một số điểm thuộc về bản chất trên đây, ta có thể thấy rằng có quá nhiều định nghĩa về giao tiếp. Trong phạm vị bài viết này ta có thể định nghĩa giao tiếp như sau: Giao tiếp là việc trao đổi thông tin giữa con người và thường dẫn tới hành động. 2.1.2. Mục đích của giao tiếp Giao tiếp phục vụ một loạt các mục tiêu trong công việc. Chúng ta cần giao tiếp để: • Hướng dẫn; • Thông báo; • Thuyết phục, động viên hay đề nghị; • Tư vấn hoặc đàm phán. Chúng ta giao tiếp với lãnh đạo, với nhân viên trong nhóm và các nhà quản lý để đảm bảo rằng các ý tưởng và thông tin của chúng ta có thể đến được với người khác và họ hiểu như thế nào để thực hiện theo sự hiểu biết đó. Giao tiếp sẽ giúp đưa ra những suy nghĩ và hành động của con người lại gần nhau hơn nhằm đạt được các mục tiêu đặt ra. 2.1.3. Rào cản của giao tiếp Trong giao tiếp thường gặp một số trở ngại hay rào cản như sau: • Tiếng ồn: Bất cứ tiếng ồn nào có thể làm bạn khó nghe hoặc mất tập trung và có thể làm méo mó thông tin. • Ngôn ngữ: Nhiều khi những từ ngữ được sử dụng trong giao tiếp có thể làm cho thông điệp bị hiểu sai. Điều này có thể xảy ra nếu ta sử dụng những từ mơ hồ và không rõ ràng như: "một phần nào đó" hay "những thứ khác". Tương tự như vậy, những thuật ngữ chuyên dụng có thể gây ra những nhầm lẫn hoặc không hiểu cho những người không quen với nó. 33

• Môi trường: Sẽ khó có thể nhận thông tin một cách chính xác nếu bị các yếu tố của môi trường làm việc xen vào. Ví dụ có thể vừa trả lời điện thoại khi ai đó đang đứng bên cạnh vẫn tiếp tục nói chuyện với bạn. • Tình cảm/tiếp xúc: Như chúng ta đều biết, cảm xúc rất quan trọng. Nó có thể ngăn cản chúng ta tiếp nhận thông tin một cách chính xác hoặc có thể làm chúng ta hiểu sai. Tình cảm của bạn đối với người gửi thông tin có thể dẫn tới việc thông điệp bị méo mó. Đối với những người nhạy cảm, những lời khiển trách có thể ảnh hưởng tới những lần giao tiếp tiếp theo. Hoặc nếu bạn đang bực tức, phẫn uất hay thất vọng, rất có thể bạn sẽ không nhận được thông tin. • Các mối quan hệ quyền hạn: Một rào cản khác đối với việc giao tiếp có hiệu quả mà bạn có thể gặp đó là mối quan hệ quyền hạn trong tổ chức. Đôi khi bạn có cảm giác rằng việc giao tiếp phải qua hệ thống quá phức tạp mới có thể đến được đúng người và đến thời điểm đó, thông tin có thể bị méo mó hoặc xuyên tạc. • Văn hoá cơ quan hay tổ chức: Chúng ta đã nói đến vai trò của văn hoá trong giao tiếp thông tin. Văn hoá là yếu tố quan trọng trong giao tiếp, nó có thể giúp thúc đẩy hoặc trở ngại cho giao tiếp. Trường hợp này thương xảy ra khi chúng ta thay đổi chỗ làm việc sang một cơ quan khác. Có thể bạn đã quen với cách giao tiếp cũ và sẽ cảm thấy khó khăn trong việc viết các thông báo nội bộ, chờ đợi được ướng dẫn và hiểu những lời quở trách. Cũng tương tự như vậy, nếu ai đó chuyển từ một cơ quan lớn đến một cơ quan nhỏ hơn có thể sẽ cảm thấy không theo kịp và ở một mức độ nào đó có phần mất kiểm soát trong cái văn hoá không chính thống nhưng lại có hiệu quả ở đây. Lưu ý rằng những rào cản giao tiếp luôn tồn tại trong mỗi chúng ta. Không thể lúc nào cũng loại bỏ được chúng, nhưng chúng ta có thể nhận thấy những ảnh hưởng của chúng và làm hết sức mình để giảm thiểu những ảnh hưởng đó. 2.1.4. Các kênh giao tiếp Có 3 kênh giao tiếp chính như sau: • Giao tiếp xuống cấp dưới, tức là cấp trên xuống cấp dưới: Loại hình này bao gồm việc giải thích công việc, đưa ra phẩn hồi thực hiện công việc cho để cho nhân viên biết cơ quan hay cấp trên mong đợi gì ở họ. • Giao tiếp lên trên: Tức là từ cấp dưới lên trên, bao gồm việc đưa ra ý kiến phản hồi lên cấp trên về những cảm nhận đối với công việc của mình, cung cấp ý kiến và phản ứng đối với những gì đã được giao tiếp xuống. Đây cũng là cách chủ yếu để thông báo cho cấp trên về những vấn đề nảy sinh và những thay đổi cần có. • Giao tiếp hàng ngang: Giao tiếp giữa đồng nghiệp, được dùng để điều phối các công việc, chia xẻ thông tin,giải quyết các vấn đề và hỗ trợ các đồng nghiệp. 2.1.5. Các nguyên tắc cơ bản của giao tiếp Có hai cách để nhớ những nguyên tắc cơ bản của giao tiếp như sau: * Cách 1: Nguyên tắc ABC Đây là các chữ cái viết tắt của ba chứ trong tiếng Anh như sau: 34

• Accuracy - Chính xác Thông tin sử dung tại nơi làm việc phải chính xác. Ví dụ như: sẽ là không tốt nếu yêu cầu một khách hàng nhận hàng lúc 4 giờ chiều trong khi hàng đến tận 5 giờ chiều mới có hoặc trong thông báo của một cơ quan cải tiến lề lối làm việc theo chế độ "một cửa" tại một thành phố nọ có thông báo lịch trình và tiến độ thời gian để hoàn tất một thủ tục giải quyết việc mua bán đất đai có ghi là thời hạn hoàn tất là không qúa 16 ngày kể từ khi nhận được các giấy tờ hợp lệ, những trên thực tế lại phải mất nhiều thời gian hơn, có khi đến hàng tháng trời mới xong. • Brevity - Ngắn gọn Mọi người đều muốn thông tin phải phù hợp và cốt yếu chứ không phải rất nhiều thông tin không phù hợp và rờm rà. • Clarity - Rõ ràng, sáng sủa Thông điệp phải thật rõ ràng. Nếu nó mập mờ, không rõ ràng hoặc có thẻ hiểu theo 2 hay 3 cách khác nhau thì có thể không dẫn đến các kết quả mong muốn, tức là hành động đúng. * Cách 2: Nguyên tắc 5 C Đây là năm chữ cái viết tắt của các từ trong tiếng Anh như sau: • Clear - Rõ ràng Thông điệp phải rõ ràng để người nhận chỉ có thể hiểu theo một nghĩa duy nhất. • Complete - Hoàn chỉnh Khi bạn nói hay viết, bạn phải cung cấp đầy đủ thông tin cần thiết đẻ có thể dẫn tới hành động mong muốn. Chúng ta thường đưa ra những thông điệp chưa hoàn chỉnh như thiếu ngày, thời gian, tên hoặc số lượng. Các thông điệp không hoàn chỉnh được cài đặt trong máy trả lưọi điện thoại tự động khi chúng ta đi vắng là ví dụ minh chứng cho việc không tuân thủ nguyên tắc này có thể làm thất vọng người nghe! • Concise - Ngắn gọn, xúc tích Điều này không chỉ có nghĩa là tóm tắt. Nếu bạn làm quá tóm tắt tới mức không nêu đầy đủ thông tin thì điều này lại không tốt. Ngắn gọn, xúc tích có nghĩa là tóm tắt những vẫn đầy đủ các thông tin có liên quan. • Correct - Chính xác Điều quan trọng là thông tin đưa ra phải chính xác. • Courteous - Lịch sự Vì bạn mong muốn việc giao tiếp của bạn sẽ dẫn đến hành động tích cực nên việc duy trì mức độ lịch sự bình thường và thể hiện sự tôn trọng đối với những người khác cũng rất quan trọng bất kể họ ở cấp quyền lực nào trong cơ quan. Hầu hết mọi người sẽ có phản ứng tiêu cực nếu phần hướng dẫn bắt đầu bằng những từ như: "Này, mấy người đang đứng ở đằng kia...". Nguyên tắc chung là đối xử với mọi người theo cách mà bạn muốn được họ đối xử lại!! 2.1.6. Các phương pháp và kỹ năng giao tiếp cơ bản Về cơ bản, có bốn phương pháp giao tiếp chủ yếu là: Giao tiếp bằng hình thức lời nói, giao tiếp bằng viết, giao tiếp không bằng lời qua cách ứng xử và nghe. • Viết: Giao tiếp qua hình thức viết, có thể bao gồm việc viết thư, thông báo và báo cáo. 35

• Nói: Giao tiếp bằng cách nói chuyện trực tiếp hoặc qua điện thoại • Giao tiếp ứng xử không bằng lời: Bạn có thể giao tiếp bằng những gì bạn thực tế làm và cách bạn thể hiện như thế nào. • Nghe và lắng nghe: Nghe những gì người khác nói là một phần quan trọng trong quá trình giao tiếp. Thành công của việc giao tiếp phụ thuộc một phần vào việc lựa chọn phương pháp giao tiếp đúng cho tình huống đó. Vì vậy cần cân nhắc kỹ lưỡng phương pháp sử dụng và những ưu điểm tương đối của chúng. Thông thường người ta có thể nên xem xét các yếu tố sau đây: • Tính sáng sủa và rõ ràng - Phương pháp này giúp cho việc truyền đạt thông tin được rõ ràng và chính xác? • Tốc độ - Bạn cần người nhận và phản hồi thông điệp trong bao lâu? • Hiệu quả chi phí - Phương pháp nào đạt được kết quả mong muốn với chi phí thấp nhất? • Thái độ người nhận - Phương pháp nào được người nhận hoan nghênh nhất và có thể dẫn đến những phản hồi tích cực? 2.1.6.1. Kỹ năng viết Chắc bạn đồng ý với câu nói rằng: "Những gì bạn viết ra là hình ảnh của chính bạn". Và bạn cũng đồng ý rằng một phần thời gian làm việc của bạn là dành để viết. Viết là hình thức giao tiếp tốt, đặc biệt được sử dụng trong những trường hợp sau đây: • Bạn cần ghi lại thông tin để lưu trữ và tham khảo trong tương lai; • Muốn người nhận có thể kiểm soát được thời gian và địa điểm để nhận thông tin; • Thông tin được coi là bí mật. 2.1.6.2. Kỹ năng nói Nói là hình thức giao tiếp thông dụng. Người ta thường sử dụng hình thức này khi: • Muốn có phản hồi ngay lập tức; • Có thể cần phải trao đổi thêm thông tin và ý tưởng; • Sử dụng ngữ điệu hay cách diễn đạt bằng điệu bộ có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ cho nội dung của thông điệp; • Bạn cho rằng sẽ khôn ngoan hơn nếu không có bằng chứng ghi lại. Kỹ năng để nói sao cho hiệu quả cũng quan trọng như kỹ năng viết vậy. Câu nói của người xưa: "Hãy suy nghĩ trước khi nói" là hoàn toàn đúng. Trên thực tế, chúng ta thường quên mất điều này. Khi nói chuyện với ai đó bạn cần phải nhớ một số điểm sau đây: • Chuẩn bị trước; • Tạo được sự chú ý của người nghe; • Nói một cách rõ ràng, chính xác, ngắn gọn và đủ nghe; • Sử dụng những từ và thành ngữ thông dụng; • Nói bằng giọng điệu phù hợp với hoàn cảnh và tình huống; • Nhắc lại và lấy phản hồi bằng lời nói. 36

