Apologetiek Iv

Apologetiek Programma (onder voorbehoud): • Les 1: Inleiding; het ‘aanknopingspunt’ (Bruggen bouwen Inleiding; H1 en 2) • Les 2: De stap van geloof; geloofsbarrières (Bruggen bouwen H3; H4) • Les 3: Geloofsbarrières; andere wereldbeelden (Bruggen bouwen H5; H6) • Les 4: Andere wereldbeelden: de postmoderne tijd en New Age; conclusie (Bruggen bouwen H6; conclusie)

Wereldbeschouwingen in botsing: postmoderniteit (Bruggen bouwen H6, §5)

Postmoderniteit • In bredere zin: een toestand, een klimaat waar we allemaal in leven • In smallere zin: een ideologie

Postmoderniteit • Het premoderne wereldbeeld: – geocentrisch (de aarde als middelpunt v/d kosmos) – organisch – religie vanzelfsprekend

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – heliocentrisch (de zon als middelpunt v/d kosmos) – mechanisch – scheiding wetenschap en geloof

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – Descartes (1596-1650): ‘Ik denk, dus ik ben’: het denkende subject centraal – ‘Cartesiaans dualisme’: scheiding geest en materie; subject en object – Streven naar ontwijfelbaarheid en universaliteit

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – Immanuel Kant (1724-1804): ‘Durf zelf te denken!’ – De rede bevrijd van de kerk – kenbare ‘fenomena’ en onkenbare ‘noumena’, zoals God – Scheiding geloof en wetenschap

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – Rationalisme: de rede heeft alle antwoorden – De rede is absoluut, universeel en objectief – De wereld overmeesteren door de rede

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – Wetenschap en technologie zijn neutraal – Cultuuroptimisme – Grote ideologieën (-ismen!)

Postmoderniteit • Reactie van theologen op de moderniteit: –Het geloof funderen in de ervaring (Schleiermacher) → het liberale protestantisme

Postmoderniteit – Óf: de Schrift conformeren aan de eisen van de moderniteit: ontwijfelbaarheid en universaliteit (de foutloosheidsleer en het creationisme)

Postmoderniteit • De moderne idealen zijn uitgelopen op teleurstelling en wetenschappelijke onhoudbaarheid

Postmoderniteit • Het postmoderne wereldbeeld: – Non-centrisch: geen centrum – ‘Historisch’: het universum is geschiedenis – Relationeel en persoonlijk

Postmoderniteit • Moderne architectuur: – functioneel – universeel

Postmoderniteit • Postmoderne architectuur: – contextueel – historisch – speels eclecticisme (‘knippen en plakken’)

Postmoderniteit • Jean-François Lyotard (19241998): ‘The Postmodern Condition’ • Moderne kennis: beroep op Grote Verhalen (-ismen!) als fundament van juistheid • Postmoderniteit: Grote Verhalen niet meer geloofwaardig

Postmoderniteit • Grote Verhalen: – totalitarisme – conceptuele afgoderij • Postmoderniteit: – leven temidden van de brokstukken van afgoden – weg met alle –ismen!

Postmoderniteit • Van Grote Verhalen naar ‘plaatselijke verhalen’ • Geen helicoptervisie meer • Het individu is niet autonoom en onafhankelijk maar juist bepaald door haar context • Geen universele schema’s maar complexiteit en fragmentatie

Postmoderniteit • Modern en postmodern lopen door elkaar en botsen met elkaar! • Het moderne wereldbeeld domineert nog een groot deel van onze samenleving, maar.. • .. is bezig te verdwijnen

Postmoderniteit • Het postmoderne wereldbeeld: – Kennis en waarheid zijn historisch en cultureel bepaald en staan in dienst van een gemeenschap – ‘Waarheid’ als machtsmiddel (Foucault, 1926-1984)

Postmoderniteit • Het postmoderne wereldbeeld: – Wetenschap is niet objectief – Er bestaat geen universele rationaliteit en geen neutraal standpunt – Het probleem van de ethiek: welk verhaal is geldig?!

Postmoderniteit • Het postmoderne wereldbeeld: – ‘Wat waar is voor jou, hoeft niet waar te zijn voor mij’ – Gevoel en ervaring als norm

Postmoderniteit – Beeld- en informatiecultuur – Relativering tijd/afstand/plaats – Ego-cultuur – Zingeving: • Consumptiemaatschappij • Spiritualiteit

Postmoderniteit • Het belang van de taal: – Modern: taal neutraal instrument in dienst van de rede – Postmodern: taal niet neutraal maar een sociale constructie (Wittgenstein)

Postmoderniteit • Taal staat niet los van de werkelijkheid maar bepaalt hoe we de werkelijkheid waarnemen • Deconstructie van alle systemen van betekenis en waarheid (Jaques Derrida, 1930-2004) • Onbesliste interpretatie

Postmoderniteit • Postmoderniteit: een afkeer van alles-verklarende systemen • Maar een nieuwe openheid voor ‘het andere’, inclusief religie

POSTMODERN BOB

• I’m looking for a truth that works for me. · I can only try to see life from my own perspective; reality is too complex to understand it all. · I believe in being tolerant and letting others live like they want to. · I don’t like it when people argue about how their group or beliefs are better. · I want practical answers to life. I’m not drawn to idealistic schemes. · I am suspicious of schemes that try to explain everything or give simplistic answers to complex questions. · I like to have a group of close friends with which I share common values. · I don’t like institutional religion. · I do have a vague desire for non- institutional spirituality. But I don’t know how to find it.

