Ariketak

IZAKI BIZIDUNAK: ANIMALIAK

5.UNITATEA

1. Irakurri 163. orrialdea, eta irakurmen aldean ipini titulu moduan: “Bizitza Lurrean”. Kopiatu eta erantzun orrialde horretako 2. eta 3. galderak. 2. Irakurri 164. orrialdea, eta irakurmen aldean ipini titulu moduan: “Zertan dira berdinak bizidunak?”. Kopiatu eta erantzun orrialde horretako 4. eta 5. galderak. 3. Irakurri 165. orrialdea, eta irakurmen aldean ipini titulu moduan: “Konposizio unitate bat”. Kopiatu eta erantzun orrialde horretako 6.,7. eta 8. galderak. 4. Kopiatu zure koadernoan, liburu aldean, “1. helburua: Bizidunen konposizio unitatea ezagutzea eta bizidun guztiak zelulaz osatuta daudela jakitea” 5. Kopiatu zure koadernoan: “1. Antolakuntza eta funtzionamendu unitate bat: zelula”( titulu moduan) 6. 167. orrialdea irakurri “ zelula baten egitura” ipintzen duen arte. 7. Ezkerraldeko marginean dagoen zelulari buruzko eskema kopiatu zure koadernoan. 8. Mapa kontzeptu bat egin hurrengo hitzak erabiliz: organismoa, organismo zelulabakarrak, organismo zelulanitzak, bakterioak eta protozooak, animaliak eta landareak. 9. Egin 167. orrialdeko 10 ariketa. 10. Irakurri eta azpimarratu 168. orrialdea 11. Idatzi titulu moduan: “1.1.Zelula motak” 12. Kopiatu 168. orrialdean agertzen den marrazkia( zelulen antolakuntza zelulanitz batean) 13. Kopiatu 168. orrialdeko agertzen den taula. 14. Hiztegian definitu : zelula,organismo zelulabakarra, organismo zelulanitza, zelularen nukleoa, zelula prokariotoa, zelula eukariotoa, ehuna, organoa 15. Kopiatu zure koadernoan 2. helburua “2. Nutrizio, erlazio eta ugalketa funtzioen helburua jakitea” 16. Kopiatu koadernoan: “2. Bizidunen funtzioak” 17. 169. eta 170. orrialdeak irakurri eta azpimarratu. 18. Nutrizioari buruzko eskema bat egin zure koadernoan honako mapari jarraituz NUTRIZIOA Honen bidez lortzen da

motak

adibidez

1

IZAKI BIZIDUNAK: ANIMALIAK

5.UNITATEA

19. Ugalketari buruzko eskema bat egin zure koadernoan honako mapari jarraituz UGALKETA FUNTZIOA Honen bidez lortzen da

motak

Behar dira

Behar da

Sortzen dituzte

Elkartzean sortzen dituzte

20. Erlazioari buruzko eskema bat egin zure koadernoan honako mapari jarraituz ERLAZIO FUNTZIOA Honen bidez lortzen da

Horretarako animaliok dauzkagu

Hauen bidez

Honen bidez

21. Irakurri 172. orrialdea 22. Hiztegian definitu: fotosintesia, nutrizio autotrofoa, nutrizio heterotrofoa, belarjaleak, haragijaleak, omniboroak, saprofitoak, sexugabeko ugalketa, sexuzko ugalketa, gametoak, zigotoa, bibiparoa, obiparoa, estimulua, sentimen - organoak, nerbio - sistema, ingurumena,animali homeotermoak, animali poikilotermoak ( lagungarria izan ahal da 180. orrialdea ) 23. 181. orrialdeko 4, 8, 12,13,16,17 eta 18. ariketak egin. 24. Kopiatu zure koadernoan 3. helburua: “Gaur egun bizidunak sailkatzen diren bost erreinuak eta horien ezaugarriak ezagutzea”

2

IZAKI BIZIDUNAK: ANIMALIAK

5.UNITATEA

25. Idatzi zure koadernoan: “3. Bost erreinuak” 26. Idatzi eta azpimarratu 187. eta 188. orrialdeak. 27. Kopiatu eta osatu hurrengo titulua daukan mapa kontzeptuak: “ bizidunak erreinu batean sartzeko kontuan hartu behar diren ezaugarri nagusiak”:

EZAUGARRI NAGUSIAK

ANTOLAKUNTZA ZELULARRA

ZELULA MOTA

NUTRIZIO MOTA

EHUNIK DUEN

Bai

Ez

28. kopiatu zure koadernoan 188. orrialdean dagoen taula. 29. Kopiatu eta erantzun hurrengo galderei koadernoan, ematen dituzun erantzunak azalduz. a. Organismo zelulabakarra heterotrofoa izan daiteke? b. Autotrofo guztiak zelulabakarrak ahal dira? c. Ehunik gabeko organismo zelulanitzak izatea posiblea da? d. Eukariota guztiek ehunak dauzkate? e. Prokariota guztiek zelulanitzak dira? 30. 188. orrialdeko 12 eta 13. ariketak egin. 31. 203. orrialdeko 7 eta 8. ariketak egin. 32. 33,34,35,36 eta 37. ariketak banatuko dira taldeka lan egiteko eta gero azaltzeko besteei ikasi dutena. 33. Irakurri 189.,190.,191. orrialdeak, eta irakurmen aldean ipini titulu moduan: “Onddo-erreinua”. Kopiatu eta erantzun orrialde horretako 15.,16.,17.,18 galderak. 34. Irakurri 192.,193. orrialdeak, eta irakurmen aldean ipini titulu moduan: “Protoktista erreinua”. Kopiatu eta erantzun orrialde horretako 21.,22 eta 23. galderak. 35. Irakurri 194.,195. orrialdeak, eta irakurmen aldean ipini titulu moduan: “Algak”. Kopiatu eta erantzun orrialde horretako 28.,29.,30.,31 galderak. 36. Irakurri 198.,199. orrialdeak, eta irakurmen aldean ipini titulu moduan: “Birusak”. Kopiatu eta erantzun orrialde horretako 32.,33.,34.,35 eta 36 galderak. 37. Kopiatu koadernoan 4. helburua: “Metazoo – erreinuko bizidunen ezaugarriak ezagutzea” 38. Kopiatu koadernoan. “ 4. Animaliak: Metazoo- erreinua” 39. 205. orrialdea irakurri eta azpimarratu. 40. Orrialde honetako eskema bat egin koadernoan. 41. kopiatu koadernoan 5. helburura: “Ornogabe motak ezagutzea: poriferoak, knidarioak, anelidoak, moluskuak, artropodoak eta ekinodermatuak”

3

IZAKI BIZIDUNAK: ANIMALIAK

5.UNITATEA

42. Irakurri eta azpimarratu hurrengo orrialdeak: 206, 207, 208, 209, 210, 211 eta 212 . 43. Kopiatu koadernoan: “5.Ornogabeak” 44. Kopiatu edo itsatsi ornogabekoei buruzko hurrengo taula. ( TAULA I ) 45. Kopiatu koadernoan 6. helburua:” Arrainak, anfibioak, narrastiak, hegaztiak eta ugaztunak ornodunen taldean sailkatzea “ 46. Kopiatu koadernoan:” 6. Ornodunak” 47. Irakurri eta azpimarratu 213. orrialdea 48. Irakurri hurrengo orrialdeak: 214, 215, 216, 217, 218,219 49. Kopiatu edo itsatsi ornodunei buruzko hurrengo taula. ( TAULA II) 50. 223. orrialdeko hurrengo ariketak egin: 1,2,6,9,16 eta 18.

4

IZAKI BIZIDUNAK: ANIMALIAK

5.UNITATEA

PORIFEROAK

KNIDARIOAK

MOLUSKOAK

ANELIDOAK

ARTROPODOAK

ZEIN DIRA

Balakiak

Marmokak Itsas anemonak Hidrak Koralak

Lur zizareak Izainak

NON BIZI DIRA

Uretako animaliak Harrietan finko bizi dira. Poro txiki ugariz zulatuta egoten dira. Goiko zatian irekigune handia dute: oskulua.

Uretako animaliak

Txokoa,Olagarroa Txibiak,Muskuiluak ,Txirlak ,Ostrak,Bareak Barraskiloak Ur gezatan eta gazitan, eta lurrean.

Liztorrak Armiarmak Eskorpioak Ehunzangoak ganbak Uretakoak eta lurrekoak

DESKRIBAPENA

MOTAK

Tentakuluz inguratutakoko digestio barrunbea ( aho eta uzki funtzioak betetzen ditu) POLIPOAK: lurrean finko bizi dira MARMOKAK: aske

Gorputz biguna, oskol batekin eta oin muskulutsuarekin.

BIBALBIOAK: 2 oskol, muskuilua, ostra, datila. GASTROPODOAK : oskol bat, barea eta barraskiloa. ZEFALOPODOAK : oskolik gabe eta burua oso bereizita. Txokoa , olagarroa eta txibiak.

Uretan edo hezetasun puntu bat duten lurretan Gorputz zilindrikoa eta luzea.Segmentue tan zatituta dago

Segmentuetan banatutako gorputza,pieza artikulatuz osatutako apendizeekin. Exoeskeletoa.