2.1.6.3. Giao tiếp ứng xử không bằng lời Giao tiếp không bằng lời hay một số người gọi là giao tiếp phi ngôn ngữ là một phần của thông điệp nhưng không được mã hoá thành từ ngữ. Phần không lời của thông điệp là một phần mà ta có xu hướng ứng xử một cách vô ý thức và nó thể hiện tình cảm và sự ưa thích của người gửi nhanh hơn phần lời nói. Giao tiếp không bằng lời dù là tự động hay có cân nhắc, đều là những hành vi ứng xử rất phức tạp của con người, vì ngay cả những giao tiếp không bằng lời đơn giản cũng có thể dẫn tới những hiểu nhầm và cố ý lạc lối. Có thể có các cách giao tiếp ứng xử không bằng lời như sau: • Cách diễn đạt bằng hành động, điệu bộ, cử chỉ, ánh mắt, nét mặt, tư thế và dáng điệu. Điệu bộ là một phần quan trọng trong việc giao tiếp. Cách ứng xử bằng hành động thường có sức mạnh hơn lời nói. Chúng ta có thể chủ tâm sử dụng điệu bộ và hành động của mình để khẳng định những gì mình nói. Các hành động, điệu bộ này bao gồm: Lắc đầu, cau mày vẻ khó chịu, xua tay, bĩu môi, đấm mạnh tay xuống bàn,... Sau đây là một số cách diễn đạt bằng điệu bộ tích cực có thể sử dụng trong các tình huống khác nhau: o Thường xuyên giao tiếp bằng mắt. Bạn có thể dùng ánh mắt để giao thiệp, tạo mối quan hệ và thể hiện sự quan tâm. o Các vẻ mặt biểu lộ cảm xúc. Bạn có thể sử dụng vẻ mặt để hỗ trợ cho thông điệp của mình. o Tư thế thẳng nhưng thoải mái. Một tư thế tốt thực sự thể hiện sự tự tin, sự lanh lợi và nó cũng giúp cho bạn thở và nói một cách dễ dàng hơn. o Cử chỉ rộng rãi. Bạn sẽ thấy rằng sự quyết đoán thể hiện qua một số cử chỉ nhất định. Chẳng hạn nếu bạn dùng tay để giải thích một điều gì đó thì bạn có thể thể hiện sự chân thành và trung thực bằng cách hướng lòng bàn tay lên trên. Đứng khoanh tay trước mặt ai đó có thể được hiểu là bạn đang phòng thủ hay rút lui. • Các dạng giao tiếp không bằng lời khác như: o Phong cách riêng và tật; o Sự quyết đoán và sự hung hăng qua hành vi hung hăng, quyết đoán và hành vi yếu đuối.

37

2.1.6.4. Kỹ năng nghe và lắng nghe

a) Khái niệm và mục đích của nghe và lắng nghe Nghe là một phần quan trọng trong quá trình giao tiếp. Lắng nghe là một quá trình chủ động, lắng nghe bằng cả trí óc, con tim và toàn bộ cơ thể chúng ta. Lắng nghe là quá trình có sự tham gia của tai và bộ não. Quá trình giao tiếp hai chiều không thể được coi là hiệu quả nếu như bạn không lắng nghe, hiểu và hành động. Nói cách khác, bạn sẽ không hoàn thành trách nhiệm nếu như bạn không chuẩn bị để lắng nghe một cách cẩn thận. Lắng nghe là kỹ năng làm việc quan trọng. Lắng nghe có thể giúp cho bạn: • Thực thi tốt những gì đã được hướng dẫn và nhanh chóng đưa ra lời khuyên chính xác; • Lấy được ý kiến hay từ người khác; • Biết được tại sao mọi người lại có thái độ như vậy đối với bạn và đối với công việc của họ; • Hiểu được những khó khăn và vấn đề đang gặp phải; • Trở thành một nhà quản lý dễ gần khi giải quyết các khiếu nại, vấn đề,... L¾ng nghe hiÖu qu¶ thêng khã h¬n chóng ta tëng. L¾ng nghe dêng nh lµ mét ®iÒu rÊt dÔ lµm. Nhng trªn thùc tÕ, khi chóng ta tëng m×nh ®ang l¾ng nghe, nhng thËt ra chóng ta chØ ®ang nghe nh÷ng ®iÒu m×nh muèn nghe! §©y kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh mang tÝnh chñ ®Þnh, mµ hoµn toµn tù nhiªn. L¾ng nghe ch¨m chó vµ s¸ng t¹o (chän läc nh÷ng khÝa c¹nh tÝch cùc, nh÷ng Nghe lµ thô vÊn ®Ò, nh÷ng khã kh¨n vµ c¨ng th¼ng) lµ ®éng? kü n¨ng c¬ b¶n nhÊt trong c«ng t¸c giao tiếp L¾ng nghe lµ: và thóc ®Èy. V× vËy, cÇn cè g¾ng hiÓu ®îc • Chñ ®éng nh÷ng trë ng¹i khi l¾ng nghe nh»m n©ng • TËp trung chó cao c¸c kü n¨ng cña m×nh. Sau ®©y lµ mét ý sè trë ng¹i chÝnh trong l¾ng nghe hiÖu qu¶ • T×m hiÓu ý vµ tÝch cùc. Khi nhËn thøc ®îc nh÷ng trë ng¹i nµy b¹n sÏ dÔ dµng vît qua h¬n. b) Các kỹ năng và quá trình chủ động lắng nghe Để lắng nghe có hiệu quả có ba bước: Tập trung sự chú ý vào người nói, khuyến khích người nói, và phản hồi lại những gì bạn nghe được. * Tập trung sự chú ý vào người nói Có thể tập trung sự chú ý vào người nói bằng cách: • Thể hiện cho người nói biết sự chú ý của bạn o Hãy bắt đầu bằng một thái độ tích cực và nhiệt tình để mong muốn được lắng nghe. Bỏ qua những thành kiến hay quan điểm của riêng mình về người nói vì những xúc cảm này có thể dẫn đến việc bóp méo hoặc vội vã xét đoán trước về thông điệp của người nói.

38

o Duy trì việc giao tiếp bằng ánh mắt một cách thường xuyên và ngắn. Giao tiếp bằng ánh mắt với người nói cho thấy bạn đang lắng nghe và quan tâm những gì người nói đang nói. Cần đưa mắt nhìn người nói một cách nhẹ nhàng và thoải mái. o Chọn cách diễn đạt bằng điệu bộ "mở" phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể. • Tạo một môi trường phù hợp bằng cách: o Duy trì một khoảng cách vừa phải và hợp lý giữa bạn và người nói. Nếu ngồi quá xa sẽ không nghe rõ, nhưng nếu ngồi quá gần sẽ không cảm thấy thoải mái. o Đảm bảo một môi trường giao tiếp không bị các tác dộng làm phân tán hay ngắt quãng. o Dỡ bỏ tất cả các rào cản hữu hình giữa bạn và người nói. Một môi trường không bị cản trở sẽ giúp cho người nói cảm thấy thoải mái hơn và sẽ trao đổi nhiều thông tin hơn. * Khuyến khích người nói Để khuyến khích người nói tiếp tục cuộc nói chuyện, chúng ta có thể sử dụng một số phương pháp sau đây: • Tạo cơ hội để bày tỏ hay trình bày. Hãy tạo cơ hội cho người nói sự lựa chọn được tham gia hay rút khỏi cuộc đối thoại. • Đưa ra những khuyến khích bằng lời và không bằng lời nói bằng cách: o Sử dụng những cử chỉ tích cực và có tính hỗ trợ như: gật đầu, vẻ mặt tập trung chú ý, ghi chép, điệu bộ,... o Tạo cơ hội để người nói nói ra và sử dụng các câu hỏi khuyến khích. o Nói những câu bổ trợ như: Vâng, xin anh/chị/ông/bà cứ nói tiếp, thế à, được, tôi hiểu, hãy nói cho tôi biết thêm đi,... • Hỏi thăm dò một cách lịch sự bằng việc sử dụng các câu hỏi mở, tránh ngắt lời người nói. * Phản hồi lại những gì bạn đã nghe được Phản hồi là một phần quan trọng trong quá trình giao tiếp. Người nghe (người nhận) cần đưa ra phản hồi cho người nói (người gửi) để chứng tỏ rằng họ đã nhận được thông điệp và hiểu nó ở mức nào. Muốn vậy người nghe phải thể hiện rằng họ đã hiểu không chỉ về nội dung mà còn về cảm xúc thông điệp. Sau đây là một số phương pháp có thể sử dụng để đưa ra phản hồi: • Diễn giải: Diễn giải nghĩa là bạn nói lại những ý chính của những gì bạn đã nghe được bằng vài từ ngắn gọn, Phương pháp này giúp kiểm tra xem những hiểu biết của bạn đã đúng chưa hoặc cho người nói thấy rằng bạn đang cố gắng để hiểu vấn đề. • Làm rõ: Tức là biến những lời mơ hồ trở nên có trọng tâm hơn. Mục đích của phương pháp này là kiểm tra tính hiệu lực và tính chính xác của những nhận thức hay hiểu biết của bạn; hoặc là để lấy thêm thông tin và xem xét quan điểm của người nói đối với những quan điểm khác. • Tóm tắt lại:Tức là thu gom lại những ý chính, nên là một phần của quá trình nghe. Tóm tắt lại nếu muốn tiếp tục thảo luận, tạo nền tảng cho việc thảo luận tiếp hoặc cho thấy sự liên hệ giữa các ý chính. 39

