Apologetiek Iii

Apologetiek Programma (onder voorbehoud): • Les 1: Inleiding; het ‘aanknopingspunt’ (Bruggen bouwen Inleiding; H1 en 2) • Les 2: De stap van geloof; geloofsbarrières (Bruggen bouwen H3; H4) • Les 3: Geloofsbarrières; andere wereldbeelden (Bruggen bouwen H5; H6); de postmoderne tijd • Les 4: Andere wereldbeelden; conclusie (Bruggen bouwen H6; conclusie)

Intellectuele hindernissen voor het geloof (Bruggen bouwen H5)

Intellectuele hindernissen voor het geloof

God als wensvervulling?

Intellectuele hindernissen voor het geloof

God als wensvervulling? • Ludwig Feuerbach (1804-1872): de mens heeft God naar zijn beeld geschapen • God als projectie van menselijke verlangens en deugden

Intellectuele hindernissen voor het geloof

God als wensvervulling? • Feuerbach als logisch vervolg op Friedrich Schleiermacher (17681834): ervaring als de basis van theologie • Harry Kuitert (Drachten, 1924): ‘Alle spreken over boven komt van beneden’

Intellectuele hindernissen voor het geloof

God als wensvervulling? • Het evangelie is een tegenover! • Je kunt godsdiensten niet over één kam scheren • Atheïsme zou evengoed een wensvervulling kunnen zijn! • ‘Iets kan niet bestaan omdát wij het verlangen’?

Intellectuele hindernissen voor het geloof

God als wensvervulling? • Sigmund Freud (18561939

Intellectuele hindernissen voor het geloof

God als wensvervulling? • God als vaderfiguur • Religie als collectieve neurose gebaseerd op schuld en angst • Driftverzaking en beloning • Jezus’ dood als verzoening voor de oorspronkelijke ‘vadermoord’

Intellectuele hindernissen voor het geloof

God als wensvervulling? • Atheïstische vooronderstellingen • Veel te beperkte opvatting van religie • Psychoanalyse als nieuwe religie?!

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden • ‘Theodicee’: – God is almachtig en alwetend – God is volmaakt goed – Er is lijden en kwaad in de wereld → óf God is niet almachtig, óf God is niet goed

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden • Pas onoverkomelijk obstakel sinds het filosofische godsbegrip van de Verlichting • Over welke God hebben we het?

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden Vooronderstellingen: • Een goede en almachtige God zou het lijden wegnemen • Er zijn geen moreel overtuigende redenen waarom God lijden toe zou staan

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden Maar: • Is er een betere wereld mogelijk? • David Hume (1711-1776): dit is de enige wereld waar we ervaring mee hebben!

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden • C.S. Lewis, ‘Gods megafoon’ (1940): – ‘Almacht’ betekent niet dat God dingen kan doen die innerlijk onmogelijk zijn – Natuur en vrije wil kunnen niet bestaan zonder lijden

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden – ‘Goedheid’ is niet de goedheid van een Sinterklaas – Gods vurige liefde omarmt het lijden als prijs voor het grotere goed van leven en vrijheid – Het lijden als ‘Gods megafoon’

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden • God heeft in Jezus Christus zélf het lijden op zich genomen • Door lijden tot heerlijkheid: een organisch verband

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden • Weegt niets op tegen het lijden? – Paulus, Rom. 8:18: ‘Ik ben er zeker van, dat het lijden van de tegenwoordige tijd niet opweegt tegen de heerlijkheid, die over ons geopenbaard zal worden’.

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Het probleem van het lijden • Gods glorieuze toekomst: geen ‘opium van het volk’ maar inspirerende hoop

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Religieus pluralisme

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Religieus pluralisme • Religieus pluralisme als liberale ideologie (John Hick, 1922): –Alle religies gelijkwaardige wegen naar de waarheid –Alle religies dezelfde kern

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Religieus pluralisme Maar: • Religies hebben botsende waarheidsclaims • Het liberale pluralisme matigt zich een ‘helicoptervisie’ aan.. • .. en snijdt de lastige stukken van het christelijk geloof weg (incarnatie, drieëenheid)

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Religieus pluralisme • Het christelijk geloof als vervulling van andere religies

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Jezus Christus… opgestaan?!