MIRIAPODOAK: hanka asko , ehunzangoa, eskolopendra. KRUSTAZEOAK. Bost hanka pare. otarrainak, otarrainxkaks, ganbak, karramarroak eta txangurroak. ARAKNIDOAK: lau hanka pare. Armiarmak, eskorpioak eta akainak. INTSEKTUAK: 3 hanka

EQUINODERMATU AK Itsas trikuak Itsas izarrak

Uretakoak

Aparatu anbulakrala daukate, hodi batzuez osatuta dago eta horietatik itsasoko ura igarotzen da, oin anbulakrala heldu arte. EKIDOIDEAK: plakak soldatuta daude, itsas trikuak ASTEROIDEAK: plaka artikulatuak itsas izarrak

5

IZAKI BIZIDUNAK: ANIMALIAK

5.UNITATEA

DIGESTIO APARATUA

Ez daukate

Digestio barrunbea

Osoa ( aho eta uzkia)

Osoa

ARNASKETA

Zelula bakoitza

Zelula bakoitza

Azalaren bidez

UGALKETA

Sexugabeko eta sexuzkoa. Poriferoak animalia iragazleak dira.

Sexugabeko eta sexuzkoa. Tentakuluak zelula erresumingarri berezi batzuk dituzte.

Uretakoak Brankietatik Lurrekoak- birika bat Sexuzkoa

KURIOSITATEAK

Sexuzkoa

Batzuek erradula Lur zizareak izeneko organo bat, hermafroditak hortz txikiak dituen dira. mingain antzeko bat da.

pare eta bi hego pare. Matxinsaltoak, inurriak, kakalardoak,labezomorroa k, euliak, eta erleak. Osoa, ahoa hainbat Osoa egokitze izaten ditu elikagai mota desberdinetarako. Uretakoak - Brankietatik Brankien eta aparatu Lurrekoak- trakeetatik. anbulakralaren bidez. Sexuzkoa

Sexuzkoa

Izaten dituzter: MUDAK: exoeskeleto berri bat sortzea, eta zaharra botatzea hazi ahal izateko. METAMORFOSIA: jaiotzen direnetik heldua izan arte, gorputzean dauzkaten aldaketak ugaltzeko arte.

6

IZAKI BIZIDUNAK: ANIMALIAK

5.UNITATEA

TAULA II ZEIN DIRA

NON BIZI DIRA

DESKRIBAPENA

ARNASKETA

ARRAINAK Mazarroak, sardinak, karpak, marrazoak, itsas zaldiak Ur gazi edo gezatan

•

ANFIBIOAK Igelak, zapoak, arrabioak, uhandreak

NARRAZTIAK Dortokak, muskerrak, sugeak eta krokodiloak

HEGAZTIAK Ostrukak, pingoinoak, arranoak, zisneak, txoriak.

UGAZTUNAK Izurdeak, saguzarrak, zakurrak, arratoiak, untxiak, gizakiak

Bizitzako lehenbiziko etapan uretan, heldutakoan lurrean. • ANUROAK: ( ez dute itsatsik) igela eta zapoa • URODELO AK: ( lau hankak eta itsatsa) arrabio eta uhandrea

Lurrean eta uretan

Ingurune guztietan

Ingurune guztietan

Arrain kartilaginoso ak: eskatak barik, marrazoak eta arraiak.. • Hezur arrainak: hezurrezko eskeletoa eta eskatak Zakatzen bidez. ( • batzutan operkulu baten bidez babestuta • daude)

LARBA GARAIAN: brankietatik HELDU GARAIAN: azaletik eta biriketatik

• • • •

•

KELONIOAK: Janariaren arabera moko desberdinak Dortokak dauzkate. SAURIOAK: muskerrak OFIDIOAK: sugeak KROKODILOA K: krokodiloa

Biriketatik

• •

Biriketatik Badaukate aire – zakuak deiturikoak, birikei laguntzeko-

• • •

•

Monotrematuak: ( obiparoak) orintorrinkoa Martsupialak: koala, kangurua Plazentarioak: sagial. Sagizarral, baleak, tximuak,

Biriketatik

7

IZAKI BIZIDUNAK: ANIMALIAK

5.UNITATEA

UGALKETA

Obiparoak

Obiparoak

Obiparoak

Obiparoak

ELIKADURA

Gehienak haragijaleak, belarjaleak eta omniboroak egon arren.

•

Gehienak haragijaleak, besteak belarjaleak

• • • •

Poikilotermoak dira, batzuk bizitza osoan hazten ari dira.( pitoiak, krokodiloak, dortokak)

Homeotermoak dira Hezur fin eta barrutik hutsak dauzkate, bere pisua arinagoa izateko.

• • KURIOSITATEAK

Poikilotermoak. Albo – lerroaren bidez nabarmentzen dute uraren mugimenduak

LARBA GARAIAN: haragijaleak eta belarjaleak. HELDU GARAIAN: Haragijaleak

Poikilotermoak dira eta metamorfosia jasaten dute.

Belarjaleak Graniboroak Harrapariak Sarraskijaleak

Bibiparoak gehienak, monotrematuak izan ezik. • Belarjaleak • Graniboroak • Haragijaleak • Omniboroak

Homeotermoak. Batzuk lozorroan egotera behartuta daude ( muxarrak eta marmotak)

8