• Thông cảm: Bạn thông cảm khi bạn muốn chứng tỏ rằng bạn hiểu những gì người nói đang trải qua; để ghi nhận tình cảm của người nói; hoặc để đánh giá những tình cảm của mình sau khi nghe thấy người nghe bày tỏ. c) C¸c trë ng¹i hay rào cản trong l¾ng nghe • Lóc nghe lóc kh«ng Thãi quen l¾ng nghe nµy b¾t nguån tõ thùc tÕ lµ hÇu hÕt mäi ngêi cã kh¶ n¨ng suy nghÜ nhanh h¬n gÊp bèn lÇn kh¶ n¨ng nãi. V× thÕ, trong mçi phót l¾ng nghe, ngêi nghe cã kho¶ng ba ®Õn bèn phót r¶nh rçi ®Ó suy nghÜ. §«i khi ngêi nghe sö dông ba ®Õn bèn phót nµy ®Ó nghÜ vÒ viÖc riªng hoÆc nh÷ng ®iÒu phiÒn muén c¸ nh©n, chø kh«ng hoµn toµn l¾ng nghe, liªn hÖ vµ tãm t¾t nh÷ng g× ngêi kh¸c ®· vµ ®ang nãi. B¹n cã thÓ vît qua ®îc trë ng¹i nµy b»ng c¸ch chó t©m l¾ng nghe kh«ng chØ lêi nãi mµ cßn c¶ nh÷ng ng«n ng÷ c¬ thÓ nh cö chØ, th¸i ®é ngËp ngõng v.v. • Tõ ng÷ nh¹y c¶m §èi víi mét vµi ngêi, cã nh÷ng tõ mang nÆng ý "trªu ng¬i", nh thÓ tÊm v¶i ®á gi¬ tríc m¾t con bß tãt. Nh÷ng tõ nµy lµm hä tøc giËn vµ kh«ng muèn nghe n÷a. Nh÷ng ®èi tîng kh¸c nhau thêng dÞ øng víi nh÷ng tõ kh¸c nhau. Nh÷ng tõ thêng gÆp lµ “bé l¹c”, “ngêi da ®en”, “t b¶n”, “céng s¶n” v.v. Mét sè tõ mang ý “c«ng kÝch” qu¸ m¹nh ®Õn nçi ngay lËp tøc ngêi ta kh«ng thÌm l¾ng nghe n÷a. Nh vËy ngêi nãi kh«ng thÓ tiÕp tôc giao tiÕp víi ngêi nghe vµ hai bªn kh«ng cã c¬ héi hiÓu nhau. • Tai nghe nhng t©m trÝ ®Ó n¬i kh¸c §«i khi “ngêi nghe” nhanh chãng cho r»ng chñ ®Ò hoÆc ngêi nãi chuyÖn rÊt nhµm ch¸n vµ kh«ng cã g× ®¸ng nghe. Thêng nh÷ng ngêi thuéc d¹ng nµy véi v· tin r»ng hä cã thÓ ®o¸n tríc nh÷ng g× ngêi kh¸c sÏ nãi vµ sau ®ã kÕt luËn lµ kh«ng cã lý do g× ®¸ng ®Ó nghe tiÕp v× nÕu cã nghe th× còng kh«ng cã th«ng tin g× míi. • Nghe v« hån §«i khi “ngêi l¾ng nghe” nh×n vµo m¾t ngêi nãi nh thÓ ®ang nghe ch¨m chó, nhng trong ®Çu hä l¹i ®ang nghÜ ®Õn chuyÖn kh¸c. Hä ch×m trong suy nghÜ riªng vµ g¬ng mÆt hä mang vÎ ng¸i ngñ hoÆc v« hån. NÕu nhËn thÊy nhiÒu ngêi tham gia cã vÎ ng¸i ngñ nh thÕ trong c¸c buæi tËp huÊn, chóng ta cÇn t×m thêi

40

®iÓm thÝch hîp ®Ó nghØ gi¶i lao hoÆc thay ®æi nhÞp ®é nãi chuyÖn. • Chñ ®Ò khã, phøc t¹p Khi l¾ng nghe nh÷ng ý tëng qu¸ phøc t¹p hoÆc khã hiÓu, chóng ta thêng ph¶i cè l¾ng nghe vµ cè hiÓu. Nhng khi cè g¾ng l¾ng nghe vµ t×m hiÓu vÒ chñ ®Ò ®ang nãi th× b¹n l¹i cã thÓ nhËn ra chñ ®Ò vµ ngêi nãi kh¸ thó vÞ. Th«ng thêng nÕu mét ngêi kh«ng hiÓu th× nh÷ng ngêi kh¸c còng vËy, v× thÕ cã thÓ yªu cÇu ngêi nãi lµm râ hoÆc nªu vÝ dô minh ho¹. • KiÓu nghe bá ngoµi tai Mäi ngêi thêng kh«ng thÝch bÞ ngêi kh¸c g¹t bá nh÷ng ý tëng, chñ kiÕn vµ quan ®iÓm cña m×nh vµ nhiÒu ngêi kh«ng thÝch bÞ ngêi kh¸c hái vÆn ®èi víi nh÷ng ý kiÕn cña m×nh. V× vËy, khi cã ai ®ã nãi ®Õn vÊn ®Ò xung kh¾c víi nh÷ng suy nghÜ vµ niÒm tin cña ngêi nghe, th× v« t×nh ngêi nghe sÏ kh«ng muèn nghe n÷a hoÆc thËm chÝ cã th¸i ®é tù vÖ. Cho dï ®iÒu nµy diÔn ra cã chñ t©m, nhng tríc hÕt ta nªn l¾ng nghe vµ t×m hiÓu ngêi ®ang nãi nghÜ g× ®Ó hiÓu râ ngêi nãi cña ngêi nãi. Sau ®ã ngêi nghe cã thÓ bµy tá th¸i ®é mét c¸ch x©y dùng. d) Nh÷ng ®iÒu nªn vµ kh«ng nªn lµm trong khi l¾ng nghe Khi l¾ng nghe chóng ta cÇn Khi l¾ng nghe chóng ta cÇn ph¶i: tr¸nh: • Bµy tá mèi quan t©m; • Thóc giôc ngêi nãi; • Kiªn nhÉn; • Tranh c·i; • HiÓu ®îc vÊn ®Ò; • Ng¾t lêi; • ThÓ hiÖn kh¸ch quan; • Nhanh chãng chØ trÝch khi cha hiÓu râ; • BiÓu lé ®ång c¶m; • Lªn giäng khuyªn b¶o khi • TÝch cùc t×m hiÓu ý nghÜa; kh«ng ®îc yªu cÇu; • Gióp ®ì ngêi nãi ph¸t triÓn • Véi vµng kÕt luËn; n¨ng lùc vµ ®éng c¬ h×nh • §Ó t©m lý, t×nh c¶m cña ngthµnh ý nghÜ, quan ®iÓm vµ ý tëng; êi nãi trùc tiÕp lÊn ¸t ®Õn t©m lý cña m×nh. • RÌn luyÖn kh¶ n¨ng gi÷ im lÆng khi cÇn thiÕt. e) Kü n¨ng l¾ng nghe cña t«i

41

Sau ®©y lµ mét sè c©u hái liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng l¾ng nghe. H·y cho ®iÓm mçi c©u hái b»ng c¸ch ®iÒn dÊu chÊm vµo tõng « trèng phï hîp. Cè g¾ng cho ®iÓm thËt trung thùc vµ chÝnh x¸c. §©y kh«ng ph¶i lµ mét bµi kiÓm tra mµ chØ lµ mét c«ng cô gióp b¹n ®¸nh gi¸ ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu vÒ kh¶ n¨ng l¾ng nghe cña m×nh . Sau khi ®· cho ®iÓm tÊt c¶ c¸c c©u hái, b¹n h·y vÏ mét ®êng nèi c¸c dÊu chÊm ë c¸c «. §©y sÏ lµ mét b¶n m« t¶ s¬ lîc vÒ kh¶ n¨ng l¾ng nghe cña b¹n. Sau khi nhËn ra nh÷ng ®iÓm yÕu vÒ kü n¨ng l¾ng nghe, b¹n cã thÓ b¾t ®Çu c¶i tiÕn ®îc kü n¨ng nµy! C©u hái

Kh«n g bao giê

H iÕm khi

ThØn Thêng h xuyªn tho¶n g

L u«n lu« n

T«i cã l¾ng nghe ®Ó t×m hiÓu nh÷ng c¶m gi¸c, th¸i ®é, nhËn thøc, gi¸ trÞ vµ nh÷ng sù kiÖn kh«ng? T«i cã cè l¾ng nghe xem liÖu ngêi nãi cã Èn ý g× kh«ng? T«i cã tr¸nh ng¾t lêi ngêi ®ang nãi víi t«i kh«ng? T«i cã thËt sù thay v× gi¶ vê quan t©m ®Õn ngêi nãi kh«ng? T«i cã l¾ng nghe ngay c¶ khi t«i kh«ng thÝch hoÆc kh«ng ®ång ý víi ngêi nãi hoÆc thÊy hä thËt ngí ngÈn kh«ng? T«i cã cè g¾ng tr¸nh kh«ng ®Ó cho t¸c phong, kiÓu quÇn ¸o, giäng nãi vµ cö chØ cña ngêi nãi lµm t«i bÞ sao nh·ng khi l¾ng nghe kh«ng? T«i cã ch¾c ch¾n r»ng ®Þa vÞ cña ngêi nãi kh«ng ¶nh hëng ®Õn møc ®é ch¨m chó l¾ng nghe cña t«i kh«ng? T«i cã tr¸nh ®Ó nh÷ng mong ®îi cña t«i - muèn ®îc nghe nh÷ng ®iÒu m×nh thÝch – lµm ¶nh hëng ®Õn viÖc l¾ng nghe kh«ng? 2.2. KỸ NĂNG THÚC ĐẨY

42

2.2.1. Khái niệm, ý nghĩa và vai trò của người thúc đẩy 2.2.1.1. Khái niệm thúc đẩy Thóc ®Èy lµ c¸c ho¹t ®éng khuyÕn khÝch, ®éng viªn, l«i kÐo vµ t¨ng cêng sù giao tiÕp tõ mét ®èi tîng nµy sang mét ®èi tîng kh¸c. Thóc ®Èy còng lµ mét qu¸ tr×nh giao tiÕp. Trong ho¹t ®éng nhãm, thóc ®Èy lµ mét qu¸ tr×nh cã ý thøc hç trî cho nhãm hoµn thµnh nhiÖm vô ®¹t hiÖu qu¶ Trong qu¸ tr×nh thóc ®Èy, x¶y ra sù giao tiÕp gi÷a ngêi thóc ®Èy viªn vµ ngêi ®îc thóc ®Èy, qu¸ tr×nh nµy cã thÓ ®îc thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau:

2.2.1.2.Ý nghĩa của hoạt động thúc đẩy • Thóc ®Èy lµ c¬ së ®Ó t¹o ra sù chia sÎ th«ng tin trong nhãm th¶o luËn • Thóc ®Èy t¹o c¬ së ®Ó chuyÓn tõ qu¸ tr×nh bÞ ®éng sang chñ ®éng trong häc tËp, lµm viÖc nhãm, häp, héi th¶o, tËp huÊn... • Thóc ®Èy t¹o ra niÒm tin vµ hµo høng trong häc tËp, häp, héi th¶o... • Thóc ®Èy lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng quan träng ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c khuyÕn n«ng l©m, ph¸t triÓn n«ng th«n nh lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸. • Kü n¨ng thóc ®Èy ®îc sö dông phæ biÕn ho¹t ®éng theo nhãm nh»m khuyÕn khÝch t¹o lËp c¸c ý tëng, kinh nghiÖm, kiÕn thøc cña mäi ngêi ®Ó cïng ®a ra quyÕt ®Þnh vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. 2.2.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình thúc dẩy • Kh¶ n¨ng giao tiÕp cña ngêi thóc ®Èy viªn 43