Robert Webber, ‘The Younger Evangelicals’, 2002 • Geen alles-verklarend systeem maar leven vanuit Gods Verhaal • Geen rationalisme maar belichaming van de waarheid • Geen individualisme maar gemeenschap • Geen ‘nieuwe start’ maar: De weg naar de toekomst loopt door het verleden

Wereldbeschouwingen in botsing: New Age (Bruggen bouwen H6, §6)

New Age • Een nieuwe vorm van gnostiek

New Age • Klassieke gnostiek: – een deel van de godheid is ‘gevallen’ in de materie – de mens heeft een ‘goddelijke vonk’ – verlossing ontstaat door inzicht (gnosis) in onze goddelijke oorsprong

New Age • Klassieke gnostiek (2): – contrast kwade schepper-god en de hogere godheid – de materie/het leven op aarde is intrinsiek slecht – elitair: slechts een bevoorrechte minderheid komt tot inzicht

New Age • Klassieke gnostiek (3): – herinterpretatie van religieuze teksten en elementen uit bestaande godsdiensten

New Age • Christelijke gnostiek: – De God van het OT als de kwade schepper-god – De Christus als boodschapper van de goddelijke wereld – Docetisme: Jezus’ menselijkheid en lijden was schijn

New Age • De Nag Hammadi-geschriften (1945): een verzameling gnostische geschriften, waaronder Het evangelie van Thomas

New Age • Theosofie (opgericht in 1875 door Helena Blavatsky): – gnostisch-occulte leer, bedoeld als synthese tussen wetenschap, filosofie en religie tot allesverklarend systeem

• Helena Blavatsky (1831-1891)

New Age • Belangrijke ideeën theosofie: –oorspronkelijke, universele oerreligie –karma en reïncarnatie –spirituele evolutie

New Age • Het addertje onder het gras: –verheerlijking van Lucifer/Satan als ‘lichtbrenger’

New Age • Antroposofie, grondlegger: Rudolf Steiner (1861-1925) • Pseudo-christelijke variant van de theosofie • Propageert het ‘Christusbewustzijn’

New Age • C.G. Jung (1875-1961): grondlegger van een in de kern gnostische psychologie • ‘Individuatie’: verwerkelijking van het hogere Zelf • God/het Zelf als een goddelijkdemonische eenheid

New Age • Alice Bailey (1880-1949): leerling van Blavatsky en medium van de theosofische boodschap van ‘Meester’ Djwal Khul • Oprichtster van The Lucis Trust (1920), The Arcane School (1923) en World Goodwill (1932)

New Age • Benjamin Creme (Schotland, 1922): profeet van ‘Maitreya’, de messias van alle godsdiensten die de nieuwe wereldreligie zal inluiden

New Age • Marilyn Ferguson, De Aquariussamenzwering (1980)

New Age • Wouter Hanegraaff (1961), New Age Religion and Western Culture (1996)

New Age • Wouter Hanegraaff (1961), New Age Religion and Western Culture (1996)

New Age • Hoofdkenmerken New Age volgens Hanegraaff: – Gericht op deze wereld – Holisme – Evolutionisme / vooruitgangsgeloof – Vermenging psychologie en religie – Verwachting van het ‘Watermantijdperk’

New Age • Andere kenmerken volgens Hanegraaff: – Kritiek op dogmatisch christendom (scheiding God en mens) – Kritiek op rationalistische wetenschap – Het alternatief: ‘geseculariseerd esoterisme’

New Age • ‘Geseculariseerd esoterisme’: – Esoterie/esoterisme: kennis voor ingewijden – Geseculariseerd: ‘verwereldst’, losgemaakt van (de oorspronkelijke) religie

New Age • De paradoxen van New Age (MD): – ‘Esoterie’ voor het volk – Anti-rationalistisch maar pseudo-wetenschappelijk

New Age • Kernideeën van New Age: – De mens is ten diepste goddelijk (‘antropotheïsme’) – Bewustwording van je goddelijke kern – Karma en reïncarnatie als groei- en leerproces: ‘zelfgeleide evolutie’

New Age • Kernideeën van New Age (2): –‘Zo boven, zo beneden’: de macrokosmos weerspiegelt de microkosmos; ‘ieder mens is het universum in het klein’

New Age • Kernideeën van New Age (3): – Goed en kwaad worden op een hoger niveau opgeheven – Het kwaad en het lijden zijn een illusie – Je schept je eigen werkelijkheid

New Age • Kernideeën van New Age (4): – Holisme: alles hangt met alles samen → Occulte wetenschap en wetenschappelijk occultisme (F. Capra, 1939) – Pantheïsme: God is alles en alles is God – Monisme: alles is één

