Apdung Nobel 2007

Gi¶i thëng Nobel kinh tÕ 2007 khi ¸p dông vµo thùc tÕ! Gi¶i thëng Nobel kinh tÕ 2007 ®îc trao cho nhµ to¸n häc ngêi Mü vÒ thµnh qu¶ nghiªn cøu lý thuyÕt thiÕt kÕ c¬ chÕ (Mechanism Design Theory). §ã lµ gi¸o s Leonid Hurwicz, 90 tuæi, trêng §¹i häc Minnesota, Gi¸o s Eric Maskin, 57 tuæi, §¹i häc Princeton vµ Gi¸o s Roger Myerson, 56 tuæi, §¹i häc Chicago. Lý thuyÕt thiÕt kÕ c¬ chÕ do Gi¸o s Leonid Hurwicz khëi sù, sau ®ã ®îc Gi¸o s Eric Maskin vµ Roger Myerson c¶i tiÕn vµ ¸p dông. Lý thuyÕt nµy gióp gi¶i quyÕt mét trong nh÷ng vÊn ®Ò lín nhÊt cña kinh tÕ häc. §ã lµ thiÕt kÕ c¬ chÕ nh»m gi¶m thiÓu tæn h¹i kinh tÕ do viÖc thiÕu th«ng tin t¹o ra. Khi giao dÞch trong t×nh trang thiÕu th«ng tin vÒ nhau, hai ®èi t¸c thêng mÆc c¶ víi nhau kh¸ chi li. Bªn nµo còng muèn hëng nhiÒu quyÒn lîi h¬n vµ v× thÕ, giao dÞch th«ng thµnh c«ng. Thùc tÕ, t×nh tr¹ng nµy thêng x¶y ra. §· cã nhiÒu liªn doanh thÊt b¹i, chØ v× c¸c bªn kh«ng thèng nhÊt víi nhau vÒ viÖc chia sÎ quyÒn lîi vµ chi phÝ. Giao dÞch sÏ khã thµnh c«ng nÕu c¸c ®èi t¸c thiÕu th«ng tin vÒ nhau V× lý thuyÕt thiÕt kÕ c¬ chÕ lµ mét nghiªn cøu kh¸ phøc t¹p, nªn c¸c tæ chøc truyÒn th«ng ®Òu cè g¾ng dïng nh÷ng vÝ dô ®¬n gi¶n ®Ó bÊt cø ai còng cã thÓ hiÓu ®îc. Díi ®©y lµ mét minh häa cña Ên b¶n cña ViÖn Khoa häc Hµn l©m Thôy §iÓn. Gi¶ sö, Hïng lµ chñ nh©n cña mét chiÕc ®iÖn tho¹i di ®éng vµ ®Þnh b¸n ®iÖn tho¹i nµy cho Dòng. Gi¸ trÞ chiÕc ®iÖn tho¹i ®èi víi Hïng lµ x vµ ®èi víi Dòng lµ y. Hïng sÏ vui vÎ nÕu b¸n ®îc chiÕc ®iÖn tho¹i nµy víi gi¸ cao h¬n hoÆc b»ng x, nhng sÏ gi÷ l¹i nÕu gi¸ thÊp h¬n x. §èi víi Dòng th× ngîc l¹i. Dòng sÏ mua nÕu gi¸ thÊp h¬n hoÆc b»ng y vµ sÏ kh«ng mua nÕu gi¸ cao h¬n y. Giao dÞch sÏ thµnh c«ng, nÕu Hïng vµ Dòng ®ång ý b¸n theo mét gi¸ mµ c¶ hai cïng cã lîi. §iÒu nµy chØ x¶y ra khi gi¸ trÞ cña ®iÖn tho¹i ®èi víi Dòng (y) cao h¬n gi¸ trÞ cña ®iÖn tho¹i ®èi víi Hïng (x), tøc khi y lín h¬n x. Gi¶ sö, gäi gi¸ ®ång ý lµ p, th× phÇn lîi mµ Hïng ®¹t ®îc lµ p – x, cßn phÇn lîi cña Dòng lµ y – p. Nh vËy phÇn lîi cña giao dÞch nµy lµ p – x + y – p = y – x. §Ó ®¶m b¶o giao dÞch thµnh c«ng, cÇn t×m mét c¬ chÕ sao cho viÖc mua b¸n ch¾c ch¾n. sÏ x¶y ra, tøc lµ t×m c¬ chÕ sao cho y lín h¬n x. Nh ®· ®Ò cËp ë trªn, ®©y lµ trêng hîp giao dÞch thiÕu th«ng tin. Hïng vµ Dòng ®Òu kh«ng cã th«ng tin vÒ nhau, tøc lµ hä kh«ng biÕt bªn kia ®Þnh gi¸ trÞ cña chiÕc ®iÖn tho¹i ë møc nµo. Cã 3 kh¶ n¨ng x¶y ra. Mét kh¶ n¨ng lµ Hïng sÏ ®a ra ®Ò nghÞ: “§©y lµ gi¸ t«i muèn b¸n. Anh cã quyÕt ®Þnh muèn mua víi gi¸ ®ã hay kh«ng?”. Mét kh¶ n¨ng kh¸c còng cã thÓ x¶y ra lµ Dòng ®a ra ®Ò nghÞ: “§©y lµ gi¸ t«i muèn mua. Anh cã quyÕt ®Þnh muèn b¸n víi gi¸ ®ã hay kh«ng?”. Kh¶ n¨ng thø ba lµ c¶ hai ®Òu ®a ra ®Ò nghÞ vµo cïng mét thêi ®iÓm, ®¹i lo¹i nh ®Êu thÇu song ph¬ng. NÕu gi¸ ®Ò nghÞ cña Hïng thÊp h¬n gi¸ ®Ò nghÞ cña Dòng, th× hai bªn sÏ thùc hiÖn mua b¸n víi gi¸ n»m gi÷a hai gi¸ ®Ò nghÞ ®ã. Tuy nhiªn, trong c¶ 3 trêng hîp trªn, viÖc mua b¸n kh«ng ph¶i lóc nµo còng x¶y ra. H·y ph©n tÝch tõ phÝa Hïng. NÕu Hïng ®a ra ph¬ng ¸n ®Ò nghÞ mét chiÒu, th× Hïng sÏ cã khuynh híng ®a ra gi¸ trÞ cao h¬n gi¸ trÞ x (gi¶ sö x=6). Khi Hïng ®a ra gi¸ trÞ b»ng 6, th× Hïng kh«ng quan t©m liÖu Dòng cã quyÕt ®Þnh mua ®iÖn tho¹i hay kh«ng. NÕu Hïng ®a ra møc gi¸ ®Ò nghÞ cao h¬n 6 (vÝ dô gi¸ ®Ò nghÞ lµ 8), th× Hïng sÏ ®îc lîi nÕu Dòng mua. Nh vËy, Hïng kh«ng lîi, còng kh«ng tæn thÊt nÕu Dòng kh«ng mua. Trong khi ®ã, Dòng chØ sÏ mua nÕu gi¸ ®Ò nghÞ chØ b»ng hay thÊp h¬n y (gi¶ sö y=7). Nh vËy, ngay c¶ trong trêng hîp y lín h¬n x (tøc lµ 7 lín h¬n 6), viÖc mua b¸n cã thÓ kh«ng x¶y ra. V× khi ®Ò nghÞ ®¬n ph¬ng, Hïng ®· ®a ra gi¸ trÞ ®Ò nghÞ (8) cao h¬n x (6) vµ cao h¬n c¶ y (7). Ph©n tÝch tõ phÝa Dòng còng cho kÕt qu¶ t¬ng tù.