• KiÕn thøc chuyªn m«n vµ kinh nghiÖm lµm viÖc theo nhãm cña ngêi thóc ®Èy viªn. • Môc tiªu vµ chñ ®Ò th¶o luËn • KiÕn thøc chuyªn m«n vµ kinh nghiÖm lµm viÖc cña nh÷ng ngêi cïng tham gia; • M«i trêng vËt lý vµ t©m lý; • C¸c ph¬ng tiÖn vµ thiÕt bÞ hç trî cho qu¸ tr×nh thóc ®Èy; Vai trò của người thúc đẩy • TÝch cùc, n¨ng ®éng víi c¸c thµnh viªn tham gia; • Cã vai trß l·nh ®¹o râ rµng nhng kh«ng ¸p chÕ; • §a ra c¸c chñ ®Ò vµ bµi tËp cã ý nghÜa; • §Æt c©u hái hay vµ l¾ng nghe. Søc m¹nh trong vai trß cña mét thóc ®Èy viªn lµ gi÷ kh¸ch quan, trung lËp vµ híng dÉn qu¸ tr×nh • Mét ®Æc ®iÓm chÝnh cña thóc ®Èy viªn giái lµ ®ãng vai trß kh¸ch quan, trung lËp. Cã nghÜa lµ kh«ng gi÷ vÞ trÝ nµo trong vÊn ®Ò ®ang ®îc th¶o luËn vµ còng kh«ng hëng lîi tõ kÕt qu¶ ®¹t ®îc. • Vai trß chÝnh cña thóc ®Èy viªn lµ híng dÉn qu¸ tr×nh, tøc lµ cè g¾ng b¶o ®¶m mét qu¸ tr×nh c«ng b»ng, bao qu¸t, cëi më víi sù tham gia ®Çy ®ñ cña mäi ngêi vµ thiÕt lËp ®îc mét m«i trêng an toµn, trong ®ã mäi bªn liªn quan ®Òu cã quyÒn tham gia ®Çy ®ñ. 2.2.1.4. §Ó trë thµnh mét thóc ®Èy viªn giái B¹n kh«ng cÇn ph¶i: - Cã b»ng cÊp chÝnh quy hoÆc hiÓu biÕt mäi vÊn ®Ò; - RÊt th«ng minh; - Lµ ngêi cã tµi ¨n nãi; - Lµ mét nhµ l·nh ®¹o tèt. Tuy nhiªn, b¹n nhÊt thiÕt ph¶i: - ThËt sù quan t©m ®Õn mäi ngêi sèng quanh b¹n; - S½n sµng ®¸nh gi¸ b¶n th©n b»ng con m¾t kh¸ch quan phª ph¸n; - S½n sµng ch¨m chó l¾ng nghe ngêi kh¸c nãi; - S¾n sµng thay ®æi chÝnh m×nh. Chóng ta thuéc lo¹i thóc ®Èy viªn nµo, ®iÒu ®ã tuú thuéc vµo c¸c ®Æc ®iÓm cña chÝnh m×nh vÒ: - C¸ tÝnh; - V¨n hãa; - NiÒm tin; - C¸ch nh×n nhËn gÝa trÞ; - C¸ch suy nghÜ; - Nh©n c¸ch. 44

PhÈm chÊt, n¨ng lùc cña chóng ta phô thuéc vµo: - PhÈm chÊt cña chÝnh m×nh; - C¸c kinh nghiÖm; - Nh÷ng ®iÓm yÕu; - Nh÷ng ®iÓm m¹nh; - N¨ng lùc c¸ nh©n; - Kh¶ n¨ng rót ra bµi häc tõ sai lÇm cña chÝnh m×nh. Th¸i ®é, nÒn t¶ng cña thóc ®Èy Th¸i ®é lµ sù kÕt hîp c¸c gÝa trÞ, niÒm tin vµ ý kiÕn c¸ nh©n. Ngêi kh¸c nhËn thÊy th¸i ®é cña chóng ta dÔ dµng h¬n lµ chóng ta tù nh×n nhËn m×nh. Th¸i ®é cã thÓ ®îc biÓu thÞ th«ng qua nh÷ng c¸ch kh¸c nhau: - Lêi nãi vµ ý kiÕn - giäng nãi - Ng«n ng÷ h×nh thÓ - c¸ch øng xö trong nhãm - BiÓu hiÖn nÐt mÆt Cã th¸i ®é tèt lµ rÊt quan träng ®èi víi ng-êi thóc ®Èy viªn Víi vai trß lµ më réng mäi kªnh truyÒn th«ng, thóc ®Èy viªn cÇn cã ba th¸i ®é chÝnh sau ®©y: - Qua ng«n tõ 7% - Qua giäng nãi 13% - Qua cö chØ 80% Mét sè lêi khuyªn ®Ó thóc ®Èy viªn tù nhËn thøc m×nh - Quan t©m ®Õn hoµn c¶nh vµ cuéc sèng cña mäi ngêi. - §ång c¶m víi ngêi kh¸c sÏ lµm cho hä tin tëng b¹n h¬n. - Cã th¸i ®é t«n träng tÝch cùc v« ®iÒu kiÖn, coi träng nh©n phÈm vµ t«n träng kh¶ n¨ng cña ngêi kh¸c. - Cã lßng tin tuyÖt ®èi vÒ kh¶ n¨ng cña mét nhãm, niÒm tin Èn díi th¸i ®é trung lËp lµ lßng tin tuyÖt ®èi vµo kh¶ n¨ng cña mét nhãm t×m ra ®îc gi¶i ph¸p hoÆc quyÕt ®Þnh kh¶ thi cho khã kh¨n cña hä. Kh«ng ®îc ®¸nh gi¸, chØ trÝch ngêi kh¸c Cè g¾ng kh«ng ¸p ®Æt ý kiÕn cña b¹n lªn ngêi kh¸c Kh«ng cho r»ng mäi ngêi cÇn b¹n gióp ®ì Ph¶i thËt sù th©n thiÖn BiÓu lé lßng t«n träng víi ngêi cïng lµm viÖc Tin tëng vµo ngêi cïng lµm viÖc ChÊp nhËn mçi ngêi cã gi¸ trÞ, hµnh vi vµ quan ®iÓm riªng BiÓu thÞ quan t©m ®èi víi mäi ngêi §èi xö theo c¸ch mµ b¹n muèn ngêi kh¸c ®èi xö víi b¹n §õng nghÜ lµ b¹n biÕt nhiÒu h¬n §õng ®a ra lêi khuyªn .....

45

2.2.2. Một số kỹ năng thúc đẩy chủ yếu 2.2.2.1.Kỹ năng đặt câu hỏi T¹i sao thóc ®Èy viªn l¹i ®Æt c©u hái ? Muèn tiÕn hµnh c¸c cuéc häp cã hiÖu qu¶, thóc ®Èy viªn cÇn mét sè kü n¨ng nhÊt ®Þnh. Tríc tiªn, b¹n ph¶i lµ ngêi biÕt l¾ng nghe vµ quan s¸t tèt. TiÕp ®ã thóc ®Èy viªn cÇn cã kü n¨ng ®Æt c©u hái, ®óng c¸ch, ®óng thêi ®iÓm. Cã rÊt nhiÒu c¸ch thùc hiÖn kü n¨ng nµy. NÕu b¹n c¶m thÊy m×nh cã mäi c©u tr¶ lêi vµ muèn g©y Ên tîng víi mäi ngêi vÒ kiÕn thøc cña m×nh, th× rÊt ®¬n gi¶n, b¹n cã thÓ “®a ra ngay c©u tr¶ lêi”. Nhng b¹n còng cã thÓ thóc ®Èy sù tham gia vµ t¹o c¬ héi cho nh÷ng thµnh viªn nhãm ®îc t×m tßi, suy ngÉm, kh¸m ph¸ vµ tù quyÕt ®Þnh. Lý do 1. §Ó mäi ngêi cïng tham gia

VÝ dô B¹n nghÜ nh thÕ nµo vÒ.. .?

2. NhËn biÕt nh÷ng suy nghÜ, ý kiÕn, quan ®iÓm cña mäi ngêi.

B¹n cã ý kiÕn g× vÒ ….. .? B¹n nghÜ nh thÕ nµo?

3. L«i cuèn nh÷ng ngêi Ýt nãi.

Lan! b¹n nghÜ nh thÕ nµo?

4. Ph¸t hiÖn nh÷ng ngêi ®ãng gãp chÝnh.

Thu! ®©y lµ mét ý kiÕn hay. H·y nãi râ h¬n cho chóng t«i nghe ®i.

5. KiÓm so¸t thêi gian häp.

V©ng, chóng ta ®· dµnh kh¸ nhiÒu thêi gian cho c©u hái nµy. C¸c b¹n nghÜ nh thÕ nµo nÕu chóng ta chuyÓn sang c¸c c©u hái kh¸c?

6. §¹t ®îc hiÓu biÕt b»ng c¸ch t×m hiÓu c¶ hai mÆt cña mét vÊn ®Ò.

§©y lµ mét c¸ch nh×n nhËn vÊn ®Ò nµy. H·y cïng xem xÐt mÆt kh¸c cña vÊn ®Ò. §iÒu g× sÏ x¶y ra nÕu b¹n…?

2.2.2.2. Kỹ năng thăm dò Th¨m dß lµ g×? Th¨m dß cã nghÜa lµ hái tiÕp ®Ó t×m hiÓu thªm, vÝ dô: • B¹n cã thÓ gi¶i thÝch thªm ®îc kh«ng? • B¹n cã thÓ gi¶i thÝch b»ng c¸ch kh¸c ®îc kh«ng? • B¹n cã thÓ cho t«i biÕt thªm vÒ ®iÒu ®ã ®îc kh«ng? • Nhng t¹i sao, nh thÕ nµo, ai, khi nµo, ë ®©u? 46

• Cßn g× n÷a kh«ng? Kü n¨ng th¨m dß gièng nh c¸ch b¹n lét tõng líp vá cñ hµnh t©y ®Ó lÊy lâi. Nh vËy, thóc ®Èy viªn sö dông kü n¨ng nµy ®Ó dÇn dÇn n¾m ®îc lý do thùc sù ®»ng sau mét vÊn ®Ò, hoÆc cµng hiÓu vÊn ®Ò kü cµng h¬n. T¹i sao th¨m dß l¹i lµ mét kü n¨ng cÇn thiÕt ®èi víi thóc ®Èy viªn vµ khi nµo th× nªn sö dông kü n¨ng nµy? Kü n¨ng th¨m dß ®îc dïng cho rÊt nhiÒu môc ®Ých. B¹n cã thÓ sö dông ph¬ng ph¸p nµy ®Ó: • Khai th¸c kh¶ n¨ng cña mäi ngêi; • Lµm râ c¸c c©u hái, th«ng tin ®Çu vµo vµ/hoÆc c¸c quan ®iÓm; • T¹o ®èi tho¹i; • Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Lµm thÕ nµo ®Ó th¨m dß tèt? Nªn: • Ch¨m chó l¾ng nghe • Hái tiÕp theo sau khi ®· hiÓu ®îc c©u tr¶ lêi tríc ®ã • Lµm s¸ng tá th«ng tin • T×m ra vÊn ®Ò cèt yÕu hoÆc nh÷ng ®iÓm chÝnh

Kh«ng nªn: • Ph¸n xÐt trong khi ®ang l¾ng nghe • ChuyÓn tõ chñ ®Ò/vÊn ®Ò nµy sang chñ ®Ò/vÊn ®Ò kh¸c • §a ra gi¶ ®Þnh • MÊt ph¬ng híng v× bÞ sa lÇy vµo c¸c chi tiÕt vôn vÆt hoÆc l¹c híng

2.2.2.3. Kỹ năng diễn giải

DiÔn gi¶i lµ g×? DiÔn gi¶i lµ lÆp l¹i nh÷ng g× ngêi kh¸c võa míi nãi b»ng chÝnh ng«n tõ cña m×nh. T¹i sao l¹i sö dông ph¬ng ph¸p diÔn gi¶i? Lîi Ých ®èi víi thóc ®Èy viªn Muèn sö dông ®îc kü n¨ng nµy, b¹n buéc ph¶i ch¨m chó l¾ng nghe, v× khi ngêi kh¸c võa nãi xong lµ b¹n ph¶i nh¾c l¹i ®iÒu ngêi ®ã võa nãi. H¬n n÷a, b¹n cã c¬ héi kiÓm tra xem b¹n ®· thùc sù hiÓu ®iÒu ngêi ®ã nãi cha. Lîi Ých ®èi víi ngêi nãi Kü n¨ng diÔn gi¶i cã t¸c dông trÊn tÜnh vµ lµm s¸ng tá, gióp kh¼ng ®Þnh víi ngêi nãi r»ng ý kiÕn cña hä ®¸ng ®îc ngêi kh¸c l¾ng nghe. Kü n¨ng nµy còng t¹o c¬ héi cho ngêi nãi biÕt ®îc ngêi kh¸c cã l¾ng nghe ý kiÕn cña m×nh hay kh«ng. Nãi theo c¸ch kh¸c, kü n¨ng diÔn gi¶i khuyÕn khÝch mäi ngêi nãi ra suy nghÜ cña m×nh. 47