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Jezus Christus… opgestaan?! • Wensvervulling – een symbolische opstanding? Maar: • Slechte verklaring voor omslag leerlingen • Opstanding in tegenspraak met heersende ideeën

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Jezus Christus… opgestaan?! • Mythe conform heidense parallellen? Maar: • Opstandingsverhalen historisch verankerd • Heidense parallellen zijn jonger dan de evangeliën

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Jezus Christus… opgestaan?! • ‘Wat niet kan, is nog nooit gebeurd’ Maar: • Uitspraak verraadt een gesloten rationalistisch wereldbeeld • Observatie zegt alleen iets over (on)waarschijnlijkheid

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Jezus Christus is - God?!

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Jezus Christus is - God?! • Volgens het modernisme: achterhaald, onnodig en tegenstrijdig • John Hick: logische tegenstrijdigheid – als een ‘vierkante cirkel’

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Jezus Christus is - God?! Maar: • De werkelijkheid is vol tegenstrijdigheden • Godmenselijkheid is helemaal niet logisch onmogelijk • Helicoptervisie?

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Jezus Christus is - God?! • Zonder opstanding en incarnatie: – Wordt God gezichtsloos en afstandelijk – Is het kruis géén bewijs van Gods liefde – Is Jezus géén unieke persoon

Intellectuele hindernissen voor het geloof

Jezus Christus is - God?! • Het incarnatieloze christendom – Blaast de figuur van Jezus op met gebakken lucht – Spant een zelfgeboetseerde Jezus voor zijn eigen karretje – Houdt geen stand tegenover ‘protest-atheïsme’

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’?

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Zonde: weggemoffeld in de christelijke verkondiging…

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Wat is zonde? – Zonde is een toestand van vervreemding van God die leidt tot zonden – Zonde manifesteert zich zowel op persoonlijk als sociaal en structureel vlak

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Wat merken we van zonde? – angst voor de dood – onvervuld verlangen – schuldgevoel – frustratie vw. onhaalbare idealen – verlangen naar onafhankelijkheid van God

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Op het sociale vlak: fundamenteel egoïsme

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Modellen van zonde: – zonde als ziekte – zonde als tekortschieten – zonde als verslaving – zonde als existentiële vervreemding

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • ‘Erfzonde’: we worden geboren in een gevallen wereld; in een toestand van vervreemding • Tegenover universele zonde staat universele verlossing

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Waarom blijven christenen zondigen? – Christenen zijn bevrijd van de straf van de zonde – ..worden bevrijd van de macht van de zonde – ..zullen uiteindelijk worden bevrijd van de aanwezigheid van de zonde

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Luther: simil iustus et peccator (rechtvaardige en zondaar tegelijk) • In feite zondaar, maar rechtvaardig in hoop

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Kritiek Wilfried Joest (Duitsland, 1914-1995) op Luther: – Paulus zegt niet: de mens is rechtvaardige en zondaar tegelijk, maar: je bent in Christus bevrijd van de zonde – dus strijd tegen haar!

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Geen zijnsuitspraak maar oorlogsverklaring • Paulus ziet zonde als een abnormale terugval; Luther maakt van de zonde een onoverkomelijke zijnstoestand

Intellectuele hindernissen voor het geloof

‘Zonde’ en ‘verlossing’? • Zal iedereen worden gered? • McGrath: universalisme zou de vrije wil geweld aandoen, wat in strijd zou zijn met de liefde • Vergelijk Henri Nouwen en C.S. Lewis

Excurs:

De leer van de eeuwige hel

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Vooronderstellingen: – De dood maakt een einde aan de mogelijkheid van genade – Gods oordeel is een doel op zichzelf – Het Bijbelse ‘eeuwig’ betekent ‘eindeloos’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Koning Radboud (7e eeuw): hij wilde niet gered worden wanneer zijn voorouders naar de hel zouden gaan

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Een hele Bijbelse houding! • Mozes (Ex. 32,32, NBV): ‘Schenk hun vergeving voor die zonde. Wilt u dat niet, schrap mij dan maar uit het boek dat u geschreven hebt.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Paulus (Rom. 9,3, WV): ‘Waarlijk, ik zou wensen zelf vervloekt en van Christus gescheiden te zijn, als ik mijn broeders, mijn lijfelijke verwanten, daarmee kon helpen ’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Probleem: het grootste deel van de mensheid gaat verloren • Hoe verhoudt zich dit tot de wil van God?

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • 1 Tim. 2,3-4 (NBV): ‘God, onze redder, die wil dat alle mensen worden gered en de waarheid leren kennen’.