New Age • Kernideeën van New Age (5): – Zelfverwerkelijking is Godverwerkelijking – Zelfverwerkelijking door therapieën, oefeningen etc. – Zelfverlossing

New Age • Typisch New Age: – Engelen en ‘Meesters’ – Doorgevingen; ‘channelen’

New Age • Typisch New Age (2): – Het toverwoord: ‘energie’ – Yoga – Regressietherapie – Alternatieve geneeswijzen – Astrologie – Kristallen – Kundalini en chakra’s

New Age • Typisch New Age (3): – ‘Sacred Dance’ – Meditatie (bijv. TM) – Reiki – NLP – Wicca – Godinreligie

New Age • Christelijk ‘Nieuwetijdsdenken’: – Hans Stolp; Joanne Klink/Joke Hoogeveen (‘Gesprekken met Paulus, 1992); Jakob Slavenburg; Gilles Quispel – New Age als noodzakelijke vernieuwing (?) van het christelijk geloof

New Age • Stefan van Wersch, De gnostischocculte vloedgolf. Van Simon de Tovenaar tot New Age, 1990: gedegen christelijke toetsing van de gnostiek aan de hand van de geschiedenis

Christelijke kritiek op New Age • Het holisme en monisme helpen de Ander om zeep en daardoor ook de ander! • Echte liefde is zo onmogelijk omdat de ander niet echt bestaat • Liefde voor God en de ander is dan in werkelijkheid zelf-liefde

Christelijke kritiek op New Age • De drie-ene God is in zichzelf liefde-in-relatie en persoonlijk • Wij zijn geschapen naar Gods beeld: – we zijn ‘aangelegd op relatie’ – ons persoon-zijn is niet een illusie maar onze goddelijke bestemming

Christelijke kritiek op New Age • De werkelijkheid van het lijden en het kwaad wordt niet erkend • Waar blijft de gerechtigheid voor de armen en verdrukten? • (Volgens de leer van karma is lijden altijd gerechtvaardigd!)

Christelijke kritiek op New Age • De relativering van goed en kwaad: –ondergraaft elke bodem voor ethiek –is onrealistisch –en ronduit gevaarlijk

Christelijke kritiek op New Age • De leer van zelfverlossing en het antropotheïsme bevestigen de zondige hoogmoed van de mens, zijn egocentrisme en hang naar onafhankelijkheid • Maar deze karmische leer is ook wreed: er is geen plaats voor genade

Christelijke kritiek op New Age • De Bijbel: – de mens moet niet God worden; de mens moet werkelijk mens worden naar Gods beeld!

Christelijke kritiek op New Age • De Bijbel: – Zelfontplooing door zelfverloochening – De mens wordt pas werkelijk mens door gericht te zijn op de Ander/ander i.p.v. op zichzelf

Christelijke kritiek op New Age • De Bijbel: – Het lijden valt niet te reduceren tot een gevolg van schuld (Job; de blindgeborene in Joh. 9)

Christelijke kritiek op New Age • De Bijbel: – Tégen het pantheïsme – God is zowel transcendent (Tegenover) als immanent (woont in het geschapene) – God is de dragende grond van het bestaan maar de zonde scheidt ons van hem

Christelijke kritiek op New Age • De Bijbel: – Verlossing wordt niet bewerkt door bewustwording van onze goddelijke kern maar door herstel van de verbroken relatie met God – Niet wij verlossen onszelf maar God verlost ons door Jezus Christus uit onze hopeloze toestand vanuit zijn eeuwige liefde

Bruggen bouwen: Conclusie

Bruggen bouwen: Conclusie • Apologetiek: van theorie naar praktijk • Apologetiek is essentiëel voor: – Evangelisatie – Geloofsopbouw (!)

Bruggen bouwen: Conclusie • Evangelisatie: apologetiek als dialoog • Zoals bij een arts gaat het zowel om kennis als relatie • Het helpt als je zelf met geloofsproblemen hebt geworsteld

Bruggen bouwen: Conclusie • Het evangelie verkondigen: – aanknopingspunten vinden – evangelie laten aansluiten bij belevingswereld – ingaan op geloofsbarrières – niet-christelijke wereldbeschouwingen uitdagen – gunstig klimaat scheppen

Bruggen bouwen: Conclusie • Apologetiek in (gewone) preken: – ‘apologetische brokstukken’: • anticiperen op problemen • uitleggen christelijke concepten • bevestigen geloofswaarheden

Bruggen bouwen: Conclusie • Goede apologetiek doet een beroep op verbeeldingskracht • Maakt gebruik van beelden (we leven in een beeldcultuur) • En van de kracht van verhalen

Bruggen bouwen: Conclusie • Voorbeeld van een creatieve benadering: het evangelie lezen als een detectiveverhaal

Bruggen bouwen: Conclusie • Ken je publiek • Sluit aan bij de cultuur maar laat ook haar zwakke kanten zien

De toets: bereid je voor…