Lîi Ých ®èi víi ngêi nghe Ngêi nghe cã thªm mét c¬ héi ®Ó hiÓu nh÷ng ®iÒu ngêi nãi ®· cè g¾ng diÔn ®¹t, chia sÎ. Khi nµo sö dông kü n¨ng diÔn gi¶i? Kü n¨ng diÔn gi¶i cã thÓ ®îc sö dông khi ngêi nãi ph¸t biÓu dµi dßng, hoÆc nãi vÒ vÊn ®Ò phøc t¹p hay khã hiÓu; hoÆc khi ngêi nãi kh«ng diÔn ®¹t suy nghÜ râ rµng. Kh«ng nªn thêng xuyªn diÔn gi¶i v× sÏ lµm chËm nhÞp ®é giao tiÕp vµ khiÕn c¸c thµnh viªn trong nhãm kh«ng muèn l¾ng nghe B¹n sÏ diÔn gi¶i nh thÕ nµo? Sö dông m« h×nh bèn bíc sau ®Ó diÔn gi¶i: 1. L¾ng nghe ch¨m chó. 2. Dïng ng«n tõ cña m×nh ®Ó nh¾c l¹i nh÷ng g× mµ b¹n nghÜ lµ ngêi nãi võa tr×nh bµy, vÝ dô b¹n cã thÓ më ®Çu b»ng: “Nãi theo c¸ch kh¸c ...” hoÆc “Cã ph¶i ý cña b¹n lµ ...” hoÆc “H×nh nh ý b¹n muèn nãi lµ ...” 3. KiÓm tra l¹i b»ng c¸ch hái: “Nh vËy cã ®óng kh«ng?” hoÆc “T«i hiÓu nh vËy cã ®óng kh«ng?” 4. NÕu b¹n hiÓu sai, h·y hái tiÕp ®Ó lµm s¸ng tá cho ®Õn khi b¹n hoµn toµn hiÓu râ ý cña ngêi nãi. Ghi chó: NÕu ngêi nãi ®· tr×nh bµy mét hoÆc hai c©u th× b¹n còng nªn diÔn gi¶i l¹i b»ng kho¶ng tõng Êy tõ . Nhng nÕu hä nãi qu¸ dµi, b¹n nªn tãm t¾t. 2.2.2.4. Tổ chức động não a) Kh¸i niÖm vÒ tæ chøc ®éng n·o §éng n·o hay c«ng lµ mét ph¬ng ph¸p lµm viÖc theo nhãm nh»m t¹o lËp, s¾p xÕp vµ ®¸nh gi¸ c¸c ý tëng b»ng c¸ch ®a ra mét c©u hái phï hîp råi khÝch lÖ nh÷ng thµnh viªn tham gia tr¶ lêi. §éng n·o lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, khuyÕn khÝch m¹nh mÏ sù tham gia cña ngêi häc, coi ngêi häc lµ trung t©m trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Ngoµi ra ®éng n·o cßn ®îc sö dông rÊt hiÖu qu¶ trong nh÷ng trêng hîp cÇn cã nh÷ng ý kiÕn hay gi¶i ph¸p h÷u hiÖu trong mét kho¶ng thêi gi¸n ng¾n cho mét vÊn ®Ò nµo ®ã. b) C¸c giai ®o¹n cña mét cuéc ®éng n·o * T¹o lËp ý tëng

48

- T¹o lËp ý tëng lµ c¸c ho¹t ®éng khuyÕn khÝch, ®éng viªn sù t duy logic trong viÖc x¸c ®Þnh vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cô thÓ. - NhiÖm vô cña ngêi thóc ®Èy trong giai ®o¹n nµy lµ khÝch lÖ c¸c thµnh viªn trong nhãm tham gia ®ãng gãp cµng nhiÒu ý kiÕn cµng tèt. - Nguyªn t¾c: + Träng sè lîng vµ bá qua chÊt lîng cña c¸c ý tëng; + Hoan nghªnh nh÷ng ý tëng ®Æc s¾c; + ChÊp nhËn nh÷ng ý tëng cña ngêi kh¸c vµ kh«ng phª ph¸n. - C¸c c«ng cô ®îc sö dông ®Ó t¹o ý tëng: + S¬ ®å t duy (Mind Map) S¬ ®å t duy lµ mét c«ng cô ®Ó m« t¶ t duy logic vµ cã hÖ thèng cña mét vÊn ®Ò cô thÓ. Trong khi xem xÐt mét vÊn ®Ò nhËn thÊt nhiÒu yÕu tè cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ víi nhau. S¬ ®å t duy gióp chóng ta kh¸i qu¸t hãa c¸c ý tëng ®ã theo mét s¬ ®å tæng thÓ vµ dÔ nh×n nhËn c¸c mèi quan hÖ cña chóng víi nhau.S¬ ®å t duy ®îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c lµ mét vÊn ®Ò ®îc coi lµ ®Çu mèi cña c¸c con ®êng ®i c¸c ng¶, mçi con ®êng sÏ cã c¸c nh¸nh phô, c¸c nh¸nh phô l¹i ®îc ph©n thµnh c¸c nh¸nh nhá h¬n..mçi con ®êng sÏ cã tªn riªng vµ cã ®Ých sÏ ®Õn + S¬ ®å t duy theo kiÓu h×nh c©y S¬ ®å t duy h×nh c©y diÔn t¶ c¸c ý tëng theo t duy logic c¶ theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang, s¾p xÕp logic tõ trªn xuèng vµ tõ díi lªn. S¬ ®å nµy thÓ hiÖn logic trong mét hÖ thèng më, nghÜa lµ cã thÓ cã mét sè yÕu tè cha ®îc x¸c ®Þnh hÕt. Logic theo chiÒu däc tõ trªn xuèng hay tõ díi lªn thÓ hiÖn mèi quan hÖ nh©n qu¶, tõ A dÉn ®Õn B hay nguyªn nh©n A dÉn ®Õn kÕt qu¶ B vµ ngîc l¹i Logic theo chiÒu ngang tõ ph¶i qua tr¸i vµ ngîc l¹i thÓ hiÖn c¸c mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a c¸c bé phËn trong mét hÖ thèng

S¬ ®å 4. T duy h×nh c©y

49

ThiÕu S©u bÖnh ThiÕu ThiÕu n­íc •Ph©nn­íc lo¹i ý tëng ph©n h¹i Môc ®Ých cña giai ®o¹n nµy lµ x©y dùng mét cÊu tróc víi c¸c tiªu chÝ cho c¸c nhãm ý tëng. Ngêi thóc ®Èy cã thÓ ph©n lo¹i c¸c lóa, 1ý tëngChuyªn ý tëng tríc (kh«ng nãi ra), cã thÓ mµu s¬ bé tæng §Êt 1 lóa §Êt 2 lóakhi ghi1nhËn hîp thµnh c¸c nhãm ý tëng ®· chñ ®Þnh. mµu Víi nguyªn t¾c: Nhãm c¸c ý tëng t¬ng tù hoÆc cã liªn quan víi nhau. S¾p xÕp c¸c ý tëng hîp lý. §Êttheo mét cÊu tróc §Êt ®åi §Æt tªn cho c¸c ruéng nhãm ý tëng. •§¸nh gi¸ ý tëng. Trong giai ®o¹n nµy chÊt lîng c¸c ý tëng vÒ cÊu tróc ®îc ®¸nh gi¸ th«ng qua lµm viÖc theo Trång trätnhãm. Víi nguyªn t¾c: C¸c ý tëng ®îc ®¸nh gi¸ theo mét tiªu chuÈn chung Lµm viÖc theo nhãm . 2.2.2.5. Kü n¨ng sö dông c«ng cô ph©n tÝch th«ng tin Trong qu¸ tr×nh thóc ®Èy, ®Ó ph©n tÝch th«ng tin ngêi c¸n bé thóc ®Èy cÇn sö dông c¸c c«ng cô thÝch hîp ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®èi tîng kh¸c cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy •S¬ ®å hai m¶ng S¬ ®å hai m¶ng ®îc ph©n lµm hai cét dïng ®Ó ph©n tÝch hai mÆt cña vÊn ®Ò nh: thuËn lîi/ khã kh¨n, u ®iÓm/ nhîc ®iÓm, ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu. B¶ng 4. Ph©n tÝch khã kh¨n thuËn lîi H¹ng môc

ThuËn lîi

Khã kh¨n

1. 2. 3. •S¬ ®å SWOT SWOT lµ tªn viÕt t¾t cña tiÕng Anh cña c¸c tõ S (Strengthen- §iÓm m¹nh), W (Weakness- §iÓm yÕu), O (Opportunities- C¬ héi), T (Threat- Nguy c¬). S¬ ®å SWOT ®îc chia lµm 4 cét ®Ó ph©n tÝch c¸c ®iÓm yÕu, ®iÓm m¹nh, c¬ héi 50

vµ nguy c¬ cña mét ho¹t ®éng, mét tæ chøc hay mét lÜnh vùc nµo ®ã. B¶ng 5. Ph©n tÝch theo SWOT H¹ng môc/ ho¹t ®éng

§iÓm m¹nh

§iÓm yÕu

C¬ héi

Nguy c¬

1. 2. 3.