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Ez. 33,11 (NBG): ‘Zo waar Ik leef, luidt het woord van de Here HERE, Ik heb geen behagen in de dood van de goddeloze, maar veeleer daarin, dat de goddeloze zich bekeert van zijn weg en leeft.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Augustinus en later Calvijn: – De meeste mensen gaan verloren – God is soeverein en zijn wil zal geschieden Dus: God wil dat de meeste mensen verloren gaan

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • De meeste evangelische christenen: – God wil dat alle mensen gered worden – maar de meeste mensen gaan verloren door hun eigen wil Consequentie: Gods wil zal tot in eeuwigheid niet geschieden

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Dualisme: – God versus Satan – Conflict in God tussen liefde en ‘strafeisende gerechtigheid’

• Maar: God is één - zijn oordeel is een uiting van zijn liefde

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Het uitzicht van de Schrift: door Israël zullen alle volkeren tot het heil komen • De weg naar het heil gaat door het oordeel

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Rom. 5,18-19 (NBV): ‘Kortom, zoals de overtreding van één enkel mens ertoe heeft geleid dat allen werden veroordeeld, zo zal de rechtvaardigheid van één enkel mens ertoe leiden dat allen worden vrijgesproken en daardoor zullen leven.

Excurs:

De leer van de eeuwige hel ‘Zoals door de ongehoorzaamheid van één mens alle mensen zondaars werden, zo zullen door de gehoorzaamheid van één mens alle mensen rechtvaardigen worden.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Rom. 14,9 (WV): –‘Daarvoor is Christus gestorven en weer levend geworden: om Heer te zijn over doden en levenden.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Ez. 16,53vv: Sodom zal worden hersteld! • ‘Toch zal ik hun lot ten goede keren, het lot van Sodom en haar dochters en dat van Samaria en haar dochters, en ook jouw lot zal ik ten goede keren, net als dat van hen.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • 1 Petr. 3,19v: evangelieverkondiging voor de generatie van de zondvloed?! • ‘Hij is naar de geesten gegaan die gevangenzaten, om dit alles te verkondigen aan hen die ten tijde van Noach weigerden te gehoorzamen, toen God geduldig wachtte en de ark gebouwd werd. ’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • ‘Eeuwig’, OT: ‘olam’ (Hebreeuws) • Jes. 32,13vv: ‘Burcht en wachttoren worden ruïnes voor altijd … totdat van boven een geest over ons wordt uitgegoten.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • 2 Kron. 7,16 (over de tempel van Salomo): ‘Thans heb Ik dit huis verkoren en geheiligd, opdat mijn naam daar zij tot in eeuwigheid’ – maar de tempel werd verwoest!

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • NT: ‘aionos’, Griekse vertaling van ‘olam’ • 1 Cor. 10,11 (NBG): ‘.. het is opgetekend ter waarschuwing voor ons, over wie het einde der eeuwen (‘eonen’) gekomen is.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Mt. 5,26 (NBG): ‘Voorwaar, Ik zeg u: Gij zult daar voorzeker niet uitkomen, voordat gij de laatste penning hebt betaald.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Lc. 12,47-48 (NBV): ‘De dienaar die weet wat zijn heer wil, maar geen voorbereidingen treft en niet overeenkomstig zijn wil handelt, zal veel slagen te verduren krijgen. Maar wie niet weet wat zijn heer wil en zo handelt dat hij slaag verdient, zal weinig slagen te verduren krijgen.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • 1 Cor. 15,28 (NBG): ‘Wanneer alles Hem onderworpen is, zal ook de Zoon zelf Zich aan Hem onderwerpen, die Hem alles onderworpen heeft, opdat God zij alles in allen.’

Excurs:

De leer van de eeuwige hel • Terug naar de praktijk: – berusting is geen bijbelse optie – je kunt de noodzaak en de gevolgen van een keuze benadrukken – wees liever bescheiden dan zwart-wit: wij weten niet alles

Wereldbeschouwingen in botsing: postmoderniteit (Bruggen bouwen H6, §5)

Postmoderniteit • In bredere zin: een toestand, een klimaat waar we allemaal in leven • In engere zin: een ideologie

Postmoderniteit • Het premoderne wereldbeeld: – geocentrisch (de aarde als middelpunt v/d kosmos) – antropocentrisch (de mens als middelpunt v/d aarde) – organisch – religie vanzelfsprekend

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – heliocentrisch (de zon als middelpunt v/d kosmos) – mechanisch – scheiding wetenschap en geloof

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – Descartes (1596-1650): ‘Ik denk, dus ik ben’: het denkende subject centraal – ‘Cartesiaans dualisme’: geest en materie; subject en object – Streven naar ontwijfelbaarheid en universaliteit

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – Immanuel Kant (1724-1804): ‘Durf zelf te denken!’ – De rede bevrijd van de kerk – kenbare ‘fenomena’ en onkenbare ‘noumena’, zoals God – Scheiding geloof en wetenschap

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – Rationalisme: de rede heeft alle antwoorden – De rede is absoluut, universeel en objectief – De wereld overmeesteren door de rede

Postmoderniteit • Het moderne wereldbeeld: – Wetenschap en technologie zijn neutraal – Cultuuroptimisme – Grote ideologieën (-ismen!)