1

Tuy Dòng ®Þnh gi¸ ®iÖn tho¹i víi m×nh lµ 7, nhng khi ®Ò nghÞ gi¸ ®¬n ph¬ng, Dòng sÏ cã khuynh híng ®a ra gi¸ thÊp h¬n (vÝ dô lµ 5). Khi ®ã viÖc mua b¸n kh«ng thÓ x¶y ra, v× 5 lµ gi¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ cña ®iÖn thäai ®èi víi Hïng. Cïng ®Êu thÇu: c¬ chÕ giao dÞch hiÖu qu¶ Râ rµng, viÖc Hïng hoÆc Dòng ®¬n ph¬ng ®a ra gi¸ ®Ò nghÞ, kh«ng ph¶i lµ c¬ chÕ hiÖu qu¶ ®Ó ®¶m b¶o giao dÞch x¶y ra. C¬ chÕ hiÖu qu¶ trong trêng hîp nµy lµ c¶ hai bªn cïng ®Êu thÇu, tøc cïng ®a ra gi¸ mét lóc vµ viÖc mua b¸n chØ ®îc tiÕn hµnh khi ngêi ®¹i diÖn thÊy gi¸ mµ bªn b¸n ®a ra thÊp h¬n gi¸ ®Ò nghÞ cña bªn mua. Lóc Êy, gi¸ giao dÞch sÏ lµ gi¸ trung b×nh, hay gi¸ n»m gi÷a hai gi¸ ®ã theo mét tØ lÖ ®ång ý tríc ®ã. H·y ph©n tÝch Hïng vµ Dòng trong trêng hîp ®Êu gi¸ tay ®«i nµy. DÜ nhiªn, c¶ Hïng vµ Dòng ®Òu cã khuynh híng ®a ra gi¸ kh¸c víi gi¸ trÞ x vµ y, v× khi ®ã hä sÏ nhËn ®îc lîi nhiÒu h¬n. Hïng sÏ cã khuynh híng ®a ra gi¸ cao h¬n 6, trong khi ®ã Dòng cã khuynh híng ®a gi¸ thÊp h¬n 7. Tuy nhiªn, nhê vµo c¬ chÕ rµng buéc gi¸ cña ngêi b¸n míi x¶y ra, nªn gi¸ mµ Hïng ®a ra sÏ kh«ng qu¸ cao vµ chªnh lÖch so víi 6 vµ gi¸ cña Dòng sÏ kh«ng thÊp vµ lÖch qu¸ so víi 7. Mét ®iÒu ®¬n gi¶ lµ c¶ Dòng vµ Hïng ®Òu hiÓu r»ng, nÕu hä ®a ra gi¸ qu¸ chªnh lÖch vµ muèn lîi vÒ m×nh, th× sÏ kh«ng cã giao dÞch. Ch¾c ch¾n, c¶ hai ®Òu muèn cã giao dÞch ®Ó mçi bªn còng cã lîi h¬n lµ ra vÒ tay tr¾ng. §ã lµ mét m×nh häa cô thÓ gióp chóng ta t¹o ra c¬ chÕ nh»m gi¶m thiÓu nh÷ng tæn thÊt trong viÖc mua b¸n, trao ®æi tay ®«i. §ã chØ lµ mét trong nhiÒu øng dông cña lý thuyÕt nµy. Nãi mét c¸ch tæng qu¸t, lý thuyÕt nµy gióp con ngêi t×m ra nh÷ng c¬ chÕ ®Ó t¸c ®éng lªn thÞ trêng mét c¸ch hiÖu qu¶, còng nh ®îc øng dông trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau nh chÝnh s¸ch qu¶n lý nhµ níc, chÝnh s¸ch thuÕ, ®Êu gi¸, ph©n bæ nguån lùc, thiÕt kÕ c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm, ph©n bè quyÒn lîi, chi phÝ trong c¸c giao dÞch.

2