2.2.2.6. Thúc đẩy các thành viên tham gia hoạt động nhóm 1. KhuyÕn khÝch mäi ngêi tham gia •Quy ®Þnh chung cña c¸c nhãm lµ nÕu b¹n muèn ph¸t biÓu, h·y nãi ®¬n gi¶n, râ rµng víi c¸ch nãi b×nh d©n vµ hÊp dÉn ®Ó mäi ng−êi trong nhãm ®Òu l¾ng nghe. •Thóc ®Èy viªn gióp mäi ng−êi v−ît qua ®−îc trë ng¹i. ThuyÕt phôc mäi ng−êi m¹nh d¹n h¬n vµ ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh. Gióp nh÷ng ng−êi Ýt nãi cã c¬ héi ph¸t biÓu, h¹n chÕ nh÷ng ý t−ëng chØ trÝch, vµ khuyÕn khÝch mäi ng−êi ®éng n·o chø kh«ng im lÆng. 2. KhuyÕn khÝch hiÓu biÕt lÉn nhau vµ vît qua ®Þnh kiÕn •Thóc ®Èy viªn cÇn gióp nhãm nhËn thøc ®−îc r»ng hiÖu qu¶ cña nhãm ®−îc x©y dùng trªn c¬ së hiÓu biÕt lÉn nhau. Gióp mäi ng−êi nh×n nhËn vµ t«n träng quan ®iÓm cña ng−êi kh¸c lµ mét ®iÒu ®¸ng quý. •Ngoµi ra, thóc ®Èy viªn ph¶i biÕt chÊp nhËn sù hiÓu lÇm, ®ã lµ ®iÒu khã tr¸nh khái. Thóc ®Èy viªn ph¶i biÕt r»ng hiÓu lÇm khiÕn mäi ng−êi dÔ bÞ c¨ng th¼ng vµ nh÷ng ng−êi ®ang trong t×nh tr¹ng c¨ng th»ng rÊt cÇn ®−îc hç trî vµ cÇn ®−îc ®èi xö t«n träng. •Thóc ®Èy viªn kh«ng ®−îc nghiªng vÒ ñng hé bªn nµo mµ ph¶i t«n träng mäi ý kiÕn vµ tiÕp tôc l¾ng nghe ®Ó ai còng yªn t©m r»ng ®· cã ng−êi hiÓu ®−îc m×nh. 3. KhuyÕn khÝch gi¶i ph¸p tång thÓ vµ thay ®æi quan niÖm th¾ng - b¹i •Mäi ng−êi sÏ khã t−ëng t−îng ®−îc r»ng c¸c bªn tham gia víi nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau hoµn toµn cuèi cïng l¹i ®¹t ®−îc tho¶ thuËn mang l¹i lîi Ých chung cho tÊt c¶ c¸c bªn. HÇu hÕt mäi ng−êi th−êng mang nÆng ®Þnh kiÕn khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vµ bÊt ®ång; hä cho r»ng chØ cã mét c¸ch gi¶i quyÕt duy nhÊt, hoÆc lµ cña m×nh hoÆc cña ng−êi kh¸c. 51

•Mét thóc ®Èy viªn cã kinh nghiÖm biÕt c¸ch gióp mét nhãm t×m ra ®−îc nh÷ng ý t−ëng míi, nh»m kÕt hîp quan ®iÓm cña tÊt c¶ mäi ng−êi. §©y lµ mét viÖc khã v× thóc ®Èy viªn th−êng lµ ng−êi duy nhÊt cã thÓ nghÜ ®Õn kh¶ n¨ng kÕt hîp ®−îc c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau thµnh mét ý t−ëng thèng nhÊt. •Thóc ®Èy viªn hiÓu ®−îc c¬ chÕ x©y dùng c¸c tho¶ thuËn mang tÝnh bÒn v÷ng. Khi mét thóc ®Èy viªn giíi thiÖu cho nhãm nh÷ng gi¸ trÞ vµ ph−¬ng ph¸p khuyÕn khÝch c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ, th× kÕt qu¶ ®¹t ®−îc rÊt lín. Khi nhãm nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña ph−¬ng ph¸p suy nghÜ míi nµy, hä sÏ l¹c quan h¬n vÒ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña nhãm. 4. Híng dÉn nh÷ng kü n¨ng suy nghÜ míi vµ c¶i tiÕn c¸ch qu¶n lý ho¹t ®éng nhãm •T¹i sao cã nhiÒu c¸c ho¹t ®éng nhãm kh«ng hiÖu qu¶? NhiÒu ng−êi cã thÓ tr¶ lêi lý do lµ t¹i c¸c «ng chñ, ng−êi chñ to¹, hay nhµ l·nh ®¹o. Cã thÓ lµ c¶ nhµ l·nh ®¹o vµ c¸c thµnh viªn tham gia kh«ng cã kü n¨ng vÒ qu¸ tr×nh tham gia vµ c¸c ph−¬ng ph¸p phèi hîp. •Mét thóc ®Èy viªn cã c¶ hai: c¬ héi vµ tr¸ch nhiÖm ®Ó h−íng dÉn c¸c thµnh viªn trong nhãm biÕt thiÕt kÕ vµ qu¶n lý cã hiÖu qu¶ viÖc chia sÎ th«ng tin, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vµ/hoÆc qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cã sù tham gia. 5. X©y dùng tèt c¸c bíc triÓn khai c¸c ho¹t ®éng Mét trong nh÷ng kü n¨ng suy nghÜ quan träng nhÊt mµ mét nhãm cã thÓ häc hái ®−îc lµ x©y dùng c¸c b−íc mét c¸ch râ rµng. H·y c©n nh¾c t¸c ®éng cña mét ch−¬ng tr×nh lµm viÖc khi kh«ng ®−îc thiÕt kÕ tèt. Mét nhãm kh«ng thÓ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ khi c¸c thµnh viªn kh«ng biÕt m×nh ®ang cè g¾ng ®¹t ®Õn ®iÒu g×? Thóc ®Èy viªn cã thÓ gi¶ng d¹y nhiÒu b−íc tiÕn hµnh c¸c cuéc häp thµnh c«ng. 6. C¸c ho¹t ®éng suy nghÜ cã cÊu tróc §«i khi mét nhãm cÇn ®−îc gióp ®ì ®Ó tËp trung vµo viÖc gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò trong cïng mét lóc. Trong nh÷ng tr−êng hîp ®ã rÊt cÇn mét ho¹t ®éng suy nghÜ cã cÊu tróc. 7. Ng«n ng÷ râ rµng ®Ó m« t¶ ®éng lùc cña nhãm Khi hç trî nhãm suy ngÉm vÒ ®éng lùc nhãm vµ liªn hÖ víi phÇn lý thuyÕt hoÆc m« h×nh ®éng lùc nhãm, thóc ®Èy viªn ®−a ra mét sè nhËn thøc vµ tiªu chÝ chung ®Ó tham kh¶o. Nhê vËy, nhãm cã thÓ chuyÓn th¶o luËn tõ néi dung sang qu¸ tr×nh, qua ®ã c¶i tiÕn c¸ch thøc ho¹t ®éng nhãm.

52

2.2.2.7. Kỹ năng quan sát Quan s¸t lµ kh¶ n¨ng ®Ó: - ThÊy ®iÒu g× ®ang x¶y ra mµ kh«ng xÐt ®o¸n ®iÒu ®ã; - Gi¶i thÝch mét c¸ch kh¸ch quan c¸c dÊu hiÖu bÊt thµnh v¨n cña c¸ nh©n vµ cña nhãm. V× sao lo l¾ng, phiÒn muén? Th«ng th−êng mäi ng−êi thÓ hiÖn mét th«ng ®iÖp b»ng lêi nãi nh−ng thùc ra hä truyÒn ®¹t mét th«ng ®iÖp kh¸c. §©y lµ do ng−êi ta cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t tèt h¬n nh÷ng ®iÒu m×nh nãi ra so víi nh÷ng hµnh vi cña hä. §iÒu nµy t¹o c¬ héi cho thóc ®Èy viªn kiÓm tra chÐo nh÷ng ®iÒu mét ng−êi thùc sù suy nghÜ hoÆc thùc sù c¶m nhËn so víi hµnh vi hoÆc biÓu hiÖn cña hä. Giao tiÕp kh«ng lêi cã thÓ chuyÒn t¶i nh÷ng th«ng ®iÖp m¹nh mÏ.

Lêi khuyªn khi sö dông kü n¨ng quan s¸t • §õng bao giê cho r»ng m×nh hiÓu ®óng ng«n ng÷ qua cö chØ. H·y trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp kiÓm tra víi c¸c thµnh viªn cña nhãm; • KiÓm tra chÐo c¸c ý kiÕn ngêi kh¸c nãi víi hµnh vi cña hä; • H·y lµm g× ®ã khi thÊy ho¹t ®éng cña nhãm bÞ gi¶m sót, mäi ng−êi kÐm hµo høng;

53

• NÕu quan s¸t thÊy qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña nhãm diÔn ra kh«ng su«n sÎ th× b¹n cÇn t×m c¸ch gióp nhãm ph¸t biÓu ý kiÕn b»ng lêi. Quan s¸t tèt sÏ gióp b¹n: - §¸nh gi¸ ®−îc c¶m nghÜ vµ th¸i ®é cña tõng ng−êi; - Gi¸m s¸t ®−îc ®éng lùc, qu¸ tr×nh vµ sù tham gia cña nhãm. V× vËy, ®iÒu rÊt quan träng ®èi víi thóc ®Èy viªn lµ ph¶i ph¸t triÓn ®−îc c¸c kü n¨ng quan s¸t ®−îc c¸c h×nh thøc giao tiÕp kh«ng lêi nµy. B¹n cÇn ph¶i quan s¸t nhanh vµ kh«ng ®Ó cho bÊt cø ng−êi nµo thùc sù ®Ó ý ®Õn. Nh÷ng ®iÒu b¹n cã thÓ quan s¸t Trong ph¹m vi mét nhãm, mäi ng−êi quan hÖ víi nhau theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, kh«ng chØ vÒ nh÷ng ®iÒu ®ang nãi mµ cßn theo c¸ch ng−êi ta nãi nh− thÕ nµo. Lµ thóc ®Èy viªn, chóng ta cÇn quan s¸t nh÷ng ®iÒu d−íi ®©y: §èi víi tõng ng−êi Sö dông giäng nãi: th× thÇm, la hÐt H×nh thøc th«ng tin: ®iÒu kh¼ng ®Þnh, c¸c c©u hái. BiÓu lé qua nÐt mÆt: ng¸p, mØm c−êi Qua ¸nh m¾t: nh×n vµo mÆt nhau, tr¸nh nh×n nhau §iÖu bé: c¸c cö chØ tay, ch©n T− thÕ: kiÓu ngåi hay ®øng.

§èi víi mét nhãm Ai nãi ®iÒu g×? Ai lµm ®iÒu g×? Ai nh×n ai khi nãi? Ai tr¸nh nh×n ai? Ai ngåi bªn ai? Cã ph¶i lóc nµo còng gièng nh− thÕ nµy kh«ng? Ai muèn tr¸nh gÆp ai? Ho¹t ®éng cña nhãm tÝch cùc ®Õn møc nµo? Møc ®é quan t©m chung cña nhãm?

Hç trî hµnh vi cña nhãm

54

•Khi nhãm cña b¹n cã kinh nghiÖm h¬n, b¹n sÏ thÊy hµnh vi cña hä ngµy cµng tËp trung h¬n vµo c¸c nhiÖm vô vµ chøc n¨ng x©y dùng nhãm. •B¹n cã thÓ hç trî ®iÒu nµy b»ng c¸ch gióp nhãm suy ngÉm vÒ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nhãm, ®−a ra ý kiÕn ph¶n håi vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh viªn gi¸m s¸t hµnh vi cña b¶n th©n hä. ViÖc quan s¸t hµnh vi vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nhãm gióp b¹n trë thµnh ngêi híng dÉn qu¸ tr×nh. Khi lµm viÖc theo nhãm, mäi ng−êi cã chiÒu h−íng øng xö theo nh÷ng c¸ch cã thÓ ®o¸n tr−íc ®−îc. Khi cïng lµm viÖc, c¸c nhãm ®Òu tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n liªn tôc cña mèi quan hÖ chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc. Khi thóc ®Èy ho¹t ®éng nhãm, b¹n cÇn ph¶i chó ý ®Õn c¶ hai mÆt nµy C¸c hµnh vi cña nhãm cã thÓ ®o¸n tríc Khi lµm viÖc theo nhãm, mäi ng−êi cã xu h−íng øng xö theo mét trong ba c¸ch sau: Gióp nhãm hoµn thµnh nhiÖm vô; T¹o sù hîp t¸c vµ hç trî; TËp trung vµo c¸c nhu cÇu c¸ nh©. Hµnh vi híng tíi nhiÖm vô B¾t ®Çu