Postmoderniteit • Reactie van theologen op de moderniteit: –Het geloof funderen in de ervaring (Schleiermacher) → het liberale protestantisme

Postmoderniteit – Óf: de Schrift conformeren aan de eisen van de moderniteit: ontwijfelbaarheid en universaliteit (de foutloosheidsleer en het creationisme)

Postmoderniteit • De moderne idealen zijn uitgelopen op teleurstelling en wetenschappelijke onhoudbaarheid

Postmoderniteit • Het postmoderne wereldbeeld: – Non-centrisch: geen centrum – ‘Historisch’: het universum is geschiedenis – Relationeel en persoonlijk

Postmoderniteit • Moderne architectuur: – functioneel – universeel

Postmoderniteit • Postmoderne architectuur: – contextueel – historisch – speels eclecticisme

Postmoderniteit • Jean-François Lyotard (19241998): ‘The Postmodern Condition’ • Moderne kennis: beroep op Grote Verhalen (-ismen!) als fundament van juistheid • Postmoderniteit: Grote Verhalen niet meer geloofwaardig

Postmoderniteit • Grote Verhalen: – totalitarisme – conceptuele afgoderij • Postmoderniteit: – leven temidden van de brokstukken van afgoden – weg met alle –ismen!

Postmoderniteit • Van Grote Verhalen naar ‘plaatselijke verhalen’ • Geen helicoptervisie meer • Het individu is niet autonoom en onafhankelijk maar juist bepaald door haar context • Geen universele schema’s maar complexiteit en fragmentatie

Postmoderniteit • Modern en postmodern lopen door elkaar en botsen met elkaar! • Het moderne wereldbeeld domineert nog een groot deel van onze samenleving, maar.. • .. is bezig te verdwijnen

Postmoderniteit • Het postmoderne wereldbeeld: – Kennis en waarheid zijn historisch en cultureel bepaald en staan in dienst van een gemeenschap – ‘Waarheid’ als machtsmiddel (Foucault, 1926-1984)

Postmoderniteit • Het postmoderne wereldbeeld: – Wetenschap is niet objectief – Er bestaat geen universele rationaliteit en geen neutraal standpunt – Het probleem van de ethiek: welk verhaal is geldig?!

Postmoderniteit • Het postmoderne wereldbeeld: – ‘Wat waar is voor jou, hoeft niet waar te zijn voor mij’ – Gevoel en ervaring als norm

Postmoderniteit – Beeld- en informatiecultuur – Relativering tijd/afstand/plaats – Ego-cultuur – Zingeving: • Consumptiemaatschappij • Spiritualiteit

Postmoderniteit • Het belang van de taal: –Modern: taal in dienst van de rede –Postmodern: taal niet neutraal maar een sociale constructie (Wittgenstein)

Postmoderniteit • Taal staat niet los van de werkelijkheid maar bepaalt hoe we de werkelijkheid waarnemen • Deconstructie van alle systemen van betekenis en waarheid (Jaques Derrida, 1930-2004) • Onbesliste interpretatie

Postmoderniteit • Postmoderniteit: een afkeer van alles-verklarende systemen • Maar een nieuwe openheid voor ‘het andere’, inclusief religie

POSTMODERN BOB

• I’m looking for a truth that works for me. · I can only try to see life from my own perspective; reality is too complex to understand it all. · I believe in being tolerant and letting others live like they want to. · I don’t like it when people argue about how their group or beliefs are better. · I want practical answers to life. I’m not drawn to idealistic schemes. · I am suspicious of schemes that try to explain everything or give simplistic answers to complex questions. · I like to have a group of close friends with which I share common values. · I don’t like institutional religion. · I do have a vague desire for non- institutional spirituality. But I don’t know how to find it.

Robert Webber, ‘The Younger Evangelicals’, 2002 • Geen alles-verklarend systeem maar leven vanuit Gods Verhaal • Geen rationalisme maar belichaming van de waarheid • Geen individualisme maar gemeenschap • Geen ‘nieuwe start’ maar: De weg naar de toekomst loopt door het verleden