T×m kiÕm th«ng tin hoÆc ý kiÕn §−a ra th«ng tin hoÆc ý kiÕn

“§Ó b¾t ®Çu triÓn khai tèt, chóng ta cÇn thèng nhÊt xem vÊn ®Ò thùc sù lµ g×” “T«i ®Ò nghÞ lÇn l−ît tõng ng−êi trong nhãm nªu lªn kinh nghiÖm cña m×nh khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò t−¬ng tù.” Yªu cÇu t×m c¸c sù “Anh Hïng, anh thêng gÆp vÊn ®Ò kiÖn, ®Ò nghÞ nªu nµy, vËy theo anh tiÕp theo chóng lªn c¸c gîi ý hoÆc c¸c ta ph¶i lµm g×?” ý t−ëng “ChÞ Thanh! ChÞ cã kinh nghiÖm vÒ ®iÒu nµy vËy chÞ cã ®Ò xuÊt g× kh«ng?” Cung cÊp sù kiÖn, “Cã hai con ®−êng cho chóng ta lùa nªu lªn niÒm tin, chän” ®−a ra c¸c ®Ò xuÊt “Chóng ta sÏ tiÕn hµnh mét cuéc hoÆc ý t−ëng ®éng n·o ng¾n ®Ó viÕt c¸c ý kiÕn lªn ra giÊy chø?” §Ò xuÊt c¸c nhiÖm vô hoÆc môc ®Ých, x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò cña nhãm, ®Ò xuÊt mét quy tr×nh hoÆc ý t−ëng

55

G¹n läc vµ so¹n th¶o chi tiÕt

Tãm t¾t

T×m sù ®ång thuËn

HiÓu vµ tr×nh bµy l¹i ý kiÕn vµ ®Ò xuÊt, lµm s¸ng tá nh÷ng ®iÒu nhÇm lÉn, tr×nh bµy sù lùa chän tr−íc c¸c thµnh viªn cña nhãm, nªu vÝ dô Nhãm c¸c ý kiÕn t−¬ng tù víi nhau, nªu l¹i c¸c ®Ò xuÊt sau khi nhãm ®· th¶o luËn, ®−a ra mét quyÕt ®Þnh ®Ó nhãm chÊp nhËn hoÆc b¸c bá KiÓm tra víi nhãm, xem ®· ®¹t ®−îc tho¶ thuËn ch−a hay chØ míi cã kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc tho¶ thuËn?

“Nh− vËy b¹n ®Ò xuÊt chóng ta sÏ giíi thiÖu b¶n tho¶ thuËn nµy cho nh÷ng ng−êi cã quyÒn bÇu cö trong cuéc tr−ng cÇu ý d©n, cã ®óng kh«ng?” “§ã lµ mét c¸ch ®Ó b¾t tay vµo viÖc. ThÕ cßn sù lùa chän nµy th× sao?” “Chóng ta h·y xem xÐt c¸c ý t−ëng nªu trªn b¶ng. D−êng nh−chóng ta cã thÓ ®¹t ®−îc c¶ 2 ý t−ëng, nh−ng c¸c ý kh¸c th× cÇn kh¶o s¸t thªm” “B©y giê ph¶i quyÕt ®Þnh xem nªn chän A hay B?” “MÆc dÇu cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau, nh−ng h×nh nh− tÊt c¶ chóng ta nhÊt trÝ vÒ mét ®iÓm... cã ®óng kh«ng?” “Chóng ta cßn ph¶i lµm g× ®Ó tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu nhÊt trÝ vÒ ...?”

Hµnh vi x©y dùng nhãm KhuyÕ n khÝch Bµy tá c¶m nghÜ, ý kiÕn cña nhãm Hµi hoµ

Th«ng c¶m víi ng−êi kh¸c, chÊp nhËn sù ®ãng gãp cña hä, t¹o c¬ héi cho hä ®−îc thõa nhËn HiÓu ®−îc c¶m nhËn, t©m tr¹ng vµ c¸c mèi quan hÖ trong nhãm vµ chia sÎ c¶m nghÜ c¸ nh©n víi ng−êi kh¸c Cè g¾ng dµn xÕp nh÷ng kh¸c biÖt vµ gi¶m c¨ng th¼ng b»ng c¸ch t¹o c¬ héi ®Ó mäi ng−êi kh¸m ph¸/t×m hiÓu nh÷ng

“C©u hái thó vÞ qu¸” “VÊn ®Ò ®ã ®¸ng ®−îc kh¶o s¸t” “Trung t©m ®· cho chóng ta nh÷ng lùa chän râ rµng” “Cã vÎ nh− chóng ta ®ang bÞ nhiÒu ý kiÕn ¸p ®¶o” “T«i thÝch c¸ch lµm viÖc theo nhãm cña chóng ta”.

“§©y lµ vÊn ®Ò lu«n g©y tranh c·i. T«i muèn biÕt c¶ hai phÝa cã ®iÓm nµo lµ chung ®©y?“ “ T«i thÊy c¶ hai nhãm ®Òu cã chung ý tëng lµ...” 56

kh¸c biÖt cña hä

Tho¶ hiÖp

Gi÷ cæng

§−a ra mét tho¶ hiÖp, thõa nhËn mét sai lÇm, tù chñ ®Ó gi÷ cho nhãm lu«n ho¹t ®éng cho dï ý t−ëng hay xuÊt th©n cña b¹n cã liªn quan tíi bÊt ®ång Gi÷ cho c¸c kªnh th«ng tin th«ng suèt vµ t¹o thuËn lîi cho ng−êi kh¸c tham gia

“B¹n nãi ®óng. T«i ®· ngoan cè vÒ ®iÓm ®ã. T«i ®· s½n sµng ®Ó ...” “§ã lµ lçi cña t«i. LiÖu chóng ta cã nªn...”

“B¸c Vinh, tõ n·y tíi giê chóng ta ch−a ®−îc nghe ý kiÕn cña b¸c. B¸c nghÜ thÕ nµo vÒ ...?" “T«i ®· nãi nhiÒu qu¸. T«i thùc sù muèn nghe suy nghÜ cña tõng ng−êi vÒ ®iÒu ®ã nh− thÕ nµo.”

C¸c hµnh vi tù th©n

Ph¶n ®èi

Rêi bá

Do¹ dÉm T×m kiÕm sù thõa nhËn

Can thiÖp vµo qu¸ tr×nh b»ng c¸ch b¸c bá ý kiÕn, ph¸t biÓu tiªu cùc ®èi víi tÊt c¶ c¸c ý kiÕn ®Ò xuÊt, råi tranh c·i, bi quan, tõ chèi hîp t¸c Xa rêi ho¹t ®éng nhãm, l·nh ®¹m, tá ra qu¸ trÞnh träng, n»m m¬ gi÷a ban ngµy, thÇm th× víi ng−êi kh¸c, lan man trªn tõng vÊn ®Ò §Êu tranh cho uy tÝn, khoe khoang, phª ph¸n, lµm gi¶m lßng tù träng hoÆc uy tÝn cña ng−êi kh¸c

“§iÒu ®ã sÏ kh«ng bao giê thùc hiÖn ®−îc!” “NÕu quyÕt ®Þnh nh− thÕ th× t«i sÏ kh«ng tham gia.”

Cè g¾ng g©y sù chó ý b»ng c¸ch khoe khoang hoÆc kh¼ng ®Þnh lµ cã nhiÒu kinh nghiÖm hoÆc tµi nghÖ tuyÖt vêi

“Dùa vµo kinh nghiÖm cña b¶n th©n, t«i cã thÓ ®¶m b¶o víi b¹n r»ng ®©y lµ gi¶i ph¸p tèt nhÊt!”

“T«i kh«ng quan t©m!” “C¸c anh chÞ quyÕt ®Þnh thÕ nµo còng ®−îc”

“Lµm sao mµ b¹n cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã, b¹n kh«ng cã chót kinh nghiÖm nµo trong lÜnh vùc nµy µ!”

57

C¸c giai ®o¹n trong chu kú ho¹t ®éng nhãm Th−êng th× ph¶i mÊt thêi gian ®Ó mét nhãm cã thÓ ph¸t triÓn thµnh mét ®éi. Cã nhiÒu c¸ch ®Ó ®¹t ®−îc ®iÒu ®ã. M« h×nh sau ®©y cã thÓ gióp thóc ®Èy viªn hç trî viÖc x©y dùng nhãm: C¸c giai ®o¹n cña nhãm H×nh thµnh

§©y lµ giai ®o¹n mäi ng−êi ®Õn víi nhau. Cã thÓ c¸c thµnh viªn kh«ng ®−îc tù lùa chän ®Ó gia nhËp nhãm mµ ®−îc chØ ®Þnh. §iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn c¶m nghÜ thiÕu tin t−ëng, lo ©u. LiÖu t«i cã phï hîp kh«ng? LiÖu mäi ng−êi cã cho t«i lµ tèt ®èi víi nhãm kh«ng? §−a ra §©y lµ giai ®o¹n gi¶i thÝch ®Ó th«ng c¸c thµnh viªn hiÓu ®−îc nhiÖm tin vô vµ môc ®Ých cña c«ng viÖc. C¸c thµnh viªn phèi hîp víi nhau v× nhËn thøc ®−îc r»ng hä ®ang nh¾m tíi môc ®Ých chung. §ét kÝch §©y lµ giai ®o¹n ®Þnh h−íng, lóc nµy c¸c thµnh viªn b¾t ®Çu chÊp nhËn c¸c vai trß cña nhãm. §©y lµ mét giai ®o¹n chñ yÕu, trong ®ã c¸c thµnh viªn thö nghiÖm dÇn, tranh c·i thËm chÝ xung ®ét. Cã thÓ x¶y ra ®Êu tranh giµnh quyÒn lùc, bÊt ®ång c¸ nh©n vµ sù chèng ®èi ng−êi l·nh ®¹o. X©y §©y lµ giai ®o¹n æn ®Þnh dùng c¸c nhãm, khi mµ c¸c quy t¾c, nghi quy t¾c thøc vµ quy tr×nh ®Òu ®−îc quyÕt ®Þnh vµ chÊp nhËn. Sù ®ång nhÊt vÒ quy t¾c ®−îc nhÊt trÝ vµ t×nh ®ång ®éi ®−îc x©y dùng. Mäi ng−êi nhÊt trÝ vÒ con ®−êng h−íngtíi t−¬nglai.

Vai trß thóc ®Èy viªn H·y lµm cho mäi ng−êi c¶m thÊy tho¶i m¸i víi nhau. Dµnh th× giê cho ai lµm quen víi nhau, sö dông c¸c h×nh thøc lµm quen.

Gióp nhãm t×m ®−îc tiÕng nãi chung vµ x©y dùng tÇm nh×n, sø mÖnh vµ môc tiªu cña nhãm. §−a ra c¸c bµi tËp më ®Çu vµ mét ch−¬ng tr×nh râ rµng Hç trî cho nhãm. Ph¸t triÓn vµ sö dông c¸c kü n¨ng c¶i tiÕn vµ nh¾c nh÷ng ng−êi tham gia vÒ môc ®Ých cña nhãm. KhuyÕn khÝch sù th¼ng th¾n vµ gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét, bÊt ®ång. Gióp ®iÒu chØnh l¹i qu¸ tr×nh. NÕu cÇn thiÕt th× x¸c ®Þnh l¹i c¸c quy t¾c, vµ nªu l¹i tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cho nhãm

58

ThÓ §©y lµ giai ®o¹n “gÆt h¸i”, “xóc hiÖn vai tiÕn c«ng viÖc”. Nhãm nµy trë trß thµnh mét nhãm lµm viÖc, víi vai trß phèi hîp, chuyªn m«n ho¸ vµ ph©n c«ng lao ®éng. Th«ng qua hîp t¸c vµ tham gia mµ nhãm ho¹t ®éng, nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu. BiÕn ®æi

KÕt thóc

Nhãm trë nªn n¨ng ®éng, lu«n biÕn ®æi do ®· cã nh÷ng sù ph¸t triÓn vµ thay ®æi, c¶ trong néi bé nhãm vµ trong tõng c¸ nh©n thµnh viªn §©y lµ giai ®o¹n kÕt thóc nhiÖm vô ®· hoµn thµnh, môc tiªu ban ®Çu ®Æt ra cho nhãm ®· kÕt thóc vµ chøc n¨ng ho¹t ®éng cña nhãm ®· chÝnh thøc chÊm døt. Lµ giai ®o¹n luyÕn tiÕc vµ chia tay, tiÕn lªn phÝa tr−íc.

§iÒu quan träng lµ ph¶i tiÕn hµnh gi¸m s¸t vµ thØnh tho¶ng xem xÐt l¹i ho¹t ®éng. T¹o ®iÒu kiÖn cho nhãm xóc tiÕn c«ng viÖc. ChØ giíi thiÖu c¸c c«ng cô vµ kü thuËt khi nhãm yªu cÇu .

ChuÈn bÞ cho nh÷ng ng−êi tham gia vÒ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cña nhãm. §¶m b¶o cho tõng ng−êi vµ c¶ nhãm ®Òu cã c¬ héi chia tay. Sö dông mét sè kü thuËt ph¶n håi cuèi cïng.

Khuyến khích sự tham gia đầy đủ trong quá trình thúc đẩy nhóm Tham gia ®Çy ®ñ cã ý nghÜa quan träng trong thóc ®Èy nhãm Trong mét nhãm cã sù tham gia, mäi thµnh viªn ®Òu ®−îc khuyÕn khÝch nãi ra nh÷ng ®iÒu hä suy nghÜ. §iÒu nµy gióp cñng cè nhãm vÒ nhiÒu mÆt: - C¸c thµnh viªn m¹nh d¹n h¬n khi nªu nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n; - C¸c thµnh viªn häc ®−îc c¸ch chia sÎ c¸c ý kiÕn"b−íc ®Çu" cña m×nh; - C¸c thµnh viªn ph¸t hiÖn vµ thõa nhËn sù ®a d¹ng trong ý kiÕn vµ kinh nghiÖm; cña mäi ng−êi trong nhãm. * Thóc ®Èy viªn khuyÕn khÝch sù tham gia ®Çy ®ñ Ngoµi nh÷ng lêi khuyªn nªu d−íi ®©y, thóc ®Èy viªn ph¶i nhí c¸c kü n¨ng vµ th¸i ®é cña m×nh rÊt quan träng khi khuyÕn khÝch sù tham gia ®Çy ®ñ, vÝ dô nh−: Lu«n l¾ng nghe; 59

Kh«ng ®¸nh gi¸ c¸c ý kiÕn ®ãng gãp; KhuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi nhót nh¸t tham gia; Gi¶m bít sù lÊn ¸t trong nhãm; Kh«ng véi v·, n«n nãng. * Mét sè ph−¬ng ph¸p kh¸c ngoµi th¶o luËn më khuyÕn khÝch sù tham gia ®Çy ®ñ Trong mét sè tr−êng hîp, b»ng c¸ch thay ®æi ph−¬ng ph¸p, thóc ®Èy viªn cã thÓ khuyÕn khÝch sù tham gia nhiÒu h¬n. Tuy nhiªn, thay ®æi ph−¬ng ph¸p kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®¶m b¶o mäi ng−êi sÏ tham gia ®Çy ®ñ. Do ®ã cÇn phèi hîp c¸c lêi khuyªn ë phÇn tr−íc víi mét sè ph−¬ng ph¸p kh¸c * Lêi khuyªn §Ó tõng ng−êi lÇn l−ît nãi vµ mäi ng−êi ®Òu l¾ng nghe NhÊn m¹nh tÊt c¶ c¸c c©u hái hoÆc lêi nhËn xÐt ®Òu tèt  Sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p khëi ®éng  T¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi Ýt nãi cã dÞp nãi  Tr¸nh c¸c ý kiÕn chØ trÝch thiÕu c¨n cø Gióp mäi ng−êi suy nghÜ liªn tôc, tr¸nh nh÷ng “kho¶ng lÆng” T¹o mét m«i tr−êng an toµn Thóc ®Èy x©y dùng quy t¾c nhãm vµ th−êng xuyªn xem xÐt l¹i quy t¾c ®ã §Ò nghÞ mäi ng−êi suy ngÉm vÒ møc ®é vµ h×nh thøc tham gia cña hä Theo dõi hướng thảo luận và tìm điểm chung * Qu¶n lý c¸c h−íng th¶o luËn Trong c¸c cuéc th¶o luËn ®«ng ng−êi tham gia th−êng cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vµ sù kh¸c nhau nµy cã thÓ g©y ra nh÷ng hiÓu lÇm nghiªm träng. C¸c thµnh viªn th−êng th¶o luËn theo gãc ®é nh×n nhËn vÊn ®Ò cña m×nh. TÇm quan träng, ý nghÜa vµ møc ®é −u tiªn cña mçi quan ®iÓm ®Òu cã nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau. Cã rÊt nhiÒu ý kiÕn vµ quan ®iÓm ®−îc nªu trong th¶o luËn nhãm. NhiÒu thóc ®Èy viªn kh«ng kiÓm so¸t tèt c¸c t×nh huèng nµy. Hä th−êng nãi “D−êng nh− chóng ta ®ang ®i l¹c h−íng”, hoÆc “§Ò nghÞ mäi ng−êi quay l¹i vÊn ®Ò chÝnh”. Nh− vËy thóc ®Èy viªn b¶o ng−êi tham gia trong nhãm kh«ng ®−îc suy nghÜ theo gãc ®é nh×n nhËn vÊn ®Ò cña hä! Thóc ®Èy viªn tr¸nh nãi nh− vËy v× môc tiªu cña th¶o luËn lµ 60

nh»m t¹o ra hiÓu biÕt chung. Khi cã nhiÒu ng−êi tham gia th¶o luËn th× sÏ cã nhiÒu c¸ch nh×n nhËn vÊn ®Ò kh¸c nhau. Nãi nh− vËy chØ lµm cho ng−êi ta ngõng nãi khi vÉn ch−a hiÓu ®−îc vÊn ®Ò. * T¸c dông cña viÖc theo dâi c¸c h−íng th¶o luËn Theo dâi c¸c h−íng th¶o luËn cã nghÜa lµ b¸m s¸t c¸c dßng suy nghÜ kh¸c nhau trong cuéc th¶o luËn. Theo dâi c¸c h−íng th¶o luËn cã ý nghÜa quan träng khi cuéc th¶o luËn ®ang tranh c·i s«i næi, lóc mµ mäi ng−êi hÇu nh− kh«ng ai l¾ng nghe ai. Vµo ®óng thêi ®iÓm nµy, thóc ®Èy viªn ph¶i cè g¾ng kh«ng ®−a ra −u tiªn hoÆc ®Þnh h−íng cuéc th¶o luËn. Thay vµo ®ã, thóc ®Èy viªn cÇn tá ra kh¸ch quan, trung lËp vµ cÈn thËn khi thÊy cÇn ñng hé cho tõng ng−êi. Theo dâi c¸c h−íng th¶o luËn gióp c¸c thµnh viªn c¶m thÊy cã ng−êi l¾ng nghe m×nh! * Ba b−íc chÝnh trong qu¸ tr×nh theo dâi c¸c h−íng th¶o luËn 1. Th«ng b¸o cho nhãm b¹n muèn dõng cuéc th¶o luËn mét chót vµ tãm t¾t. 2. LiÖt kª c¸c h−íng th¶o luËn ®ã. 3. Cuèi cïng, kiÓm tra víi nhãm xem m×nh ®· hiÓu chÝnh x¸c ch−a.

* Mét sè lêi khuyªn khi sö dông kü n¨ng theo dâi c¸c h−íng th¶o luËn Khi kiÓm tra xem m×nh ®· hiÓu chÝnh x¸c ch−a, ph¶i hái tÊt c¶ c¸c nhãm, kh«ng chØ hái c¸c nhãm m×nh thÝch Kh«ng cè −u tiªn nh÷ng h−íng th¶o luËn mµ m×nh ®· theo dâi Kh«ng hái nhãm muèn tËp trung vµo vÊn ®Ò g× tiÕp theo mµ ®Ó hä tù t×m ra gi¶i ph¸p kÕt hîp. * T¸c dông cña viÖc t×m ®iÓm chung Kü n¨ng nµy cã Ých khi c¸c thµnh viªn nhãm ®i theo c¸c h−íng kh¸c nhau. ViÖc t×m ra c¸c ®iÓm chung gióp c¸c thµnh viªn thÊy ®−îc c¸c ®iÓm kh¸c nhau, nh−ng h−íng sù chó ý cña hä vµo nh÷ng ®iÓm chung. Khi nãi vÒ ý kiÕn, quan ®iÓm c¸ nh©n th× mäi ng−êi khã nhËn ra ®iÓm chung. §iÒu nµy cã thÓ kh¾c phôc ®−îc khi thóc ®Èy viªn ph©n biÖt nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau. 61

Lêi khuyªn • B¹n cÇn nhí hai kü n¨ng theo dâi h−íng th¶o luËn vµ t×m ®iÓm chung ®ßi hái ph¶i kÕt hîp c¸c kü n¨ng thóc ®Èy c¬ b¶n. • L¾ng nghe, quan s¸t vµ diÔn gi¶i lµ ch×a kho¸ gióp sö dông thµnh c«ng nh÷ng kü n¨ng nµy. Bèn b−íc trong qu¸ tr×nh t×m quan ®iÓm chung 1. Ngõng th¶o luËn vµ nãi cho nhãm biÕt r»ng b¹n sÏ tãm t¾t nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau. 2. Tãm t¾t nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau 3. Tãm t¾t nh÷ng ®iÓm chung 4. KiÓm tra xem ®· chÝnh x¸c ch−a.

TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH 1. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. Cục Khuyến nông và khuyến lâm,

2. 3. 4. 5.

6. 7.

1998. Phương pháp đánh giá nông thôn có người dân tham gia trong hoạt động khuyến nông khuyến lâm. NXB Nông nghiệp, 1998. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. Cục Khuyến nông và khuyến lâm, 2001. Tài liệu tập huấn khuyến nông. NXB Nông nghiệp, 2001. Chương trình Phát triển Dự án Mê Kông, 2004. Giao tiếp trong quản lý - Để tránh những lỗi giao tiếp hàng ngày. NXB trẻ, 2004. Đỗ Tuấn Khiêm, Nguyễn Hữu Hồng, 2004. Giáo trình Khuyến nông. Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, 2005. Dương Văn Sơn, 2003. Vai trò tham gia của người dân trong chuyển giao kỹ thuật tiến bộ nông lâm nghiệp (Trường hợp nghiên cứu tỉnh Thái Nguyên). Báo cáo đề tài nghiên cứu khoa học. Chương trình nghiên cứu Việt Nam-Hà Lan, 2003. SNV - SFDP Sông Đà. Phương pháp khuyến nông có sự tham gia của người dân. Bộ tài liệu đào tạo PAEM. NXB Nông nghiệp. Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, 2002. Một số phương pháp tiếp cận và Phát triển nông thôn. NXB Nông nghiệp, 2002.

62